broszura mamo i tato by Kasia Szpurek

MAMO ! TATO ! Kochajcie mnie! Podr锚cznik dla dobrych rodzic贸w

Opracowanie Alicja Data i Miros³aw Sobkowiak Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gostyniu

Publikacja ukazuje siê w ramach projektu Powiatu Gostyñskiego "Razem przeciw przemocy", wspó³finansowanemu ze œrodków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej w ramach Programu Os³onowego WSPIERANIE JEDNOSTEK SAMORZ¥DU TERYTORIALNEGO W TWORZENIU SYSTEMU PRZECIWDZIA£ANIA PRZEMOCY W RODZINIE.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Mamo! Tato! Jestem jeszcze ma³y i s³aby, ale kocham Was z ca³ego serca ! Choæ jeszcze ma³o wiem, to naprawdê du¿o ju¿ umiem i bardzo szybko siê uczê. Chcê byæ taki m¹dry, jak Wy i taki silny, jak Wy. Mamo ! Tato ! Kochajcie mnie ! Chcê braæ z Was przyk³ad.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

DZIECI UCZ¥ SIÊ, NAŒLADUJ¥C NAS I NASZE ZACHOWANIA Wszystkie DZIECI, niezale¿nie od zamo¿noœci rodziny, wykszta³cenia rodziców, statusu spo³ecznego czy miejsca zamieszkania, POTRZEBUJ¥ MI£OŒCI, BEZPIECZEÑSTWA, POCZUCIA, ¿e S¥ WA¯NE, AKCEPTACJI, AUTORYTETU i WDRA¯ANIA DO SAMODZIELNOŒCI. I oczekuj¹ tego od nas, rodziców.

A jak my stajemy siê rodzicami? Uczymy siê, jak dobrze pracowaæ, prowadziæ samochód, zdobywamy kwalifikacje zawodowe, ale czy jakakolwiek instytucja lub szko³a uczy nas jak byæ matk¹ lub ojcem, jak dobrze wychowywaæ w³asne dziecko? Ojcem i matk¹ po prostu siê stajemy. Sk¹d zatem wiemy, jak byæ dobrym rodzicem? Wynosimy to g³ównie z domu rodzinnego. Uczymy siê tego przez obserwacjê zachowañ rodziców w stosunku do nas, naszego rodzeñstwa i innych ludzi oraz przez s³uchanie tego, co do nas mówi¹. Doœwiadczamy na sobie okazywania mi³oœci i zrozumienia, zaufania, stawiania i utrzymywania granic. Ch³oniemy jak g¹bka te zachowania i s³owa, niezale¿nie od tego, czy s¹ to zachowania i umiejêtnoœci pozytywne czy negatywne. Wiele lat póŸniej jako rodzice automatycznie powielamy pewne wzorce wyniesione z domu rodzinnego, normy postêpowania i wartoœci. Jako rodzice mamy jednak mo¿liwoœæ wyboru tego, co warte ofiarowania swojemu dziecku.

SZUKAJ W DZIECKU TEGO, CO DOBRE I MÓW MU O TYM, CO JEST DOBRE W NIM

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

I. ETAPY ROZWOJU I POTRZEBY DZIECKA

W ka¿dym etapie swego ¿ycia nasze dziecko potrzebuje przede wszystkim: MI£OŒCI BEZWARUNKOWEJ AKCEPTACJI (niezale¿nie od tego, co by zrobi³o) i BYCIA Z NIM 1. Niemowlêctwo Niemowlêctwo to okres od narodzin do ok. 1,5 roku ¿ycia. W tym okresie dziecko buduje wiêzi i przywi¹zanie z osob¹ doros³¹. S¹ one podstaw¹ nawi¹zywania, gdy dziecko doroœnie, poprawnych relacji z innymi ludŸmi, budowania zwi¹zków, tworzenia swojej w³asnej rodziny. Kszta³tuje siê cecha zwana NADZIEJ¥. Czego najbardziej potrzebuje niemowlak? 1) jedzenia, aby prawid³owo siê rozwijaæ; 2) snu, w cichym i przyjaznym ³ó¿eczku w bliskoœci kochaj¹cej mamy; 3) suchej pieluszki, która daje wygodê w ka¿dej chwili; 4) dobrej zabawki, pocz¹tkowo grzechotki, potem gryzaczka, pluszowego zwierz¹tka i wreszcie kolorowej ksi¹¿eczki z obrazkami; 5) ciep³ych i ci¹g³ych rozmów z najwa¿niejszym opiekunem, mam¹; dziêki temu dziecko nauczy siê mówiæ i rozumieæ œwiat; 6) przytulania i g³askania, które daje podstawê do wiary w doros³ych, którzy prawid³owo odczytuj¹ potrzeby malutkiego cz³owieka.

Pamiêtajmy, te potrzeby s¹ wa¿ne przez ca³e nasze ¿ycie! 2. Wczesne dzieciñstwo Wczesne dzieciñstwo to okres od ok. 1,5 roku ¿ycia do 4. roku ¿ycia. W tym okresie uczymy dziecko miêdzy innymi czystoœci i zasad higieny. To wa¿ny etap w rozwoju ka¿dego cz³owieka. Jego przebieg wp³ywa na nasz¹ samodzielnoœæ, 7

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

pewnoœæ siebie, poczucie w³asnej wartoœci, a jego zaburzenie mo¿e doprowadziæ do poczucia wstydu, niepewnoœci, zw¹tpienia we w³asne mo¿liwoœci. To etap uczenia dziecka m.in. korzystania z nocnika, toalety. To istotny czas, w którym uczymy dzieci umiejêtnoœci dawania i brania, gospodarnoœci i oszczêdnoœci. Dziecko uczy siê tego, co dobre, a co z³e. Tworzy siê te¿ jego sumienie. Kszta³tuje siê cecha zwan¹ WOL¥. Czego najbardziej potrzebuje wtedy dziecko? 1) cierpliwoœci rodziców; 2) mo¿liwoœci dokonywania w³asnych wyborów; 3) pewnoœci, ¿e rodzic zawsze jest w pobli¿u i czeka na dziecko; 4) stawiania granic, czyli wyraŸnego pokazywania dziecku, co mu wolno, a czego nie wolno.

2. Okres przedszkolny To wiek miêdzy 4. a 6. rokiem ¿ycia dziecka. Wiek zabawy. W tym okresie dziecko dalej rozwija swoje dotychczas zdobyte umiejêtnoœci, poprzez zabawê naœladuje role doros³ych i uczy siê ich. To szczególnie wa¿ny etap w uczeniu siê roli matki i ojca. Kszta³tuje siê cecha zwan¹ PRZEDSIEBIORCZOŒCI¥. Czego najbardziej potrzebuje wtedy dziecko? 1) akceptacji, ¿e jest takie, jakie jest; 2) aprobaty dla swoich dzia³añ; 3) podziwu dla swoich poczynañ; 4) docenienia swoich pomys³ów.

3. Wiek szkolny To wiek miêdzy 6. a 12. rokiem ¿ycia. Na tym etapie dziecko potrafi okie³znaæ swoj¹ twórcz¹ wyobraŸniê i podporz¹dkowaæ siê zasadom ustalanym odgórnie. Dziecko w tym okresie bardzo chêtnie uczy siê i pracuje. Warto pamiêtaæ, aby dawaæ dziecku zadania mieszcz¹ce siê w jego mo¿liwoœciach, co z jednej strony stymuluje rozwój, a z drugiej daje dziecku poczucie, ¿e jest zdolne i "sprawdza siê". U dziecka, które ma mo¿liwoœæ doœwiadczenia tych elementów, kszta³tuje siê wa¿na cecha KOMPETENCJA.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Czego najbardziej potrzebuje wtedy dziecko? 1) w³aœciwego kierowania; 2) wydawania szczegó³owych instrukcji; 3) wsparcia w wykonywaniu czynnoœci.

4. Okres dojrzewania To wiek miêdzy 13. a 22. rokiem ¿ycia, który mo¿na podzieliæ na kolejne dwa etapy. W pierwszym, trwaj¹cym do ok. 17. roku ¿ycia, dziecko uwalnia siê spod wp³ywu rodziców, sprawdzaj¹c swoje upodobania, umiejêtnoœci. Silnie identyfikuje siê z grup¹ rówieœnicz¹, która staje siê dla niego najwa¿niejsza. Zaprzecza zasadom wyznaczanym przez rodziców i innych doros³ych, buntuje siê.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Czego najbardziej potrzebuje wtedy dziecko? 1) jasnego stawiania granic; 2) zaufania wynikaj¹cego z dania dziecku wiêkszej swobody; 3) mo¿liwoœci korzystania z niektórych przywilejów doros³ych. W drugiej fazie tego okresu, miêdzy 17. a 22. rokiem ¿ycia, dziecko nawi¹zuje indywidualne kontakty, przyjaŸnie i zwi¹zki intymne. Œwiat dla m³odego cz³owieka jest albo bia³y, albo czarny. W relacjach partnerskich przejawia siê to pocz¹tkowo ca³kowit¹ idealizacj¹ partnera i zmienia pod wp³ywem dostrze¿onych wad w ca³kowite odrzucenie. Czego najbardziej potrzebuje wtedy dziecko? 1) akceptacji i wsparcia; 2) zgody rodziców na samodzielne dzia³anie; 3) zaufania rodziców. W tej fazie rozwoju kszta³tuje siê system wartoœci, idea³ów, pogl¹dów, to¿samoœæ m³odego cz³owieka. Kszta³tuje siê cecha zwana WIERNOŒCI¥. Celem ca³ego procesu wychowywania dziecka jest radoœæ i satysfakcja z osi¹gniêcia przez nasze dziecko samodzielnoœci w przysz³ym doros³ym ¿yciu. Staje siê to mo¿liwe przez: 1) osi¹gniêcie dojrza³ych zwi¹zków z partnerem seksualnym, 2) zdolnoœæ zawierania przyjaŸni i znajomoœci z innymi ludŸmi, 3) opanowanie spo³ecznej roli zwi¹zanej z p³ci¹, 4) akceptowanie swej fizycznoœci i efektywne korzystanie z w³asnego cia³a, 5) osi¹ganie emocjonalnej niezale¿noœci od rodziców i innych doros³ych, 6) osi¹ganie bezpieczeñstwa i niezale¿noœci ekonomicznej, 7) wybór i przygotowanie siê do zawodu, 8) przygotowanie siê do ma³¿eñstwa i ¿ycia rodzinnego, 9) rozwijanie siê sprawnoœci intelektualnych, 10) nabycie kompetencji obywatelskiej, 11) po¿¹danie i osi¹ganie spo³ecznie odpowiedzialnego zachowania, 12) nabycie zbioru wartoœci oraz systemu etycznego jako przewodnika zachowania.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

