1
เรรื อนไทยภาคเหนรือ
ในเขตจจังหวจัดภาคเหนรือสส่ วนหนนนึ่งมมีลกจั ษณะภภูมมิประเทศเปป็ นทมีนึ่ราบลลส่มภภูเขา หล บเขา และทมีนึ่ดอนบนเทรือกเขาสภูง มมีความสภูงจากระดจับนนน าทะเลตจันงแตส่ ๑๕๐๐-๓๐๐๐ เมตร นจับตจันงแตส่เทรือกเขาดด้านตะวจันตกในเขตจจังหวจัดแมส่ฮส่องสอนอด้อมมาสส่ วนเหนรือทมีนึ่จงจั หวจัดเชมียงใหมส่ เชมียงราย และดด้านตะวจันออกทมีนึ่จงจั หวจัดนส่าน ลจักษณะสภาพทางภภูมมิศาสตรร์ขาด้ งตด้น ทนาใหด้ เกมิดการตจันงถมินึ่นฐานขนนน ๒ แบบครือ ๑. ทมีนึ่ดอนบนดอย หรรื อทมิวเขา เปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องกลลส่มชาตมิพนจั ธลร์ตส่างๆ ทนาการกสมิ กรรมแบบไรส่ เลรืนึ่อนลอย
๒. บนทมีนึ่ราบลลส่มเปป็ นบส่อเกมิดของวจัฒนธรรมลด้านนา การตจันงถมินึ่นฐานในภาคเหนรือ เรมินึ่ มตจันงแตส่เรรื อนหลจังเดมียวในเนรืน อทมีนึ่หลบเขาแคบ จนถนงระดจับหมภูส่บาด้ นและเมรือง ซนน งการขนานนามหมภูส่บาด้ นนจันนขนนนอยภูกส่ บจั สภาพทมีนึ่ตน งจั ทางภภูมมิศาสตรร์ เชส่น หมภูส่บาด้ นทมีนึ่ขน นตด้นดด้วย “ปง” ครือบรมิ เวณทมีนึ่มมีนน าซจับ “สจัน” ครือบรมิ เวณสจันเนมินหรรื อมมีดอน “หนอง” หมายถนงบนงกวด้าง “แมส่” ครือทมีนึ่ตน จังทมีนึ่มมีลาน ธารไหลผส่าน ดจังนจันนชรืนึ่อเดมิมของหมภูส่บาด้ นจนง เปป็ นการบอกลจักษณะการตจันงถมินึ่นฐานแตส่แรกเรมินึ่ ม จากสภาพการตจันงถมินึ่นฐานของชลมชนภาคเหนรือ ทนาใหด้เกมิดเรรื อนประเภทตส่างๆ ขนน นตามสภาพการใชด้งาน ซนนึ่งสามารถแบส่งเรรื อนพจักอาศจัยออกเปป็ นประเภทใหญส่ๆ ดจังนมีน ๑. เรรื อนชนบท หรรื อเรรื อนเครรืนึ่ องผภูก เรรื อนประเภทนมีน หาดภูไดด้ทวจันึ่ ไปตามชนบทและหมภูส่บาด้ นตส่างๆ เรรื อนชนมิดนมีน โครงสรด้างของหลจังคา ตง พรืนน ใชด้ไมด้ไผส่ สส่ วนคานและเสา นมิยมใชด้ไมด้เนรืน อแขป็ง ฝาเปป็ นฝาไมด้ไผส่สาน หลจังคามลงแฝกหรรื อใบตองตนง นมิยมใชด้ตอกและหวายเปป็ นตจัวยนดสส่ วนตส่างๆ เรรื อนเขด้าดด้วยกจันดด้วยวมิธมีผกภู มจัด เรรื อนชนบทเปป็ นเรรื อนขนาดเลป็กถรือวส่า เปป็ นเรรื อนแบบดจันงเดมิม เพราะวมิธมีการกส่อสรด้างเปป็ นวมิธมีการทมีนึ่เกส่าแกส่ทมีนึ่สลดอยส่างหนนนึ่ง ซนนึ่งในปจั จจลบนจั ชาวบด้านทมีนึ่มมีรายไดด้นด้อย ยจังนมิยมปลภูกสรด้างเรรื อนเครรืนึ่ องผภูกนมีน ทน งจั ในตจัวเมรืองและชนบท ๒. เรรื อนกาแล เปป็ นเรรื อนพจักอาศจัยของผภูมด้ มีอนจั จะกมิน ผภูนด้ าน ชลมชนหรรื อบลคคลชจันนสภูงในสจังคม ตจันงแตส่ระดจับชนบทจนถนงระดจับเมรือง เรรื อนประเภทนมีน เปป็ นเรรื อนทมีนึ่สรด้างดด้วยไมด้ เนรืน อแขป็ง หรรื อไมด้จรมิ งทจันงหมด เรมี ยกตามลจักษณะของไมด้ปด้านลม หลจังคาสส่ วนปลายยอดทมีนึ่ไขวด้กนจั ซนนึ่งชาวเหนรือเรมี ยกสส่ วนทมีนึ่ไขวด้กนจั นมีน วส่า”กาแล” สนาหรจับคนาวส่า “เรรื อนกาแล” เปป็ นชรืนึ่อทมีนึ่นกจั วมิชาการทางสถาปจั ตยกรรมบจัญญจัตมิไวด้ เพรืนึ่อแยกความแตกตส่างระหวส่างเรรื อนไมด้จรมิ งแบบทมีนึ่ ๓ หากแตส่ชาวลด้านนาในปจั จจลบนจั เรมี ยกวส่า “เฮรือนบส่าเกส่า” (เฮรือนครือเรมี ยน บส่าเกส่าครือโบราณ) เพราะเปป็ นเรรื อนทรงโบราณของลด้านนานจันนึ่ เอง ลจักษณะพมิเศษของเรรื อนกาแลอยภูทส่ มีนึ่ยอดจจัวนึ่ ประดจับกาแลเปป็ นไมด้สลจักอยส่างงดงาม ใชด้วสจั ดลกส่อสรด้างคลณภาพดมี ฝมี มรือชส่างประณมี ต แตส่มมี แบบแผนคส่อนขด้างตายตจัว สส่ วนใหญส่เปป็ นเรรื อนแฝด มมีขนาดตจันงแตส่หนนนึ่งหด้องนอนขนนนไป โดยทจัวนึ่ ไปเรรื อนประเภทนมีน จะมมีแผนผจัง ๒ แบบใหญส่ ๆ ครือ แบบทมีนึ่ ๑ เอาบจันไดขนน นตรงตมิดชาน นอกโดด ๆ แบบทมีนึ่ ๒ เอาบจันไดอมิงชมิดแนบฝาใตด้ชายคาคลลม ทจันงสองแบบนมีน จะใชด้รด้านนนนาตจันงเปป็ นหนส่วยโด ๆ มมีโครงสรด้างของตจัวเอง ไมส่นมิยมตมีฝด้าเพดาน ปจั จจลบนจั หาเรรื อนกาแลดภูไดด้ยาก เพราะมมีหลงเหลรือใหด้เหป็นเพมียงไมส่กมีนึ่หลจัง อยส่างไรกป็ตาม เรรื อนชนมิดนมีน เปป็ นเรรื อนทมีนึ่แสดงถนงวมิวฒจั นาการของกระบวนการกส่อสรด้างบด้านพจักอาศจัยของชาวลด้านนาทมีนึ่ถนงจลดสภูงสล ดกส่อนไดด้รจับ อมิทธมิพลจากตส่างถมินึ่น ตลอดจนเปป็ นเรรื อนทมีนึ่แสดงถนงเอกลจักษณร์ของชาวลด้านนาอยส่างชจัดเจน ทจันงการวางผจังพรืนนทมีนึ่ การจจัดหด้องตส่าง ๆ ภายในตจัวเรรื อน ตลอดจนรภู ปทรง ลด้วนสะทด้อนถนง แบบแผนการดนาเนมินชมีวมิตตามระเบมียบประเพณมี ของลด้านนาทจันงสมิน น ๓. เรรื อนไมด้ เปป็ นเรรื อนพรืนนเมรืองของลด้านนาอมีกรภู ปแบบหนนนึ่งทมีเกมิดขนน นภายหลจังเรรื อนกาแล รภู ปแบบหรรื อลจักษณะทางกายภาพของเรรื อนประเภทนมีน เกมิดจากการผสมผสาน ทางวจัฒนธรรมการปลภูกสรด้างแบบดจันงเดมิมกจับวจัฒนธรรมทมีนึ่ชาวบลด้านนาไดด้รจับจากภายนอก ซนนึ่งชส่างลด้านนาไดด้รจับระบบวมิธมีการปลภูกสรด้างและคส่านมิยมจากภาคกลางในสมจัยรจัชกาลทมีนึ่ ๕ เปป็ นตด้นมา เรรื อนประเภทนมีน รภู ปทรงภายนอกของเรรื อนจะผจันแปรไปตามสมจัยนมิ ยม โดยเฉพาะลจักษณะฝา ระเบมียบการเจาะชส่องประตภูหนด้าตส่าง การขนน นทรงหลจังคาทมีนึ่มมีระนาบซจับซด้อน เปป็ นการแสดงถนงอจัจฉรมิ ยภาพของชส่างพรืนนเมรืองทมีนึ่รภูด้จกจั ประสานประสานประโยชนร์จากความรภูด้กบจั เทคนมิควมิทยาการชส่างทมีนึ่ไดด้รจับมาจากตส่างถมิ นึ่นไดด้อยส่างกลมกลรืน เรรื อนไมด้บางหลจังมมีการนนาเอาระเบมียบวมิธมีการตกแตส่งลายฉลลไมด้มาตกแตส่งทรงจจัวนึ่ หลจังคาและเชมิงชายตามแบบอมิทธมิพลชส่างไทยภาคกลางรจับมาจากตะวจันตก ชาวลด้านนาเรมี ยกเรรื อน ประเภทประดจับลายฉลลไมด้นนมี วาส่ “เรรื อนทรงสะละไน” ซนนึ่งเปป็ นคนาทมีนึ่ยงจั หาความหมายทมีนึ่ชดจั เจนไมส่ไดด้ แตส่กส่อนทมีนึ่สถาปนมิกซนนึ่งไดด้รจับการศนกษาแนวทางแบบตะวจันตกจะเขด้ามามมีบทบาทใน
การเปลมีนึ่ยนรภู ปแบบเรรื อนพจักอาศจัยใหด้ทนจั สมจัยมากขนน นนจันน ชาวลด้านนาเองเรมี ยกเรรื อนชนมิดนมีน วาส่ “เฮรือนสมจัยกก๋ าง” (เรรื อนสมจัยกลาง) หมายถนงเรรื อนพรืนนเมรืองทมีนึ่อยภูใส่ นชส่วงสมจัยระหวส่าง “เฮรือน บส่าเกส่า” (เรรื อนโบราณ)กจับเรรื อนแบบสากลยลคใหมส่ทมีนึ่ชาวบด้านเรมี ยกวส่า “เฮรือนสมจัย” (เรรื อนสมจัยใหมส่) ภายในบรมิ เวณบด้านของเรรื อนลด้านนาแตส่ละหลจังจะมมีเนรืน อทมีนึ่วาส่ งเปป็ นบด้านดมินกวด้าง ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “ขส่วงบด้าน” เปป็ นลานอเนกประสงคร์ทมีนึ่เชรืนึ่อมทางเดมินเขด้าสภูส่ตวจั บด้าน และเชรืนึ่อมตส่อมายจังทางเดมินสภูส่ลานดมินขด้างเคมียงใชด้เปป็ นทมีนึ่เลส่นของเดป็ก ๆ และตากพรืชผลทางการเกษตร ลานดมินนมีน เมรืนึ่อถนงคราวเซส่นสรวงผมีบรรพบลรลษของกลลส่มชนทมีนึ่นบจั ถรือ “ผมีมดผมีเมป็ง” จะ ใชด้เปป็ นบรมิ เวณปลภูกปะรนา หรรื อ “ผาม” ในภาษาเหนรือ เพรืนึ่อทนาพมิธมีฟด้อนผมี หากบด้านไหนทมีนึ่มมีลภูกชายบวชพระหรรื อบวชเณรกป็จะสรด้าง “หด้างซอ” (เวทมียกพรืนนสภูงประมาณเมตรกวส่า ๆ) ไวด้
ตรงบรมิ เวณลานดมินทมีนึ่รส่มรรืนึ่ น เพรืนึ่อใหด้ “ชส่างซอ” (กลลส่มนจักขจับลนานนาแบบหมอลนา) ขนนนไปขจับลนานนากลส่อมขวจัญ “ลภูกแกด้ว” (นาค) และเมรืนึ่อถนงคราวทมีนึ่คนในครอบครจัวเสมี ยชมีวมิตลงกป็จะใชด้ลาน
ดมินนมีน เปป็ นบรมิ เวณตจันง “ประสาท” (บลษบกพรืนนบด้านทนาดด้วยไมด้และกระดาษ) เพรืนึ่อตจันงศพและชจักลากไปสภูส่ปส่าชด้า (ทมีนึ่ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “ปส่ าเฮส่ว”) ลานดมินนมีน เจด้าของบด้านจะตด้องเกป็บกวาด ใบไมด้แหด้งและขยะใหด้เรมี ยบรด้อย หากบด้านใดปลส่อยสกปรกจะถภูกตนาหนมิจากเพรืนึ่อนบด้านวส่าเปป็ นคนเกมียจครด้าน บรมิ เวณรมิ มลานดมินนมิยมปลภูกไมด้ยนรื ตด้นขนาดใหญส่รายลด้อมไวด้ สส่ วนมากเปป็ นไมด้ ผลสนาหรจับรจับประทานและใหด้รส่มเงาแกส่ลาน นอกจากนมีน ตามคาคบไมด้ ชาวบด้านยจังนมิยมนนากลด้วยไมด้ปส่ามาปลภูกประดจับเพรืนึ่อความสายงาม โดยทจัวนึ่ ไปลานดมินจะอยภูสส่ ส่ วนหนด้าของบรมิ เวณ บด้านชมิดกจับถนน ตจัวบด้านจะปลภูกรส่ นเขด้ามาทางขด้างหลจังของลานดมิน ลานหนด้าบด้านนมีน จะนมิยมปลภูกไมด้ยนรื ตด้นทมีนึ่มมีดอก สส่ วนบรมิ เวณหลจังบด้านสวนผลไมด้ยนรื ตด้น รวมถนงพรืชสวนครจัวและพรืช คลลมตด้น สนาหรจับการแบส่งอาณาเขตของแตส่ละบด้านใชด้วมิธมีลอด้ มรจัน วดด้วยไมด้ไผส่สานขจัดกจันเปป็ นตาโปรส่ ง มมีการเปมิ ดชส่องทะลลสส่ภูบรมิ เวณบด้านขด้างเคมียงตส่อเนรืนึ่องกจัน โดยรจัน วทมีนึ่กน นจั อาณาเขตบด้านแบส่ง ออกเปป็ น ๓ ชนมิด ครือ ๑. รจันวสลาบ เปป็ นรจันวไมด้ไผส่ชนมิดทมีนึ่แขป็งแรงทมีนึ่สลด มมีลกจั ษณะเปป็ นรจัน วไมด้ไผส่ขดจั และตามแนวตจังขจัดชมิดกจันแนส่น นมิยมใชด้เปป็ นรจัน วหนด้าบด้านชมิดถนน
2
๒. รจันวตาแสง เปป็ นรจันวไมด้ไผส่ขดจั กจันเปป็ นตารภู ปตารางสมีนึ่ เหลมีนึ่ยมโปรส่ งๆ สส่ วนใหญส่ใชด้เปป็ นรจัน วขด้างและรจันวหลจังบด้าน ๓. รจันวตจันงปส่ อง เปป็ นรจันวโปรส่ งใชด้ไมด้รวกลนาเลป็ก ๆ มาวางสอดกจับเสารจัน วไมด้เนรืน อแขป็งในแนวนอน หส่างกจันราวครืบกวส่า ๆ รจัน วชนมิดนมีน เปป็ นรจันวชจัวนึ่ คราว เพรืนึ่อรอเปลมีนึ่ยนรจันวตาแสงหรรื อรจันวสลาบในคราวตส่อไป ตามขอบรจันวนมิยมปลภูกไมด้พลส่มไมด้ดอก และไมด้เลรืนอยทมีนึ่เปป็ นพรืชกจันไดด้เชส่น บวบ ตนาลนง ถจัวนึ่ พภู มะระพรืนนเมรือง ฯลฯ มมีกระถมินและชะอมปลภูกแซมเปป็ นระยะ สส่ วนรจัน วขด้างบด้านนมิยม ปลภูกไผส่เลมีนยงและไผส่รวกเปป็ นแนวกจันนอาณาเขตภายในบรมิ เวณบด้านจะประกอบดด้วยตจัวเรรื อน ยลงด้ ขด้าว บส่อนนนา ครกตนาขด้าว และหด้องอาบนนนาทมีนึ่ชาวเหนรือเรมี ยกวส่า “ตต๊อมอาบนนนา” ใกลด้กบจั บส่อนนนา ทด้ายบด้านจะเปป็ นอาหารของวจัวควาย บรมิ เวณคอกวจัวควายนมีน ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “แลส่งวจัวควาย” สนาหรจับบด้านในยส่านเขตเมรืองจะไมส่มมีแลส่งวจัวควาย เพราะไมส่ไดด้ทาน นาตรงบรมิ เวณรจัน วบด้าน ใกลด้ประตภูเขด้าบด้านจะสรด้างเปป็ นเรรื อนหรรื อชจันนเลป็ก ๆ สนาหรจับวางหมด้อนนนาพรด้อมทจันงกระบวย เพรืนึ่อใหด้ผสภูด้ จัญจรไปมาไดด้ตกจั ดรืนึ่ม ถรือเปป็ นการสรด้างบลญกลศล ซนนึ่งภาษาเหนรือเรมี ยกวส่า “ตานนนนา” สส่ วนบรมิ เวณทมีนึ่ดมินดด้านหจัวนอนจะตจันงศาลผมีบรรพบลรลษไวด้เรมี ยกวส่า”หอผมีปภูส่ยส่า” ซนนึ่งจะมมีเฉพาะบางบด้านเทส่านจันน บรมิ เวณทด้ายบด้านเปป็ นสวนครจัวหรรื อ “สวนฮมีน ” มมีการกจันนรจันวไมด้ไผส่สานเพรืนึ่อ ปด้ องกจันเปป็ ด ไกส่ สล นขจั เขด้าไปทนาลายพรืชผล บรมิ เวณรอบ ๆ บส่อนนนาจะปลภูกไมด้พลส่มไมด้ดอก และพรืชคลลมดมินทมีนึ่ใชด้ปรล งอาหาร สส่ วนใหญส่เปป็ นผจักทมีนึ่ใชด้รจับประทานกจับลาบ เชส่น ชะพลภู สะระแหนส่ ผจักไผส่ ฯลฯ ซนนึ่งนอกจากเปป็ นการประดจับบรมิ เวณใหด้สวยงามและใชด้บรมิ โภคแลด้วยจังใชด้เปป็ นสส่ วนบจังสายตาในขณะอาบนนน า โดยมมีการทนารส่ องนนนาจากทมีนึ่อาบนนนาใหด้ไหลเขด้าสภูส่บรมิ เวณ สวนครจัว นอกจากนจันน ตามบรมิ เวณขอบบส่อยจังปลภูกขส่า ไพล กระชาย ขมมินน สลจับไวด้บรมิ โภคและดภูดซจับนนนาทมินงจากบรมิ เวณอาบนนนา ทนาใหด้สภาพแวดลด้อมไมส่เกมิดการเนส่าเสมี ย อมีกทจันงมมีการปลภูก ไมด้ผลยรืนตด้นบรมิ เวณบส่อนนนาบจังแสงแดดสส่ องเพรืนึ่อรจักษานนนาในบส่อใหด้เยป็นอมีกดด้วย เรรื อนลด้านนาไทยทจันง ๓ ประเภททมีนึ่กลส่าวขด้างตด้น ไมส่วาส่ จะมมีขนาดใดกป็ตาม จะมมีลกจั ษณะทจัวนึ่ ๆ ไปอจันเปป็ นเอกลจักษณร์ของเรรื อนลด้านนา โดยมมีสส่วนประกอบทมีนึ่สาน คจัญตส่าง ๆ ดจัง ตส่อไปนมีน ๑. บจันไดและเสาแหลส่งหมา เรรื อนลด้านนาไทยทจันง ๓ ประเภท ตจัวบจันไดเรรื อนจะหลบอยภูใส่ ตด้ชายคาบด้านซด้ายมรือเสมอ จนงตด้องมมีเสาลอยรจับโครงสรด้างหลจังคาดด้านบนตจันงลอยอยภูส่ แตส่โดยทจัวนึ่ ไปเรรื อนไมด้มกจั จะยรืนนึ่ โครงสรด้างออกมาอมีกสส่ วนหนนนึ่งโดยทนาเปป็ นชายคลลมบจันไดหรรื อเปป็ นโครงสรด้างลอยตจัว สส่ วนเรรื อนแฝดแระเภทมมีชานเปมิ ดหนด้าเรรื อน ไมด้หลบบจันไดเขด้าชายคา แตส่จะวางบจันไดชนชานโลส่ง หนด้าเรรื อนอยส่างเปมิ ดเผย เสาลอยโดด ๆ ตด้นเดมียวทมีนึ่ใชด้รจับชายคาทางเขด้านมีน เรมี ยกวส่า”เสาแหลส่งหมา” ซนนึ่งมาจากการทมีนึ่ชาวเหนรือนนาหมามาผภูกไวด้ทมีนึ่เสานมีน นนจันึ่ เอง ๒. เตมิตน จากบจันไดขนนนไปมจักมมีชานบจันได ซนนึ่งเปป็ นบรมิ เวณทมีนึ่จะเปป็ นสส่ วนเชรืนึ่อมพรืนนทมีนึ่ตส่าง ๆ ของเรรื อน ถจัดจากชานจะเปป็ นบรมิ เวณหด้องโถงเปมิ ดโลส่ง ยกสภูงจากระดจับชานประมาณ ๑ -๒ ครืบ เปป็ นสส่ วน ทมีนึ่อยภูใส่ ตด้ชายคา มมีเนรืน อทมีนึ่ ๒ หด้องเสา บรมิ เวณนมีน เปป็ นบรมิ เวณอเนกประสงคร์ ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “เตมิตน” เตมิตนจะใชด้เปป็ นทจันงทมีนึ่นงจันึ่ เลส่น รจับแขก รจับประทานอาหาร ทนาบลฯเลมีน ยงพระในงานมงคล ใชด้ประกอบพมิธมีกรรมในงานศพ หรรื อในกรณมี ทมีนึ่บาด้ นนมีน มมีลภูกสาว เวลาคนนึ่าครืนพวกหนลส่ม ๆ กป็จะมาแอส่วสาวทมีนึ่เตมิตนนมีน หรรื อในกรณร์เรรื อนทมีนึ่มมีหด้องนอนเดมียว จะใชด้เตมิตนเปป็ นทมีนึ่นอนของลภูกชาย สส่ วนลภูกสาวจะนอนกจับพส่อแมส่ แตส่ถาด้ เปป็ นเรรื อนขนาดเลป็กหรรื อเรรื อนไมด้มกจั จะตจันงรด้านนนนาในบรมิ เวณเตมิตนนมีน ดวด้ ย โดยทจัวนึ่ ไปบรมิ เวณเตมิตนของแตส่ละบด้านจะเปป็ นเนรืน อทมีนึ่โลส่งไมส่มมีการนนาของตส่าง ๆ มาเกป็บไวด้ในบรมิ เวณนมีน แตส่จะสรด้างทมีนึ่เกป็บของทมีนึ่ไมส่คส่อยไดด้ใชด้ในชมีวมิตประจนาวจัน เชส่น ขจันโตก หมด้อ กระบลง ตะกรด้า ฯลฯ ไวด้บนเพดานโปรส่ งใตด้หลจังคาเตมิ ตน โดยนนาไมด้ไผส่มาทนาเปป็ นตะแกรง โปรส่ ง ลายตารางสมีนึ่ เหลมีนึ่ยมยรืดแขวนกจับขรืนึ่นจจันทจันปละแปหจัวเสาของเรรื อน เพดานตะแกรงโปรส่ งนมีน ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “ควจันนึ่ ” ทางตะวจันออกของเตมิตนจะเปป็ นหมิน งพระ บนหมิน งพระ นอกจากวางพระพลทธรภู ปแลด้ว ยจังมมีตะกรล ด ยจันตร์ และสมลดขส่อยทมีนึ่เขมียนวรรณกรรมของชาดก รวมถนงตนาราฤกษร์ยามทางโหราศาสตรร์ ตนารายา รวมอยภูดส่ วด้ ย นอกจากนมีน ในสมจัยกส่อนบรมิ เวณ ฝาหด้องนอนชมิดกจับหมินงพระ จะมมีภาพเขมียนรภู ปพระธาตลเจดมียสร์ าน คจัญ พรด้อมกจับภาพปมี เกมิดของเจด้าบด้านแขวนไวด้ภาษาเหนรือเรมี ยกวส่า “รภู ปตจัวเปมิ น ง” ซนนึ่งเปป็ นความเชรืนึ่อของชาวเหนรือทมีนึ่ถรือวส่าคนทมีนึ่ เกมิดปมี ตส่างๆ จะตด้องไหวด้พระธาตลประจนาปมี เกมิดของตจัวเองเพรืนึ่อความเปป็ นสมิ รมิมงคล ๓. รด้านนนนา จากชานโลส่งหนด้าบด้านหรรื อชานใตด้หลจังคาตรงรมิ มขอบชานดด้านใดดด้านหนนนึ่ง จะมมีหมินงสนาหรจับวางหมด้อนนนาดรืนึ่ม พรด้อมทมีนึ่แขวนกระบวยหมิน งนนนา สภูงจากพรืนนชานประมาณ ๘๐-๑๐๐ เซนตมิเมตร หากหมิน งนนนาอยภูทส่ มีนึ่ชานโลส่งแจด้งเจด้าของบด้านจะทนาหลจังคาคลลมลจักษณะคลด้ายเรรื อนเลป็ก ๆ เพรืนึ่อไมส่ใหด้แสงแดดสส่ องลงทมีนึ่หมด้อนนน า เปป็ นการรจักษาความเยป็นของนนนาดรืนึ่ม หมินงนนนานมีน เรมี ยกวส่า”รด้านนนนา” หรรื อภาษาเหนรือวส่า “ฮด้านนนนา” รด้านนนนาของเรรื อนลด้านนาถรือวส่าเปป็ นเอกลจักษณร์ทางวจัฒนธรรมดด้านการอยภูอส่ าศจัยของชาวลด้านนาโดยเฉพาะ ๔. หด้องนอน ถจัดจากเตมิตนจะเปป็ นหด้องนอนซนนึ่งเปป็ นหด้องทมีนึ่มมีฝาปมิ ดลด้อมทจันง ๔ ดด้านมมีประตภูทางเขด้า เหนรือชส่องนมีน มมีไมด้แกะสลจักลวดลายสวยงาม เปป็ นแผส่นไมด้ทมีนึ่ชาวลด้านนาเชรืนึ่อวส่าเปป็ นแผส่นไมด้ศกจั ดมิดิ์สมิทธมิดิ์ ตมิด ไวด้เพรืนึ่อปด้ องกจันสมินึ่ งเลวรด้ายตส่าง ๆ ทมีนึ่จะผส่านเขด้าสภูส่หด้องนอนเรมี ยกวส่า “หนายน” ตรงกรอบประตภูลส่างมมีแผส่นธรณมี ประตภูสภูงกวส่าขอบประตภูปกตมิ เรมี ยกวส่า “ขส่มประตภู” ทนาหนด้าทมีนึ่เปป็ นกรอบชส่องประตภู และเปป็ นเสด้นกจัน นอาณาเขตระหวส่างหด้องนอนกจับเตมินึ่น สนาหรจับหด้องนอน ชาวลด้านนาถรืออยส่างเครส่ งครจัดวส่า เปป็ นบรมิ เวณเฉพาะของสมาชมิกภายในครอบครจัว บลคคลภายนอกหรรื อแขกหด้ามเขด้าเดป็ดขาด หากกด้าวเลยขมประตภูเขด้ามาเพมียงเลป็กนด้อยกป็ถรือวส่าเปป็ นการ “ผมิดผมี” ครือกระทนาผมิดตส่อผมีบรรพบลรลษจะตด้องปรจับโทษ พรด้อมทจันงทนาพมิธมีขอขมา หด้องนอนทมีนึ่อยภูถส่ ดจั จากบรมิ เวณเตมิตนเปป็ นหด้องขนาดใหญส่ เมรืนึ่อเทมียบบรมิ เวณอรืนึ่นของเรรื อน กมินเนรืน อทมีนึ่ ๓ หด้องเสา โดยเฉพาะเรรื อนกาแลและเรรื อนไมด้สส่วนเรรื อนชนบทจะกมินเนรืน อทมีนึ่ ๒ หด้องเสา ทจันงนมีน ขนาดหด้องจะขนนนอยภูกส่ บจั ขนาดของเรรื อนแตส่จะหลจังวส่าใชด้ชรืนึ่อและคานยาวกมีนึ่ศอก หด้องนอนในเรรื อนลด้าน นาจะเปป็ นหด้องโลส่ง ๆ สมาชมิกของครอบครจัวจะนอนรวมกจันในหด้องนมีน การนอนจะแบส่งเนรืน อทมีนึ่ตามหด้องเสา หด้องเสาชส่วงในสล ดเปป็ นบรมิ เวณทมีนึ่นอนหจัวหนด้าครอบครจัวและภรรยา ถจัดมาเปป็ น บรมิ เวณหลจับนอนของลภูก ๆ หากลลกคนใดแตส่งงานไปกป็จะเลรืนึ่อนมานอนในหด้องเสาถจัดไป การแยกกลลส่มนอนอาศจัยการปภูเสรืนึ่ อปภูทมีนึ่นอน การกางมลงด้ ของแตส่ละกลลส่ม และใชด้ผาด้ มส่านแบส่งกจันน บรมิ เวณนอนของแตส่ละกลลส่มใหด้มมิดชมิด มส่านกจันนนมีน เรมี ยกวส่า “ผด้ากจันง” เวลานอนสมาชมิกทลกคนจะหจันหจัวไปทางทมิศตะวจันออกหด้องนอนซมีกตะวจันออกทจันงหมดใชด้เปด้ นบรมิ เวณนอน สส่ วนซมีก
ตะวจันตกบรมิ เวณปลายตมีนนอนจะใชด้เปป็ นบรมิ เวณเกป็บของตส่าง ๆ ของสมาชมิกในครจัวเรรื อน ในการแบส่งซมีกสส่ วนทมีนึ่นอนกจับทมีนึ่เกป็บของจะแบส่งโดยไมด้หนาขนาดกวด้างประมาณ ๗ -๘ นมินว วาง ผส่ากลางตจัวเรรื อนยาวตลอดความยาวของเรรื อนระดจับเสมอพรืนนเรมี ยกวส่า “แปด้ นตด้อง” ซนนึ่งทนาหนด้าทมีนึ่ปด้องกจันการสจันึ่นสะเทรือนของพรืนน เวลาเดมินบรมิ เวณซมีกปลายเทด้า เพรืนึ่อไมส่ใหด้รบกวนผภูทด้ มีนึ่กาน ลจัง นอนอยภูส่ สนาหรจับประตภูเขด้าหด้องนอนจะมมี ๒ ประตล ครือ ประตภูเขด้าจากเตมิตน และประตภูขาด้ งซนนึ่งอยภูทส่ มีนึ่ฝาดด้านปลายเทด้าของเรรื อนนอน อยภูชส่ ส่วงหด้องเสาทมีนึ่ชมิดกจับเตมิ ตนเปป็ นประตภูเปมิ ดจากสส่ วนนอน ไปสภูส่ครจัว ๕. หด้องครจัว บรมิ เวณหด้องครจัวจะอยภูทส่ างทมิศตะวจันตกของหด้องนอนเสมอ เรรื อนครจัวทมีนึ่แยกออกไปอมีกหลจังหนนนึ่งจะมมีเฉพาะเรรื อนกาแลและเรรื อนไมด้จรมิ งเทส่านจัน น โดยจะวางขนานกจับเรรื อนใหญส่หรรื อเรรื อน นอน มมีชส่องทางเดมินแยกเรรื อนครจัวออกจากเรรื อนนอน ชายคาของเรรื อนนอนกจับเรรื อนครจัวจะมาจรดกจันเหนรือชส่องทางเดมินเรมี ยกวส่า “ฮส่อมรมิ น” โดยจะมมีรางนนน าสนาหรจับรองรจับนนนาฝนจาก
3
หลจังคา แตส่เดมิมรางนนนาจะเปป็ นซลงไมด้ขนาดใหญส่มมีความยาวเทส่ากจับตจัวเรรื อน มาในชจันนหลจังจนงใชด้ไมด้กระดานประกบกจันเปป็ นรางนนนาแทน สนาหรจับเรรื อนไมด้จรมิ งตรงกลางยอดสจันหลจังคาจะมมี หลจังคาขนาดเลป็กซด้อนอยภูส่ เพรืนึ่อใหด้มมีชส่องระหวส่างหลจังคา สนาหรจับระบายควจันไฟจากเตาขณะหล งตด้มอาหาร สส่ วนดด้านหลจังของเรรื อนครจัวจจัดใหด้มมีชานเลป็ก ๆ วางหมด้อนนน าขนาดใหญส่หลายใบ เปป็ นนนนาสนาหรจับใชด้ลาด้ งถด้วยลด้างชาม
ชาวลด้านนาเชรืนึ่อวส่า ผมีบรรพบลรลษมมีสส่วนดลบจันดาลความสล ขสวจัสดมีใหด้แกส่ลภูกหลาน หากลภูกหลานไมส่ปฏมิบตจั มิตาม “ฮมีตฮอย” (จารมี ต) ทมีนึ่บรรพบลรลษวางไวด้ยอส่ มเกมิดความวมิบตจั มิ ซนนึ่งถรือวส่าเปป็ นการ “ผมิดผมี” การบจันถรือผมีดงจั กลส่าวนมีน มมีบทบาทสนาคจัญตส่อการแบส่งเนรืน อทมีนึ่ภายในเรรื อนพจักอาศจัยอยส่างชจัดเจนกลส่าวครือ “ผมีปภูส่ยส่า” เปป็ นผมีบรรพบลรลษของแตส่ละตระกภูล ชาวลด้านนาเชรืนึ่อ วส่าสมิ งสถมิตอยภูภส่ ายในบด้านเรรื อน บางครจันงกป็เรมี ยกวส่า “ผมีเรรื อน” ผมีปภูส่ยส่านมีน จะคลมด้ ครองเครรื อญาตมิในกลลส่มตระกภูลเดมียวกจันเทส่านจันน กลลส่มตระกภูลทมีนึ่มมีผมีปภูส่ยส่าเดมียวกจันเรมี ยกวส่า “ถรือผมีเดมียวกจัน” ทมีนึ่สมิงสถมิต ของผมีปภูส่ยส่าอยภูทส่ มีนึ่ศาล หรรื อ “หอผมี” ตจันงอยภูใส่ นทมีนึ่ดมินดด้านหจัวนอนในหอผมี วางเครรืนึ่ องบภูชาอจันไดด้แกส่ ขจัน ดอกไมด้ ธภูปเทมียน เชมีนึ่ยนหมาก นนนาตด้น (คนโทนนนา) บด้านทมีนึ่มมีหอผมีเรมี ยกวส่า “บด้านเกต๊าผมี” เปป็ นบด้านของหญมิงในตระกภูลทมีนึ่อาวลโสทมีนึ่สลด เมรืนึ่อคนในตระกภูลแยกออกไปตจันงเรรื อนเปป็ นครอบครจัวใหมส่กป็จะแบส่งเอาผมีไป ดด้วยการแบส่งเอาดอกไมด้บภูชาผมีทมีนึ่หอผมีไปไวด้ทมีนึ่บาด้ นเรรื อนตนโดยไป วางไวด้ดาด้ นหจัวนอนใกลด้กบจั เสามงคล ผภูทด้ มีนึ่แยกผมีเรรื อนไปอยภูบส่ าด้ นอรืนึ่นนอกจากบด้านเกต๊าผมีจะตด้องเปป็ นผภูหด้ ญมิง เพราะถรือเปป็ นการสรื บทอดทางฝส่ ายหญมิงเทส่านจัน น ฉะนจันน ภายในหด้องนอนตามคตมิ ลด้านนาถรือวส่าเปป็ นทมีนึ่สมิงสถมิตของผมีปภูส่ยส่าดด้วย และถรือเปป็ นบรมิ เวณเฉพาะของกลลส่มเครรื อยาตมิทมีนึ่ถรือผมีเดมียวกจันกลส่าวครือเปป็ นบรมิ เวณหวงหด้ามสนาหรจับบลคคลภายนอกตระกภูลทมีนึ่ไมส่ใชส่ผมีเดมียวกจัน การ แบส่งเขตหวงหด้ามแบส่งโดย “ขส่มประตภู” (ธรณมี ประตภู)หากบลคคลภายนอกลส่วงลนนาเกมินขส่มประตภู ถรือเปป็ นการ “ผมิดผมี” เชรืนึ่อวส่าจะทนาใหด้ผมีโกรธและจะลงโทษผภูลด้ ส่วงละเมมิดใหด้มมีอนจั เปป็ นไป จะ ตด้องทนาพมิธมี “เสมี ยผมี” ครือขอขมาตส่อผมีปภูส่ยส่า ดด้วยการนนาเครรืนึ่ องสจังเวยและเงมินคส่าปรจับโทษมาขมาตส่อผมีปภูส่ยส่ายจังบด้านทมีนึ่ตนลส่วงละเมมิด โดยเจด้าของบด้านจะทนาพมิธมีขอขมาภายในหด้องนอน
เรรื อนไทยภาคตะวจันออกเฉมี ยงเหนรือ
การสรด้างบด้านของชลมชนในภภูมมิภาคตะวจันออกเฉมี ยงใตด้ตน งจั แตส่สมจัยโบราณมจักเลรือกทนาเลทมีนึ่ตน งจั อยภูตส่ ามทมีนึ่ราบลลส่มทมีนึ่มมีแมส่นาน สนาคจัญ ๆ ไหลผส่าน เชส่น แมส่นาน โขง แมส่นาน มภูล แมส่นาน ชมี แมส่นาน สงคราม ฯลฯ รวมทจันงอาศจัยอยภูตส่ ามรมิ มหนองบนง ถด้าตอนใดนนนาทส่วมถนงกป็จะขยจับไปตจันงอยภูบส่ นโคกหรรื อเนมินสภูง ดจังนจันนชรืนึ่อหมภูส่บาด้ นในภาคอมีสานจนงมจักขนนนตด้นดด้วยคนาวส่า “โคก โนน หนอง” เปป็ นสส่ วนใหญส่ ลจักษณะหมภูส่บาด้ นทางภาคตะวจันออกเฉมี ยงเหนรือหรรื อภาคอมีสานนจันน มจักจะอยภูรส่ วมกจันเปป็ นกระจลก สส่ วนทมีนึ่ตน งจั บด้านเรรื อนตามทางยาวของลนานนนานจันนมมีนอด้ ย ผมิดกจับทางภาคกลางทมีนึ่มกจั ตจันงบด้าน เรรื อนตามทางยาว ทจันงนมีน เพราะมมีแมส่นน าลนาคลองมากกวส่า หนลส่มสาวชาวอมีสานเมรืนึ่อแตส่งงานกจันแลด้ว ตามปกตมิฝส่ายชายจะตด้องไปอยภูบส่ าด้ นพส่อตาแมส่ยาย ตส่อเมรืนึ่อมมีลภูกจนงขยจับขยายไปอยภูทส่ มีนึ่ใหมส่ เรมี ยกวส่า “ออกเอรือน” แลด้วหจักลด้างถางพงหาทมีทาน นา ดจังนจันน ทมีนึ่นาของคนชจันนลภูกชจันนหลานจนงมจักไกลออกจากหมภูส่บาด้ นไปทลกทมี และเมรืนึ่อบรมิ เวณเหมาะสมจะทนานาหมดไป เพราะพรืนนทมีนึ่ราบทมีนึ่ มมีแหลส่งนนนามมีจาน กจัด คนอมีสานชจันนลภูกหลานกป็มกจั ชวนกจันไปตจันงบด้านใหมส่อมีก หรรื อถด้าทมีนึ่ราบในการทนานาบรมิ เวณใดกวด้างไกลไปมาลนาบาก กป็จะชวนกจันไปตจังบด้านใหมส่ใกลด้เคมียงกจับนาของตน ทนาใหด้เกมิดการขยายตจัวหลายเปป็ นหมภูส่บาด้ นขนนน การตจันงถมินึ่นฐานบด้านเรรื อนของคนอมีสานมจักเลรือกทนาเลทมีนึ่เอรืนอตส่อการยจังชมีพ ซนนึ่งมมีองคร์ประกอบทจัวนึ่ ไปดจังนมีน ๑. แหลส่งนนนา นจับเปป็ นสมินึ่ งสนาคจัญอจันดจับแรก อาจเปป็ นหนองนนนาใหญส่ หรรื อหด้วย หรรื อลนานนนาทมีนึ่แยกสาขามาจากแมส่นน าใหญส่ ทมีนึ่มมีนน าเฉพาะฤดภูฝน สส่ วนมากเปป็ นทมีนึ่ราบลลส่มสามารถ ทนานาและเลมีนยงสจัตวร์ไดด้ในบางฤดภูเทส่านจันน ชรืนึ่อหมภูส่บาด้ นมจักขนนนตด้นดด้วยคนาวส่า “เลมิง วจัง หด้วย กลด หนอง และทส่า” เชส่น เลมิงนกทา วจังสามหมด้อ หด้วยยาง กลดนาคนา หนองบจัวแดง ฯลฯ
๒. บรมิ เวณทมีนึ่ดอนเปป็ นโคกหรรื อทมีนึ่สภูงนนนาทส่วมไมส่ถนง สามารถทนาไรส่ และมมีทลส่งหญด้าเลมีน ยงสจัตวร์ มมีทน งจั ทมีนึ่ดอนรมิ มแมส่นาน และทมีนึ่ดอนตามปส่ ารมิ มเขา แตส่มมีนาน ซจับไหลมาบรรจบเปป็ น หนองนนนา ชรืนึ่อหมภูส่บาด้ นมจักขนนนตด้นดด้วยคนาวส่า “โคก ดอน โพน และโนน” เชส่น โคกสมบภูรณร์ ดอนสวรรคร์ โพนยางคนา ฯลฯ
๓. บรมิ เวณปส่ าดง เปป็ นทนาเลทมีนึ่ใชด้ปลภูกพรืชไรส่ และสามารถหาของปส่ าไดด้สะดวก มมีลาน ธารไหลผส่าน เมรืนึ่ออพยพมาอยภูกส่ นจั มากเขด้ากป็กลายเปป็ นหมภูส่บาด้ นและมจักเรมี ยกชรืนึ่อหมภูส่บาด้ นขนน น ตด้นดด้วยคนาวส่า “ดง ปส่ า และเหลส่า” เชส่น โคกศาลา ปส่ าตด้นเปรื อย เหลส่าอลดม ฯลฯ
๔. บรมิ เวณทมีนึ่ราบลลส่ม เปป็ นพรืนนทมีนึ่เหมาะในการทนานาขด้าว และทลส่งหญด้าเลมีน ยงสจัตวร์ในหนด้าแลด้ง ตจัวหมภูส่บาด้ นจะตจันงอยภูบส่ รมิ เวณขอบหรรื อแนวของทมีนึ่ราบตมิดกจับชายปส่ า แตส่นนาทส่วมไมส่ ถนงในหนด้าฝน บางพรืนนทมีนึ่เปป็ นทมีนึ่ราบลลส่มมมีนน าขจังตลอดทจันงปมี เรมี ยกวส่า “ปส่ าบลส่งปส่ าทาม” เปป็ นตด้น ๕. บรมิ เวณปส่ าละเมาะ มจักเปป็ นทมีนึ่สาธารณะสามารถใชด้เลมีน ยงสจัตวร์และหาของปส่ าเปป็ นอาหารไดด้ ตลอดจนมมีสจัตวร์เลป็กสจัตวร์นอด้ ยทมีนึ่นาน มาเปป็ นอาหารยจังชมีพ รวมทจันงสมลนไพรใชด้ รจักษาโรค และเปป็ นสถานทมีนึ่ยกเวด้นไวด้เปป็ นดอนปภูส่ ตา ตามคตมิความเชรืนึ่อของวจัฒนธรรมกลลส่มไต -ลาว
การเลรือกภภูมมิประเทศเพรืนึ่อตจันงหมภูส่บาด้ นในภาคอมีสานจะเหป็นไดด้วาส่ มมีหลจักสนาคจัญอยภูส่ ๓ ประการ ครือ ตด้องเลรือกทนาเลทมีนึ่ประกอบดด้วย ๑. นนนา เพรืนึ่อการยจังชมีพและประกอบการเกษตรกรรม
4
๒. นา เพรืนึ่อการปลภูกขด้าว (ขด้าวเหนมียว) เปป็ นอาหารหลจัก ๓. โนน เพรืนึ่อการสรด้างบด้านแปลงเมรือง ทมีนึ่นาน ทส่วมไมส่ถนง
สส่ วนคตมิความเชรืนึ่อของชาวอมีสานในการดนาเนมินชมีวมิต ชาวอมีสานมมีความเชรืนึ่อทมีนึ่ไดด้รจับการสมิ บทอดมาจากบรรพบลรลษกลส่าวครือ ความเชรืนึ่อในอนานาจลมีน ลบจั ทมีนึ่เหนรือธรรมชาตมิ และ เชรืนึ่อในการครองเรรื อน การทนามาหาเลมีน ยงชมีพ สมินึ่ งใดทมีนึ่โบราณหด้ามวส่าเปป็ นโทษ และทนาความเดรือนรด้อนมาใหด้กป็จะละเวด้นไมส่ยอมทนาสมิ นึ่ งนจันน สนาหรจับความเชรืนึ่อในการตจันงหมภูส่บาด้ นกป็ไมส่ตส่างกจันนจัก ชาวอมีสานมมีการนจับถรือ “ผมีบาด้ น “ และแถนหรรื อ “ผมีฟด้า” มมีการเซส่นสรวงดวงวมิญญาณบรรพบลรลษเพรืนึ่อใหด้ชส่วยปกปจั ก รจักษาลภูกหลาน มมีการตจันง “ศาลเจด้าปภูส่ ” ไวด้ทมีนึ่ดอนปภูส่ ตา ซนนึ่งมมีชยจั ภภูมมิเปป็ นโคก นนนาทส่วมไมส่ถนง มมีตนด้ ไมส่ใหญส่หนาทนบ มมีการกส่อสรด้าง “ตภูบ” เปป็ นทมีนึ่สถมิตของเจด้าปภูส่ ทจันงหลาย ตลอดจนการตจันง “บรื
