นศ 351 การผลิตรายการวิดีทัศน์ 1 [CA 351 Video Program Production 1]
รวมรวม/เรียบเรียง โดย อาจารย์ณัฏฐพงษ์ สายพิณ ส า ข า วิ ช า นิ เ ท ศ ศ า ส ต ร์ บู ร ณ า ก า ร ค ณ ะ ศิ ล ป ศ า ส ต ร์ ม ห า วิ ท ย า ลั ย แ ม่ โ จ้
บทนา ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุโทรทัศน์ บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ องค์ ประกอบของวิทยุโทรทัศน์
ลักษณะและข้ อจากัดของวิทยุโทรทัศน์
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
2
วิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์เป็ นสื่อมวลชน (Mass media) ที่เกิดขึ ้นในยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมในทวีปยุโรป หลังจากที่เกิดหนังสือพิมพ์ประมาณ 300 ปี และหลังจากที่คิดค้ นเทคโนโลยีการสื่อสารด้ วยวิทยุกระจายเสียงในยุโรปได้ สาเร็ จ ประมาณ 20 ปี มีการนาเทคโนโลยีดงั กล่าวเข้ ามาใช้ ในประเทศไทย ตามมาด้ วยการนาเข้ าเทคโนโลยีการสื่อสารด้ วยวิทยุโทรทัศน์ ดังนัน้ คาศัพท์ที่ใช้ เรี ยกขานรวมถึงนิยามความหมายต่างๆ ที่เกี่ยวข้ องกับเทคโนโลยีการสือ่ สารดังกล่าว จึงเพิ่งถูกบัญญัติขึ ้นใช้ ใน ประเทศไทยประมาณสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ าเจ้ าอยู่หวั รัชกาลที่ 6 จวบจนถึงปั จจุบนั โดยสื่อวิทยุกระจ่ายเสียงและ วิทยุโทรทัศน์ซงึ่ เป็ นเทคโนโลยีต่างประเทศที่ถกู นาเข้ ามาใช้ ในประเทศไทยนันมี ้ คณ ุ ลักษณะที่แตกต่างกันทาให้ มีความเหมาะสม กับการสือ่ สารที่แตกต่างกันไปด้ วย
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุโทรทัศน์ สาหรับความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ รวมถึง คาศัพท์ที่ใช้ เฉพาะด้ านวิทยุกระจายเสียงและวิทยุ โทรทัศน์นนั ้ มีทงใช้ ั ้ ภาษาไทยหรื อบางครัง้ ใช้ ทบั ศัพท์ภาษาอังกฤษอยูห่ ลายคา โดยจะยกตัวอย่างมาอธิบายดังนี ้ วิดีทัศน์ วีดิทศั น์ (Video) เป็ นการเล่าเรื่ องด้ วยภาพ ภาพทาหน้ าที่หลักในการนาเสนอ เสียงจะเข้ ามาช่วยเสริ มในส่วนของภาพ เพื่อให้ เข้ าใจเนื ้อเรื่ องมากยิ่งขึ ้น วิดีทศั น์เป็ นสื่อในลักษณะที่นาเสนอเป็ นภาพเคลื่อนไหว และสร้ างความต่อเนื่องของการกระทา ของวัตถุจากเรื่ องราวต่างๆ สร้ างความรู้สกึ ใกล้ ชิดกับผู้ชม เป็ นสื่อที่เข้ าถึงง่าย มีความรวดเร็ วสามารถเสนอเหตุการณ์ได้ ทนั ที ถ้ า เสนอรายการผ่านระบบโทรทัศน์ ก็จะเป็ นรายการโทรทัศน์ คณะกรรมการบัญญัติศพั ท์วิทยาศาสตร์ ได้ พิจารณาเห็นว่า Video เป็ นเครื่ องใช้ ไฟฟ้ าประเภทเดียวกับ Television ซึ่งมี คาไทยใช้ วา่ โทรทัศน์ แล้ ว สมควรคิดหาคาไทยใช้ กบั Video ด้ วยโดยคาที่จะคิดขึ ้นนี ้ควรจะมีคาว่า “ทัศน์” ประกอบอยูด่ ้ วย เพื่อให้ เข้ าชุดกัน และควรหาคาที่จะมีเสียงใกล้ เคียงกับ คาทับศัพท์ที่นิยมใช้ กนั อยูแ่ ล้ วซึง่ จะทาให้ มีการยอมรับศัพท์ที่คิดขึ ้นได้ ง่าย (วิกิพี เดีย. สารานุกรมเสรี ) จากความหมายที่กล่าวมาข้ างต้ นสรุปได้ คือ วิดีทศั น์ หมายถึง แถบวัสดุอปุ กรณ์ ซึง่ เป็ นแถบเคลือบแม่เหล็กสามารถเก็บ บันทึกข้ อมูลได้ หลายมิติ เช่น ภาพ และเสียง ในรู ปแบบของคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้ า สามารถตัดต่อ เพิ่ มเติม ลบข้ อมูลภาพและเสียง ออกได้ โดยมีอปุ กรณ์ที่สามารถอ่านข้ อมูลสัญญาณภาพและเสียง ที่เรี ยกว่า เครื่ องเล่นวิดีทศั น์ โทรทัศน์ คาว่า “โทรทัศน์ ” เป็ นคาเรี ยกที่ใช้ เข้ าใจกันโดยทัว่ ไปว่าหมายถึง สื่อที่ให้ ทงภาพและเสี ั้ ยง แต่คาที่สื่อความหมายได้ ถูกต้ องสมบูรณ์กว่าคือคาว่า “วิทยุโทรทัศน์ (Television)” ซึง่ เหตุผลที่ต้องมีคาว่าวิทยุนาหน้ าเนื่องจากการส่งและรับภาพและเสียง โดยเครื่ องส่งและเครื่ องรับอิเล็กทรอนิกส์นนั ้ จาเป็ นต้ องออกอากาศด้ วยกระแสคลื่นวิทยุเพื่อให้ สามารถส่งภาพและเสียงไปยัง เครื่ องรับที่หา่ งไกลได้ (นภาภรณ์ อัจฉริ ยะกุล, 2547)
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
3
วิทยุโทรทัศน์ วิทยุโทรทัศน์ (Television) มีรากศัพท์มาจากภาษากรี กและภาษาลาติน 2 คา คือ คาว่า Tele มาจากภาษากรี ก แปลว่า ไกล และคาว่า Vision มาจากภาษาลาตินว่า Videre แปลว่า การเห็น โดยเมื่อรวมคาแล้ วจะแปลได้ ว่า “การเห็นได้ ไกล (Far seeing)” ซึง่ วิทยุโทรทัศน์นนเป็ ั ้ นสือ่ มวลชนที่มีความสาคัญและได้ รับความนิยมจากประชาชนอย่างแพร่หลายมากที่สดุ ในปั จจุบนั ทังนี ้ ้เนื่องมาจากระบบโทรทัศน์ได้ รับการพัฒนาขึ ้นอย่างมาก ทังในด้ ้ านคุณภาพของภาพและเสียง รูปแบบรายการ ตลอดจนระบบ ส่งสัญญาณในรูปแบบต่างๆ จากความหมายดังกล่าวข้ างต้ นสรุ ปได้ ว่า วิทยุโทรทัศน์ (Television) คือ การใช้ คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้ าในการส่งและรั บ ภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว และเสียง โดยสัญญาณภาพและเสียงเหล่านันจะถู ้ กแพร่ ภาพและกระจายเสียงไปได้ ไกลและรวดเร็ ว ประชาชนที่ต้องการรับสารจะต้ องมีเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์ เพื่อทาหน้ าที่เปลี่ยนคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้ าให้ กลับเป็ นภาพและเสียงที่ สามารถรับสารได้ การแพร่ ภาพและการกระจายเสียง สารานุกรมวิกิพีเดียให้ ความหมายไว้ สนๆ ั ้ ว่า หมายถึงการแพร่ กระจายสัญญาณเสียงและภาพไปสู่ ผ้ รู ับสารจานวนมาก ซึง่ เรี ยกว่า ผู้ฟังหรื อผู้ชม (Broadcasting, 2005) สารานุกรมโคลัมเบียให้ ความหมายว่า หมายถึง การแพร่กระจายเสียงหรื อภาพไปยังผู้รับสารจานวนมากโดยใช้ วิทยุและ โทรทัศน์ (Broadcasting, 2008) จากความหมายดังกล่าวข้ างต้ น สรุ ปได้ ว่า บรอดคาสติ ้ง (Broadcasting) หมายถึง การกระจายเสียงและการแพร่ ภาพ รายการวิทยุกระจายเสียงหรื อรายการวิทยุโทรทัศน์ ไปสูป่ ระชาชนผู้รับสารจานวนมาก ทังนี ้ ้หากต้ องการกล่าวถึงการแพร่ กระจาย เสียงหรื อภาพเฉพาะด้ านรายการวิทยุกระจายเสียงหรื อรายการวิทยุโทรทัศน์ การกระจายเสียง ให้ ใช้ คาว่า เรดิโอบรอดคาสติ ้ง (Radio broadcasting) และหากต้ องการกล่ า วถึ ง เพี ย งการแพร่ ภ าพ ให้ ใช้ ค าว่ า เทเลวิ ชั่ น บรอดคาสติ ง้ (Television Broadcasting) จะสามารถเฉพาะเจาะจงในการบรอดคาสติ ้งได้ ชดั เจนมากยิ่งขึ ้น อย่างไรก็ตาม ในปั จจุบนั นี ้หากเป็ นการแพร่ ภาพและการกระจายเสียงไปสูก่ ลุม่ ผู้รับสารเฉพาะกลุม่ เช่น โทรทัศน์ระบบ บอกรับสมาชิก (Pay TV) ซึง่ ผู้ที่จ่ายเงินค่าสมาชิกเท่านันจึ ้ งจะรับสารได้
