ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ | ΒιΒλίο ιστορικών πληροφοριών

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΝΔΑΡΑΚΗΣ • ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΤΣΑΚΗΣ • ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΝΩΛΑΚΗΣ

Στα βήµατά του...

βιβλίο ιστορικών πληροφοριών ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΑΘΗΝΑ-ΧΑΝΙΑ 2008

Ç ðáñïýóá Ýêäïóç ÷ñçìáôïäïôÞèçêå áðü ôï ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ.

ÅÈÍÉÊÏ ÉÄÑÕÌÁ ÅÑÅÕÍÙÍ ÊÁÉ ÌÅËÅÔÙÍ «ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ Ê. ÂÅÍÉÆÅËÏÓ» Ðëáôåßá ¸ëåíáò ÂåíéæÝëïõ, ×áëÝðá • 731 33 ×áíéÜ, ÊñÞôç Ôçë.: 28210 56008 – 51555 • FAX: 28210 56009 http://www.venizelos-foundation.gr • info@venizelos-foundation.gr ΤΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΤΕΛΕΙ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙ∆Α ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ÉóôïñéêÞ ÅðéìÝëåéá – Óýìâïõëïé ¸êäïóçò Íéêüëáïò Åìì. ÐáðáäÜêçò, Ãåíéêüò ÄéåõèõíôÞò Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» ÅëÝíç Ãáñäßêá-ÊáôóéáäÜêç, Äéåõèýíôñéá ÊÅÉÍÅ Áêáäçìßáò Áèçíþí – Åðéóôçìïíéêüò Óýìâïõëïò Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» ÉùÜííçò ÍôáãêïõíÜêçò, ÐñïúóôÜìåíïò ÅðéóôçìïíéêÞò – ÐáéäáãùãéêÞò ÊáèïäÞãçóçò ÐñùôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò ÊñÞôçò ÆùÞ ÌçôóïôÜêç, ÓõããñáöÝáò, ÌÝëïò Äéïéêçôéêïý Óõìâïõëßïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» ×áñÜ ÁðïóôïëÜêç, Âéâëéïèçêïíüìïò, Åèíéêü ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» Áñãõñþ ÂáôóÜêç, Éóôïñéêüò, Åèíéêü ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò»

Á´ Ýêäïóç: ÁèÞíá – ×áíéÜ 2006 ´ Ýêäïóç: ÁèÞíá – ×áíéÜ 2008 Ïé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò öùôïãñáößåò ôçò ðáñïýóáò Ýêäïóçò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï Áñ÷åßï ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò»

© ÅÈÍÉÊÏ ÉÄÑÕÌÁ ÅÑÅÕÍÙÍ ÊÁÉ ÌÅËÅÔÙÍ «ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ Ê. ÂÅÍÉÆÅËÏÓ» ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ

Ãåþñãéïò ÊáíäáñÜêçò, ÄçìÞôñéïò ÊáñôóÜêçò, Êùíóôáíôßíïò ÌáíùëÜêçò (óõããñáöéêÞ ïìÜäá-äÜóêáëïé) Ç åðáíÝêäïóç ôïõ öáêÝëïõ ìðïñåß íá ãßíåé áðü êïéíïý áðü ôï Åèíéêü ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» êáé ôï ÕÐ.Å.Ð.È., ìå ôç óýìöùíç ãíþìç ôçò óõããñáöéêÞò ïìÜäáò. Ó÷åäéáóìüò Ýêäïóçò – ÐáñáãùãÞ

ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÊÁËÅÉÄÏÓÊÏÐÉÏ ÏìÞñïõ 50 • 106 72 ÁèÞíá • Ôçë.-FAX: 210 3632788 • www.kaleidoscope.gr • e-mail: kaleid@otenet.gr Ó÷åäéáóìüò åíôýðùí: ÄçìÞôñçò ×áëêéüðïõëïò ÅðéìÝëåéá êåéìÝíùí-äéïñèþóåéò: Ðüðç ÌïõðáãéáôæÞ

ISBN SET ISBN ôüìïõ

960-89165-0-X 960-89165-1-8

ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò Óôá âÞìáôÜ ôïõ... ÂÉÂËÉÏ ÉÓÔÏÑÉÊÙÍ ÐËÇÑÏÖÏÑÉÙÍ

Ï ÂåíéæÝëïò äåí Þôáí ìüíï Êñçôéêüò. ÁíÞêåé óå üëç ôçí ÅëëÜäá. Ïé åíÝñãåéåò êáé ç äñÜóç ôïõ äåí ãíùñßæïõí ôïðéêïýò ðåñéïñéóìïýò. ÅðïìÝíùò, ìå ôïí åêðáéäåõôéêü áõôü öÜêåëï, ôï Åèíéêü ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» áðåõèýíåôáé óôïõò ìáèçôÝò ôçò Óô´ ôÜîåùò üëçò ôçò ÷þñáò, ó’ Ýíá åõáßóèçôï áíáãíùóôéêü êïéíü, êáé åðé÷åéñåß ìéá ãíùñéìßá ìå ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï, ôïí ìåãÜëï áõôü ðïëéôéêü ðïõ áíáìüñöùóå êáé äéðëáóßáóå ôçí ðáôñßäá ìáò.

ÃñáììÝíï ìå áðëü êáé åõ÷Üñéóôï ãéá ôïõò íåáñïýò ìáèçôÝò ôñüðï, ôï êåßìåíï êáôïñèþíåé íá äþóåé ôçí ßäéá âáñýôçôá óôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ æùÞ, óôçí ðïëéôéêÞ ôïõ ðïñåßá êáé íá «ðáñáóýñåé», åëðßæïìå, ôïõò ìáèçôÝò óå ìéá óýã÷ñïíç ðáéäáãùãéêÞ áíáæÞôçóç ãýñù áð’ áõôü ôï ìåãÜëï åèíéêü êåöÜëáéï ðïõ ïíïìÜæåôáé «ÂåíéæÝëïò». Ïé íÝåò ãåíéÝò Ý÷ïõí ðÜíôá áíÜãêç áðü üñáìá êáé Ýìðíåõóçˆ êáé óôçí åðï÷Þ ìáò Ý÷ïìå íá áíáæçôÞóïõìå üóï ðïôÝ Üëëïôå ðñüôõðá êáé éäÝåò ðïõ èá èùñáêßóïõí ôï ìÝëëïí ôçò ðáôñßäáò ìáò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åßíáé ðÜíôá åðßêáéñïò êáé åîáêïëïõèåß íá áðïôåëåß áíåîÜíôëçôç ðçãÞ äéá÷ñïíéêÞò óçìáóßáò äéäáãìÜôùí. Óå áõôüí ðñÝðåé íá ìáèçôåýóïõí êõñßùò ôá íÝá ðáéäéÜ êáé íá äéäá÷èïýí ìå ôï ðáñÜäåéãìá ôçò ðñïóùðéêÞò ôïõ æùÞò êáé ôçò ìåãÜëçò ðáôñéùôéêÞò ôïõ ðñïóöïñÜò. Ç ðñïóùðéêüôçôá êáé ôï ðïëýðëåõñï Ýñãï ôïõ áðïôåëïýí ðáñÜäåéãìá êáé äéáñêÞ ðáñáêáôáèÞêç ãéá ôïõò íÝïõòˆ êáé ç ìåôáöïñÜ ôïõ ïñÜìáôüò ôïõ óôá íÝá ðáéäéÜ åßíáé åèíéêÞ õðï÷ñÝùóç.

Åéñçíáßïò ÃáëáíÜêçò Ìçôñïðïëßôçò ðñþçí ÊéóÜìïõ êáé Óåëßíïõ Ðñüåäñïò Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò»

Åßíáé ðëÝïí êïéíüò ôüðïò

ôï ëåãüìåíï üôé æïýìå ôçí åðï÷Þ ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò. Ðáãêïóìéïðïßçóç, ìå ìéá ëÝîç, óçìáßíåé áëëçëåîÜñôçóç. ÊõâåñíÞóåéò, ïéêïíïìßåò, êïéíùíßåò, áêüìá êáé éäÝåò, áëëçëïåîáñôþíôáé óÞìåñá óå ôÝôïéï âáèìü, ðïõ ç êñßóç ðïõ îåêßíçóå åäþ êáé Ýíáí ðåñßðïõ ÷ñüíï óôï äéåèíÞ ïéêïíïìéêü ÷þñï ôåßíåé íá åîáðëùèåß êáé óå Üëëïõò ôïìåßò, íá äéáðåñÜóåé üëåò ôéò åêöÜíóåéò ôçò æùÞò. Ôç óôéãìÞ ðïõ ãñÜöïíôáé áõôÝò ïé ãñáììÝò, ôá óçìÜäéá ôçò êñßóçò åßíáé ðëÝïí ïñáôÜ, ü÷é ìüíï óå ïéêïíïìéêü, áëëÜ êáé óå åðßðåäï áñ÷þí êáé áîéþí. Ôüóï óôçí ÅëëÜäá, üóï êáé óôï äõôéêü êüóìï, áêüìá êáé óå åêåßíåò ôéò êïéíùíßåò ðïõ Ý÷ïõí ðéá ìðåé ãéá ôá êáëÜ óôï äõôéêü ôñüðï æùÞò, óôï «äõôéêü ìïíôÝëï». Ç ìåëÝôç ôçò ðáãêüóìéáò éóôïñßáò èõìßæåé üôé ôï íá âñßóêïíôáé óå êñßóç ïé ÊõâåñíÞóåéò êáé ïé ïéêïíïìßåò åßíáé êÜôé ðïõ îåðåñíéÝôáé, åßíáé êÜôé ðïõ ðáëåýåôáé. ÁëëÜ ðþò íá îåðåñÜóåé êáíåßò ôçí êñßóç óôéò éäÝåò, ðïõ áõôÝò ðÜíôïôå óôÞñéæáí êáé åíÝðíåáí ôéò êïéíùíßåò, ôçí ðïëéôéêÞ, ôçí áíÜðôõîç; Êáé óÞìåñá, áõôü ðïõ ðñÜãìáôé âñßóêåôáé óå êñßóç åßíáé ç áäõíáìßá ôïõ óõóôÞìáôïò íá åìöáíßóåé (Þ êáëýôåñá íá åðéôñÝøåé íá åìöáíéóôïýí) íÝåò éäÝåò, éäÝåò ðïõ èá ìáò åìðíåýóïõí. ¸ôóé, åÜí äïýìå ôçí êáôÜóôáóç ðïõ âéþíïõìå óÞìåñá êÜôù áðü áõôü ôï ïðôéêü ðñßóìá, èá äéáðéóôþóïõìå ãéáôß ç äéáðáéäáãþãçóç óÞìåñá ôçò íÝáò ãåíéÜò ôùí ÅëëÞíùí åßíáé Ýñãï åîáéñåôéêÜ äýóêïëï êáé áðáéôçôéêü. ¸ñãï ðïõ ìðïñåß íá èåùñçèåß áðü ôïõò öýóåé áðáéóéüäïîïõò Ýùò êáé ìÜôáéï. Ùóôüóï, ç áíáãêáéüôçôá ãéá ôï üñáìá êáé ôçí Ýìðíåõóç åßíáé üóï ðïôÝ Üëëïôå åìöáíÞò. 1⁄4ñáìá êáé Ýìðíåõóç äåí íïïýíôáé ÷ùñßò íÝåò éäÝåò. Ç åìöÜíéóç íÝùí éäåþí äåí íïåßôáé ÷ùñßò ìåëÝôç ðñïôýðùí. ÍÝá ðñüôõðá äåí íïïýíôáé ÷ùñßò íá Ý÷ïõí åìöõóçèåß óôï íÝï Üíèñùðï áîßåò. Áîßåò çèéêÝò êáé ìüíï çèéêÝò. Ç äõóêïëßá óôçí åîåýñåóç ôùí êáôÜëëçëùí ðñïôýðùí ðïõ, åíåñãþíôáò ðÜíù óå ãíùóôÝò êáé áðáñáóÜëåõôåò áîéáêÝò âÜóåéò, èá êáèïäçãïýí ôçí áíÜðôõîç ôùí ðñïóùðéêïôÞôùí ôùí íÝùí áíèñþðùí, äçìéïõñãåß ôçí áßóèçóç ôçò áóöõîßáò. Ðñüôõðá åßíáé êáé ïé ìåãÜëïé ðïëéôéêïß Üíäñåò ðïõ óöñÜãéóáí êáôÜ êáéñïýò ìå ôéò éäÝåò ôïõò êáé ôéò áðïöÜóåéò ôïõò ôï ñéæéêü ôïõ ôüðïõ ìáò. Ìåëåôþíôáò ï íÝïò ôá ðñüôõðá áõôÜ, áðïêôþíôáò ôçí éóôïñéêÞ ãíþóç, åßíáé âÝâáéï üôé èá åêèñÝøåé óôï ìõáëü ôïõ ôéò áðáñáßôçôåò íÝåò éäÝåò êáé èá áíôéëçöèåß ôï ìÝãåèïò ôçò áíÜãêçò íá áêïëïõèÞóåé êáé áõôüò ôéò ßäéåò áîßåò ðïõ åß÷áí êáé ïé Üíäñåò áõôïß. Êáé åÜí êáíåßò äéáôñÝîåé ôçí áîéáêÞ êëßìáêá ðïõ ÷áñáêôÞñéóå ôéò åðéôõ÷çìÝíåò áíáôÜîåéò ôïõ Åëëçíéóìïý óôïõò íåüôåñïõò ÷ñüíïõò, èá äéáêñßíåé åýêïëá üôé ôá ðñüôõðá äåí Üëëáîáí, üóï êáé