อบด้าน” (หลจักบด้าน) เพรืนึ่อเปป็ นสมิ รมิมงคลของหมภูส่บาด้ น และมมีการเซส่น “ผมีอาฮจัก” ครือเทพารจักษร์ใหด้ดภูแลคลมด้ ครองผภูคด้ นในหมภูส่บาด้ นใหด้อยภูดส่ มีมมีสลขตลอดไป พมิธมีเลมีน ยง “ผมีปภูส่ตา” จะกระทนาในเดรือน ๗ คนาวส่า “ปภูส่ ตา” หมายถนง ญาตมิฝส่ายพส่อ (ปภูส่ -ยส่า) และญาตมิฝส่ายแมส่ (ตา-ยาย) ซนนึ่งทจันงสมีนึ่ คนนมีนเมรืนึ่อยจังมมีชมีวมิตอยภูกส่ ป็เปป็ นทมีนึ่เคารพนจับถรือของลภูกหลาน ครจัน นเมรืนึ่อตายไปจนงปลภูกหอหรรื อทมีนึ่ชาวอมีสาน เรมี ยก “ตภูบ” มจักใชด้เสา ๔ ตด้น หลจังคาจจัวนึ่ พรืนนสภูง โดยเลรือกเอาสถานทมีนึ่เปป็ นดงใกลด้บาด้ นมมีตนด้ ไมด้ใหญส่และสจัตวร์ปส่านานาชนมิดเรมี ยกวส่า “ดงปภูส่ ตา” ถรือเปป็ นทมีนึ่ศกจั ดมิดิ์สมิทธมิดิ์ ใครไปรล กลนน าตจัดไมด้หรรื อลส่า สจัตวร์ไมส่ไดด้ หรรื อแมด้แตส่แสดงวาจาหยาบคายกป็ไมส่ไดด้ ปภูส่ ตาจะลงโทษกระทนาใหด้เจป็บหจัวปวดทด้อง และเมรืนึ่อมมีการเจป็บไขด้ไดด้ปส่วยมมีคนลด้มตายผมิดปกตมิเกมิดขนน นในหมภูส่บาด้ นชาวอมีสานถรือกจันวส่า “หลจักเหงมีนึ่ยงหงวย” ตด้องทนาตอกหลจักบด้านใหมส่ใหด้เทมีนึ่ยงตรง มรการสวดมนตร์เลมีน ยงพระสงฆร์ เซส่นสรวงเทพาอารจักษร์ แลด้วกาหลจักไมด้แกส่นมาปจั กใหมส่ ซนนึ่งตด้องมมีคาถาหรรื อยจันตร์ใสส่ พรด้อมกจับ สวดญจัตตมิเสากส่อนเอาลงดมินในบรมิ เวณกลางบด้าน ทจันงนมีนเพราะชาวอมีสานมมีความเชรืนึ่อในการตจันง “หลจักบด้าน” เพราะหลจักบด้านเปป็ นองคร์ประกอบทมีนึ่สาน คจัญของผจังชลมชนระดจับหมภูส่บาด้ น และ เปรมี ยบเสมรือนหจัวใจของบด้าน เมรืนึ่อชลมชนเตมิบโตขนน น “หลจักบด้าน” กป็พฒจั นาไปสภูส่ “หลจักเมรือง” ดจังทมีนึ่ปรากฏอยภูทส่ วจันึ่ ไปในแระเทศไทย หลจักบด้านมจักสรด้างดด้วยไมด้มงคล เชส่น ไมด้คภูณ ไมด้ยอ มมีทนงจั หลจักประธานหลจักเดมียวและมมีพรด้อมหลจักบรมิ วารรายลด้อม สส่ วนรภู ปแบบของหลจักบด้านนจันน มจักควจันนึ่ หจัวไมด้เปป็ นเสาทรงบจัวตภูมหยาบ ๆ บางแหส่งกป็ถางใหด้เปป็ นปลายแหลม แลด้วทนาหยจักเปป็ น “เอวขจัน” ไวด้สส่วนลส่าง ความเชรืนึ่อในการสรด้างเรรื อนอมีสาน อจันดจับแรกตด้องพมิจารณาสถานทมีนึ่ ๆ จะสรด้างเรรื อนกส่อนโดยตด้องเลรือกเอาสถานทมีนึ่ปลอดโปรส่ ง ไมส่มมีจอมปลวก ไมส่มมีหลลมผมี ไมส่มมีตอไมด้ใหญส่ และตด้องดภูความสภูงตนนึ่าลาดเอมียง ไปทางทมิศใดและจะเปป็ นมงคลหรรื อไมส่ ดจังนมีน ๑. พรืนนดมินใด สภูงหนใตด้ ตนนึ่าทางเหนรือ เรมี ยกวส่า “ไชยะเต ดมีหลมี” ๒. พรืนนดมินใด สภูงหนตะวจันตก ตนนึ่าทางตะวจันออก เรมี ยกวส่า “ยสะศรมี ดมีหลมี” ๓. พรืนนดมินใด สภูงทางอมีสาน ตนนึ่าทางหรดมี เรมี ยกวส่า “ไมส่ดมี” ๔. พรืนนดมินใด สภูงทางอาคเนยร์ ตนนึ่าทางพายจัพ เรมี ยกวส่า “เตโซ” เฮรือนนจันนมมิดมี เปป็ นไขด้ พยาธมิฮอด้ นใจ เมรืนึ่อเลรือกไดด้พนรืนทมีนึ่ปลภูกเรรื อนแลด้ว จะมมีการเสมีนึ่ ยงทายพรืนนทมีนึ่นน นจั อมีกครจันงหนนนึ่ง โดยจจัดขด้าว ๓ กระทง ครือ ขด้าวเหนมียว ๑ กระทง , ขด้าวเหนมียวดนา ๑ กระทง และขด้าวเหนมียวแดง ๑ กระทง นนาไปวางไวด้ตรงหลจักกลางทมีนึ่ดมินเพรืนึ่อใหด้กากมิน ถด้ากากมินขด้าวดนา ทส่านวส่าอยส่าอยภูเส่ พราะทมีนึ่นนจั นไมส่ดมี ถด้ากากมินขด้าวแดง ทส่านวส่าไมส่ดมียมิงนึ่ เปป็ นอจัปมงคลมาก ถด้าการกมินขด้าวขาว ทส่านวส่าดมีหลมี จะอยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข ใหด้รจับเฮป็ดเรรื อนสมสรด้างใหด้เสรป็จเรป็ วไว การเลรือกพรืนนทมีนึ่ทมีนึ่จะปลภูกเรรื อนอมีกวมิธมีหนนนึ่งครือ การชมิมรสของดมิน โดยขลดหลลมลนกราวศอกเศษ ๆ เอาใบตองปภูไวด้กนด้ หลลม แลด้วหา หญด้าคาสดมาวางไวด้บนใบตอง ทมินงไวด้คาด้ งครืนจะไดด้ไอดมินเปป็ นเหงรืนึ่อจจับอยภูหส่ นด้าในตอง จากนจันนใหด้ชมิมเหงรืนึ่อทมีนึ่จบจั บนใบตอง หากมมีรสหวาน เปป็ นดมินดมีพออยภูไส่ ดด้ มมีรสจรืด เปป็ นดมินทมีนึ่เปป็ น มงคล จะอยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข มมีรสเคป็ม เปป็ นอจัปมงคล ใครอยภูมส่ กจั ไมส่ย งจั นึ่ ยรืน มมีรสเปรมีน ยว พออยภูไส่ ดด้แตส่ไมส่ใครส่ ดมีนกจั จะมมีทลกขร์เพราะเจป็บไขด้อยภูเส่ สมอ นอกจากนมีน ยจังมมีความเชรืนึ่อเรรืนึ่ องกลมินึ่นของดมินอมีก ดด้วย โดยการขลดดมินลนกราว ๑ ศอก เอาดมินขนน นมาดมกลมินึ่นวส่าเปป็ นอยส่างไร ซนนึ่งเชรืนึ่อกจันวส่า ถด้าดมินมมีกลมินึ่นหอม ถรือวส่าดมินนจันนอลดมดมี เปป็ นมงคลอยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข แตส่ถาด้ ดมินมมีกลมินึ่นเยป็น กลมินึ่นเหมป็น กลมินึ่นคาว ถรือวส่าดมินนจันนไมส่ดมี ใครปลภูกสรด้างบด้านอยภูเส่ ปป็ นอจัปมงคล การดภูพรืนนทมีนึ่กส่อนการสรด้างเรรื อน ชาวอมีสานแตส่โบราณถรือกจันมาก แตส่ในปจัจจลบนจั ไดด้ปรจับเปลมีนึ่ยนใหด้สอดคลด้องกจับวมิถมีชมีวมิต โดยยจังใชด้คตมิเดมิมแตส่มมีการเลมีนึ่ยงหรรื อการแกด้เคลป็ด เชส่น การชมิมดมิน หากเปป็ นรสเคป็มหรรื อเปรมีน ยวกป็แกเคลป็ดโดยการบอกวส่าจรืด สส่ วนการดมกลมินึ่นดมิน การมมีกลมินึ่นเหมป็นคาวกป็จะบอกเอาเคลป็ดวส่า หอม เปป็ นตด้น
ฤกษร์เดรือน
ฤกษร์ยามในการปลภูกเรรื อน
๑. เดรือนเจมียง (เดรือนอด้าย) นาคนจันนนอนหลจับหากปลภูกเรรื อนอยภูมส่ กจั ตาย ๒. เดรือนยมีนึ่ นาคนอนตรืนึ่น ปลภูกเรรื อนอยภูดส่ มี มมีสลข ๓. เดรือนสาม นาคหากมินทางเหนรือ มมิดมี อยภูฮส่ อด้ นไฟจจักไหมด้ ๔. เดรือนสมีนึ่ นาคหากมินอยภูเส่ รรื อน ปลภูกเรรื อนอยภูดส่ มีมมีมงคล ๕. เดรือนหด้า นาคพส่ายครล ฑหนมี ปลภูกเรรื อนรด้อนนอกรด้อนใจ มมิดมี ๖. เดรือนหก จะบรมิ บภูรณร์ดวด้ ยทรจัพยร์สมินเงมินทอง มมิตรสหายมาก ๗. เดรือนเจป็ด นาคพส่ายหนมี จจักไดด้พรากจากเรรื อนมมิดมี
5
๘. เดรือนแปด นาคเหป็นครล ฑ จจักไดด้เสมี ยของมมิรภูด้แลด้ว ๙. เดรือนเกด้า นาคประดจับตน ปลภูกเรรื อนมมีขาด้ วของกมินมมิรภูด้หมด
๑๐. เดรือนสมิ บ นาคถอดเครรืนึ่ องประดจับ ปลภูกเรรื อนเขป็ญใจ และคนในเรรื อนมจักเจป็บไขด้ตาย ๑๑. เดรือนสมิ บเอป็ด จะเกมิดทลกขร์ภยจั อจันตรายตส่าง ๆ มจักจะมมีคนฟด้ องรด้องกลส่าวหา จจักมมีโทษทจัณฑร์ ๑๒. เดรือนสมิ บสอง จะไดด้ทรจัพยร์สมิน เงมินทอง ขด้าวของ และคนใชด้ดมีหลมีแล ฤกษร์วนจั ๑. วจันอาทมิตยร์ ปลภูกเรรื อนจะเกมิดทลกขร์อลบาทวร์ ๒. วจันจจันทรร์ ทนาแลด้ว ๒ เดรือนจะไดด้ลาภผด้าผส่อนและของชาวเหลรือง เปป็ นทมีนึ่พนงพอใจ ๓. วจันอจังคาร ทนาแลด้ว ๓ วจันไฟจะไหมด้หรรื อจะเจป็บไขด้ ๔. วจันพลธ ปลภูกเรรื อนจะไดด้ลาภเครรืนึ่ องอลปโภคมมีผาด้ ผส่อน เปป็ นตด้น ๕. วจันพฤหจัสบดมี ปลภูกเรรื อนจะเกมิดสลขกายสบายใจ ทนาแลด้ว ๕ เดรือนจะไดด้โชคลาภมาก ๖. วจันศลกรร์ ปลภูกเรรื อนจะมมีความทลกขร์และความสล ขกนนากนนึ่งกจันทนาแลด้ว ๓ เดรือนจะไดด้ลาภเลป็กนด้อย ๗. วจันเสารร์ ปลภูกเรรื อนจะเกมิดพยาธมิ หรรื อเลรือดตกยางออก ทนาแลด้ว ๔ เดรือนจะลนาบาก หด้ามไมส่ใหด้ทาน เล ลจักษณะเรรื อนไทยอมีสาน คนาวส่า “บด้าน” กจับ “เฮรือน” (ความหมายเชส่นเดมียวกจับ “เรรื อน”) สนาหรจับความเขด้าใจของชาวอมีสานแลด้วจะตส่างกจัน คนาวส่า “บด้าน” มจักจะหมายถนง “หมภูส่บาด้ น” มมิใชส่บาด้ นเปป็ นหลจัง ๆ เชส่น บด้านโนนสมบภูรณร์ บด้านนาคนาแคนหรรื อบด้านดงมะไฟ เปป็ นตด้น สส่ วนคนาวส่า “เอรือน” นจัน น ชาวอมีสานหมายถนงเรรื อนทมีนึ่เปป็ นหลจัง ๆ นอกจากคนาวส่า “เฮรือน” แลด้ว อมีสานยจังมมีสมินึ่ งปลภูกสรด้างทมีนึ่ มมีลกจั ษณะการใชด้สอยใกลด้เคมียงกจัน แตส่รภูปแบบแตกตส่างกจันไป เชส่น คนาวส่า “โฮง” หมายถนงทมีนึ่พกจั อาศจัยทมีนึ่ใหญส่กวส่า “เฮรือน” มจักมมีหลายหด้อง เปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องเจด้าเมรืองหรรื อเจด้าครองนครในสมจัย โบราณ คนาวส่า “คลมด้ ” หมายถนง บรมิ เวณทมีนึ่มมี “เฮรือน” รวมกจันอยภูหส่ ลาย ๆ หลจังเปป็ นหมภูส่อยภูใส่ นละแวกเดมียวกจัน เชส่น คลมด้ วจัดเหนรือ คลมด้ วจัดใตด้ และคลมด้ หนองบจัวเปป็ นตด้น คนาวส่า “ตภูบ” หมายถนง กระทส่อมทมีนึ่ปลภูกไวด้เปป็ นทมีนึ่พกจั ชจัวนึ่ คราว มลงดด้วยหญด้าหรรื อใบไมด้ ชาวอมีสาน มมีความเชรืนึ่อในการสรด้างเรรื อนใหด้ดาด้ นกวด้างหจันไปทางทมิศตะวจันออกและตะวจันตก ใหด้ดาด้ นยาวหจันไปทางทมิศ
เหนรือและใตด้ ซนนึ่งเปป็ นลจักษณะทมีนึ่เรมี ยกวส่า วางเรรื อนแบบ “ลส่องตาเวป็น” (ตามตะวจัน) เพราะถรือวส่าหากสรด้างเรรื อนใหด้ “ขวางตาวจัน แลด้ว “ขะลนา” ครือเปป็ นอจัปมงคลทนาใหด้ผอภูด้ ยภูไส่ มส่มมีความสล ข บรมิ เวณรอบ ๆ เรรื อนอมีสานไมส่นมิยมทนารจันว เพราะเปป็ นสจังคมเครรื อญาตมิมกจั ทนายลงด้ ขด้าวไวด้ใกลด้เรรื อน บางแหส่งทนาเพมิงตส่อจากยลงด้ ขด้าว มมีเสารจับมลงดด้วยหญด้าหรรื อแปด้ นไมด้ เพรืนึ่อเปป็ นทมีนึ่ตมิดตจัน งครก กระเดรืนึ่องไวด้ตาน ขด้าว สส่ วนใตด้ถลนบด้านซนนึ่งเปป็ นบรมิ เวณทมีนึ่มมีการใชด้สอยมากทมีนึ่สลด จะมมีตนจังแตส่ตน งจั หภูกไวด้ทอผด้า กมีนึ่ทอเสรืนึ่ อแครส่ ไวด้ปจันึ่นดด้าย และเลมีนยงลภูกหลาน นอกจากนจันนแลด้ว ใตด้ถลนยจังใชด้เกป็บไห หมจักปลารด้า และสามารถกจันนเปป็ นคอกสจัตวร์เลมีนยง ใชด้เกป็บเครรืนึ่ องมรือเกษตรกรรม ตลอดจนใชด้จอดเกวมียน การจจัดวางแผนผจังของหด้องและองคร์ประกอบตส่าง ๆ ในเรรื อนไทยอมีสานมมีดงจั นมีน ๑. เรรื อนนอนใหญส่ จะวางจจัวนึ่ รจับทมิศตะวจันออก-ตะวจันตก (ตามตะวจัน) สส่ วนมากจะมมีความยาว ๓ ชส่วงเสา เรมี ยกวส่า “เรรื อนสามหด้อง” ใตด้ถลนโลส่ง ชจัน นบนแบส่งออกเปป็ น ๓ สส่ วน ครือ ๑.๑. หด้องเปมิ ง เปป็ นหด้องนอนของลภูกชาย มจักไมส่กน จันหด้องดด้านหจัวนอนมมีหมินงประดมิษฐานพระพลทธรภู ปหรรื อสมินึ่ งเคารพบภูชา เชส่น เครรืนึ่ องราง ของขลจัง เปป็ นตด้น ๑.๒. หด้องพส่อ-แมส่ อาจกจันนเปป็ นหด้องหรรื อบางทมีกป็ปลส่อยโลส่ง
๑.๓. หด้องนอนลภูกสาว มมีประตภูเขด้ามมีฝากจันนมมิดชมิด หากมมีลภูกเขยจะใหด้นอนในหด้องนมีน ซนนึ่งชาวอมีสานเรมี ยกวส่า “หด้องสส่ วม” สส่ วนชจันนลส่างของเรรื อนนอนใหญส่อาจใชด้สอยไดด้อมีกกลส่าวครือ กจันนเปป็ นคอกวจัวควาย ตจันงแครส่ นอนพจักผส่อนในตอนกลางวจัน และทนาหจัตถกรรมจจักสานถจักทอของสมาชมิกในครอบครจัว เกป็บ อลปกรณร์การทนานาทนาไรส่ เชส่น จอบ เสมี ยม คราด ตลอดจนเกวมียน เปป็ นตด้น
๒. เกย (ชานโลส่งมมีหลจังคาคลลม) เปป็ นพรืนนทมีนึ่ลดระดจับลงมาจากเรรื อนนอนใหญส่ มจักใชด้เปป็ นทมีนึ่รจับแขก ทมีนึ่รจับประทานอาหาร และใชด้เปป็ นทมีนึ่หลจับนอนของลภูกชายและแขกเห รรืนึ่ อทมีนึ่กลจับมาจากงานบลญในตอนคนนึ่าครืน สส่ วนของใตด้ถลนจะเตมีน ยกวส่าปกตมิ ซนนึ่งอาจใชด้เปป็ นทมีนึ่เกป็บฟรื นหรรื อสมินึ่ งของทมีนึ่ไมส่ใหญส่โตนจัก ๓. เรรื อนแฝด เปป็ นเรรื อนทรงจจัวนึ่ เชส่นเดมียวกจับเรรื อนนอน ในกรณมี ทมีนึ่พนรืนทจันงสองหลจังเสมอกจัน โครงสรด้างทจันงคานพรืนนและขรืนึ่อหลจังคาจะฝากไวด้กบจั เรรื อนนอน แตส่หากเปป็ นเรรื อน แฝดลดพรืนนลงมากกวส่าเรรื อนนอนกป็มกจั เสรมิ มเสาเหลป็กมารจับคานไวด้อมีกแถวหนนนึ่งตส่างหาก ๔. เรรื อนโขส่ง มมีลกจั ษณะเปป็ นเรรื อนทรงจจัวนึ่ เชส่นเดมียวกจับเรรื อนนอนใหญส่แตส่ตส่างจากเรรื อนแฝดตรงทมีนึ่โครงสรด้างของเรรื อนโขส่งจะแยกออกจากเรรื อนนอน โดยสมิ น นเชมิง สามารถ รรืน อถอนออกไปปลภูกใหมส่ไดด้โดยไมส่ประทบกระเทรือนตส่อเรรื อนนอน การตส่อเชรืนึ่อมของชายคาทจันง ๒ หลจัง ใชด้รางนนนา โดยใชด้ไมด้กระดาน ๒ แผส่นตส่อกจันเปป็ นรภู ปตจัววมีแลด้วอลดดด้วยชจันผสมขมีน เลรืนึ่อย ในกรณมี ทมีนึ่เรรื อนไมส่มมีครจัวกป็สามารถใชด้พรืนนทมีนึ่สส่วนเรรื อนโขส่งนมีน ทาน ครจัวชจัวนึ่ คราวไดด้ ๕. เรรื อนไฟ (เรรื อนครจัว) สส่ วนมากจะเปป็ นเรรื อน ๒ ชส่วงเสา มมีจวจันึ่ โปรส่ งเพรืนึ่อระบายควจันไฟ ฝานมิยมใชด้ไมด้ไผส่สานลายทแยงหรรื อลายขจัด
6
๖. ชานแดด เปป็ นบรมิ เวณนอกชานเชรืนึ่อมระหวส่างเกย เรรื อนแฝดกจับเรรื อนไฟ มมีบนจั ไดขนน นดด้านหนด้าเรรื อนมมี “ฮด้างแอส่งนนนา” (ด้รด้านหมด้อนนนา) อยภูตส่ รงขอบของชานแดด บางเรรื อน ทมีนึ่มมีบนจั ไดขนนนลงทางดด้านนหลจังจะมมี “ชานมน” ลดระดจับลงไปเลป็กนด้อยโดยอยภูกส่ าด้ นหนด้าของเรรื อนไฟเพรืนึ่อใชด้เปป็ นทมีนึ่ลาด้ งภาชนะตจันงโอส่งนนนาและวางกระบะปลภูกพรืชผจักสวนครจัวตส่าง ๆ รภู ปแบบของเรรื อนไทยอมีสานสามารถแบส่งไดด้ตามประเภทของการพจักอาศจัยทมีนึ่ตอบสนองประโยชนร์ใชด้สอยในวาระตส่าง ๆ กจัน ดจังตส่อไปนมีน ๑. ประเภทชจัวนึ่ คราว หรรื อใชด้เฉพาะฤดภูกาล ไดด้แกส่ “เถมียงนา” หรรื อ “เถมียงไรส่ ” สส่ วนใหญส่จะยกพรืนนสภูง เสาเรรื อนใชด้ไมด้จรมิ ง สส่ วนโครงใชด้ไมด้ไผส่หลจังคามลงหญด้าหรรื อแปด้ นไมด้ทมีนึ่ รรืน อมาจากเรรื อนเกส่า พรืนนเปป็ นไมด้ไผส่สจับ ในกรณมี ทมีนึ่ไรส่ นาอยภูไส่ มส่ไกลจากเรรื อนพจักสามารถไปกลจับไดด้ภายในวจันเดมียวจะไมส่นมิยมกจันนฝา หากตด้องคด้างครืนกป็มกจั กจันนฝาดด้วย “แถบตอง” ครือสาน ไมด้ไผส่เปป็ นตารางขนาบใบตด้นเหมี ยงหรรื อใบตด้นพลวง ซนนึ่งจะทนทานอยภูรส่ าว ๑ -๒ ปมี
