2. Sytuacja osób w wieku prokreacyjnym i bariery rozwoju rodzin Jednym z najczęściej przywoływanych wyzwań w kontekście demograficznym jest tzw. zapaść pod względem poziomu urodzeń. Współczynnik dzietności (w 2020 roku wynosił w Polsce 1,41) nie pozwala na zastąpienie pokoleń (wskaźnik ten musiałby być na poziomie co najmniej 2,1) i może prowadzić – jeśli pominiemy ruchy ludności – do kurczenia się populacji. Innym skutkiem może być zmiana liczby osób w pokoleniu produkcyjnym (gdy pokolenia niżów demograficznych wejdą w wiek prokreacyjny i produkcyjny), co potęgować będzie trudności kadrowe na rynku pracy i w konsekwencji może nieść negatywne skutki dla ogólnego poziomu dobrobytu ekonomicznego, a także podważyć stabilność finansowania zabezpieczenia emerytalnego i zdrowotnego, jak również innych segmentów państwa opiekuńczego, finansowanych z podatków. Powyższe zagrożenia nie są jednak następstwem wyłącznie niskich wskaźników dzietności, ale także tego, ile w poszczególnych generacjach jest osób (w tym zwłaszcza kobiet) w wieku prokreacyjnym. Nałożenie się sytuacji, w której jest niewiele kobiet w wieku produkcyjnym, a na każdą z nich przypada – z różnych powodów – niewiele rodzonych dzieci, prowadzi do poważnych konsekwencji pod względem struktury ludności, ale i z punktu widzenia rozwoju społeczno-ekonomicznego. W przypadku Polski tendencje zmian w liczbie urodzeń po roku 1989 można podzielić na cztery fazy: 1. silny wzrost urodzeń pierwszego dziecka (1989–2003), 2. wzrost ogólnej liczby urodzeń będący efektem realizacji odroczonych urodzeń pierwszego i drugiego dziecka (lata 2004–2009), 3. powrót do spadkowej tendencji ogólnej liczby urodzeń (2009–2014), 4. zwiększenie liczby i udziału urodzeń kolejnych dzieci (po 2014)18 . Początek trzeciej dekady XXI wieku przyniósł jednak niepokojące dane. W 2021 roku odnotowaliśmy znacznie mniej urodzeń niż rok wcześniej i był to jeden z najniższych wskaźników urodzeń od czasów II wojny światowej. Sam niski współczynnik dzietności jest dość trwałym zjawiskiem w krajach rozwiniętych. Niektórzy widzą w spadku dzietności naturalną konsekwencję procesów rozwojowych, jakie wiążą się choćby z industrializacją i zmianą pozycji kobiet w społeczeństwie19. Choć w krajach europejskich zachodzą różnice we wskaźniku dzietności, nawet wśród liderów wskaźnik ten ledwie dochodzi do poziomu zastępowalności pokoleń, natomiast wielodzietność nie jest standardem w którymkolwiek z krajów regionu. Jednocześnie należy zauważyć, że choć radykalny wzrost dzietności wydaje się scenariuszem mało prawdopodobnym, to istnieją jednak możliwości doprowadzenia
18 Irena E. Kotowska, Zmiany demograficzne w Polsce – jakie wyzwania rozwojowe przyniosą?, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2021, s. 5, https://www.batory.org.pl/wp-content/ uploads/2021/09/I.E.Kotowska_Zmiany.demograficzne.w.Polsce.pdf (dostęp: 11.08.2022). 19 Kamil Fejfer, „Gdzie są te dzieci?”. Nie ma dzieci i nie będzie, money.pl, 22.07.2022, https://www.money.pl/gospodarka/gdzie-sa-te-dzieci-nie-ma-ich-i-nie-bedzie-6793207188056960a.html (dostęp: 19.09.2022).
11 █▓▒░
