1
เรรื อนไทยภาคเหนรือ
ในเขตจจังหวจัดภาคเหนรือสส่ วนหนนนึ่งมมีลกจั ษณะภภูมมิประเทศเปป็ นทมีนึ่ราบลลส่มภภูเขา หล บเขา และทมีนึ่ดอนบนเทรือกเขาสภูง มมีความสภูงจากระดจับนนน าทะเลตจันงแตส่ ๑๕๐๐-๓๐๐๐ เมตร นจับตจันงแตส่เทรือกเขาดด้านตะวจันตกในเขตจจังหวจัดแมส่ฮส่องสอนอด้อมมาสส่ วนเหนรือทมีนึ่จงจั หวจัดเชมียงใหมส่ เชมียงราย และดด้านตะวจันออกทมีนึ่จงจั หวจัดนส่าน ลจักษณะสภาพทางภภูมมิศาสตรร์ขาด้ งตด้น ทนาใหด้ เกมิดการตจันงถมินึ่นฐานขนนน ๒ แบบครือ ๑. ทมีนึ่ดอนบนดอย หรรื อทมิวเขา เปป็ นทมีนึ่อยภูขส่ องกลลส่มชาตมิพนจั ธลร์ตส่างๆ ทนาการกสมิ กรรมแบบไรส่ เลรืนึ่อนลอย
๒. บนทมีนึ่ราบลลส่มเปป็ นบส่อเกมิดของวจัฒนธรรมลด้านนา การตจันงถมินึ่นฐานในภาคเหนรือ เรมินึ่ มตจันงแตส่เรรื อนหลจังเดมียวในเนรืน อทมีนึ่หลบเขาแคบ จนถนงระดจับหมภูส่บาด้ นและเมรือง ซนน งการขนานนามหมภูส่บาด้ นนจันนขนนนอยภูกส่ บจั สภาพทมีนึ่ตน งจั ทางภภูมมิศาสตรร์ เชส่น หมภูส่บาด้ นทมีนึ่ขน นตด้นดด้วย “ปง” ครือบรมิ เวณทมีนึ่มมีนน าซจับ “สจัน” ครือบรมิ เวณสจันเนมินหรรื อมมีดอน “หนอง” หมายถนงบนงกวด้าง “แมส่” ครือทมีนึ่ตน จังทมีนึ่มมีลาน ธารไหลผส่าน ดจังนจันนชรืนึ่อเดมิมของหมภูส่บาด้ นจนง เปป็ นการบอกลจักษณะการตจันงถมินึ่นฐานแตส่แรกเรมินึ่ ม จากสภาพการตจันงถมินึ่นฐานของชลมชนภาคเหนรือ ทนาใหด้เกมิดเรรื อนประเภทตส่างๆ ขนน นตามสภาพการใชด้งาน ซนนึ่งสามารถแบส่งเรรื อนพจักอาศจัยออกเปป็ นประเภทใหญส่ๆ ดจังนมีน ๑. เรรื อนชนบท หรรื อเรรื อนเครรืนึ่ องผภูก เรรื อนประเภทนมีน หาดภูไดด้ทวจันึ่ ไปตามชนบทและหมภูส่บาด้ นตส่างๆ เรรื อนชนมิดนมีน โครงสรด้างของหลจังคา ตง พรืนน ใชด้ไมด้ไผส่ สส่ วนคานและเสา นมิยมใชด้ไมด้เนรืน อแขป็ง ฝาเปป็ นฝาไมด้ไผส่สาน หลจังคามลงแฝกหรรื อใบตองตนง นมิยมใชด้ตอกและหวายเปป็ นตจัวยนดสส่ วนตส่างๆ เรรื อนเขด้าดด้วยกจันดด้วยวมิธมีผกภู มจัด เรรื อนชนบทเปป็ นเรรื อนขนาดเลป็กถรือวส่า เปป็ นเรรื อนแบบดจันงเดมิม เพราะวมิธมีการกส่อสรด้างเปป็ นวมิธมีการทมีนึ่เกส่าแกส่ทมีนึ่สลดอยส่างหนนนึ่ง