Wstęp Procesy demograficzne to jeden z ważniejszych makroprocesów, jakie wpływają na funkcjonowanie życia społecznego, państwa, gospodarki, relacji międzyludzkich. To również wyzwanie, w obliczu którego muszą działać, ale też przekształcać się, instytucje państwa dobrobytu, jeśli ma być ono zachowane bądź rozwijane. Niestety można odnieść wrażenie, że w polskich realiach procesy demograficzne nie są jednak jedną z wiodących osi politycznych sporów i publicznej troski lub ewentualnie bywają ujmowane fragmentarycznie. Przykładem są losy przedłożonego do konsultacji projektu rządowej strategii demograficznej1 . Dokument ten nie stał się meainstreamowym punktem odniesienia. Na razie nie udało się wokół zawartych w nim diagnoz i propozycji zbudować szerszej agendy, angażującej debatę głównego nurtu i porządkującej działania publiczne. Głównym ograniczeniem tego dokumentu jest w naszej opinii niemal utożsamienie problematyki demograficznej z problematyką wsparcia dzietności (kwestie pronatalistyczne) i wsparcia rodzin z dziećmi. Praktycznie poza agendą samego dokumentu znalazły się takie zagadnienia jak ruchy ludności, nasilone po agresji rosyjskiej na Ukrainę, a także postępująca zmiana struktury wiekowej w kierunku coraz większego udziału liczebnego i procentowego starszych pokoleń, ze wszystkimi tego kulturowymi, ekonomicznymi i społecznymi następstwami. W dokumencie wskazano, że w przypadku realizacji Strategii Demograficznej 2040 w roku 2100 na jedną osobę w wieku poprodukcyjnym ma przypadać 3,5 osoby w wieku produkcyjnym (w 2019 roku ten współczynnik wyniósł 2,7 osoby)2 . W niniejszej analizie chcielibyśmy poszerzyć perspektywę dyskusji demograficznej, przesuwając nieco akcenty, jeśli chodzi o problemy wymagające refleksji i rozwiązania. Proponujemy zarys holistycznej perspektywy reform stojących przed instytucjami (zwłaszcza publicznymi) państwa dobrobytu. Nie jest naszym celem ustawianie się w kontrze do podjętych już rządowych wysiłków, lecz pokazanie innego podejścia do tej tematyki. Po pierwsze, chcemy spojrzeć na demografię nie tylko pod kątem spadku ludności i utrzymujących się niepokojąco niskich wskaźników dzietności, ale także dostrzec potrzeby i problemy, jakie wynikają ze zmiany struktury wiekowej i relacji ilościowo-jakościowych między pokoleniami. Liczy się więc nie tylko wielkość populacji, ale i struktura oraz społeczne relacje. Po drugie, widzimy, że zmiany i wyzwania demograficzne warunkują pojawiające się lub pogłębiające podziały i problemy, których skala jest zróżnicowana w aspekcie wiekowym, instytucjonalnym, przestrzennym. Refleksja demograficzna musi być zatem uwrażliwiona na nowe wymiary wykluczenia czy nierówności.
1 Pełnomocnik Rządu ds. Strategii Demograficznej, Strategia Demograficzna 2040 (projekt), Warszawa 2021. 2 Tamże, s. 21.
3 █▓▒░
