Sakontzen
ZBA. 1
Lana izateko Eskubidea GIZARTE ERREALITATEAREN BEHATOKIA
Lana izateko Eskubidea
1948ko Nazio
abenduaren Batuen
aniztasun
10ean,
Batzorde
kultural,
Parisen, Nagusiak,
historiko
eta
juridikotik abiatuta, adostasuna lortu zuen
oinarrizko
giza
eskubideen
inguruan, munduko herrialde eta nazio guztientzako ideal bateratu bat ezarriz. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala aldarrikatu zen, 217 A (III) Ebazpenean jaso bezalaII)
Giza
Eskubideen
Nazioarteko
Adierazpenak askatasunez aukeratutako lana izateko eskubidea jasotzen du, noski,
bidezko
baldintzetan,
langabeziaren
eta
prestazioarekin.
Diskriminaziorik ez jasateko eskubidea: Lan berdina, soldata berdina. Langileei eta
beren
familiei
bermatzeko
bizitza
adinako
duina
ordainsaria
jasotzeko eta, hala behar izanez gero, babes
soziala
Sindikatuak
izateko
sortu
eta
eskubidea. kide
izateko
eskubidea.
GIZARTE ERREALITATEAREN BEHATOKIA CARITAS BIZKAIA
SAKONTZEN
Lan duina izateko eskubidearen urraketak “Atzeraldi Handiak� ekarritako aldaketa ekonomiko, politiko eta sozialen ondorioz sortutako enpleguak gizarteratzea bermatu eta pobrezia gainditzen laguntzeko gaitasuna galdu du
Lan duina Giza Eskubide gisa aitortua egon arren, langabezia eta lan prekarietatea etengabeko kontuak
dira
pobrezia,
babesgabetasun
eta
gizarte-bazterkeria egoeran bizi diren pertsona eta familientzat. Arazo hau ez da berria gure gizartean,
baina
krisi
sasoietan
bereziki
kezkagarri bihurtzen da. Azken hamarkadetan nabaritu dugu aukeren gizartea gero eta urrunago dagoela gure inguruko milaka pertsonarentzat. 2008an hasitako krisi sozio-ekonomikoan, segurtasun gabezia handituz joan zen gure inguruan. .
3
SAKONTZEN
Euskadiko Bazterkeria eta Garapen Sozialari
COVID-19aren aurreko lan prekarietate horren
buruzko II. FOESSA Txostenak jakinarazi zigun
daturik
integrazioari dagokionez hobekuntza bat egon
ikusarazten dute: Euskadiko datuak:
garrantzitsuenek
errealitate
hau
arren (2013 eta 2018 urteen artean handitu egin zen
erabateko
integrazio
egoeran
zegoen
Lanean ari ziren herritarren % 7,9 pobrezia
biztanleria, hau da, aukeren gizartean bizitzeko
egoeran zeuden (n pertsona).
arazorik ez duen biztanleria), gizarte-bazterkeria egoeran
dagoen
biztanle
kopurua
ez
dela
Lanean ari ziren herritarren % 11,4 gizarte-
murrizten.
bazterkeria egoeran zeuden.
Errealitatearen aurpegi bikoitz hori enplegu
Gizarte bazterkeriak lanaldi partziala zuten
arloan ere ikusten da:
pertsonei eragiten zien gehiago, lanaldi osoa
Orokorrean, enplegua
duen herritar kopurua handituz doa, baita
zutenei
kolektibo babesgabeenen artean ere, baina
partziala zuten pertsonen % 21,4 bazterkeria
enplegu horien baldintzak okerragoak dira, eta
egoeran
ez dira tresna nahikoak jendea pobrezia eta
zirenen kasuan, portzentajea % 8,6koa zen.