II. Jak wychowywaæ, ¿eby dzieci nas s³ucha³y? 1. Autorytet rodzica. Co to jest i jak go zbudowaæ? Na autorytet rodzica sk³ada siê wiele czynników. Przede wszystkim to jego pozycja w rodzinie, jego cechy charakteru, zdolnoœci, wiedza, m¹droœæ ¿yciowa. Te wszystkie czynniki sprawiaj¹, ¿e dziecko jest sk³onne podporz¹dkowywaæ siê i wykonywaæ jego polecenia. Dobry rodzic - jaki on jest? To taki, który potrafi zbudowaæ i utrzymaæ swój autorytet. Cechy dobrego rodzica: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

9) m¹dry 10) spokojny 11) stanowczy 12) konsekwentny 13) silny 14) ciep³y 15) kochaj¹cy 16) sprawiedliwy

cierpliwy troskliwy opiekuñczy opanowany wyrozumia³y radosny prawdomówny dobry

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Umiejêtnoœci dobrego rodzica 7) doradza dziecku w podejmowaniu decyzji, ale nie wyrêcza 8) uczy, jak naprawiaæ b³êdy 9) umie przyznaæ siê do b³êdów 10) jest wzorem dla swojego dziecka 11) dba o rozwój fizyczny i psychiczny dziecka 12) zna potrzeby dziecka i dobrze je zaspokaja

1) lubi i umie rozmawiaæ z dzieckiem 2) daje dobry przyk³ad 3) interesuje siê ¿yciem dziecka jego radoœciami i problemami 4) s³ucha dziecka i rozmawia z dzieckiem 5) znajduje czas na zabawê z dzieckiem 6) pomaga dziecku 7) uczy zasad i norm

Dobry rodzic dla swego dziecka, powinien byæ opiekunem, doradc¹ i najlepszym przyjacielem. Aby to osi¹gn¹æ trzeba mieæ wielk¹ cierpliwoœæ i wyrozumia³oœæ, szacunek i mi³oœæ. Dobry rodzic ma te¿ prawo do b³êdów i pomy³ek, które powinny byæ zachêt¹ do poszukiwania skutecznych sposobów postêpowania. Jedn¹ z wa¿niejszych potrzeb dziecka jest potrzeba uznania. Potrzeba ta manifestuje siê poprzez chêæ bycia zauwa¿onym i docenionym. Niezaspokojenie tej potrzeby mo¿e prowadziæ do braku pewnoœci siebie i niskiego poczucia wartoœci. Jedn¹ z form zaspakajania tej potrzeby przez rodzica jest udzielanie pochwa³.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Aby pochwa³a by³a skuteczna, dobry rodzic powinien rzeczywiœcie interesowaæ siê tym, co robi dziecko i okazywaæ uznanie tak czêsto, jak to mo¿liwe, przy ka¿dej sytuacji, która daje ku temu powody. Powinien doceniaæ nie tylko efekty dzia³añ dziecka, lecz tak¿e w³o¿ony w nie wysi³ek. Np. -"Moim zdaniem wymaga³o to wiele czasu i wysi³ku, jestem z Ciebie dumny"; czy - "Doceniam Twoje zaanga¿owanie".

Dobre s³owo uwalnia mo¿liwoœci dziecka Pochwa³a jest nagrod¹ i zachêt¹ do wysi³ku. Któ¿ z nas nie lubi byæ chwalony i doceniany za to, co dobrego zrobi, nawet jeœli znajduje siê to na jego liœcie obowi¹zków? Aby nasze dziecko mog³o siê rozwijaæ i osi¹gaæ wymarzone cele, w jego ¿yciu musi byæ ktoœ, kto w nie uwierzy i doceni jego dzia³ania. Dobrze, gdy jest to mama i tata, a póŸniej nauczyciel czy prze³o¿ony. Dziecko - odpowiadaj¹c na tê wiarê i uznanie - osi¹ga niezwyk³e efekty.

RODZICU! Rozmawiaj¹c z dzieckiem lub o dziecku, skupiaj siê, poszukaj i mów o jego zasobach, mocnych stronach, umiejêtnoœciach i sukcesach - zamiast narzekaæ na jego z³e zachowania i cechy, problemy, wady i braki. Tak jak mówisz o dziecku, tak je widzisz i tak je kszta³tujesz i wychowujesz! 13

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Micha³ lat 5

2. Jak chwaliæ swoje dziecko? Przyk³ady: A. Poziom podstawowy - mówimy np.: - "dobrze” - "super” - "œwietnie” Taki rodzaj pochwa³y jest poprawny, ale nie daje dziecku dostatecznej motywacji do dalszego wysi³ku. Jest zbyt ogólny. Dziecko mo¿e nie byæ przekonane i do koñca pewne, jakiego jego zachowania to dotyczy. Warto zastosowaæ coœ wiêcej: B. Drugi poziom - mówimy, np.: - "jesteœ wspania³y, bo dok³adnie posprz¹ta³eœ pokój", - "jesteœ super, bo odrobi³eœ zadanie", - "jesteœ staranny, bo dobrze wytar³eœ naczynia” 14

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Ju¿ lepiej, poniewa¿ kierujemy s³owa bezpoœrednio do dziecka, mówi¹c, jakie ono jest. To powoduje, ¿e skupiona jest uwaga na konkretnym dziecku, a tak¿e odwo³ujemy siê do konkretnych faktów. Taka forma motywuje do dalszych wysi³ków. Ale warto zastosowaæ jeszcze coœ: C. Trzeci poziom - mówimy, np.: - "Sprawi³eœ mi przyjemnoœæ synu. Jesteœ wspania³y, bo dobrze posprz¹ta³eœ pokój." - "Jestem z Ciebie dumny Aniu, bo œwietnie poradzi³aœ sobie na sprawdzianie i dosta³aœ pi¹tkê z matematyki." - "Cieszê siê Marcinie, ¿e tak sprawnie wykona³eœ powierzone Ci zadanie” -"Jolu! Bardzo mnie ucieszy³aœ, jesteœ wspania³a, bo starannie u³o¿y³aœ naczynia w szafce." - "Cieszê siê Krysiu! Córeczko jesteœ zdolna, bo odrobi³aœ samodzielnie zadanie z biologii." - "Sprawi³eœ mi du¿¹ przyjemnoœæ, Jacku. Jesteœ grzeczny, bo wróci³eœ do domu o wyznaczonej godzinie.” Doskonale. Rodzic ³¹czy w powy¿szych pochwa³ach swoj¹ pozytywn¹ ocenê zachowañ dziecka i konkretne dzia³anie dziecka. Taka pochwa³a podkreœla, ¿e dziecko jest dla nas Ÿród³em radoœci i satysfakcji, a to, co robi dobrze, jest zauwa¿ane i doceniane. Dziecko dostrzega swoje dzia³ania jako korzystne nie tylko dlatego, ¿e taka by³a np. umowa, ale równie¿ dlatego, ¿e jego rodzic cieszy siê z tego, co dziecko robi i jak robi. Dodatkowo rodzic wskazuje imiennie dziecko. Nawet gdy jest samo z nami, jest to dodatkowe wyró¿nienie.

Chwal czêsto! Dzieñ bez pochwa³y dziecka, to dzieñ stracony!

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

SCHEMAT DOBREJ POCHWA£Y DZIECKA

Uzasadniamy, za co konkretnie je chwalimy

Wskazujemy imiennie adresata pochwa³y

Nazywamy uczucie wywo³ane zachowaniem dziecka

Mówimy, jakie jest dziecko w naszej ocenie

3. Jak zwróciæ uwagê swojemu dziecku? Przyk³ad: - "Jasiu! To, co zrobi³eœ (najlepiej konkretnie nazwaæ tê czynnoœæ), jest niedobre" Lub inaczej: - "Haniu! Nie odrobi³aœ zadania z matematyki, sprawi³o mi to zawód, bo z³ama³aœ obietnicê." 16

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Nie wolno tak: - "Jesteœ leniwy, bo nigdy nie odrabiasz lekcji. Nie znoszê ciê." Rodzicu! Zamiast oceniaæ i opiniowaæ innych, spróbuj mówiæ o konkretnych zachowaniach i sytuacjach, które widzisz oraz o tym, jakie uczucia one wywo³uj¹ w Tobie. Np. powiedz: - "Odkurzy³eœ dywany i zmy³eœ pod³ogi, cieszê siê bardzo!" zamiast: - "Czysto tu dzisiaj" lub -"Wœciekam siê, gdy wbrew naszej umowie przychodzisz dwie godziny póŸniej!" zamiast: -"Ty nigdy nie umiesz dotrzymaæ s³owa!"

4. Jak domagaæ siê skutecznie zmian w zachowaniach dziecka? S¹ trzy sposoby mówienia, przy czym sposób asertywny to taki, w którym wyra¿amy opinie, uwagi czy obawy tak, by nie naruszyæ przy tym praw innych ludzi: AGRESYWNE

BIERNE ASERTYWNE Sygna³y niewerbalne Krzyk G³os prosz¹cy G³os spokojny, opanowany Podniesiony g³os Zaciœniête piêœci Postawa odprê¿ona Wskazanie palcem Przesuwanie stóp Za³o¿one rêce Oczy zwrócone w dó³ Bezpoœredni kontakt wzrokowy Pozycja nieruchoma Pochylenie Wyprostowana postawa cia³a Kluczowe s³owa i zdania - stosowane razem z odpowiednimi zachowaniami niewerbalnymi Lepiej ¿ebyœ… Mo¿e… Ja… Je¿eli nie… Myœlê, ¿e… Uwa¿am, ¿e… Uwa¿aj Zastanawiam siê, czy… Czujê, ¿e… No dobra… Czy zechcia³byœ… Chcê… Powinieneœ… Tak mi przykro… WeŸmy siê do… Niedobrze Przepraszam, czy… Jak to mo¿emy za³atwiæ? Idiota! A jeœli… Co o tym myœlisz? Ty…! Ale..; No wiesz… Co ty na to? Mam nadziejê, ¿e nie przeszkodzi ci….

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Schemat wypowiedzi asertywnej: Pierwszy stopieñ : Czuje siê Ÿle…… gdy Ty…… poniewa¿……

(nazywam swoje uczucia) (opisujê sytuacjê) (uzasadniam)

Gdy wypowiedŸ odniesie skutek, chwalimy dziecko. Gdy jednak ta wypowiedŸ nie odniesie oczekiwanego przez nas efektu, stosujemy drugi stopieñ wypowiedzi: Drugi stopieñ: Czuje siê Ÿle…… gdy Ty…… poniewa¿…… i oczekujê, ¿e ….