ซนนึ่งในปจั จจลบนจั ชาวบด้านทมีนึ่มมีรายไดด้นด้อย ยจังนมิยมปลภูกสรด้างเรรื อนเครรืนึ่ องผภูกนมีน ทน งจั ในตจัวเมรืองและชนบท ๒. เรรื อนกาแล เปป็ นเรรื อนพจักอาศจัยของผภูมด้ มีอนจั จะกมิน ผภูนด้ าน ชลมชนหรรื อบลคคลชจันนสภูงในสจังคม ตจันงแตส่ระดจับชนบทจนถนงระดจับเมรือง เรรื อนประเภทนมีน เปป็ นเรรื อนทมีนึ่สรด้างดด้วยไมด้ เนรืน อแขป็ง หรรื อไมด้จรมิ งทจันงหมด เรมี ยกตามลจักษณะของไมด้ปด้านลม หลจังคาสส่ วนปลายยอดทมีนึ่ไขวด้กนจั ซนนึ่งชาวเหนรือเรมี ยกสส่ วนทมีนึ่ไขวด้กนจั นมีน วส่า”กาแล” สนาหรจับคนาวส่า “เรรื อนกาแล” เปป็ นชรืนึ่อทมีนึ่นกจั วมิชาการทางสถาปจั ตยกรรมบจัญญจัตมิไวด้ เพรืนึ่อแยกความแตกตส่างระหวส่างเรรื อนไมด้จรมิ งแบบทมีนึ่ ๓ หากแตส่ชาวลด้านนาในปจั จจลบนจั เรมี ยกวส่า “เฮรือนบส่าเกส่า” (เฮรือนครือเรมี ยน บส่าเกส่าครือโบราณ) เพราะเปป็ นเรรื อนทรงโบราณของลด้านนานจันนึ่ เอง ลจักษณะพมิเศษของเรรื อนกาแลอยภูทส่ มีนึ่ยอดจจัวนึ่ ประดจับกาแลเปป็ นไมด้สลจักอยส่างงดงาม ใชด้วสจั ดลกส่อสรด้างคลณภาพดมี ฝมี มรือชส่างประณมี ต แตส่มมี แบบแผนคส่อนขด้างตายตจัว สส่ วนใหญส่เปป็ นเรรื อนแฝด มมีขนาดตจันงแตส่หนนนึ่งหด้องนอนขนนนไป โดยทจัวนึ่ ไปเรรื อนประเภทนมีน จะมมีแผนผจัง ๒ แบบใหญส่ ๆ ครือ แบบทมีนึ่ ๑ เอาบจันไดขนน นตรงตมิดชาน นอกโดด ๆ แบบทมีนึ่ ๒ เอาบจันไดอมิงชมิดแนบฝาใตด้ชายคาคลลม ทจันงสองแบบนมีน จะใชด้รด้านนนนาตจันงเปป็ นหนส่วยโด ๆ มมีโครงสรด้างของตจัวเอง ไมส่นมิยมตมีฝด้าเพดาน ปจั จจลบนจั หาเรรื อนกาแลดภูไดด้ยาก เพราะมมีหลงเหลรือใหด้เหป็นเพมียงไมส่กมีนึ่หลจัง อยส่างไรกป็ตาม เรรื อนชนมิดนมีน เปป็ นเรรื อนทมีนึ่แสดงถนงวมิวฒจั นาการของกระบวนการกส่อสรด้างบด้านพจักอาศจัยของชาวลด้านนาทมีนึ่ถนงจลดสภูงสล ดกส่อนไดด้รจับ อมิทธมิพลจากตส่างถมินึ่น ตลอดจนเปป็ นเรรื อนทมีนึ่แสดงถนงเอกลจักษณร์ของชาวลด้านนาอยส่างชจัดเจน ทจันงการวางผจังพรืนนทมีนึ่ การจจัดหด้องตส่าง ๆ ภายในตจัวเรรื อน ตลอดจนรภู ปทรง ลด้วนสะทด้อนถนง