bazterkeria egoeretatik ateratzeko Lana lortzea ez da nahikoa. Kontratu asko aldi baterakoak dira, soldatak oso baxuak dira, lanaldi partzialak inposatzen dira, enplegu marjinalak, kontraturik gabeko lanak, iraupen luzeko langabezia‌ horiek guztiak dira gure inguruko
milaka
familiaren
enpleguen
dauden
herritarrek
ezaugarriak. Bazterkeria
egoeran
kontribuziozko babes sozialik sortzen ez duten enpleguak
eskuratzen
babesgabetasuna
dituzte,
etorkizunera
begira
beraz, ere
luzatzen da. Lana lortzeak ez dakar bazterkeria gainditzeko tresna, ezta pobrezia gainditzekoa ere, kasu askotan.
4
baino. zeuden,
Horrela eta
izanik,
lanaldi
lanaldi
osoan
ari
SAKONTZEN
Enplegu prekarioaren arloko zailtasunak ez dagozkio soilik jende pobreari edo bazterkeria egoeran dagoen jendeari. Sozialki integratuta dauden baina ozta-ozta mantentzen diren talde sozialetara ere hedatzen da. Edozein mugimendu edo ustekabe izatekotan, erori egin daitezke. Ziurgabetasun eta ezegonkortasun egoeran bizi dira. Jatorria, adina, ikasketa-maila eta sexua dira lan prekarietatean eragiten duten faktore nagusiak. Urriaren 7an, lan duinaren aldeko Munduko egunaren harira, FOESSA fundazioaren FOCUS bildumako zenbaki berri bat argitaratu zen. Izenburua: "VulneraciĂłn de derechos: trabajo decente“ . Euskadiko errealitatea aipatzen duten datu adierazgarri batzuk ekarri nahi ditugu hona:
5
SAKONTZEN
1
2
Soldata arrakalak eragin handia dauka emakume
atzerritarrengan.
Lanaldi partzialak eta partzialtasun
Euskadin,
inposatua: Euskadin, langileen % 15,8k
besteko
lanaldi partziala dute, eta, horietatik
soldata gizonena baino % 22,6 baxuagoa
erdia (lanaldi partzialen % 47,2a) ez da
da. Hau da, esaterako, gizonen batez
izan langileak hala aukeratuta. Ez dute
besteko
lanaldi osoko enplegurik aurkitu. Aipatu
emakumeen
kasuan,
soldata
batez
100â‚Ź
kokatuz
gero,
emakumeen kasuan 77,40â‚Ź-koa da. Gizon
behar da Euskadik partzialtasuna estatu
eta emakumeen arteko soldata-arrakala
osoan
handiagoa
handiagoa dela (% 13,5) eta estatu
da
Euskadin
estatuko
gainerakoan baino, % 21ean.
baino
bi
portzentaje-puntu
mailan aukeratu gabeko partzialtasuna txikiagoa dela: Estatu osoan, aukeratu
Jatorriari dagokionez, desberdintasun
gabeko
handiak aurki ditzakegu. Gure autonomia
34,6ri eragiten die
erkidegoan
atzerritar
langileen
batez
jatorria
besteko
partzialtasunak
pertsonen
%
duten soldata
bertakoena baino % 29,7 baxuagoa da. Aurreko
adibideari
jarraituz,
batez
besteko soldata 100 â‚Ź-koa bada bertako
3
langileentzat, atzerritarrentzat 70,3â‚Ź-koa izango litzateke. Soldata-arrakala hori ere
handiagoa
Euskadin
(%
29,7),
Ezegonkortasun
estatuko gainerakoan baino (% 24).
Ezegonkortasun garenean,
laboral laboral
azken
larria:
larriaz
urtean
ari
kategoria
hauetako bat gutxienez bete dutenez ari gara:
3
hilabetez
edo
gehiagoz
langabezian egon izana, 6 kontratu edo gehiago eduki izana, 3 enpresa edo gehiagorekin kontratuak sinatu izana, edo Gizarte Segurantzaren prestaziorik ez kontraturik gabe lan egin izana. Termino horien arabera, eta Euskadiko Bazterkeria eta
Garapenari
buruzko
FOESSA
Inkestaren datuen arabera, pandemiaren aurretik
etxeen
%8,3ak
zuen
buru
Ezegonkortasun Laboral Larrian zegoen pertsona bat. Egoera horrek 184.000 pertsonari eragiten zien.