(nazywam swoje uczucia) (opisujê sytuacjê) (uzasadniam) (mówiê, na czym mi zale¿y)

Gdy wypowiedŸ odniesie skutek, chwalimy dziecko. Gdy jednak i ta wypowiedŸ nie odniesie oczekiwanego przez nas efektu, stosujemy trzeci stopieñ wypowiedzi: Trzeci stopieñ: Je¿eli nie przestaniesz, (lub je¿eli tego nie zrobisz)….. (opisujemy o co chodzi), to…… (opisujemy konsekwencje) Gdy wypowiedŸ odniesie skutek, chwalimy dziecko. Gdy i ta wypowiedŸ nie odniesie oczekiwanego przez nas efektu, stosujemy czwarty stopieñ zachowania asertywnego: Czwarty stopieñ: Realizujemy konsekwencje

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Wa¿ne! Konsekwencje (nagrody i kary) musz¹ byæ realne. Nie mo¿na obiecywaæ dziecku rzeczy, których nie mo¿emy spe³niæ, bo w ten sposób uczymy niepewnoœci i braku zaufania do doros³ych. Realizuj¹c konsekwencje pamiêtajmy, ¿e aby uczy³y dziecko bycia grzecznym i dobrym, powinny byæ stosunkowo "uci¹¿liwe i dokuczliwe" dla dziecka, ale nie powinny poni¿aæ i stanowiæ Ÿród³a wstydu. Powinny byæ dobrze przemyœlane i najlepiej wspólnie ustalone z dzieckiem. Wa¿ne: nagrody mog¹ stanowiæ dla dziecka mi³¹ niespodziankê, natomiast konsekwencje ZAWSZE powinny byæ przemyœlane i wspólnie uzgodnione. Dziecko powinno wiedzieæ, co wolno, a czego nie wolno robiæ. NAGRODA: 1) pochwa³a 2) zainteresowanie 3) coœ materialnego np. zabawka, ksi¹¿k¹, ubranie, s³odycze Nagroda, aby by³a bardziej skuteczna, powinna byæ natychmiastowa i w miarê mo¿liwoœci wypowiedziana publicznie. Np. je¿eli dziecko otrzyma³o dobr¹ ocenê w szkole ze sprawdzianu, to mo¿emy: 1) powiedzieæ: - "Jestem z ciebie dumna, ¿e samodzielnie przygotowa³eœ siê do sprawdzianu i dosta³eœ czwórkê z geometrii."; 2) powtórzyæ wypowiedŸ przy innych cz³onkach rodziny, np. przy dziadkach; 3) mo¿emy wykonaæ nagradzaj¹ce gesty w zale¿noœci od wieku dziecka mog¹ to byæ: uca³owanie, uœcisk, poklepanie po ramieniu, przytulenie. B³êdy w udzielaniu pochwa³: - "No, dobrze to zrobi³eœ, ale staæ ciê na wiêcej"... - "Posprz¹ta³eœ pokój, ale niedok³adnie i pe³no tu kurzu." Metoda "TAK, ALE...." jest nieskuteczna i zniechêca dziecko, które czuje siê krytykowane.

"ALE" - jest zaprzeczeniem pochwa³y! Rodzicu, pamiêtaj!!! Twoje dziecko potrzebuje czasu, aby nauczyæ siê wykonywaæ wszystkie czynnoœci, tak jak byœ tego chcia³ i oczekiwa³.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Pamiêtaj - ka¿de dziecko jest inne, dlatego np. nie porównuj go do starszego brata. Pamiêtaj - dziecko ma prawo do b³êdu. Pamiêtaj - daj swojemu dziecku szanse na zmianê i poprawê.

Dzieciom bardzo zale¿y, ¿eby ich rodzice byli z nich dumni i szczêœliwi. Przyk³ady konsekwencji: 1) zabranie uwagi 2) upomnienie, nagana 3) zabranie przywileju, np. zakaz wyjœcia z kolegami, zakaz zabawy, zakaz u¿ywania komputera, zakaz obejrzenia bajki, filmu, zakaz wyjœcia na rower, 4) odes³anie w nudne (ale bezpieczne) miejsce 5) wykonanie obowi¹zków domowych poza kolejnoœci¹. RODZAJE KONSEKWENCJI: A) - wymaga wspó³pracy dziecka: - "Je¿eli wy³¹czysz telewizor - dostaniesz deser"; - niezale¿na od dziecka: - "Je¿eli nie wy³¹czysz komputera w ci¹gu 5 minut, to ja od³¹czê Internet"; B)

- pozytywna (z nagrod¹): - "Je¿eli pozmywasz po obiedzie, bêdziesz mog³a wyjœæ do kole¿anki"; - negatywna (z odebraniem przyjemnoœci): - "Dopóki nie pozmywasz po obiedzie, nie bêdziesz mog³a wyjœæ do kole¿anki";

- zapowiedziana (ustalona wczeœniej z dzieckiem): - "Jeœli wrócisz do godziny osiemnastej do domu, to jutro bêdziesz móg³ pójœæ z kolegami pograæ w pi³kê"; (wa¿ne: jest to jednoczeœnie konsekwencja pozytywna) - oczywista, naturalna: - "Nanios³eœ b³ota do domu, wytrzyj pod³ogê w korytarzu i w kuchni".

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Rodzicu! Zachêcamy Ciê, byœ próbowa³ formu³owaæ konsekwencje pozytywne, które zachêcaj¹ dziecko do zachowañ, których oczekujemy.

STOP

PRZEMOCY

Pamiêtajmy! Konsekwencj¹ (kar¹) nie mo¿e byæ: - odmawianie dziecku jedzenia - czytanie ksi¹¿ki (za karê) - rysowanie (za karê) - zachowanie rodzica roz³adowuj¹ce emocje na dziecku, np. wyzwiska, krzyki, szarpanie, klapsy, popychanie, postawa odpychaj¹ca dziecko,

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Aby konsekwencja przynios³a oczekiwany efekt, powinna byæ wymierzona natychmiast lub najszybciej, jak to mo¿liwe, aby dziecko zrozumia³o za co i dlaczego ponios³o konsekwencje. Konsekwencja powinna byæ: - odpowiednia do zawinionego czynu - realna, czyli mo¿liwa do wykonania i wyegzekwowania Przyk³ady konsekwencji: Z³amanie przez dziecko ustalonej zasady

Przyk³adowa konsekwencja

nie odrobi³o lekcji i dosta³o z³¹ ocenê

zakaz ogl¹dania telewizora przez np. jeden dzieñ,zakaz gry na komputerze, np. przez 3 godziny nie mo¿e raz wyjœæ na plac zabaw nie mo¿e raz wyjœæ z kolegami m u s i o d d a æ z o s zc zê d n o œ c i , j a ko zadoœæuczynienie; wstrzymanie na jakiœ okreœlony czas kieszonkowego w czêœci lub w ca³oœci, zakaz jazdy rowerem na okreœlony czas oraz pouczenie o tym, jakie mog¹ byæ skutki nieprzestrzegania zasad ruchu drogowego

dziecko nie posprz¹ta³o swojego pokoju dziecko sk³ama³o dziecko ukrad³o pieni¹dze

dziecko nie przestrzega zasad ruchu drogowego i jeŸdzi rowerem w miejscach dla niego niedozwolonych dziecko jest opiesza³e w realizacji ustalonych zasad, unika ich realizacji, wymiguje siê

zakaz wizyty u ulubionych osób, w ulubionych miejscach np. zakaz wyjœcia do kina, innymi s³owy zakaz skorzystania z przyjemnoœci

dziecko nie sprz¹ta po sobie ubrañ, zabawek itp.

schowanie przed dzieckiem ubrañ, zabawek lub innych rzeczy na okreœlony czas

Rodzicu, pamiêtaj, dziecko powinno wiedzieæ: 1) jak d³ugo potrwa konsekwencja (nie przesadzaj z jej d³ugoœci¹! maksymalnie 1-3 dni), 2) kiedy nast¹pi jej realizacja, 3) za co zosta³a wymierzona. 22

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Wa¿ne: Warto oddzielaæ osobê od jej zachowañ, np.: -" Lubiê Ciê, ale nie podoba mi siê, gdy bijesz brata".

Tomasz lat 5

WA¯NE! Konsekwencja powinna trwaæ stosunkowo krótko, aby dziecko mia³o szanse naprawienia b³êdu. Powinna odnosiæ siê do konkretnych niew³aœciwych zachowañ dziecka. Przyk³ad: Ustalono, ¿e Krysia ma posprz¹taæ po kolacji tzn. pozmywaæ naczynia, wytrzeæ i pochowaæ je do szafki. Mimo zastosowania wypowiedzi asertywnej, Krysia nie wykona³a zadania i jako konsekwencjê otrzymuje zakaz obejrzenia wieczorem filmu.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Je¿eli by³o to zachowanie powtarzaj¹ce siê, mo¿emy zakazaæ dziecku ogl¹dania filmów przez np. dwa - trzy dni. Pamiêtaj! Zapowiadana konsekwencja, aby by³a skuteczna, musi byæ realna i natychmiastowa. Wa¿ne! Konsekwencja nie powinna byæ nêkaniem dziecka i wy³adowywaniem na dziecku swoich z³ych emocji! Kara powinna wynikaæ z wczeœniej ustalonych z dzieckiem zasad.

Pamiêtaj, ¿e nie nale¿y z góry zak³adaæ, ¿e Twoja pociecha mo¿e zrobiæ coœ z³ego. Zaufaj Swojemu dziecku! Nie wszystkie sytuacje, w których dziecko post¹pi niezgodnie z obowi¹zuj¹cymi normami i zasadami, mo¿na przewidzieæ i dlatego nie wszystkie konsekwencje mog¹ byæ wczeœniej wspólnie ustalone. Wówczas "pozornie zaskoczony" rodzic pozwala dziecku negocjowaæ wymiar kary; bior¹c oczywiœcie pod uwagê wszystkie wczeœniej opisane warunki. Aleksandra

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

III. Regu³y, czyli praktyczne instrukcje u³atwiaj¹ce wychowanie - to dzia³a! 1. ZASADY, REGU£Y - Co to jest i jak je ustalaæ? Regu³y, zasady to inaczej obowi¹zki, zadania jakie chcemy na³o¿yæ naszemu dziecku, a tak¿e umiejêtnoœci, których chcemy nauczyæ. Zasady i regu³y daj¹ dzieciom przestrzeñ, w której mog¹ dobrze funkcjonowaæ. Pozwalaj¹ okreœlaæ granice i sprawiaj¹, ¿e dziecko czuje siê bezpiecznie i pewnie. Ustalenie jasnych, krótkich i konkretnych zasad to jedna z najwa¿niejszych metod pracy z dzieckiem.

