17 | ruimteCAESUUR | stel de stadeen vraag | poëziefestival '11 dichters-20 mei 2017' | bloemlezing

kunstproject in de openbare ruimte

STEL DE STAD EEN VRAAG

11 dichters | 20 mei 2017

1

2

STEL DE STAD EEN VRAAG 11 dichters | 20 mei 2017

een uitgave van ruimteCAESUUR in het kader van het kunstproject in de openbare ruimte STEL DE STAD EEN VRAAG

bezorgd door Jan J.B. Kuipers mei 2017 3

4

Wat kunst nu doet in musea, de galerieĂŤn of in privĂŠcollecties, is slechts een duizendste van hetgeen ze vroeger deed in kerken, op pleinen en straten, voor de deugden en ondeugden van de mensen Luciano Fabro Italiaanse beeldhouwer van de arte povera beweging

Lange Noordstraat 67 | Middelburg elke vrijdag- & zaterdagmiddag open van 2 tot 5 www.caesuur.nu | www.caesuur-posethequestion.nl caesuur@zeelandnet.nl 5

6

INHOUD STEL DE STAD EEN VRAAG

INLEIDING | Hans Overvliet - teamCAESUUR

* | Marcel Koopman MIDDELBURG | Juul Kortekaas FELICITATIEGEDICHT VOOR MIDDELBURG | Johan Meesters SPOREN | Karel Leeftink RETORISCH | Tijs van Bragt ATTENTIE! | Jan J.B. Kuipers EMMA | Anneke Schenk STAD, WAT GAVEN WE JOU? | Johannes Herman Buma STRATEGISCH POPULISME | Theo Raats RONDOM DE DAM | Stefaan van den Bremt NA DE VRAAG | Jacoline Vlaander

DE DICHTERS COLOFON

7

8

INLEIDING Vanaf dag 1 dat Willy van Houtum en ik in 1995 ruimteCAESUUR startten wilde ik een thematisch drieluik maken met kunstwerken in de openbare ruimte van de historische binnenstad van Middelburg.

Het eerste luik (het nissenproject | 1997) was het schenken van hun kunstwerken door 14 kunstenaars [ v/m ] aan Middelburg.

Een aantal daarvan siert nog steeds de stad.

In het tweede luik ( terloopsMiddelburg | 2005 – ’06 ) gaven kunstenaars, schrijvers, poëten, filosofen, etc. een beeld van de rol van de stad Middelburg in hun oeuvre.

Zo doende voegden zij een nieuwe ‘kaart’ toe aan de stad.

In dit derde luik stellen meer dan 30 makers en maaksters uit binnen- & buitenland een aantal vragen aan de stad die normaal gesproken niet [ meer ] gesteld worden. teamCAESUUR vroeg Jan J.B. Kuipers een dichtersfestival te organiseren. Hij bracht een groep dichters bijeen en vroeg hen een ‘vraaggedicht’ te maken vanuit het thema STEL DE STAD EEN VRAAG. De dichters die deze bloemlezing bevolken, reageerden enthousiast op zijn verzoek.

Het poëziefestival met de ‘vraaggedichten’ vond plaats op zaterdag 20 mei 2017 op de Helm, het plein achter de Vleeshal in Middelburg.

Daarna wandelden dichters en publiek naar ruimteCAESUUR, alwaar de dichters voordroegen uit eigen werk te midden van het werk van Elis Vermeulen | where are my sisters Durk van der Meer | Echo | soundscape • • n n • • | is it safe?

Hans Overvliet | bewogen tot bewegen?

Jan J.B. Kuipers stelde deze bloemlezing samen.

Middelburg | juni 2016 – mei 2017 | Hans Overvliet 9

Marcel Koopman * Er daalt een deken die onzichtbaar alles dekt met tekens in een vreemde taal.

Er is verandering op til.

En al gaat alles als normaal zijn gang, de angst voor kentering regeert.

Wij weten niet meer waar wij gaan, dus zijn wij bang voor ommekeer.

Toch zal de herschikking gebeuren.