๒. ประเภทกนนึ่งถาวร เปป็ นเรรื อนขนาดเลป็กทมีนึ่ไมส่มนจันึ่ คงแขป็งแรงนจักชาวอมีสานเรมี ยกวส่า “เรรื อนเหยด้า” หรรื อ “เฮรือนยด้าว” เปป็ นการเรมิ นึ่ มตด้นชมีวมิตการครองเรรื อน และคส่อย ๆ เกป็บหอม
รอมรมิ บไปสภูส่การมมีเรรื อนถาวรในทมีนึ่สลด ผภูทด้ มีนึ่จะมมี “เรรื อนเหยด้า” นมีน จะเปป็ นเขยของบด้านทมีนึ่เรมินึ่ มแยกตจัวออกไปจากเรรื อนใหญส่ (เรรื อนพส่อแมส่) เพราะในแงส่ความเชรืนึ่อของชาวอมีสาน เรรื อนหลจังเดมียว ไมส่ควรใหด้ครอบครจัวของพมีนึ่นอด้ งอยภูรส่ ส่ วมกจันหลายครอบครจัวในบด้านหลจังหนนนึ่ง ๆ ควรมมีเขยเดมียวเทส่านจัน น การมมีเขนมากกวส่าหนนนึ่งคนมาอยภูรส่ ส่ วมชายคาเดมียวกจันถรือวส่าจะเกมิด “ขะลนา” หรรื อสมิ นึ่ ง อจัปมงคล เรรื อนประเภทนมีน วสจั ดลกส่อสรด้างมจักไมส่พมิถมีพมิถนจั นจัก อาจเปป็ นแบบ “เรรื อนเครรืนึ่ องผภูก” หรรื อเปป็ นแบบผสมของ “เรรื อนเครรืนึ่ องสจับ” กป็ไดด้ เรรื อนประเภทกนนึ่งถาวรนมีน สามารถแบส่งไดด้เปป็ น ๓ ประเภท ครือ ๒.๑ เรรื อนเหยด้ากนนึ่งถาวรชนมิด “ตภูบตส่อเลด้า” เปป็ นเรรื อนทมีนึ่อมิงเขด้ากจับตจัวเลด้าขด้าว ซนนึ่งมมีอยภูเส่ กรือบทลกครจัวเรรื อน มมีลกจั ษณะคลด้ายเพมิงหมาแหงนทจัวนึ่ ไปดด้านสภูงจะไป
อาศจัยโครงสรด้างของเลด้าขด้าวเปป็ นตจัวยนด ตส่อหลจังคาลาดตนนึ่าลงไปทางดด้านขด้างของเลด้า แลด้วใชด้เสาไมด้จรมิ งตจันงรจับเพมียง ๒-๓ ตด้น มลงหลจังคาดด้ายหญด้าหรรื อสจังกะสมี ยกพรืนนเตมีนย ๆ กจันนฝาแบบชจัวนึ่ คราว อาศจัยกจันไปกส่อนสจักระยะหนนนึ่ง พอตจันงตจัวไดด้กป็จะยด้ายไปปลภูกเรรื อนใหญส่ถาวรอยภูเส่ อง ตรงสส่ วนทมีนึ่เปป็ น “ตภูบตส่อเลด้า” นมีน กป็ทมินงใหด้เปป็ นทมีนึ่นอนเลส่นของพส่อแมส่ตส่อ ไป ๒.๒ เรรื อนเหยด้ากนนึ่งถาวรชนมิด “ดจันงตส่อดมิน” เปป็ นเรรื อนพจักอาศจัยทมีนึ่แยกตจัวออกจากเรรื อนใหญส่ทาน นองเดมียวกจับ “ตภูบตส่อเลด้า” แตส่จะดภูเปป็ นสจัดสส่ วนมากกวส่า ขนาด ของพรืนนทมีนึ่คส่อนขด้างนด้อย กวด้างไมส่เกมิน ๒ เมตร ยาวไมส่เกมิน ๕ เมตร นมิยมทนา ๒ ชส่วงเสา คนาวส่า “ดจัน งตส่อดมิน” เปป็ นคนาเรมี ยกของชาวไทยอมีสานทมีนึ่หมายถนง ตจัวเสาดจันงจะฝจังถนงดมิน และใชด้ไมด้ทส่อนเดมียวตลอดสภูงขนนนไปรจับอกไกส่ วมิธมีสรด้าง “ดจันงตส่อดมิน” มจักใชด้ผกภู โครงสรด้างเหมรือนกจับเรรื อนเครรืนึ่ องผภูกตจัวเสาและเครรืนึ่ องบนนมิยมใชด้ไมด้จรมิ งทลบเปลรือก หลจังคามลงดด้วยหญด้าคาทมีนึ่กรองเปป็ นตจับแลด้ว เรมี ยกวส่า “ไพหญด้า” หรรื อใชด้แปด้ นไมด้ทมีนึ่รรืนอมาจากเรรื อนใหญส่ ฝาเรรื อนมจักใชด้ฝาแถบตองโดยใชด้ใบกลงหรรื อใบชาดมาประกบกจับไมด้ไผส่สานโปรส่ งเปป็ นตาราง หรรื อทนาเปป็ นฝาไมด้ไผส่สจับฟากสานลายขจัดหรรื อลายสองทแยงตามแตส่สะดวก สส่ วนพรื นนนมิยมใชด้ พรืนนสจับฟากหรรื อใชด้แผส่นการดานปภูรอง โดยใชด้ไมด้ไผส่ผาส่ ซมีกมามจัดขนาบกจันแผส่นกระดานขยจับเลรืนึ่อน ๒.๓ เรรื อนเหยด้ากนนึ่งถาวรชนมิด “ดจันงตจันงคาน” ยจังอยภูใส่ นประเภทของเรรื อนเครรืนึ่ องผภูก มมีความแตกตส่างจากเรรื อน “ดจันงตส่อดมิน” ตรงทมีนึ่เสาดจันงตด้นกลางจะลงมาพจักบน คานสกจัดไมส่ตส่อลงไปถนงดมิน สส่ วนการใชด้วสจั ดลมลงหลจังคา ฝาและพรืนนเรรื อนจะใชด้เชส่นเดมียวกจับเรรื อนประเภท “ดจันงตส่อดมิน” ๓. ประเภทถาวร สส่ วนใหญส่มมีลกจั ษณะเปป็ น “เรรื อนเครรืนึ่ องสจับ” สจังเกตไดด้จากการเลรือกใชด้วสจั ดล รภู ปแบบของการกส่อสรด้าง ประโยชนร์ใชด้สอยและความประณมี ตทางชส่าง อาจ จนาแนกเรรื อนถาวรไดด้เปป็ น ๓ ชนมิด ดจังนมีน ๓.๑. ชนมิดเรรื อนเกย มมีลกจั ษณะใตด้ถลนสภูง หลจังคาทรงจจัวนึ่ เสาใชด้ไมด้กลม ๘ เหลมีนึ่ยม หรรื อเสา ๔ เหลมีนึ่ยม ตจัวเรรื อนประกอบดด้วยเรรื อนใหญส่ เกย ชานแดด เรรื อนไฟ และฮด้างแอส่งนนน า (รด้านหมด้อ นนนา)
งแอส่งนนนา
๓.๒. ชนมิดเรรื อนแฝด มมีลกจั ษณะใตด้ถลนสภูงและใชด้เสากลมหรรื อเสาเหลมีนึ่ยมเชส่นเดมียวกจัน ตจัวเรรื อนประกอบดด้วยเรรื อนใหญส่ เรรื อนแฝด เกย ชานแดด เรรื อนไฟ ฮด้า
๓.๓. ชนมิดเรรื อนโขส่ง มมีลกจั ษณะใตด้ถลนสภูงและใชด้เสากลมหรรื อเสาเหลมีนึ่ยม มมีจจัวนึ่ แฝดอยภูชส่ มิดตมิดกจัน ไมส่นมิยมมมีเกย เรรื อนชนมิดนมีน ประกอบดด้วย เรรื อนใหญส่ เรรื อนโขส่ง ชานแดด เรรื อนไฟ และฮด้างแอส่งนนนา
เรรื อนไทยภาคกลาง
ในจดหมายเหตลของแกมปร์ เฟอรร์ ชาวเยอรมจัน ซนนึ่งมากจับเรรื อชาวฮอลจันดาเมรืนึ่อ พ .ศ. ๒๒๓๓ ไดด้กลส่าวถนงเรรื อนไทยในสมจัยอยลธยาไวด้วส่าบด้านคนธรรมดานจันนเปป็ นบด้าน
กระทส่อม ปลภูกดด้วยไมด้ไผส่ พรืนนปภูกระดานหลจังคามลงจากหยาบๆ พวกขลนนางหรรื อเสนาบดมีและขด้าราชบรมิ พารในราชสนานจักจะปลภูกบด้าน วจัง หรรื อตนาหนจักอยภูตส่ ส่างหาก และบด้านซนนึ่งปลภูกตาม รมิ มฝจันึ่งแมส่นน าปลภูกบนเสาสภูงถนงฟาทอม (๑ ฟาทอมเทส่ากจับ ๖ ฟลต) เพรืนึ่อมมิใหด้กระแสนนนาหนด้านนนาทส่วมถนงและจากจดหมายเหตลของโยส เซาเตป็น พส่อคด้าชาวฮอลจันดา ทมีนึ่เขด้ามาในสมจัยสมเดป็จ พระเจด้าทรงธรรม และสมจัยสมเดป็จพระเจด้าปราสาททอง กป็ไดด้กลส่าวถนงเรรื อนไทยสมจัยอยลธยาไวด้ดงจั นมีน
“บด้านของชาวสยามสรด้างดด้วยไมด้หรรื อไมด้ไผส่ตามแบบของอมินเดมีย หลจังคาบด้านนจันนใชด้จากหรรื อกระเบรืนองมลง เขามจักยกพรืนนใหด้สภูงกวส่าพรืนนดมินราว ๓ หรรื อ ๔ ฟลต บด้านหลจัง หนนนึ่งๆ มมีประตภูหนนนึ่งบาน หนด้าตส่างหลายบาน เครรืนึ่ องแตส่งบด้านนจันนมมีนอด้ ย มมีเทส่าทมีนึ่จาน เปป็ นสนาหรจับการหลจับนอน บรมิ โภคอาหารและการหล งตด้มเทส่านจันน ครือ เสรืนึ่ อ หมอน โตก ขจัน และถด้วย ชาม”
7
โดยสรล ปเรรื อนไทยในสมจัยอยลธยาคงเปป็ นเรรื อนไมด้ชน จันเดมียว ยกพรืนนสภูง ใตด้ถลนโปรส่ ง มจักสรด้างเปป็ น ๓ คภูหา ฝาทนาเปป็ นกรอบใสส่ ลภูกฟจัก หรรื อทมีนึ่เรมี ยกวส่า “ปะกน” คภูหาหนนนึ่งมมีหนด้า ตส่างขนาดเลป็กและแคบเปมิ ดเขด้าภายใน บนเดรือยไมด้ประตภูกป็สรด้างวมิธมีเดมียวกจัน โดยตจันงอยภูบส่ นพรน ง และมมีระเบมียงสรด้างขนานไปตามความยาวของตจัวเรรื อน หลจังคาสภูงชจัน และคลลมลงมาถนง สส่ วนทมีนึ่เปป็ นระเบมียง หลจังคามลงดด้วยกระเบรืนองดมินเผา แผส่นไมด้หรรื อจาก ตมิดปจัน นลมบนหจัวแปทมีนึ่หนด้าจจัวนึ่ ของหลจังคา และมมีชานตมิดตส่อถนงครจัวและหด้องนนนา ถด้าอยภูรส่ วมกจัน ๒ ครจัว กป็สรด้างเรรื อนเพมินึ่มขนนนอมีกหลจังหนนนึ่ง และมมีอาคารอรืนึ่นๆ อมีก เชส่น หอกลาง ศาลาพจักรด้อนในสวน เปป็ นตด้น สส่ วนบด้านของขลนนางผภูใด้ หญส่ ลาลภูแบรร์ บจันทนกไวด้วาส่ เปป็ นเรรื อนหลจังใหญส่ แตส่ในเรรื อนหลจังนมีน เปป็ นทมีนึ่อยภูอส่ าศจัยเฉพาะเจด้าบด้าน ภรรยาหลวงกจับบลตรธมิดาเทส่านจันน สส่ วนภรรยานด้อยคนอรืนึ่นๆ บลตร ธมิดาของตน และพวกทาสจะมมีเรรื อนหลจังเลป็กๆ แยกกจันอยภูตส่ ส่างหาก แตส่อยภูภส่ ายในวงลด้อมรจัน วไมด้ไผส่รส่วมกจับเรรื อนเจด้าของบด้าน แมด้วาส่ จะแยกกจันเปป็ นหลายครจัวกป็ตาม นอกจากนมีน ในหนจังสรื อ จดหมายเหตลรายวจันของบาทหลวงเดอชจัวสร์ กลส่าวถนงเรรื อนรจับรองแขกเมรืองไวด้วส่า
“พอเทมีนึ่ยงวจันกป็ถนงเรรื อนหลจังหนนนึ่งซนนึ่งเปป็ นเรรื อนหลจังแรก เรรื อนทมีนึ่สรด้างเปป็ นแบบเดมียวกจันนมีน มมีอยภูส่ ๗ หลจัง ปลภูกไวด้เคมียงกจันสนาหรจับคณะทภูตพจัก ทนาดด้วยไมด้ไผส่ทลกหลจัง หด้องหนนนึ่ง จจัดเปป็ นหด้องประชลม อมีกหด้องหนนนึ่งเปป็ นหด้องสนาหรจับราชทภูต หด้องทมีนึ่ ๓ สนาหรจับพวกในงบทภูต สส่ วนขด้าพเจด้านจัน นพจักอยภูทส่ มีนึ่หด้องเลป็กหด้องหนนนึ่ง ซนนึ่งตกแตส่งไวด้คส่อนขด้างจะสวยงามอยภูสส่ จักหนส่อย สจังฆราช เดอเมเตลโลโปลมิส ไมส่ชอบนอนเตมียงทอง เขาไปเอาไมด้กระดานเรรื อบจัลลจังกร์มาสองสามแผส่น มาวางเรมี ยงกจันเขด้าแลด้วกป็เลยนอนตากลมอยภูกส่ ลางหาวตลอดครืน หด้องหจับทลกๆ หด้องตกแตส่งไวด้เหมรือนๆ กจัน มมีเตมียงจมีน พรมเปอรร์เชมีย และฉากญมีนึ่ปลส่น …” ดด้วยลาลภูแบรร์ ชาวฝรจันึ่งเศส ทมีนึ่เขด้ามากรล งศรมี อยลธยาในแผส่นดมินสมเดป็จพระนารายณร์มหาราช กป็ใหด้รายละเอมียดของเรรื อนรจับรองแขกเมรืองไวด้วส่า
“เรรื อนนจันนสรด้างบนเสาปภูฟากและลาดดด้วยเสรืนึ่อกก ไมส่เพมียงแตส่จะใชด้เปป็ นพรืนนเรรื อนเทส่านจันน ยจังเปป็ นพรืนนเฉลมียงอมีกดด้วย หด้องโถงและหด้องในนจันนแขวนผด้ามมีดอกดวง เพดานใชด้ ผด้ามจัสลมินขาว รมิ มเฉลมียงเพดานลาดลง พรืนนเรรื อนในหด้องนจันนลาดเสรืนึ่ อกกสาน ลายละเอมียดและเปป็ นมจันลรืนึ่นกวส่าทมีนึ่ใชด้ลาดพรืนนเฉลมียง และภายในหด้องนอนเอกอจัครราชทภูตพมิเศษนจันนยจังลาด พรมเจมียมทจับเสรืนึ่ ออมีกชจันนหนนนึ่ง ความสะอาดสะอด้านมมีอยภูใส่ นทมีนึ่ทวจันึ่ ไป สส่ วนชาวยลโรป ชาวจมีน และแขกมจัวรร์ ทมีนึ่เขด้ามาอยภูใส่ นกรล งศรมี อยลธยา ตส่างสรด้างบด้านเรรื อนของตนเปป็ นตนกตามแบบนมิยมและศมิลปะของชาตมิตน” สรล ปแลด้วบด้านเมรืองไทยแตส่เดมิมอลดมสมบภูรณร์ดวด้ ยปส่ าไมด้นานาชนมิด การสรด้างบด้านจนงใชด้ไมด้ในการกส่อสรด้างเปป็ นสส่ วนมาก เรรื อนไทยในอดมีตจนงนมิยมทนาปจัน นลมแทนชส่อฟด้ า ใบระกา หางหงสร์ หนด้าจจัวนึ่ กป็มมิไดด้จาน หลจักลวดลายเยมียนึ่ งหนด้าบจัน ยกเวด้นแตส่โบสถร์วมิหารการเปรมี ยญเทส่านจันน เปป็ นการทนาถวายสงฆร์หรรื อถวายเปป็ นพลทธบภูชา และการกส่อสรด้างแบบกส่ออมิฐถรือปภูน มจักเปป็ นตนาหนจัก พระมหาปราสาท พระอลโบสถ และวมิหาร ลจักษณะเรรื อนไทยภาคกลาง เรรื อนไทยภาคกลางทมีนึ่เปป็ นเรรื อนหอของครอบครจัวทมีนึ่กส่อสรด้างลงตจัวขนนนใหมส่ ประกอบดด้วยเรรื อนนอนซนนึ่งมมีหด้องนอนและหด้องโถงหนนนึ่งหลจังเรรื อนมมี ๓ ชส่วงเสา ๒ ชส่วงเสาเปป็ น หด้องนอน อมีก ๑ ชส่วงเสาเปป็ นหด้องโถง มมีไวด้สาน หรจับเลมีน ยงพระ รจับแขก รจับประทานอาหาร และพจักผส่อน เมรืนึ่อครอบครจัวขยายตจัว ลภูกชายหรรื อลภูกสาวโตขนน นและมมีครอบครจัว โดยตกลงวส่าจะ อยภูกส่ บจั พส่อแมส่ของฝส่ ายใดฝส่ ายหนนนึ่งแลด้ว พส่อแมส่จะปลภูกเรรื อนใหด้อยภูอส่ มีกหลจังหนนนึ่งตส่างหาก อาจสรด้างขนน นตรงกจันขด้ามกจับเรรื อนพส่อแมส่ โดยมมีชานเปป็ นตจัวเชรืนึ่อม เกมิดเปป็ นเรรื อนหมภูส่ขน น เรรื อนหมภูส่ครือ เรรื อนปลภูกอยภูใส่ นทมีนึ่เดมียวกจันมมีหลายหลจัง ในระยะตส่อมาเมรืนึ่อมมีความเจรมิ ญแลด้ว อาจมมีนอกชานแลส่นกลางตมิดตส่อกจันไดด้ตลอด เรรื อนเหลส่านมีน หลจังหนนนึ่งเปป็ นเรรื อนเดมิมซนนึ่งพส่อแมส่อยภูส่ นอกนจันนเปป็ น เรรื อนหลจังยส่อมกวส่า เปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องบลตรสาวทมีนึ่ออกเรรื อนไปแลด้ว สส่ วนจนานวนเรรื อนวส่ามมีกมีนึ่หลจังนจัน น กป็สลดแลด้วแตส่จาน นวนบลตรสาวทมีนึ่มมีเรรื อนไปแลด้ว โดยจะปลภูกเรมี ยงกจันถจัดจากเดมิมออกมาทาง ดด้านหนด้าทจันงสองขด้าง เรรื อนหลจังเดมิมเรมี ยกวส่า “หอกลาง” สส่ วนเรรื อนนอกเรมี ยกวส่า “หอรมี ” เพราะปลภูกไปตามยาว ถด้ามมีเรรื อนปลภูกอมีกหลจังหนนนึ่งเปป็ นดด้านสกจัดกป็เรมี ยกวส่า “หอขวาง” ตามปกตมิมกจั กจันนฝาทจันงสามดด้าน เปมิ ดโลส่งไวด้แตส่ดาด้ นหนด้า สนาหรจับเปป็ นทมีนึ่รจับแขกเปป็ นทนานองเดมียวกจับเรรื อน “พะไล” ถด้าเรรื อน หมภูส่นน มี เปป็ นของคหบดมี มจักมมีเรรื อนโถงปลภูกขนนนหลจังหนนนึ่งทมีนึ่ตรงกลางชาน สนาหรจับเอาไวด้นจังนึ่ เลส่นหรรื อใชด้เปป็ นสถานทมีนึ่เวลามมีงาน เชส่น สวดมนตร์เลมีน ยงพระ สนาหรจับหอนจังนึ่ ไมส่จาน เปป็ นตด้องปลภูกอยภูกส่ ลางชานเสมอไป จะใชด้เรรื อนทมีนึ่ยงจั ไมส่มมีคนอยภูแส่ ละเปมิ ดเปป็ นหด้องโถงใชด้เปป็ นหอนจั งนึ่ กป็ไดด้ นอกจากนมีน อาจมมีเรรื อนหลจังเลป็กๆ สนาหรจับเลมีน ยง นก ซนนึ่งปลภูกไวด้ตรงไหนกป็ไดด้ตามความเหมาะสมเรรื อนแบบนมีน เรมี ยกวส่า “หอนก” สส่ วนดด้านหลจังของหอนจังนึ่ มจักปลภูกเปป็ นรด้านตด้นไมด้สส่วนใหญส่นมิยมปลภูกไมด้เถาทมีนึ่ดอกมมีกลมิ นึ่นหอม อยส่างไร กป็ตามโดยทจัวนึ่ ไปเรรื อนไทยภาคกลางนมิยมปลภูกเปป็ น ๓ หด้องนอน และไมส่นมิยมปลภูกเรรื อน ๔ หด้อง เพราะถรือวส่าเรรื อนอยภูสส่ มีนึ่ หด้องไดด้เดรือดรด้อนรนาคาญ ถด้าเปป็ นคหบดมีนมิยมปลภูกเรรื อนตามตะวจัน เปป็ นเรรื อนแฝด มมีชานบด้านแลส่นกลาง หลจังหนนนึ่งเปป็ นเรรื อนพจักอาศจัยมมี ๓ หด้อง เปป็ นหด้องนอน หด้องเกป็บของ และหด้องพระ อมีกหลจังหนนนึ่งทมีนึ่สรด้างขนน นกป็ทาน แบบเดมียวกจันใหด้เปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องบมิดา มารดาหรรื อปภูส่ ยส่าตายาย กลางชานทมีนึ่แลส่นกลางเรรื อนนมิยมสรด้างเปป็ นเรรื อนโปรส่ ง บนนอกชานนจัน นครนนึ่ งหนนนึ่งเรมี ยกกจันวส่า “หอนจังนึ่ หรรื อหอกลาง” ใชด้เปป็ นทมีนึ่สาน หรจับนจังนึ่ พจักผส่อนยามเสรป็ จธลระการ งานในยามเยป็นหรรื อยามคนนึ่าครืนกส่อนจะเขด้านอน สส่ วนเรรื อนครจัวจะเชรืนึ่อมตส่อกจับเรรื อนนอนดด้วยชาน ชายคาของเรรื อนทนารางไมด้รองนนนาฝน ปลายรางมมีตลส่มตจันงไวด้ ๑ ลภูก เรรื อนครจัวนมีน มมีหนด้าตส่าง ดด้านขด้างและดด้านหนด้าเหนรือเตาไฟ เพรืนึ่อเปมิ ดระบายควจันไฟยามทนาครจัว มมิใหด้ควจันไฟจจับรมควจันจนดนา องคร์ประกอบตส่างๆ ของเรรื อนไทยภาคกลางมมีดงจั นมีน งจัว ไมด้ทส่อนกลมยาว ขนาดเสด้นผส่าศภูนยร์กลาง ๑๕ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๕๐ -๗๐ เซนตมิเมตร ใชด้ไมด้ทองหลางวางขวางกจับ ปลายเสา ทนาหนด้าทมีนึ่เปป็ นหมอนรองรจับนนนาหนจักจากกงพจัดถส่ายลงดมิน ลจักษณะการทนางานเหมรือนกจับฐานรากของอาคารใน ปจัจจลบนจั ซนนึ่งมมีไวด้เพรืนึ่อกจันเรรื อนทรล ด กงพจัด ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาด ๕ X ๑๕ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๕๐-๗๐ เซนตมิเมตร สอดในรภู ซนึ่ นงเจาะทมีนึ่โคนเสาเรรื อน หรรื อจะใชด้คภูส่ ตมีขนาบขวางกจับเสา โดยบากเสาใหด้เปป็ นบส่ารองรจับยนดดด้วยสลจักไมด้แสม เสด้นผส่าศภูนยร์กลางสลจักประมาณ ๒ เซนตมิเมตร ปลายทจัน ง สองของกงวางอยภูบส่ นงจัวทนาหนด้าทมีนึ่ถส่ายนนนาหนจักจากเสาลงสภูส่งวจั แระ (ระแนะ) แผส่นไมด้กลมแบนขนาดเสด้นผส่าศภูนยร์กลาง ๓๐-๕๐ เซนตมิเมตร หนาประมาณ ๕-๗ เซนตมิเมตร ใชด้วางกด้นหลลม ทนาหนด้าทมีนึ่ถส่ายนนนาหนจักจากเสาสภูส่พนรืนดมิน กจันเรรื อนทรล ด นมิยมใชด้ไมด้ทองหลางแระและกงพจัด-งจัวทนาหนด้าทมีนึ่เปป็ นฐานรากอยส่าง