Rodzicu pamiêtaj, ¿e uczysz dziecko swoj¹ postaw¹ i zachowaniem! Dziecko naœladuje w pierwszej kolejnoœci swoj¹ mamê i tatê, potem swoje rodzeñstwo, inne osoby doros³e w rodzinie, babcie, dziadków, wujków, ciocie. Kiedy idzie do przedszkola i szko³y naœladuje swoich rówieœników oraz innych kolegów. Pamiêtajmy! NAŒLADOWANIE, TO NAJCZÊŒCIEJ WYSTÊPUJ¥CA FORMA UCZENIA SiÊ. Dlatego ustalaj¹c regu³y pamiêtaj, abyœ sam ich konsekwentnie przestrzega³. Je¿eli ustali³eœ z córk¹, ¿e jak tylko skoñczy siê bajka, wy³¹czy telewizor, to b¹dŸ konsekwentny, kiedy s³yszysz b³agalny g³osik "mamuœ, jeszcze tylko jedn¹ bajeczkê, proszê". Zadbaj, aby twoje NIE naprawdê znaczy³o NIE. W obecnym œwiecie ogromny wp³yw na wychowanie maj¹ równie¿: - telewizja, - radio - gry komputerowe - Internet. Dlatego z tym wiêksz¹ dba³oœci¹ i starannoœci¹ przestrzegaj ustalonych z dzieckiem zasad. Pamiêtaj jednak, ¿e dziecko, im starsze, oprócz tego, ¿e

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

potrzebuje jasnych regu³, jasno okreœlonych zasad i konsekwencji, konkretnie wskazanych granic postêpowania, to równie¿ oczekuje coraz wiêkszej elastycznoœci doros³ych, czyli pozwolenia mu na negocjowanie i dokonywanie wyborów oraz na przyznawanie mu coraz wiêkszego obszaru samodzielnoœci i odpowiedzialnoœci za swoje zachowania. Zadbaj, aby pozostali doroœli w rodzinie byli twoimi sojusznikami, w³¹cz ich w proces ustalania regu³. Proœ o pomoc. Pamiêtaj, ¿e podstaw¹ dobrego wychowania dziecka s¹: - mi³oœæ i cierpliwoœæ rodziców - stanowczoœæ i konsekwencja rodziców - wspólne wartoœci, wzory, zasady i normy rodziców a tak¿e dziadków.

Rodzicu! Ile czasu Twoje dziecko spêdza dziennie przed telewizorem? Ile czasu gra na komputerze? Ile czasu spêdza w Internecie? A ile czasu dziennie Ty poœwiêcasz swojemu dziecku na zabawê z nim? Ile czasu spêdzacie na wspólnych rozmowach, wspólnych wykonywaniu obowi¹zków domowych? Czy codziennie rozmawiasz ze swoim dzieckiem o jego sprawach? Czy codziennie jecie wspólnie choæ jeden posi³ek? Czy chodzicie gdzieœ razem?

Odpowiedz sobie na te pytania i zastanów siê, jakim jesteœ rodzicem? 26

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

2. Budowanie zasad

ZASADA

KONSEKWENCJE

Kary

Nagrody

Aby Twoje dziecko wykonywa³o proœby, zaproœ je do tworzenia i budowania wspólnej "instrukcji ¿ycia". Omów zasadê, np. czas powrotu wieczorem do domu, ustal z dzieckiem konsekwencje dotycz¹ce przestrzegania tej zasady, najlepiej niech dziecko pierwsze przedstawi swoje propozycje. Przekonasz siê, ¿e wspólne ustalenia du¿o lepiej dzia³aj¹. Dziecko chêtniej bierze odpowiedzialnoœæ za swoje postêpowanie, gdy zna wszystkie konsekwencje, te dobre, czyli smak dumy i te z³e, czyli niezadowolenie.

JAK BUDOWAÆ ZASADY? - 10 wskazówek 1) w formie pozytywnej - opisuj¹ce po¿¹dane przez nas zachowania np. - "U³ó¿ zeszyty na biurku/na pó³ce", zamiast opisywania tego, czego dzieciom nie wolno robiæ, np. "Nie rzucaj zeszytów na pod³ogê" 2) jasne dla dziecka - dziecko powinno je rozumieæ 3) w ich ustalaniu uczestniczy dziecko 4) zapisane i powieszone w widocznym miejscu 27

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

5) dostosowane do mo¿liwoœci dziecka 6) mo¿liwe do wyegzekwowania przez rodzica 7) elastyczne - gdy zasada nie dzia³a, mo¿emy j¹ zmieniæ 8) z okreœlonymi jasno i konkretnie konsekwencjami pozytywnymi i negatywnymi 9) przypominane, jako wspólnie ustalone, dziecku 10) wprowadzane stopniowo - PAMIÊTAJ! ZBYT DU¯O ZASAD WPROWADZA CHAOS! A. Jakie zasady najtrudniej wprowadziæ w ¿ycie i jak je egzekwowaæ? Najtrudniej wprowadziæ w ¿ycie te zasady, z którymi my rodzice mamy k³opot, lub nasz system wychowywania jest niespójny, np. coœ innego mówi mama, a coœ innego tata. Dlatego warto, aby rodzice wczeœniej ustalili miêdzy sob¹, na czym im zale¿y w ustalaniu zasad. Najczêœciej rodzice zg³aszaj¹ problem z: 1) punktualnymi powrotami dziecka do domu np. z placu zabaw, z imprezy, dyskoteki itp. 2) samodzielnym odrabianiem lekcji 3) sprz¹taniem np. swojego pokoju lub czêœci mieszkania 4) wynoszeniem œmieci bez przypominania Zastanów siê, czy na tym na pewno Ci zale¿y? Czy wszystko jest tak samo wa¿ne? Czy rzeczywistoœæ jest zawsze idealna? Naturalnym efektem ³amania regu³ s¹ konsekwencje - kary. Kiedy prosisz swoje dziecko, aby coœ zrobi³o, sam musisz ju¿ wiedzieæ, co siê stanie, gdy nie spe³ni Twojej proœby. Dziecko tak¿e powinno to wiedzieæ. B¹dŸ przewidywalny. Nie daj siê ponieœæ z³oœci. A kiedy czujesz, ¿e za moment wybuchniesz, powiedz dziecku, co siê z tob¹ dzieje, ¿e jesteœ z³y (wœciek³y) i musisz och³on¹æ, wyjdŸ z pokoju albo odeœlij dziecko do jego pokoju. Zadbaj o bezpieczeñstwo dziecka. A kiedy ju¿ och³oniesz, wróæ do dziecka i wyjaœnijcie problem. Warto nauczyæ siê mówiæ "przepraszam". Zakoñcz sprawê i nie wracaj do niej.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Klaudia lat 8

Zadbaj, aby w rozmowie z dzieckiem byæ zrozumia³ym. Dziecko potrzebuje jasnych, prostych i krótkich komunikatów. Nie gderaj. Daj dziecku czas na zastanowienie i znalezienie dobrego rozwi¹zania.

Dobra rada Warto pamiêtaæ, ¿e ani doroœli, ani dzieci, nie zmieniaj¹ siê z dnia na dzieñ. Pytaj czêsto swoje dziecko o to, czego potrzebuje lub czego oczekuje? I krótko i jasno wyjaœniaj, czy zg³oszone potrzeby i oczekiwania mog¹ byæ zaspokojone i jak dziecko mo¿e to zrealizowaæ oraz na ile mo¿esz mu w tym pomóc. 29

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

B. Czego chcemy nauczyæ nasze dziecko? Chcemy nauczyæ dziecko porz¹dku. S³owo "porz¹dek" jest pojêciem bardzo abstrakcyjnym i dla ka¿dego z nas mo¿e oznaczaæ coœ zupe³nie innego, dlatego nadaj mu znaczenie i sens. Aby dziecko zrozumia³o sens twojego polecenia, stwórz odpowiedni¹

1) 2) 3) 4)

INSTRUKCJÊ OBS£UGI: powiedz dziecku, co ma posprz¹taæ; dok³adnie wska¿ ka¿d¹ rzecz, ka¿dy przedmiot, nazywaj¹c go "klocki, ksi¹¿eczki..." powiedz dziecku, jak ma sprz¹taæ, dok³adnie wyjaœnij ka¿d¹ czynnoœæ, poka¿ jak j¹ wykonaæ - "w³ó¿", "pouk³adaj"; powiedz dziecku kiedy ma to zrobiæ; dok³adnie okreœlamy czas np. "teraz", "od godziny …. od godziny …"; powiedz dziecku, po co ma to zrobiæ, nazwij sens dzia³añ; wyjaœnij prostymi s³owami znaczenie porz¹dku, np. "bêdziesz mia³a czysty pokój" "³atwo odszukasz swoje rzeczy"; powiedz dziecku kto to ma zrobiæ; to szczególnie wa¿ne, gdy jest rodzeñstwo; dziêki takim wyjaœnieniom unikasz pytañ: "a czemu ja". Zadbaj o to, aby dziecko czu³o, ¿e to jest sprawiedliwe. Podziel obowi¹zki tak, aby ka¿de dziecko mia³o coœ do zrobienia. A gdy ju¿ to zrobi³eœ, ustal KONSEKWENCJE

Zastanówcie siê z dzieckiem, co siê stanie, je¿eli ta czynnoœæ nie zostanie wykonana zgodnie z przyjêtymi ustaleniami np. "klocki nie zostan¹ w³o¿one do pude³ka"? Wspólnie z dzieckiem ustalcie konsekwencje - np. "schowam klocki i jutro nie bêdziesz móg³ siê nimi bawiæ". Pamiêtaj! Nagrody, to równie¿ konsekwencje! Zadbaj o pochwa³ê, gdy dziecko wykona polecenie. Czyli co zrobiæ, aby nasze dziecko nauczy³o siê porz¹dku?

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Przyk³ad: Kasia ma dwa lata - "Kasiu posprz¹taj swoje zabawki." - "Po³ó¿ lalki i misie na pó³kê." - "Klocki w³ó¿ do pude³ka." - "Proszê, zrób to teraz." - "W posprz¹tanym pokoiku jest przyjemnie." Mo¿emy dodaæ: - "Nie bêdziesz siê przewracaæ o porozrzucane zabawki." Wa¿ne, aby wypowiadane zdania by³y mówione wprost do dziecka i by³y stosunkowo krótkie. Nastêpnie dajemy dziecku czas na realizacje zadania, a je¿eli nasz maluch nie wykazuje chêci, powtarzamy, co ma zrobiæ i dajemy przyk³ad. Bior¹c jedn¹ lalkê i k³ad¹c j¹ na pó³ce, mówimy "zobacz, ja k³adê lalkê na pó³kê, a teraz Ty weŸ misia i po³ó¿ obok". Jak dziecko to zrobi - pochwal. Nastêpnie zachêæ dziecko do pozbierania klocków i w³o¿enia ich w pude³ko. Gdy dziecko nie chce siê zaanga¿owaæ, weŸ kilka klocków i w³ó¿ do pud³a, opisuj¹c co robisz: "zobacz, sprz¹tam klocki, zbieram je i wk³adam do pude³ka", dodaj¹c "proszê, pomó¿ mi". Istnieje bardzo du¿e prawdopodobieñstwo, ¿e nasze 2-letnie dziecko chêtnie zaanga¿uje siê w to zadanie. Gdyby jednak okaza³o siê inaczej, powinniœmy czynnoœæ powtórzyæ. Nale¿y powiedzieæ dziecku, ¿e "skoro nie sprz¹tasz zabawek, w pokoju jest ba³agan i jest mi smutno (starszemu nieco dziecku powiemy: "bardzo mi siê to nie podoba".) Proszê posprz¹taj, bo schowam zabawki i nie bêdziesz mia³a siê czym bawiæ". To ostrze¿enie nale¿y wypowiedzieæ w sytuacji, gdy dziecko zupe³nie nie bêdzie siê anga¿owa³o. Najmniejsze zainteresowanie dziecka, ka¿dy pozytywny gest nagradzajmy pochwa³¹: np. "jak ja siê cieszê", "dobrze mi pomagasz", "³adnie to robisz". Pamiêtajmy, ¿e jesteœmy dla naszych dzieci wzorem! Dajmy dziecku dobry przyk³ad! Nauczmy je tej trudnej ale bardzo po¿ytecznej czynnoœci sprz¹tania. Ka¿da czynnoœæ wymaga powtarzania i dawania dobrego wzoru. Tylko w ten sposób nasze dziecko nabywa przydatnych umiejêtnoœci ¿yciowych. Rodzicu! Gdy chcesz nagrodziæ dziecko, nie obiecuj dziecku rzeczy, których nie mo¿esz spe³niæ, bo w ten sposób uczysz niepewnoœci i braku zaufania do doros³ych.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Pamiêtaj, aby za ka¿de dobre wykonanie zasady dziecko zawsze otrzyma³o od nas POCHWA£Ê! Nie obiecuj gruszek na wierzbie. Nie obiecuj nagród materialnych, np. kupna zabawek, pamiêtaj, ¿e wraz z wiekiem dziecka jego upragnione zabawki mog¹ staæ siê dla ciebie nieosi¹galne finansowo, w ten sposób mo¿esz wychowaæ "egoistycznego materialistê".

