100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen
Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)
Vlaamse overheid Boudewijnlaan 30 bus 80 | 1000 Brussel | België T. +32 2 553 60 63 | F. +32 2 553 60 37 http: // iv.vlaanderen.be / 2014-18 | 2014-18@iv.vlaanderen.be
100 jaar Groote Oorlog
De informatie die in deze uitgave is opgenomen, geeft een stand van zaken weer van november 2011. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog of een kijkje nemen op de website van het project. De contactgegevens vindt u achteraan in deze brochure.
100 JAAR GROOTE OORLOG in Vlaanderen
•
Beste lezer,
Voorwoord minister –president Kris Peeters Beste lezer,
De Eerste Wereldoorlog, ook wel ‘de Groote Oorlog’ genoemd, was het eerste internationale conflict op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet minder dan 50 landen lieten er het leven. ‘Flanders Fields’ is wereldwijd een De Eerste Wereldoorlog, ook wel “de Groote Oorlog” genaamd, was het eerste internationale conflict synoniem geworden voor ongekend menselijk lijden en materiële vernieling.
op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet minder dan 50 landen lieten er het leven. ‘Flanders Fields’ is wereldwijd eeninsynoniem geworden menselijk lijden en materiële Die gebeurtenissen hebben de afgelopen 100voor jaarongekend een fundamentele invloed vernieling gehad op. de maatschappij en de slachtoffers van die oorlog verdienen ook
vandaag nog een waardige nagedachtenis. Deze gebeurtenissen hebben in de afgelopen 100 jaar een fundamentele invloed gehad op de maatschappij en de slachtoffers van deze oorlogmet verdienen ook vandaag nog Daarom is de Vlaamse Regering gestart de voorbereiding vaneen de waardige nagedachtenis. herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Die herdenking zal in de periode
2014-18 plaatsvinden. Wijgestart hebben dedeexpliciete ambitie om een humanitair en Daarom is de Vlaamse regering met voorbereiding van de herdenking van de Eerste internationaal project te zetten, dat weplaatsvinden. duurzaam verbinden het Wereldoorlog. Diegericht herdenking zal in op de periode 2014-2018 Wij hebben met de expliciete ambitie om een humanitair en oorlog’. internationaal gericht project op te zetten en dit duurzaam te vredesthema ‘nooit meer verbinden met het vredesthema “nooit meer oorlog”. Wij willen de huidige en toekomstige generaties bewust maken van thema’s
Wij de huidige en toekomstige generatiesverstandhouding bewust maken en sensibiliseren rond thema’s zoals alswillen verdraagzaamheid en internationale en hen ervoor verdraagzaamheid en internationale verstandhouding, essentiëlebouwstenen bouwstenen zijn sensibiliseren. Die thema’s vormen immers de die essentiële vanvoor eeneen open en tolerante samenleving.
open en tolerante samenleving.
Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze geschiedenis en er lessen uit Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze trekken voor de toekomst.
geschiedenis en er lessen uit trekken voor de toekomst.
Kris Peeters
Kris Peeters
Minister-president van de Vlaamse regering en Vlaamsen minister vanminister Economie, Buitenlands beleid, Minister-president van de Vlaamse Regering Vlaams van Economie, Landbouw en Plattelandsbeleid Buitenlands beleid, Landbouw en Plattelandsbeleid
3 100 jaar groote oorlog
•
Beste lezer, Van de zomer van 1914 tot de herfst van 1918 werd een van de grootste conflicten uit de geschiedenis van de mensheid uitgevochten. Ook in Vlaanderen is vier jaar lang strijd geleverd. Tot vandaag vinden we daarvan getuigen in ons landschap, ons onroerend erfgoed en onze cultuur. Tot vandaag leeft de ‘Groote Oorlog’ voort in onze collectieve herinnering. Een eeuw later willen we de slachtoffers herdenken en het zinloze geweld van oorlog veroordelen. De herdenking is een uitgelezen kans om ons oorlogserfgoed duurzaam te bewaren voor de generaties die na ons komen en om te reflecteren over oorlog en vrede. Als coördinator van ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ stel ik u graag het project van de Vlaamse Regering over de eeuwherdenking van de Eerste Wereldoorlog voor. Deze brochure licht de visie toe en geeft een overzicht van de geplande activiteiten in het kader van de herdenking. Het project vormt een uniek speerpunt in het evenementenbeleid van de Vlaamse Regering voor de komende jaren. We willen harten beroeren en emoties losweken. We willen mensen laten zien en doen begrijpen. In nagedachtenis van hen die stierven, ter lering van hen die herdenken.