เดมียวกจัน ถด้าใชด้กงพจัด-งจัวกป็ไมส่ใชด้แระ ซนนึ่งกงพจัด-งจัวมจักใชด้ในบรมิ เวณทมีนึ่ลลส่มรมิ มนนนา เพราะรจับนนนาหนจักไดด้ดมีกวส่าแระ แตส่การใชด้แระ สะดวกกวส่ากงพจัด-งจัว
เสาเรรื อน ไมด้ทส่อนกลมยาวตลอดลนาตด้น ขนาดเสด้นผส่าศภูนยร์กลางทมีนึ่โคนประมาณ ๒๕ เซนตมิเมตร ทมีนึ่ปลายประมาณ ๒๐ เซนตมิเมตร ใชด้ไมด้เตป็ง รจัง มะคส่า หรรื อแดง การคจัดเลรือกเสาตส่างๆ ทมีนึ่จะนนามาเปป็ นเสาเรรื อนตด้องเปป็ นเสาทมีนึ่ดมี มมีตาเสาอยภูใส่ นตนาแหนส่งทมีนึ่ ถภูกตด้องถภูกโฉลก การเจาะรภู เสาเพรืนึ่อใสส่ รอดหรรื อใสส่ เตด้ากป็ตอด้ งมมีวมิธมีทมีนึ่ถภูกตด้องในการวจัด เจด้าของเรรื อนจะไดด้อยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข เสาเรรื อนสามารถแบส่งออกไดด้ดงจั นมีน
8
๑. เสาหมอ ครือเสาทมีนึ่ใชด้รองรจับรอด และราเฉพาะในบรมิ เวณพรืนนทมีนึ่นน นจั ทรล ดหรรื อผล มมีขนาดเลป็กกวส่า เสาจรมิ งเลป็กนด้อย และชส่วงสจัน น เสาหมด้อสภูงจากพรืนนดมินถนงระดจับใตด้พนรืนดมิน ๒. เสานางเรมี ยง ครือเสาทมีนึ่รองรจับหลจังคากจันสาดทมีนึ่ยนรืนึ่ ยาวมาก โดยจะอยภูทส่ างดด้านขด้างของเสาเรรื อน เสานางเรมี ยงนมีน ทาน หนด้าทมีนึ่เชส่นเดมียวกจับไมด้คน ายจัน ๓. เสาเอก เปป็ นเสาตด้นแรกของเรรื อนทมีนึ่จะยกขนนน ซนนึ่งเกมีนึ่ยวขด้องกจับพมิธมีทางไสยศาสตรร์ มมีการกนาหนดฤกษร์ยาม ทมิศทาง ตามแตส่หมอจะเปป็ นผภูดด้ ภูใหด้ ๔. เสาโท ครือเสาเรรื อนทมีนึ่ยกขนนนเปป็ นอจันดจับทมีนึ่สองตส่อจากเสาเอก แตส่การยกตด้องเวมียนไปทางขวามรือเสมอ ๕. เสาตรมี เสาพล เปป็ นเสาทจัวนึ่ ไปทมีนึ่นบจั เวมียนขวาเลยเสาเอกและเสาโทไปแลด้ว
๖. เสาตอมส่อ ครือเสาจากใตด้ระดจับพรืนนดมินถนงระดจับพรืนนชาน เปป็ นเสาทมีนึ่ไมส่สภูงเลยจากพรืนนขนนนไป
๗. รอด เปป็ นไมด้สมีนึ่เหลมีนึ่ยมขนาดประมาณ ๕ X ๒๐-๒๕ เซนตมิเมตร นมิยมใชด้ไมด้เนรืน อแขป็ง เชส่น เตป็ง รจัง เปป็ นตด้น ทนาหนด้าทมีนึ่รองรจับพรืนน นจังนึ่ อยภูบส่ นเสาทมีนึ่เจาะทะลลกนึ่ นงกลางทจันง
สองดด้าน และยรืนนึ่ เลยเสาออกไปขด้างละประมาณ ๒๐ -๒๕ เซนตมิเมตร ในปจั จจลบนจั เรมี ยกสส่ วนนมีน ของโครงสรด้างเรรื อนวส่า “คาน” ชด้าง
๘. รา ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาดประมาณ ๕ X ๒๐-๒๕ เซนตมิเมตร ใชด้ไมด้เนรืน อแขป็ง เชส่น เตป็ง รจัง ทนาหนด้าทมีนึ่เชส่นเดมียวกจับรอด แตส่แขวนอยภูกส่ บจั พรน งซนนึ่งชส่วยใหด้พรืนนแขป็งแรง ไมส่ตกทด้อง ๙. ตง เรรื อนบางหลจังหาไมด้พนรืนยาวไมส่ไดด้ ตด้องใชด้พนรืนสจันนขวางกจับตจัวเรรื อน จนาเปป็ นตด้องมมีตงมารองรจับ ตงครือไมด้เหลมีนึ่ยมขนาดประมาณ ๔ X ๕ เซนตมิเมตร ระยะหส่าง
ประมาณ ๓๐-๔๐ เซนตมิเมตร ใชด้ไมด้เนรืน อแขป็ง เชส่น เตป็ง รจัง มะคส่า หรรื อแดง วางพาดระหวส่างชส่วงรอด ถด้าเรรื อนปภูพรืนนขวางและมมีตงมจักไมส่ใชด้รา
๑๐. พรน ง ไมด้สจักสมีนึ่ เหลมีนึ่ยมขนาดประมาณ ๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร ทนาหนด้าทมีนึ่รจัดเสาสส่ วนทมีนึ่ตมิดกจับพรืนนทจันงสมีนึ่ ดาด้ นใหด้อยภูภส่ ายในขอบเขตทมีนึ่กาน หนดและยจังทนาหนด้าทมีนึ่รจับฝาตลอดทลก ดด้าน พรน งตมิดอยภูกส่ บจั เสาดด้วยตะปภูจมีน ทนาหนด้าทมีนึ่รจับนนนาหนจักจากรา ๑๑. พรืนน ไมด้สจักเหลมีนึ่ยมแบนขนาดประมาณ ๕ X ๔๐-๔๕-๕๐ เซนตมิเมตร เรรื อนไทยนมิยมไมด้พนรืนกวด้างมาก ปภูบนตงหรรื อบนรอด เพรืนึ่อเปป็ นทมีนึ่พกจั ผส่อนอยภูอส่ าศจัย ระหวส่าง
แผส่นตส่อแผส่นของพรืนนมมีเดรือยไมด้แสมขนาดเสด้นผส่าศภูนยร์กลาง ๑ เซนตมิเมตร ตอกยนดพรืนน ระยะหส่างเดรือยประมาณ ๑-๒ เมตร บางคนใชด้เดรือยแบนขนาด ๑ X ๒.๕ เซนตมิเมตร เรมี ยกวส่า “ลมินนกระบรือ” สนาหรจับพรืนนทมีนึ่ใชด้ปภูนอกชานนจันน จะปภูเวด้นรส่ องใหด้นน าตกเพรืนึ่อกจันพรืนนผล รส่ องพรืนนชานนมีน มมีความกวด้างประมาณ ๑ เซนตมิเมตร
๑๒. ฝจักมะขาม ไมด้ขนาด ๓.๕ X ๓.๕ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๑๕ เซนตมิเมตร รภู ปรส่ างโคด้งงอคลด้ายฝจักมะขามตอกตมิดกจับเสาใตด้พรืนนเรรื อนทนาหนด้าทมีนึ่รองรจับแผส่นพรืนนทมีนึ่ชน กจับเสาและขาดจากกจัน ไมส่มมีสส่วนของรอดรองรจับจนงใชด้ฝจักมะขามรจับพรืนนแผส่นนมีน แทนรอด ๑๓. ฝา เปป็ นผรืนผนจังทมีนึ่ประกอบกจันเขด้าเปป็ นแผส่นจากชมิ นนสส่ วนเลป็กๆ ของไมด้จากหรรื อไมด้ใบบางชนมิด โดยมมีโครงขอบฝาเปป็ นไมด้จรมิ ง หรรื อไมด้ไผส่ทาน หนด้าทมีนึ่เปป็ นเสมรือนเปลรือก หลมด้ ทมีนึ่วาส่ งภายในหด้อง ทนาใหด้เกมิดขอบเขต ฝาสส่ วนดด้านสกจัด (ขรืนึ่อ) หจัวทด้าย เรมี ยกฝาทจันงแผงวส่า “ฝาอลดหนด้ากลอง” หรรื อ “ฝาหล ด้มกลอง” สส่ วนฝากจันนหด้องภายในระหวส่างหด้องนอกกจับหด้องโถง เรมี ยกวส่า “ฝาประจจันหด้อง” ๑๔. กจันสาด เปป็ นสส่ วนหนนนึ่งของหลจังคาทมีนึ่ยนรืนึ่ ออกไปโดยรอบ ลดระดจับจากหลจังคาลงมา แตส่ทาน มลมนด้อยกวส่าหลจังคา กจันสาดประกอบไปดด้วยจจันทจันกจันสาด แปกลอน และ วจัสดลมลง ปลายจจันทจันขด้างหนนนึ่งตอกยนดอยภูกส่ บจั เตด้าดด้วยสลจักไมด้ (คด้างคาว) อมีกขด้างหนนนึ่งรองรจับดด้วยคนนายจันหรรื อเสานางเรมี ยง กจันสาดนมีน ทาน หนด้าทมีนึ่ปด้องกจันแดดสส่ องและฝนสาด
๑๕ เตด้า ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาด ๕ X ๑๐ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๗๐ เซนตมิเมตร โดยสอดทะลลเสาหส่างจากปลายเสา ๕๐ -๖๐ เซนตมิเมตร ทนาหนด้าทมีนึ่ยนรืนึ่ จากเสาออกไปเพรืนึ่อรจับ นนนาหนจักเชมิงชายและปลายของหลจังคาและเปป็ นทมีนึ่ยดน เกาะของจจันทจันกจันสาด เตด้าทมีนึ่อยภูตส่ รงมลมเรรื อนมมีอยภูส่ ๒ ตจัวเรมี ยกวส่า “เตด้ารล ม” เตด้าทมีนึ่ไมส่อยภูตส่ รงมลมและมมีตวจั เดมียวเรมี ยกวส่า “เตด้าราย” เตด้าจะมมี ปลายขด้างหนนนึ่งเลป็กและโคนใหญส่ เมรืนึ่อสอดเตด้าผส่านเสาทมีนึ่เจาะรภู พอดมีกบจั เตด้าเสาและเตด้าระดจับแนส่นพอดมีระยะทมีนึ่ตอด้ งการ ๑๖. สลจัก-เดรือย เปป็ นไมด้สมีนึ่เหลมีนึ่ยมสอดทะลลระหวส่างโคนเตด้ากจับจจันทจันกจันสาด ทนาหนด้าทมีนึ่ยดน เกาะเตด้ากจับจจันทจันกจันสาดใหด้ตมิดกจัน มมีขนาด ๑ .๕-๒ X ๕ เซนตมิเมตร ยาว
ประมาณ ๓๐ เซนตมิเมตร สลจักทมีนึ่ยนรืนึ่ เลยเตด้าขนน นไปเสมี ยบดด้วยเดรือยไมด้ขนาด ๒ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๑๐ X ๑๒ เซนตมิเมตร
๑๗. คด้างคาว เปป็ นไมด้เหลมีนึ่ยมกวด้างประมาณ ๘ X ๑๐ เซนตมิเมตร เจาะชส่องกลางกวด้างกวส่าขนาดของจจันทจันกจันสาดและเตด้าเลป็กนด้อย เพรืนึ่อใหด้องคร์ประกอบทจันงสองสามารถ สอดผส่านคด้างคาวไดด้ แลด้วใชด้ยดน ดด้วยเดรือยไมด้ขนาด ๒ เซนตมิเมตร ยาว ๑๕ เซนตมิเมตร ทนาหนด้าทมีนึ่เหมรือนสลจักเดรือย ๑๘. หจัวเทมียน เปป็ นสส่ วนหนนนึ่งของเสาอยภูตส่ รงปลาย ควจันนึ่ เปป็ นแทส่งกลมยาวประมาณ ๑๐ X ๑๑ เซนตมิเมตร เสด้นผส่าศภูนยร์กลางประมาณ ๔ เซนตมิเมตร มมีหนด้าทมีนึ่ยดน ปลายขรืนึ่อ ใหด้ตมิดกจับเสา โดยเจาะแผส่นขรืนึ่อเปป็ นรภู กวด้างกวส่าหจัวเทมียนพอสวมเขด้าไดด้ เพรืนึ่อชส่วยยนดหจัวเสาทจันงสองขด้าง ๑๙. ขรืนึ่อ เปป็ นไมด้สจักแผส่นสมีนึ่ เหลมีนึ่ยมขนาด ๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร มมีหนด้าทมีนึ่ยดน หจัวเสาทจันงสองขด้างเขด้าหากจัน เจาะรภู ทมีนึ่ปลายทจันงสองของขรืนึ่อใหด้กวด้างกวส่าหจัวเทมียนเลป็กนด้อย และ
สวมขรืนึ่อเขด้ากจับหจัวเทมียน ขรืนึ่อมมี ๒ ชนมิด ไดด้แกส่ ขรืนึ่ออยภูกส่ ลางหด้องมมีขนาดเทส่ากจับหจัวเสา และขรืนึ่ออยภูหส่ จัวทด้ายของเรรื อนตมิดกจับฝาหล ด้มกลอง มมีขนาดใหญส่กวส่าหจัวเสาเทส่ากจับ ๕ X ๒๕ เซนตมิเมตร ปลายบนดด้านนอกของขรืนึ่อนมีน ปาดเฉมี ยงลงเพรืนึ่อรจับกลอนปมี กนก เรมี ยกขรืนึ่อนมีน วาส่ “ขรืนึ่อเพลส่” ซนนึ่งมมีหนด้าทมีนึ่ชส่วยหยลดหรรื อจจับฝาอลดหนด้ากลองดด้านบน ซนนึ่งฝาดด้านยาวนจันนแปหจัวเสาทนาหนด้าทมีนึ่ชส่วยยนด อยภูส่ ๒๐. ตจันง มมี ๒ ชนมิดครือ ๑. ไมด้เหลมีนึ่ยมแบนขนาดโคน ๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร ปลายมมีขนาด ๕ X ๑๒ เซนตมิเมตร ทนาหนด้าทมีนึ่ยดน อกไกส่กบจั ขรืนึ่อปลายลส่างของดจันงตมิดกจับขรืนึ่อโดย
เขด้าเดรือยเขป็น ทจันงหมดนมีน เรมี ยกวส่า “ตจันงแขวน” ๒. ไมด้กลมยาวคลด้ายเสา เสด้นผส่าศภูนยร์กลาง ๒๐ เซนตมิเมตร ตจันงอยภูกส่ นึ่ นงกลางรอดยาวถนงขรืนึ่อ เลยขรืนึ่อเปป็ นชนมิดแบน เรมี ยกสส่ วนกลมของดจันงนมีน วาส่ “เสาดจันง”
๒๑. อกไกส่ ไมด้สจักเหลมีนึ่ยมรภู ปขด้าวหลามตจัด ยาวตลอดเรรื อนและยรืนนึ่ หจัวทด้ายอมีกขด้างละประมาณ ๖๐ -๗๕ เซนตมิเมตร มมีหนด้าทมีนึ่ยดน หนด้าจจัวนึ่ ดจันงและจจันทจัน ตจันงอยภูบส่ นยอดสล ดของ หลจังคาและยจังใหด้หลบหลจังคานจังนึ่ ทจับ ๒๒. จจันทจัน ไมด้เหลมีนึ่ยมแบนขนาด ๕ x ๒๕ เซนตมิเมตร แตส่งรภู ปอส่อนชด้อยตามแบบ อยภูรส่ ะหวส่างสองขด้างของสามเหลมีนึ่ยมโครงหลจังคา ทนาหนด้าทมีนึ่รจับนนน าหนจักของหลจังคาทมีนึ่ ถส่ายทอดมายจังกลอน แป และจจันทจัน ตามลนาดจับ จจันทจันนมีน มมีอยภูเส่ ฉพาะสส่ วนของหด้องทมีนึ่ไมส่มมีหนด้าจจัวนึ่ และใชด้กบจั ดจันงแขวนเทส่านจันน สส่ วนหด้องทมีนึ่มมีหนด้าจจัวนึ่ ใหด้แผงหนด้าจจัวนึ่ รจับนนนาหนจักหลจังคาแทน จจันทจัน
9
๒๓. แป เฉพาะเรรื อนไทยมมี ๒ ชนมิด ครือ ๑. แปหจัวเสา ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาดประมาณ ๑๐ x ๑๐ เซนตมิเมตร ยาวตลอดหลจังคา ทนาหนด้าทมีนึ่ยดน หจัวเสาระหวส่างหด้องตส่อหด้อง โดย
การวางทจับขรืนึ่อรจับนนนาหนจักจากกลอน แปหจัวเสายจังทนาหนด้าทมีนึ่ยดน และรจับนนนาหนจักของแผงหนด้าจจัวนึ่ ชส่วยเปป็ นสส่ วนหยลดของฝาตอนบนดด้านยาวของเรรื อน ๒. แปลาน ไมด้เหลมีนึ่ยม ๕ X ๑๐ เซนตมิเมตร พาดอยภูส่ระหวส่างจจันทจันกจับแผงหนด้าจจัวนึ่ ยาวตลอดเรรื อนเทส่ากจับอกไกส่ทาน หนด้าทมีนึ่รจับนนนาหนจักจากกลอนถส่ายสภูส่จนจั ทจัน
๒๔. กลอน ไมด้เหลมีนึ่ยมแบนขนาด ๑.๕ X ๗.๕ เซนตมิเมตร วางขวางพาดอยภูกส่ บจั แป ระยะหส่างระหวส่างกลอนประมาณ ๔๐ เซนตมิเมตร กลอนมมีอยภูส่ ๒ ชนมิด ครือ ๑ . กลอน สนาหรจับหลจังคาจาก เปป็ นกลอนเรมี ยบเจาะรภู ขาด้ งหนนนึ่ง ระยะหส่างของรภู ประมาณ ๑๐ เซนตมิเมตร สนาหรจับใชด้ตอกรด้อยมจัดกจับจาก ตมิดกจับแปดด้วยการตอกสลจักไมด้แสม ปลายดด้านบนเขด้าเดรือย หางเหยมียนึ่ วตมิดกจับอกไกส่ ปลายดด้านลส่างตอกตมิดกจับสะพานหนภู ๒. กลอนสนาหรจับมลมหลจังคากระเบรืนองเรมี ยกวส่า “กลอนขอ” เปป็ นรภู ปหยจักบากเพรืนึ่อใหด้ระแนงวางทจับ ระยะหส่างของชส่วงบาก ประมาณ ๑๐-๑๒ เซนตมิเมตร มมีทน งจั แบบบากทลกชส่วงกจับแบบบาก ๑ ชส่วง เวด้น ๑ ชส่วง สลจับกจันไป กลอนขอนมีน ตอกตมิดกจับแปโดยตะปภูเหลมีนึ่ยมแบนแตส่ไมส่ตอกทลกชส่วง ตอกเปป็ นจจังหวะ หส่างๆ ๒๕. ระแนง ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาด ๒.๕ X ๒.๕ เซนตมิเมตร วางตามยาวของหลจังคา ขนานกจับอกไกส่ใชด้สาน หรจับหลจังคาเรรื อนทมีนึ่มลงดด้วยกระเบรืน องระยะหส่างของระแนง
ประมาณ ๑๐-๑๒ เซนตมิเมตรวางบนกลอนขอ ทนาหนด้าทมีนึ่รองรจับกระเบรืน อง และถส่ายนนนาหนจักลงยจังกลอน ยนดตมิดกจับกลอนโดยใชด้ไมด้แสมเปป็ นสลจักเดรือย
๒๖. เชมิงชาย ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาด ๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร ตมิดอยภูทส่ มีนึ่ปลายเตด้า ยาวรอบชายคา ทนาหนด้าทมีนึ่รจับตะพานหนภู และรจับนนนาหนจักทจันงหมดจากปลายกลอน
๒๗. ตะพานหนภู ไมด้เหลมีนึ่ยมแบนขนาด ๑.๕ X ๗.๕ เซนตมิเมตร ตมิดอยภูดส่ าด้ นบนของเชมิงชาย และยนดปลายกลอน ใชด้ชส่วยรจับสส่ วนยรืนนึ่ ของกระเบรื น อง หรรื อจากใหด้พนด้ แนว ของเชมิงชาย ทนาใหด้นาน ฝนไหลพลส่งออกไปดด้านนอก จนงไมส่ทาน ใหด้เชมิงชายผลกรส่ อน