KONSEKWENCJE zamiast KAR

KARANIE powoduje g³ównie unikanie kary, zamiast uczyæ unikania karanych zachowañ. Nie sprzyja wiêc poprawie zachowania oraz zwalnia dziecko z odpowiedzialnoœci za swoje czyny. Lepiej jest pokazywaæ dziecku KONSEKWENCJE jego niepo¿¹danych zachowañ i uczyæ odpowiedzialnoœci za te zachowania i ich skutki

Karzemy wtedy, gdy czujemy siê bezsilni, nie wiemy, co zrobiæ, nie radzimy sobie ze z³oœci¹, kiedy chcemy odreagowaæ z³oœæ lub zemœciæ siê za swój gniew czy wstyd.

Konsekwencje nie s¹ form¹ odreagowania, wprowadzaj¹ sta³oœæ i porz¹dek. Jeœli nie przestrzegamy zasad - ponosimy konsekwencje swoich wyborów, ucz¹c siê tym samym odpowiedzialnoœci za siebie.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Wymierzaj¹c konsekwencjê pamiêtaj, ¿eby nie poni¿a³a godnoœci Twojego dziecka i nie stanowi³a Ÿród³a zawstydzenia. Powinna byæ w miarê mo¿liwoœci natychmiastowa i krótkotrwa³a.

Nie bij! Nie u¿ywaj klapsa! Pamiêtaj: BICIE NIE WYCHOWUJE! Zarówno nagrody, jak i negatywne konsekwencje powinny byæ dobrze przemyœlane i najlepiej wspólnie ustalone z dzieckiem. Nadawanie sensu, czyli mówienie dziecku, po co ma coœ zrobiæ, s³u¿y: - jasnemu wyznaczaniu granic - jasnemu ustalaniu regu³ funkcjonowania oraz - daje dziecku poczucie pewnoœci oraz stabilnoœci ca³ej rodziny - uczy systematycznoœci - uczy przewidywalnoœci naszych zachowañ

3. PAMIÊTAJ! BICIE NIE WYCHOWUJE! Irytacja, zmêczenie, brak czasu, du¿e tempo ¿ycia, problemy dnia codziennego, a nasze dziecko ma inne zdanie i czasem pokazuje to z³oszcz¹cym nas zachowaniem. Co mo¿na zrobiæ, by nie daæ klapsa? Poni¿ej kilka propozycji. Zanim przeczytasz, PAMIÊTAJ TO MA BYÆ ROZWI¥ZANIE MO¯LIWE DO WYKONANIE PRZEZ CIEBIE. Poni¿sze pomys³y mo¿na ³¹czyæ, modyfikowaæ tak, by dostosowaæ do wieku dziecka i zaistnia³ych sytuacji. 1. Oddychaj g³êboko i policz do dziesiêciu. 2. Porozmawiaj ze swoim partnerem lub zadzwoñ do przyjaciela. Mo¿e problem nie bêdzie wydawa³ siê taki trudny, kiedy podzielisz siê nim z kimœ innym.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

3. Nazwij uczucia, które prze¿ywasz w danej chwili, nie oceniaj dziecka, np.: - "Z³oœci mnie, kiedy przezywasz siostrê, nie podoba mi siê to. Chcê, byœ j¹ przeprosi³!" - "Bardzo siê przestraszy³em, kiedy wybieg³eœ na ulicê. Chcê, byœ przed ulic¹ zatrzyma³ siê i poczeka³ na mnie. Razem przejdziemy."

Dobra rada Nawet jeœli wspó³czujesz zdenerwowanemu dziecku, nie próbuj go do niczego przekonywaæ. Powiedz: "Porozmawaim z Tob¹, gdy siê uspokoisz." 4. Postêpuj ³agodnie i stanowczo. Np. mo¿esz powiedzieæ: - "Nie podoba mi siê, gdy bawisz siê jedzeniem. Jeœli skoñczy³aœ jeœæ, podziêkuj i odejdŸ od sto³u." - "Nie zgadzam siê, ¿ebyœ uderza³ mnie rêk¹. Powiedz mi, co Ciê tak zez³oœci³o." - "Nie chcê, ¿ebyœ mnie bi³a po twarzy. Mo¿esz siê z³oœciæ, ale nie mo¿na nikogo biæ. Wymyœlmy inny sposób..." - "Przestajê z Tob¹ rozmawiaæ, gdy na mnie krzyczysz." 5. Nie mów dziecku, ¿e jest z³e lub g³upie. Nazwij konkretnie to, co robi Ÿle i powiedz, jak mo¿na to zmieniæ.

Dobra rada Gdy dziecko marudzi, przeklina lub wrzeszczy, skuteczne s¹ s³owa: -"Mo¿na to powiedzieæ w inny, milszy sposób. Spróbuj jeszcze raz proszê." 6. Zatrzymaj lub przytrzymaj dziecko. S¹ sytuacje, kiedy trzeba powstrzymaæ dziecko przed okreœlonym dzia³aniem np.: gdy kogoœ bije, coœ niszczy, zagra¿a swojemu bezpieczeñstwu. Zatrzymaj dziecko, jednak nie szarp go. Mo¿esz wystawiæ d³oñ, obj¹æ dziecko. Wa¿ne, by nie si³owaæ siê z nim, nie ci¹gn¹æ za rêkê. Powiedz mu jednoczeœnie: - „Na to… (nazwij konkretne zachowanie)... siê nie zgadzam”.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

5. Zastosuj czas na przeczekanie. W zale¿noœci od sytuacji i wieku dziecka mo¿esz odes³aæ je do pokoju, by och³onê³o lub Ty wyjdŸ, by och³on¹æ i uspokoiæ siê. 6. ZnajdŸ naturalne konsekwencje. Nie trzeba karaæ dziecka, czasem wystarczy, by ponios³o konsekwencje swoich dzia³añ lub zachowañ: - "Po³ama³aœ kredki, nie mo¿emy teraz kupiæ nowych." - "Nie jad³eœ obiadu, nie mo¿esz jeœæ ciastek. By³y na deser." 7. Ustal kolejnoœæ i podaj plan dnia dziecku, bêdziesz móg³ siê do niego odwo³aæ: - "Teraz zjemy obiad, potem obejrzymy film." - "W chowanego bawimy siê, gdy odrobisz lekcje." 8. Odwracaj uwagê. Gdy nasze dziecko jest ma³e mo¿emy, próbowaæ odwróciæ uwagê od sytuacji konfliktowych: - "Patrz, ptaszki buduj¹ gniazdo." - "Choæ, zrobimy wspólnie obiad. Sprawdzimy, co jest w lodówce." 9. Nie obwiniaj dziecka, np. tak sformu³owanym pytaniem: -"Dlaczego to zrobi³eœ!". Zamiast tego zapytaj: - " Co chcesz z tym teraz zrobiæ?" Takie sformu³owanie pytania pozwala nie t³umaczyæ siê i skupia uwagê dziecka na szukaniu rozwi¹zania. 10. Czasami najlepszym lekarstwem jest poczucie humoru. Staraj siê dostrzec zabawne strony sytuacji.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

4. Jak wspieraæ dziecko, ¿eby siê nie ba³o? 1. Pozb¹dŸ siê nadmiernych wymagañ - czasem zdarza siê nam pomyliæ to, ile nasze dziecko potrafi, z tym, co my zak³adamy, ¿e ono ju¿ POWINNO UMIEÆ. A dzieci czasem zapominaj¹ o tym, co wiedzia³y. Zdarza siê to te¿ doros³ym! 2. Unikaj nadmiernej ochrony - mo¿e powodowaæ, ¿e dziecko nie bêdzie mia³o okazji sprawdziæ, czy naprawdê siê tego boi, czy tylko wie od doros³ych, ¿e powinno siê baæ. 3. Wyznaczaj dziecku granice - Brak granic mo¿e utrudniaæ dziecku sprawdzanie mo¿liwoœci, poczucie dyskomfortu, tym samym mo¿e nie mieæ okazji, by przeæwiczyæ nowe umiejêtnoœci. 4. Rozmawiaj, wyjaœniaj, dopytuj, by unikn¹æ braku informacji - doros³y czasem zak³ada, ¿e dziecko ju¿ coœ wie, bo jest du¿e, bo przecie¿ "sk¹dœ" wie. Warto czasem sprawdziæ, czy wie, ile i od kogo siê dowiedzia³o. Czasem objaœniæ, nawet powtórzyæ. A gdy dziecko staje siê nastolatkiem, wtedy te¿ czasem warto coœ wspólnie przypomnieæ lub ustaliæ. 5. Traktuj dziecko z szacunkiem - oœmieszanie, wyszydzanie to metody mog¹ce obni¿yæ poczucie wartoœci, przez co dziecko mo¿e bardziej siê obawiaæ tego, czego ju¿ siê boi. Czasem przestaje wierzyæ w swoje mo¿liwoœci. Poza tym osoby doros³e dla dziecka staj¹ siê wtedy zagro¿eniem, nie wsparciem. 6. Unikaj karania - dziecko ju¿ siê boi, po co wiêksza kara. 7. Nie zastraszaj - czy dziecko nie bêdzie ba³o siê bardziej? Czy zwróci siê po pomoc do osoby, która staæ siê mo¿e nowym zagro¿eniem. 8. Porz¹dkuj œwiat wokó³ dziecka, by by³ dla niego jasny i zrozumia³y - w chaosie trudno odnaleŸæ drogê, szukaæ rozwi¹zania. Czasem to chaos staje sie powodem lêków i obaw.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Jagoda lat 11