Geert Bourgeois Viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand
5 100 jaar groote oorlog
100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen Het project 100 jaar Groote Oorlog (2014-18) heeft als doel Vlaanderen internationaal zichtbaar te maken in de periode 2014-2018 en erna, door de herdenking op een serene wijze uit te spelen als een topevenement in Vlaanderen en in de wereld. De concrete programmering van de activiteiten die naar aanleiding van de herdenking van honderd jaar Wereldoorlog i worden georganiseerd, moet ertoe leiden dat de naam Vlaanderen internationale zichtbaarheid krijgt en duurzaam verbonden wordt met het vredesthema. Een andere
7 100 jaar groote oorlog
doelstelling bestaat erin dat de huidige en toekomstige generaties in Vlaanderen gevoelig gemaakt worden voor thema’s als verdraagzaamheid, interculturele dialoog en internationale verstandhouding, met het oog op een open en tolerante samenleving en een actieve internationale oriëntatie. Ten slotte wordt ook gestreefd naar een aanzienlijke toename van het vredestoerisme in (West-)Vlaanderen. ■
■
Het projectsecretariaat De Vlaamse Regering heeft het projectsecretariaat ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ opgericht. Het projectsecretariaat fungeert als loket voor de Vlaamse overheid bij de voorbereiding, coördinatie en opvolging van het project. Het is actief op drie niveaus.
Op het internationale niveau is het projectsecretariaat belast met de volgende taken : • het inventariseren van de internationale herdenkingsplechtigheden die in de periode 2014-2018 zullen worden georganiseerd, zowel in Vlaanderen als in het buitenland ; • het inventariseren van de investeringsplannen van buitenlandse overheden in de herdenkingsmonumenten van Flanders Fields ; • het formuleren van concrete voorstellen voor de organisatie van internationale herdenkingsmomenten in Vlaanderen in 2014-2018.
■
Op het Vlaamse niveau heeft het projectsecretariaat de volgende opdrachten:
Op het lokale niveau zal het projectsecretariaat de volgende taken op zich nemen :
• de operationele aansturing van de centrale wo i-projectgroep ;
• de gerichte communicatie over het project aan alle geïnteresseerde partners in Vlaanderen ;
• de rapportering en de voortgangsbewaking van het project ; • de inventarisering van de projecten en initiatieven van de Vlaamse overheid.
• de detectie van stakeholders die een bijdrage aan het herdenkingsproject kunnen leveren.
9 100 jaar groote oorlog
De centrale projectgroep Er werd een centrale projectgroep opgericht. Die werkgroep vormt het platform voor de coördinatie van en informatie-uitwisseling over de activiteiten van de Vlaamse overheid in het kader van het herdenkingsproject en fungeert als adviesorgaan voor de Vlaamse Regering. De centrale projectgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid en wordt voorgezeten door de secretarisgeneraal van het Departement internationaal Vlaanderen.
Internationaal Uit de studie die het Vlaams Steunpunt Buitenlands Beleid in 2007 heeft uitgevoerd, blijkt dat soldaten uit niet minder dan 50 hedendaagse staten aan de krijgsverrichtingen in de Westhoek hebben deelgenomen. Heel wat betrokken landen bereiden dan ook een nationale herdenkingsagenda voor.
De besprekingen tonen aan dat er een zeer levendige belangstelling bestaat voor het project. Twee thema’s kwamen aan bod: de geplande nationale herdenkingsinitiatieven en het opstellen van een internationale kalender enerzijds, en de Flanders Fieldsverklaring anderzijds.
Tijdig met elkaar afstemmen en informatie uitwisselen zijn daarbij essentieel. Een aantal stappen werden ondertussen gezet. Zo werden bilaterale overeenkomsten gesloten met NieuwZeeland en Australië.
Minister-president Kris Peeters voorziet de ondertekening van die verklaring voor november 2012. ■
Het Departement internationaal Vlaanderen heeft in 2010 en 2011 een gezamenlijk herdenkingsoverleg georganiseerd met diplomatieke vertegenwoordigers uit dertien landen: Australië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Ierland, India, Italië, Marokko, Nieuw-Zeeland, Polen, de Russische Federatie, het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika.