Pay TV
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
4
บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ คาว่า “บทบาท” มีความหมายว่า การทาตามหน้ าที่ที่กาหนดไว้ (ราชบัณฑิตยสถาน, 2542) ตรงกับภาษาอังกฤษว่า Role หรื อ Function คาว่า บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ จึงมีความหมายถึง การทาหน้ าที่ของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ตามความ ต้ องการของปั จเจกบุคคลหรื อสังคม ด้ วยเหตุนี ้การศึกษาถึงบทบาทหน้ าที่จะทาให้ เราเข้ าใจความสัมพันธ์ที่ไม่อาจแยกขาดจากกัน ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ ปั จเจกบุคคล และสังคม ดังภาพ
ภาพแสดงความสัมพันธ์ ของสือ่ มวลชนต่ อปั จเจกบุคคลและสังคม บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ สามารถอธิบายได้ ด้วยทฤษฎีทางสื่อสารมวลชนของนักวิชาการตะวันตกหลายคน อาทิ ฮาโรลด์ ลาสเวลล์ (Harrold Lasswell) ที่เสนอแนวคิดสายหน้ าที่นิยม (Functionalism) ของสื่อมวลชนต่อสังคม หรื อ เดนิส แมคเควล (Denis MaQuail) ที่ได้ อธิบายเรื่ อง บทบาทหน้ าที่ของสื่อ ว่าบทบาทของสื่อมวลชนเป็ นไปเพื่อความเป็ นระเบียบและ ก้ าวหน้ าของสังคม ในขณะที่ ชาร์ ลส์ อาร์ .ไรท์ (Charles R. Wright) ได้ อธิบายถึงบทบาทที่ไม่เป็ นไปตามประสงค์ (Dysfunction) ของสือ่ มวลชนต่างๆ ฮาโรลด์ ลาสเวลล์ (Harrold Lasswell, 1948 อ้ างใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์ , 2552) นักรัฐศาสตร์ ที่สนใจศึกษาการ สือ่ สารมวลชนได้ กล่าวถึงหน้ าที่สาคัญของนักสือ่ สารมวลชนว่ามี 3 ประการ ได้ แก่ ประการที่หนึง่ สังเกตการณ์สภาพแวดล้ อม (Surveillance of the environment) ประการที่สอง สานสัมพันธ์สว่ นต่างๆ ในสังคมเพื่อแสดงปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งแวดล้ อม (Correlation of the parts of society in responding to the environment) ประการที่สาม ทาหน้ าที่ถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมและสังคมจากคนรุ่ นหนึ่งไปยังคนรุ่ นหลัง (Transmission of the social heritage from one generation to the next) ต่อมา ไรท์ (Wright, 1960) นักสังคมวิทยาชาวอเมริ กนั ได้ ขยายความเพิ่มเติมหน้ าที่ข้อที่สามจนกลายเป็ นข้ อที่สี่ว่าทา หน้ าที่การถ่ายทอดมรดกทางสังคม ซึง่ หมายรวมถึงศิลปวัฒนธรรมและความบันเทงรูปแบบต่างๆ ที่ทาให้ ปัจเจกบุคคลได้ รับความ พึงพอใจได้ ผน่ คลายความเครี ยดจากปั ญหาชีวิตประจาวัน ปรมะ สตะเวทิน (2541 : 134-139) ได้ สรุ ปหน้ าที่ของสื่อมวลชนจากแนวคิดของลาสเวลล์และไรท์ว่า สื่อมวลชนมี บทบาทหน้ าที่สาคัญ 4 ประการแก่
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
5