Je voelt het in de wind, en in de kleuren van de wolken verschijnen tinten van een nieuwe orde.

De lange vrede en het opgespaarde geld, de eigen haard en hof, de vrijheid en de overvloed, het eigen vege lijf, wat kan daaraan bestendig zijn?

Vraag het de stad, die hoofdstukken van Spaanse vloot en slavernij, bombardement en watersnood, vanouds heeft afgesloten.

Niet dat er ooit een antwoord komt.

Allang verstomd want niet gehoord dalen de geesten van de stad over de huizen en het gras en worden tot een deken die onzichtbaar dekt met tekens in een vreemde taal.

10

Nu alles in de waagschaal ligt, wordt elke steen tot een gedenkteken.

De stad wacht steeds nog op de inwoner die deze taal zal kunnen lezen En spreken.

11

12

Juul Kortekaas MIDDELBURG hoe zit dat met de tijd & de stad met verkleumde huizen, steunend tegen elkaar hoe zit het dat ik als vluchtige bewoner kan ademen in een luchtstroom van voorbijgaande aard. hoe zit het als ik kijk naar haastige gouden bladjes lichtvoetig onverteerd en overdreven olijk dansend over kasseien waar ooit hoefslagen weerkaatsten, huizen kreunen onder het gewicht van de tijd. weten zij nog van witte zeilen en zwarte handel van Spaanse heersers en gekrakeel van Arnemuidse vissersvrouwen met volgeladen manden op het voetpad dapper stappend met wapperende kappen naar de Glorie. soms veegt de lage winterzon nog een gouden vleug langs de gevels als herinnering aan de tijd waarin de stad oprees en geen zee te hoog was om het tijdsbeeld te bepalen.

13

Johan Meesters FELICITATIEGEDICHT VOOR MIDDELBURG stad ja, stad 800 jaar met recht een stad jouw leeftijd leeft geeft stijl aan jou en mij stad waar mijn schrijfwaar bleek papier bekrast steken jouw stiletten naar het licht jouw skyline strekt zich stereoscopisch open en gastvrij was ooit een vergezicht zo eigen en nabij stad laat mij stijgen en van grote hoogte zwijgend kijken naar jouw stamijnen plattegrond een perzisch tapijt als bakermat een exotische bloem niet helemaal meer afgerond er moest voor het kanaal wat wijken niet zeiken: overal mankeert wel wát stad jij bent nu binnenstad wat ooit buiten was is schil na schil aan jou geplakt er is geagglomereerd en geconglomereerd je werd groot, proficiat! de koning te rijk met een bloemkolenwijk een leven van gratie met een vinexlocatie waar weiden vol met klaver stonden staat nu één groot klaverblad

14

stad tijd schaadt jou niet wat afbreuk doet is niet het verkleuren van je gevels de barsten in je muren, de scheuren in je tegels het hout dat vermolmt, het steen dat verweert de erosie, het kwijnen, het vergaan, het verdwijnen de bezinking het is het fatsoen uit je buitenwijken het functioneel groen, het straatmeubilair de strak geplande hangplekken, roestvrijstalen fietsenrekken het beeldkwaliteitsplan, de omgevingsvisie van gekken de verminking stad bedenk toch altijd dat de kracht van de architectuur ligt in de met energie geladen stroom van ruimtes die in gesprek gaan met zichzelf en zichzelf uitbreiden tot eindige en oneindige netwerken van deconstructieve elementen die een vereenvoudiging teweegbrengen door vanuit een nieuwe esthetiek in zichzelf te keren en zich te her-identificeren maar op een hoger niveau sommige mensen menen dat stad stoere stevige stad stoĂŻcijnse habitat machtige megaliet megapolis van weleer stad waarom bouwen wij geen steden meer?

