ONDGO ENTERPRISE IN MOTION
Developing the Employability Skills of Displaced Persons
Επενδύοντας στο Επιχειρηματικο δαιμόνιο των Μεταναστών Γιατί η ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών είναι προς όφελος των Ευρωπαϊκών Οικονομιών
Επιστημονικό άρθρο – 6ο Διανοητικό Αποτέλεσμα που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο Vytautas Magnus εκ μέρους της κοινοπραξίας του Ευρωπαϊκού προγράμματος ON-D-GO Ιούλιος 2019
lear
non
theg
o.eu
Εισαγωγή Αν λάβει κανείς υπόψη την πρόσφατη δραματική αύξηση στον αριθμό των μεταναστών και των προσφύγων παγκοσμίως, το ζήτημα της ενσωμάτωσής τους γίνεται ολοένα πιο σημαντικό τόσο σε επίπεδο πολιτικής, όσο και σε επίπεδο πρακτικής. Η επαγγελματική συμμετοχή των μεταναστών και των προσφύγων αναγνωρίζεται ως ένα σημαντικό κομμάτι της επιτυχημένης κοινωνικής ενσωμάτωσής τους. Επιπλέον, θα μπορούσε να είναι επωφελής για την οικονομία και την κοινωνία των χωρών υποδοχής. (Freudenberg, Halberstadt, 2018). Έχει δηλωθεί ότι για να επανέλθει η Ευρώπη στην ανάπτυξη και σε υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης μετά την οικονομική κρίση του 2008, η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερους επιχειρηματίες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013). Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Επιχειρηματικότητα 2020, οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν μια σημαντική ομάδα πιθανών επιχειρηματιών στην Ευρώπη, η οποία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί. Παρόλο που οι μετανάστες έχουν υψηλότερα ποσοστά δημιουργίας επιχειρήσεων από τον υπόλοιπο πληθυσμό, αποτυγχάνουν συχνότερα λόγω έλλειψης πληροφοριών, γνώσεων και γλωσσικών ικανοτήτων. Φαίνεται ότι η υποστήριξη για τους μετανάστες και πρόσφυγες επιχειρηματίες είναι απαραίτητη. Σύμφωνα με την Έκθεση των αποτελεσμάτων της δημόσιας διαβούλευσης για το Σχέδιο Δράσης για την Επιχειρηματικότητα 2020, το μέτρο προσφοράς εξατομικευμένης υποστήριξης σε αυτές τις ομάδες θεωρήθηκε σημαντικό και πολύ σημαντικό από περίπου τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων (επιχειρηματίες και οργανισμοί υποστήριξης επιχειρήσεων). Επομένως, το ερώτημα παραμένει για το είδος της υποστήριξης που είναι πολυτιμότερη για μετανάστες και πρόσφυγες επιχειρηματίες και που έχει τη μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη επίδραση σε αυτό το μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Με βάση αυτό το ερώτημα, μπορούν να δοθούν εισηγήσεις για τους παρόχους εκπαίδευσης και τους φορείς χάραξης πολιτικής. Το πρόγραμμα ON-D-GO αναγνωρίζει την ανάγκη μιας νέας ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
1
προσέγγισης στην παροχή υποστήριξης της ενσωμάτωσης των μεταναστών. Η παροχή ενός εξατομικευμένου προγράμματος επιχειρηματικότητας που συνοδεύεται από μια σειρά ευέλικτων και προσαρμόσιμων εκπαιδευτικών πόρων που θα βοηθήσουν τους εκπαιδευτές ΕΚΕ να επιτύχουν τους στόχους τους για την οικονομική ενσωμάτωση με βάση το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για την Ικανότητα του Επιχειρείν, είναι κεντρικής σημασίας για τη νέα αυτή προσέγγιση.
Σκοπός της Επιστημονικής Μελέτης ON-D-GO Ο σκοπός αυτής της επιστημονικής μελέτης, ως μέρους του προγράμματος ON-D-GO, είναι να αναλογιστεί γιατί μπορεί να είναι επωφελής η εστίαση στην ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών και ποια επιπρόσθετη αξία θα μπορούσε να προταθεί. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναγνωριστούν τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν οι μετανάστες και πρόσφυγες και πώς μπορούν να επιλυθούν. Με βάση αυτές τις παραμέτρους, γίνονται προτάσεις για προγράμματα πολιτικής και μελλοντικά προγράμματα. Επιπρόσθετα, λαμβάνουμε υπόψη τρία ακόμα συγκεκριμένα ζητήματα που σχετίζονται με το θέμα, με τα οποία ασχολείται αυτή η επιστημονική μελέτη. Συγκεκριμένα: 1. ο μεταβαλλόμενος ρόλος των επαγγελματιών ΕΚΕ στη μελλοντική παροχή εκπαίδευσης με τη γρήγορη εξάπλωση των διαδικτυακών πλατφόρμων• 2. η ανάγκη για προσαρμοσμένη ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων για τις κοινότητες των μεταναστών και των προσφύγων• 3. τα πιθανά πλεονεκτήματα για την κοινωνία και την οικονομία εάν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες μπορέσουν να ενσωματωθούν στην επίσημη οικονομία.
ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
2
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
Μεθοδολογία: Διαδικασία και Συμμετέχοντες Προκειμένου να προετοιμάσουμε αυτή την επιστημονική μελέτη για να πληροφορήσουμε και να τροφοδοτήσουμε τη συζήτηση πολιτικής σχετικά με την επιχειρηματικότητα των μεταναστών και των προσφύγων ανάμεσα στους παρόχους εκπαίδευσης και τους φορείς χάραξης πολιτικής ΕΚΕ, αποτυπώσαμε τις εμπειρίες εφαρμογής της κοινοπραξίας ON-D-GO και ολοκληρώσαμε μια ανασκόπηση της επιστημονικής βιβλιογραφίας αλλά και μια γραπτή έρευνα τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2019. Η ανασκόπηση της επιστημονικής βιβλιογραφίας έκανε μια κριτική καταγραφή του τι είχε δημοσιευτεί για το θέμα από αναγνωρισμένους ερευνητές. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκαν λέξεις-κλειδιά μεταναστών ή προσφύγων επιχειρηματιών και επιχειρηματικότητας σε αναζητήσεις στην πλατφόρμα του Google scholar. Η αναζήτηση περιορίστηκε στα τελευταία 3 χρόνια προκειμένου να αναλυθούν τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα. Η κύρια εστίαση σε αυτά τα άρθρα ήταν τα αποτελέσματα της πρωτότυπης έρευνας και οι εισηγήσεις για μελλοντική έρευνα και πρακτική. Τελικά, χρησιμοποιήθηκαν οκτώ βασικά άρθρα για περαιτέρω ανάλυση καθώς το περιεχόμενό τους ήταν πολύ χρήσιμο για αυτή την επιστημονική μελέτη και το θέμα του προγράμματος. Η γραπτή έρευνα χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων από μια προκαθορισμένη ομάδα ερωτηθέντων για την απόκτηση πληροφοριών και επίγνωσης για διάφορα θέματα ενδιαφέροντος. Το ερευνητικό μας ερωτηματολόγιο αποτελούνταν από δύο μέρη: το πρώτο μέρος σχετιζόταν με την ανάλυση των ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών για την υποστήριξη των μεταναστών και προσφύγων επιχειρηματιών και το δεύτερο μέρος ήταν αφιερωμένο στην πρακτική και την εμπειρία οργανισμών που δουλεύουν με μετανάστες και πρόσφυγες στο πλαίσιο της επιχειρηματικής ανάπτυξης. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε ανοικτές και κλειστές ερωτήσεις, με τις κλειστές ερωτήσεις να χρησιμοποιούν κλίμακα Likert 5 βαθμίδων. Το δείγμα της έρευνας αποτελούνταν από 29 ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
3
επαγγελματίες, συγκεκριμένα εκπαιδευτές ΕΚΕ, επιχειρηματικούς μέντορες, συντονιστές προγραμμάτων, διαχειριστές, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, επιστήμονες και άτομα από άλλα παρόμοια επαγγελματικά πεδία από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Κύπρο, την Αυστρία, την Ιταλία και τη Λιθουανία.
Αποτελέσματα Ανασκόπησης Επιστημονικής Βιβλιογραφίας Σύμφωνα με την ανασκόπηση της επιστημονικής βιβλιογραφίας που πραγματοποιήθηκε για την ενημέρωση της έρευνάς μας στο θέμα της «Επιχειρηματικότητας των Μεταναστών και των Προσφύγων» και για να προσφέρει νέες ιδέες, οι ερευνητές αναγνωρίζουν την επιπρόσθετη αξία που προσφέρει η επιχειρηματικότητα των μεταναστών τόσο στους νεοαφιχθέντες όσο και στην κοινωνία υποδοχής. Προσδιορίζουν, επίσης, κρίσιμα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες και εισηγούνται μελλοντικές δράσεις. Σύμφωνα με τους M. Ram, T. Jones και M. Villares-Varela (2017), η αυξανόμενη έρευνα και πρακτικές πρωτοβουλίες για την επιχειρηματικότητα των μεταναστών συνδέεται με μια αύξηση συζητήσεων προσανατολισμένων προς τις πολιτικές που μπορούν να εφαρμοστούν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Επομένως, το θέμα είναι σχετικό και ουσιώδες. Οι T. Jones, M. Ram και Maria Villares-Varela (2019) υποστηρίζουν ότι τα πλεονεκτήματα της επιχειρηματικότητας των μεταναστών και η πολυμορφική οικονομία πρέπει να ενσωματώνουν όχι μόνο την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και την επίδρασή της στις κοινωνικές διαδικασίες. Η ποιοτική τους έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο επιβεβαίωσε ότι, ακόμα και στην περίπτωση τρομερών εμποδίων, η επιχειρηματικότητα των μεταναστών συνεισφέρει στην κοινότητα στην οποία εφαρμόζεται: π.χ. δημιουργεί εργοδότηση στην κοινότητα, ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινότητας και διευκολύνει την κοινωνική ενσωμάτωση νέων κοινοτήτων. Ωστόσο, οι G. Sak, T. Kaymaz, O. Kakoy και M. Kenanoglu (2017) σχολιάζουν ότι υπάρχει σημαντική έλλειψη πολιτικών και μηχανισμών για τη διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας των προσφύγων στις περισσότερες χώρες ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
4
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
υποδοχής μεσαίου εισοδήματος. Επιπλέον, σημειώνουν ότι οι πολιτικές ενσωμάτωσης πρέπει να σχεδιάζονται λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα προβλήματα σε διάφορες χώρες υποδοχής. Οι A. D. Meister και R. Mauer (2018) συζητούν την αναγκαιότητα εκκόλαψης της επιχειρηματικότητας των προσφύγων, κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει να ελαφρύνουν οι δυσκολίες (π.