Menenpoort, Ieper
11 100 jaar groote oorlog
Flanders Fieldsverklaring Op 11 november 2008 heeft ministerpresident Kris Peeters tijdens de officiële herdenking van de 90ste verjaardag van de Wapenstilstand in Ieper opgeroepen om werk te maken van een internationale verklaring. Die verklaring krijgt de werktitel Flanders Fieldsverklaring mee. Het is de bedoeling om met die verklaring de herdenking van de Groote Oorlog structureel te verankeren. Geografisch ligt de nadruk op de meer dan 50 landen die in Flanders Fields soldaten hebben gehad.
• Wetenschappelijk onderzoek
De verklaring wordt gestructureerd rond de volgende dimensies:
De lessen die we uit wo i kunnen trekken, zijn een belangrijke bron van informatie en inspiratie voor de promotie van vrede en wederzijds begrip over etnische, religieuze en politieke grenzen heen. Daarbij moet zowel op het grote publiek als op de jeugd worden gefocust. De expertise die het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie in de vzw Dossinkazerne heeft opgebouwd, kan daarvoor van bijzonder nut zijn. ■
• Duurzame herinnering (remembrance) wo i leeft op zeer uiteenlopende manieren verder in het collectieve geheugen van moderne staten. De invalshoek varieert van herdenking van de militaire overwinning tot de rol die de oorlog kan spelen als inspiratiebron voor vrede en modern conflictbeheer.
Soldaat aan de Menenpoort, Ieper
13 100 jaar groote oorlog
Tot nu toe heeft het historisch onderzoek zich haast uitsluitend toegespitst op de geschiedenis van de slagvelden, vanuit een sterk eurocentrische invalshoek. Er is behoefte aan een geïntegreerde geschiedschrijving, waarbij wo i van west tot oost vanuit een holistische benadering wordt bestudeerd. • Sensibilisering en herinneringseducatie
Friends of Flanders Fields Naast de ondertekening van de Flanders Fieldsverklaring in 2012 zal de Vlaamse Regering in november 2013 een Internationaal Vredessymposium organiseren, waarop de Nobelprijswinnaars voor de Vrede zullen worden uitgenodigd. Het symposium zal verder bouwen op de Flanders Fieldsverklaring om het herdenkingsproject internationaal in te bedden en te verankeren. Het biedt bovendien een unieke kans om, aan de vooravond van de herdenking, een vredesboodschap de wereld in te sturen. Inmiddels hebben de Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinaars Desmond Tutu en Frederik Willem de Klerk toegezegd om aan het symposium deel te nemen.
Tyne Cot Cemetery, Passendale (Zonnebeke)
15 100 jaar groote oorlog
De Vlaamse Regering drukt de wens uit om in de periode 2014-2018 in overleg met haar buitenlandse partners herdenkingstuinen aan te leggen op symbolisch belangrijke plaatsen. Die herdenkingstuinen zullen aangelegd worden met grond uit Flanders Fields: op die manier kan iedereen die gevochten heeft en gestorven is tijdens de oorlog, geëerd en herdacht worden. Daarnaast zullen de herdenkingstuinen een symbool vormen van hoop, vrede en verzoening, met het oog op een betere toekomst. ■
Vlaams actieplan Het projectsecretariaat heeft op basis van de beleidsdocumenten van de Vlaamse Regering en een resolutie van het Vlaams Parlement, een actieplan opgesteld. Het actieplan is een intern werkdocument dat een overzicht geeft van de verschillende actiepunten per beleidsdomein. In het actieplan wordt aandacht besteed aan buitenlands beleid, toerisme, erfgoedzorg, educatie, communicatie en wetenschappelijk onderzoek. Aan die doelstellingen zullen concrete acties worden gekoppeld.
17 100 jaar groote oorlog
Het actieplan wordt dynamisch opgevat en zal samen met de verscheidene beleidsdomeinen verder worden uitgediept om uit te monden in een flexibel werkinstrument. Het zal de basis vormen voor de jaarlijkse rapportering aan de Vlaamse Regering. ■
Toerisme ■
Investeringen De Eerste Wereldoorlog heeft heel wat zichtbare sporen in het landschap achtergelaten. Naast de vele militaire begraafplaatsen en herdenkingsmonumenten zijn er heel wat landmarks die herinneren aan de gebeurtenissen tijdens wo i. Vlaanderen vindt het belangrijk dat de relicten van de oorlog op een goede manier worden bewaard en in stand gehouden. Daarom wordt er geïnvesteerd in renovatie, restauratie en onderhoud van de wo i-sites. Verder wordt ook ingezet op de toegankelijkheid en ontsluiting van die sites voor bezoekers uit binnen- en buitenland. Daaruit volgt een verscherpte aandacht voor de verbetering van de onthaalinfrastructuur en toegankelijkheid. Voor het investeringsdeel heeft de Vlaamse minister van Toerisme, Geert Bourgeois, ook een nieuw instrument ontwikkeld, namelijk het Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog.