åÜí ïé åðï÷Ýò äéÝöåñáí. Ç åíôéìüôçôá ôùí äéïéêïýíôùí, ç ÷ñçóôÞ äéïßêçóç, ç ðéóôÞ ìÝ÷ñéò åììïíÞò ôÞñçóç ôùí äçìïêñáôéêþí äéáäéêáóéþí êáé, áóöáëþò, ç äõíáôüôçôá Ýìðíåõóçò ôùí ìáæþí ðÜíù óå ìéá ìüíï éäÝá (åßôå áõôÞ ëåãüôáí ÍÝá ÅëëÜäá ìå ôïõò äýï Âáëêáíéêïýò ðïëÝìïõò, åßôå áõôÞ ëåãüôáí áíôßóôáóç óôïí êáôáêôçôÞ ìå ôçí Ýíáñîç ôïõ ôåëåõôáßïõ Ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ, åßôå Ýíôáîç óôçí Åõñþðç, åßôå Üëëï), áðïôÝëåóáí ðÜíôïôå ôïí åëÜ÷éóôï êïéíü ðáñáíïìáóôÞ ðïõ ÷áñáêôÞñéóå ôéò ÷ñõóÝò óôéãìÝò ôçò éóôïñßáò ôïõ ¸èíïõò ìáò. ÄçëùìÝíïò êáé åõãåíÞò óôü÷ïò ôïõ Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò åßíáé íá êáôáóôÞóïõìå ôïí ¸ëëçíá ðïëßôç ôçò Åõñþðçò, ðïëßôç ôïõ êüóìïõ. ¸íáò áðü ôïõò ôñüðïõò ãéá íá ôï êáôïñèþóïõìå åßíáé íá ôïõ äçìéïõñãÞóïõìå ôçí áíÜãêç áíáæÞôçóçò ðñïôýðùí óôç æùÞ ôïõ êáé íá ôïõ åìöõóÞóïõìå ôçí áíÜãêç íá áêïëïõèåß ï ßäéïò ìéá æùÞ âáóéóìÝíç óå áîßåò. Ãéáôß ìüíï ôüôå èá êáôïñèþóåé íá áðïöýãåé ôç ìåôñéüôçôá ðïõ êáñáäïêåß íá ôïí óõíèëßøåé. ÌÝóá áðü ôç ìåëÝôç ôùí ðñïôýðùí áõôþí èÝëïõìå íá äéáðéóôþóåé ï ßäéïò ï ìáèçôÞò ôçí áíáãêáéüôçôá íá áêïëïõèÞóåé ôç äéêÞ ôïõ æùÞ ðÜíù óå áîßåò êáé íá ôïõ ãåííçèïýí ìÝóá ôïõ ïé íÝåò éäÝåò. Ãéáôß åÜí áêïëïõèÞóåé ôá ðñüôõðá áõôÜ, ôüôå åßíáé âÝâáéï üôé èá Ý÷åé áðïêôÞóåé ôá éêáíÜ êáé áíáãêáßá åöüäéá ãéá ôç äéêÞ ôïõ ðÜëç ìå Ýíáí áíôáãùíéóôéêü ðåñßãõñï ðïõ ìÝëëïõí íá ôïõ ðáñïõóéáóèïýí. Ôüôå êáé ìüíï ôüôå èá áñíçèåß íá ðáñáìåßíåé áõôÜñåóêá éêáíïðïéçìÝíïò ìå ôç ìåôñéüôçôá ðïõ ôïí ðåñéôñéãõñßæåé. Êáé èá ðáëÝøåé ãéá íá ôç âåëôéþóåé. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò Þôáí êáé ðáñáìÝíåé ðñüôõðï ãéá ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá. Áêüìá êáé áí óôçí åðï÷Þ ôïõ äçìéïõñãÞèçêáí óöïäñÝò áíôéðáëüôçôåò êáé Ýíôïíåò áíôéäñÜóåéò, Ýíá åßíáé âÝâáéï: üôé ó’ áõôüí ç ÅëëÜäá ïöåßëåé ôï äéðëáóéáóìü ôçò óôá äýóêïëá ÷ñüíéá ðñéí êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ, óå áõôüí ïöåßëåé ôï îåðÝôáãìÜ ôçò áðü ôï 19ï áéþíá óôïí 20ü, óå áõôüí ïöåßëåé ç åëëçíéêÞ êïéíùíßá ôçò ôåôñáåôßáò 1928-32 ôï ðÝñáóìÜ ôçò áðü ôï ðáëáéü ìïíôÝëï êïéíùíéêÞò áíÜðôõîçò óå ìéá óýã÷ñïíç ãéá ôá äåäïìÝíá åêåßíá åðï÷Þ. Ç ìïñöÞ áõôÞ ôïõ ÂåíéæÝëïõ, ðïõ 73 ÷ñüíéá ìåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ åîáêïëïõèåß íá ìáãåýåé ¸ëëçíåò êáé îÝíïõò ìåëåôçôÝò ôçò éóôïñßáò êáé ôçò ðïëéôéêÞò, åëëçíéêÞò êáé äéåèíïýò, îåôõëßãåôáé ìÝóá áðü ôï åêðáéäåõôéêü õëéêü ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò». Ðéóôåýïõìå üôé ï ìáèçôÞò ðïõ èá äéáâÜóåé êáé èá ðåñéçãçèåß äéáäñáóôéêÜ ôç æùÞ

êáé ôï Ýñãï ôïõ ìåãÜëïõ áõôïý ¸ëëçíá ðïëéôéêïý Üíäñá, èá êáôïñèþóåé íá âñåé ôï áðáñáßôçôï ðñüôõðï, èá äéáðéóôþóåé ìå ôá ßäéá ôïõ ôá ìÜôéá ôéò áñ÷Ýò êáé áîßåò ðÜíù óôéò ïðïßåò óôçñß÷èçêå ï Êñçôéêüò ðïëéôéêüò. Áðü ðëåõñÜò Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò óõìöùíÞóáìå ôï åêðáéäåõôéêü áõôü õëéêü íá óôáëåß êáé íá êïóìåß ôéò ó÷ïëéêÝò âéâëéïèÞêåò ôùí Ó÷ïëåßùí ìáò, ãéáôß åßäáìå üôé áðïôåëåß Ýíá ÷ñçóôéêü åñãáëåßï ìå ôï ïðïßï ïé ìáèçôÝò, ìå åýëçðôï, åëêõóôéêü êáé äéáäñáóôéêü ôñüðï, èá ðåñéçãçèïýí êáé èá êáôáíïÞóïõí ôçí ðñïóùðéêüôçôá êáé ôï ðïëýðëåõñï Ýñãï ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, óå ìéá éäéáßôåñá ðåñßðëïêç åðï÷Þ ãéá ôá åèíéêÜ èÝìáôá. Åðéèõìþ íá óõã÷áñþ üëïõò åêåßíïõò ðïõ ìü÷èçóáí íá äçìéïõñãçèåß ç Ýêäïóç áõôÞ, ðïõ áðïôåëåß ìéá áðü ôéò áîéïëïãüôåñåò óõíåéóöïñÝò óôï óýã÷ñïíï ó÷ïëåßï êáé ìéá åíáëëáêôéêÞ ðñïóÝããéóç óôç ìåëÝôç ôçò éóôïñßáò áðü åêðáéäåõôéêïýò êáé ìáèçôÝò.

ÄçìÞôñçò ÐëáôÞò Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò Õðïõñãåßïõ ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí

×áéñåôéóìüò óôçí Á´ Ýêäïóç Ç ìåëÝôç ôçò éóôïñßáò åßíáé ìéá óõíáñðáóôéêÞ ðåñéÞãçóç óôï ðáñåëèüí, üðïõ ï ìåëåôçôÞò áðïôõðþíåé üëåò ôéò ðôõ÷Ýò ôçò ðïëýðëïêçò áíèñþðéíçò óõìðåñéöïñÜò. Ôï üöåëïò äåí åßíáé ìüíï ç ãíùñéìßá ìå ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá êáé ôéò ìåãÜëåò ìïñöÝò ðïõ ôá óöñÜãéóáí ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõò. Åßíáé, êõñßùò, ôá äéäÜãìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí, ôá ïðïßá åßíáé ðïëëáðëþò ùöÝëéìá óôçí ðñüâëåøç ãåãïíüôùí êáé óõìðåñéöïñþí, áêüìá êáé óôçí êáèçìåñéíÞ ìáò æùÞ. Ìå áõôÜ ôá êñéôÞñéá, ç Ýêäïóç «ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò – Óôá âÞìáôÜ ôïõ...» áíôáðïêñßíåôáé ìå ðëçñüôçôá óôéò ðñïäéáãñáöÝò åíüò óçìáíôéêïý éóôïñéêïý âïçèÞìáôïò ãéá ôïõò ìáèçôÝò ðïõ ïëïêëçñþíïõí ôçí ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç. ÂáóéóìÝíç óôï óðÜíéï öùôïãñáöéêü êáé áñ÷åéáêü õëéêü ðïõ äéÝèåóå áðëü÷åñá ôï Åèíéêü ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò», ðáñïõóéÜæåé ìå ôñüðï êáôáíïçôü êáé åëêõóôéêü ôá óôéãìéüôõðá áðü ôïí âßï ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, óå óõíäõáóìü ìå ôá êïóìïúóôïñéêÜ ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò ôïõ. Ç ðáñïõóßáóç äéáíèßæåôáé ìå åéêïíïãñÜöçóç áðü óðÜíéåò öùôïãñáößåò, Ýããñáöá, ÷Üñôåò, åöçìåñßäåò êáé óêßôóá åðï÷Þò, ðïõ öÝñíïõí ôïí ìáèçôÞ êïíôÜ óôá éóôïñéêÜ äñþìåíá êáé ôïõ ðñïóåëêýïõí ôï åíäéáöÝñïí. Éäéáßôåñá óçìáíôéêü åßíáé ôï ôåý÷ïò «ÄéáäñïìÞ óôï ÷ñüíï», ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ÷ñïíïëüãéï êáé ðëïýóéá óõëëïãÞ óðÜíéùí öùôïãñáöéþí áðü ôç æùÞ ôïõ ìåãÜëïõ Êñçôéêïý ðïëéôéêïý. Ôï Béâëßï Ióôïñéêþí Ðëçñïöïñéþí (ôïõ ìáèçôÞ) óõìðëçñþíåôáé áðü Âéâëßï Ïäçãéþí ðñïò ôïõò äéäÜóêïíôåò êáé Âéâëßï ìáèçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí. Áîßæïõí óõã÷áñçôÞñéá óôç óõããñáöéêÞ ïìÜäá, óôï ºäñõìá Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» êáé óå üëïõò ôïõò óõíôåëåóôÝò ôçò Ýêäïóçò ãéá ôï áðü ðÜóçò ðëåõñÜò Üñôéï êáé ïëïêëçñùìÝíï áðïôÝëåóìá ôùí ðñïóðáèåéþí ôïõò. Ðéóôåýù üôé ç Ýêäïóç áõôÞ áðïôåëåß õðüäåéãìá åêðáéäåõôéêïý õëéêïý, ðïõ èá âïçèÞóåé ôïõò ìáèçôÝò ìáò íá ãíùñßóïõí áðü íùñßò ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï êáé èá ôïõò öÝñåé êïíôÜ óôéò óçìáíôéêÝò óôéãìÝò ôçò óýã÷ñïíçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò.