๒๖. ปจัน นลม ครือ แผส่นไมด้แบนขนาดหนา ๒.๕-๓ เซนตมิเมตร ตมิดอยภูปส่ ลายแปหจัวเสา แปลาน อกไกส่ มมีหนด้าทมีนึ่ปมิดชายคาดด้านสกจัดหจัวและทด้ายกจันลมตมีจากหรรื อกระเบรืนอง สส่ วนลส่างของปจัน นลม แตส่งรภู ปเปป็ นแบบตจัวเหงาเรมี ยกวส่า “เหงาปจัน นลม” หรรื อแตส่งเปป็ นรภู ปหางปลา การตมิดใชด้ตะปภูตอกจากใตด้แปทะลลไปตมิดปจัน นลม ๒๗. หนด้าจจัวนึ่ แผงไมด้รภูปสามเหลมีนึ่ยม สรด้างขนนนจากองคร์ประกอบของชมินนไมด้ในลจักษณะตส่างๆ ใชด้ประกบปมิ ดตรงสส่ วนทมีนึ่เปป็ นโพรงของหลจังคาทางดด้านสกจัดหรรื อดด้านชรืนึ่อของ เรรื อน เพรืนึ่อปด้ องกจันลม แดด และฝน มมีหลายลจักษณะดจังนมีน ๑. จจัวนึ่ ลภูกฟจัก หรรื อจจัวนึ่ พรหมพจักตรร์ แบส่งหนด้าจจัวนึ่ โดยมมีแนวนอนและแนวตจันงสลจับกจัน คลด้ายฝาปะกน แตส่ขนาดใหญส่กวส่าและขยายไปตามแนวนอน ๒. จจัวนึ่ รภู ปพระอาทมิตยร์ มมีรภูปคลด้ายพระอาทมิตยร์ครนนึ่ งดวง เสด้นรจัศมมีพระอาทมิตยร์ทาน ดด้วยไมด้แบน และเวด้นชส่องใหด้อากาศถส่ายเท นมิยมใชด้กบจั จจั วนึ่ เรรื อนครจัวไฟ
ไดด้
๓. จจัวนึ่ ใบปรรื อ ตจัวแผงประกอบดด้วยแผส่นไมด้ขนาดเลป็กเรมี ยงซด้อนทางแนวนอน นมิยมใชด้กบจั เรรื อนนอนเรรื อนครจัวไฟ ถด้าเปป็ นเรรื อนครจัวไฟสส่ วนบนมจักเวด้นชส่องใหด้อากาศถส่ายเท
๒๘. หลจังคา เปป็ นชมินนสส่ วนทมีนึ่เปป็ นผรืน ทนาหนด้าทมีนึ่กนจั แดดและบจังฝนใหด้กบจั ตจัวเรรื อน ใชด้วสจั ดลหลายอยส่างประกอบกจันเขด้า ไดด้แกส่ กระเบรืนอง จาก แฝก และหญด้าคา วจัสดลเหลส่านมีน หา ไดด้งส่ายตามทด้องถมินึ่นตส่างๆ ถด้ามลงดด้วยกระเบรืน องจะดภูดซนมความรด้อนมากกวส่ามลงดด้วยจากหรรื อแฝก สนาหรจับเรรื อนทมีนึ่มลงดด้วยกระเบรืน อง จาก แฝก สส่ วนบนสล ดของหลจังคาครือ สส่ วนสจันอกไกส่จะมมี รอยรส่ อง จนาเปป็ นตด้องมมีชนรื นสส่ วนปมิ ดรอยนมีน กนจั นนนาฝนรจันึ่ว ถด้ามลงดด้วยกระเบรืนองใชด้กระเบรืนองครอบเปป็ นสส่ วนปมิ ด หากมลงดด้วยจากหรรื อแฝก ใชด้หลบจากหรรื อหลบแฝกเปป็ นสส่ วนครอบ เพรืนึ่อปด้ องกจัน ไมส่ใหด้นน าฝนรจันึ่วไหลเขด้ามา ๒๙. ไขรา สส่ วนของหลจังคาทมีนึ่ยนรืนึ่ จากฝาหรรื อจากหนด้าจจัวนึ่ ออกไป หากไขราอยภูบส่ รมิ เวณกจันสาดยรืนนึ่ จากฝาเรมี ยกวส่า “ไขรากจันสาด” หากตรงหนด้าจจัวนึ่ เรมี ยกวส่า “ไขราหนด้าจจัวนึ่ ” หรรื ออยภูตส่ รงปมี กนกเรมี ยกวส่า “ไขราปมี กนก” ๓๐. คอสอง สส่ วนบนของฝา ระยะตนนึ่าจากแปหจัวเสาหรรื อชรืนึ่อลงมาประมาณ ๕๐ เซนตมิเมตรเปป็ นชส่องลภูกฟจักสมีนึ่ เหลมีนึ่ยม โดยรอบของเรรื อน ๓๑. รส่ องตมีนชด้าง สส่ วนลส่างของฝาระหวส่างบนพรน งถนงกรอบเชป็ดหนด้า (ใตด้หนด้าตส่าง) เปป็ นชส่องลภูกฟจักสมีนึ่ เหลมีนึ่ยมคลด้ายคอสอง ระยะของรส่ องตมีนชด้างประมาณ ๔๔ เซนตมิเมตร มมีรอบตจัวเรรื อน ๓๒. ชส่องแมวรอด ชส่องระหวส่างหด้องนอนกจับพรืนนระเบมียง หรรื อ ชส่องวส่างระหวส่างพรืนนระเบมียงกจับพรืนนชาน ซนนึ่งมมีระยะหส่างประมาณ ๔๐ เซนตมิเมตร มมีความยาวตลอดตจัวเรรื อน เพรืนึ่อเปป็ นทมีนึ่ใหด้ลมพจัดผส่านจากใตด้ถลนขนนนบนเรรื อน และเปป็ นทมีนึ่ทาน ใหด้ลมภายในไหลผส่านชส่องนมีน ไดด้ โดยใชด้ไมด้ขนาด ๑.๕ X ๗.๕ เซนตมิเมตร ตมีอนจั เวด้นอจันปมิ ดชส่อง กจันคนและสมินึ่ งของตก
๓๓. ประตภูหด้อง เปป็ นทางเขด้าออกระหวส่างหด้องนอน หด้องครจัวกจับระเบมียง ประกอบไปดด้วยกรอบเชป็ดหนด้า บานประตภูและเดรือย ธรณมี ประตภูดาลคภูส่ ประตภูนมีน สส่วนลส่างกวด้าง และสส่ วนบนขอบเลป็กกวส่า ๓๔. ประตภูรน จัวชาน เปป็ นทางเขด้าออกระหวส่างชานกจับบรมิ เวณบด้านโดยมมีบนจั ไดเปป็ นตจัวกลาง ลจักษณะและสส่ วนประกอบเหมรือนประตภูหด้อง แตส่มมีซลมด้ หลจังคาขด้างบนกจันฝน สาดมาถภูกบานประตภู และเนด้นทางขนนนใหด้มมีความสนาคจัญและนส่าดภูยมิงนึ่ ขนนน ๓๕. หนด้าตส่าง เปป็ นสส่ วนประกอบของฝาเรรื อนทมีนึ่ทาน ตมิดเปป็ นสส่ วนเดมียวกจัน แตส่เปป็ นชส่องเจาะใหด้แสงสวส่าง อากาศ ลมผส่านเขด้าไดด้ รวมทจันงเปป็ นชส่องใหด้สายตาของผภูอด้ ยภูภส่ ายใน หด้องมองออกไปภายนอก ชส่องนมีน สามารถควบคลมการเปมิ ดปมิ ดไดด้โดยตจัวบานซนนึ่งทจันงหมดประกอบไปดด้วย ๑. กรอบเชป็ดหนด้า ครือ วงขอบรอบนอกของบาน (วงกบ) เปป็ นไมด้เหลมีนึ่ยมแบนขนาด ๓.๕ X ๑๒.๕ เซนตมิเมตร วางประกอบตามสส่ วนแบนเขด้ามลม ๔๕ องศา เซาะรส่ อง บจัวประดจับ สส่ วนลส่างกวด้างกวส่าสส่ วนบน ๒. ตจัวบาน ใชด้แผส่นไมด้หนาประมาณ ๓ เซนตมิเมตร แบส่งเปป็ น ๒ แผส่นตส่อ ๑บาน มลมสล ดบนและลส่างมมีเดรือยเสด้นผส่านศภูนยร์กลาง ๓ เซนตมิเมตร ยาว ๒ .๕ เซนตมิเมตร (แบบ
เดรือยไมส่ทะลล) และยาว ๖ เซนตมิเมตร (แบบเดรือยทะลล) สอดใสส่ ในรภู ของธรณมี หนด้าตส่างแทนบานพจับ ไมด้แสม
๓. ธรณมี หนด้าตส่าง ไมด้เหลมีนึ่ยมขนาดหนา ๓-๕ X ๑๐ เซนตมิเมตร ยาวตลอดความกวด้างของหนด้าตส่างและเลยออกไปขด้างละ ๑๐ เซนตมิเมตร ตมิดกจับผด้าดด้วยตะปภูจมีน หรรื อลมิ นึ่ม ๔. หยส่อง เปป็ นแผงไมด้ทมีนึ่ตมิดอยภูตส่ รงสส่ วนลส่างของชส่องหนด้าตส่าง แกะเปป็ นลวดลายหรรื อฉลลโปรส่ ง หนาประมาณ ๒ เซนตมิเมตร สภูง ๒๐ -๒๕ เซนตมิเมตร
๕. อกเลา ไมด้เหลมีนึ่ยมสจันขนาด ๓ X ๕ เซนตมิเมตร (เฉพาะหนด้าตส่าง) ยาวตลอดบาน ตมิดอยภูกส่ บจั บาน ตมิดอยภูกส่ บจั บานหนด้าตส่างบานหนนนึ่ง เพรืนึ่อบจังชส่องหนด้าตส่างทจันงสอง อจัน
๖. ดาลเดมีนึ่ยว ทนาหนด้าทมีนึ่เปป็ นกลอนตมิดอยภูสส่ ส่ วนกลางของบานหนด้าตส่าง เปป็ นไมด้เหลมีนึ่ยมขนาด ๓ X ๕ เซนตมิเมตร ยาวประมาณ ๓๐ เซนตมิเมตร มมีไมด้รจัดทาบกจับตจัวบานขด้างละ
10 ๗. กบ เปป็ นกลอนของหนด้าตส่าง แตส่ตมิดอยภูสส่ ส่ วนลส่าง เปป็ นไมด้แบนขนาดหนา ๑ X ๕ เซนตมิเมตร สภูงประมาณ ๑๐ เซนตมิเมตร เจาะธรณมี หนด้าตส่างใหด้เปป็ นรส่ อง เมรืนึ่อปมิ ดบาน
สนมิทแลด้วจนงใสส่ กบลงไป
๓๖. กระได สส่ วนประกอบของไมด้มมีลภูกขจันน (ตามนอน) กจับแมส่กระได (ตามตจันง) ใชด้สาน หรจับขนนนจากพรืนนดมินไปสภูส่ชาน กระไดแบบเดมิมวางพาดกจับพรืนนและขอบพรน ง ทนาชจัก ขนนนเกป็บบนนอกชานไดด้เมรืนึ่อเวลาคนนึ่าครืน เพราะชส่วยใหด้เกมิดความปลอดภจัยจากสจัตวร์รด้ายหรรื อขโมย สส่ วนประกอบใชด้ไมด้จรมิ งหรรื อไมด้ไผส่ ลภูกขจัน นกลมเสด้นผส่านศภูนยร์กลางประมาณ ๑๐ เซนตมิเมตร หรรื อไมด้เหลมีนึ่ยมลภูกขจันน ๓.๕-๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร เจาะทะลลสอดเขด้าเปป็ นขจันนๆ ระยะหส่างพอกด้าวขนนนไดด้สะดวกกวส่าแบบเกส่า มมีลกจั ษณะเปป็ นแผส่นไมด้แบนขนาด ๓.๕-๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร แมส่กระไดขนาด ๕ X ๒๐ เซนตมิเมตร พระยาอนลมานราชธนกลส่าวถนงประเพณมี การปลภูกเรรื อนสนาหรจับเปป็ นทมีนึ่อยภูอส่ าศจัยวส่า จะปลภูกสรด้างกจันอยส่างไรแลด้วแตส่ภภูมมิประเทศ ทด้องถมิ นึ่นดมินฟด้ าอากาศ วจัสดลสาน หรจับปลภูกสรด้าง ความเปป็ นอยภูแส่ ละคตมิความเชรืนึ่อ ซนนึ่งเปป็ นเครรืนึ่ องบจังคจับใหด้เรรื อนไทยสมจัยเกส่ามจักปลภูกเปป็ นเรรื อนไมด้ชน จันเดมียว ยกพรืนนมมีใตด้ถลนสภูง ดด้านขด้างทางหนนนึ่งมมีระเบมียง คนไทยแตส่โบราณมมีอาชมีพสส่ วนใหญส่อยภูกส่ บจั การเพาะปลภูก จนงชอบสรด้างบด้านปลภูกเรรื อนอยภูใส่ กลด้แมส่นน า ลนาคลอง หนอง บนง เพรืนึ่อใชด้นน าทนา ประโยชนร์ แกส่การคลองชมีพไดด้ สะดวก ถนงฤดภูฝนฝนตกหนจักนนนานองพรืนนดมิน ถนงหนด้านนนาทส่วมลด้นตลมินึ่ง พรืนนทมีนึ่สาน หรจับบด้านจนงตด้องยกสภูง หรรื อเลรือกหาเพรืนึ่อหนมีนน า สส่ วนเรรื อนทมีนึ่ปลภูกกป็ตอด้ งยกพรืนนเรรื อนใหด้สภูง เพรืนึ่อใหด้ประโยชนร์ จากใตด้ถลนเปป็ นทมีนึ่ประกอบกมิจการประจนาวจัน เชส่น ปจันึ่ นฝด้ าย ทอหภูก เปป็ นตด้น แมด้ในทมีนึ่นน าทส่วมไมส่ถนง ราษฎรกป็ยงจั ปลภูกเรรื อนยกพรืนนสภูงอยภูเส่ พราะในทมีนึ่เชส่นนจันนมจักใกลด้ปส่าเขา มมีคนอยภูหส่ ส่างๆกจัน มมี สจัตวร์ มมีสจัตวร์ปส่าสจัตวร์รด้ายคอยรบกวนการปลภูกเรรื อนจนงตด้องยกพรืนนสภูงเพรืนึ่อกจันภจัยอจันตรายเวลาคนนึ่าครืน อมีกประการหนนนึ่งแผส่นดมินไทยในอดมีตอลดมไปดด้วยปส่ าไมด้ เรรื อนราษฎรจนงปลภูกสรด้างดด้วย ไมด้ เพราะหาไมด้ใชด้ไดด้งส่ายสะดวกกวส่าหาวจัสดลอรืนึ่นๆ นอกจากนมีน คนไทยนจับถรือหจัวเปป็ นของสนาคจัญ เพราะเขด้าใจวส่าเปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องมมินึ่งขวจัญประจนาตจัวคน จนงไมส่ยอมใหด้ใครกลนนากรายหรรื ออยภูส่ เหนรือหจัว ถรือวส่าเปป็ นอจัปรมี ยจร์ ญ จั ไรทมีนึ่จะมาปลภูกเรรื อนมากกวส่าชจันนเดมียว แมด้ตส่อมาจะปลภูกสรด้างเรรื อนดด้วยการกส่ออมิฐถรือปภูนกป็ยงจั คงสรด้างเปป็ นเรรื อนชจันนเดมียวตามคตมิเดมิม การปลภูกเรรื อนแตส่เดมิมมมีคตมิถรือกจันวส่า ถด้าปลภูกเรรื อนขวางตะวจันหรรื อหจันขด้างเรรื อนไปทางทมิศตะวจันออกหรรื อทมิศตะวจันตกนจัน นไมส่ดมี ผภูอด้ ยภูอส่ าศจัยจะไมส่มมีความสล ข มจักมมีเหตลตอด้ งเสมี ย ตาเพราะไปขวางหนด้าดวงตะวจัน แตส่ถาด้ ปลภูกเรรื อนตามตะวจันหรรื อหจันขด้างเรรื อนไปทางทมิศเหนรือหรรื อทมิศใตด้ จะเปป็ นมงคลอยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข หากเนรื น อทมีนึ่บาด้ นคจับแคบหรรื อมมีเหตลผลอบยส่างหนนนึ่ง อยส่างใด ทนาใหด้ตอด้ งปลภูกเรรื อนโดยหจันขด้างเรรื อนไปตามดวงตะวจัน กป็ใหด้ปลภูกเรรื อนเชมียงตะวจันไวด้ครือ อยส่าหจันขด้างเรรื อนตรงดวงตะวจันนจักเปป็ นอจันใชด้ไดด้ ขด้อหด้ามไมส่ใหด้ปลภูกเรรื อนขวางตะวจัน ดจังกลส่าวขด้างตด้น มมีสาเหตลมาจากคตมิความเชรืนึ่อถรือทมีนึ่วาส่ ทมิศตะวจันตกเปป็ นทมิศทมีนึ่ไมส่ดมีเพราะเปป็ นทมิศทมีนึ่พระอาทมิตยร์ตกหรรื อลจับดวงไป คนไทยจนงถรือวส่าตะวจันตกเปป็ นทมิศของคนตาย ถด้าจะวางศพ ประกอบกมิจพมิธมีตามลจัทธมิเพรืนึ่อฝจังเพรืนึ่อเผาตด้องหจันหจัวศพไปทางทมิศตะวจันตกเสมอ ฉะนจันนการนอนของคนเปป็ นจนงถรือเปป็ นคตมิสรืบตส่อกจันมา ไมส่ใหด้หจันหจัวนอนไปทางทมิศตะวจันตก เพราะจะ เปป็ นคนตาย แมด้ทลกวจันนมีน คนโดยมากกป็ยงจั ยนดถรือปฏมิบตจั มิกนจั อยภูส่ ฤกษร์ยามและวมิธมีการกส่อสรด้างตามความเชรืนึ่อถรือแตส่โบราณ ๑. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนอด้าย ยส่อมจจักไดด้เปป็ นเศรษฐมี ทรจัพยร์สมินเพมิ นึ่มพภูนมมี เพราะเดรือนนมีน อลดมผล
๒. ผภูใด้ ดปลภูกเดรือนยมีนึ่ ทรจัพยร์สมินมมีมามากผลเมรืนึ่อดมิถมีดภูชอบกล ขด้าศนกและแสนกลมามากลด้นพด้นศจัตรภู ๓. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนสาม ภจัยตมิดตามงามนส่าดภูคนใจรด้ายมจันสภูด้ เมรืนึ่อถนงฤดภูจกจั เกมิดอจันตราย
๔. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนสมีนึ่ ลาภมากมายมมีสลขสบายทลกโศกบรรเทาหาย ความสบายเพมิ นึ่มพภูนมา ๕. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนหด้าทลกขร์เทส่าฟด้ ามาถนงตนปลภูกเดรือนนมีน ไมส่มมีผลทลกขร์ลนด้ พด้นภนยมมีมท
๖. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนหก ทส่านหยมิบยกไวด้เหลรือหลาย ทรจัพยร์ศฤงคารบจันดาลมามากมาย อยภูสส่ ล ขสบายทรจัพยร์เนรื องนอง ๗. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนเจป็ดทรจัพยร์ระเหป็ดสมิน นทจันงผอง ทรจัพยร์สมินทมีนึ่ตนครองอจัคคมีภยจั ผยองมาเผาพลาญ ๘. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนแปด จะรด้อนแผดระทมหาญ ทรจัพยร์สมินและบรมิ วารทรยศหมดไปเอง
๙. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนเกด้า ใจไมส่เศรด้าเกมิดบรรเลง ยศศจักดมิดิ์เกมิดขนน นเอง ทจันงทรจัพยร์สมินเพมินึ่มพภูนมา ๑๐. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนสมิ บ จจักฉมิ บหายตด้องขรืนึ่อคา โรคภจัยรด้ายกด้าวหนด้า อจันตรายจะมาปะปน
๑๑. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนสมิ บเอป็ดอจันความเทป็จจจักมาสภูส่ตน ปลภูกเดรือนนมีน ไมส่มมีผลตด้องผจญกจับทลกภจัย
๑๒. ผภูใด้ ดปลภูกเรรื อนในเดรือนสมิ บสอง เงมินและทองจจักเหลรือหลาย สรรพสจัตวร์แลวจัวควาย บรมิ เวณมากมายไหลเทมา ขด้อหด้ามในการปลภูกสรด้างเรรื อน ๑. บจันไดหด้ามใชด้จาน นวนขจันนคภูส่ (ตด้องเปป็ นขจันนคมีนึ่ นจับเฉพาะขจันน ไมส่นบจั พรืนนหรรื อชานพจัก) ๒. บจันไดไมส่ลงไปทางทมิศตะวจันตก ๓. ไมส่หจันหจัวนอนในทมิศตะวจันตก
๔. ไมส่ทาน นนนาพลนน าตกไหลเขด้าตจัวเรรื อน
๕. ไมส่ปลภูกตด้นหางนกยภูง ลจันนึ่ ทม โศก ตรล ษจมีน ฯลฯ ๖. ไมส่ทาน ทางเขด้าลอดใตด้หด้องนนนาหรรื อหด้องสด้อม
๗. ไมส่ทาน อาคารรภู ปตจัว “ทมี” มมีปมีกเทส่ากจันสด้องขด้างเรมี ยก “แรด้งกระพรือปมี ก” ถรือเปป็ นอจัปมงคล ๘. ไมส่ทาน เรรื อนทะลลหนด้าตลอดหลจัง ถรือวส่าเปป็ น “เรรื อนอกแตก” เปป็ นอจัปมงคล ๙. ไมส่ทาน ภภูเขาจนาลองไวด้ในบด้าน
๑๐. หด้ามใชด้ไมด้ตะเคมียน ไมด้มะคส่าในการปลภูกเรรื อน ๑๑. หด้ามใชด้เสาตกมจัน
๑๒. หด้ามทนาทางเขด้าออกคภูส่ไวด้ตอนมลมของพรืนนดมินทมีนึ่ทางสามแพรส่ งหรรื อสมีนึ่ แยก ๑๓. หด้ามนนาภาพยจักษร์ไวด้ในบด้าน
๑๔. หด้ามนนาหนจังใหญส่หรรื อหนจังตะลลงไวด้ในบด้าน
11
๑๕. หด้ามใชด้ชส่อฟด้ า ใบระกา เครรืนึ่ องวจัด เครรืนึ่ องหลวง หรรื อมมีแตส่เครรืนึ่ องประดจับชจันนสภูงในบด้าน ๑๖. หด้ามปลภูกเรรื อนครส่ อมตอ
๑๗. หด้ามตจันงศาลพระภภูมมิใตด้เงาเรรื อน
๑๘. ไมส่ปลภูกตด้นมะละกอใกลด้ตวจั บด้าน ๑๙. หด้ามทนาบจันไดเวมียนซด้ายขาขนนน ๒๐. ไมส่ปลภูกบด้านใตด้ตนด้ ไมด้ใหญส่