■
Evenementen Het evenementenbeleid van het project wordt opgebouwd in verschillende fasen. Daarbij kunnen per jaar specifieke accenten gelegd worden. Dat biedt het publiek niet alleen een beter gestructureerd overzicht van de vele te verwachten initiatieven, maar het kan bezoekers er ook toe aanzetten om later nog andere evenementen bij te wonen. Bij de uitwerking van het evenementenbeleid wordt in een eerste fase gewerkt aan een structuur voor een overzichtelijk aanbod. Daarbij wordt rekening gehouden met de volgende parameters : • een historisch-chronologische tijdsas of het oplijsten van relevante historische gebeurtenissen en data; • een geografische toewijzing, waarbij relevante historische gebeurtenissen aan een specifieke locatie worden gekoppeld;
• een thematische toewijzing, waarbij relevante historische gebeurtenissen aan een specifiek thema gekoppeld worden ; • de beoogde doelgroepen zoals senioren, scholieren en buitenschoolse jeugd, binnen- en buitenlandse bezoekers. Vanuit het beleidsdomein Toerisme heeft minister Geert Bourgeois in een eerste fase voor de periode 2014-2015 een budget van vijf miljoen euro vrijgemaakt voor de ondersteuning van een reeks internationale topevenementen en Vlaamse evenementen die de vredesboodschap zullen uitdragen. Ze zullen ook de Toerisme+dimensie benadrukken. Daarmee investeert de Vlaamse Regering in het behoud en de opwaardering van het oorlogserfgoed als natuurlijke aantrekkingspool voor het vredestoerisme, met plaats voor betekenis en reflectie.
19 100 jaar groote oorlog
Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog Toerisme+ Met de honderdste verjaardag van de Groote Oorlog in het vooruitzicht wil de Vlaamse minister van Toerisme, Geert Bourgeois bijzondere aandacht besteden aan een kwalitatieve, toeristisch-recreatieve ontsluiting van het wo i-erfgoed. 100 jaar Groote Oorlog moet een bijzonder evenement worden, dat Vlaanderen op de kaart zet als wo i-bestemming. 2014 lijkt nog veraf, maar nu al projecten voorbereiden en investeren in infrastructuur is noodzakelijk om van 2014-2018 een geslaagd evenement te maken. Voor die toeristisch-recreatieve projecten heeft de minister vijftien miljoen euro uitgetrokken. Met dat geld wil hij projecten over heel Vlaanderen ondersteunen die een aantrekkelijk en kwalitatief hoogstaand toeristisch totaalproduct aanbieden. De Vlaamse oproep om projectvoorstellen in te dienen in het kader van het Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog kwam er in juni 2010. De projectoproep kon op heel wat enthousiasme rekenen vanuit heel Vlaanderen.