5. Jak byæ dobrym rodzicem? Kilka rad, które warto stosowaæ: 1. Kochaj swoje dziecko bezwarunkowo, bo tylko taka mi³oœæ pozwala dziecku byæ prawdziwie szczêœliwym. 2. Nieustannie buduj swój autorytet, oparty na wiarygodnoœci i spójnoœci miêdzy naszymi s³owami i czynami. 3. B¹dŸ uwa¿ny i wra¿liwy na to, co mówi Twoje dziecko, ta umiejêtnoœæ stanowi podstawê prawid³owej komunikacji. 4. B¹dŸ konsekwentny, nie rezygnuj z wymagañ, nawet gdy jesteœ zmêczony albo gdy dziecko bardzo protestuje. 5. Stawiaj dziecku jasne granice, mów i pokazuj, co wolno, a czego nie wolno robiæ. 6. Wymagaj od siebie tego, czego wymagasz od dziecka. Jesteœ dla dziecka doskona³ym wzorem. 37

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

7. Ustal z dzieckiem zasady, w tym te¿ obowi¹zków domowych, daj¹c tym samym poczucie porz¹dku i bezpieczeñstwa. 8. Planuj czas wolny, bo wspólne jego spêdzanie wzmacnia wiêzi rodzinne i buduje dobr¹ atmosferê 9. B¹dŸ sprawiedliwy, nie faworyzuj ¿adnego dziecka, czy to ze wzglêdu na wiek, czy p³eæ, bo bez wzglêdu na to, ile ono ma lat i czy jest synem, czy córk¹, zawsze jest Twoim dzieckiem. 10. Ustal z drugim rodzicem wspólne metody wychowawcze i zgodnie je realizujcie 11. Rozwijaj siê i doskonal swój rodzicielski warsztat, czytaj, szukaj, sprawdzaj i ucz siê na b³êdach innych ludzi. 12. Myœl pozytywnie, chwal swoje dziecko i wspieraj jego dobre poczynania. 13. B¹dŸ cierpliwy, konsekwentny i nie zniechêcaj siê!

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

IV. Apel Twojego dziecka Nie psuj mnie, daj¹c mi wszystko, o co Ciê proszê. Niektórymi proœbami jedynie wystawiam Ciê na próbê. Nie obawiaj siê postêpowaæ wobec mnie twardo i zdecydowanie. Daje mi to poczucie bezpieczeñstwa. Nie pozwól mi utrwaliæ z³ych nawyków. Ufam, ¿e Ty pomo¿esz mi siê z nimi uporaæ. Nie postêpuj tak, abym czu³ siê mniejszy ni¿ jestem. To sprawia, ¿e postêpujê g³upio, ¿eby udowodniæ, ¿e jestem du¿y. Nie karæ mnie w obecnoœci innych. Najbardziej mnie przekonujesz, gdy mówisz do mnie spokojnie i dyskretnie. Nie ochraniaj mnie przed konsekwencjami tego, co zrobi³em. Potrzebne mi s¹ równie¿ bolesne doœwiadczenia. Nie przejmuj siê zbytnio, gdy mówiê "Ja Ciê nienawidzê". To nie Ciebie nienawidzê, ale ograniczeñ, które stawiasz przede mn¹. Nie przejmuj siê zbytnio moimi ma³ymi dolegliwoœciami. Pomyœl jednak, czy nie staram siê przy ich pomocy przyci¹gn¹æ Twojej uwagi, której tak bardzo potrzebujê. Nie gderaj. Bêdê siê broni³ udaj¹c g³uchego. Nie dawaj mi pochopnych obietnic, bo czujê siê bardzo zawiedziony, gdy ich póŸniej nie dotrzymujesz. Nie przeceniaj mnie. To mnie krêpuje i niekiedy zmusza do k³amstwa, aby nie sprawiæ Ci zawodu. Nie zmieniaj swoich zasad postêpowania w zale¿noœci od uk³adów. Czujê siê wtedy zagubiony i tracê wiarê w Ciebie. Nie zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania. Ja znajdê informacjê gdzie indziej, ale chcia³bym mieæ w Tobie przewodnika po œwiecie. Nie mów, ¿e mój strach i moje obawy s¹ g³upie. Dla mnie s¹ bardzo realne. Nigdy nawet nie sugeruj, ¿e Twoje cechy to doskona³oœæ i nieomylnoœæ. Prze¿ywam bowiem zbyt wielki wstrz¹s, gdy widzê, ¿e tak nie jest. Nigdy nie myœl, ¿e usprawiedliwianie siê przede mn¹ jest poni¿ej Twojej godnoœci. Wzbudza ono we mnie prawdziw¹ serdecznoœæ . Nie zabraniaj mi eksperymentowania i pope³niania b³êdów. Bez tego nie mogê siê rozwijaæ. Nie zapominaj jak szybko dorastam. Jest Ci zapewne trudno dotrzymaæ mi kroku, ale proszê Ciê - postaraj siê. Nie bój siê mi³oœci. Nigdy! /Tekst anonimowy USA 1985 r. za: Zagadnienia wychowawcze a zdrowie psychiczne. 1988 r. nr 1 s.100/ 39

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

V. 10 b³êdów pope³nianych przez dobrych rodziców /za: Kevin Steede, 10 b³êdów pope³nianych przez dobrych rodziców, Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne 2000 r./

I.Wpajanie b³êdnych przekonañ. B³êdne przekonania to przekazywane dzieciom przez rodziców szkodliwe komunikaty, które mog¹ okazaæ siê negatywne i destrukcyjne, gdy dzieci ju¿ dorosn¹, np.: a) b³êdne przekonanie: "we wszystkim muszê byæ dobry” i przyk³adowa wypowiedŸ oparta na powy¿szym przekonaniu: - "Wiem, ¿e gra na pianinie jest trudna, ale ja siê nauczy³em to lubiæ, wiêc i ty mo¿esz…” DOBRY KIERUNEK: Istnieje ró¿nica miêdzy motywowaniem dzieci do tego, by stara³y siê robiæ coœ jak najlepiej od próby przekonywania ich, ¿e musz¹ byæ we wszystkim najlepsze. Zauwa¿anie wysi³ków dziecka, a nie stopnia jego osi¹gniêæ, zwiêkszy samoocenê i motywacjê do podejmowania wysi³ków w przysz³oœci. b/ b³êdne przekonanie: "znaczê tyle, co moje osi¹gniêcia” i przyk³adowa wypowiedŸ oparta na powy¿szym przekonaniu: - "Kochanie, masz pi¹tkê z matematyki! Naprawdê Ciê kocham!"

DOBRY KIERUNEK: Dzieci, które s¹ otaczane przez opiekunów bezwarunkow¹ mi³oœci¹, bezpieczniej siê czuj¹ i ich samoocena jest wy¿sza. Staj¹ siê bardzie pewne w³asnej wartoœci i czêœciej zaczynaj¹ polegaæ na swoich wewnêtrznych mo¿liwoœciach. c/ b³êdne przekonanie: "negatywne uczucia s¹ z³e” i przyk³adowe wypowiedzi oparte na powy¿szym przekonaniu: - "ch³opcy nie p³acz¹…", "nie powinnaœ siê na ni¹ z³oœciæ…", - "nie martw siê tym, dasz sobie radê…", - "nie martw siê, na pewno klasówka pójdzie ci dobrze…"

DOBRY KIERUNEK: Celem opiekunów jest uzmys³awianie dzieciom, ¿e maj¹ one prawo do okazywania swoich uczuæ, a silne emocje s¹ zupe³nie normalne. d/ b³êdne przekonanie: "wszyscy musz¹ mnie lubiæ", np.: - "Pok³óci³aœ siê z Agnieszk¹? Musisz iœæ i j¹ przeprosiæ! Nie chcesz chyba, ¿eby by³a na ciebie wœciek³a?" 40

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

DOBRY KIERUNEK: Opiekunowie staraj¹ siê uœwiadomiæ dzieciom, ¿e nie da siê unikn¹æ konfliktów oraz - ¿e chocia¿ trzeba wys³uchaæ odmiennych punktów widzenia - równoczeœnie trzeba obstawaæ przy swoim, jeœli jest siê przekonanym o swojej racji. e/ b³êdne przekonanie: "pope³nianie b³êdów lub proszenie o pomoc jest z³e", np.: - "Ja musia³em sobie w dzieciñstwie radziæ sam, wiêc i ty musisz siê sam nauczyæ matematyki".

DOBRY KIERUNEK: Jeœli w domu utrzymuje siê atmosfera wspieraj¹c¹, dzieci najprawdopodobniej wynios¹ z niego pewnoœæ siebie i poczucie bezpieczeñstwa. II. Nieœwiadome prowokowanie z³ego zachowania. Wszystkie dzieci chc¹ skupiaæ na sobie swoj¹ uwagê, równie¿ przez z³e zachowanie. Uwielbiaj¹ byæ chwalone, ale z drugiej strony, wol¹ raczej byæ przez opiekuna skrzyczane ni¿ zignorowane i niezauwa¿ane. Aby zwiêkszyæ skutecznoœæ swoich dzia³añ rodzice mog¹ nauczyæ siê szukaæ pozytywnych zachowañ u dzieci, a potem nagradzaæ je swoj¹ uwag¹ i pochwa³¹. Zachêcamy opiekunów, by starali siê wzmacniaæ dobre zachowania (np. pochwa³ami). Je¿eli dziecko zachowuje siê w nieodpowiedni sposób, rodzice próbuj¹ chwaliæ je wtedy, gdy nie przejawia takiego zachowania. Reaguj¹c tylko na z³e zachowania, nagradzamy dziecko swoj¹ uwag¹ tylko w tych sytuacjach, a wiêc nagradzamy swoj¹ uwag¹ z³e zachowania i uczymy dzieci, ¿e jak zrobi¹ coœ Ÿle, to je dostrzegamy. Przyk³ad: Dziecko przynosi ze szko³y kartkê z pó³rocznymi ocenami i s¹ tam same pi¹tki i jedna trójka z matematyki, maj¹ do wyboru, czy skupiæ siê na pi¹tkach czy na matematyce. Skupiaj¹c siê g³ównie na ocenie dostatecznej, wzmocni¹ w dziecku poczucie wstydu i pora¿ki. Takie podejœcie raczej nie zachêci dziecka do ciê¿szej pracy w nastêpnym pó³roczu. WNIOSKI: - Wszystkie dzieci wymagaj¹ uwagi. Prosz¹ o ni¹. - Nagradzaj dzieci za dobre zachowanie, a nie za z³e. - Nagradzaj konkretne zachowania, nie stosuj pochwa³ ogólnych. - Próbuj "wy³apaæ" dobre zachowanie u dziecka i je nagradzaj. Np. Marysia ma nawyk wydawania nieeleganckich odg³osów przy stole. Opiekunowie chc¹, by przesta³a siê tak zachowywaæ, staraj¹ siê "przy³apaæ" j¹ na zachowaniu poprawnym i pochwaliæ j¹. 41