15

Karel Leeftink SPOREN wissen bijster kwijt en zoeken in het rechte houden niet op het goede zetten volgen loos en wegen en verdiend achterlaten en ze geven en men kent aan kam de haan al te hete heeft gespannen doen zij ouderdom verstaan en hen met laat ‘m ze verdruipen hoentje gelaarsd gelaarsd vereerd nopen met en boze wijven terug in op de toom toch meer een glimp een vlek en stugge paarden wat weet een boer van werk aan een zweem een schijntje overblijfsel van vernieling waas en baan stekelvarens paardenstaarten mossen paddenstoelen ook pootafdrukken in de modder kikkerdrillen in de sloot een fles een beeld een doodgereden egel vingers op het glas smook en rook walmen en dampen doen vermoeden wat eens was goudeneeuwse bruggen zakken zwervend vuil en grove vloek dood geboren nieuwbouwwijken alom als je er na zoekt teruggevonden oorlogswezen mooie woorden in concept overal zijn ze te vinden als je er maar oog voor hebt 16

welke zullen altijd blijven zijn ons duur en lief en waard zullen de eeuwen trots trotseren die dan ook weer nieuwe laat

17

18

Tijs van Bragt RETORISCH in het decor van mijn raam gaat de goedzakkige zon weer op aan het bureau gezeten verklaart mijn pen de dood aan het gezag voorbijgangers zeggen: daar zit een schrijver ook vandaag komt hij voor niets op en je zwaait goedzakkig als je bent vooral goedzakkig met het water aan je lippen

19

Jan J.B. Kuipers ATTENTIE! Burgemeester op bordes, gezicht glimmend Van toegewijd beleden hedendaagse zeden Wil u niet langer beleren van gulden steden, Sneden, schoonheid van ver, de poĂŤzie Of dichtersmart Alleen dat oude mensen nog altijd stil creperen Van God en alleman verlaten, hier in het hart Van de knap verbouwde monumentenstad Wist u dat?

20

Anneke Schenk EMMA Vanuit oma’s zolderraam.

Witte gestalte, versteende moeder, koningin.

In ‘t kleine parkje klom ik op je schoot, aaide de waaier in je koude hand, plukte afrikaantjes aan je voeten en verstopte me achter je rug als men mij riep. En hoog in ‘t huis in bed, (bang voor ‘t donker, knijpkat in de hand), verzon ik rondom jou verhalen totdat ik sliep.

Zonlicht valt tussen de bladeren op je door de tijd verweerd gezicht.

Ik kijk naar wat voorbij gegaan is aan je onaangedane blik.

Stad in brand, tanks, soldaten, In oma’s kelder de familie schuilend voor granaten.

De bakker op de hoek, de oude graanbeurs, zijn verdwenen. Het huis door anderen bezet.

Geen afrikaantjes meer, geen Canadezen.

Wat blijft: jouw eenzaam silhouet.

21

Johannes Herman Buma STAD, WAT GAVEN WE JOU? Wij mensen, ja jou stad wat?

Gaven we je niet een plek op het hoogste punt van het eiland, hoog om het droog te houden. Hoog en droog, eeuwen her.

Historie geef ons een hand.

Gaven we je niet een ring, om trouw om veilig te zijn, om Vikingen te keren terug naar eigen streek met hun vreemde streken? Jij veilig, later in een bolwerk een jas om je heen met mouwen als poorten waar je in en uit kon trekken. Veilig is ons heilig. Van eeuwen her.

Historie geef ons een hand.

Gaven we je niet een burcht in het midden om sterk te zijn, water om ons te beschermen, gaven we je niet rechten?

Met recht. Acht eeuwen her. Historie geef ons een hand.

Gaven we je niet een Abdij met een hoge toren om van verre te zien dat hier geloofd werd gebeden gestudeerd gespeeld en gezongen? Historie geef ons een hand.

Gaven we je niet een parel op de Markt gotisch versierd en met beelden beelden beelden graven en gravinnen.

Beelden van historie zien ons aan. Reiken ons een hand.

Gaven we je niet de VOC, een beroemd geworden lenzenslijper, edelsmeden en kunstschilders in een Gouden Eeuw?

Gaven we je niet nageslacht om de stad in stand te houden te groeien en bloeien uit te breiden? Groei en bloei.

22

Gaven we je niet nieuw leven, de Phoenix aan het vuur ternauwernood ontstegen uit de verwoeste binnenstad?

