kaybolan meslekler YÖREM‹Z‹N KAYBOLAN MESLEKLER‹ öremizdeki, çarfl› ve pazardaki, köylerimiz ile y›lda bir kere kurulan PANAYIR’daki meslekleri, bu meslekleri büyük bir yokluk, meflakkat, insan gücü ve en önemlisi el becerisi ile yapan büyüklerimizi bir an›msay›n. Ne kendileri kald›, ne de mesleklerini devam ettiren hemflehrilerimiz. As›rlard›r süren baz› meslekler yok oldular. fiöyle bir geçmifle dönüp düflünelim; YORGANCILIK KÜFEC‹L‹K SAPÇILIK SANDIKÇILIK KASNAKÇILIK NALBANTLIK DEM‹RC‹L‹K YELKENC‹L‹K MOTORCULUK SÜTCÜLÜK fiEKERÇ‹L‹K YÜNCÜLÜK BAKIRCILIK KALAYCILIK SU HIZARCILI⁄I DOKUMACILIK GÖNCÜLÜK YUMURTACILIK FENERC‹L‹K Sayd›¤›m›z bu meslekleri, bir iki esnaf›m›z hariç icra eden kald› m›? Nerede o güzelim esnaf, nerede o güzelim meslekler... ?. Ustalar›, kalfalar› ve ç›raklar›... ? Onlar hakk›nda sayfalarca yaz›labilir. Biz bu vesile ile bütün hayat›n› mesle¤ine adam›fl, geçimini bu meslekten temin etmifl, usta ve kalfalar yetifltirmifl, bu mesle¤i müteahhitlik baz›nda y›llarca yapm›fl, Üsküdar’daki Mimar Sinan Hamam›n› o tarihteki müstecirini ikna ederek boflaltt›rm›fl ve hamam›n bölümlerinde muhtelif ekipler kurarak ‹NH‹SARLAR ‹DARES‹NE (Tekel Genel Müdürlü¤ü)30. 000 adet kömür küfesi (çavalye) yapabilme baflar›s›n› göstermifl, sonunda da bir çok müteahhit gibi s›f›ra inip ileri yafllar›nda mesle¤ini bilfiil yaparak gurbette 5 çocuk büyütme ve okutma gayreti ile ömrünü tamamlam›fl, mesle¤inin son temsilcilerinden ve en büyük duayenlerinden HAL‹T ILGAR ‘› sayfalar›m›za alarak onu sayg› ve sevgiyle an›yoruz.
Y
42 ciye
Oktay ILGAR
HAL‹T ILGAR’› tan›yal›m; ‹zmit Halidere’deki iflyerinde 15. 09. 1980 tarihinde 75 yafl›nda oldu¤u y›llarda küfe örerken... 1323 Çatalzeytin Çelebiler do¤umlu. Ali Kuzu’nun Halit diye an›msan›yor. ‹lkokul sonras› ‹zmir’in Tire ilçesine iki abisinin yan›na ifl için gidiyor. Orada yapam›yor ve hemflehrilerinin yo¤un oldu¤u ‹stanbul Küçükpazar’a gelerek pek çok Çatalzeytinlinin o s›rada yapmakta oldu¤u KÜFEC‹L‹K mesle¤ine bafll›yor. Üsküdar’da oturuyor. ‹lk evlili¤inden çocu¤u olmad›¤› için Çatalzeytin merkezden Makineci Çavufl (Emin Yelkenci) k›z› AZ‹ZE ile evleniyor. Befl çocu¤u oluyor. Genelde Çatalzeytinliler birbirini tan›yor. Bu çocuk dediklerimizin en küçü¤ü bugün 55 yafl›nda. Bilgi-Sevgi-Oktay-Olcay ve Yeter... Ömrünün büyük bölümünü ‹ZM‹T’te geçiriyor. Hatta ‹zmit’li Halit diye ça¤r›l›yor. 1960 y›l›ndan sonra ‹zmit Hal›dere’ ye yerlefliyor. Mütevaz› bir yafll›l›k sürüyor. Ancak bilfiil çal›flmak durumunda da kal›yor. fiubat 1996 da Hal›dere ‘de vefat ediyor ve oraya defnediliyor. Mezar tafl›nda ise"KÜFEC‹-HAL‹T ILGAR"yaz›yor.