χ. εκπαίδευση και αναγνώριση προσόντων, υποδοχή στην κοινωνία υποδοχής, προσβασιμότητα σε πληροφορίες και άλλους πόρους της χώρας υποδοχής) που παρουσιάζονται στην υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης νεοαφιχθέντων προσφύγων. Τα αποτελέσματα της ποιοτικής τους μελέτης περίπτωσης στη Γερμανία υποδεικνύουν ότι ένα προσαρμοσμένο μοντέλο εκκόλαψης θα συνέβαλλε στην ενσωμάτωση των προσφύγων επιχειρηματιών και στην επιτυχία τους. Το «εκκολαπτήριο» προτάθηκε να λειτουργεί ως μια πλατφόρμα για ανταλλαγή γνώσεων, εισαγωγή στο τοπικό οικοσύστημα και ανάπτυξη δικτύου. Αυτό θα προωθούσε και θα διεύρυνε το κοινωνικό, πολιτιστικό και ανθρώπινο κεφάλαιο των προσφύγων στις χώρες υποδοχής και θα αντιμετώπιζε τα βασικά προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι πρόσφυγες επιχειρηματίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης περίπτωσης (Bizri, 2017), σημαντικές για την επιχειρηματικότητα των προσφύγων είναι οι τρεις διαστάσεις του κοινωνικού κεφαλαίου (γνωστική – κοινό όραμα, δομική – δεσμοί δικτύου, και συσχετιστική – νόρμες, εμπιστοσύνη, υποχρέωση, αναγνώριση). Πιστεύεται ότι το κοινωνικό κεφάλαιο που μεταφέρεται μεταξύ ομοεθνών προσφύγων βοηθά να αυξήσει ο ένας τις πιθανότητες του άλλου για επιχειρηματική επιτυχία. Ο συγγραφέας εισηγείται στους φορείς χάραξης πολιτικής την ανάγκη να προσφέρουν ειδικά προγράμματα εισαγωγής που να εκπαιδεύουν πρόσφυγες επιχειρηματίες για τους διαθέσιμους μακροπρόθεσμους μηχανισμούς υποστήριξης, για την οργάνωση εθνικών εκδηλώσεων που συγκεντρώνουν τους πρόσφυγες και βοηθούν στην ανάπτυξη κοινωνικών δικτύων. Προτάθηκαν, επίσης, προγράμματα ανάπτυξης ομοτίμων στα οποία οι πρόσφυγες επιχειρηματίες θα μπορούσαν να εκπαιδεύσουν ο ένας τον άλλο ως αποτελεσματικό μέσο υποστήριξης. Παρ’ όλα αυτά, οι M. Obschonka, E. Hahn και N. ul H. Bajwa ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
5
(2018) επιθυμούν να στρέψουν την προσοχή στα προσωπικά χαρακτηριστικά των νεοαφιχθέντων προσφύγων ως σημαντικούς παράγοντες που προβλέπουν την προσαρμοστικότητα της επιχειρηματικής τους καριέρας και τις διαδικασίες ενσωμάτωσης μαζί με τους προαναφερθέντες θεσμικούς παράγοντες και εμπόδια. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας της επιχειρηματικής καριέρας, το άτομο είναι εξίσου σημαντικό με την ιδέα του/της και τις τεχνικές γνώσεις για τις επιχειρήσεις. Η ποιοτική τους έρευνα στη Γερμανία επιβεβαίωσε ότι οι πρόσφυγες πρέπει συχνά να στηρίζονται στην επιχειρηματική τους νόηση και στους παράγοντες της προσωπικότητάς τους στο πρώτο στάδιο των διαδικασιών ενσωμάτωσης προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τις προσαρμοστικές τους δεξιότητες και τις επιχειρηματικές τους προθέσεις. Επομένως, η ανάπτυξη των προσωπικών χαρακτηριστικών των προσφύγων (π.χ. αυτοδυναμία, ανθεκτικότητα κλπ.) πρέπει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο της ανάπτυξης των επιχειρηματικών τους δεξιοτήτων. Τέλος, οι Jorg Freiling και Aki Harima (2018) δηλώνουν ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη οκτώ κεντρικά θέματα στη μελλοντική έρευνα για την επιχειρηματικότητα των προσφύγων: (1) οι τυπικές ρυθμίσεις της επιχειρηματικότητας των προσφύγων και η επιχειρηματικότητα των προσφύγων αυτή καθαυτή• (2) η σειρά των γεγονότων και οι συνέπειές της• (3) οι προοπτικές των προσφύγων• (4) οι αντιλήψεις των χωρών διαμονής τους• (5) τα είδη επιχειρήσεων• (6) οι βασικοί πόροι: υποκινητές και περιορισμοί• (7) οι ψυχολογικοί παράγοντες• και (8) τα αποτελέσματα της επιχειρηματικότητας των προσφύγων. Οι Julia Freudenberg και Jantje Halberstadt (2018) προσθέτουν ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση για πρακτική έρευνα, ειδικά με μια μακροπρόθεσμη προοπτική ενσωμάτωσης των μεταναστών και των προσφύγων μέσω των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων. Σημειώθηκε, επίσης, η έλλειψη αφοσιωμένων μελετητών από διάφορα πεδία που θα μπορούσαν να συμμετέχουν στην έρευνά τους και να επηρεάσουν πραγματικά την πολιτική και την πρακτική της επιχειρηματικότητας των μεταναστών (Ram, Jones, Villare-Varela, 2017).
ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
6
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
Αποτελέσματα της Έρευνας: Προοπτική Πολιτικής Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας βοήθησαν να αποκτήσουμε περισσότερες πληροφορίες και επίγνωση σχετικά με την πολιτική περίπτωση για προγράμματα και πρωτοβουλίες όπως το ON-D-GO που προσφέρουν εξατομικευμένη και προσαρμοσμένη υποστήριξη σε μετανάστες και πρόσφυγες επιχειρηματίες σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Οι ερωτηθέντες στην έρευνα του ON-D-GO κλήθηκαν να αξιολογήσουν τους λόγους για τους οποίους, σε γενικές γραμμές, πρέπει οι μετανάστες και οι πρόσφυγες να υποστηρίζονται στην εκκίνηση μιας νέας επιχείρησης. Ανάμεσα στους σημαντικότερους λόγους που υπέδειξαν οι επαγγελματίες (βλέπε Σχήμα 1), ήταν οι πτυχές του ανθρώπινου κεφαλαίου, δηλ. πιο δημιουργικοί και δραστήριοι άνθρωποι, αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων (Μέσος Όρος/ΜΟ = 4.55 (σε μια κλίμακα από το 1 μέχρι το 5), Τυπική απόκλιση/ΤΑ = .686), κοινωνικό κεφάλαιο, π.χ. δίκτυα και σχέσεις (ΜΟ = 4.55, ΤΑ = .632) και οικονομική ανάπτυξη (ΜΟ = 4.41, ΤΑ = .628). Ισότητα, δηλ. ίση πρόσβαση στην αγορά εργασίας (ΜΟ = 4.24, ΤΑ = .739), δημιουργία θέσεων εργασίας (ΜΟ = 4.21, ΤΑ = .833), ανάπτυξη επιχείρησης (ΜΟ = 4.14, ΤΑ = .756) και ευημερία της χώρας υποδοχής (ΜΟ = 4.00, ΤΑ = .877). Τα παραπάνω επιβεβαιώθηκαν ως σημαντικοί λόγοι για την προσφορά υποστήριξης στους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Οι ερωτηθέντες ανέφεραν, επίσης, την ενσωμάτωση, την ψυχολογική υποστήριξη και την ικανοποίηση των απαιτήσεων της τοπικής αγοράς εργασίας ως πιθανή επιπρόσθετη αξία της προτεινόμενης υποστήριξης για την εκκίνηση μιας νέας επιχείρησης.
ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
7
5
4,55
4,55
4,41
4,24
4
4,21
4,14
4
3 2 1
human capital aspects
social capital
economic growth
equity
job creation
business development
prosperity of host country
Σχήμα 1. Οι σημαντικότεροι λόγοι για την υποστήριξη μεταναστών/ προσφύγων για την εκκίνηση μιας νέας επιχείρησης Επιπλέον, 82.7% των ερωτηθέντων αξιολόγησαν ότι η προσφορά εξατομικευμένης υποστήριξης στους μετανάστες και πρόσφυγες επιχειρηματίες ήταν είτε σημαντική είτε πολύ σημαντική. Επιπρόσθετα, οι επαγγελματίες ρωτήθηκαν σχετικά με το ακόλουθο επιχείρημα: γιατί η ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών και των προσφύγων είναι σημαντική για αυτούς σχετικά με τον επαγγελματικό τους ρόλο. Οι λόγοι που αναφέρθηκαν μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής: α) για τους μετανάστες, β) για τους ίδιους τους επαγγελματίες και γ) για την κοινωνία και την οικονομική ανάπτυξη. Κατά τη γνώμη των επαγγελματιών, η ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών και των προσφύγων βοήθησε: να μειωθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός• να αυξηθεί η επίγνωση και η γνώση για τη χώρα υποδοχής• να προωθηθεί θετική και καλύτερη ενσωμάτωση• να παρασχεθεί υποστήριξη σε μια ποικιλία θεμάτων που ήταν απαραίτητα για πιθανούς επιχειρηματίες (συμπεριλαμβανομένων της εξατομίκευσης και της πρόσβασης σε κυβερνητικούς, οικονομικούς και άλλους πόρους)• και να αυξήσει τις κοινωνικές, διαπολιτισμικές, συναισθηματικές ικανότητες και την αυτοπεποίθηση για να τους επιτρέψει να επιτύχουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Οι επαγγελματίες που δούλεψαν με μετανάστες και πρόσφυγες στην πρώτη γραμμή δήλωσαν ότι ήταν, επίσης, χρήσιμο να εμβαθύνουν την κατανόησή τους για συγκεκριμένα ζητήματα που σχετίζονται με ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
8
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
την επιχειρηματικότητα των μεταναστών και των προσφύγων. Ήταν σημαντικό για αυτούς, δουλεύοντας σε πολιτισμικά πολύμορφες ομάδες και περιβάλλοντα, να αναπτύξουν την πολιτισμική τους νοημοσύνη, την κριτική και εναλλακτική σκέψη και να μάθουν πώς να χειρίζονται ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ανέκυπταν. Ήθελαν, επίσης, να αποφύγουν να δημιουργήσουν εμπόδια ή να κάνουν άθελά τους διακρίσεις εναντίον πελατών, ειδικά όταν δούλευαν με νεοαφιχθέντες μετανάστες και πρόσφυγες σε ένα εκπαιδευτικό ή καθοδηγητικό πλαίσιο. Στην τρίτη ομάδα απαντήσεων, αναφέρθηκε ότι οι βιώσιμες επιχειρήσεις που είχαν αναπτυχθεί από μετανάστες και πρόσφυγες μπορούσαν να δημιουργήσουν εισόδημα για αυτούς αλλά και να προσθέσουν αξία στην τοπική οικονομία και κοινότητα, αναβαθμίζοντας, για παράδειγμα τις δυνατότητες καινοτομίας που προέκυπταν από την πολυμορφία, συμβάλλοντας στην περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας της περιοχής και της Ευρώπης, ειδικά την ηθική επιχειρηματική βάση, αναπτύσσοντας τη γενικότερη ποιότητα ζωής των πολιτών προωθώντας όχι μόνο οικονομική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη. Τέλος, στο θέμα της ανάπτυξης των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών και των προσφύγων έγινε μια σύνδεση με τη δουλειά που γίνεται στο πεδίο της διαχείρισης πολυμορφίας ή της ανάλυσης των ανθρωπίνων παραγόντων που σχετίζονται με την επιχειρηματική ανάπτυξη. Η έρευνα επιχείρησε να αξιολογήσει και τις δύο πλευρές της συζήτησης για την πολιτική, κοιτάζοντας θετικές και αρνητικές πτυχές που επηρεάζουν την επιχειρηματικότητα των μεταναστών• επομένως, οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν τα προβλήματα που θα μπορούσαν να είναι σημαντικά για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες στην εκκίνηση μιας επιχείρησης τόσο στη χώρα υποδοχής, όσο και στη χώρα προέλευσής τους. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι τα σημαντικότερα προβλήματα για την ομάδα-στόχο μας εντός του προγράμματος ON-D-GO ήταν αυτά που τέθηκαν από το ρυθμιστικό και νομοθετικό περιβάλλον στο οποίο έπρεπε να λειτουργούν οι νεοφυείς επιχειρήσεις, καθιστώντας πολλές φορές δύσκολη την πρόσβαση σε πίστωση, την πρόσβαση στην τοπική αγορά και τη μεταβίβαση της επιχειρηματικής ιδιοκτησίας. Αυτά τα στοιχεία είχαν ως αποτέλεσμα έναν εκφρασμένο ειλικρινή φόβο για πιθανές ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
9
