1. Demografia z lotu ptaka Procesy demograficzne nie są ani czymś nowym, ani niespodziewanym tak na świecie, jak i w regionie czy w kraju. Wiele z nich było obserwowanych i analizowanych od dawna i od lat też podlegają prognozom światowych, regionalnych i krajowych agencji. Nie stoimy więc zupełnie bezradni poznawczo wobec tego, co się dzieje w tej materii. Ludność świata rośnie i niemal na całym świecie również stopniowo wydłuża się długość życia i w dłuższej perspektywie rośnie udział w społeczeństwie osób w starszym wieku, które wymagają odpowiedniego wsparcia i zabezpieczenia. Współcześnie Ziemię zamieszkuje około 8 mld ludzi, a wedle prognoz ONZ będzie to 8,5 mld w 2030 roku i aż 9,7 mld około połowy stulecia3 . Przez ostatnie dekady spadł udział ludności Europy w strukturze ludności całego świata, mimo że nasz kontynent jest i będzie częstym celem ruchów migracyjnych. Na względnie niezmiennym poziomie pozostał udział ludności Azji i obydwu Ameryk w ogólnej populacji globu, z kolei wzrost widać w przypadku Afryki (w latach 1990–2014 wzrost o 4%)4 . Nasza część świata w sensie demograficznym ma swój coraz mniejszy udział w populacji. Nie musi to oznaczać jednak spadku jej znaczenia: Europa jest bowiem i nadal będzie ważnym kierunkiem migracji z innych części świata i to najprawdopodobniej się utrzyma, a nawet wzmocni, wraz z falami migracji klimatycznych. Mimo wszystko jednak Europę, a w szczególności Europę Wschodnią, wedle prognoz może czekać w tym stuleciu wyludnienie, co w niektórych krajach, w tym w Polsce, może stać się głównym problemem cywilizacyjnym w nadchodzących latach pierwszej połowy tego wieku. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że podstawowym wyzwaniem demograficznym w XXI wieku będzie zjawisko starzenia się demograficznego, które jest definiowane następująco: „Starzenie się demograficzne [population ageing] to systematyczny wzrost odsetka osób starych (w wieku starczym) w populacji”5 . Jest ono związane z przejściem od modelu tradycyjnej do nowoczesnej reprodukcji ludności, polegającej na zmniejszającej się płodności kobiet, która jest uwarunkowana przez czynniki kulturowe, ekonomiczne, społeczne i polityczne. W 2021 roku do państw Unii Europejskiej (EU), które charakteryzowały się wyższym odsetkiem osób w grupie wiekowej 65–79 lat niż w przypadku całej Unii Europejskiej (14,8 proc.), należały (w kolejności malejącej): Finlandia (17,0 proc.), Bułgaria (16,9 proc.),
3 United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, World Population Prospects: The 2015 Revision, Key Findings and Advance Tables. Working Paper No. ESA/P/WP.241, United Nations, New York 2015, s. 1. 4 Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja demograficzna Polski na tle Europy, Warszawa 2017.
░▒▓█
6
5 Marek Okólski, Agnieszka Fihel, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s. 143.