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

- Chwal ka¿dy ma³y kroczek dziecka ku po¿¹danemu zachowaniu. - Warto nagradzaæ brak z³ego zachowania. - Jeœli dziecko nie umie lub nie wie, jak wykonaæ jakieœ zadanie, rodzice powinni podzieliæ zadanie na kilka mniejszych partii, z którymi dziecko ³atwiej sobie mo¿e poradziæ. III. Brak konsekwencji. Konsekwencja oznacza kierowanie siê przyjêtymi zasadami i logik¹. Jeœli ustalasz jak¹œ zasadê lub ostrzegasz przed nastêpstwami jej nieprzestrzegania, postêpuj zgodnie z tym, co zosta³o powiedziane. Konsekwencja daje dziecku poczucie bezpieczeñstwa, przewidywalnoœci i kontroli. Dzieci nie s¹ zmuszane do sprawdzenia swoim zachowaniem granic tolerancji i wytrzyma³oœci opiekunów. Kwestia wyboru miêdzy surowoœci¹ a liberalizmem w wychowaniu ma mniejsze znaczenie od przestrzegania ustalonych zasad i konsekwencji. RADY: - Ustal zasady postêpowania razem z dzieckiem. - Postêpuj zgodnie z ustalonymi razem z dzieckiem zasadami. - Daj jedno ostrze¿enie, a potem dopiero wyci¹gnij konsekwencje - Konsekwencja jest dla dziecka Ÿród³em poczucia bezpieczeñstwa. - Dbaj o konsekwentne wykonywanie przez dziecko wyznaczonych mu obowi¹zków domowych oraz rutynowych czynnoœci higienicznych. - Stosuj krótkie i ³atwe do zastosowania konsekwencje z³ego zachowania. - Nie dyscyplinuj dziecka, gdy sam jesteœ z³y. - Mamo i Tato - twórzcie wspólny front, by dziecko nie uczy³o siê ró¿nych granic. IV. Pu³apki porozumiewania siê. Aby komunikacja z dzieæmi by³a otwarta i skuteczna, musz¹ one czuæ, ¿e rodzice wys³uchaj¹ je z pe³n¹ i szczer¹ uwag¹. a) pu³apka pierwsza: - opiekun autorytarny Opiekun przyjmuj¹cy ten styl komunikacji jest bardzo zajêty utrzymywaniem kontroli. Kiedy tylko silne uczucia staj¹ siê nieuporz¹dkowane, opiekun taki ka¿e dziecku "pracowaæ nad sob¹ i iœæ w dobrym kierunku". Stosuj¹c rozkazy, ¿¹dania lub groŸby, autorytarny opiekun komunikuje, ¿eby dziecko po prostu pozby³o siê uczuæ, które postrzega jako niepotrzebne. Np.: - "Nie przejmuj siê - nie ma powodu do p³aczu…", - "nie musisz siê tak czuæ", - "nie wa¿ siê podnosiæ na mnie g³osu!" itp. 42

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Autorytarni opiekunowie czêsto przerywaj¹ swoim dzieciom i lekcewa¿¹ je. Taki styl komunikacji jasno pokazuje, ¿e opiekun przywi¹zuje ma³e znaczenie do tego, co dziecko czuje, myœli i robi. Przyjmuje on zasadê, wed³ug której opiekun - wiêkszy, silniejszy i m¹drzejszy - ma wa¿niejsze potrzeby ni¿ dziecko. Umniejsza w ten sposób potrzeby dziecka i przekazuje mu komunikat, ¿e nie interesuje go to, co dziecko ma do powiedzenia. b) pu³apka druga: - opiekun pouczaj¹cy Np.: - "Nie powinieneœ byæ taki znudzony - dzisiaj jest taki piêkny dzieñ…", "nie powinieneœ siê tak czuæ - wiesz, ¿e nie o to mi chodzi³o…” Ulubione s³owo opiekuna pouczaj¹cego, to "powinieneœ". Najwa¿niejsze jest dla niego, by dziecko doœwiadcza³o tylko "w³aœciwych" uczuæ. Ten styl komunikacji zamyka proces porozumiewania siê miêdzy opiekunem a dzieckiem, poniewa¿ dziecku mówi siê w ten sposób, co powinno czuæ i robiæ. I nie ma ju¿ miejsca na potrzeby dziecka. c) pu³apka trzecia: - opiekun obwiniaj¹cy Taki opiekun stara siê, by dziecko wiedzia³o, ¿e jest du¿o mniej wa¿ne. Podstawowy cel to zrozumienie przez dziecko, ¿e opiekun jest starszy, m¹drzejszy i zawsze ma racjê. Czasami opiekun obwiniaj¹cy, by postawiæ na swoim, wybiera sarkazm, obelgi i poni¿anie. Te niszcz¹ce zachowania nie tylko wywy¿szaj¹ opiekuna, ale tak¿e pomniejszaj¹ wartoœæ dziecka. Dzieci opiekunów pos³uguj¹cych siê obwiniaj¹cym stylem komunikacji wahaj¹ siê, czy dyskutowaæ z nimi o czymkolwiek. Ucz¹ siê, ¿e cokolwiek zrobi¹ i tak nie bêdzie to wystarczaj¹co dobre. Np.: - "Co ci mówi³em? Wiedzia³em, ¿e tak siê stanie…", - "gdybyœ tylko mnie pos³ucha³…", - "ale ty potrafisz byæ g³upi!", - "czasami zastanawiam siê, czy ty w ogóle myœlisz!...” d) pu³apka czwarta: - opiekun bagatelizuj¹cy Takiemu opiekunowi wydajê siê, ¿e szybkie udzielenie pomocy rozwi¹¿e problem.Obawia siê zaanga¿owania uczuciowego lub bywa zbyt zajêty innymi sprawami. Taki styl komunikacji powoduje, ¿e dziecko czuje, ¿e tak naprawdê opiekun nie s³ucha go i nie rozumie. 43

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Np.: - "Jutro bêdzie lepiej", - "to nic wielkiego, po prostu weŸ siê w garœæ", - "po co siê przejmujesz?", - "ca³a awantura z powodu takiej g³upoty?" itp. Uwa¿ne s³uchanie opiera siê na przekonaniu, ¿e ka¿dy porozumiewa siê na dwóch poziomach: treœciowym i emocjonalnym. Z³oœæ to rodzaj "emocji - parasola", pod którym chowaj¹ siê inne emocje. Uwra¿liwienie na niewerbalne sygna³y wysy³ane przez dzieci mo¿e opiekunom wiele powiedzieæ o ich nastroju, uczuciach i aktualnym stanie umys³u. Równie¿ dzieci s¹ bardzo wra¿liwe na sygna³y niewerbalne wysy³ane przez opiekunów. V. Zrobiê to za ciebie! Bior¹c siê za rozwi¹zywanie wszelkich problemów naszych dzieci, pozbawiamy je mo¿liwoœci uczenia siê na w³asnych b³êdach. Mimowolnie zachêcamy je do tego, by by³y zale¿ne od nas, zamiast uczyæ siê niezale¿noœci i samodzielnoœci.Nie pozwalaj¹c dzieciom doœwiadczaæ konsekwencji swojego postêpowania, powodujemy ich frustracjê i zniechêcenie, poniewa¿ zostaje ograniczone ich naturalne prawo rozwoju i dorastania. Zw³aszcza nastolatki sk³onne s¹ do rozwijania w sobie niechêci do rodziców lub nadmiernej zale¿noœci od nich wtedy, gdy daj¹ oni liczne rady, zamiast pozwoliæ im uczyæ siê samodzielnoœci. Rozwi¹zywanie problemu zaczyna siê od jasnego i spokojnego okreœlenia jego istoty. Szczegó³y trzeba omawiaæ wtedy, gdy nie dzia³aj¹ ju¿ silne emocje.Nastêpny krok to proœba do dziecka o przedstawienie listy ewentualnych rozwi¹zañ. Pocz¹tkowo nie oceniaj ich. Jeœli dziecku trudno wymyœliæ rozwi¹zania alternatywne, spróbuj wysun¹æ kilka niezobowi¹zuj¹cych sugestii. Kiedy wszystkie pomys³y zosta³y ju¿ wymienione lub nawet zapisane, omówcie ka¿dy z nich po kolei. Nastêpnie wybierzcie najbardziej obiecuj¹ce rozwi¹zanie, zawrzyjcie umowê (ustn¹ lub pisemn¹), ¿eby je wypróbowaæ i potem w okreœlonym czasie sprawdŸcie, czy dobrze dzia³a. VI. My przeciwko nim. Na kszta³t relacji w wiêkszoœci rodzin decyduj¹cy wp³yw maj¹ opiekunowie. Ten brak równowagi si³ zwykle narzuca bardziej autorytarny styl wychowania. W takiej sytuacji dzieci zwykle zaczynaj¹ siê z³oœciæ, s¹ sfrustrowane i ura¿one, czyli prze¿ywaj¹ emocje, które najczêœciej prowadz¹ do buntu i zaostrzonych konfliktów. Jedn¹ z najskuteczniejszych metod, jak¹ rodziny mog¹ wykorzystaæ w tworzeniu atmosfery wspó³pracy, jest spotkanie rodzinne. Dzieci, które czuj¹ siê cennym cz³onkiem "zespo³u" rodzinnego, chêtniej wspó³pracuj¹ i towarzysz¹ w rozwi¹zywaniu wspólnych problemów. 44

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Spontaniczne w³¹czanie rodzinny do dyskusji na temat wa¿nych kwestii bie¿¹cych jest skuteczne i prowadzi do wiêkszej spójnoœci w rodzinie. Spotkania rodzinne - wskazówki: - starajmy siê, by spotkania rodzinne odbywa³y siê regularnie w ustalonym wczeœniej czasie; - ka¿dy w rodzinie powinien mieæ szansê, aby siê wypowiedzieæ; - na ogó³ lepiej pozwoliæ wypowiedzieæ siê najpierw dzieciom; - ustalenia poczynione w trakcie spotkania obowi¹zuj¹ do nastêpnego spotkania; - rodzina powinna d¹¿yæ do osi¹gniêcia porozumienia w danej sprawie, ale ostateczna decyzja nale¿y do opiekunów. VII. ¯elazna dyscyplina - to krok w stronê przemocy. Nie idŸ w tê stronê. Wskazówki: - wprowadzaj dyscyplinê, kiedy ju¿ siê nie z³oœcisz i w odpowiednim momencie (np. nieodpowiednim momentem jest karcenie syna w obecnoœci kolegów); - unikaj obrzucania wyzwiskami; - stosuj takie konsekwencje, jakie potrafisz wykonaæ; - dawanie dzieciom wyboru zwiêksza ich poczucie kompetencji i kontroli. (np.: "Albo bêdziesz przychodzi³ w ustalonym przez nas czasie, albo w nastêpn¹ sobotê bêdziesz musia³ zostaæ w domu.."); - wprowadzaj dyscyplinê, by uczyæ, a nie po to, by udowodniæ, kto ma racjê; Celem dyscypliny jest zmiana zachowania, które stwarza problemy. VIII. Rób to, co mówiê, a nie to, co robiê. Dziecko doskonale widzi, jak siê zachowujem i jaki mamy stosunek do innych ludzi. Wy³apuje te¿ ró¿nice miêdzy tym, czego od niego oczekujemy, a jacy sami jesteœmy. Wskazówki: - ucz dzieci odpowiedniego zachowania, daj¹c im dobry przyk³ad; - pamiêtaj! To, co opiekunowie robi¹, ma na dzieci wiêkszy wp³yw, ni¿ to, co mówi¹, - pamiêtaj, ¿e opiekunowie mog¹ wp³ywaæ zarówno na pozytywne, jak i na negatywne zachowania dzieci;