τιμωρητικές κυρώσεις σε περίπτωση αποτυχίας. Οι κουραστικές διοικητικές διαδικασίες (ΜΟ = 4.10, TA = 1.113)• η επίγνωση υπαρχουσών εκπαιδευτικών προσφορών (ΜΟ = 4.10, ΤΑ = .817)• η πρόσβαση σε υποστήριξη επιχειρηματικής κατάρτισης (ΜΟ = 4.00, ΤΑ = 1.00)• οι πολιτικές σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο (ΜΟ = 3.69, ΤΑ = .806)• το κόστος για τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές προσφορές (ΜΟ = 3.69, ΤΑ = 1.072)• και η αναγνώριση των επιχειρηματικών προσπαθειών (ΜΟ = 3.62, ΤΑ = .862) τονίστηκαν, επίσης, ως σημαντικά εμπόδια (βλέπε Σχήμα 2). Επιπρόσθετα, οι επαγγελματίες προσδιόρισαν και ορισμένα άλλα συγκεκριμένα προβλήματα (π.χ. ανάγκη για μεσάζοντα και εισηγητή στην Αυστρία, τοπικό δίκτυο και κατανόηση των ευκαιριών της αγοράς στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία). 5 4
4,1
4,1
4
3,69
3,69
3,62
3 2 1
burdensome administrative procedures
awareness of existing training offers
access to entrepreneurial training supports
policies at European, national and regional levels
the cost for the existing training offers
recognition of entrepreneurial endeavours
Σχήμα 2. Τα σημαντικότερα προβλήματα για τους μετανάστες/ πρόσφυγες στην εκκίνηση μιας νέας επιχείρησης OΜόνο το ένα δεύτερο των ερωτηθέντων (48.3%) αξιολόγησαν τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες και τις προσφορές επιχειρηματικής εκπαίδευσης για μετανάστες και πρόσφυγες στη χώρα τους ως καλές ή πολύ καλές, το 34.5% τις αξιολόγησε ως ικανοποιητικές και 6.9% των ερωτηθέντων αξιολόγησε τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες ως ανεπαρκείς (10.3% των συμμετεχόντων της έρευνας δεν απάντησαν αυτή την ερώτηση). Ο μέσος όρος των απαντήσεων (ΜΟ = 2.62, ΤΑ = .852) δεν έφτασε τον μέσο όρο της κλίμακας (ο οποίος ήταν το 3). Επομένως, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η συνεχιζόμενη ανάγκη να μοιράζονται μεταξύ τους οι χώρες τις βέλτιστες πρακτικές τους ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
10
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
παραμένει επιθυμητή και ότι είναι απαραίτητες νέες πρωτοβουλίες παρόμοιες με τον ON-D-GO. Οι επαγγελματίες τόνισαν διάφορες πρωτοβουλίες και προσφορές επιχειρηματικής εκπαίδευσης που ήταν διαθέσιμες στη χώρα τους για μετανάστες και πρόσφυγες (περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένες, ανάλογα με τη χώρα), αλλά μοιράστηκαν και πολλά σχετικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα: α) κάποιοι οργανισμοί προσέφεραν αποτελεσματική επιχειρηματική υποστήριξη, αλλά ήταν εξατομικευμένη σε πολύ μικρό βαθμό για μετανάστες ή πρόσφυγες, β) οι μετανάστες ήταν δύσκολο να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις προσφορές, λόγω των γλωσσικών ικανοτήτων ή άλλων προϋποθέσεων, γ) υπήρχε έλλειψη χρηματοδότησης για μακροπρόθεσμες πρωτοβουλίες, δ) κάποιες φορές υπήρχαν δωρεάν ευκαιρίες για μαθήματα, αλλά δεν ήταν γίνονταν γνωστές. Αυτά τα προβλήματα πρέπει να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό επιχειρηματικών πρωτοβουλιών για μετανάστες και πρόσφυγες στο μέλλον. Λαμβάνοντας υπόψη τα εμπόδια που αναφέρθηκαν και σε σχέση με τις προγραμματισμένες μελλοντικές δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών, οι επαγγελματίες που συμμετείχαν στην έρευνα του ON-D-GO πρότειναν επιπρόσθετες ενέργειες που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει η κοινοπραξία του ON-D-GO. Πρώτα απ’ όλα, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων ανέφερε ότι η κοινοπραξία του ON-DGO πρέπει να παραμένει πλήρως ενημερωμένη για τις επερχόμενες νέες πρωτοβουλίες, να αναζητά ευκαιρίες χρηματοδότησης και να αναπτύσσει μελλοντικά προγράμματα με βάση την εμπειρία που απέκτησε από αυτό το πρόγραμμα. Ήταν σημαντικό για τους ερωτηθέντες να διασφαλίσει η κοινοπραξία ότι τα αποτελέσματα του προγράμματος θα διαδοθούν ευρέως και θα γίνουν γνωστά σε διάφορες χώρες της ΕΕ, ότι θα μοιραζόταν την εμπειρία της και θα προσπαθούσε να δημοσιοποιήσει ακόμα περισσότερο το πρόγραμμα για να διασφαλίσει ότι οι πόροι της δωρεάν ανοικτής εκπαίδευσης που είναι διαθέσιμοι χρησιμοποιούνται όσο το δυνατό ευρύτερα. Τέλος, οι επαγγελματίες συμφώνησαν ότι το κλειδί είναι η εκπαίδευση. Θα μπορούσε να είναι επωφελής η χρήση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, ειδικά του Πρακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικών Πόρων, ως μέρους εκπαιδευτικών προγραμμάτων ανώτερης εκπαίδευσης ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
11
με σκοπό την ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των νέων ανθρώπων από διαφορετικά πολιτιστικά υπόβαθρα. Η πλατφόρμα ON-D-GO, βασισμένη στο Moodle, είναι υψηλής ποιότητας και είναι σχεδιασμένη παγκοσμίως για να επιτρέπει την προσαρμογή και την ένταξη σε επίσημα προγράμματα. Άλλες εισηγήσεις από την έρευνα περιλάμβαναν προσφορές για νέες πρωτοβουλίες (π.χ. εκπαίδευση σε ενότητες, πρότυπα μεταναστών κλπ.).