ÌáñéÝôôá ÃéáííÜêïõ Õðïõñãüò ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí

H óõíåñãáóßá

ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò K. ÂåíéæÝëïò» ìå ôï Õðïõñãåßï ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí ãéá ôçí Ýêäïóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý öáêÝëïõ ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò – Óôá âÞìáôÜ ôïõ... áðïôÝëåóå éäéáßôåñá åíäéáöÝñïõóá ðñüêëçóç ãéá ôï ºäñõìá. Ôï ºäñõìá, óôï ðëáßóéï ôçò ðñïþèçóçò ôùí åêðáéäåõôéêþí óôü÷ùí ôïõ, ìå ôçí Ýêäïóç áõôÞ áðåõèýíåôáé åéäéêüôåñá óôçí ÐñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç êáé ðñïôåßíåé ìéá åíáëëáêôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò äéäáóêáëßáò ôçò íåüôåñçò éóôïñßáò, åéóÜãïíôáò ôáõôü÷ñïíá óôá ó÷ïëåßá ôï êåöÜëáéï «ÂåíéæÝëïò», ìå åðéóôçìïíéêü êáé ôåêìçñéùìÝíï ôñüðï. Ç ðáñïõóßáóç ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ãíùóôéêïý áíôéêåéìÝíïõ ìå åýëçðôï, åëêõóôéêü êáé äéáäñáóôéêü ôñüðï õðÞñîå åîáñ÷Þò ï Ýíáò áðü ôïõò äýï âáóéêïýò óôü÷ïõò ôïõ åã÷åéñÞìáôïò. O Üëëïò Þôáí íá ìç ãßíïõí «åêðôþóåéò» óôç ìåôÜäïóç ôçò éóôïñéêÞò ãíþóçò. Ãéá íá åðéôåõ÷èïýí áõôïß ïé äýï óôü÷ïé, óõíäõÜóôçêáí ç åðéóôçìïíéêÞ êáé ôåêìçñéùôéêÞ õðïäïìÞ ôïõ Éäñýìáôïò ìå ôç äéäáêôéêÞ åìðåéñßá êáé ôç èåùñçôéêÞ êáôÜñôéóç ôùí ëåéôïõñãþí ôçò ÐñùôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò. Ç óõíåñãáóßá ôïõ Éäñýìáôïò ìå ôç óõããñáöéêÞ ïìÜäá ðéóôåýïõìå üôé êáôüñèùóå íá åîáóöáëßóåé ôïõò äýï áõôïýò óôü÷ïõò, ìå åðáêüëïõèï ôï áðïôÝëåóìá íá åßíáé ôï êáëýôåñï äõíáôü. Ç Ýêäïóç îåêßíçóå óôï ðëáßóéï ôïõ ðñïãñÜììáôïò «Ìåëßíá – Åêðáßäåõóç êáé Ðïëéôéóìüò» åðß õðïõñãßáò ÐÝôñïõ Åõèõìßïõ. Ç ðñáãìáôïðïßçóÞ ôçò Ýãéíå åöéêôÞ ìåôáãåíÝóôåñá, óå óõíåñãáóßá ðÜíôá ìå ôï Õðïõñãåßï ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí. Åõ÷áñéóôßåò ïöåßëïíôáé óôç óõããñáöéêÞ ïìÜäá ôùí åêðáéäåõôéêþí ôçò ÐñùôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò Ãéþñãï ÊáíäáñÜêç, ÄçìÞôñç ÊáñôóÜêç êáé Êþóôá ÌáíùëÜêç, óôïõò õðåýèõíïõò ôïõ ðñïãñÜììáôïò «Ìåëßíá» –êáé åéäéêüôåñá óôïí Í. ÐáÀæç– êáé óôéò Åêäüóåéò Êáëåéäïóêüðéï. Éäéáßôåñåò åõ÷áñéóôßåò óôï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò êáé åéäéêüôåñá óôçí ðñþçí Õðïõñãü ÌáñéÝôôá ÃéáííÜêïõ êáé óôïí ðñþçí Ãåíéêü ÃñáììáôÝá ÁíäñÝá ÊáñáìÜíï, ðïõ áðïäÝ÷èçêáí ôçí ðñüôáóç ôïõ Éäñýìáôïò ãéá ôçí Ýêäïóç, êáèþò êáé óôç óçìåñéíÞ çãåóßá ôïõ Õðïõñãåßïõ êáé åéäéêüôåñá óôïí Õðïõñãü Ðáéäåßáò Åõñéðßäç Óôõëéáíßäç êáé óôï Ãåíéêü ÃñáììáôÝá ÄçìÞôñéï ÐëáôÞ, ãéá ôçí åðáíÝêäïóç áõôïý ôïõ óçìáíôéêïý ãéá ôïõò ìáèçôÝò âïçèÞìáôïò.

Íéêüëáïò Åìì. ÐáðáäÜêçò

ÅëÝíç Ãáñäßêá-ÊáôóéáäÜêç

Ãåíéêüò ÄéåõèõíôÞò Åèíéêïý Éäñýìáôïò «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò»

ÅðéóôçìïíéêÞ Óýìâïõëïò Åèíéêïý Éäñýìáôïò «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò»

Ôï âéâëßï ôùí éóôïñéêþí ðëçñïöïñéþí ôïõ ðñïãñÜììáôïò «ÅëåõèÝñéïò

ÂåíéæÝëïò – Óôá âÞìáôÜ ôïõ...» åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ãñáöÞò ôçò éóôïñßáò ïñéóìÝíçò ÷ñïíéêÞò ðåñéüäïõ ìå óçìåßï áíáöïñÜò ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï. Ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé åöüäéï ãéá ôï ìáèçôÞ ôçò Óô´ ôÜîçò óôçí åñåõíçôéêÞ ôïõ ðñïóðÜèåéá íá ãíùñßóåé ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï êáé ôçí ôïðéêÞ êáé åèíéêÞ ôïõ äñÜóç, ìå êáèïäçãçôÞ ôï äÜóêáëï.

Êýñéïò óêïðüò áõôÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò åßíáé ç ðñüêëçóç åñåèéóìÜôùí ãéá ôçí åõ÷Üñéóôç êáé äçìéïõñãéêÞ åíáó÷üëçóç ìå ôá éóôïñéêÜ, ðïëéôéêÜ êáé êïéíùíéêÜ èÝìáôá. Ôá èÝìáôá áõôÜ ðáñïõóéÜæïíôáé ìÝóá áðü êåßìåíá, éóôïñéêÜ íôïêïõìÝíôá êáé ðëïýóéï öùôïãñáöéêü õëéêü. Ç éóôïñéêÞ êáôáãñáöÞ ðïõ ðáñïõóéÜæïõìå áðïôåëåß áíáðüóðáóôï ôìÞìá ôïõ åêðáéäåõôéêïý öáêÝëïõ ãéá ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï ðïõ äçìéïõñãÞóáìå. Åðé÷åéñÞóáìå Ýôóé íá óõìâÜëïõìå óôçí Ýñåõíá, ôçí êáôáãñáöÞ êáé ôçí ôåêìçñßùóç óôïé÷åßùí ðïõ ó÷åôßæïíôáé ôüóï ìå ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï, üóï êáé ìå ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá ðïõ äéáäñáìáôßóôçêáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõ, ðñïêåéìÝíïõ íá âïçèÞóïõìå óôç äéÜóùóç ôçò éóôïñéêÞò ìíÞìçò ôïõ ôüðïõ ìáò. Óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìáò áõôÞ åß÷áìå ôç óôÞñéîç ôïõ Õðïõñãåßïõ ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí, ôçí åðéóôçìïíéêÞ åðéìÝëåéá ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò» –ôï ïðïßï, åðéðëÝïí, Ýèåóå óôç äéÜèåóÞ ìáò ôï ðëïýóéï öùôïãñáöéêü õëéêü ôïõ áñ÷åßïõ ôïõ–, êáèþò êáé ôç óôÞñéîç, óôï áñ÷éêü óôÜäéï ôçò Ýêäïóçò, ôïõ ðñïãñÜììáôïò «Ìåëßíá – Åêðáßäåõóç êáé Ðïëéôéóìüò», ôïõ Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò. ÅêöñÜæïõìå ôéò åõ÷áñéóôßåò ìáò óôïõò óõìâïýëïõò ôçò Ýêäïóçò êáé óôéò Åêäüóåéò Êáëåéäïóêüðéï, ðïõ óôÜèçêáí ðïëýôéìïé âïçèïß êáé óõíåñãÜôåò óôï Ýñãï ìáò. Ç óõããñáöéêÞ ïìÜäá

10

×áëÝðá, 2006 ÌåãÜëå ðáððïý, ¢êïõóá ðùò äåí Ýñ÷åóáé áðü îÝíï ôüðï, ïýôå áðü ÷ñüíï ðïëý ìáêñéíü, ðùò ãåííÞèçêåò óôïí ôüðï ìïõ, áëëÜ óå Üëëç, äýóêïëç åðï÷Þ. ¢êïõóá ðùò ôá ðáéäéÜ ôçò ãåíéÜò óïõ ìåãÜëùíáí ìÝóá óôçí áãùíßá êáé ôïí ôñüìï, ðùò êïõñíéáóìÝíá óôçí áãêáëéÜ ôçò ìÜíáò ôïõò ñùôïýóáíå: – ÌÜíá, Ýöõãå ç óöáãÞ; – Óþðá, óþðá, ðáéäß ìïõ, ìç ìåëåôÜò ô’ üíïìÜ ôçò! Ìðïñåß íá ó’ áêïýóåé íá îáíáãõñßóåé! ¸ôóé ìåãÜëùíáí, ìÝóá óôï ÷ôõðïêÜñäé. Ï Ôïýñêïò êáôáêôçôÞò, ðïõ åðß áéþíåò äéáöÝíôåõå ôïí ôüðï óïõ, ôñïìïêñáôïýóå ôá ðáéäéêÜ êáé ôá íåáíéêÜ óïõ üíåéñá. Êñáôïýóå óêëáâùìÝíåò ôéò åëðßäåò êáé ôá ïñÜìáôÜ óïõ êé Ýíá ìüíï üíåéñï Ýìåíå æùíôáíü: ç åëåõèåñßá! ¢êïõóá, áêüìç, ðùò ôï ÷ùñéü ÌïõñíéÝò Þôáí ï ôüðïò üðïõ åßäåò ôï ðñþôï öùò êáé ðùò óôçí åêêëçóßá ôïõ Áãßïõ Åëåõèåñßïõ âáöôßóôçêåò ÅëåõèÝñéïò, ìå ôçí åëðßäá ôçò ëåõôåñéÜò! Ï êÜìðïò ôùí ×áíßùí, ôï ëéìÜíé ôçò Óïýäáò, ç ÌáëÜîá, ôï ìïíáóôÞñé ôçò ×ñõóïðçãÞò, Þôáí ôï ðåñéâÜëëïí ðïõ ìåãÜëùóåò. Êé Þôáí ôá ×áíéÜ ï ôüðïò ôçò æùÞò óïõ, ôá øçëÜ ÷éïíéóìÝíá ËåõêÜ 1⁄4ñç, ç ÌáäÜñá êáé ï áíïé÷ôüò ïñßæïíôáò ôïõ Êñçôéêïý ðåëÜãïõò. Êé Þôáí ç ðáëéÜ ðüëç, ìÝóá áðü ôá âåíåôóéÜíéêá ôåß÷ç, ï ÔïðáíÜò, åêåß üðïõ ôï ðáôñéêü óïõ óðßôé, ôá ðáéäéêÜ óïõ ÷ñüíéá êáé ôá íåáíéêÜ óïõ üíåéñá êé ýóôåñá ôï óðßôé ôïõ ðáôÝñá óïõ óôï ðñïÜóôéï ôçò ×áëÝðáò. ¹ôáí ôá ìïíáóôÞñéá êáé ïé åêêëçóéÝò ìå ôéò îåèùñéáóìÝíåò ðáëáéÝò åéêüíåò ôçò êñçôéêÞò æùãñáöéêÞò, áëëÜ êáé ôï ôáðåéíü êôßñéï ôïõ Åëëçíéêïý Ó÷ïëåßïõ üðïõ öïßôçóåò. Ï ôüðïò óïõ Þôáí Ýíáò ôüðïò üðïõ ç éóôïñßá êé ïé ðáñáäüóåéò âÜäéæáí áéþíåò áíÜìåóá óå ìõñéóìÝíá èõìÜñéá, ãáæßåò êáé ãéáóåìéÜ. ¢êïõóá ðùò, ôüôå, Þôáí ìéá åðï÷Þ ðïõ, áí êáé ç ÊñÞôç ðáñÝìåíå ðëçãùìÝíç áðü ôá äåéíÜ ôùí êáôáêôçôþí, ï Åñùôüêñéôïò êáé ôá ñéæßôéêá ôñáãïýäéá äåí Ýëåéðáí áðü ôá ÷åßëç ôùí Êñçôéêþí êáé ç Ïñèüäïîç ðßóôç Þôáí éó÷õñÞ.