ประการที่หนึง่ คือทาหน้ าที่สอดส่องระวังระไวเกี่ยวกับสิง่ แวดล้ อม เพื่อคอยตรวจตราติดตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ ้นในสังคม หมายถึงหน้ าที่แสวงหาและเผยแพร่ขา่ วสาร ประการที่สอง คือทาหน้ าที่ประสานส่วนต่างๆ ในสังคม หมายถึงการที่สอื่ มวลชนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับสิ่งที่เกิดเป็ น ข่าว การวิเคราะห์ พร้ อมเสนอแนะแนวทางแก้ ไข (Correlation of the parts of society in responding to the environment) ประการที่สาม คือทาหน้ าที่ถ่ายทอดมรดกทางสังคม หมายถึงการเผยแพร่ ความรู้ ค่านิยม และบรรทัดฐานของสังคมแก่ สมาชิ ก รุ่ น ใหม่ข องสัง คม เพื่ อ ให้ วิ ท ยาการและวัฒ นธรรมของสัง คมนัน้ ๆ คงอยู่ต่อ ไป ซึ่ ง นี่ คื อ หน้ า ที่ ใ นการให้ ก ารศึ ก ษา (transmission of the social heritage from one generation to the next) และประการที่สี่ คือการเผยแพร่การแสดง ดนตรี และศิลปะ เพื่อสร้ างความจรรโลงใจแก่ประชาชน ซึ่งก็คือ หน้ าที่ในการ ให้ ความบันเทิง ดังนัน้ การกล่าวถึงบทบาทหน้ าที่ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ในที่นี ้ จึงแบ่งเป็ น 4 ประการ ได้ แก่ 1. บทบาทหน้ าที่ให้ ข่าวสาร เช่น การเสนอข่าวสารเหตุการณ์ ปัจจุบนั กิจกรรมบ้ านเมือง กิจกรรมสาธารณะ รายการสารคดีพิเศษ และ รายงานข่าวพิเศษ ซึ่งเรื่ องที่จะเป็ นข่าวได้ ต้องเป็ นเรื่ องราวที่ประชาชนมีความสนใจใครรู้ ได้ แก่ สถานการณ์ สงั คม สถานการณ์ โลก เรื่ องราวเกี่ยวกับบุคคล สภาพแวดล้ อม ภัยพิบตั ิ วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี หรื อเหตุการณ์ แปลก ประหลาด เป็ นต้ น
รายการเสนอข่าวสารเหตุการณ์ปัจจุบนั ของสถานีโทรทัศน์ต่างๆ 2. บทบาทหน้ าที่ให้ ความคิดเห็น เช่น รายการวิจารณ์ รายการสัมภาษณ์ รายการสนทนา รายการวิเคราะห์ขา่ ว รายงานสถานการณ์และประเด็น ปั ญหา เป็ นต้ น สาหรับสังคมไทยที่เป็ นสังคมเสรี นิยมที่ให้ ความสาคัญกับการแสดงความคิดเห็น ปั จจัยที่กาหนดบทบาท หน้ าที่สอื่ เพื่อแสดงความคิดเห็นของประชาชนได้ แก่ ลักษณะการเป็ นเจ้ าของสือ่ ที่มาของค่าใช้ จ่ายในการบริ หารสือ่ และ บทบาทของรัฐบาล เช่น หากเจ้ าของสถานีเป็ นบริ ษัทเอกชน หรื อบริ ษัทมหาชน บริ หารงานโดยไม่พึ่งพางบประมาณจาก รัฐบาล ผู้ดาเนินรายการสามารถเสนอความคิดเห็นอย่างเต็มที่ การถูกควบคุมเนื ้อหาจากรัฐบาลจะมีน้อย หรื อหากแหล่ง ทุนมาจากการโฆษณา ผู้ให้ โฆษณาย่อมพิจารณาความสนใจของผู้รับสารเป็ นหลัก ซึ่งโดยส่วนใหญ่แล้ วมักจะให้ ความ สนใจต่อรายการบันเทิงมากกว่ารายการประเภทความคิดเห็น นอกจากนี ้จะพบว่าปั จจุบนั การโฆษณาส่วนใหญ่นิยมใช้ สื่อวิทยุโทรทัศน์เป็ นช่องทางในการโฆษณาสินค้ ามากเป็ นอันดับต้ นๆ จากรายงานของบริ ษัท นีลเส็น มีเดีย รี เสิร์ช
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
6
(ประเทศไทย) จากัด สรุปว่า ในรอบปี พ.ศ. 2549 มีการใช้ งบประมาณโฆษณาผ่านวิทยุโทรทัศน์มากที่สดุ เป็ นเงิน 53296 ล้ านบาท
รายการประเด็นข่าวสาร สถานการณ์ และวิ เคราะห์ข่าว ของสถานีโทรทัศน์ต่างๆ ตารางที่ 1 แสดงจานวนและร้ อยละของงบโฆษณาผ่านสือ่ ประเภทต่างๆ ปี พ.ศ. 2549 ประเภท งบโฆษณา (ล้ านบาท) วิทยุโทรทัศน์ 53296 หนังสือพิมพ์ 15432 วิทยุกระจายเสียง 6588 นิตยสาร 6140 สือ่ กลางแจ้ ง 4692 โรงภาพยนตร์ 2404 สือ่ เคลือ่ นที่ 981 ในห้ างสรรพสินค้ าและตัวอาคาร 307 รวม 89840 ที่มา : AcNileson Thailand (2000) . อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 294.