Bewegwijzering fietsroutes in de Westhoek
21 100 jaar groote oorlog
Na een uitgebreide screening en quotering van de 69 ingediende projecten zijn in december 2010 de 44 projecten bekendgemaakt die op een subsidie kunnen rekenen. Van die 44 projecten werden vijf strategische projecten goedgekeurd en bekendgemaakt: het In Flanders Fields Museum en de ontsluiting van de belforttoren in Ieper, de museumtuin en legacy bij het Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke, 100 jaar Poperinge achter het front met het Lijssenthoek Cemetery en het Talbot House in Poperinge, een actualisering van het IJzertorenmuseum en de IJzertorensite in Diksmuide, en een nieuw bezoekerscentrum bij het sluizencomplex aan de Ganzepoot in Nieuwpoort. ■ Coördinatie: Agentschap Toerisme Vlaanderen
Nieuw In Flanders Fields Museum en ontsluiting van de belforttoren – Ieper Thema: mens en landschap • Vernieuwing van het bezoekersonthaal • Herinrichting van het museum: nieuwe presentatie met introductie van het wo i-landschap als laatste getuige • Inrichting van de belforttoren
23 100 jaar groote oorlog
100 jaar Poperinge achter het front: Lijssenthoek, Talbot House en stadhuissite Thema: leven en dood – het medische verhaal • Interpretatiecentrum bij het Lijssenthoek Military Cemetery • Verbetering van de ontsluiting van het Talbot House en de tuin • Herinrichting van de stadhuissite: dodencellen en executiepaal
25 100 jaar groote oorlog
The legacy of Passchendaele – Zonnebeke Thema: het militaire verhaal • Aanleg van een museumtuin • Drie wandellussen • Ontsluiting van de oorlogssites: bunkers, Passchendaele Memorial Park, unieke relicten • Uitbreiding van het bezoekersonthaal
27 100 jaar groote oorlog
Actualisering IJzertorensite en IJzertorenmuseum – Diksmuide Thema: de frontbeweging en de vredesboodschap ‘ Nooit meer oorlog! ’ • Actualisering van het permanente aanbod, met nadruk op het Belgisch-Duitse front en de Vlaamse ontvoogding • Bezoekersonthaal • Pleinfunctie rond een nieuw paviljoen • Extra buffering voor autocars • Fiets- en wandelpaden en optimalisatie van de bestaande routes
29 100 jaar groote oorlog
Bezoekerscentrum De Ganzepoot – Nieuwpoort Thema: de onderwaterzetting van de IJzervlakte • Bouw van een bezoekerscentrum • Opwaardering van de Ganzepootsite met Albert i-monument • Het verhaal van de onderwaterzetting en de rol van het sluizencomplex
31 100 jaar groote oorlog
Erfgoed van de Groote Oorlog Het project Erfgoed van de Groote Oorlog neemt een sleutelpositie in binnen de 100-jarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Dat erfgoed is immers door het wegvallen van directe ooggetuigen onze laatste brug tussen verleden en heden. Tastbare sporen, zoals militaire begraafplaatsen, oorlogsgedenktekens en (ondergrondse) verdedigingsconstructies zijn in Vlaanderen nog steeds talrijk aanwezig. Nog meer dan al die materiële relicten is het landschap de belangrijkste laatste getuige. Het landschap creëerde immers de voorwaarden en de omstandigheden waarbinnen de meedogenloze strijd van de Eerste Wereldoorlog plaatsvond. Grotere gehelen zoals slagvelden, zichtassen, verdedigingslinies en landschappen waar (archeologische) relicten in onderlinge samenhang voorkomen, krijgen dan ook een grote aandacht binnen dit erfgoedproject. Het project beslaat heel Vlaanderen, maar het zwaartepunt ligt, om voor de hand liggende redenen, in de frontzone van de Westhoek.
Duitse militaire begraafplaats, Hooglede
33 100 jaar groote oorlog
Om het erfgoed van de Groote Oorlog op een blijvende en duurzame wijze te verankeren is een strategie met vier sporen uitgewerkt: • Een eerste spoor behandelt het onderzoek van het bouwkundige, landschappelijke en archeologische wo i-erfgoed als wetenschappelijke basis voor de volgende sporen. • Een tweede spoor handelt over de klassieke bescherming en de ruimtelijke verankering van een selectie van het wo i-erfgoed. • Het derde spoor omvat een beheersvisie op het vlak van restauratie, onderhoud en ontsluiting van het wo i-erfgoed. • Het vierde spoor, ten slotte, versterkt het belang van het wo i-erfgoed door voor de belangrijkste relicten een erkenning als Werelderfgoed van de unesco na te streven. De synergie van die vier sporen (onderzoek, bescherming, beheer en erkenning) draagt het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog in de beste omstandigheden over aan de volgende generaties. ■
Inventaris Wereldoorlog i - erfgoed In het kader van het eerste spoor (onderzoek) van het project Erfgoed van de Groote Oorlog inventariseert het agentschap Onroerend Erfgoed de materiële getuigen van de Eerste Wereldoorlog in de frontstreek van Nieuwpoort tot Mesen. Hoewel het bouwkundig erfgoed daar goed bekend is, geldt dat veel minder voor het oorlogslandschap en de archeologische resten. Toch vormen die resten belangrijke laatste getuigen van een dramatische periode.