Αποτελέσματα της Έρευνας: Προοπτική Πρακτικής Τα αποτελέσματα της έρευνας έδωσαν επιπρόσθετες πληροφορίες και διαπιστώσεις σχετικά με την πρακτική των διαφόρων οργανισμών που δουλεύουν με μετανάστες και πρόσφυγες στο πλαίσιο της επιχειρηματικής ανάπτυξης στις χώρες εταίρους. Οι ερωτηθέντες στην έρευνα κλήθηκαν να υποδείξουν ποιες μορφές στοχευμένων υπηρεσιών επιχειρηματικής υποστήριξης για μετανάστες και πρόσφυγες ήταν, με βάση τη δική τους εμπειρία, οι πιο χρήσιμες. Σύμφωνα με τους επαγγελματίες, η πιο χρήσιμη μορφή υπηρεσιών ήταν η ένας-προς-έναν κατάρτιση (ΜΟ = 4.45, ΤΑ = .686) και η καθοδήγηση (ΜΟ = 4.41, ΤΑ = .628). Οι ερωτηθέντες συμφώνησαν ότι οι πιο χρήσιμες εμπειρίες ήταν εκείνες που ήταν βασισμένες σε διαδραστικές και συμμετοχικές προσεγγίσεις, όπου οι συμμετέχοντες μπορούσαν να μοιράζονται προβλήματα, ευκαιρίες και ιστορίες επιτυχίας μέσω μιας εξατομικευμένης προσέγγισης και καθοδήγησης. Οι ένας-προς-έναν υπηρεσίες προσφέρουν περισσότερα πλεονεκτήματα λόγω της πιθανότητας οικοδόμησης εμπιστοσύνης με τον πελάτη. Λόγω της σχέσης που μπορεί να αναπτυχθεί μεταξύ του εκπαιδευτή και του εκπαιδευόμενου, οι μετανάστες μπορεί να νιώθουν περισσότερη εκτίμηση. Πιστεύεται ότι αυτή η προσέγγιση έχει μεγαλύτερη επίδραση λόγω της ανθρώπινης σύνδεσης• δίνει, επίσης, την ευκαιρία για ερωτήσεις και ανατροφοδότηση. Επιπρόσθετα, οι ερωτηθέντες αναφέρθηκαν στις εμπειρίες που μοιράστηκαν οι συμμετέχοντες μέσω μελετών περιπτώσεων με άλλους επιχειρηματίες (ΜΟ = 4.03, ΤΑ = .778)• στις συσκέψεις σε κέντρα επιχειρηματικών πληροφοριών (ΜΟ = 3.86, ΤΑ = .875)• και ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
12
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
στη διαφήμιση ιστοριών επιτυχίας (ΜΟ = 3.62, ΤΑ = .942) ως επίσης επωφελείς. Η διαδικτυακή εκπαιδευτική πτυχή αξιολογήθηκε χαμηλότερα σε σχέση με τη χρησιμότητά της σε ένα πλαίσιο υπηρεσιών επιχειρηματικής υποστήριξης για μετανάστες και πρόσφυγες (ΜΟ = 3.14, ΤΑ = .990). Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίστηκε ότι αυτή η μορφή παροχής υπηρεσιών είχε κάποια πλεονεκτήματα όσον αφορά τη διαθεσιμότητά της (διαδικτυακά, 24 ώρες) και την ευκολία της σε χρόνο που προσαρμόζεται στο πρόγραμμα του επιχειρηματία. Αναφέρθηκε, επίσης, ότι η πολύγλωσση παρουσίαση και η διαθεσιμότητα των πόρων στα Αραβικά μπορεί να βοηθήσει με την ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων. Οι ερωτηθέντες συμφώνησαν ότι μια συνδυαστική προσέγγιση που αποτελούνταν από διάφορα είδη υπηρεσιών (ένας-προς-έναν, διαδικτυακά, μελέτες περιπτώσεων) προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία να αγγίξει πολλά διαφορετικά άτομα. Το περιεχόμενο της υποστήριξης είναι επίσης σημαντικό. Επομένως, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν ποια θέματα, κατά τη γνώμη τους, θα είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην επιχειρηματική ανάπτυξη των μεταναστών. Οι απαντήσεις των επαγγελματιών διαμοιράστηκαν ως εξής (βλέπε Πίνακα 1):
Πίνακας 1: Θέματα κατάρτισης που έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στην επιχειρηματική ανάπτυξη των μεταναστών Τομέας Η επιχείρησή σου Εσύ Η επιχείρησή σου Η επιχείρησή σου Η επιχείρησή σου Εσύ Η ιδέα σου Εσύ Η ιδέα σου Εσύ Η ιδέα σου Η ιδέα σου
Θέμα
Μ έ σ ο ς Όρος (ΤΑ) Οικονομικός σχεδιασμός 4.48 (.738) Δικτύωση και οικοδόμηση ισχυρών σχέσεων 4.45 (.632) Κατανόηση της αγοράς σου 4.41 (.628) Όραμα και σχεδιασμός 4.41 (.682) Ευαισθητοποίηση για την επιχείρησή σου 4.28 (.702) Επιχείρηση και επιχειρηματικές ικανότητες 4.24 (.739) Ανάπτυξη δικού σου επιχειρηματικού 4.21 (.833) μοντέλου Κοινωνικές δεξιότητες και πολιτισμικές 4.14 (.639) νόρμες Δημιουργία και αξιολόγηση ιδεών 4.10 (.817) Κινητοποίηση 4.07 (.799) Εντοπισμός ευκαιριών 3.97 (.731) Δημιουργικότητα 3.76 (.951) ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
13