Son demirci ustalar›m›z Tevfik ERDO⁄AN, Hüseyin KARADA⁄, 1957’de açt›klar› dükkanlar›n› 2007 sonunda kapatt›lar. Bu foto¤raf 30 Nisan 2003’te çekildi
KAYBOLAN MESLEKLERDEN YUMURTACILIK S›rt›nda küfesiyle Saraçlar'›n Akgün (Mayr›van) mahallesine yürüyerek gidip gelen 82'lik delikanl› AK‹F D‹NÇER'le (Yumurtac› Akif) eskilerden söze bafllay›p konufluyoruz. Geçmiflte ve günümüzdeki yumurtadan söz ediyoruz. ÖZTÜRK - Yumurtac›l›¤a kaç yafl›nda bafllad›n›z? D‹NÇER - 15 yafl›mdan beri 67 y›ld›r bu ifli yapar›m. Rasim Tüccar'›n yan›nda bafllad›m. O ölünceye kadar beraber sürdürdük. ÖZTÜRK - Rasim TÜCCAR, okuma yazma bilmezdi de¤il mi? Ya siz? D‹NÇER - Tüccar rakamlar› bilirdi, yazamazd›. Defteri han›m› Kevser tutard›. Ben askerde okuma yazma ö¤rendim. ÖZTÜRK - Askerlik nerede? D‹NÇER - Ankara'da Muhaf›z Bölü¤ü'nde askerlik yapt›m. Okuma yazmay› da orada ö¤rendim. ‹smet ‹NÖNÜ, arazi üzerinde bize ziyafet çekti. ‹ki y›l Atatürk'ün muhaf›zl›¤›n› yapt›m. ÖZTÜRK - Askerden sonra ne yapt›n›z? D‹NÇER - Köye geldim. Yumurtac›l›k ifllerine yine bafllad›m. O gün bu gündür çift çubuk iflleri de devam ediyor. Asl›nda kar›n doyurmazd› bu ifller. Fakirlik içindeydik, ayaklar›m›z yal›nayak gezerdik. 1938'de Karabük'e gittim. O zaman sigorta yoktu. Atatürk'ün ölümünde orada idim. ‹fle giderken Atatürk'ün ölümünü bize söylediler. Almanlar a¤lad›. Türkiye gitti dediler. Fabrika ç›lg›na döndü, çok a¤lam›flt›k. ÖZTÜRK - Niçin üzüldünüz? D‹NÇER - Cumhuriyeti ilan eden kim? Memleketi kurtaran bir adam› d›fl kuvvetler takdir ederse biz nas›l takdir etmeyece¤iz? O olmasayd› zaten Türkiye gitmiflti. Gençlere tavsiyem; ben cahildim, muhaf›zl›¤›n› yapt›m. Atatürk'ü tan›d›m. Gençler mutlaka O'nu tan›y›p anlamal›lar. ÖZTÜRK - Karabük'te ne kadar çal›flt›n›z? D‹NÇER - ‹ki y›l çal›flt›m. 1938'de gittim, 1940'da geldim. 60 kurufl yevmiye ile çal›flt›m. Köye 5 kurufl gönderemedim. Dört kuruflla da köye döndüm. ÖZTÜRK - Yine yumurtaya dönelim. Kimler toplard›? Yumurta nereye giderdi? D‹NÇER - Rasim TÜCCAR (KARA), Abdullah KÖKSAL, ‹brahim Efendi (ÇINAR), Didi'de Kantarc›'n›n o¤lu, fiükrü Efendi'nin Mehmet (KARAHAN) ve son zamanlarda da Kaz›m A¤a (KARAHAN) benim akl›ma gelen bafll›ca yumurta tüccar›yd›lar. Toplanan yumurtalar ‹nebolu'ya, oradan da Avrupa'ya giderdi. Sonralar› Rasim Tüccar, do¤rudan ‹stanbul'a göndermeye bafllad›. Biz Rasim Tüccar'la haftada yani cuma günleri 25-30 bin yumurta toplard›k. Cuma günü çarfl›ya gelen yumurta ise Paflal› ve Karacakaya köylerinden gelirdi. Yumurtan›n ocaklar›yd› bu köyler. Köylerde yumurta k›rc›lar›m›z vard›. Onlar yumurtay› köylülerden toplay›p bize getirirdi. Rasim'in k›rc›lar› zamanla merkezde say›l› esnaflardan oldular (Hüseyin ÜN, Esat ÜN, Ahmet ÖZDEM‹R). Daha çok yumurta Akçay boyu köylerden gelirdi. ÖZTÜRK - fiimdi Cuma pazar›na kaç yumurta geliyor? D‹NÇER- Art›k 2-3 bin yumurta. Önceden yumurta Çatalzeytin d›fl›na ‹stanbul'a, hatta Avrupa'ya giderdi. Önceden çarfl›da oturanlar yumurta almazd›, tavuk beslerdi. fiimdi buraya yetmedi¤i için d›flar›dan çiftlik yumurtas› geliyor. Önceden Çatalzeytin