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

IX. Ignorowanie potrzeb i trudnoœci dziecka. Czasami zachowanie dzieci wskazuje na ukryty powa¿ny problem. Opiekunom czêsto trudno jest odró¿niæ mniejszy czy przejœciowy problem od problemu, który mo¿e wymagaæ intensywnej opieki czy pomocy specjalistycznej. Ni¿ej kilka najczêœciej wystêpuj¹cych problemów w zachowaniach dziecka: a) nadpobudliwoœæ psychoruchowa i zaburzenia koncentracji uwagi (ADHD attention deficit hyperactivity dosorder). Zaburzeniem tym dotkniête jest oko³o 5 procent populacji dzieci w wieku szkolnym. Objawy mo¿na zaliczyæ do dwóch podstawowych grup: - nieuwaga; - nadpobudliwoœæ psychoruchowa i impulsywnoœæ. Dzieci z zespo³em ADHD maj¹ trudnoœci z selekcj¹ bodŸców s³uchowych i wzrokowych, co powoduje, ¿e trudno im siê skoncentrowaæ, zw³aszcza w klasie. Dzieci te s¹ czêsto niezorganizowane i nie koñcz¹ swoich zadañ. Mog¹ byæ impulsywne i czêsto ulegaj¹ wypadkom. Ich praca szkolna bywa niestaranna i niedok³adna. Wiele z tych dzieci lepiej wspó³pracuje w parach ni¿ w grupie.Trudno jest im czekaæ na swoj¹ kolei i lubi¹ rz¹dziæ. Zabawy grupowe koñcz¹ siê u nich niekiedy wybuchami z³oœci, biciem i dokuczaniem innym dzieciom. Takie dzieci s¹ zazwyczaj inteligentniejsze i dlatego szybciej popadaj¹ we frustracjê, gdy nie s¹ w stanie osi¹gn¹æ sukcesu. Pozostawione sobie, dzieci z zespo³em ADHD mog¹ staæ siê sfrustrowane i straciæ zainteresowanie szko³¹. ADHD uwa¿a siê za dziedziczone genetycznie zaburzenia neurologiczne. W kontaktach z dzieæmi, u których stwierdzono ADHD, wa¿n¹ rolê odgrywaj¹: motywowanie, porz¹dkowanie i wzmacnianie. Pomocne jest tu realizowanie nastêpuj¹cych kroków: - jasne okreœlenie zasad panuj¹cych w rodzinie i w grupie, - planowanie zadañ, - wywieszanie planu zadañ na kolejny dzieñ, - uprzedzanie o wszelkich mo¿liwych zmianach planu, - kojarzenie tych dzieci w pary z dzieæmi bez ADHD, - przeprowadzanie trudniejszych zadañ w godzinach porannych, - zmiennoœæ zadañ, atrakcyjnoœæ zadañ, - korzystanie z multimediów.

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

b) zaburzenia procesu uczenia siê. Zaburzenia te dotycz¹ zdolnoœci do prawid³owego interpretowania informacji z otoczenia lub ³¹czenia informacji przychodz¹cych z ró¿nych czêœci mózgu. Nie ma to nic wspólnego z inteligencj¹ dziecka. Je¿eli dziecko ma utrzymuj¹ce siê przez d³u¿szy czas problemy w szkole, psycholog powinien przeprowadziæ szczegó³owe badania, aby konkretnie okreœliæ rodzaj problemu. Na ogó³ badania polegaj¹ na dok³adnej ocenie poziomu intelektualnego oraz na kilku testach okreœlaj¹cych zdolnoœci w konkretnych dziedzinach. c) depresja dzieciêca, czyli - utrata zainteresowania przyjemnymi czynnoœciami, - wiêksza sk³onnoœæ do izolacji, - niska energia ¿yciowa, zmêczenie, - s³aba koncentracja uwagi, trudnoœci w podejmowaniu decyzji, - niska samoocena, - s³aby apetyt lub odwrotnie - ob¿arstwo, - zaburzenia snu, - poczucie beznadziejnoœci, - uporczywe myœli o œmierci. Stany depresyjne mog¹ byæ krótkotrwa³e, spowodowane trudnymi dla dzieci prze¿yciami. Jeœli jednak stany takie przed³u¿aj¹ siê, nale¿y skontaktowaæ siê ze specjalist¹. d) strach i stany lêkowe u dzieci, mog¹ byæ spowodowane ró¿nymi Ÿród³ami, np. : Wiek dziecka 0-6 miesiêcy 6-9 miesiêcy ok. 2 lat ok. 3 lat ok. 4 lat ok. 5 lat ok. 6 lat

ród³a strachu g³oœne ha³asy obcy ludzie, upadek burza, potwory, du¿e obiekty zwierzêta, ciemnoœæ, samotnoœæ du¿e zwierzêta, ciemnoœæ, zostawanie samemu ciemnoœæ, upadek, psy potwory, duchy, coœ pod ³ó¿kiem, zabiegi medyczne, dentysta

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

Tego rodzaju lêki nie powinny nas martwiæ, chyba, ¿e przeszkadzaj¹ w normalnym funkcjonowaniu. Opiekunowie powinni po prostu uspokoiæ dziecko i prowadziæ normalne ¿ycie. Zarówno fobie proste (strach przed okreœlonymi zjawiskami lub obiektami), jak i fobie szkolne daj¹ siê ³atwo wyleczyæ przez psychologa lub innego specjalistê. Leczenie zwykle polega na stopniowym oswajaniu dziecka z sytuacj¹ lub przedmiotem, którego siê boi; pocz¹tkowo w wyobraŸni, a potem w rzeczywistoœci. Korzystne jest równie¿ uczenie dziecka pozytywnej "mowy wewnêtrznej" (wewnêtrznego g³osu). e) nerwica lêkowa - polega na utrzymuj¹cym siê przez d³u¿szy czas lêku bez konkretnych przyczyn. Mo¿e siê wi¹zaæ z nadmiern¹ potrzeb¹ samozadowolenia, strachem przed odrzuceniem. Jest czêsta wœród dzieci, których opiekunowie przekonuj¹, ¿e musz¹ coœ osi¹gn¹æ, by byæ akceptowanym. f/ zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Dzieci z tym zaburzeniem na ogó³ obawiaj¹ siê przysz³oœci i rzeczy, które przydarzy³y im siê w przesz³oœci. Niektóre dzieci tworz¹ pewne rytua³y i powtarzaj¹ce siê wzory zachowañ, np. mycie siê, liczenie lub powtarzanie magicznych s³ów, których u¿ywaj¹, by st³umiæ lêk. X. Hamowanie naturalnej radoœci ¿ycia i ciekawoœci œwiata. Dzieci nale¿y uczyæ czerpaæ radoœæ z ka¿dego dnia, by uodporniæ je na problemy w przysz³oœci. Nawet nudne zadania mog¹ staæ siê okazj¹ do zabawy i ekscytuj¹cych prze¿yæ. Czynienie z obowi¹zków zabawy lub œpiewanie przy zamiataniu mo¿e nauczyæ je, jak ¿yæ tu i teraz. Poka¿ dziecku, ¿e mo¿na cieszyæ siê ka¿d¹ chwil¹ ¿ycia!!!40

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

VI. Placówki wspieraj¹ce rodziców w Powiecie Gostyñskim: 1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gostyniu ul. Nowe Wrota 7 63-800 Gostyñ tel. 65-572-75-28

2. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Gostyniu ul. Poznañska 200 63-800 Gostyñ tel. 65-572-06-97

3. Dom Dziecka w Bodzewie Bodzewo 64 63-820 Piaski Tel. 65-573-01-23

4. M³odzie¿owa Œwietlica Œrodowiskowa w Gostyniu Gostyñ 63-800 ul. Poznañska 1 b

5. M³odzie¿owa Œwietlica Œrodowiskowa w Krobi 63-840 Krobia ul. Powstañców Wlkp. 27

6. M³odzie¿owa Œwietlica Œrodowiskowa w Pogorzeli 63-860 Pogorzela ul. Krobska 15

7. Oœrodek Mediacyjny ul. Nowe Wrota 7 63-800 Gostyñ 65-572-75-28

8. Punkt Wsparcia dla Osób Niepe³nosprawnych i ich Rodzin ul. Nowe Wrota 7 63-800 Gostyñ 65-572-75-28

9. Oœrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie ul. Nowe Wrota 7 63-800 Gostyñ 65-572-75-28

10. Bonifraterski Oœrodek Interwencji Kryzysowej ul. Marysin 1 63-820 Piaski 65-573-90-00

11. Miejsko - Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Borku Wlkp. ul. Rynek 13 63-810 Borek Wlkp. 65-571-61-12

12. Miejsko - Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Gostyniu ul. Wroc³awska 250 63-800 Gostyñ 65-572-01-11

13. Miejsko - Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Krobi ul. Powstañców Wlkp. 126 63-840 Borek Wlkp. 65-571-11-09

14. Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Pêpowie ul. St. Nadstawek 6 63-830 Pêpowo 65-575-89-89

15. Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Piaskach ul. Szkolna 1 63-820 Borek Wlkp. 65-573-90-08

16. Miejsko - Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Pogorzeli ul. Rynek 1 63-860 Borek Wlkp. 65-573-49-53

17. Miejsko - Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Poniecu ul. Krobska 45 a 64-125 Poniec 65-573-13-18

18. Telefon Zaufania 65-572-77-99 (przy PCPR w Gostyniu)

19. Punkt Wsparcia dla Rodzin - Stowarzyszenie "Dziecko" ul. Parkowa 1a 63-800 Gostyñ 725-167-236

Mamo! Tato! Kochajcie mnie! Podrêcznik dla dobrych rodziców.

SPIS TREŒCI: Zamiast wstêpu

I. Etapy rozwoju i potrzeby dziecka

II. Jak wychowywaæ, ¿eby dzieci nas s³ucha³y

III. Regu³y, czyli praktyczne instrukcje u³atwiaj¹ce wychowanie

IV. Apel Twojego Dziecka

V. 10 b³êdów pope³nianych przez dobrych rodziców

VI. Placówki wspieraj¹ce rodziców w Powiecie Gostyñskim

www.gostyn-pcpr.info

pcpr@gostyn.pl