ร้ อยละ 59.32 17.18 7.33 6.83 5.22 2.68 1.09 0.35 100
3. บทบาทหน้ าที่ให้ การศึกษา ถือเป็ นบทบาทหน้ าที่สาคัญของสื่อวิทยุโทรทัศน์และสื่อวิทยุกระจายเสียง เนื่องจากการศึกษาเป็ นรากฐาน เบื ้องต้ นของการพัฒนาประเทศ สือ่ ทังสองประเภทนี ้ ้มีศกั ยภาพในการนาความรู้กระจายไปสูป่ ระชาชนได้ อย่างทัว่ ถึงและ รวดเร็ ว ทังนี ้ ้อาจแบ่งได้ เป็ น 2 ประเภทคือ 3.1 รายการความรู้ทวั่ ไป หมายถึง รายการที่มงุ่ ให้ ความรู้ โดยมีวตั ถุประสงค์เพื่อให้ ผ้ ชู มผู้ฟังได้ รับความรู้ ที่เป็ น ประโยชน์ ในทางตรงหรื อทางอ้ อม รายการเหล่านี ้ไม่จาเป็ นต้ องมีรูปแบบการสอนเหมือนการสอนในห้ องเรี ยน ผู้ผลิต รายการจะใช้ ศิลปะในการผลิตรายการเพื่อสร้ างสรรค์ให้ เกิดรายการสาระความรู้ ที่ทาให้ ผ้ รู ับสารได้ รับความรู้ และเกิด ความเพลิดเพลินด้ วย เช่น ทางช่องโมเดิร์นไนน์ ได้ แก่ รายการคุณพระช่วย ผลิตโดย บริ ษัท เวิร์คพอยท์ เอ็นเทอร์ เท นเมนท์ จากัด (มหาชน) มีรูปแบบเป็ นรายการนิตยสารศิลปวัฒนธรรมไทย และรายการกบนอกกะลา ผลิตโดย บริ ษัททีวี
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
7
บูรพา จากัด เป็ นรายการสารคดีทางโทรทัศน์ที่มงุ่ ให้ ความรู้เกี่ยวกับที่มาของสิ่งต่างๆ ที่เราพบเห็นในชีวิตประจาวัน ซึ่งมี คาขวัญของรายการว่า “รายการความรู้ดสู นุก” เป็ นต้ น
รายการคุณพระช่วย ผลิ ตโดย บริ ษัท เวิ ร์คพอยท์ เอ็นเทอร์ เทนเมนท์ จากัด (มหาชน)
รายการกบนอกกะลา ผลิ ตโดย บริ ษัททีวีบูรพา จากัด 3.2 รายการเพื่อการสอน มีวตั ถุประสงค์เพื่อใช้ ในการสอนโดยตรง เนื ้อหารายการต้ องสอดคล้ องกับหลักสูตร จัดขึ ้นเพื่อกลุ่มที่สนใจเฉพาะเรื่ องหรื อผู้เรี ยน เช่น ให้ บริ การรายการความรู้ ตามหลักสูตรการศึกษาในระบบโรงเรี ยน นอกระบบ โรงเรี ยน และการศึกษาตามอัธยาศัย ลักษณะดังกล่าวจะเห็นได้ ชัดในรายการทางสถานีโทรทัศน์ เพื่อการศึกษา (ETV) โดย ออกอากาศ 2 ระบบ คือ ผ่านดาวเทียมไทยคม และทางอินเทอร์ เน็ตที่ www.nfe.go.th/etv แพร่ภาพทุกวันตังแต่ ้ เวลา 7.00-22.00 น. รายการประเภทนี ้แยกย่อยได้ อีก 3 ประเภท คือ รายการทาหน้ าที่สอนทังหมด ้ รายการทาหน้ าที่สอนเนื ้อหาหลัก และรายการทา หน้ าที่เสริ มการสอน ซึง่ จะกล่าวถึงรายละเอียดในบทต่อไป
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
8
รายการ Student Channel เปลีย่ นชื่อรายการใหม่เป็ น ETV ติ วเข้มเติมเต็มความรู้ 4. บทบาทหน้ าที่ให้ ความบันเทิง ตังแต่ ้ แรกเริ่ มจนถึงปั จจุบนั วิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์เป็ นสื่อที่ประชาชนทัว่ ไปนิยมใช้ เพื่อเปิ ดรับความ บันเทิง เพื่อผ่อนคลายความเครี ยด รู ปแบบรายการประเภทนี ้จึงเป็ นสิ่งที่ขาดไม่ได้ และมีอยู่หลากหลายรู ปแบบ เช่น ละคร ภาพยนตร์ เพลง ทอล์กโชว์ เกมโชว์ เรี ยลลิตี ้โชว์ วาไรตี ้ ฯลฯ ซึ่งเมื่อพิจารณาแล้ วจะพบว่ามีจานวนรายการบันเทิงมากกว่า เนื ้อหารายการอื่นๆ รายการบันเทิงบางรายการทาหน้ าที่ให้ ความบันเทิงโดยแฝงความรู้ ไว้ ให้ ผ้ รู ับสาร กล่าวคือ นอกจากจะ ได้ รับความสนุกสนานแล้ วยังได้ รับความรู้หรื อคติชวนคิดอีกด้ วย เช่น ละครเรื่ องแรงเงา เป็ นบทประพันธ์ ชื่อดังของ นันทนา วี ระชน ผลิตโดย บริ ษัท บรอดคาซท์ ไทย เทเลวิชนั่ เมื่อปี พ.ศ.2555 นี ้ มีเปลือกนอกเป็ นเรื่ องราวของพี่สาวผู้เป็ นเหมือนเงา สะท้ อนมาแก้ แค้ นให้ น้องสาวฝาแฝด เป็ นละครจิตวิทยาและสะท้ อนสังคมถึงเงามืดในใจคนที่เกิดจากการเลี ้ยงดูอนั ผิดพลาด มีเนื ้อแท้ แต่มีเนื ้อแท้ เป็ นเรื่ องของกรรม กรรมอันเป็ นเหมือนเงาที่ติดตามตัวมนุษย์ทกุ ผู้คน