De Phoenix herrezen aan de hand van de historie.

Gaven we je niet wijken buiten de Veste, omdat wij niet van wijken weten? Je Bolwerken nu slechts garnering voor wandelaars vogels vissers.

Gaven we je niet zaken voor de hele omgeving paradijs voor toeristen in stromen door de regen van het strand naar de stad?

Gaven we je niet rozen om geuren en kleuren te proeven symbool van gezond leven en vreugde? Elk jaar opnieuw tot bloei aan straten en pleinen?

Gaven we je niet een lied, stad, voor je verjaardag?

Wij geven je een gedicht opdat voor niemand verborgen blijve wat je geschiedenis is. PoĂŤzie. Historie geef ons een hand.

Modern welvaren vaak jachtig in een haven te midden van monumenten en sprekende gevels? Zie hoe goed het is hier te leven!

Een levende stad om te verblijven. Te blijven met ons verhaal.

En de historie geeft ons een hand.

23

Theo Raats STRATEGISCH POPULISME Nooit geweten dat het zo gemakkelijk was om de stad iets te vragen.

Neem wat woorden uit Beleidsvoornemens die hun profijt vooral ontlenen aan hun leeftijd, vraag vooral naar het waarom, voeg er wat verwensingen aan toe, roep een God aan die altijd in de luwte heeft gestaan en begin meteen met het voorspellen van het einde.

Niet overdrijven, maar laat ruimte om te zweten.

Als ik jong was zou ik het wel weten.

Deeltijdprofeet. Zonder Kamer van Koophandel of papieren. Al was het alleen maar om de stad de stuipen op het lijf te jagen.

En mocht door goedertierenheid of technisch falen onverhoopt geen duisternis over ons heen dalen des te fijner is het om te kunnen zeggen: ik was het niet die het Einde heeft voorspeld.

Het was mijn tweede Ik. Waarna u gewoon weer verder gaat met uw zoektocht naar modaal gevaar. Geluk is immers ook, ĂŠĂŠn keer gelijk te krijgen.

24

Stefaan van den Bremt RONDOM DE DAM Rondom de Dam zocht ik de weg in Middelburg, ik was hem bijster tussen de kade en de haven waar schimmen me zijn voorgegaan.

Rondom de Dam in Middelburg monsterde nog een schaduw aan als tweede stuurman die van varen, gevaren en geen wijken weet.

Al is de waar verscheept en staan de panden zich loom te spiegelen in ondiep water, de koopmansgeest becijfert nu nog baat en schade, snuffelt in oude boeken. Die geur van specerijen, koffie, ebbenhout, van zweet en bloed, van lijven die hun ziel in het vooronder zoeken of op een marktplein in de West!

Rondom de Dam in Middelburg meren de monumenten aan.

Geen reder die er blijf mee weet.

Geen pakhuis dat ze op kan slaan.

Rondom de Dam vond ik de weg in Middelburg, hij dreef een wig tussen hun handel en mijn wandel waar steden stil zijn blijven staan.

25

26

Jacoline Vlaander NA DE VRAAG De stilte duurt weer eens een leven en tussen aarzelende vragen spant weer niet wat er nooit kwam; transparant lijkt immers hoe de verte zich nog even richtte. De proloog ontvouwt het reven, en van de beelden langs de rand - zo ver was je nog nooit, ermee verwant misschien - verzwegen we verlegen hoe het toen verderging. De kaarten terug met ritselende bladen, een mistflard vouwt zich om. De avondzon in het vertrek wiegt zacht het diepe water bij de brug langs het plafond. Daar zijn de zwanen zwart, zeg jij. En ik: het was een goed gesprek.

27

DE DICHTERS Werk van TIJS VAN BRAGT verscheen in literaire tijdschriften, bibliofiele uitgaven en de bundel Alles is in mij uit 2012. Aan een volgende bundel wordt gewerkt. Zie ook: www.tijsvanbragt.nl.