11

Ïé Üíèñùðïé äéáôçñïýóáí ôá Ýèéìá êáé ôéò ðáñáäüóåéò êé Ýðëåêáí ôï ðáñáìýèé ôçò æùÞò ìå áíèïýò êáé ïñÜìáôá. Ïé ãõíáßêåò ôçò ÊñÞôçò óõíÝ÷éæáí íá õöáßíïõí êáé íá óôïëßæïõí ôá óðßôéá ôïõò êáé íá ìåãáëþíïõí ôá ðáéäéÜ ôïõò óôï ðíåýìá êáé ôï íüçìá ôçò êñçôéêÞò ðáñÜäïóçò, üðùò áêñéâþò óå áíÝèñåøå ç ÈåñéóéáíÞ ìÜíá óïõ, ç ÓôõëéáíÞ. ¢êïõóá ðùò ï êýñçò óïõ åß÷å ôçí êáôáãùãÞ áðü ôï ÌõóôñÜ ôçò ÓðÜñôçò. Ðñüãïíüò ôïõ êõíçãçìÝíïò åß÷å êáôáöýãåé óôá Êýèçñá, êé ï ðáôÝñáò óïõ, ÊõñéÜêïò, Þñèå áñãüôåñá ðßóù óôá ×áíéÜ. ¢êïõóá ðùò áðü ìéêñü ðáéäß Ýíéùèåò óôçí êáèçìåñéíÞ óïõ æùÞ ôï âÜñïò ôïõ Ôïýñêïõ êáôáêôçôÞ êáé ôç äåéíÞ êáôáðßåóç êáé æïýóåò ôçí øõ÷ïëïãßá ôùí óõìðáôñéùôþí óïõ åðáíáóôáôþí. Ïé ãïíåßò êáé ïé äÜóêáëïß óïõ öñüíôéóáí ôç ìüñöùóÞ óïõ. Ðëïýôéóáí ôï ìõáëü êáé ãÝìéóáí ôçí øõ÷Þ óïõ. ÌÝóá óïõ, õðÞñ÷áí êáé æïýóáí üëåò ïé äõíÜìåéò ôçò ñßæáò óïõ êáé ôïõ íçóéïý óïõ. Ïé âáèéÝò ñßæåò ôïõ êñçôéêïý ðïëéôéóìïý. Ç Ýíäïîç éóôïñßá, ïé áñ÷Ýò, ïé ðáñáäüóåéò, ôá ôñáãïýäéá, ïé ìõñùäéÝò, ç áëìýñá ôçò èÜëáóóáò, ôï ëáìðåñü êáé æåóôü öùò ôïõ Þëéïõ.

1⁄4íåéñü óïõ Þôáí íá åñãáóôåßò ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôïõ ôüðïõ óïõ êáé ôùí áíèñþðùí ôïõ. Êé Ýäùóåò üëåò ôéò äõíÜìåéò óïõ ãéá ôï óêïðü áõôü. Ðáððïý áãáðçìÝíå, 1⁄4ôáí îåêßíçóåò ôç äñÜóç, êéíçôïðïéÞèçêáí ìÝóá óïõ üëåò ïé äõíÜìåéò ôçò ãçò óïõ, ôçò ÊñÞôçò. Ç ÊñÞôç Þôáí ç ìåãÜëç Ó÷ïëÞ óïõ. Ôï ìåãÜëï óïõ åêðáéäåõôÞñéï. Ç ÊñÞôç ðõñïäüôçóå ôï õøçëü ðÝôáãìá óôçí ÅëëÜäá, óôçí Åõñþðç. Ðáððïý áãáðçìÝíå, ï Þëéïò äå âáóßëåøå. ÓÞìåñá, ßóêéïò ðéá êÜôù áðü ôá ðáíýøçëá ðåýêá ôïõ Áêñùôçñéïý, áêïýù ôç öùíÞ ôçò óéùðÞò óïõ ôï ßäéï äõíáôÞ êé Ý÷ù ìéá õðüó÷åóç ãéá óÝíá: ÈÝëù íá ãíùñßóù ôéò ñßæåò óïõ, ôá âÞìáôÜ óïõ, ôéò óêÝøåéò óïõ. ÈÝëù íá óå ãíùñßóù. ÈÝëù íá óôçñßîù ôç èÝóç óïõ óôçí áéùíéüôçôá! Ãéá íá ìðïñþ í’ áðëþóù ôá öôåñÜ ìïõ óôïí êáéíïýñéï êüóìï ðïõ áíïßãåôáé ìðñïóôÜ ìïõ, èÝëù íá ìÜèù ôéò ñßæåò ìïõ êáé íá óôçñé÷ôþ ó’ áõôÝò. Ðáððïý, äþóå ìïõ ôçí åõ÷Þ óïõ! Ãéá ôçí áíôéãñáöÞ

ÆùÞ ÌçôóïôÜêç

12

13

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

Ôá ðáéäéêÜ ÷ñüíéá Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ãåííéÝôáé ôï 1864 óôéò ÌïõñíéÝò ×áíßùí. Åßíáé äýï åôþí âñÝöïò, üôáí óôï íçóß îåóðÜ ç ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866-69 åíáíôßïí ôùí Ôïýñêùí êáôáêôçôþí. Ìå ôçí Ýêñçîç ôçò åðáíÜóôáóçò, ï ðáôÝñáò ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, ÊõñéÜêïò, äéþêåôáé êáé áíáãêÜæåôáé íá åãêáôáëåßøåé ôçí ÊñÞôç. Ç ïéêïãÝíåéá êáôáöåýãåé óôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá: ðñþôá óôá Êýèçñá êáé ìåôÜ óôçí Åñìïýðïëç ôçò Óýñïõ. Ìáæß ôïõò âñßóêïíôáé êáé ðïëëïß Üëëïé åêðáôñéóìÝíïé Êñçôéêïß. Óôç Óýñï ï ìéêñüò ÅëåõèÝñéïò èá îåêéíÞóåé ôç öïßôçóÞ ôïõ óôï Äçìïôéêü ó÷ïëåßï. Ç ïéêïãÝíåéá åðéóôñÝöåé óôá ×áíéÜ ôï 1872, üôáí óôçí ÊñÞôç åðéêñáôåß ðéá ó÷åôéêÞ çñåìßá. Ï ðáôÝñáò ÊõñéÜêïò äéáôçñåß êáôÜóôçìá õáëéêþí êïíôÜ óôï ëéìÜíé ôçò ðüëçò. ÅðåéäÞ ç ðáñáìïíÞ óôéò ÌïõñíéÝò, Ýîù áðü ôï öñïýñéï ôùí ×áíßùí –ôïõ ïðïßïõ ïé ðýëåò êëåßíïõí ôç íý÷ôá– äçìéïõñãåß äõóêïëßåò, ç ïéêïãÝíåéá äéáìÝíåé ó’ Ýíá äåýôåñï óðßôé, êïíôÜ óôï êáôÜóôçìÜ ôïõò.

1 2

Ï ÅëåõèÝñéïò ïëïêëçñþíåé ôéò äýï ôåëåõôáßåò ôÜîåéò ôïõ Äçìïôéêïý óôï Áëëçëïäéäáêôéêü Ó÷ïëåßï ×áíßùí. ¸ðåéôá åããñÜöåôáé óôçí ÅëëçíéêÞ Ó÷ïëÞ ×áíßùí (Åëëçíéêü Ó÷ïëåßï), óôï ÌåúíôÜíé ×áëÝðáò, áð’ üðïõ áðïöïéôÜ ôï 1876. Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ ï ðáôÝñáò ôïõ áãïñÜæåé êôÞìá óôç ×áëÝðá, üðïõ îåêéíÜ íá ÷ôßæåé óðßôé ãéá ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Ç ×áëÝðá âñßóêåôáé Ýîù áðü ôá ×áíéÜ. Ôï êëßìá åßíáé êáëýôåñï åêåß. Ç ðåñéï÷Þ, åêåßíç ôçí åðï÷Þ, áíáðôýóóåôáé ïéêéóôéêÜ êáé, óôáäéáêÜ, èá åîåëé÷èåß óå êÝíôñï ôùí ðïëéôéêþí áðïöÜóåùí. Ôåëåéþíïíôáò ôï Åëëçíéêü Ó÷ïëåßï, ï ÅëåõèÝñéïò åããñÜöåôáé óôçí ðñþôç ôÜîç ôïõ Ãõìíáóßïõ óôá ×áíéÜ.

3

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò ìáèçôÞò.

2. Ôï åíäåéêôéêü ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, üôáí ôåëåßùóå ìå Üñéóôá ôçí Á´ ôÜîç ôïõ Åëëçíéêïý Ó÷ïëåßïõ, ôï 1874.

3. Ôï ðñïÜóôéï ôçò ×áëÝðáò, üðïõ ï ðáôÝñáò ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ áãüñáóå êôÞìá ôï 1876. Ðßíáêáò ôïõ ðåñéçãçôÞ ¸íôïõáñíô Ëçñ (1864).

14

ôçí ß ä

åð

éá

Ç ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866-69

ï ÷ Þ . ..

Ôï 1866 îåóðÜ ìéá áêüìá åðáíÜóôáóç óôçí ÊñÞôç. Ïé ÊñÞôåò ÷ñéóôéáíïß áãùíßæïíôáé êáé èõóéÜæïíôáé ãéá ôçí åëåõèåñßá ôïõò êáé ôçí Ýíùóç ôïõ íçóéïý ìå ôçí ÅëëÜäá. Ôá áíèñþðéíá èýìáôá åßíáé ðïëëÜ êáé ïé õëéêÝò êáôáóôñïöÝò áíõðïëüãéóôåò. Ï ÷ñéóôéáíéêüò ðëçèõóìüò åëáôôþíåôáé ìå ôéò óöáãÝò, ôéò äéþîåéò êáé ôïõò áèñüïõò åêðáôñéóìïýò. Óðßôéá êáé ÷ùñéÜ åñçìþíïíôáé. Ç ãç ìÝíåé áêáëëéÝñãçôç. Êïñõöáßï ðáñÜäåéãìá ôçò áõôïèõóßáò ôùí Êñçôéêþí åßíáé ôï ïëïêáýôùìá ôçò ÌïíÞò Áñêáäßïõ. Ç åðáíÜóôáóç ôåëéêÜ êáôáðíßãåôáé, áëëÜ ïé Ôïýñêïé õðï÷ñåþíïíôáé íá ðáñá÷ùñÞóïõí áìíçóôßá êáé äéïéêçôéêÜ ðñïíüìéá óôïõò ÷ñéóôéáíïýò. ÁõôÝò ïé ðáñá÷ùñÞóåéò ðåñéëáìâÜíïíôáé óôï íÝï äéïéêçôéêü êáíïíéóìü ðïõ èá åöáñìïóôåß óôçí ÊñÞôç ôá åðüìåíá ÷ñüíéá êáé ï ïðïßïò åßíáé ãíùóôüò ùò Ïñãáíéêüò Íüìïò. Ç ÊñÞôç ôçí ðåñßïäï ôïõ Ïñãáíéêïý Íüìïõ, 1868-78 Ìå ôïí Ïñãáíéêü Íüìï áíáãíùñßæåôáé, ìåôáîý Üëëùí, ç éóïôéìßá ôùí äýï ãëùóóþí, åëëçíéêÞò êáé ôïõñêéêÞò, áðü ôçí åðßóçìç äéïßêçóç. Ïé Ôïýñêïé üìùò áõèáéñåôïýí åéò âÜñïò ôïõ ÷ñéóôéáíéêïý ðëçèõóìïý. Ïé äéáôÜîåéò ôïõ Ïñãáíéêïý Íüìïõ åöáñìüæïíôáé áñ÷éêÜ, áëëÜ êáôáóôñáôçãïýíôáé óôç óõíÝ÷åéá.

15

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

Ôá åöçâéêÜ êáé öïéôçôéêÜ ÷ñüíéá Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò èá ôåëåéþóåé óôá ×áíéÜ ìüíï ôçí ðñþôç ôÜîç ôïõ Ãõìíáóßïõ. Èá óõíå÷ßóåé ôéò äýï åðüìåíåò ôÜîåéò óôçí éäéùôéêÞ ó÷ïëÞ ÁíôùíéÜäç, óôçí ÁèÞíá, ùò ïéêüôñïöïò. ÁíôáëëÜóóåé åðéóôïëÝò ìå ôïí ðáôÝñá ôïõ, ï ïðïßïò ìå éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ ðáñáêïëïõèåß ôçí ðñüïäï ôïõ ãéïõ ôïõ. Ïé åðéóôïëÝò öáíåñþíïõí üôé ï ÊõñéÜêïò ðñïåôïéìÜæåé ôïí ÅëåõèÝñéï ãéá íá ôïí äéáäå÷èåß óôï åìðïñéêü êáôÜóôçìÜ ôïõò êáé íá áíáëÜâåé, óôï ìÝëëïí, ôç öñïíôßäá ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõò. Ïé åñãáóßåò ãéá ôï ÷ôßóéìï ôïõ óðéôéïý óôç ×áëÝðá óõíå÷ßæïíôáé. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò èá ôåëåéþóåé ìå Üñéóôá ôï ÃõìíÜóéï óôç Óýñï ôï 1880. ÅðéóôñÝöåé óôá ×áíéÜ êáé åãêáèßóôáôáé ìáæß ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ óôï ïëïêëçñùìÝíï, ðéá, óðßôé ôçò ×áëÝðáò. Ï ðáôÝñáò Ý÷åé ìáæß ôïõ óôï êáôÜóôçìá ôïí ÅëåõèÝñéï, þóôå ï íÝïò íá äïêéìáóôåß êáé óôçí ðñÜîç. ÌåôÜ áðü åðßìïíåò ðñïôñïðÝò ôïõ Ã. ÆõãïìáëÜ, ðñïîÝíïõ ôçò ÅëëÜäáò óôçí ÊñÞôç, ï ÊõñéÜêïò êÜìðôåôáé êáé åðéôñÝðåé óôï ãéï ôïõ íá óõíå÷ßóåé ôéò óðïõäÝò ôïõ óôç ÍïìéêÞ Ó÷ïëÞ. Ï ðáôÝñáò öïâÜôáé, üìùò, üôé ç ÍïìéêÞ èá áíïßîåé ôï äñüìï óôïí ÅëåõèÝñéï ãéá ôçí ðïëéôéêÞ.