Emin Türkay ÖZTÜRK
esnaflar› köylüden ald›¤› yumurtalar› toptan satard›. fiimdi tüccardan toptan ald›¤› çiftlik yumurtas›n› parekende sat›yor. Eskiden esnaflar›n ço¤u yumurtac›l›k yapard›, zahirecilik yapard›. Karayolu yoktu. Bir k›s›m esnaf›n da deniz motoru vard›, yük ve eflya tafl›mac›l›¤› yani motorculuk yaparlard›. Karma bir esnafl›kt›. Daha eskilere gidersek f›r›nc› esnaf› da ekmekten sonra yemek satard›. Sabahlar› kavurmadan pide, ö¤le zaman› güveç. ÖZTÜRK - Akl›ma iki soru tak›ld›. Birincisi Avrupa'ya giden yumurtalar nas›l sevkedilirdi? Yumurta piyasas›n› kim belirledi? Benim PTT'de çal›flt›¤›m y›llar (1976-1979) Rasim Tüccar'a telgraflar gelirdi, perflembeden. Yumurta yerine "köylü tazeler" ifadesi kullan›l›rd›, fiat bildirilirdi. D‹NÇER - Tabut dedi¤imiz yumurta sand›klar› ‹nebolu'dan gelirdi. Ayr›ca balyalarla talafl gelirdi. Yar›m tabutlara 720, bütünlere 1440 yumurta koyard›k. Ben iki günde tek bafl›ma 30 bin yumurtay› tabutlard›m. Yumurtalar› vapurla gönderirdik. Bir günde 180 sand›¤› vapura verdi¤imi bilirim. ‹nebolu'ya motorla yumurta gönderirdik. Yumurta piyasas›n› Rasim kurard›. Di¤er yumurta tüccarlar› aras›nda rekabet bazen olurdu. ÖZTÜRK- Yumurtalar›n büyüklük, küçüklü¤ü piyasay› etkiler miydi? D‹NÇER - Büyüklük, küçüklük piyasay› etkilemezdi. Tabutlara serpifltirirdik. Çatak, Karacakaya yumurtalar› büyük olur. Paflal›, Celallar yumurtalar› küçük olur. ÖZTÜRK - Yumurtada tazelik? D‹NÇER - Lamba ile kontrol ederdik. Ben flimdi iyisini kötüsünü bulurum. ‹çi sallanan yumurta bozulmufltur. Bir kenar›na vurdu¤un zaman çin çin eden yumurta bozuktur. Sa¤lam yumurtan›n ç›kard›¤› ses serttir. Tabi ki bu ifl tecrübe iflidir. Ben elimle bile anlar›m yumurtay›. Mührü bozuk olmayan yumurta tazedir. Yaz›n yumurtan›n tazeli¤i bir hafta sürer. Serin yerde korumak gerekir. Perde y›rt›l›nca yumurta bozulmaya bafllar. ÖZTÜRK - ‹lginç bir an›n›z? D‹NÇER - Bir defas›nda toplad›¤›m yumurtalar›n üzerinden bir adam atlamak istedi. 50-60 yumurtam› k›rd›. Tabi ki paras›n› ald›m. Devrekani'den de yumurta toplamaya gelirlerdi. Yol aç›lmada toplanan yumurtalar kat›rlarla götürülürdü. Bir kat›ra özel sand›klar içinde 2000 yumurta sar›l›rd›. Devrekani yumurtas› büyük olur. Piyasas› ayr›d›r. Onun için bizim yumurtalarla kar›flt›r›p satarlard›. Bir keresinde Devrekâni'li Bayram'›n yumurtalar›n› sergide atlar çi¤nedi. ÖZTÜRK - Yumurta köylerden nas›l gelirdi? D‹NÇER - Eflek s›rt›nda, insan s›rt›nda küfelerle, sepetlerle. Samanlanm›fl olarak. ÖZTÜRK - Yumurta ifli hep devam etti mi? Geçim sa¤layacak düzeyde kâr›n›z oldu mu? D‹NÇER - Hiç ara vermedim. Yumurtac›l›¤a hep devam ettim. Yumurta al›p satmad›¤›m cuma pazar› olmaz. Eskisi gibi k›rc›l›k ifli pek devam etmiyor. Ben flimdi yumurtay› parça parça topluyorum. Belli müflterilerim var, onlara veririm. Geçim sa¤layacak derecede para kazand›m. Herhangi bir yerden emekli de¤ilim. Sabit bir gelirim yok. 8 çocu¤um var, hepsi gurbette. Ben onlar› yumurta al›p satarak büyüttüm, yetifltirdim. fiimdi de onlardan para beklemiyorum. Yumurta al›p satarak harçl›¤›m› ç›kar›yorum. 1 May›s 1991