6
SAKONTZEN
4 Ezegonkortasun laboral larriaren eragina eguneroko bizitzan: Argi dago lan-merkatura sartzea ez dela pobrezia eta horren ondorioak gainditzeko eta bizimodu egonkorra izateko berme nahikoa. Ezegonkortasun laboral larriak familia askoren bizi-baldintzetan eragiten du. Lan duina izateko eskubidea urratzeak beste eskubidea batzuk jartzen ditu kolokan, hala nola etxebizitza, hezkuntza edota bizitza duina izateko diru-sarrerak. Etxe horien ia erdiak (% 49) ez dauka diru-sarrera nahikorik ezusteko gastuei aurre egiteko. Senide edota lagunei dirua eskatu behar izan diete, eta % 40,4k beren aurrezkien zati bat erabili dute eguneroko gastuei aurre egiteko. Azken kasu hori Euskadin eman da neurri handiagoan, estatuko gainerakoan baino, egoera horretan dauden etxeen % 25,9ari eragiten baitio. Ezegonkortasun laboral larria duten etxeen % 13,2k etxeko hornikuntzak mozteko mehatxua jaso dute, eta egoera horrek biztanleria osoaren % 4,2ri eragiten dio. Etxe horien % 9,6k adingabeen eskola materiala erosteko gastuei aurre egiteko zailtasuna dute, beraz, etxe horietako adingabeak desabantaila egoeran daude, eta pobrezia belaunaldiz
belaunaldi
transmititzeko
arriskua
dago.
Azkenik, Euskadin diru-sarrerak bermatzeko errenta sistema sendoagoa daukagu estatuko gainerakoan baino, baina Ezegonkortasun Laboral Larria duten etxeen % 30,2k ez dauka inolako babes motarik, ez langabeziagatik, ezta Gutxieneko
Sarrerengatik
ere.
Beraz,
mota
horretako
politiketan badago zer hobetu. Aipatu behar da estatu mailan
babes-sistemetatik
kanpo
geratzen
den
Ezegonkortasun Laboral Larriaren portzentajea txikiagoa dela (% 24,8).
""VulneraciĂłn de derechos: trabajo decente". FOCUS. FOESSA .
7
SAKONTZEN
Enpleguaren arau soziala hauxe da: “lanaldi osoko kontratu bat edukitzea, mugagabeko izaerarekin�. Enpleguaren kontzepzio sozial horren gainean eraiki da Ongizatearen Estatua, neurri handi
Beraz, enpleguaren arau soziala ez da betetzen lan egiteko egoeran dagoen euskal herritarren zati batentzat.
batean. Hala ere, gaur egun, Euskadiko langileen % 30 arau horretatik kanpo daude, beren lan kontratuek ez dituztelako baldintza horiek betetzen. Datu horri gehitu behar zaio euskal herritarren % 10,8 langabezian
egon
direla
2020ko
bigarren
seihilekoan (% 11,9 Bizkaian). Lan-merkatura ere ez dira sartu. (EUSTAT. Jarduerarekin lotutako biztanleria inkesta).