1 2

Ï ÅëåõèÝñéïò åããñÜöåôáé óôç ÍïìéêÞ Ó÷ïëÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí ôï 1881. Äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá ï ÊõñéÜêïò ÂåíéæÝëïò ðåèáßíåé êáé ï ÅëåõèÝñéïò áíáãêÜæåôáé íá äéáêüøåé ôéò óðïõäÝò ôïõ. ÅðéóôñÝöåé óôï õáëïðùëåßï ôïõ ðáôÝñá, ãéá íá åñãáóôåß êáé íá óõíôçñÞóåé ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Èá îáíáãõñßóåé üìùò óôçí ÁèÞíá, áðïöáóéóìÝíïò íá ðÜñåé ôï äßðëùìá ôçò ÍïìéêÞò, êÜôé ðïõ êáôáöÝñíåé ôï 1887.

3

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò ìáèçôÞò óôç Ó÷ïëÞ ÁíôùíéÜäç.

2. Ôï ðáôñéêü óðßôé ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôç ×áëÝðá.

3. Ôï áðïëõôÞñéï ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ áðü ôï ÃõìíÜóéï Óýñïõ (1880), ìå âáèìü «êÜëëéóôá» êáé äéáãùãÞ «êïóìßá».

16

16

ôçí ß ä

åð

éá

Ç Óýìâáóç ôçò ×áëÝðáò (1878)

ï ÷ Þ . ..

ÍÝåò åëðßäåò ãéá ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá äçìéïõñãïýíôáé ôï 1878 (ÓõíÝäñéï ôïõ Âåñïëßíïõ), áëëÜ êáé áõôÝò äéáøåýäïíôáé. Ï óïõëôÜíïò, ìåôÜ áðü õðïäåßîåéò ôùí ¢ããëùí, äÝ÷åôáé íá ðáñá÷ùñÞóåé ðñïíüìéá óôï ÷ñéóôéáíéêü ðëçèõóìü ôïõ íçóéïý ìå ôç ëåãüìåíç Óýìâáóç ôçò ×áëÝðáò. Ç Óýìâáóç áõôÞ õðïãñÜöåôáé ôï 1878 óôï ïìþíõìï ðñïÜóôéï ôùí ×áíßùí êáé, ìåôáîý Üëëùí, ðñïâëÝðåé: Ï Ãåíéêüò ÄéïéêçôÞò ôçò ÊñÞôçò ìðïñåß íá åßíáé ÷ñéóôéáíüò Þ ìïõóïõëìÜíïò. ¸÷åé Ýíá óýìâïõëï áðü ôï áíôßèåôï èñÞóêåõìá êáé ç èçôåßá ôïõ äéáñêåß ðÝíôå ÷ñüíéá. Ç ÃåíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôïõ íçóéïý Ý÷åé 80 ìÝëç (49 ÷ñéóôéáíïýò êáé 31 ìïõóïõëìÜíïõò). Éäñýåôáé ÊñçôéêÞ ×ùñïöõëáêÞ. Áíáãíùñßæåôáé ç åëëçíéêÞ ùò åðßóçìç ãëþóóá ôïõ íçóéïý. ×ïñçãåßôáé ãåíéêÞ áìíçóôßá. ÐñïâëÝðåôáé ðñïóùñéíÞ áðáëëáãÞ áðü ïñéóìÝíïõò öüñïõò. ÅðéôñÝðåôáé ç ßäñõóç öéëïëïãéêþí óõëëüãùí êáé ç Ýêäïóç åöçìåñßäùí.

Ç Óýìâáóç ôçò ×áëÝðáò åßíáé Ýíá óçìáíôéêü âÞìá ãéá ôç ìåëëïíôéêÞ ôý÷ç ôçò ÊñÞôçò. Ïé ðñþôïé ãåíéêïß äéïéêçôÝò Þôáí ï ÁëÝîáíäñïò ÊáñáèåïäùñÞò êáé ï ÉùÜííçò ÖùôéÜäçò. Óôï íçóß èá åðéêñáôÞóåé çñåìßá ãéá Ýíá ìéêñü äéÜóôçìá (ùò ôï 1889).

17

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

ÅöçâéêÝò áíçóõ÷ßåò

Ôï ÷åéìþíá ôïõ 1880-81 ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò óõììåôÝ÷åé óå ìéá èåáôñéêÞ ïìÜäá, ðïõ äßíåé ðáñáóôÜóåéò ãéá ôçí åíßó÷õóç ôùí åëëçíéêþí ó÷ïëåßùí ôçò ðåñéï÷Þò. Ôï èåáôñéêü Ýñãï óôï ïðïßï ï ÅëåõèÝñéïò ëáìâÜíåé ìÝñïò åßíáé ï Áñ÷ïíôï÷ùñéÜôçò ôïõ ÌïëéÝñïõ, áëëÜ åßíáé Üãíùóôï ðïéï ñüëï åñìçíåýåé. Ï ðáôÝñáò äå óõìöùíåß ìå ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ãéïõ, ãé’ áõôü ï ÅëåõèÝñéïò ôïõ ãñÜöåé Ýíá ãñÜììá, ðñïóðáèþíôáò íá ôïí ðåßóåé íá ìçí åðéìåßíåé óôéò áíôéññÞóåéò ôïõ: ÓåâáóôÝ ìïé ðÜôåñ, ï Êýñéïò ÐÜíïò ìå ðáñåêÜëåóå, ðÜëéí, íá ëÜâù ìÝñïò åéò ôçí äïèçóïìÝíçí, êáôÜ ôï åðüìåíïí ÓÜââáôïí, åõåñãåôéêÞí ðáñÜóôáóéí ôïõ «Áñ÷ïíôï÷ùñéÜôïõ». ÅæÞôçóá íá ôï áðïöýãù êáé, Þäç, åðß 3 çìÝñáò æçôïýí Üëëïí ðñüóùðïí, äéÜ íá ìå áíôéêáôáóôÞóïõí, êáé äåí åõñßóêïõí. Åßíáé, ëïéðüí, åðáíÜãêåò íá ëÜâù êáãþ ìÝñïò. Óáò ðáñáêáëþ, ëïéðüí, íá ìïé ôï åðéôñÝøçôå. Óáò äéáâåâáéþ äå, üôé äýíáóèå íá Þóèå çóõ÷þôáôïò, ùò ðñïò ðÜóáí çèéêÞí Þ õëéêÞí áöïñìÞí, Þôéò äõíáôüí Þèåëå Óáò áíá÷áéôßóåé ðñïò ôï íá ìç äþóçôå ôçí Üäåéáí ôïõ íá ëáìâÜíù ìÝñïò åéò ôáò 2 Þ 3 åéóÝôé åõåñãåôéêÜò ðáñáóôÜóåéò êáé ôïýôï ôüôå ìüíïí, üôáí Þíáé áðüëõôïò ç ÷ñåßá. Óáò ëÝãù äå íá Þóèå çóõ÷þôáôïò, êáè’ üóïí Ý÷ù áñêåôÞí, Þäç, óõíáßóèçóéí åìáõôïý ê.ô.ë. ÅêèÝôù ôçí ðáñÜêëçóßí ìïõ ôáýôç ãñáðôþò, êáè’ üóïí êÜëëéïí äýíáìáé íá åêöñÜæù ôáò éäÝáò ìïõ ïýôùò. Ï Õéüò Óáò ÅëåõèÝñéïò Óõíáßóèçóç åõèýíçò ÓåâáóôÞ ìïõ ÌÞôåñ, ×èåò ðñïóÞëèïí åéò åîåôÜóåéò êáé áíçãïñåýèçí äéäÜêôùñ. Ïýôå ôï äßðëùìá, ïýôå ï âáèìüò áéóèÜíïìáé íá ìïõ äßíïõí áîßá ôéíÜ. Ç áëçèÞò áîßá äåßêíõôáé åí ôïéò Ýñãïéò· êáé ðéóôåýù, ðñïóöéëÞò ìïõ ìÞôåñ, üôé, êáßôïé äåí èá åõ÷áñéóôÞèçôå áðü ôï áðïôÝëåóìá ôùí åîåôÜóåþí ìïõ, äåí èá åðáýóáôå üìùò öñïíïýóá üôé ï õéüò óáò åßíáé Üîéïò êáëëéôÝñïõ ìÝëëïíôïò êáé êÝêôçôáé ôá ðñïóüíôá åêåßíá äé’ ùí èÝëåé ðñïâÞ åéò åðßôåõîéí áõôïý. Äéáôåëþ ìåôÜ óåâáóìïý Ï õéüò óáò ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò Ìå ôçí ïëïêëÞñùóç ôùí óðïõäþí ôïõ, ï Åë. ÂåíéæÝëïò áðïóôÝëëåé ôçí ðáñáðÜíù åðéóôïëÞ óôç ìçôÝñá ôïõ (16 Éáíïõáñßïõ 1887). Óôçí åðéóôïëÞ äéáêñßíåôáé ìéá ìéêñÞ áðïãïÞôåõóç, åðåéäÞ áðïöïßôçóå ìå ëßáí êáëþò êáé ü÷é ìå Üñéóôá. Ùóôüóï, ìåãáëýôåñç óçìáóßá Ý÷åé üôé áíáëïãßæåôáé ôéò åõèýíåò ôïõ êáé ôï Ýñãï ðïõ Ý÷åé ìðñïóôÜ ôïõ.

18

18

ôçí ß ä

åð

éá

¸íá ðáëéüôåñï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá

ï ÷ Þ . ..

Ó÷ïëéêÞ ôÜîç ôçò åðï÷Þò.

Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï

Åëëçíéêü Ó÷ïëåßï

4 ÷ñüíéá

3 ÷ñüíéá

ÃõìíÜóéï 4 ÷ñüíéá

Åèíéêü ÐáíåðéóôÞìéï

Êïéíùíßá

4 ÷ñüíéá

Ôï åëëçíéêü åêðáéäåõôéêü óýóôçìá, ôçí åðï÷Þ ðïõ ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò Þôáí ìáèçôÞò, ðåñéëÜìâáíå ôéò âáèìßäåò ðïõ öáßíïíôáé óôï äéÜãñáììá. Ðáñüìïéá Þôáí êáé ç ïñãÜíùóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò óôçí ÊñÞôç. ÅéäéêÜ óôá ×áíéÜ, êáôÜ ôçí ïêôáåôßá 1870-78, ëåéôïõñãïýí Áëëçëïäéäáêôéêü Ó÷ïëåßï (Äçìïôéêü) ìå ôñåéò ôÜîåéò, Åëëçíéêü ìå ôÝóóåñéò ôÜîåéò (ç ìßá Þôáí ãõìíáóéáêÞ) êáé Ðáñèåíáãùãåßï (ãéá ôá êïñßôóéá) ìå ôéò ôÜîåéò ôïõ Åëëçíéêïý.