43
ciye
KETENC‹L‹K
44 ciye
Emin Türkay ÖZTÜRK
‹lçemize yap›lacak bir yat›r›mda ham maddesinin yöremizden sa¤lanmas› gerekti¤ine de¤indik. Bu görüfl do¤rultusunda KETENC‹L‹K konusunu iflleyece¤im. Yöremizde 1960'l› y›llara kadar keten ekiminin yap›ld›¤›n› biliyoruz. Olaya tan›¤›z. Her aile urbas›n› (giyece¤ini) ve hayvan yemini sa¤lamak için ketencilik yapm›fl. Köylerimizde bezirhaneler kurulmufl. Keten ekimiyle ilgili küçük araflt›rmam› nostaljik aç›dan bilgilerinize sunmak istiyorum. Verimli yerlere, A¤ustos ay›nda kara ya¤murlarla ekilir KETEN. ‹lkbaharda masmavi çiçeklenir deniz gibi. Çiçekten sonra cucuka gelir. Sarard›ktan sonra elle tutam tutam kopar›l›r. Ba¤ yap›l›r. Ba¤lar kuruduktan sonra tohumlar› sergi üs tünde dövülerek al›n›r. Göl olan yerlerde suya at›l›r. Olmayan yerlerde ince olarak yere serilir, ya¤murla ›slanmas› sa¤lan›r. Kuruduktan sonra tekrar ba¤lan›r. Koca koca tokmaklarla tafllar›n üstünde dövülür. Bu ifllemden sonra yumuflar. Mengelezden geçirilir. Cil ve liflere ayr›l›r. Cil, ketenin ifle yaramayan bölümüdür. fiimdi k⤛t sanayiinde kullan›l›yor. Daha sonra demir taraktan geçirilir. Üskülü ve kecin ayr›l›r. Kecinden p›rp›t, pantolan, ceket yap›l›rd›. Ç›kr›ktan geçirilir, ipe dönüflür. Çileler haline gelir. Kazanlar kurulur, ipler kaynat›l›r. Kaynayan iplik elemitten geçer, düzene girer, bez dokunur. Bu bezden iç çamafl›r› yap›l›r. Tohumu bezirhaneye gider, s›k›l›r, ya¤ olur. Bir k›sm› da hayvan yemi olarak kullan›l›r. Keten ekiminin ilçemizde ve komflu ilçelerimizde yeniden yap›lmas› mümkündür. Hammaddeyi yöremizden sa¤lad›¤›m›zda KETENC‹L‹KLE ilgili yat›r›ma giriflebiliriz. 1992 y›l›nda Kaymakam Hasan CANPOLAT taraf›ndan bu konuda proje haz›rlat›ld›. Kan›mca ketencilik ilçemize çok yönlü ticari hareket getirecektir. 1) Ekilmeyen tarlalar ifllenecektir. 2) Yem sanayi kurulacakt›r.
3) Boya sanayi kurulacakt›r. 4) Giyim sanayi kurulacakt›r. 5) K⤛t fabrikas›na ham madde sat›lacakt›r. Keten olay›m›z yeniden gündeme gelmeli. Günümüz koflullar›nda sa¤l›kl› flekilde teknik araflt›rmalar yap›larak uygulamaya geçilmelidir. Yeni Kaymakam›m›z Ali ÇALGAN, bu yaz› ç›kt›¤›nda göreve bafllam›fl olacak. Say›n ÇALGAN, Çatalzeytin'e ayak basmadan kendisine masmavi çiçek açm›fl bir tutam keten sunuyoruz. Keten ipli¤i sa¤lamd›r. Birlikteli¤i sa¤layacak flekilde bizi keten ipli¤iyle ba¤las›nlar. Haydi hep beraber keten dosyas›n› açal›m, PIRPIT yapal›m, oturup konuflal›m. 31 May›s 1995
Tarla bekleme bar›na¤› (Alak). (Tahsin fientürk albümünden)
Paflal›’da ambar. (Mehmet Ünlü objektifinden)