8
SAKONTZEN
Covid-19aren pandemiaren eragina, berez ahulduta zegoen errealitatean Covid-19aren pandemiak jarduera ekonomikoa eta produktiboa geldiarazi du. Testuinguru
horretan,
lan-merkatuaren
portzentaje hori % 6,3ra jaitsi zen, herritar
ahultasunak azaleratu egin dira: Babesik eza,
horiek zituzten enplegu informalaren zati
bereziki biztanle ahulenen artean, eta lanaren
handi bat suntsitu egin baitzen. Bestalde,
izaera informala (kontraturik gabekoa) hainbat
pandemia hasi aurretik, Caritasek artatutako
kolektiborentzako aukera bakar moduan, lan-
herritarren % 32,2 kontratuarekin zeuden
merkatura arautura sartzeko aukera gutxirekin.
lanean edota autonomoetan alta emanda, eta,
Errealitate hori ezkutuan egon da orain arte, beraz,
martxoan, datu gori % 20,6koa izatera pasa
politika sozial eta laboraletatik kanpo.
zen. COVID-19aren krisiaren aurretik, Caritasen arreta jasotzen eta lan egiteko prest zeuden
COVID-19aren
krisiak
pertsonen
%
herritarren artean izandako eraginari buruzko
Pandemian
murgilduta,
lehenengo
portzentaje hori.
txostenean,
Caritasek (Errealitate
artatutako Sozialaren
Behatokia, Caritas Konfederala, 2020ko ekaina), biztanleria orokorraren eta Caritasek artatutako herritaren arteko aldea aztertu da. Estatu mailan, langabezia handitu egin da herritar guztientzat, otsaila eta apirila artean 2,5 puntu portzentual, baina Caritasek arreta ematen dien pertsonen kasuan, hazkundea 20 puntukoa izan zen. Caritasek artatutako pertsonen % 14,5ek lan informala zuten krisiaren aurretik, eta, maiatzean,
9
53
langabezian %
73ra
zeuden. igo
da
SAKONTZEN
Caritas Bizkaia enplegu duinaren alde Zailtasunak zailtasuna, Caritas Bizkaiak enplegu arloan
lanean
jarraitzen
babesgabeenei
arreta
du,
eta
Ekonomia sozial eta solidarioaren aldeko lanean, hainbat ekimen sustatzen dira, hala nola Koopera, Lapiko Catering, Gizartelur , Procoman eta Zaintzalan. 2019an 187 lanpostu sortu zituzten.
pertsona
bide-laguntza
soziolaborala emanez, eta enplegu duina giza eskubide gisa planteatzen duen eredu sozial baten
defentsan.
Horrela
izanik,
Caritas
Bizkaiak Ekonomia Solidarioa eta Enplegu Inklusiboaren Euskadiko
Estrategia
Hirugarren
sustatzen
Sektore
ditu,
Sozialarekin
batera.
Caritas Bizkaiaren Enplegu eta Ekonomia Solidarioaren Arloak 2.600 pertsona ingururi ematen die bide-laguntza enplegua lortzeko prozesuan. Gehienak emakumeak dira (% 69) (Caritas
Bizkaia
2019).
Laguntza
hori
prestakuntza, tailer eta laneratze-ibilbideen bidez burutzen da, baita orientazio soziolaborala, autoenplegua, bitartekaritza eta gazteentzako enplegu azeleragailuaren bidez ere.
Lan
horren
emaitzetako
bat
da
babesgabetasun egoeran dauden 300 pertsonak baino gehiagok lortu dutela lan-merkatuan barneratzea (% 64 emakumeak dira). Caritas Bizkaiak 1.722.000â‚Ź bideratu zituen 2019an enplegu-programetara
10
SAKONTZEN
Esku-hartzearen datuak. Enplegu eta Ekonomia Solidarioaren Arloa. 2019.ko Txostena
11
SAKONTZEN
Ekonomia solidarioa eta enplegu inklusiboa
eta Laudato Si entziklikaren bidez denon etxea zaintzera animatzen gaitu
“Bazterkeria eta berdintasun ezan oinarritutako ekonomiaren aurrean planto egin behar dugu ".