ละครเรื ่อง แรงเงา ผลิ ตโดย บริ ษทั บรอดคาซท์ ไทย เทเลวิ ชนั่
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
9
องค์ ประกอบของวิทยุโทรทัศน์ วิทยุโทรทัศน์เป็ นสือ่ ที่มีธรรมชาติที่สมั ผัสด้ วยการดู ส่วนวิทยุกระจายเสียงนันสั ้ มผัสได้ ด้วยการฟั ง จากธรรมชาติของสื่อ ทังสอง ้ หากเปรี ยบเทียบประสิทธิภาพของวิทยุกระจายเสียงจะพบว่าอาจไม่เท่าวิทยุโทรทัศน์ที่สามารถรับฟั งเสียงและรับชมภาพ ได้ พร้ อมๆกัน ทังนี ้ ้สื่อวิทยุโทรทัศน์จึงจาเป็ นต้ องเสนอสาระความบันเทิงที่หลากหลายกว่าวิทยุกระจายเสียงเพื่อตอบสนองความ ต้ องการของผู้รับสารที่สมั ผัสได้ ทงการฟั ั้ งและการชม องค์ประกอบของวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียง มีดงั นี ้ 1. กระบวนการสื่อสารทางวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง
feedback หลักการสือ่ สารทัว่ ไป
ข้ อมูลย้ อนกลับ หลักการสือ่ สารทางวิ ทยุโทรทัศน์และวิ ทยุกระจายเสียง จากภาพหลักการสือ่ สารทัว่ ไปที่ประกอบด้ วย ผู้สง่ สาร(Sender) สาร(Message) ช่องทางการสือ่ สาร(Channel) ผู้รับสาร (Reciever) ผลของการสื่อสาร(Destination) และปฏิกิริยาตอบกลับ(Feedback) ในขณะที่ภาพหลักการสื่อสารของวิทยุโทรทัศน์ และวิ ท ยุก ระจายเสีย ง อธิ บ ายได้ ว่ากระบวนการเริ่ ม ต้ น โดยผู้ด าเนิ นรายการเปรี ยบเสมื อนผู้ส่ง สาร มี เ นือ้ หาสาระข่า วสาร ออกอากาศผ่านช่องทางสือ่ วิทยุหรื อโทรทัศน์ เพื่อให้ ผ้ ฟู ั งหรื อผู้ชมได้ รับความรู้ ความบันเทิงต่างๆ ทังนี ้ ห้ ากเกิดพฤติกรรมหลังจาก รับชมรับฟั งอย่างไร จึงจะสามารถแสดงปฏิกิริยาตอบกลับไปยังผู้ดาเนินรายการได้ ตอ่ ไป 2. ผลของการสื่อสารทางวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง เป้าหมายของการสือ่ สารทางวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียงคือ เกิดผลอย่างไรต่อผู้ชมหรื อผู้ฟังหลังจากได้ รับสือ่ นัน้ แล้ ว ผู้ดาเนินรายการจะทาหน้ าที่เลือกสาระรายการให้ มีคณ ุ ภาพก่อนแพร่ภาพหรื อกระจายเสียงออกอากาศ โดยมีเป้าหมายเพื่อ กระตุ้นและจูงใจให้ ผ้ รู ับฟั งรับชม คิดตาม คล้ อยตาม ซึง่ สังเกตหรือวัดผลได้ จากพฤติกรรมที่เปลีย่ นไปแสดงได้ จากภาพต่อไปนี ้
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
10
แสดงพฤติ กรรมในการรับชมรับฟั งวิ ทยุโทรทัศน์และวิ ทยุกระจายเสียง จากภาพดัง กล่ า ว อธิ บ ายได้ ว่ า พฤติ ก รรมที่ เ ปลี่ ย นแปลงของผู้ ฟั ง ผู้ ชม หลัง จากที่ ไ ด้ รั บ สื่ อ วิ ท ยุโ ทรทัศ น์ แ ละ วิทยุกระจายเสียงอาจเกิดแนวคิดหรื อแนวปฏิบตั ิใหม่ๆ หรื อการกระทาตาม เช่น มีความสุข ความเพลิดเพลินเมือฟั งรายการเพลง สบายๆ หรื อได้ รับแนวปฏิบตั ิจากการรับชมสปอตประชาสัมพันธ์ อนุรักษ์ สิ่งแวดล้ อม เป็ นต้ น ผลที่เกิดขึ ้นดังกล่าวนับได้ ว่าการ สือ่ สารทางวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียงบรรลุตามเป้าหมายที่ตงไว้ ั้ 3. ส่ วนประกอบของรายการวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง ไม่วา่ จะเป็ นรายการข่าว รายการเพลง ละคร สารคดี หรื อสปอตโฆษณาต่างๆ พบว่ามีสว่ นประกอบสาคัญคือ ภาษาทีใ่ ช้ เนื ้อหาสาระ และลีลา ซึง่ การเสนอรายการทัง้ 3 ส่วน ต้ องประสมกลมกลืนกันอย่างเหมาะสม เพื่อให้ ผ้ รู ับสารเข้ าใจได้ ง่าย ภาษาที่ใช้ ต้ องเป็ นประโยคสันๆ ้ สือ่ ความหมายชัดเจนตรรงไปตรงมาเพื่อให้ กลุม่ เป้าหมายเข้ าใจได้ ทนั ที และก่อให้ เกิด จินตนาการต่อได้ เนื่องจากธรรมชาติของสือ่ วิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียง ผู้รับสารอาจไม่สามารถกลับมาฟั งซ ้าหรื อรับชมได้ อีก เนื ้อหา ควรเลือกเนื ้อหาสาระที่มีประโยชน์ตอ่ ผู้ชม ผู้ฟัง เป็ นสาคัญ นอกจากนี ้ ควรลาดับเรื่ องราวที่เกิดขึ ้นให้ เข้ าใจง่ายไม่ สับสน เช่นรายการละครทางโทรทัศน์ที่ต้องดาเนินเรื่ องอย่างต่อเนื่องสัมพันธ์กนั ตังแต่ ้ ต้นจนจบ ลีลา การเสนอรายการ หมายถึง การเลือกรู ปแบบวิธีการนาเสนอที่มีความหลากหลาย ไม่ซ ้าซากจาเจ เช่น ลีลาการ นาเสนอรายการสารคดีเชิงข่าวทางโทรทัศน์มีการรายงานเชิงสอบสวน เจาะลึกจากแหล่งข้ อมูลข่าวมานาเสนอแก่ผ้ ชู ม หรื อลีลา การนาเสนอรายการของผู้ดาเนินรายการที่มีไหวพริ บและใช้ น ้าเสียงถ่ายทอดเรื่ องราวได้ อย่างน่าติดตาม เป็ นต้ น 4. ผู้ฟังหรือผู้ชม นับ เป็ นบุ ค คลที่ ผ้ ู ผลิ ต รายการจะต้ องค านึ ง ถึ ง และให้ ความส าคั ญ เป็ นพิ เ ศษ เนื่ อ งจากสื่ อ วิ ท ยุ โ ทรทั ศ น์ แ ละ วิทยุกระจายเสียงนัน้ มีอิทธิพลในระดับบุคคลและสังคม ผู้ผลิตรายการจึงต้ องตระหนักว่าการเสนอเนื ้อหาใดผ่านทางรายการควร มีวตั ถุประสงค์ที่ชัดเจน เช่น เพื่อให้ ข่าวสาร ให้ ความรู้ สร้ างความบันเทิง หรื อต้ องการโน้ มน้ าวชักจูงใจ อย่ างไรก็ตามการผลิต รายการนันก็ ้ ควรเป็ นประโยชน์ แก่ผ้ ฟู ั งและผู้ชม แม้ จะเป็ นรายการที่เนื ้อหายุ่งยากซับซ้ อนที่ต้องพยายามปรุ งแต่งให้ รายการมี คุณภาพดี มีความหลากหลายในวิธีเสนอรายการเพื่อให้ ผ้ ฟู ั งหรื อผู้ชมได้ รับประโยชน์มากที่สดุ
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
11
ลักษณะและข้ อจากัดของวิทยุโทรทัศน์ ลักษณะของวิทยุโทรทัศน์ มีลกั ษณะเฉพาะดังต่อไปนี ้ (นภาภรณ์ อัจฉริ ยะกุล, 2541 : 27-33 อ้ างใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทร ไพบูลย์, 2552) 1. ประสิทธิภาพในการรับรู้ เป็ นสือ่ มวลชนที่นอกจากใช้ เสียงในการสือ่ สารเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียงแล้ วยังมีภาพส่งออกอากาศควบคู่ ไปด้ วย ซึ่งโดยทัว่ ไปการสื่อสารโดยอาศัยสื่อวิทยุโทรทัศน์จะใช้ ภาพเป็ นหลัก และเสียงเป็ นส่วนเสริ มในการสื่อสาร เป็ น สือ่ มวลชนที่มีประสิทธิภาพมาก สามารถส่งข่าวเพื่อความรู้ ส่งรายการวาไรตี ้เพื่อความบันเทิง แก่ประชาชนได้ เป็ นต้ น 2. ประสิทธิภาพในการเข้ าถึงผู้รับสาร วิทยุโทรทัศน์เป็ นสื่อที่ส่งสารได้ เร็ วและกว้ างไกลเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียง แต่เดิมมีจานวนผู้รับสารน้ อย กว่าสื่อวิทยุกระจายเสียงเนื่องจากเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์มีราคาสูงกว่า ไม่สะดวกในการรับสารในสถานที่ต่างๆ เท่ากับ วิทยุกระจายเสียง แต่ในปั จจุบนั เครื่ องรับโทรทัศน์มีราคาที่ลดต่าสง มีรายการที่น่าสนใจเพิ่มขึ ้น ทาให้ จานวนผู้รับสาร จากวิทยุโทรทัศน์มีมากกว่าวิทยุกระจายเสียงทังในเขตเมื ้ องและชนบท จากการสารวจการบริ โภคสือ่ ต่างๆ ของประชาชน ไทยเมื่อในปี พ.ศ. 2544 พบว่าคนไทยทัว่ ประเทศทังที่อยู่ในเขตเมืองและชนบทใช้ สื่อวิทยุโทรทัศน์สงู สุ ด ในขณะที่ใช้ วิทยุกระจายเสียงมากเป็ นอันดับที่สอง 3. ข้ อจากัดของวิทยุโทรทัศน์ มีลกั ษณะเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียงกล่าวคือ สารไม่มีความคงทน ผู้รับสารไม่สามารถย้ อนไปรับสารที่ผ่าน ไปแล้ วได้ เป็ นการสือ่ สารที่ผ้ สู ง่ สารมีโอกาสได้ รับปฏิกิริยาตอบกลับน้ อย นอกจากนี ้ยังจัดว่าเป็ นสือ่ ที่มีราคาสูง ตารางที่ 2 แสดงร้ อยละของครัวเรื อนที่มีเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์ ปี พ.