๒๑. หด้ามมมิใหด้มมีสจัตวร์ตกตายในหลลมตอมส่อ
๒๒. หด้ามใชด้เสาไมด้มมีตาในระยะ “เปป็ ดไซด้ ไกส่ตอด สลจักรอด หมภูสมี” ๒๓. หด้ามวางรภู ปพรืนนเรรื อนในอจัตราสส่ วนทมีนึ่ใกลด้เคมียงรภู โลงศพ ๒๔. หด้ามทนาเตมียงนอนขาสมิ งหร์ เครรืนึ่ องใชด้ขาสมิ งหร์
๒๕. หด้ามนนาศพออประตภูเรรื อน หรรื อลงบจันไดบด้าน(ใหด้ออกทางดด้านฝาหล ด้มกลอง เพราะสะดวกในการเคลรืนึ่อนศพ ฝาหล ด้ม ๒๖. หด้ามนนาของวจัดเขด้าบด้านหรรื อมาประกอบเปป็ นสส่ วนหนนนึ่งของบด้าน
กลองถอดออกและประกอบใหมส่ไดด้ )
๒๗. หด้ามทนาทางเขด้าเวมียนซด้ายของอาคาร
เรรื อนไทยภาคใตด้ ภาคใตด้ของประเทศไทยมมีสภาพทางภภูมมิศาสตรร์ทมีนึ่แตกตส่างไปจากภาคอรืนึ่น ๆ ของประเทศ กลส่าวครือ มมีลกจั ษณะเปป็ นแหลมหรรื อคาบสมลทรยรืนนึ่ ออกไปจนจรดประเทศ
มาเลเซมีย ลด้อมรอบดด้วยฝจันึ่งทะเล โดยมมีอส่าวไทยอยภูทส่ างฝจันึ่งทะเลตะวจันออก และทะเลอจันดามจันอยภูทส่ างฝจันึ่งทะเลตะวจันตก ดด้านสภาพภภูมมิอากาศของภาคใตด้เปป็ นอาณาบรมิ เวณทมีนึ่มมีอากาศรด้อน ฝนตกชลก ความชรืน นสภูงมมี ๒ ฤดภู ไดด้แกส่ ฤดภูรด้อนและฤดภูฝน ในฤดภูรด้อนอากาศจะไมส่รด้อนจจัดเหมรือนภาคอรืนึ่น เนรืนึ่องจากไดด้รจับการถส่ายเทความรด้อนจากลมทะเลทมีนึ่พดจั ผส่านอยภูตส่ ลอดเวลา ในฤดภู ฝนฝนจะตกชลกมากกวส่าภาคอรืนึ่น ทจันงนมีน เพราะไดด้รจับลมมรสล มตะวจันตกเฉมี ยงเหนรือ และลมมรสล มตะวจันออกเฉมี ยงใตด้ ลจักษณะทางภภูมมิศาสตรร์และภภูมมิอากาศดจังกลส่าวนมีน มมีอมิทธมิพลสนาคจัญตส่อ การกนาหนดรภู ปแบบเรรื อนพจักอาศจัยของประชาชนในภาคใตด้ เชส่น การออกแบบรภู ปทรงหลจังคาใหด้คาใหด้ลาดเอมียงมาก เพรืนึ่อระบายนนน าฝนจากหลจังคาการการใชด้ตอมส่อหรรื อฐานเสาแทนทมีนึ่ จะฝจังเสาเรรื อนลงไปในดมิน ฯลฯ ดด้านสภาพสจังคมและวจัฒนธรรม ประชากรในภาคใตด้มมีทน งจั ชาวไทยพลทธ ชาวไทยเชรืน อสายจมีน และชาวไทยมลสลมิม ชาวไทยเหลส่านมีน มมีขนบธรรมเนมียม วจัฒนธรรม ประเพณมี ความเชรืนึ่อทมีนึ่แตกตส่างกจัน โดยเฉพาะชาวไทยมลสลมิมจะไดด้รจับอมิทธมิพลทางวจัฒนธรรมจากประเทศเพรืนึ่อนบด้านทมีนึ่มมีอาณาเขตตมิดตส่อกจับภาคใตด้ ไดด้แกส่ มาเลเซมีย ซนนึ่งสส่งผลใหด้เรรื อนพจักอาศจัยของ ชาวไทยใน ๔ จจังหวจัดภาคใตด้ หรรื อ “เรรื อนไทยมลสลมิม” มมีลกจั ษณะรส่ วมกจับเรรื อนพจักอาศจัยทางตอนเหนรือของมาเลเซมีย ลจักษณะเรรื อนไทยภาคใตด้ (เรรื อนไทยมลสลมิม) บด้านเรรื อนนจับเปป็ นปจั จจจัยพรืนนฐานทมีนึ่สาน คจัญของมนลษยร์ เพรืนึ่อปด้ องกจันอจันตรายจากลมฟด้ าอากาศและสจัตวร์รด้ายซนนึ่งตด้องเหมาะสมกจับลจักษณะภภูมมิประเทศ ดมินฟด้ าอากาศ ตลอดจน จารมี ตประเพณมี ทางสจังคม และรภู ปแบบการดนาเนมินชมีวมิต สนาหรจับเรรื อนไทยมลสลมิม นอกจากจะสรด้างขนน นเพรืนึ่อตอบสนองความตด้องการพรืนนฐานของมนลษยร์ดงจั กลส่าวแลด้ว ยจังสะทด้อนใหด้เหป็น อมิทธมิพลของศาสนาอมิสลามทมีนึ่มมีตส่อการสรด้างบด้านเรรื อนอยส่างแทด้จรมิ ง ทจันงในรภู ปแบบการใชด้พนรืนทมีนึ่ การอยภูอส่ าศจัย การประกอบกมิจกรรมในการดนารงชมีวมิต และการประดจับตกแตส่งตจัวเรรื อนใหด้ งดงาม โดยทจัวนึ่ ไปเรรื อนมลสลมิมมจักเปป็ นเรรื อนแฝด และสามารถตส่อขยายไปไดด้ตามลจักษณะของครอบครจัวขยาย โดยมมีชานเชรืนึ่อมตส่อกจัน และมมีการเลส่นระดจับพรื นนเรรื อนใหด้ลดหลจันนึ่ กจันไป เชส่น พรืนนบรมิ เวณเฉลมียงดด้านบจันไดหนด้าแลด้วยกพรืนนไปเปป็ นระเบมียง จากพรืนนระเบมียงจะยกระดจับไปเปป็ นพรืนนตจัวเรรื อนจากตจัวเรรื อนจะลดระดจับไปเปป็ นพรืนนครจัว จากพรืนนครจัวจะลดระดจับเปป็ นพรืนนทมีนึ่ซกจั ลด้าง ซนนึ่งอยภูตส่ มิดกจับบจันไดหลจัง การลดระดจับพรืนนจะเหป็นไดด้ชดจั วส่า มมีการแยกสจัดสส่ วนจากกจันในการประกอบกมิจกรรมตส่าง ๆ บางตจัวเรรื อนเมรืนึ่อสรด้างตจัวเรรื อนหลจักเสรป็ จแลด้ว ยจังตด้องกนาหนด พรืนนทมีนึ่ใหด้เปป็ นบรมิ เวณทมีนึ่ใชด้ทาน พมิธมีละหมาด ซนนึ่งเปป็ นกมิจวจัตรทมีนึ่ตอด้ งกระทนาวจันละ ๕ ครจัน ง สส่ วนการกจันนหด้องเพรืนึ่อเปป็ นสจัดสส่ วนเรรื อนไทยมลสลมิมจะกจันนแตส่ทมีนึ่จาน เปป็ นนอกนจันนจะปลส่อยพรืนนทมีนึ่ใหด้โลส่ง เพราะชาวไทยมลสลมิมใชด้เรรื อนเปป็ นทมีนึ่ประกอบพมิธมีทางศาสนา นอกจากนจันนยจังไมส่นมิยมตมีฝด้าเพดาน เพราะภาคใตด้มมีอากาศรด้อนและฝนตกชลก อากาศจนงอบอด้าว และมจักจะเวด้นชส่องลมใตด้ หลจังคาใหด้ลมโกรกอยภูตส่ ลอดเวลา การทมีนึ่ตวจั เรรื อนยกพรืนนสภูง ชาวไทยมลสลมิมจนงสามารถใชด้ใตด้ถลนประกอบกมิจกรรมตส่าง ๆ ทมีนึ่สส่งเสรมิ มการดนารงชมีวมิตไดด้เปป็ นอยส่างดมี เชส่น ใชด้เปป็ นบรมิ เวณ ประกอบอาชมีพเสรมิ ม ครือ ทนากรงนก สานเสรืนึ่ อกระจภูด หรรื ออาจใชด้วางแครส่ เพรืนึ่อพจักผส่อน บางบด้านอาจกจันนเปป็ นคอกสจัตวร์ เปป็ นตด้น
12
เนรืนึ่องจากประเพณมี ความเปป็ นอยภูขส่ องชาวไทยมลสลมิมจะแยกกมิจกรรมของชายหญมิงอยส่างชจัดเจน ตจัวเรรื อนจนงนมิยมมมีบนจั ไดไวด้ทนจังทางขนนนหนด้าบด้านและทางขนนนครจัว โดยทจัวนึ่ ไป ผภูชด้ ายจะใชด้บนจั ไดหนด้า สส่ วนผภูหด้ ญมิงจะใชด้บนจั ไดหลจังบด้าน รวมทจันงเปป็ นการไมส่รบกวนแขกในการเดมินผส่านไปมาอมีกดด้วย ลจักษณะเดส่นทางสถาปจั ตยกรรมของเรรื อนไทยมลสลมิม ครือ การสรด้าง เรรื อนโดยการผลมิตโดยการผลมิตสส่ วนประกอบของเรรื อนกส่อน แลด้วจนงนนาสส่ วนตส่าง ๆ เหลส่านจันนขนนนประกอบกจันเปป็ นตจัวเรรื อนอมีกทมีหนนนึ่ง ขณะเดมียวกจัน เมรืนึ่อตด้องการยด้ายไปประกอบในพรืนนทมีนึ่ อรืนึ่น ๆ ตจัวเรรื อนกป็สามารถแยกออกไดด้สส่วน ๆ ไดด้เสาเรรื อนจะไมส่ฝจังลงดมิน แตส่จะเชรืนึ่อมยนดตส่อกจับตอมส่อหรรื อฐานเสาเพรืนึ่อปด้ องกจันปลวก เนรืนึ่องจากมมีความชรื น นสภูงมาก นอกจากนมีน เรรื อนไทยมลสลมิมยจังแยกสส่ วนทมีนึ่อยภูส่อาศจัย (แมส่เรรื อน) ออกจากครจัว โดยใชด้เฉลมียงเชรืนึ่อมตส่อกจัน ทจันงนมีนเพราะเชรืนึ่อวส่าบรมิ เวณแมส่เรรื อนเปป็ นบรมิ เวณทมีนึ่สะอาด สส่ วนบรมิ เวณ ครจัวนจันนสามารถทนาสกปรกไดด้โดยงส่ายแลยจังสามารถดจับเพลมิงไดด้สะดวกเมรืนึ่อเกมิดเพลมิงไหมด้บรมิ เวณครจัว โดยสรล ป เรรื อนไทยมลสลมิมมมีลกจั ษณะเฉพาะตจัวทมีนึ่มมีคลณคส่าทางสถาปจั ตยกรรม ดจังนมีน ๑. หลจังคาเปป็ นหลจังคาทรงสภูง มมีความลาดชจัน เพรืนึ่อใหด้นนาฝนไหลผส่านโดยสะดวก โดยทจัวนึ่ ไปมมี ๓ แบบ ครือ หลจังคาจจัวนึ่ หลจังคาปจัน นหยา หลจังคาจจัวนึ่ มนมิลา มมีหารตส่อชายคา ออกไปคลลมบจันได เนรืนึ่องจากฝนตกชลกมากในบรมิ เวณภาคใตด้ ๒. ไมส่นมิยมฝจังเสาเรรื อนลงไปในพรืนนดมิน แตส่จะใชด้ตอมส่อหรรื อบานเสาทมีนึ่ทาน โดยไมด้เนรืน อแขป็ง ศมิลาแลง หรรื อเสากส่ออมิฐฉาบปภูนรองรจับ
๓. วมิธมีสรด้างเรรื อนจะประกอบสส่ วนตส่าง ๆ ของเรรื อนบนพรืนนดมินกส่อนแลด้วจนงยกสส่ วนโครงสรด้างตส่าง ๆ ขนนนประกอบเปป็ นตจัวเรรื อนอมีกทมีหนนนึ่ง การสรด้างเรรื อนวมิธมีนนมี ทาน ใหด้สะอาด ในการยด้ายบด้าน ซนนึ่งนมิยมยด้ายบด้านทจันงหลจังโดยใชด้คนหาม โดยถอดสส่ วนทมีนึ่มมีนน าหนจักมากออกเสมี ยกส่อน เชส่น ฝา กระเบรืนองมลงหลจังคา ฯลฯ เปป็ นหลจัง ๆ
๔. ไมส่นมิยมสรด้างรจันวกจันนบรมิ เวณเรรื อน แตส่จะปลภูกไมด้ผล เชส่น มะพรด้าว มะมส่วง ขนลน กลด้วย เพรืนึ่อใหด้รส่มเงา และเปป็ นการแสดงอาณาเขตของบด้านเรรื อน ซนนึ่งนมิยมสรด้างแยกกจัน ๕. การวางตจัวเรรื อนจะหจันหนด้าเขด้าหาเสด้นทางสจัญจรทจันงทางนนนาและทางบก ซนนึ่งสามารถรจับลมบกและลมทะเลไดด้
๖. นอกจากเรรื อนพจักอาศจัยแลด้ว ยจังมมีอาคารประกอบบด้านเรรื อนอมีกไดด้แกส่ “ศาลา” ซนนึ่งมมีรภูปทรงของหลจังคาคลด้อยตามความนมิยมของรภู ปแบบเรรื อนพจักอาศจัย เชส่น หลจังคาจจัวนึ่ หลจังคาปจัน นหยา ศาลาเหลส่านมีน จะสรด้างขนนนตามลจักษณะการใชด้สอย เชส่น ใชด้ประชลมหรรื อพบปะสจังสรรคร์ของชาวบด้านศาลาใชด้สาน หรจับเปป็ นทมีนึ่หลบแดดฝนระหวส่างเดมินทาง ๗. สถานทมีนึ่หรรื ออาคารประกอบตจัวเรรื อนจะอนานวยความสะดวกในหารประกอบอาชมีพของชาวใตด้ เชส่น เรรื อนชาวนาจะมมียงล ด้ ขด้าวขนาดเลป็กสนาหรจับเกป็บขด้าวเปลรือกไวด้หนด้า บด้าน เรรื อนชาวสวนยางพาราจะมมีโรงสนาหรจับทนานนนายางใหด้เปป็ นแผส่นและทมีนึ่ตากยาง เรรื อนชาวประมงจะมมีทมีนึ่ตากปลา เปป็ นตด้น
เรรื อนไทยมลสลมิมใน ๔ จจังหวจัดภาคใตด้ ๑. เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดปจั ตตานมี ตามหลจักฐานทางประวจัตมิศาสตรร์ ปจั ตตานมีไดด้ชรืนึ่อวส่าเปป็ นเมรืองศภูนยร์กลางของวจัฒนธรรมอมิสลาม ซนนึ่งสรื บทอดมาตจันงแตส่ครจันนบรรพบลรลษจนถนงปจัจจลบนจั วจัฒนธรรมดจังกลส่าวมมี ลจักษณะทมีนึ่เปป็ นเอกลจักษณร์เฉพาะตจัว ไมส่วาส่ จะเปป็ นภาษา ขนบธรรมเนมียมประเพณมี ความเชรืนึ่อ ตลอดจนการดนารงชมีวมิตและทมีนึ่สาน คจัญครือสถาปจั ตยกรรมพรื นนถมินึ่น เนรืนึ่องจากปจั ตตานมีมมีพนรืนทมีนึ่ตมิดชายฝจันึ่งตะวจันออกครือ อส่าวไทย และมมีอาณาเขตตมิดตส่อกจับจจังหวจัดยะลาและนราธมิวาส หมภูส่บาด้ นของชาวไทย มลสลมิมในจจังหวจัดปจั ตตานมีจนงมมีลกจั ษณะหลากหลาย ทจันงหมภูส่บาด้ นชาวประมง ชาวสวนยางพารา ชาวนา และชาวสวนผลไมด้ ทนาใหด้รภูปแบบการตจันงถมินึ่นฐานของชลมชนมมีครบทจันง ๓ รภู ปแบบ กลส่าวครือ ๑. แบบเปป็ นกระจลก ๒. แบบกระจจัดกระจาย ๓. แบบเรมี ยงรายไปตามแนวชายฝจันึ่งทะเล หรรื อเสด้นทางสจัญจร ในฐานะทมีนึ่ปจัตตานมีเปป็ นศภูนยร์กลางการคด้าขายทางทะเลมาตจันงแตส่สมจัยกรล งศรมี อยลธยา รภู ปแบบสถาปจั ตยกรรมพรืนนบด้านจนงมมีรภูปแบบสถาปจั ตยกรรมทมีนึ่หลากหลาย ครือ นอกจากจะเปป็ นเรรื อนไมด้ ยกพรืนนใตด้ถลนสภูง ซนนึ่งเปป็ นลจักษณะรส่ วมทางสถาปจั ตยกรรมพรืนนฐานของภภูมมิภาคศภูนยร์สภูตรแลด้ว ยจังมมีลกจั ษณะรภู ปทรงหลจังคาทมีนึ่โดดเดส่นเปป็ นพมิเศษ โดยทจัวนึ่ ไปหลจังคาเรรื อนไทยมลสลมิมจะมมี ๓ ลจักษณะ ดจังนมีน ครือ ๑. หลจังคาปจัน นหยา หรรื อหลจังคาลมีมะ คนาวส่า “ลมีมะ” แปลวส่า “หด้า” หมายถนงหลจังคาทมีนึ่นบจั สจันหลจังคาไดด้ ๕ ลด้น เปป็ นรภู ปทรงหลจังคาทมีนึ่ไดด้รจับอมิทธมิ พลจากสถาปจั ตยกรรมแบบ อาณานมิคมของชาวตะวจันตก หลจังคาทรงปจัน นหยานมีน นบจั ไดด้วาส่ เปป็ นเอกลจักษณร์ของภาคใตด้ และพบไดด้ทวจันึ่ ไปในจจังหวจัดภาคใตด้โดยเฉพาะในจจังหวจัดปจั ตตานมี
๒. หลจังคาจจัวนึ่ มนมิลา ชาวมลสลมิมเรมี ยกวส่า “บลานอ” ซนนึ่งหมายถนง ชาวฮอลจันดา หลจังคาแบบนมีน เชรืนึ่อวส่าไดด้รจับอมิทธมิพลมาจากสถาปจั ตยกรรมของชาวฮอลจันดา เปป็ นหลจังคาทมีนึ่มมี โครงสรด้างเชส่นเดมียวกจับหลจังคาปจัน นหยา แตส่เปป็ นหลจังคาทมีนึ่มมีจวจันึ่ ตมิดอยภูส่ เพรืนึ่อระบายอากาศและดภูสวยงาม หลจังคาบลานอนมีน จะมมีรภูปแบบทมีนึ่สวยงามกวส่าแบบอรืนึ่น เหมาะทมีนึ่จะมมีจจัวนึ่ อยส่างนด้อย ๓ จจัวนึ่ โดยมมีหลจังจจัวนึ่ แฝด และมมีจวจันึ่ ขนาดเลป็กสรด้างคลลมเฉลมียงหนด้าบด้านตมิดกจับบจันไดทางขนน น เพรืนึ่อใชด้รจับรองแขกอยส่างไมส่เปป็ นทางการ นอกยากนจันน ชส่างไมส่ยงจั แสดงฝมี มรือเชมิงชส่างในการ ประดมิษฐร์ลวดลายดด้วยการแกะสลจักไมด้ ปภูนปจัน น เปป็ นลวดลายประดจับลวดลายประดจับยอดจจัวนึ่ และมมีการเขมียนลายบนหนด้าจจัวนึ่ หรรื อตมีไมด้ใหด้มมีลวดลายเปป็ นแสงตะวจัน ๓. หลจังคาจจัวนึ่ ชาวมลสลมิมเรมี ยกวส่า “แมและ” เชรืนึ่อวส่าไดด้รจับอมิทธมิ พลจากเรรื อนไทยภาคกลาง แตส่จะมมีขอด้ แตกตส่างไปจากภาคกลาง ตรงทมีนึ่มมีปนจั นลมปมี กนกทมีนึ่ไดด้รจับอมิทธมิพลจากรภู ป แบบสถาปจั ตยกรรมจากมาเลเซมีย ไมส่เหมรือนปจัน นลมไทย ซนนึ่งปลายปจัน นลมทจันงสองขด้างจะมมีเหงาปจัน นลมประดจับอยภูส่ นอกจากหลจังคาทจันง ๓ แบบดจังกลส่าวแลด้ว เรรื อนชาวไทยมลสลมิมโบราณในจจังหวจัดปจั ตตานมียงจั มมีลกจั ษณะเดส่น ครือ การประดมิษฐร์ลวดลายไมด้แกะสลจักทจัน งบรมิ เวณชส่องลมและ ประดจับฝาเรรื อนอมีกดด้วย ๒. เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดยะลา เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดยะลาเปป็ นเรรื อนไมด้ใตด้ถลนสภูง หลจังคาทรงจจัวนึ่ มนมิลาและทรงปจัน นหยา แตส่ทรงจจัวนึ่ มนมิลาจะพบมากกวส่าทรงปจัน นหยา เรรื อนหนนนึ่ง ๆ จะมมีทางขนนนเรรื อน อยส่างนด้อยสองทางเสมอ เนรืนึ่องจากเวลามมีกมิจกรรมตส่าง ๆ ทมีนึ่เกมีนึ่ยวกจับศาสนา วจัฒนธรรม และประเพณมี ตส่าง ๆ จะมมีการแยกเพศระหวส่างชายและหญมิง เมรืนึ่อมมีแขกมาในงาน ถด้าเปป็ นชายจะขน น น เรรื อนทางดด้านหนด้า สส่ วนหญมิงจะขนนนเรรื อนทางดด้านขด้างหรรื อดด้านหลจัง ๓. เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดนราธมิวาส เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดนราธมิวาสมมีรภูปทรงของเรรื อนเหมรือนเรรื อนไทยมลสลมิมทจัวนึ่ ไปครือ เปป็ นเรรื อนไมด้ใตด้ถลนสภูง เสาจะวางอยภูบส่ นตอมส่อบางบด้านทนาเปป็ นตอมส่อซมีเมนตร์หลส่อ อยส่างแขป็งแรง บางบด้านกป็ใชด้เสาไมด้ขนาดใหญส่ทาน ตอมส่อ รภู ปทรงหลจังคาเรรื อนไทยมลสลมิมในนราธมิ วาสจะแตกตส่างจากจจังหวจัดปจั ตตานมีและยะลา ตรงทมีนึ่หลจังคาเปป็ นทรงจจั วนึ่ มนมิลาทรงสภูง เลป็ก