Ekonomia Solidarioak pertsonen zerbitzurako
Bizkaiko
jarduera ekonomiko eta produktiboaren alde
ekonomiko
egiten du. Kontuan hartzen dira ez soilik
Santuak
zera
solidario
daramagu
baten
alde
eredu lanean,
zaintzeko konpromisoa hartuko duen eredua,
soziala, ekologikoa, politikoa eta kulturala. Aita
urteak
pertsonak erdigunean jarriko dituen eta planeta
jardueraren dimentsio ekonomikoa, baizik eta
Frantzisko
Elizak
hain zuzen. Aukera hori Ekonomia Solidarioa da. Helburua garapen pertsonal, sozial eta giza
esaten
garapenerako
(Ebanjelioaren Gaudium Erretolika Apostolikoa,
finkatzea da.
53)
12
oinarriak
modu
iraunkorrean
SAKONTZEN
Ekonomia
Solidarioa
eguneroko
bizimodura
eramanda, eta pertsona guztiok aldaketarako eragile
izan
EKONOMIA
gaitezkeela SOLIDARIOA
kontuan
izanda,
ERAIKIKO
DUGU.
Aldaketak martxan jartzeko keinu txiki eta xumeak dira, denon eskura daudenak: Arduraz kontsumitzea, baldintza duinak eskaintzen dituzten zerbitzuak kontratatzea, bidezko merkataritza babestea… ekintza horiek bizitzeko eta harremanak egiteko beste modu batzuetara eramaten gaituzte. Apurka-apurka, Jainkoaren Erreinu desiratuaren itxaropen izpiak irudi ditzakegu.
Esaterako: Lan baldintza duinak eskaintzen dituzten zerbitzuak kontratatzen ditugunean. Berrerabili eta birziklatzen dugunean. Banka etikoarekin lan egiten dugunean. Bidezko merkataritza babesten dugunean. Arduraz kontsumitzen dugunean. Energia berriztagarriko kooperatiba batekin bat egiten dugunean. Gure
auzo
eta
herrietako
garapen
iraunkorrari laguntzen diogunean. Herrian kontsumitzen dugunean…
(2018ko Caritas Bizkaia kanpaina “Elkarri laguntzen diogulako naiz”).”.
13
SAKONTZEN Ekonomia baitan
Solidarioa
kokatzen
Ekonomia
da,
eta,
Sozialaren
2019ko
GIZATEA
MEMORIAREN
datuek
Euskadin, REAS
Euskadiko laneratze eta gizarteratze enpresen
EUSKADI erakundea, Ekonomia Alternatibo eta
helmenari buruzko irudi interesgarria ematen
Solidariorako
dute:
Sarea,
ondo
errotutako
errealitatea da dagoeneko. 80 erakunde daude atxikita,
horien
Ekonomia erdigunean
artean,
Solidarioa
Caritas
Ekonomia
kokatzen
da,
eta
Bizkaia.
1.368 langile, horietatik 836 laneratze eta
Sozialaren
gizarteratze prozesuan.
Euskadin
23.043.072,93 euro ondasun eta zerbitzu
garrantzia handia dauka. Ditugun azken datuen
salmentetan.
arabera (2019, behin-behinekoak), Euskadin
Ustiapen diru-sarreren gaineko laguntza
60.337 enplegu ditugu ekonomia sozialaren
publikoen % 24.
esparruan, eta sektore ekonomiko horrek 8
Administrazio publikoei 8.970,43 euroko
mila milioi euro eta erditik gora fakturatu
itzulkin soziala, laneratze edo gizarteratze
zuen 2019an (behin-behineko datuak) (2018ko
lanpostuko.
euskal ekonomia sozialaren estatistika eta Eusko Jaurlaritzaren lan eta justicia sailaren 2019ko aurrerapena). Datu
horiek
guztiek
Euskadiko
Laneratze eta gizarteratze enpresak eta enplegu
Inklusiboaren
zentro bereziak Ekonomia Sozialaren barruan
baina gure inguruko erronka izaten jarraitzen
daude
du.
kokatuta.