ศ. 2540-2542 ประเภท พ.ศ. 2540 พ.ศ. 2541 วิทยุกระจายเสียง 66 70 วิทยุโทรทัศน์ 94 94 ที่มา : AcNileson Thailand (2000) อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 15. ตารางที่ 3 แสดงอัตราการเข้ าถึงสือ่ โทรทัศน์ ปี พ.ศ. 2544 ประเภท เขตเมือง (ร้ อยละ) เขตชนบท (ร้ อยละ) กรุงเทพฯ 85 ภาคกลาง 97 95 ภาคเหนือ 93 94 ภาคาตะวันออกเฉียงเหนือ 92 92 ภาคใต้ 97 92 รวม 95 93 ทีม่ า : AcNileson Telescope (2001) อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 15.
พ.ศ. 2542 69 94
รวม (ร้ อยละ) 95 96 94 92 93 94
ความหมายและความสาคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ |
12
บรรณานุกรม ศุภ างค์ นัน ตา. (2552). หลั ก การวิ ท ยุ ก ระจายเสี ย งและวิ ท ยุ โ ทรทั ศน์ . พิ ม พ์ ค รั ง้ ที่ 1. มหาสารคาม : สานัก พิ ม พ์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. สมสุข หินวิมาน และคณะ. (2554). ความรู้ เบือ้ งต้ นทางวิทยุและโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุ งเทพมหานคร : สานักพิมพ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ . สุกญ ั ญา สมไพบูลย์ และ ปอรรัชม์ ยอดเณร. (2550). ออกทีวีให้ ดูดี TV Performance การปรากฏตัวทางโทรทัศน์ ใน หลากหลายรายการ. พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุงเทพมหานคร : จรัลสนิทวงศ์การพิมพ์. สุโขทัยธรรมาธิ ราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2550). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ รายการ โทรทัศน์ หน่ วยที่ 1-5. พิมพ์ครัง้ ที่ 2. นนทบุรี : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. สุโขทัยธรรมาธิ ราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2550). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ รายการ โทรทัศน์ หน่ วยที่ 6-10. พิมพ์ครัง้ ที่ 2. นนทบุรี : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2539). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ และการผลิต ภาพยนตร์ เบือ้ งต้ น. พิมพ์ครัง้ ที่ 3. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ชวนพิมพ์. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2552). เอกสารการสอนชุดวิชาประสบการณ์ วิชาชีพนิเทศ ศาสตร์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 8. กรุงเทพมหานคร : อรุณการพิมพ์. สุทิติ ขัตติยะ. (2555). หลักการทางวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุ งเทพมหานคร : บริ ษัท ประยูร วงศ์พริ น้ ท์ติ ้ง จากัด. อรนุ ช เลิ ศ จรรยารั ก ษ์ . (2544). หลั ก การเขี ย นบทโทรทั ศ น์ . พิ ม พ์ ค รั ง้ ที่ 2. กรุ ง เทพมหานคร : ส านัก พิ ม พ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ . อุษณี ย์ ศิริสุนทรไพบูลย์ . (2552). หลักการวิ ทยุกระจายเสีย งและวิทยุโทรทัศน์ . พิมพ์ ค รั ง้ ที่ 1. กรุ งเทพมหานคร : สานักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ภาพประกอบบางส่ วนจาก http://www.satfocus.de/Unsere-Pay-TV-Kunden:_:63.html http://www.tvshow.tlcthai.com http://th.wikipedia.org