Het onderzoek heeft tot doel te bepalen: • welke landschappen nog drager van het oorlogslandschap en de gebeurtenissen uit ’14-’18 zijn; • welke waardevolle gehelen als erfgoedlandschap afgebakend kunnen worden; • hoe die landschappen ruimtelijk vertaald kunnen worden. Daarbij vormt de frontzone en het gebied van de verwoeste gewesten, van Nieuwpoort tot Mesen, het 560 km² grote studiegebied. Momenteel loopt het eigenlijke inventarisatiewerk, dat bestaat uit een deelonderzoek over het oorlogslandschap en een waarderingsonderzoek over wo i-archeologie.
De gehanteerde onderzoeksmethode bestaat uit een combinatie van: • de grondige analyse van loopgravenkaarten uit ’14-’18 in het gis (geografisch informatiesysteem); • de vergelijking met hedendaagse gis-lagen; • de opbouw van de historische kennis van het oorlogslandschap; • terreinbezoeken; • een archeologisch waarderingsonderzoek op basis van proefsleuven.
Site Bayernwald, Duitse wo i-loopgraaf, Wijtschate (Heuvelland)
35 100 jaar groote oorlog
Het inventarisatieproject zal in 2011 afgewerkt zijn, zodat de timing voor de bescherming van het wo i-erfgoed kan worden gehaald. ■ De partners van het onderzoek zijn het In Flanders Fields Museum, de Provincie West-Vlaanderen, de Universiteit Gent en het agentschap Onroerend Erfgoed.
37  100 jaar groote oorlog
Herinneringspark 2014-’18 Binnen het derde spoor (beheer) van het project Erfgoed van de Groote Oorlog loopt momenteel het Herinneringspark 2014-’18. het doel van die studieopdracht is de opmaak van een conceptuele visie van een geïntegreerd en omvattend cultuurtoeristisch project in de frontstreek met het oog op de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Het Herinneringspark 2014-’18 wil het wo i-landschap als determinerende en verbindende factor opnieuw aan de oppervlakte brengen om het te laten (her)ontdekken door bezoekers én bewoners. De laureaat van de open oproep, georganiseerd door de Vlaamse bouwmeester, de tijdelijke vereniging Park 14-18, werkt in 2011 hun winnende wedstrijdontwerp verder uit. Park 14-18 is een tijdelijke Nederlands-Vlaamse vereniging van het team Geurst & Schulze architecten uit Den Haag, en Lodewijk Baljon landschapsarchitecten uit Amsterdam, bijgestaan door scenografe Terenja van Dijk uit Antwerpen, stedenbouwkundige Jan de Graaf uit Den Haag, antropoloog Johan Meire uit Site Franse militaire begraafplaats op de Kemmelberg, ontwerp
39 100 jaar groote oorlog
Halle en hoogleraar stedenbouw Pieter Uyttenhove van de Universiteit Gent. Op basis van een zeer grondige analyse van zowel de historische als de bestaande context werken zij een eenvoudig maar krachtig overkoepelend concept uit. Belangrijke landschappelijke sites worden versterkt en opgenomen in een netwerk dat toelaat om vele verhaallijnen over de relatie tussen de oorlog en het landschap te vertellen. Op de sites wordt, met een eigen eenduidige stijl, door beperkte ingegrepen in het landschap zoals het openen van zichtlijnen, de aanleg van paden of de bouw van informatieboxen, een landschappelijke scenografie gegenereerd die een beter inzicht en een betere beleving van de oorlogshandelingen in relatie tot het landschap creëert. De aanpak is zeer realistisch en houdt rekening met de planologische context, met de bestaande infrastructuur, met de differentiatie van de verschillende plekken en met de verwachtingen van alle betrokken partijen. ■
unesco Werelderfgoed Als vierde spoor (erkenning) van het project Erfgoed van de Groote Oorlog wil Vlaanderen de getuigenissen van de Eerste Wereldoorlog als unesco Werelderfgoed voorstellen. Het herinnerings- en herdenkingslandschap dat ontstaan is op de slagvelden van wo i, is een uniek en waardevol gegeven. Het herinneringslandschap van wo i is het gevolg van een globaal conflict zonder voorgaande dat het wereldbeeld volledig heeft hertekend. Het is gecreëerd en wordt gedeeld door een internationale gemeenschap, verspreid over de vijf continenten en het draagt een universele oproep tot duurzame vrede uit.