19

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

Ðñþôá âÞìáôá óôçí ðïëéôéêÞ ×áíéÜ, 1887: Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò êáôïéêåß óôï óðßôé ôçò ×áëÝðáò ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Äéêçãïñåß êáé äçìïóéïãñáöåß. ÁíáëáìâÜíåé ôçí Ýêäïóç ôçò åöçìåñßäáò ËåõêÜ 1⁄4ñç êáé áñèñïãñáöåß ìå ôï øåõäþíõìï «Ëåõêïñåßôçò». Óôá Üñèñá ôïõ áóêåß êñéôéêÞ ãéá ôçí Üó÷çìç ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç ôçò ÊñÞôçò êáé áíáðôýóóåé ìå ñåáëéóìü ôéò ðïëéôéêÝò ôïõ éäÝåò ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ ôüðïõ ôïõ. ÅêëÝãåôáé ãéá ðñþôç öïñÜ âïõëåõôÞò ôï 1889 ìå ôçí ðáñÜôáîç ôùí ÖéëåëåõèÝñùí, ïé ïðïßïé êåñäßæïõí ôéò åêëïãÝò ìå ìåãÜëç ðëåéïøçößá. Ùò âïõëåõôÞò åéóÜãåé óôçí êñçôéêÞ ÂïõëÞ íÝá Þèç, ðñùôüãíùñá ãéá ôçí åðï÷Þ. ÌÝ÷ñé ôüôå, ôï êüììá ðïõ åß÷å ôçí ðëåéïøçößá óôç ÂïõëÞ ìðïñïýóå ìå áðëÞ øçöïöïñßá íá áöáéñÝóåé Ýäñåò áðü ôçí áíôéðïëßôåõóç. Ìå ðñùôïâïõëßá ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ áõôü êáôáñãåßôáé, êÜôé ðïõ åêðëÞóóåé ôïõò ðïëéôéêïýò ôïõ ößëïõò êáé áíôéðÜëïõò. Ç áíôéðïëßôåõóç åêìåôáëëåýåôáé ôï åèíéêü èÝìá ôçò Ýíùóçò ôçò ÊñÞôçò êáé õðïêéíåß ôïí êñçôéêü ëáü óå åîÝãåñóç. Ï ÂåíéæÝëïò áíôéëáìâÜíåôáé ôïõò êéíäýíïõò êáé áãùíßæåôáé íá åðéêñáôÞóåé êëßìá êáôåõíáóìïý êáé ìåôñéïðÜèåéáò. Èá äéêáéùèåß áðü ôá ôñáãéêÜ ãåãïíüôá ðïõ áêïëïõèïýí ôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá ôïõ 1889. Ï ÂåíéæÝëïò ìå ôïõò óôåíïýò ôïõ óõíåñãÜôåò öõãáäåýåôáé óôçí ÁèÞíá. Åêåß ãßíåôáé äåêôüò áðü ôïí ðñùèõðïõñãü ×áñßëáï Ôñéêïýðç. Ï ¸ëëçíáò ðñùèõðïõñãüò áñíåßôáé íá åíèáññýíåé ïðïéáäÞðïôå åðáíáóôáôéêÞ êßíçóç óôçí ÊñÞôç, ãéáôß ãíùñßæåé üôé ç åëåýèåñç ÅëëÜäá åßíáé áíßó÷õñç ïéêïíïìéêÜ êáé óôñáôéùôéêÜ. Ï ÂåíéæÝëïò åðçñåÜæåôáé áðü ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ Ôñéêïýðç ãéá ôïí áëýôñùôï åëëçíéóìü. Äéáìïñöþíåé ôçí Üðïøç üôé ç ëýóç ôïõ êñçôéêïý ðñïâëÞìáôïò ðñÝðåé íá åðéäéù÷èåß óôáäéáêÜ, ìå ôç óõììåôï÷Þ üëùí ôùí åíäéáöåñïìÝíùí – ôùí Êñçôéêþí, ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò Ôïõñêßáò. Åí êüììá äåí ðñÝðåé íá âáóßæåôáé åðß ìüíçò ôçò áñéèìçôéêÞò ôïõ äõíÜìåùò. ¸÷åé åðßóçò áíÜãêç çèéêþí áñ÷þí, Üëëùò äåí äýíáôáé íá åðéôåëÝóåé Ýñãïí ÷ñÞóéìïí êáé íá åîáóöáëßóç åêôßìçóéí. Åßíáé õøçëüí ôï Ýñãïí ôçò áíôéðïëéôåýóåùò ì’ åêåßíï ôçò óõìðïëéôåýóåùò, éäßùò êáôÜ ôáò êñéóßìïõò óôéãìÜò, áé ïðïßáé åðßêåéíôáé äéÜ ôçí ðáôñßäá ìáò. ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ Ê. ÂÅÍÉÆÅËÏÓ (Áðü ïìéëßá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôçí êñçôéêÞ ÂïõëÞ, ôï 1889.)

20

ôçí ß ä

åð

éá

Ôá ãåãïíüôá ôïõ 1889

ï ÷ Þ . ..

Ôïí ÌÜéï ôïõ 1889, âïõëåõôÝò ôïõ Êüììáôïò ôùí «ÊáñáâáíÜäùí» (óõíôçñçôéêïß, áíôßèåôïé óôï êüììá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ) êáôáèÝôïõí øÞöéóìá óôç ÂïõëÞ êáé æçôïýí ôçí Üìåóç êÞñõîç ôçò Ýíùóçò ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá. Óå êëßìá Ýíôáóçò îåóðÜ ôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá ôïõ 1889. Ç áíôßäñáóç ôùí Ôïýñêùí åßíáé Üìåóç. Ï ëáüò õðïöÝñåé áðü ôéò óöáãÝò, ôïõò äéùãìïýò êáé ôéò êáôáóôñïöÝò. Ç ïèùìáíéêÞ äéïßêçóç âñßóêåé ôçí åõêáéñßá íá åðéâÜëåé óôñáôéùôéêü íüìï êáé íá êáôáñãÞóåé ôá ðñïíüìéá ðïõ ðáñá÷ùñïýóå ç Óýìâáóç ôçò ×áëÝðáò. Ìéá äýóêïëç ðåñßïäïò îåêéíÜ ãéá ôïõò ÷ñéóôéáíïýò ôçò ÊñÞôçò. Èá êõñéáñ÷Þóïõí ç áõèáéñåóßá ôùí Ïèùìáíþí, ç åãêëçìáôéêüôçôá, ç Ýëëåéøç áóöÜëåéáò êáé ç ïéêïíïìéêÞ åîáèëßùóç.

1

2

1. Áðüêïììá ôçò åöçìåñßäáò ËåõêÜ 1⁄4ñç, áñ. öýëëïõ 16, 3 Áðñéëßïõ 1889.

2. «Ç Ëßìíç ÊùðáÀò. Ôá åãêáßíéá». ¸óðåñïò, Ëåéøßá, 1/13 Áõãïýóôïõ 1886.

21

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

ÏéêïãåíåéáêÞ ôñáãùäßá

Ìå ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôá ×áíéÜ, ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áðïìáêñýíåôáé áðü ôçí åíåñãü ðïëéôéêÞ. Äéêçãïñåß êáé áó÷ïëåßôáé ìå æçôÞìáôá ôçò ðñïóùðéêÞò ôïõ æùÞò. Åßíáé 27 ÷ñüíùí üôáí ðáíôñåýåôáé, ôï 1891, ôçí åêëåêôÞ ôçò êáñäéÜò ôïõ, Ìáñßá Êáôåëïýæïõ. Áðïêôïýí äýï ãéïõò, ôïí ÊõñéÜêï êáé ôïí ÓïöïêëÞ. Ôá ðñþôá ÷ñüíéá åßíáé åõôõ÷éóìÝíá, áëëÜ ç êáôÜëçîç ôçò ïéêïãåíåéáêÞò ôïõ æùÞò åßíáé ôñáãéêÞ: ç óýæõãüò ôïõ ðåèáßíåé áðü åðéðëïêÝò óôç äåýôåñç ãÝííá êáé ï ÂåíéæÝëïò âõèßæåôáé óôï ðÝíèïò êáé ôçí øõ÷éêÞ ïäýíç. Èá óõíÝëèåé äýóêïëá, ãéá íá îáíáãõñßóåé óôéò íïìéêÝò êáé ðïëéôéêÝò ôïõ äñáóôçñéüôçôåò. Ç áðïõóßá ôçò Ìáñßáò, üìùò, ôïí ðëçãþíåé: «Åßíáé ðáñÜîåíï», Ýëåãå, «íá æåéò ó’ Ýíáí êüóìï áð’ üðïõ ëåßðåé åêåßíç». Óõ÷íÜ èá åêöñÜæåé øéèõñéóôÜ ôï ðáñÜðïíï: «Ìá ãéáôß; Ãéáôß, ÈåÝ ìïõ;» Ùò Ýíäåéîç ðÝíèïõò, ï ÂåíéæÝëïò áöÞíåé ìïõóÜêé, ôï ïðïßï èá ÷áñáêôçñßóåé áðü ôüôå ôç öõóéïãíùìßá ôïõ, êáèþò èá ôï äéáôçñÞóåé óå üëç ôç ìåôÝðåéôá æùÞ ôïõ.

1 2

Åñãáôéêüôçôá

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, êáôÜ ôçí åöçâåßá ôïõ, âïçèÜ ôïí ðáôÝñá ôïõ óôï õáëïðùëåßï ôïõò. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ðáôÝñá ôïõ äéáôçñåß ìüíïò ôïõ ôï êáôÜóôçìá ãéá Ýíá ìéêñü äéÜóôçìá. Áñãüôåñá, ðôõ÷éïý÷ïò ðëÝïí ôçò ÍïìéêÞò, ðñïóðáèåß ÷ùñßò åðéôõ÷ßá íá ðñïóëçöèåß óôï Åöåôåßï ÊñÞôçò, óå äéêáóôéêÞ èÝóç. ÔåëéêÜ áíïßãåé äéêçãïñéêü ãñáöåßï êáé åñãÜæåôáé ùò åëåýèåñïò åðáããåëìáôßáò. Ç åðáããåëìáôéêÞ ôïõ åðéôõ÷ßá åßíáé åíôõðùóéáêÞ êáé êåñäßæåé ãñÞãïñá ôçí áíáãíþñéóç ôùí ÷ñéóôéáíþí êáé ìïõóïõëìÜíùí ðåëáôþí ôïõ. ÐáñÜëëçëá, áó÷ïëåßôáé ìå ôç äçìïóéïãñáößá êáé ôçí ðïëéôéêÞ.

3

1. Ôï ðñþôï äéêçãïñéêü ãñáöåßï ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, óôçí ïäü Åéóïäßùí, âñéóêüôáí êïíôÜ...

2. ... óôï ðáëéü õáëïðùëåßï ôïõ ðáôÝñá ôïõ, óôçí ïäü ×Üëçäùí.

3. Öùôïãñáößá ôùí áññáâþíùí ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ ìå ôç Ìáñßá Êáôåëïýæïõ Þ Åëåõèåñßïõ.

22

22

ôçí ß ä

åð

éá

Ôo äéêáßùìá ôçò åëåõèåñïôõðßáò

ï ÷ Þ . ..

Åí ôç ÓõìâÜóåé ôçò ×áëÝðáò, åí ôù Üñèñù 15 áíáãñÜöåôáé: «ÅðéôñÝðåôáé ç åí ôç ÍÞóù óýóôáóéò öéëåêðáéäåõôéêþí óõëëüãùí, ôõðïãñáöåßùí êáé ç Ýêäïóéò åöçìåñßäùí, óõìöþíùò ôïéò êåéìÝíïéò íüìïéò ôïõ ÊñÜôïõò». …………………………………………………………………………………………………………… Ïé ×ñéóôéáíïß áíôéðñüóùðïé ôçò ÍÞóïõ, óõìâáëëüìåíïé ìåôÜ ôïõ Áíôéðñïóþðïõ ôçò Õø. Ðýëçò ÌïõêôÜñ ÐáóÜ êáôÜ ôï 1878 åí ôç êùìïðüëåé ×áëÝðá, åöñüíôéóáí í’ áðïêôÞóùóéí õðÝñ ôïõ ôüðïõ ôï äéêáßùìá ôçò åëåõèåñïôõðßáò. Ï Áíôéðñüóùðïò ôçò Õø. Ðýëçò ðáñåäÝ÷èç ôçí ðñüôáóéí ôáýôçí êáé êïéíÞ óõíáéíÝóåé áíåãñÜöç ç áíùôÝñù äéÜôáîéò åí ôç ÓõìâÜóåé ôçò ×áëÝðáò. Ç äéÜôáîéò ëïéðüí áýôç êáôÜ ôüóï åêáéíïôüìçóå ôùí ðñï ôáýôçò éó÷õüíôùí, üôé ðáò ðïëßôçò Êñçò, êåêôçìÝíïò ôá õðü ôïõ íüìïõ ðåñß ôýðïõ áðáéôïýìåíá ðñïóüíôá, Ý÷åé äéêáßùìá íá åêäßäç åöçìåñßäá Þ ðåñéïäéêüí. Ëåõêïñåßôçò Áðüóðáóìá ôçò åöçìåñßäáò ËåõêÜ 1⁄4ñç, áñ. öýëëïõ 6, 23 Éáíïõáñßïõ 1889.

ÌÝãáñïí Äéêáóôçñßùí ×áíßùí. Åêåß ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áãüñåõå ùò äéêçãüñïò.

Tï ëïãüôõðï ôçò åöçìåñßäáò ËåõêÜ 1⁄4ñç.

23

23

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

ÅðáíáóôÜôçò

Ç ðåñßïäïò 1895-98 åßíáé ôáñá÷þäçò ãéá ôçí ÊñÞôç. Ï ÂåíéæÝëïò äéáéóèÜíåôáé üôé «åðßêåéôáé öïâåñÜ Ýêñçîéò ôïõ êñçôéêïý çöáéóôåßïõ» êáé äå äéáøåýäåôáé. Áñ÷Ýò ôïõ 1897 ïé ôáñá÷Ýò êïñõöþíïíôáé. Ï ÂåíéæÝëïò âñßóêåôáé óå ðñïåêëïãéêÞ ðåñéïäåßá óôçí Åðáñ÷ßá Êõäùíßáò, üôáí ôá ×áíéÜ ðõñðïëïýíôáé. ÁìÝóùò, åíþíåôáé ìå ìéá ïìÜäá Ýíïðëùí ÷ñéóôéáíþí. Ìáæß ìå åêáôü åðáíáóôÜôåò äéáó÷ßæåé ôïí Êüëðï ôçò Óïýäáò êáé öôÜíåé óôï ÁêñùôÞñé, êÝíôñï ôùí åðáíáóôáôþí. Óôç íÝá åðáíÜóôáóç ï ÂåíéæÝëïò óõììåôÝ÷åé åíåñãÜ êáé, óôáäéáêÜ, áðü áðëüò áãùíéóôÞò ãßíåôáé íïõò êáé êáñäéÜ ôçò åðáíÜóôáóçò. Ìáæß ìå ôïõò óõíáãùíéóôÝò ôïõ õðïóôçñßæåé ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá. Åßíáé áíÜìåóá óôïõò åâäïìÞíôá åðáíáóôÜôåò ðïõ êáôáëáìâÜíïõí ôç èÝóç ÐñïöÞôçò Çëßáò Áêñùôçñßïõ êáé õøþíïõí ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá, ôçí ïðïßá üìùò âïìâáñäßæåé ï óôüëïò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò åßíáé áíôßèåôåò ìå ôï áßôçìá ôçò Ýíùóçò ôùí åðáíáóôáôçìÝíùí Êñçôéêþí êáé ðñïôåßíïõí ôç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò ãéá ôçí ÊñÞôç. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áíáëáìâÜíåé ôçí áíôáëëáãÞ äéðëùìáôéêÞò áëëçëïãñáößáò áíÜìåóá óôïõò åðáíáóôáôÜôåò êáé ôïõò Åõñùðáßïõò íáõÜñ÷ïõò, êÜôé ðïõ éóïäõíáìåß ìå ñüëï äéðëùìÜôç. Ðñùôáãùíéóôåß óôá êñßóéìá ãåãïíüôá ôùí åðüìåíùí ìçíþí ôïõ 1897, ðïõ èá êáèïñßóïõí ôï ìÝëëïí ôçò ÊñÞôçò. 1⁄4ôáí ãßíåôáé áðïäåêôÞ ç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò, óõììåôÝ÷åé óôéò äéáðñáãìáôåýóåéò ìå ôïõò åêðñïóþðïõò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí ãéá ôç ìïñöÞ ôïõ íÝïõ êáèåóôþôïò ôçò ÊñÞôçò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åêëÝãåôáé ìÝëïò ôïõ Åêôåëåóôéêïý ÊñÞôçò, ùò ôéò 9 Äåêåìâñßïõ 1898, ïðüôå öôÜíåé óôï íçóß ï ðñßãêéðáò Ãåþñãéïò, ãéá íá áíáëÜâåé ôá êáèÞêïíôÜ ôïõ ùò 3⁄4ðáôïò ÁñìïóôÞò. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò åðáíáóôÜôçò óôï ÁêñùôÞñé.

24

ôçí ß ä

åð

éá

Ç ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1897

ï ÷ Þ . ..

ÅðåéäÞ ç êáôÜóôáóç óôçí ÊñÞôç Ý÷åé ÷åéñïôåñåýóåé äñáìáôéêÜ áðü ôçí ôõñáííéêÞ ïèùìáíéêÞ äéïßêçóç, åêäçëþíåôáé óôï íçóß íÝï åðáíáóôáôéêü êßíçìá, ôï 1895, ìå çãÝôç ôïí Ìáíïýóï Êïýíäïõñï. ¸ðåéôá áðü ôéò åðéôõ÷ßåò ôùí åðáíáóôáôþí êáé ôéò ðéÝóåéò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, ï óïõëôÜíïò ðáñá÷ùñåß ôï «ÍÝï Ðïëßôåõìá ôçò ÊñÞôçò», ðïõ åõíïåß ôï ÷ñéóôéáíéêü ðëçèõóìü. Ïé Ôïõñêïêñçôéêïß üìùò áíôéäñïýí êáé åðéäßäïíôáé óå âéáéïðñáãßåò, ðïõ ãñÞãïñá ãåíéêåýïíôáé. Ç óýãêñïõóç ìåôáîý ìïõóïõëìÜíùí êáé ÷ñéóôéáíþí ëáìâÜíåé Üãñéåò äéáóôÜóåéò êáé êïñõöþíåôáé ìå ôç óöáãÞ ÷ñéóôéáíþí êáé ôçí ðõñêáãéÜ óôá ×áíéÜ, ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1897. Ç ÊñÞôç ãéá Üëëç ìéá öïñÜ åðáíáóôáôåß. ÊÝíôñï ôçò åðáíÜóôáóçò åßíáé áõôÞ ôç öïñÜ ôï ÁêñùôÞñé, ç ÷åñóüíçóïò áíÜìåóá óôïí Êüëðï ôùí ×áíßùí êáé ôïí Êüëðï ôçò Óïýäáò. Ïé åðáíáóôÜôåò Ý÷ïõí ùò áßôçìá ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá. Ãé’ áõôü ôï ëüãï, óôéò áñ÷Ýò Öåâñïõáñßïõ, õøþíïõí ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá óôï óôñáôüðåäï ôïõ Áêñùôçñßïõ. Ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç åíèáññýíåé ôïí áãþíá ôùí Êñçôéêþí, óôÝëíïíôáò óôñáôéþôåò õðü ôïí ÔéìïëÝïíôá ÂÜóóï. Áõôïß, áí êáé áðïâéâÜæïíôáé óôï íçóß, äåí êáôáöÝñíïõí íá ðñïóåããßóïõí ôéò èÝóåéò ôùí åðáíáóôáôþí óôï ÁêñùôÞñé.

1 2

Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò äå äÝ÷ïíôáé ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá êáé áðáãïñåýïõí ôéò å÷èñïðñáîßåò ãýñù áðü ôéò êõñéüôåñåò ðüëåéò ôïõ íçóéïý, ìå ôçí áðåéëÞ óôñáôéùôéêÞò åðÝìâáóçò. Áðü ôïí Êüëðï ôùí ×áíßùí, ï óôüëïò ôïõò âïìâáñäßæåé óôéò 9 Öåâñïõáñßïõ ôï óôñáôüðåäï ôïõ Áêñùôçñßïõ. Ï éóôüò ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò óðÜåé áðü ôá èñáýóìáôá ìéáò ïâßäáò, áëëÜ ï Êñçôéêüò áãùíéóôÞò Óðýñïò ÊáãéáëåäÜêçò (ÊáãéáëÝò) õøþíåé êáé ðÜëé ôç óçìáßá, êÜíïíôáò ôï êïñìß ôïõ êïíôÜñé. Ôï ãåãïíüò ôïõ âïìâáñäéóìïý ðñïêáëåß ôç ãåíéêÞ êáôáêñáõãÞ óôéò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò åðáíåîåôÜæïõí ôç óôÜóç ôïõò óôï êñçôéêü æÞôçìá êáé ðñïôåßíïõí ôç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò ãéá ôçí ÊñÞôç.

1. Ïé äéáäçëþóåéò ôùí Áèçíþí ãéá ôï êñçôéêü æÞôçìá.

Il secolo Illustrato della Domenica, IX (7-3-1897).

2. Ïé ïëõìðéïíßêåò ôïõ Ìáñáèþíéïõ äñüìïõ ôùí Ïëõìðéáêþí Aãþíùí ôçò ÁèÞíáò ôï 1896, Óð. Ëïýçò êáé Ì.Ä. ÓÝñéíãê.

25

25

ÇñùéêÝò óôéãìÝò ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏÍ ÁÊÑÙÔÇÑÉÏÕ: 9 Öåâñïõáñßïõ «ÔåìÜ÷éïí óöáßñáò êáôÝññéøå ôçí óçìáßáí, áëë’ ï ãåííáßïò ïðëáñ÷çãüò Ìé÷. Êáëïññßæéêïò äéÝôáîå í’ áíáóôçëþóùóéí áõôÞí. ÐÜñáõôá ï áôñüìçôïò ïðëßôçò Óðýñïò ÊáãéáëåäÜêçò, åí ôù ìÝóù ôçò ÷áëÜæçò ôùí âïëéäïöüñùí ïâßäùí, Þñðáóå ôïí êïíôüí êáé áíåóôÞëùóå ôçí óçìáßáí åéò ôçí ðñïôÝñáí áõôÞò èÝóéí. Ïé åðß ôïõ êáôáóôñþìáôïò ôçò “3⁄4äñáò” ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïß êáé ëïéðïß èåáôáß, ïßôéíåò ìåô’ áãùíßáò êáé ìåãßóôçò øõ÷éêÞò óõãêéíÞóåùò ðáñçêïëïýèïõí ôïí âïìâáñäéóìüí, åîåññÜãçóáí åéò æçôùêñáõãÜò êáé ÷åéñïêñïôÞìáôá åðß ôù óõãêéíçôéêþ èåÜìáôé ôçò ôïóáýôçò ãåííáéüôçôïò ôùí ïëßãùí åêåßíùí ðñïìÜ÷ùí ôïõ ÐñïöÞôïõ Çëéïý». Ôï Åðáíáóôáôéêü Óôñáôüðåäïí Áêñùôçñßïõ, 1897 1

«ÎÜöíïõ Ýíá êïììÜôé óßäåñï, Ýíá ìðáëáìéóäñÜëé, êüâåé ôï êïíôÜñé ôçò óçìáßáò. Ðñïôïý ðñïëÜâïõí íá óõíåöÝñïõí áð’ ôï óÜóôéóìá, ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò Êáëïñßæéêïò óêåðÜæåé ôï âñïíôéóìü ìå ìéá öùíÜñá:

2

— Ôç óçìáßá, ìùñÝ ðáéäéÜ! ¸íáò áçôüò, Óðýñïò ÊáãéáëåäÜêçò ô’ üíïìá, ôéíÜæåôáé ðñþôïò áðü ôï ôáìðïýñé. ×ôõðÜåé ôá öôåñÜ ôïõ, ðåôÜåé ùò ôï øÞëùìá, ôõëéãìÝíïò óôï ÷áëÜæé. ÁñðÜæåé óôá ÷Ýñéá ôïõ ôéò äõï Üêñåò ôïõ óêïéíéïý, îåäéðëþíåé ôç óçìáßá óôïí áãÝñá, êÜíåé ôï êïñìß ôïõ óçìáéüîõëï. Áð’ ôçí “3⁄4äñá” ôï êáñÜâé, ðïý÷ïõí ôá ìÜôéá ôïõò ðÜíù óôï âñÜ÷ï, óçêþíåôáé ç âáèéÜ öùíÞ ðïõ áêïýãåôáé ùò óÞìåñá óôï åëëçíéêü: — ÆÞôù ç ëåõôåñéÜ! ÆÞôù ç ÊñÞôç!

1. Ï ÊáãéáëÝò õøþíåé ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá. Ðßíáêáò ôïõ ¸êôïñá Äïýêá.

2. Ôï «Åêôåëåóôéêüí ÊñÞôçò», öïñÝáò åîïõóßáò ãéá ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ùò ôçí Üöéîç ôïõ ÁñìïóôÞ, ìå ðñüåäñï ôïí É. ÓöáêéáíÜêç.

26

26

Óôá öñÜãêéêá, ç ðáëçêáñéÜ ôïõ Êñçôéêïý ìïõäéÜæåé ôïõò Üíôñåò óôá êáíüíéá. Âñßóêïõíôáé ìÜôéá ðïõ äáêñýæïõí, êáñäéÝò ðïõ áíáöôåñéÜæïõí ìå êáìÜñé. Ôï ðáíß ðïõ óçêþíåé êåßíïò ï ëåâÝíôçò ìðñïò óôï áíïé÷ôü óôüìá ôïõ ¢äç äåí åßíáé ç óçìáßá åíüò ôüðïõ, åßíáé ç ðåñçöÜíåéá ôïõ áíèñþðïõ ê’ ç ôéìÞ ôïõ. [...] Ï ÊáíåâÜñï óçêþíåé ôï óçìÜäé íá óôáìáôÞóåé ôï êáíüíé, íá óåâáóôïýí ôç öëüãá ðïõ ëáìðÜäéáóå óôï ÁêñùôÞñé». ÐáíôåëÞò ÐñåâåëÜêçò, «Ï Êñçôéêüò», Ç ðñþôç ëåõôåñéÜ

ôçí ß ä

åð

éá

Ç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò

ï ÷ Þ . ..

Ç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò ðïõ ðñïôåßíïõí ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò èá óõæçôçèåß Ýíôïíá óå ìéá óåéñÜ åðáíáóôáôéêþí óõíåëåýóåùí óå äéÜöïñá ÷ùñéÜ ôçò ÊñÞôçò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ðñùôáãùíéóôåß ó’ áõôÝò. ÔåëéêÜ, ïé Êñçôéêïß áðïäÝ÷ïíôáé ôç ëýóç ôçò áõôïíïìßáò, êáèþò äåí ìðïñïýí íá äéåêäéêÞóïõí ôßðïôá ðåñéóóüôåñï, áöïý ç ÅëëÜäá äåí åßíáé óå èÝóç íá ðñïóöÝñåé âïÞèåéá. Ç ÷þñá Ý÷åé í’ áíôéìåôùðßóåé ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá ìåôÜ ôçí ôáðåéíùôéêÞ Þôôá ôçò áðü ôçí Ôïõñêßá óôïí ðüëåìï ôïõ 1897. (Ç áðïóôïëÞ åëëçíéêïý óôñáôïý êáé óôüëïõ óôçí ÊñÞôç åß÷å ðñïêáëÝóåé ôçí áíôßäñáóç ôçò Ôïõñêßáò, ç ïðïßá êÞñõîå ôïí ðüëåìï óôçí ÅëëÜäá.) Ïé Ôïõñêïêñçôéêïß, áíÞóõ÷ïé ãéá ôéò åîåëßîåéò, áíôéäñïýí âßáéá åíáíôßïí ôùí ÷ñéóôéáíþí Êñçôéêþí ìå óöáãÝò óôçí ðüëç ôïõ Çñáêëåßïõ, ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1898. ÄåêáåöôÜ ¢ããëïé óôñáôéùôéêïß êáé ï ¢ããëïò ðñüîåíïò ÷Üíïõí åðßóçò ôç æùÞ ôïõò. Áõôü ãßíåôáé áöïñìÞ íá åðÝìâïõí äñáóôéêÜ ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, õðï÷ñåþíïíôáò ôï óïõëôÜíï íá áðïóýñåé ôá óôñáôåýìáôÜ ôïõ áðü ôçí ÊñÞôç. Ìáæß ìå ôïí ôïõñêéêü óôñáôü, ðïëëïß ìïõóïõëìÜíïé åãêáôáëåßðïõí ôï íçóß. ¸ôóé ôåëåéþíåé ç êáôï÷Þ ôïõ íçóéïý áðü ôïõò Ïèùìáíïýò, ðïõ êñÜôçóå 253 ÷ñüíéá.

