Universidad Central de Venezuela Facultad de Medicina Escuela “José María Vargas” Cátedra de Bioquímica
Metabolismo del Hemo y del Hierro
Hemo y Hierro
Br. Carlos Pedroza
Hemo y Hierro
Proteína Hemoproteína Transportadora de O2 “Proteína con un grupo prostético (hemo) afín al oxígeno, con el cual cumple funciones de transporte”
Hemo y Hierro
Hemoproteína Apoproteína Met Ala Arg Asn Asp
His Gly Glu Gln Cys
Hemo y Hierro
Ile Leu Lys Phe Pro
Grupo Prostético
Val Tyr Trp Thr
Ser
Parte Proteica
Grupo Hemo
Fe-Protoporfirina IX
Hemo y Hierro
Fe-Protoporfirina IX
Hemo y Hierro
Fe-Protoporfirina IX
Hemo y Hierro
Fe-Protoporfirina IX
Hemo y Hierro
Nomenclatura Porfirina
Porfirin贸geno
Metenilo Hemo y Hierro
Metileno
Nomenclatura 2
α
3 4
1
δ
β
5
8 Hemo y Hierro
7
γ
6
Acetil Metil Propionil Vinil
-CH2-COOH -CH3 -CH2-CH2-COOH -HC=CH2 AMPVenezolano
Hemo y Hierro
Nomenclatura
Seg煤n el tipo de los sustituyentes Uroporfirin贸genos P
A
Acetil Propionil
A
P
P
A Uroporfirin贸geno I
Hemo y Hierro
A
P
Nomenclatura
Seg煤n el tipo de los sustituyentes Coproporfirin贸genos P
M
Metil Propionil
M
P
M
M Coproporfirin贸geno III
Hemo y Hierro
P
P
Nomenclatura
Seg煤n el tipo de los sustituyentes Protoporfirin贸genos V
M
Metil Propionil
M
V
M
M
Vinil
Protoporfirin贸geno IX
Hemo y Hierro
P
P
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes Serie I P
A
A
P
P
A Uroporfirin贸geno I
Hemo y Hierro
A
P
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes Serie II P
P
A
A
A
A Uroporfirin贸geno II
Hemo y Hierro
P
P
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes Serie III P
A
A
P
A
A Uroporfirin贸geno III
Hemo y Hierro
P
P
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes Serie IV P
A
A
P
A
P Uroporfirin贸geno IV
Hemo y Hierro
P
A
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes Serie I y Serie III
Hemo y Hierro
Nomenclatura
Seg煤n la distribuci贸n de los sustituyentes A, B y C Metil -CH3 Vinil -HC=CH2 Propionil -CH2-CH2-COOH
Hemo y Hierro
Propiedades Tienen facilidad para unirse a iones metálicos Espectros de absorción característicos Presentan resonancia debido a la presencia de dobles enlaces conjugados → Estabilidad 4) Las porfirinas son coloreadas, los porfirinógenos son incoloros 5) Cuando reaccionan con solventes orgánicos y son iluminadas con luz UV presentan fluorescencia 1) 2) 3)
Hemo y Hierro
Banda de Soret
Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE
BIOSÍNTESIS DEL HEMO Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
PRIMERA PARTE –
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
ALA sintasa
Fosfato de piridoxal
Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
ALA deshidratasa
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
Porfobilinógeno sintasa
Ácido δ-aminolevulínico Hemo y Hierro
Porfobilinógeno (PBG)
Uroporfirinógeno I sintasa
Porfobilinógeno (PBG) Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
Uroporfirinógeno I inactivo (Hidroximetilbilano)
PRIMERA PARTE –
Uroporfirinógeno III cosintasa
Uroporfirinógeno I inactivo (Preuroporfirinógeno I)
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
Uroporfirinógeno III
PRIMERA PARTE –
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
PRIMERA PARTE –
Uroporfirinógeno descarboxilasa
Uroporfirinógeno III Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
Coproporfirinógeno III