Zicht op de Kemmelberg, Kemmel (Heuvelland)
41 100 jaar groote oorlog
Om de universele waarde van de unesco-kandidatuur te verklaren en te versterken bouwt Vlaanderen dit project in samenwerking met Wallonië en Frankrijk uit tot een multinationaal dossier (met later eventueel de mogelijkheid om andere landen toe te voegen). Daarnaast worden initiatieven opgezet om de (inter-) nationale gemeenschap te informeren, te sensibiliseren en te engageren voor deze kandidatuur. De unesco-kandidatuur is het sluitstuk van een geïntegreerde en gedragen erfgoedstrategie van onderzoeken, beschermen en beheren, met als doel een blijvende en duurzame verankering van het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog te realiseren. ■
Roerend en immaterieel erfgoed Het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media en het agentschap Kunsten en Erfgoed zullen de initiatieven voor het roerende en immateriële erfgoed in de herdenking van nabij volgen. In de frontzone liggen een aantal belangrijke erkende musea, zoals het In Flanders Fields Museum in Ieper, het Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke, het Talbot House in Poperinge en de IJzertoren als het Memoriaal van de Vlaamse Gemeenschap in Diksmuide. Het Centrum voor Vlaamse Architectuurarchieven heeft onlangs, onder meer in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschap, al een project opgezet dat op basis van archievenonderzoek de wederopbouw in de Westhoek beter in kaart moet brengen en bekendmaken.
The Last Post bij de Menenpoort, Ieper
43 100 jaar groote oorlog
Het Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed faro organiseert een project rond het dagelijkse leven in 1913, aan de vooravond van de oorlog. Op basis van het cultureel erfgoed kunnen ook andere initiatieven ontwikkeld worden die de Eerste Wereldoorlog binnen een breder perspectief plaatsen en zich niet beperken tot de frontzone. De cultureel-erfgoedconvenanten met individuele gemeenten of intergemeentelijke samenwerkingsverbanden kunnen een uitstekend middel vormen voor het ontsluiten van het aanwezige cultureel erfgoed in het raam van de herdenking van wo i. De Last Post Association en de stad Ieper hebben bij de Vlaamse overheid een aanvraag ingediend om de Last Postceremonie die dagelijks plaatsvindt onder de Menenpoort in Ieper, te laten opnemen in het register van voorbeeldpraktijken van de unesco. ■
Onderwijs Op 22 april 2009 heeft het Vlaams Parlement een decreet aangenomen dat nieuwe eindtermen en ontwikkelingsdoelen invoert in het basis- en secundair onderwijs. Twee van de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen in het secundair onderwijs zijn gericht op verdraagzaamheid en inzicht in de rol van conflicten en dragen dus bij tot wat we vredesopvoeding en herinneringseducatie noemen. Die eindtermen luiden als volgt:
Leerlingen op Essex Farm Cemetery, Boezinge (Ieper)
45 100 jaar groote oorlog
• De leerlingen trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie. • De leerlingen geven voorbeelden van de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten. Voor het onderwijs zal het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie een centrale rol spelen bij de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog. ■
wo i: landbouw en voedselvoorziening Het beleidsdomein Landbouw en Visserij zal samen met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (icag) van de Katholieke Universiteit Leuven vernieuwend onderzoek opstarten rond de landbouw en voedselvoorziening voor, tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog. Thema’s die daarbij aan bod komen zijn: de ontwikkeling van het landbouwbeleid in die periode en de invloed die de oorlog erop had, ook met betrekking tot het internationale voedselvraagstuk, het wedervaren van de Belgische vissersvloot, de impact van de oorlog op het (boeren)landschap en de hoeves in de frontzone en de wederopbouw ervan.
De resultaten van dat wetenschappelijk onderzoek zullen worden gebruikt om enkele publieksactiviteiten op te zetten in de Westhoek en in de rest van Vlaanderen, samen met diverse partners. Er worden ook enkele concrete eindproducten gerealiseerd, zoals lezingen, publicaties, een fiets- of wandeltocht en educatieve pakketten voor het secundair onderwijs. ■
vrt In de aanloop naar 2014 schenkt de vrt elk jaar tijdens de maand november extra aandacht aan de Eerste Wereldoorlog, zowel op radio, tv als online. Zo wordt onder meer de herdenking van de Wapenstilstand rechtstreeks vanuit Ieper uitgezonden. Daarnaast zendt canvas elk jaar twee afleveringen uit van de documentaire reeks Niets is zwart-wit, waarin uiteenlopende aspecten van de Eerste Wereldoorlog worden behandeld. Maar ook in tal van andere radio- en tvprogramma’s komt de herdenking van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots aan bod. Zo participeert de vrt bijvoorbeeld in Parade’s End, een bbc/ hbo-serie die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog afspeelt en voor een groot deel in Vlaanderen wordt gedraaid.