แบบแผนการดนาเนมินชมีวมิตตามระเบมียบประเพณมี ของลด้านนาทจันงสมิน น ๓. เรรื อนไมด้ เปป็ นเรรื อนพรืนนเมรืองของลด้านนาอมีกรภู ปแบบหนนนึ่งทมีเกมิดขนน นภายหลจังเรรื อนกาแล รภู ปแบบหรรื อลจักษณะทางกายภาพของเรรื อนประเภทนมีน เกมิดจากการผสมผสาน ทางวจัฒนธรรมการปลภูกสรด้างแบบดจันงเดมิมกจับวจัฒนธรรมทมีนึ่ชาวบลด้านนาไดด้รจับจากภายนอก ซนนึ่งชส่างลด้านนาไดด้รจับระบบวมิธมีการปลภูกสรด้างและคส่านมิยมจากภาคกลางในสมจัยรจัชกาลทมีนึ่ ๕ เปป็ นตด้นมา เรรื อนประเภทนมีน รภู ปทรงภายนอกของเรรื อนจะผจันแปรไปตามสมจัยนมิ ยม โดยเฉพาะลจักษณะฝา ระเบมียบการเจาะชส่องประตภูหนด้าตส่าง การขนน นทรงหลจังคาทมีนึ่มมีระนาบซจับซด้อน เปป็ นการแสดงถนงอจัจฉรมิ ยภาพของชส่างพรืนนเมรืองทมีนึ่รภูด้จกจั ประสานประสานประโยชนร์จากความรภูด้กบจั เทคนมิควมิทยาการชส่างทมีนึ่ไดด้รจับมาจากตส่างถมิ นึ่นไดด้อยส่างกลมกลรืน เรรื อนไมด้บางหลจังมมีการนนาเอาระเบมียบวมิธมีการตกแตส่งลายฉลลไมด้มาตกแตส่งทรงจจัวนึ่ หลจังคาและเชมิงชายตามแบบอมิทธมิพลชส่างไทยภาคกลางรจับมาจากตะวจันตก ชาวลด้านนาเรมี ยกเรรื อน ประเภทประดจับลายฉลลไมด้นนมี วาส่ “เรรื อนทรงสะละไน” ซนนึ่งเปป็ นคนาทมีนึ่ยงจั หาความหมายทมีนึ่ชดจั เจนไมส่ไดด้ แตส่กส่อนทมีนึ่สถาปนมิกซนนึ่งไดด้รจับการศนกษาแนวทางแบบตะวจันตกจะเขด้ามามมีบทบาทใน
การเปลมีนึ่ยนรภู ปแบบเรรื อนพจักอาศจัยใหด้ทนจั สมจัยมากขนน นนจันน ชาวลด้านนาเองเรมี ยกเรรื อนชนมิดนมีน วาส่ “เฮรือนสมจัยกก๋ าง” (เรรื อนสมจัยกลาง) หมายถนงเรรื อนพรืนนเมรืองทมีนึ่อยภูใส่ นชส่วงสมจัยระหวส่าง “เฮรือน บส่าเกส่า” (เรรื อนโบราณ)กจับเรรื อนแบบสากลยลคใหมส่ทมีนึ่ชาวบด้านเรมี ยกวส่า “เฮรือนสมจัย” (เรรื อนสมจัยใหมส่) ภายในบรมิ เวณบด้านของเรรื อนลด้านนาแตส่ละหลจังจะมมีเนรืน อทมีนึ่วาส่ งเปป็ นบด้านดมินกวด้าง ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “ขส่วงบด้าน” เปป็ นลานอเนกประสงคร์ทมีนึ่เชรืนึ่อมทางเดมินเขด้าสภูส่ตวจั บด้าน และเชรืนึ่อมตส่อมายจังทางเดมินสภูส่ลานดมินขด้างเคมียงใชด้เปป็ นทมีนึ่เลส่นของเดป็ก ๆ และตากพรืชผลทางการเกษตร ลานดมินนมีน เมรืนึ่อถนงคราวเซส่นสรวงผมีบรรพบลรลษของกลลส่มชนทมีนึ่นบจั ถรือ “ผมีมดผมีเมป็ง” จะ ใชด้เปป็ นบรมิ เวณปลภูกปะรนา หรรื อ “ผาม” ในภาษาเหนรือ เพรืนึ่อทนาพมิธมีฟด้อนผมี หากบด้านไหนทมีนึ่มมีลภูกชายบวชพระหรรื อบวชเณรกป็จะสรด้าง “หด้างซอ” (เวทมียกพรืนนสภูงประมาณเมตรกวส่า ๆ) ไวด้
ตรงบรมิ เวณลานดมินทมีนึ่รส่มรรืนึ่ น เพรืนึ่อใหด้ “ชส่างซอ” (กลลส่มนจักขจับลนานนาแบบหมอลนา) ขนนนไปขจับลนานนากลส่อมขวจัญ “ลภูกแกด้ว” (นาค) และเมรืนึ่อถนงคราวทมีนึ่คนในครอบครจัวเสมี ยชมีวมิตลงกป็จะใชด้ลาน
ดมินนมีน เปป็ นบรมิ เวณตจันง “ประสาท” (บลษบกพรืนนบด้านทนาดด้วยไมด้และกระดาษ) เพรืนึ่อตจันงศพและชจักลากไปสภูส่ปส่าชด้า (ทมีนึ่ภาษาพรืนนเมรืองเรมี ยกวส่า “ปส่ าเฮส่ว”) ลานดมินนมีน เจด้าของบด้านจะตด้องเกป็บกวาด ใบไมด้แหด้งและขยะใหด้เรมี ยบรด้อย หากบด้านใดปลส่อยสกปรกจะถภูกตนาหนมิจากเพรืนึ่อนบด้านวส่าเปป็ นคนเกมียจครด้าน บรมิ เวณรมิ มลานดมินนมิยมปลภูกไมด้ยนรื ตด้นขนาดใหญส่รายลด้อมไวด้ สส่ วนมากเปป็ นไมด้ ผลสนาหรจับรจับประทานและใหด้รส่มเงาแกส่ลาน นอกจากนมีน ตามคาคบไมด้ ชาวบด้านยจังนมิยมนนากลด้วยไมด้ปส่ามาปลภูกประดจับเพรืนึ่อความสายงาม โดยทจัวนึ่ ไปลานดมินจะอยภูสส่ ส่ วนหนด้าของบรมิ เวณ บด้านชมิดกจับถนน ตจัวบด้านจะปลภูกรส่ นเขด้ามาทางขด้างหลจังของลานดมิน ลานหนด้าบด้านนมีน จะนมิยมปลภูกไมด้ยนรื ตด้นทมีนึ่มมีดอก สส่ วนบรมิ เวณหลจังบด้านสวนผลไมด้ยนรื ตด้น รวมถนงพรืชสวนครจัวและพรืช คลลมตด้น สนาหรจับการแบส่งอาณาเขตของแตส่ละบด้านใชด้วมิธมีลอด้ มรจัน วดด้วยไมด้ไผส่สานขจัดกจันเปป็ นตาโปรส่ ง มมีการเปมิ ดชส่องทะลลสส่ภูบรมิ เวณบด้านขด้างเคมียงตส่อเนรืนึ่องกจัน โดยรจัน วทมีนึ่กน นจั อาณาเขตบด้านแบส่ง ออกเปป็ น ๓ ชนมิด ครือ ๑. รจันวสลาบ เปป็ นรจันวไมด้ไผส่ชนมิดทมีนึ่แขป็งแรงทมีนึ่สลด มมีลกจั ษณะเปป็ นรจัน วไมด้ไผส่ขดจั และตามแนวตจังขจัดชมิดกจันแนส่น นมิยมใชด้เปป็ นรจัน วหนด้าบด้านชมิดถนน