STEFAAN VAN DEN BREMT (Aalst 1941) is dichter, essayist en vertaler. Zijn werk is verschillende malen bekroond, ook in Mexico met de Internationale Poëzieprijs van Zacatecas (2007). In 2016 verscheen in de Parnassusreeks van Uitgeverij P zijn bloemlezing uit eigen werk (1968-2016), getiteld Krabbengang.

JOHANNES HERMAN BUMA (1931) is schrijver en dichter. Was Stadsdichter van Middelburg 2009-2010.

MARCEL KOOPMAN was stadsdichter van Middelburg in 20072008. Publiceerde een viertal bundels bij De Harmonie en veel werk in bloemlezingen en periodieken. Is ook gespecialiseerd in (geschiedenis van de) popmuziek, waarover hij eveneens veel publiceerde.

JUUL KORTEKAAS (1950) is beeldend kunstenaar en dichter. Ze is opgeleid aan de Academie voor Kunst & Vormgeving in Den Bosch; maakt o.m. schilderijen en werken in staal. Zie ook www.juulkortekaas.nl.

JAN J.B. KUIPERS (Zaamslag 1953) publiceerde ca. 65 boeken: non-fictie en fictie voor volwassenen en kinderen. Zijn dubbelthema, ook in zijn poëzie: tijd en mythos. Stadsdichter van Middelburg in 2005- 2006. Zie ook www.janjbkuipers.nl en www.janjbkuipers.blogspot.nl.

KAREL LEEFTINK (Vlissingen 1958) is stadsdichter van Middelburg 2015-2017. Hij is ook boswachter voor Staatsbosbeheer. Behalve poëzie publiceert hij over vogels en natuur.

28

JOHAN MEESTERS begon in 2007 met voordracht van voornamelijk nonsensverzen in Aardenburg. Zijn recentste bundel heet Vermakelijkste verzen; een deel van zijn werk is te lezen op zijn website www.johanmeesters.nl.

THEO RAATS schrijft korte verhalen en gedichten. Was stadsdichter van Middelburg in 2013 en 2014. Enkele van zijn gedichten werden verfilmd. Verhalenbundels: De onvermijdelijkheid der dingen (Liverse 2016), Celeste Zaligheden (Liverse 2017).

ANNEKE SCHENK is beeldend kunstenaar en dichter. Woont en werkt sinds 1993 in Middelburg. Publiceerde in tijdschriften, o.a. Ballustrada. Maakt mappen met gedichten en prenten.

In de Herenstraat (hoek Turfkaai) te Middelburg prijkt haar gedicht Altijd de zee aan de gevel.

JACOLINE VLAANDER (Amsterdam, 1964) is schrijver en woont ruim zes jaar in Middelburg. Is geboeid door ontwikkeling, gelaagdheid en samenhang in de menselijke levensloop. Sinds haar kinderjaren fascineert haar het ontoereikende van taal.

29

COLOFON concept & copyright STEL DE STAD EEN VRAAG | ruimteCAESUUR 2017

bloemlezing samenstelling inleiding logo CAESUUR lay-out

Jan J.B. Kuipers Hans Overvliet Niek Hendrix Hans Overvliet

beeld achterplat

Rinus Roepman

teamCAESUUR 2017 Willy van Houtum | Hans Overvliet Giel Louws | Dani Ploeger met dank aan de vrolijke aandeelhouders & dito vrienden van CAESUUR | las & constructiebedrijf J. Louws de gemeente Middelburg | lijstenmakerij INDIGO Lab4Arch | studio ZagaZ belettering | M800 Familiefonds Hurgronje | Zeelandia Middelburg Kattendijke / Drucker Stichting kennispartner van het Metamorfose Lokaal | UCR in samenwerking met Amnesty International Student Group Middelburg Cinema Middelburg | Co-Incidence | de Drvkkery CBK-Zeeland Het Š van alle gedichten en beelden berust bij de respectievelijke auteurs. Wanneer je iets over wilt nemen, neem vooraf contact op via caesuur@zeelandnet.nl.

30

31

11 dichters | 20 mei 2017

kunstproject openbare ruimte

STEL DE STAD EEN VRAAG concept & copyright | ruimteCAESUUR 2017

32