47 100 jaar groote oorlog
Speciale aandacht gaat naar de digitale archivering en ontsluiting van historische interviews met veteranen en andere rechtstreekse getuigen. Naast de al bestaande interviews verzamelde het project De Allerlaatste Getuigen meer dan honderd nieuwe interviews met 100-plussers die als kind zelf nog de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt. Ook tijdens de periode 2014-2018 zal de vrt met een ruim aanbod aan thematische radio- en tv-programma’s aandacht besteden aan de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Zo wordt onder meer voor Eén een 10-delige fictiereeks geproduceerd met als titel In Vlaamse Velden. ■
Lokaal Het project heeft ook de bedoeling om een breed gedragen herdenking rond de Eerste Wereldoorlog te organiseren, waarbij zowel Vlaamse als kleinere lokale initiatieven worden opgestart. Want elk dorp en elke stad heeft zijn geschiedenis en zijn link met de Groote Oorlog. In bijna elke Vlaamse gemeente waar gevochten werd, zijn er na de oorlog herinneringsmonumenten, herdenkingssites of musea opgericht. Ook vinden we op vele gemeentelijke begraafplaatsen slachtoffers terug van de oorlog. Die lokale gebeurtenissen, het erfgoed en de nagedachtenis van die plaatselijke herinneringen zijn tot op vandaag relevant en waardevol. De provincie West-Vlaanderen is actief bezig met de voorbereiding van de herdenking rond 100 jaar Groote Oorlog. Zo is er op het niveau van de provincie een beleidsstuurgroep actief en werd in samenwerking met Westtoer een programmasecretariaat opgericht met zetel in Diksmuide. Er werd een budget van vijf miljoen euro uitgetrokken voor de cultuurtoeristische ontsluiting van het erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog. Bunker, Bardelaeresite, Lembeke (Kaprijke)
49 100 jaar groote oorlog
Daarnaast ontwikkelt de provincie in ieder herdenkingsjaar, van 2014 tot en met 2018, een cultuurprogramma met verschillende evenementen die zullen plaatsvinden onder de naam Gone West. Die programma’s zullen enkele weken duren en vinden plaats in de periode van belangrijke historische herdenkingsmomenten. Maar ook in andere provincies werd slag geleverd, en tal van steden en gemeenten zullen hun geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in herinnering brengen. Zo bereiden onder meer Antwerpen, Aarschot, Dendermonde en Leuven een herdenkingsprogramma voor. Ook vanuit het netwerk van de Martelaarsteden bereiden Aarschot, Dendermonde en Leuven, in samenwerking met de Waalse steden Andenne, Dinant, Sambreville en Visé, een gezamenlijk programma voor. Die steden bundelen de krachten om de eerste oorlogsdagen in de zomer van ’14 te herdenken. Daarnaast zullen ook lokale en regionale actoren een bijdrage leveren aan de herdenking. ■
Colofon Fotografie Onroerend Erfgoed, Kris Vandevorst : p. 18, 22 30, 32, 36-37, 40 Fotoarchief Vlaanderen : p. 6, 16 Agentschap Toerisme Vlaanderen : p. 12, 44 Departement internationaal Vlaanderen : p. 14, 20 Toerisme Ieper: p. 10, 42 Lyssenthoek Military Cemetery : p. 24 Talbot House : p. 25 Memorial Museum Passchendaele 1917 : p. 26 IJzertorenmusem : p. 28 Geurst en Schulze architecten : p. 38 Open Monumentendag Vlaanderen : p. 48 Druk Franky Van Varenberg,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij Grafische vormgeving Guy Adam,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij Verantwoordelijke uitgever Vlaamse overheid - Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-’18) Depotnummer d /2011 /3241 /264 Uitgave November 2011 © Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)
100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen
Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)
Vlaamse overheid Boudewijnlaan 30 bus 80 | 1000 Brussel | België T. +32 2 553 60 63 | F. +32 2 553 60 37 http: // iv.vlaanderen.be / 2014-18 | 2014-18@iv.vlaanderen.be
100 jaar Groote Oorlog