Παρόλο που όλα τα θέματα αξιολογήθηκαν ως σημαντικά: ο οικονομικός σχεδιασμός• η δικτύωση και οικοδόμηση ισχυρών σχέσεων• η κατανόηση της αγοράς σου• και το όραμα και σχεδιασμός αξιολογήθηκαν ως τα τέσσερα κορυφαία. Ο τομέας «η επιχείρησή σου» ήταν ο πιο αποφασιστικός για την επιχειρηματική ανάπτυξη των μεταναστών. Εντούτοις, τα αποτελέσματα συμφωνούν και με άλλα επιχειρηματικά στατιστικά στοιχεία. Καθώς όλα αυτά τα θέματα καλύπτονται από το Πρακτικό Πακέτο Εκπαιδευτικών Πόρων του OND-GO, οι ερωτηθέντες στην έρευνα πρότειναν διάφορες στρατηγικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν για να ενθαρρύνουν τη χρήση του Πρακτικού Πακέτου Πόρων του προγράμματος ON-D-GO. Συγκεκριμένα: α) να γίνει διάδοση του Πρακτικού Πακέτου Πόρων σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (π.χ. επιχειρηματικά δίκτυα, οργανισμούς επιχειρηματικής υποστήριξης, «εκκολαπτήρια» επιχειρήσεων, κυβερνητικά ιδρύματα, ΜΚΟ, αρχές χρηματοδότησης, επιμελητήρια, κέντρα πληροφόρησης, φιλανθρωπικές οργανώσεις κλπ.), β) να προωθήσουν το Πρακτικό Πακέτο σε κέντρα και πανεπιστήμια που παραδίδουν προσόντα και εκπαιδευτικά προγράμματα στον τομέα της επιχειρηματικότητας και της επιχειρηματικής ανάπτυξης, γ) να προσφέρουν ενημέρωση για το Πρακτικό Πακέτο σε κοινότητες μεταναστών και προσφύγων, δ) να χρησιμοποιήσουν το Πρακτικό Πακέτο ως βέλτιστη πρακτική σε άλλα προγράμματα, μαθήματα κατάρτισης και εργαστήρια που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των μεταναστών, ε) να το κοινοποιήσουν σε πλατφόρμες και σε κανάλια μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται από μετανάστες και πρόσφυγες. Λόγω της αξιολογημένης χρησιμότητας του Πρακτικού Πακέτου, είναι πιθανό να παρουσιαστεί «το φαινόμενο της χιονοστιβάδας». Υπήρξαν, επίσης, εισηγήσεις για τη χρήση του Πρακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικών Πόρων του ON-D-GO με διάφορους ευάλωτους πληθυσμούς όπως: κατάδικους, απρόσιτους νέους ανθρώπους, μειονεκτούσες γυναίκες κλπ. Οι επαγγελματίες υποστήριξαν ότι παρόλο που οι μετανάστες είναι επινοητικοί, δημιουργικοί, καινοτόμοι και πρωτοποριακοί, αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση σε παραδοσιακές μορφές εργοδότησης σε όλη την ΕΕ. Οι επαγγελματίες εξέφρασαν την ανάγκη για επιπρόσθετα προγράμματα και πόρους για την ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
14
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
υποστήριξη της επιχειρηματικότητας των μεταναστών στο μέλλον. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι αυτές οι πρωτοβουλίες, όπως ακριβώς το ON-D-GO, πρέπει να συμβάλλουν θετικά στην ενσωμάτωση των μεταναστών, στην αίσθηση ότι έχουν κάποιο σκοπό και ότι ανήκουν κάπου, στην ευημερία και τη θετική ψυχική τους υγεία. Η υποστήριξη που προσφέρεται μέσω αυτού του προγράμματος και άλλων παρόμοιων προγραμμάτων, μπορεί να επιταχύνει το επιχειρηματικό τους ταξίδι δημιουργώντας θέσεις εργασίας για τους μετανάστες και την τοπική κοινότητα.
ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
15
Συμπεράσματα Συνοψίζοντας τα βασικά ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκε η Επιστημονική Μελέτη του ON-D-GO, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι: 1)
Οι βασικές αξίες της επιχειρηματικότητας των μεταναστών και των προσφύγων είναι: α. το ανθρώπινο κεφάλαιο (δηλ. πιο δημιουργικοί και δραστήριοι άνθρωποι, αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων), το κοινωνικό κεφάλαιο (π.χ. δίκτυα και σχέσεις, κοινωνική ενσωμάτωση νέων κοινοτήτων), η πολιτισμική επιπρόσθετη αξία και η οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων εντός της χώρας υποδοχής• β. η πιο θετική και αναβαθμισμένη ενσωμάτωση, η ανάπτυξη νέων ικανοτήτων και ευκαιριών για την επίτευξη του μέγιστου των δυνατοτήτων και ευημερίας για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες• γ. ευρύτερη προοπτική και δυνατότητες που μπορούν να αναπτυχθούν από τους επαγγελματίες όταν δουλεύουν με μετανάστες και πρόσφυγες.