Coproporfirinógeno oxidasa
Coproporfirinógeno III Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
Protoporfirinógeno IX
Protoporfirinógeno IX oxidasa
Protoporfirinógeno IX Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
Protoporfirina IX
Ferroquelatasa
Protoporfirina IX Hemo y Hierro
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
Fe++-Protoporfirina IX
PRIMERA PARTE –
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
PRIMERA PARTE –
Biosíntesis del Hemo
ALA deshidrasa o Porfobilinógeno sintasa Uroporfirinógeno I sintasa Uroporfirinógeno III cosintasa Uroporfirinógeno descarboxilasa Coproporfirinógeno III oxidasa Protoporfirinógeno IX oxidasa
Hemo y Hierro
Ferroquelatasa
PRIMERA PARTE –
Hemo y Hierro
Biosíntesis del Hemo
SEGUNDA PARTE
CATABOLISMO DEL HEMO Hemo y Hierro
Hemólisis extravascular
Hemo y Hierro
SEGUNDA PARTE –
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Catabolismo del Hemo
Transporte facilitado Ligandinas → Retículo endoplásmico liso
Hemo y Hierro
SEGUNDA PARTE –
Catabolismo del Hemo
Transporte facilitado Ligandinas → Retículo endoplásmico liso
Hemo y Hierro
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Transporte activo Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Hemo y Hierro
Catabolismo del Hemo
SEGUNDA PARTE –
Catabolismo del Hemo
Urobilina
Estercobilina Hemo y Hierro
Sistema Reticuloendotelial
Sangre
Sistema Digestivo
Hemoglobina
Bilirrubina-Albúmina
Diglucurónido de Bilirrubina
Hemoxigenasa
Globina + Hemo Hemoxigenasa
Biliverdina Biliverdina reductasa
Bilirrubina
Hemo y Hierro
Hígado
Urobilinógeno
Bilirrubina + UDP-Ácido glucurónico
Urobilina
UDP-glucoronosil transferasa
Diglucurónido de Bilirrubina + UDP
50%
50%
Sangre → Riñón
→ Estercobilina
Orina
Heces fecales
TERCERA PARTE
ABSORCIÓN Y DISTRIBUCIÓN DEL HIERRO Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
+2 Fe
Zonas con pH ácidoneutras y alcalinas Hemo y Hierro
Absorción del Hierro
+3 Fe Zonas con pH neutro o alcalino
TERCERA PARTE –
AbsorciĂłn del Hierro
Esencial y funcional Hemoglobina, Mioglobina, enzimas y cofactores
No esencial, de almacenamiento Ferritina y Hemosiderina Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Hemoproteínas
Flavoproteínas
Citocromos (a-a3, b, b5, c, c1, p450, citocromo oxidasa) Catalasa Peroxidasa Triptófano pirrolasa Lipooxigenasa Homogentísico oxidasa
Citocromo c reductasa NADH deshidrogenasa Xantina oxidasa Succinato deshidrogenasa Acil-CoA deshidrogenasa
Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Anemia vs
Absorción del Hierro
Hemo cromatosis
Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Fuentes exógenas
Fuentes endógenas
Dieta
Hemólisis Hematopoyesis ineficaz Depósitos (ferritina), etc
1-2 mg/día
23 mg/día
Requerimientos diarios 25mg/día Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Hemo y Hierro
Absorción del Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Duodeno Porción proximal
de Yeyuno Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Hierro Hemo Hierro no Hemo Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Hierro Hemo – Fe+2
Hierro Hemo Hierro no Hemo
Se encuentra en carnes y pescados. Representa apenas un 10 a 20% de la dieta. Puede ayudar al hierro no heme a mejorar su absorción cuando se combinan. (Dieta balanceada) Es el más absorbido.
Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Absorción del Hierro
Hierro Hemo – Fe+2
Hierro Hemo Hierro no Hemo – Fe Hierro no Hemo
Se encuentra en carnes y pescados. Representa apenas un 10 a 20% de la dieta. Puede ayudar al hierro no heme a mejorar su absorción cuando se combinan. (Dieta balanceada) Es el más absorbido. +3
Se encuentra en vegetales verdes, cereales completos y frutas principalmente, combinado con fitatos, oxalatos, entre otros. Es el más abundante, pero el menos absorbible (<5%). Hemo y Hierro
TERCERA PARTE –
Hemo y Hierro
Absorción del Hierro
TERCERA PARTE –
Hemo y Hierro
Absorción del Hierro
CUARTA PARTE
METABOLISMO DEL HIERRO Hemo y Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Ferritina Apoferritina + Fe++ Almacenamiento intracelular del hierro Capacidad → 4500 átomos de hierro, aunque suele contener menos de 3000. Se sintetiza en el hígado, bazo y mucosa intestinal. Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Hemosiderina Complejo insoluble formado por la fusión de varias moléculas de ferritina. Acumulación → Produce Hemosiderosis
Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Transferrina Transporte del hierro en la sangre. Es sintetizada en el hígado Puede unir sólo 2 Fe+3 No existe cooperatividad Saturación de la Transferrina (20 a 45%). Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Transferrina Receptores → (TFr1 y TFr2) Transporte del hierro en la Proteína transmembrana (2 sangre. monómeros) que media la Es sintetizada en el hígado captación por endocitosis. Puede unir sólo 2 Fe+3 Su número en membrana es No existe cooperatividad inversamente proporcional a los Saturación de la Transferrina depósitos de hierro en el (20 a 45%). organismo. Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Transferrina Receptores → (TFr1 y TFr2) Transporte del hierro en la Proteína transmembrana (2 sangre. monómeros) que media la Es sintetizada en el hígado captación por endocitosis. Puede unir sólo 2 Fe+3 Su número en membrana es No existe cooperatividad inversamente proporcional a los Saturación de la Transferrina depósitos de hierro en el (20 a 45%). organismo. Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Ceruloplasmina Ferroxidasa I
Oxidación del Fe+2 Fe+2 + ferroxidasa → Fe+3 + ferroxidasa reducida Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Haptoglobina Se une a los dímeros de oxihemoglobina durante la hemólisis intravascular y la transporta a las células reticuloendoteliales. Sintetizadas en el hígado No permite la eliminación de la hemoglobina a través de la filtración renal. Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE –
Proteínas involucradas
Hemopexina Otra proteína que une hemo libre y hemina. Transfiere al hígado. También fija protoporfirnina libre. No permite la eliminación de la hemoglobina a través de la filtración renal. Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Ciclo del Hierro
Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
CUARTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Ciclo del Hierro
Hemo y Hierro
Metabolismo del Hierro
QUINTA PARTE
PORFIRIAS Hemo y Hierro
QUINTA PARTE –
Porfirias
ALA deshidratasa o Porfobilinógeno sintasa Uroporfirinógeno I sintasa Uroporfirinógeno III cosintasa Uroporfirinógeno descarboxilasa Coproporfirinógeno III oxidasa Protoporfirinógeno IX oxidasa
Hemo y Hierro
Ferroquelatasa
QUINTA PARTE –
Fotosensibilidad
Neurotóxicos
Hemo y Hierro
Porfirias
QUINTA PARTE –
Eritropoyéticas Porfiria eritropoyética congénita (PEC) o de Gunther
Hepáticas Plumboporfiria o Porfira de Doss Porfiria intermitente aguda
Porfiria eritropoyética Porfiria cutánea tardía (PPE) Porfiria Tóxica Hemo y Hierro
Porfirias
Eritrohepáticas
Coproporfiria hereditaria (CPH) Porfiria variegata o jaspeada
QUINTA PARTE –
Porfirias
Porfiria
Defecto
Sitio
Plumboporfiria
ALA deshidratasa, COPROgen oxidasa y Ferroquelatasa
Hepática
Mixta
↑ALA, COPROgen y protoporfirina IX
Porfiria de Doss
ALA deshidratasa
Hepática
Aguda
↑ALA
Intermitente aguda (PIC)
Uroporfirinógeno I sintasa
Hepática
Aguda
Orina
Eritropoyética congénita (PEC) o de Gunther