Laneratzeko
enpresak
errealitatea
Enplegu
Hirugarren
erakusten
Sektoreko
dute,
erakundeek
irabazi asmorik gabeko ekimen ekonomikoak
sustatutako erronka da, eta Caritasek aktiboki
dira; horien helburu soziala da gizarte-
parte hartzen du.
bazterkeriako egoeran edo arriskuan dauden eta
lan-merkatuan
sartzeko
aparteko
zailtasunak dituzten langabeei lagun egitea eta
haiek
(GIZATEA.
gizarteratzea Euskadiko
eta
laneratzea
Enplegu
laneratze-enpresen
Inklusiboaren
estrategia
honela
definitzen da:
elkartea)
“Hala nahi duten pertsona guztiek burutu dezaketen lan-jarduera, babesgabetasun egoera handienean daudenei lehentasuna emanda, gizartearekiko duintasuna lortzeko aldera. Esku hartzen duten pertsona guztientzako baldintzak duinak bermatzen dituen enplegua da. langileak errealizazio pertsonala bilatzen du, edota egoera horretan mantentzeko gizarteratze prozesua bideratzen du. Bereziki horretarako martxan jarritako prozeduren bidez lortzen den enplegua da (sistemak, baliabideak, prozesuak, eta abar), Pertsonek laguntza eta babes pertsonalizatua jasotzen dute eta elkartasun, berdintasun eta gizarte erantzukizun testuinguru batean burutzen da� EKAIN Sarea (Gizarteratzearen aldeko Euskadiko Sareak. Enplegu inklusiboaren estrategia 2018-2020).
14
SAKONTZEN
Enplegu duina lortzeko giza eskubidearen defentsa Bukatzeko, gogora dezagun urriaren 7an egindako “Eliza Lan Duinaren alde� izeneko deia. Lan duinaren aldeko Munduko Egunaren harira egin genuen. (www.iglesiaporeltrabajodecente.org). Kanpaina
horren
manifestuan
baitan
(ELIZA
LAN
argitaratutako
DUINAREN
ALDE.
MANIFESTUA) honako aldarrikapenak jasotzen
Azken
finean,
errealitateak
erakusten
digu
enplegua izateak dagoeneko ez dituela eskubide sozialak bermatzen.
dira: Langabezia
eta
prekarietatea
gure
eredu
Sistema produktibo berri baten alde lan
sozialaren egiturazko arazo bihurtu dira; gizarte
egitea, balio erantsi handiko enpleguak sortu
gisa ahulduz goaz, baina, dudarik gabe, talde
eta pertsona erdigunean jartzeko.
sozial batzuk beste batzuk baino ahulago gaude.
Bizitzarako
funtsezkoak
diren
enpleguen
Eta hauskortasun horren gainean, COVID-19aren
aitortza soziala eta laborala lortzea, eta
ondorio
pobreziatik
arlokoak sortzen eta ugaritzen ari dira. Egoera
irtetea
bermatzen
duten
sozialak,
ekonomikoak
eta
osasun
baldintza duinak izatea.
zail honetan, hainbat ekimen eta proposamen
Babes soziala jasotzeko eskubidea aitortzea,
sortzen ari dira, eta horrek erakusten digu posible
lan-bizitza edozein dela ere.
dela aurrera egitea eta gizarte bidezko eta
Gutxieneko
diru-sarrerak
bermatzea
hala
iraunkorragoa
lortzea,
giza
eskubideen
behar duten pertsonentzat, instituzioei hori
errekonozimenduan oinarritua. Ekonomia Sozial
kudeatzeko beharrezko tresnak emanez.
eta Solidarioak, enplegu inklusiboko dinamikek
Etxeko
eta
langileei
ezohiko
diru-sarrera
Hirugarren
Sektore
Sozialak
erakunde
bermatzea, eta langabeziarako eskubidea
publikoekin batera egindako lanak bidea zabaldu
aitortu
du, eta merezi du bide hori egitea.
dadila,
gainerako
langileentzako
bezala.
15
www.caritasbi.org