13
และมมีหลจังคาทอดกวด้างออกไปในลจักษณะจจัวนึ่ เดมียวหรรื อซด้อนเรมี ยงกจัน ๒ จจัวนึ่ แลด้วแตส่ขนาดของเรรื อนวส่าเลป็กใหญส่แคส่ไหน ซนนึ่งมมีทน งจั หลจังคากระเบรืนองและสจังกะสมี สส่ วนการใชด้พนรืนทมีนึ่เรรื อนและ บรมิ เวณบด้านมมีลกจั ษณะเดมียวกจับเรรื อนในยะลาและปจั ตตานมี เนรืนึ่องจากเปป็ นกลลส่มประชากรทมีนึ่มมีลกจั ษณะทางวจัฒนธรรมแบบเดมียวกจัน ๔. เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดสตภูล เรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดสตภูลมมีลกจั ษณะหลจังคาเปป็ นแบบจจัวนึ่ ยกสภูงแลด้วลาดเอมียงไปในแนวชายคาทจังนึ่ สองดด้าน มมีลกจั ษณะเหมรือนปมี กนก เพรืนึ่อใหด้นน าฝนไหลผส่านไดด้สะดวก ความพมิเศษของเรรื อนไทยมลสลมิมในจจังหวจัดสตภูลอยภูทส่ มีนึ่ไมส่มมีฝด้าเพดาน แตส่จะนมิยมทนาชส่องลมไวด้ใตด้จจัวนึ่ แมส่เรรื อนหรรื อตจัวเรรื อนหลจักจะไมส่มมีเฉลมียงหรรื อระเบมียง มมีบนจั ไดพาดขนน นบด้านไดด้ทนจั ทมี ทจันงนมีน เพราะเปป็ นขด้อหด้ามตจันงแตส่ครจันงโบราณวส่า เรรื อนเจด้านายระดจับสภูงเทส่านจันนจนงจะมมีระเบมียงหรรื อเฉลมียง สส่ วนเรรื อนชาวบด้านสามจัญจะตด้องไมส่เลมียนแบบเรรื อนเจด้านาย อยส่างไรกป็ตาม ปจัจจลบนจั เรรื อนชาวบด้านไดด้มมีการตส่อเตมิมเพมิมนึ่ เฉลมียงขนนนใหด้คลลมบจันได เพรืนึ่อปด้ องกจันฝนสาดและสะดวกในการใชด้ประโยชนร์จากพรืนนทมีนึ่ ประเพณมี และความเชรืนึ่อในการสรด้างบด้านเรรื อนของชาวไทยมลสลมิมในอดมีตจะมมีประเพณมี กรรมหลายอยส่าง เขด้าใจวส่าไดด้รจับอมิทธมิ พลของศาสนาพราหมณร์เพราะตามบจันทนก และประวจัตมิศาสตรร์กส่อนหนด้าทมีนึ่ศาสนาจะเขด้ามามมีอมิทธมิ พลประชาชนในดมินแดนแถบนมีน นบจั ถรือศาสนาพลทธมากส่อน ดจังนจันนเมรืนึ่อศาสนาอมิสลามเขด้ามา แมด้ประชาชนในแถบนมีน จะนจับถรือศาสนาอมิสลามแลด้วกป็ตาม แตส่ประเพณมี ตส่าง ๆ ของศาสนาพลทธและพราหมณร์บางอยส่างกป็ยงจั เปป็ นทมีนึ่ยดน ถรือ และปฏมิบตจั มิอยภูส่ ประเพณมี การสรด้างเรรื อนไทยมลสลมิมมมีขน นจั ตอนและพมิธมีกรรมทมีนึ่นส่าสนใจดจังตส่อไปนมีน ครือ ๑. สถานทมีนึ่สรด้างเรรื อน การเตรมี ยมสถานทมีนึ่สรด้างเรรื อนจะตด้องเปป็ นพรืนนดมินราบเสมอกจันในบรมิ เวณทมีนึ่จะสรด้างเรรื อน สส่ วนนอกบรมิ เวณดจังกลส่าวทางทมิศเหนรือตด้องเปป็ นทมีนึ่ดอนหรรื อเนมิน และทางทมิศใตด้ตอด้ งเปป็ นพรื นนทมีนึ่ตนึ่าน กวส่า อาจจะเปป็ นพรืนนทมีนึ่นาขด้าวสส่ วนทมิศตะวจันออกตด้องเปป็ นพรืนนทมีนึ่เสมอกจันกจับพรืนนทมีนึ่สรด้างเรรื อน ถด้าเลรือกพรืนนทมีนึ่ในลจักษณะทมีนึ่เชส่นนมีน เปป็ นทมีนึ่สรด้างเรรื อนแลด้ว เชรืนึ่อกจันวส่าเมรืนึ่อสรด้างเรรื อนอยภูส่ ชมีวมิต ครอบครจัวจะรลส่ งเรรื องอยภูเส่ ยป็นเปป็ นสล ข การทนามาหากมินจะมมีโชคลาภ ไดด้ทรจัพยร์สมบจัตมิเพมิ นึ่มพภูนและฐานจะดมีขน นตามลนาดจับ แตส่ถาด้ หาพรืนนทมีนึ่ในลจักษณะดจังกลส่าวไมส่ไดด้ เมรืนึ่อตจัดสมิ นใจสรด้างเรรื อน ในพรืนนทมีนึ่ใดใหด้หาไมด้ไผส่อส่อนทมีนึ่ยงจั ไมส่แตกกมินึ่งใบ ตจัดเอาแตส่ดาด้ นโคนมมีความยาว ๑ วา โดยวจัดความยาวดด้วยขด้อมรือของผภูทด้ มีนึ่จะสรด้างเรรื อนจากปลายนมิ นวมรือขวาถนงปลายนมินวมรือซด้าย จากนจันนนนา ไปปจั กตรงใจกลางพรืนนทมีนึ่ทมีนึ่จะสรด้างในเวลาพลบคนนึ่าใหด้ลนกลงในดมิบประมาณครนนึ่ งศอก โดยกส่อนจะปจั กไมด้ไผส่ดงจั กลส่าวจะตด้องอส่านคจัมภมีรร์อลจั กลรอานในบท “อจัลฟาตมีฮะหร์” ๑ จบ แลด้วอส่านคนา สรรเสรมิ ญพระเกมียรตมิพระบรมศาสดามภูฮมจั หมจัด ทมีนึ่เรมี ยกวส่า “เศาะลาวาด” อมีก ๓ จบ เสรป็ จแลด้วไหด้อธมิษฐานขอใหด้พระอจัลเลาะหร์ไดด้โปรดประทานใหด้รภูด้อยส่างหนนนึ่งอยส่างใดวส่า พรื นนทมีนึ่ทมีนึ่ตน งจั ใจ จะสรด้างเรรื อนจะเปป็ นสมิ รมิมงคลหรรื ออจัปมงคล เมรืนึ่ออธมิษฐานจบจนงปจั กไมด้ไผส่ทมินงไวด้จนรลส่ งเชด้า แลด้วจนงนนาไมด้ไผส่มาวจัดความยาวใหมส่ หากปรากฏวส่าไมด้ไผส่ยาวกวส่าเดมิมถรือวส่าพรืนนทมีนึ่นน มี ดมี หากสจันนกวส่า เดมิมถรือวส่าไมส่ดมี ถด้าสรด้างเรรื อนอยภูคส่ รอบครจัวจะแตกแยก การทนามาหากมินไมส่เจรมิ ญกด้าวหนด้าและมมีอาถรรพร์ นอกจากนมีน ควรลมีกเลมีนึ่ยงการปลภูกเรรื อนครส่ อมจอมปลวก ตอไมด้ใหญส่หรรื อครอง รวมทจันงหลมีกเลมีนึ่ยงการปลภูกเรรื อนใกลด้ตนด้ ไมด้ใหญส่ ทมีนึ่ดมินสล สาน และพรืนนทมีนึ่รภูปลมินนมมีนาขนาบทจันงสองขด้าง ๒. ทมิศทางของเรรื อน สนาหรจับทมิศทางของเรรื อนชาวมลสลมิมเชรืนึ่อกจันวส่าไมส่ควรสรด้างขวางดวงตะวจัน เพราะจะทนาใหด้ผอภูด้ าศจัยหลจับนอนมมีอนามจัยไมส่ดมี ไมส่มมีความจมีรจังยจังนึ่ ยรืนทางทมีนึ่ดมีทมีนึ่สลดครือหจันหนด้า บด้านไปทางทมิศตะวจันออก หลจังบด้านอยภูทส่ างทมิศตะวจันตก อยส่างไรกป็ตาม ชาวมลสลมิมสมจัยกส่อนนมิยมสรด้างเรรื อนหจันหนด้าบด้านไปทางทมิศเหนรือ หรรื อทางถนนเพรืนึ่อการสจัญจร สส่ วนหด้องนอน ตด้องอยภูทส่ างทมิศตะวจันตก บางบด้านนมิยมสรด้างเรรื อนขด้าว โดยเชรืนึ่อวส่าเรรื อนขด้าวมมีความสนาคจัญตส่อครอบครจัว เพราะเปป็ นเครรืนึ่ องวจัดฐานะความมจั นนึ่ คงของเจด้าบด้านทนาใหด้เกมิดความเชรืนึ่อในเรรืนึ่ อง ทมิศทางและทนาเลทมีนึ่ปลภูกสรด้างเรรื อนขด้าวตส่อมาโดยเชรืนึ่อกจันวส่าการปลภูกเรรื อนขด้าวไวด้ทางทมิศตะวจันออกหรรื อทมิศใตด้ของเรรื อนอาศจัย จะทนาใหด้มมีขาด้ วอลดมสมบภูรณร์ ๓. ฤกษร์ยามในการปลภูกเรรื อน การเลรือกฤกษร์ยามในวจันลงเสาเรรื อน เจด้าของบด้านจะตด้องไปหาฤกษร์จากผภูรด้ ภูด้ เชส่น โตต๊ะอมิหมส่าม ซนนึ่งโดยมากวจันทมีนึ่ทมีนึ่เปป็ นมงคลในการเรมิ นึ่ มลงเสาเรรื อนจะถรือปฏมิบตจั มิกนจั หลายวมิธมี และวมิธมีหนนนึ่งทมีนึ่นมิยมปฏมิบตจั มิกนจั ทจัวนึ่ ไปครือ การนจับธาตลทน งจั สมีนึ่ อนจั ไดด้แกส่ ดมิน นนนา ไฟ ลม ซนนึ่งมมีความหมายดจังนมีน ครือ
“ดมิน” หมายถนงการทนางานเปป็ นไปอยส่างชด้า ๆ อาจจะพบปจัญหาและอลปสรรค “นนนา” หมายถนงการทนางานอยภูใส่ นสภาพเยรือกเยป็นไดด้รจับความชส่วยเหลรือจากผภูอด้ รืนึ่น “ไฟ” หมายถนงการทนางานอยภูใส่ นสภาพอารมณร์รด้อน การทนางานมมีปจัญหาและการทะเลาะเบาะแวด้งในเครรื อญาตมิหรรื อเพรืนึ่อนรส่ วมงาน “ลม” หมายถนงการทนางานเปป็ นไปอยส่างรวมเรป็ ว ราบรรืนึ่ น ไมส่คส่อยมมีปจัญหา มมีโชคลาภและอารมณร์เยป็น การนจับวจันวส่า วจันไหนจะตกตรงกจับธาตลดมิน นนน า ไฟ ลม จะตด้องนจับตาม
วจันทางจจัทรคตมิดงจั ตส่อไปนมีน ดมินนนนาไฟลมขนนน ๑ คนนึ่าขนนน ๒ คนนึ่า ขนนน ๓ คนนึ่าขนนน ๔ คนนึ่า๕๖๗๘๙๑๐๑๑๑๒๑๓๑๔๑๕แรม ๑ คนนึ่าแรม ๒ คนนึ่าแรม ๓ คนนึ่าแรม ๔ คนนึ่าแรม ๕ คนนึ่า๖๗๘๙๑๐๑๑๑๒๑๓๑๔๑๕ วจันทมีนึ่ นมิยมสรด้างเรรื อน ไดด้แกส่ วจันอาทมิตยร์ วจันอจังคาร วจันพฤหจัสบดมี สส่ วนวจันทมีนึ่ตอด้ งหด้าม ครือ วจันพลธ วจันเสารร์ และไมส่นมิยมสรด้างในวจันศลกรร์และวจันพลธปลายเดรือน ทจัน งนมีนการนจับวจันของชาวไทย มลสลมิมจะนจับเวลาขนนนวจันใหมส่ตน งจั แตส่เวลา ๑๘.๐๑ น. ไปจนถนงเวลา ๑๘.๐๐ น. ของวจันตส่อไป นอกจากนมีน การสรด้างเรรื อนของชาวมลสลมิมจะไมส่นมิยมสรด้างในขด้างแรมของแตส่ละเดรือน แตส่จะนมิยมสรด้างขด้างขนน น สนาหรจับเดรือนทมีนึ่ถรือวส่ามมีสมิรมิมงคลในการเรมินึ่ มกส่อสรด้างเรรื อนมมีเพมียง ๖ เดรือนเทส่านจันน ไดด้แกส่ ๑. เดรือนซอฟารร์ เชรืนึ่อกจันวส่าถด้าสรด้างเรรื อนในเดรือนนมีน จะมมีโชคลาภไดด้ทรจัพยร์สมบจัตมิทวมีคภูณ ๒. เดรือนยามาดมิลอาวจัล เชรืนึ่อกจันวส่าถด้าสรด้างเรรื อนในเดรือนนมีน จะมมีโชคลาภ มมีบรมิ วารมากเปป็ นทมีนึ่รภูด้จกจั ในวงสจังคม ๓. เดรือนซะบจัน เชรืนึ่อกจันวส่าถด้าสรด้างเรรื อนในเดรือนนมีน จะไดด้รจับยศศจักดมิดิ์และเกมียรตมิเปป็ นทมีนึ่เคารพนจับถรือจากสจังคมทจัวนึ่ ไป ๔. เดรือนรอมฎอน เชรืนึ่อกจันวส่าถด้าสรด้างเรรื อนในเดรือนนมีน จะมมีโชคลาภและความรภูด้ความสามารถเพมิมนึ่ มากขนนน ๕. เดรือนซลลกมีฮมีเดาะหร์ เชรืนึ่อกจันวส่าถด้าสรด้างเรรื อนในเดรือนนมีน จะมมีโชคลาภอยส่างมหาศาล ทรจัพยร์สมบจัตมิทมีนึ่ไดด้มาจะไดด้สรืบทอดถนงลภูกหลานดด้วย พรด้อมกจันนมีน ญาตมิพมีนึ่นอด้ งและมมิตรสหายจะมมีความสจัมพจันธร์ใกลด้ชมิดยมิงนึ่ ขนนนอาหารการกมินสมบภูรณร์ตลอด สส่ วนเดรือนอรืนึ่น ๆ อมีก ๖ เดรือน ถรือวส่าเปป็ นเดรือนไมส่ดมี ความหลมีกเลมีนึ่ยงการลงเสาเรรื อน เพราะจะพบกจับอลปสรรคตส่าง ๆไมส่จบสมิ น น ๔. การยกเสาเอก
14
โดยปกตมิบาด้ นหลจังหนนนึ่งจะมมี ๖ เสา เวลาลงเสาจะลงหมดทจันงหมดทจันง ๖ เสาพรด้อมกจัน แตส่ถรือวส่าเสากลางดด้านทมิศเหนรือเปป็ นเสาเอก ซนนึ่งเรมี ยกตามภาษาพรืนนเมรืองวส่า “เตมียงซรือรมี ” กส่อนลงเสาทจันง ๖ ตด้องใชด้เหรมี ยญบาทตมิดไวด้ทมีนึ่โคนทลกเสา แตส่ถาด้ เจด้าบด้านเปป็ นคนฐานะดมี อาจตมิดทองคนาดด้วย ทจันงนมีน ดวด้ ยความเชรืนึ่อวส่าเมรืนึ่อตมิดเหรมี ยญทองคนาทมีนึ่โคนเสาแลด้ว จะไดด้นจังนึ่ บนกองเงมิน กองทอง ทนามาหากมินดมี มมีเงมินเหลรือเกป็บและฐานะดมีขน นเรรืนึ่ อย ๆ สนาหรจับเสาเอก เวลาลงเสาจะตด้องเอาผด้าแดง ๑ ผรืน กลด้ามะพรด้าวทมีนึ่มมีใบ ๓ -๔ ใบ จนานวน ๑ ตด้น รวงขด้าวประมาณ ๑ กนามรือ ทองคนาจนานวนหนนนึ่งโดยปกตมิใชด้สรด้อยคอทองคนาหนจัก ๒ สลนง ๑ เสด้น ผภูกไวด้ทมีนึ่เสาเอกเปป็ นเวลา ๓ วจันจนงเอาออก (สส่ วนทองคนาหลจังจากลงเสาแลด้วจะเอาออกทจันทมีเพราะกลจัวขโมย )
๕. การสรด้างเรรื อน เมรืนึ่อเจด้าของเรรื อนตกลงเลรือกสถานทมีนึ่สรด้างไดด้แลด้ว กป็ถนงขจันนตอนการสรด้างเรรื อน โดยเจด้าของบด้านจะตด้องตกลงกจับชส่างไมด้ในเรรืนึ่ องขนาดแบบเรรื อน คส่าใชด้จส่าย และอรืนึ่น ๆ เพราะเรรื อนทมีนึ่สรด้าง จะไมส่มมีการเขมียนแบบแปลน แตส่อาศจัยความชนานาญของชส่างแตส่ละคน โดยทจัวนึ่ ไปมมีแบบและขจันนตอนการสรด้างดจังนมีน
๑. ขนาดของตจัวเรรื อนขนนนอยภูกส่ บจั จนานวนเสา โดยมากนมิยมสรด้างเสา ๖,๙ และ ๑๒ เสา สนาหรจับตจัวเรรื อนแตส่เดมิมนมิยมสรด้างเปป็ นแบบเรรื อนแฝดมมีชานกลางเชรืนึ่อมตจัวเรรื อนหลจัก เขด้ากจับครจัว แตส่ตส่อมานมิยมสรด้างเปป็ นตจัวเรรื อนเดมีนึ่ยว ความกวด้างของเรรื อนนมิยมสรด้าง ๗ หรรื อ ๑๐ ศอก แตส่ไมส่นมิยมสรด้างเรรื อน ๘ ศอก โดยวจัดจากชส่วงขด้อศอกถนงปลายนมิ นวกลาง ยกเวด้นขด้อศอก สล ดทด้ายจะกนามรือ สส่ วนบจันไดนมิยมความกวด้างเปป็ นเลขคมีนึ่ เชส่น ๓ , ๕,๗ จะไมส่นมิยมลงเลขคภูส่ เพราะถรือวส่าเปป็ นบจันไดผมี นนาความอจัปมงคลมาสภูส่ผอภูด้ ยภูอส่ าศจัย
๒. ความสภูงของตจัวเรรื อน นมิยมสรด้างโดยยกพรืนนใตด้ถลนสภูงพอคนลอดไดด้ หรรื อไมส่เกมิน ๒ เมตร เพรืนึ่อใชด้ใตด้ถลนเปป็ นทมีนึ่เกป็บของ ทนาเปป็ นคอกสจัตวร์ทมีนึ่นจั งนึ่ เลส่น และใชด้เปป็ นทมีนึ่ประกอบ อาชมีพเสรมิ ม เชส่น สานเสรืนึ่ อ ทนากรงนกเขาชวา ฯลฯ ๓. พรืนนเรรื อน มจักตมีพนรืนลดหลจันนึ่ กจันตามประเภทการใชด้สอย โดยแบส่งออกเปป็ น ๕ ระดจับ ไดด้แกส่ จากบจันไดสภูส่ชาน จากชานสภูส่ระเบมียงใชด้เปป็ นทมีนึ่รจับแขกจากระเบมียงยกระดจับสภูง ขนนนเปป็ นพรืนนหด้องโถงใหญส่และหด้องนอน ลดระดจับลงมาเปป็ นพรืนนครจัว ถด้าครอบครจัวฐานะดมีจะใชด้ไมด้กระดานตมีใหด้หส่าง เพรืนึ่อระบายลมและเทนนนาทมินง ถด้าครอบครจัวฐานะยากจนจะใชด้ไมด้ไผส่ตมี เปป็ นฟากจากครจัวลดระดจับลงมาเปป็ นชานซจักลด้างอยภูตส่ มิดกจับบจันไดหลจังบด้าน ๔. การกจันนหด้องและพรืนนทมีนึ่สาน หรจับละหมาดเรรื อนไทยมลสลมิมจะกจันนหด้องเฉพาะใชด้นอนเทส่านจันน นอกนจันนปลส่อยเปป็ นพรืนนทมีนึ่โลส่ง ใชด้เปป็ นทมีนึ่รจับแขกและพมิธมีตส่าง ๆ เชส่น แตส่งงาน งานเมาลมิด ฯลฯ แตส่เนรืนึ่องจากบจัญญจัตมิของศาสนาอมิสลาม ชาวไทยมลสลมิมจะตด้องทนาละหมาดทลกวจัน ๆ ละ ๕ ครจัน ง ทลกบด้านจนงตด้องกจันนพรืนนทมีนึ่สส่วนหนนนึ่งไวด้สาน หรจับทนาละหมาดโดยใชด้เกณฑร์ ดจังนมีน ครือ ๔.๑ ตด้องมมีฝาหรรื อผด้ามส่านกจันนไมส่ใหด้คนเดมินผส่าน ๔.๒ ตด้องอยภูบส่ นเรรื อนหลจัก
๔.๓ ตด้องหจันหนด้าไปทางทจัศตะวจันตก
๕. การสรด้างตจัวเรรื อนหลจัก เมรืนึ่อทนาพมิธมียกเสาเอกแลด้ว จะยกเสาทมีนึ่เหลรือขนน น จากนจันนจนงตมิดตจันงโครงสรด้างเรรื อน โดยประกอบโครงหลจังคาบนดมินกส่อน แยกประกอบขนนนเปป็ นตจัว เรรื อน ตมีแปแลด้วขนนนมลงหลจังคา กส่อนวางตงแลด้วตมีพนรืน จากนจันนจนงตมีราวฝา ตมิดตจันงวงกบประตภู หนด้าตส่าง ตมีฝา แลด้วตส่อระเบมียงหนด้าบด้าน ตส่อครจัวไปทางดด้านหลจัง เมรืนึ่อเสรป็ จตจัวเรรื อนแลด้วจนงตมิดตจันง บจันไดหนด้าบด้านและหลจังบด้าน เมรืนึ่อสรด้างเรรื อนเสรป็ จแลด้วนมิยมขลดบส่อนนนาไวด้ใชด้อลปโภค โดยนมิยมขลดบส่อไวด้ทางทมิศตะวจันออกเฉมี ยงเหนรือของบด้าน และสรด้างทมีนึ่อาบนนนาไวด้บรมิ เวณใกลด้บส่อนนนา เพราะแตส่เดมิมไมส่นมิยมสรด้างสด้วมหรรื อหด้องนนนาไวด้ในตจัวเรรื อน ๖. การประดจับตกแตส่งตจัวเรรื อน เรรื อนไทยมลสลมิมดจันงเดมิมจะไมส่ทาสมี แตส่จะใชด้นาน มจันไมด้ทาเพรืนึ่อปด้ องกจันปลวก สส่ วนการประดจับตกแตส่งตจัวเรรื อนขนน นอยภูกส่ บจั ฐานะของเจด้าบด้าน หากมมีฐานะดมีจะประดจับตจัวเรรื อนดด้วยไมด้ฉลลเปป็ นลวดลายประดจับยอดจจัวนึ่ ชส่องลม และเชมิงชาย