Uroporfirinógeno III cosintasa
Eritropoyética
Cutánea
Hematíes → ↑UROgen I Orina → ↑UROgen I y COPROgen I
Cutánea tardía
Uroporfirinógeno descarboxilasa
Hepática
Cutánea
Orina → UROgen I y II Heces → COPROgen
Coproporfiria hereditaria (CPH)
Coproporfirinógeno oxidasa
Mixta
Mixta
Orina → ↑ALA, PBG y COPROgen III
Variegata o jaspeada
Protoporfirinógeno oxidasa
Mixta
Mixta
Orina → ↑PBG y ALA Hematíes → PROTOgen IX y COPROgen III
HEM sintetasa Ferroquelatasa
Eritropoyética
Cutánea
Hematíes ↑Protoporfirna
Hemo Eritropoyética y Hierro
Clínica
↑ALA y PBG
QUINTA PARTE –
Hemo y Hierro
Porfirias
SEXTA PARTE
ICTERICIAS Hemo y Hierro
SEXTA PARTE –
Ictericia Se define como “la coloración amarillenta de la piel y de las mucosas debido a niveles elevados de bilirrubina en la sangre”. Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Valores normales de Bilirrubina
Hemo y Hierro
Bilirrubina directa
0,1 a 0,3 mg/100 ml
Bilirrubina indirecta
menor de 1,0 mg/ml
Bilirrubina total
0,3 a 1,0 mg/100 ml
Ictericias
SEXTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE –
Ictericias
Método de Van den Bergh Reactivo de Ehrlich → Reactivo diazo (Acido clorhídrico, Ácido sulfanílico, Nitrito de sodio) + Bilirrubina + Metanol ReactivoReactivo diazo +diazo + Bilirrubina HB de Reacción Reacción Bilirrubina Bilirrubina + + no retención indirecta indirecta MetanolMetanol conjugada HB de ReactivoReactivo diazo +diazo Reacción + Reacción Bilirrubina regurgitación Bilirrubina Bilirrubinadirectadirecta conjugada
Hemo y Hierro
SEXTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE â&#x20AC;&#x201C;
Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE –
Ictericias
Clasificación de las Ictericias Hemólisis
Bilirrubina no conjugada
Transporte Bilirrubina-Albúmina Captación
Conjugación
Bilirrubina conjugada Hemo y Hierro
Pre-Hepáticas
Excreción
Hepáticas
SEXTA PARTE –
Ictericias
Clasificación de las Ictericias Hiperbilirrubinemia no conjugada Sobreproducción de bilirrubina
Hemólisis, eritropoyesis ineficaz, reabsorción de hematomas
Hemo y Hierro
Alteración transporte plasmático Contrastes RX Fármacos como Sulfamidas, Ampicilina, Salicilatos, Fenilbutazona, Furosemida
Alteración de la captación hepática
Alteración de la conjugación
Síndrome de Gilbert Contrastes RX Fármacos como Probenecid, Rifampicina, Ácido flavaspídico
Síndrome de Gilbert Síndrome de CriglerNajjar Ictericia fisiológica del recién nacido Leche materna Fármacos como Novobiocina y Cloranfenicol
SEXTA PARTE –
Ictericias
Clasificación de las Ictericias Hiperbilirrubinemia conjugada Alteración aislada de la excreción de bilirrubina
Colestasis intrahepática
Colestasis extrahepática
Síndrome de Dubin-Johnson Síndrome de Rotor
Colestasis benigna recurrente, colestasis gravídica, Enfermedades congénitas, Hepatitis aguda y crónica, Cirrosis hepática y biliar primaria, Fármacos, Ictericia postoperatoria, ICC, amiloidosis, sepsis, Hepatitis neonatal idiopática, enfermedad de Caroli, Colangitis esclerosante primaria Granulomatosis hepática, Tumores hepáticos
Quiste de colédoco, Litiasis biliar, Colangitis esclerosante primaria, Hemobilia, Parasitosis, Pancreatitis aguda y crónica, Pseudoquiste pancreático, Estenosis biliar postquirúrgica, Atresia biliar, Tumores de la vía biliar, Carcinoma de páncreas, Ampuloma
Hemo y Hierro
SEXTA PARTE –
Ictericias
Clasificación de las Ictericias Hemólisis
Bilirrubina no conjugada
Bilirrubina conjugada Hemo y Hierro
Transporte Bilirrubina-Albúmina Captación
Síndrome de Gilbert
Conjugación
Síndrome de CriglerNajjar y Recién Nacidos
Excreción
Síndrome de DubinJohnson
SEXTA PARTE –
Ictericia fisiológica del recién nacido
↓Actividad de la UDPglucoroniltransferasa ↓Ácido glucurónido
↑Bilirrubina no conjugada
Hemo y Hierro
Ictericias
SEXTA PARTE –
Ictericia fisiológica del recién nacido
Hemo y Hierro
Ictericias
SÉPTIMA PARTE
HEMÓLISIS INTRAVASCULAR Hemo y Hierro
SÉPTIMA PARTE –
Hemo y Hierro
Hemólisis intravascular
SÉPTIMA PARTE –
Hemo y Hierro
Hemólisis intravascular
SÉPTIMA PARTE –
Hemo y Hierro
Hemólisis intravascular
Hemo y Hierro
ADELANTE! ADELANTE! Hemo y Hierro