2)
Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες και πρόσφυγες επιχειρηματίες είναι: α. το ρυθμιστικό και νομοθετικό περιβάλλον, που καθιστά δύσκολη την πρόσβαση σε πίστωση, την πρόσβαση στις τοπικές αγορές και τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με τον φόβο τιμωρητικών κυρώσεων σε περίπτωση αποτυχίας• β. η εκπαίδευση και η αναγνώριση προσόντων, η υποδοχή στην κοινωνία υποδοχής, η προσβασιμότητα πληροφοριών και άλλων πόρων της χώρας υποδοχής, η έλλειψη πολιτικών και μηχανισμών για τη διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας των προσφύγων• γ. η επίγνωση των υπαρχουσών εκπαιδευτικών προσφορών και η πρόσβαση στην υποστήριξη επιχειρηματικής ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
16
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
κατάρτισης (η έλλειψη υπαρχουσών πρωτοβουλιών/ επιχειρηματικών εκπαιδευτικών προσφορών συγκεκριμένα για μετανάστες και πρόσφυγες). 3)
Οι κύριες εισηγήσεις για πολιτικές και μελλοντικά προγράμματα είναι: α. διάδοση των αποτελεσμάτων του προγράμματος ON-D-GO και επιπρόσθετη χρήση της πλατφόρμας ON-D-GO ως μέρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων ανώτερης εκπαίδευσης ή με άλλες ομάδες-στόχους• β. σχεδιασμός και εφαρμογή συνέχειας για το πρόγραμμα ON-D-GO• γ. αναγκαιότητα εκκόλαψης της επιχειρηματικότητας των προσφύγων, μακροπρόθεσμοι μηχανισμοί υποστήριξης, εθνικές εκδηλώσεις που συγκεντρώνουν τους πρόσφυγες και βοηθούν στην ανάπτυξη κοινωνικών δικτύων, προγράμματα ανάπτυξης ομοτίμων, αλλά ακόμα και ένα εικονικό παρατηρητήριο για την ενσωμάτωση των προσφύγων• δ. ανάπτυξη των προσωπικών χαρακτηριστικών των μεταναστών στο πλαίσιο της ανάπτυξης των επιχειρηματικών τους ικανοτήτων• ε. ζήτηση για πρακτική έρευνα, ειδικά με μια μακροπρόθεσμη προοπτική ενσωμάτωσης των μεταναστών και των προσφύγων μέσω των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων• προσεκτική διαγνωστική μελέτη των ιδιαιτεροτήτων των διαφόρων χωρών υποδοχής.
4)
Οι απαντήσεις για τα επιπρόσθετα ζητήματα που αναφέρθηκαν στην επιστημονική μελέτη είναι: α. οι πιο χρήσιμες εμπειρίες στη δουλειά με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες ήταν εκείνες που ήταν βασισμένες σε διαδραστικές και συμμετοχικές προσεγγίσεις, όπου μπορούσαν να μοιράζονται προβλήματα, ευκαιρίες και ιστορίες επιτυχίας μέσω μιας εξατομικευμένης προσέγγισης και καθοδήγησης (π.χ. κατάρτιση και καθοδήγηση έναςΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
17
προς-έναν). Εντούτοις, η διαδικτυακή εκπαίδευση έχει πλεονεκτήματα λόγω της διαθεσιμότητάς της σε όλους σε βολικές στιγμές, του μειωμένου ή μηδενικού κόστους και της πιθανής διαδικτυακής βοήθειας αν υπήρχαν συγκεκριμένα εμπόδια (π.χ. γλώσσα, φροντίδα παιδιών, μεταφορά)• β. η ανάγκη για προσαρμοσμένη ανάπτυξη των επιχειρηματικών ικανοτήτων των κοινοτήτων των μεταναστών και των προσφύγων είναι βασική, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε αναβαθμισμένα γενικότερα πλεονεκτήματα για την κοινωνία και την οικονομία. Το πρόγραμμα ON-D-GO και τα αποτελέσματά του αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα.
ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
18
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
Βιβλιογραφία Bizri, R. M. (2017). Refugee-entrepreneurship: A social capital perspective. Entrepreneurship & Regional Development, 29(9-10), 847868. European Commission. (2013). Entrepreneurship 2020 action plan: reigniting the entrepreneurial spirit in Europe. Freiling, J., & Harima, A. (2019). Refugee Entrepreneurship: Learning from Case Evidence. In Refugee Entrepreneurship (pp. 255-277). Palgrave Macmillan, Cham. Freudenberg, J., & Halberstadt, J. (2018). How to integrate refugees into the workforce–different opportunities for (social) entrepreneurship. Problemy Zarządzania, (1/2018 (73), t. 2), 40-60. Jones, T., Ram, M., & Villares-Varela, M. (2019). Diversity, economic development and new migrant entrepreneurs. Urban Studies, 56(5), 960-976. Meister, A. D., & Mauer, R. (2018). Understanding refugee entrepreneurship incubation–an embeddedness perspective. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research. Obschonka, M., & Hahn, E. (2018). Personal agency in newly arrived refugees: The role of personality, entrepreneurial cognitions and intentions, and career adaptability. Journal of Vocational Behavior, 105, 173-184. Ram, M., Jones, T., & Villares-Varela, M. (2017). Migrant entrepreneurship: Reflections on research and practice. International Small Business Journal, 35(1), 3-18.
ΙΚΉ ΜΟΝ Η Τ Σ Ι ΕΠ
ΈΤΗ
ΜΕΛ
19
Sak, G., Kaymaz, T., Kadkoy, O., & Kenanoglu, M. (2018). Forced migrants: Labour market integration and entrepreneurship. Economics: The Open-Access, Open-Assessment E-Journal, 12(2018-32), 1-13. The Entrepreneurship 2020 Action Plan. https://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-entrepreneurship/ action-plan_en
ΕΠΙΣ
ΤΗΜ
20
ΟΝΙΚ
Ή ΜΕ
ΛΈΤΗ
www.meathpartnership.ie
www.vdu.lt
www.cardet.org www.oxfamitalia.org
www.sfedisolutions.co.uk
Self-ďŹ nancing Partner
www.alice.ch www.best.at
Co-Funded by the Erasmus+ Programme of the European Union
The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. [Project Number: 2017-1-IE01-KA202-025694]