1

3

2 1. ¢öéîç ôïõ ðñßãêéðá Ãåùñãßïõ, ùò ÁñìïóôÞ, åíôïëïäü÷ïõ ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, óôï ëéìÜíé ôçò Óïýäáò, óôéò 9 Äåêåìâñßïõ 1898. ËåðôïìÝñåéá áðü êÜñôá ôçò åðï÷Þò.

2. Ç áðÞ÷çóç ôùí ãåãïíüôùí ôçò ÊñÞôçò óôï ãáëëéêü ôýðï (åöçìåñßäá Le Jour). Ç ÅëëÜäá ðñïóôáôåýåé ôçí ÊñÞôç êáé õðåñáóðßæåôáé ôïõò óöáãéáæüìåíïõò ÷ñéóôéáíïýò. Ç Ãåñìáíßá, ç Áããëßá êáé ç Áõóôñßá åðéôßèåíôáé åíáíôßïí ôçò êáé ðáñáóýñïõí ôç Ãáëëßá, ôç Ñùóßá êáé ôçí Éôáëßá.

3. Öùôïãñáößá ôùí åñãáóéþí åðÝêôáóçò ôçò óéäçñïäñïìéêÞò ãñáììÞò Áèçíþí-ÐåéñáéÜ, áðü ôï ÌïíáóôçñÜêé óôçí Ïìüíïéá (ãýñù óôï 1896).

27

27

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

Óýìâïõëïò Äéêáéïóýíçò ÌåôÜ ôçí Üöéîç ôïõ ðñßãêéðá Ãåùñãßïõ óôçí ÊñÞôç, ïñßæåôáé ìéá åðéôñïðÞ ãéá íá óõíôÜîåé ôï Óýíôáãìá ôïõ íÝïõ áõôüíïìïõ êñÜôïõò, ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åßíáé Ýíá áðü ôá âáóéêÜ ìÝëç ôçò åðéôñïðÞò ðïõ åðåîåñãÜæåôáé ôá Üñèñá ôïõ íÝïõ ÓõíôÜãìáôïò êáé óõììåôÝ÷åé óôç óõíÝëåõóç ðïõ ôï õðåñøçößæåé. Óôçí ðñþôç êõâÝñíçóç ôïõ íçóéïý äéïñßæåôáé Óýìâïõëïò (õðïõñãüò) Äéêáéïóýíçò. Áðü ôç èÝóç áõôÞ, ï ÂåíéæÝëïò ïñãáíþíåé ôï äéêáóôéêü óýóôçìá êáé ôç ×ùñïöõëáêÞ ôçò ÊñÞôçò. Ôï íïìïèåôéêü ôïõ Ýñãï ðåñéëáìâÜíåé, áíÜìåóá óô’ Üëëá, êáé ñõèìßóåéò åíáíôßïí ôçò ðåéñáôåßáò, ôçò æùïêëïðÞò êáé ôçò ïðëïêáôï÷Þò. Áñ÷éêÜ ç óõíåñãáóßá ôïõ ÂåíéæÝëïõ ìå ôïí ÁñìïóôÞ åßíáé áñìïíéêÞ. Ùóôüóï ïé ðïëéôéêïß êáé ï ëáüò ôçò ÊñÞôçò èåùñïýí ôï êáèåóôþò ôçò áõôïíïìßáò ìåôáâáôéêü óôÜäéï. ÓôáèåñÞ åðéäßùîÞ ôïõò åßíáé ç Ýíùóç ôïõ íçóéïý ìå ôçí ÅëëÜäá. Ï Ãåþñãéïò ðéóôåýåé üôé èá ðåôý÷åé ôçí Ýíùóç ÷Üñç óôïõò óõããåíéêïýò ôïõ äåóìïýò ìå ôïõò Åõñùðáßïõò âáóéëéÜäåò. Ôï ôáîßäé ôïõ üìùò óôéò ðñùôåýïõóåò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí äå öÝñíåé áðïôÝëåóìá. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò åðéèõìïýí ôç äéáôÞñçóç ôïõ õðÜñ÷ïíôïò êáèåóôþôïò óôçí ÊñÞôç, ãéá íá áðïöýãïõí ôüóï ôçí áíôßäñáóç ôçò Ôïõñêßáò üóï êáé ôçí áíáôñïðÞ ôçò éóïññïðßáò ôùí óõìöåñüíôùí ôïõò óôçí áíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï. Ï ÂåíéæÝëïò äõóáñåóôåßôáé, åðåéäÞ ç áíáêïßíùóç ôïõ ôáîéäéïý ôïõ ðñßãêéðá ðñïò ôïí êñçôéêü ëáü Ýãéíå ðñïôïý åíçìåñùèïýí ó÷åôéêÜ ïé óýìâïõëïé. Ðéóôåýåé üôé ï ÷ñüíïò äåí åßíáé êáôÜëëçëïò ãéá íá åðéôåõ÷èåß ç Ýíùóç. ÐñÝðåé íá ïëïêëçñùèåß ðñþôá ç áõôïíïìßá, þóôå íá êáôï÷õñùèåß ç åóùôåñéêÞ áõôïäéïßêçóç êáé ç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. Åðßóçò, ðñÝðåé íá ïñãáíùèåß ÐïëéôïöõëáêÞ áðü ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïýò êáé, óôáäéáêÜ, íá áðïäåóìåõôåß ç ÊñÞôç áðü ôçí åõñùðáúêÞ çãåìïíßá. ¸ôóé èá ðñïåôïéìáóôåß ôï Ýäáöïò ãéá ôç äéåêäßêçóç, ôçí êáôÜëëçëç óôéãìÞ, ôçò Ýíùóçò. ÅðéìÝíåé üôé ôçí åîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ äåí ìðïñåß íá ôç ñõèìßæåé ìüíïò êáé áðüëõôá ï ðñßãêéðáò Ãåþñãéïò. Ï ÂåíéæÝëïò åéóçãåßôáé ôéò áðüøåéò ôïõ óôï óõìâïýëéï ôïõ ðñßãêéðá, áëëÜ ï Ãåþñãéïò ôéò áðïññßðôåé. Ï ÂåíéæÝëïò õðïâÜëëåé ôçí ðáñáßôçóÞ ôïõ (äýï öïñÝò), ç ïðïßá äå ãßíåôáé äåêôÞ. 1⁄4ôáí üìùò ïé áðüøåéò ôïõ ÂåíéæÝëïõ äçìïóéåýïíôáé óôïí áèçíáúêü Ôýðï, ï Ãåþñãéïò ôïí áðïìáêñýíåé áðü ôçí êõâÝñíçóç. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò, Óýìâïõëïò Äéêáéïóýíçò.

28

28

ôçí ß ä

åð

éá

ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá

ï ÷ Þ . ..

Ç Üöéîç ôïõ ðñßãêéðá Ãåùñãßïõ ùò 3⁄4ðáôïõ ÁñìïóôÞ ÊñÞôçò ÷áéñåôßæåôáé áðü ôïí êñçôéêü ëáü ìå ðñùôïöáíÞ åíèïõóéáóìü. Ïé íáýáñ÷ïé ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, óå åðßóçìç ôåëåôÞ, ðáñá÷ùñïýí ôç äéïßêçóç ôïõ íçóéïý óôïí Ãåþñãéï. Ç óçìáßá ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò êõìáôßæåé óôï öñïýñéï ÖéñêÜ, óôï ëéìÜíé ôùí ×áíßùí. ÁìÝóùò îåêéíÜ ôï äýóêïëï Ýñãï ôçò ïñãÜíùóçò ôïõ êñÜôïõò, ìå Üìåóç ðñïôåñáéüôçôá ôçí øÞöéóç ôïõ íÝïõ ÓõíôÜãìáôïò. Áñ÷Ýò ôïõ 1899 ãßíïíôáé åêëïãÝò ìå õðïäåéãìáôéêÞ ôÜîç: 138 ÷ñéóôéáíïß êáé 50 ìïõóïõëìÜíïé åêëÝãïíôáé ðëçñåîïýóéïé (âïõëåõôÝò). Ç óõíÝëåõóç ôùí ðëçñåîïõóßùí øçößæåé ôï íÝï Óýíôáãìá, ôï ïðïßï åðéêõñþíåôáé áðü ôïí ÁñìïóôÞ, åãêñßíåôáé ìå åëÜ÷éóôåò ìåôáâïëÝò áðü ôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, äçìïóéåýåôáé óôçí Åðßóçìïí Åöçìåñßäá ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò êáé åöáñìüæåôáé áìÝóùò. ÔÝëç Áðñéëßïõ ôïõ 1899, ï Ãåþñãéïò äéïñßæåé ôçí ðñþôç êõâÝñíçóç ôïõ íçóéïý.

1

Ç ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá åßíáé áõôüíïìç óå èÝìáôá åóùôåñéêÞò äéïßêçóçò êáé ïéêïíïìßáò. Èåóìïèåôåß ôçí êñçôéêÞ éèáãÝíåéá ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôçò êáé èåóðßæåé éäéáßôåñï ôåëùíåéáêü óýóôçìá. Éäñýåé ôçí ÊñçôéêÞ ÔñÜðåæá êáé êüâåé äéêü ôçò íüìéóìá, ôçí êñçôéêÞ äñá÷ìÞ. Ôõðþíåé ãñáììáôüóçìá êáé ÷áñôüóçìá êáé èåóðßæåé ðáñÜóçìá. Éäéáßôåñç öñïíôßäá ëáìâÜíåôáé ãéá èÝìáôá äçìüóéáò ôÜîçò, õãåßáò êáé åêðáßäåõóçò. Ç ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá äåí Ý÷åé, üìùò, äéêÞ ôçò åîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ ïýôå äéêáßùìá êÞñõîçò ðïëÝìïõ. Ïé ó÷Ýóåéò ôçò ìå ôá Üëëá êñÜôç åëÝã÷ïíôáé êáé êáôåõèýíïíôáé áðü ôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, ïé ïðïßåò åîáêïëïõèïýí íá äéáôçñïýí óôñáôåýìáôá óôï íçóß.

2

Ùò Ýíáò åê ôùí ôñéáêïóßùí ÷éëéÜäùí Êñçôþí, äåí óáò åê÷ùñþ ôï äéêáßùìÜ ìïõ, þóôå ìüíïò óåéò íá ñõèìßæåôå áõôïâïýëùò ôçí åèíéêÞí ðïëéôéêÞí ôïõ ôüðïõ ìïõ. ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ Ê. ÂÅÍÉÆÅËÏÓ (áðåõèõíüìåíïò óôïí ðñßãêéðá Ãåþñãéï, ãéá ôéò èÝóåéò êáé ôïõò ÷åéñéóìïýò ôïõ ó÷åôéêÜ ìå ôï åèíéêü èÝìá ôçò Ýíùóçò) 1. Ç áðåëåõèÝñùóç ôçò ÊñÞôçò. ËáúêÞ åéêüíá áðü ôï ðåñéïäéêü ôùí Áèçíþí ÍÝïò ÁñéóôïöÜíçò.

2. Ç êáôïéêßá ôïõ 3⁄4ðáôïõ ÁñìïóôÞ óôç ×áëÝðá, ãíùóôÞ ùò «ðáëÜôé».

29

29

Óôçí áíôéðïëßôåõóç

ÌåôÜ ôçí áðüëõóÞ ôïõ áðü ôçí êõâÝñíçóç, ï ÂåíéæÝëïò áðïóýñåôáé ãéá ëßãï áðü ôçí åíåñãü ðïëéôéêÞ. Åðéäéþêåé ôçí áðïêáôÜóôáóç ôùí ó÷Ýóåþí ôïõ ìå ôïí ÁñìïóôÞ, áëëÜ áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ Ãåùñãßïõ îåêéíÜ óõêïöáíôéêÞ äõóöÞìéóç ôùí ðïëéôéêþí ôïõ èÝóåùí. Ï ÂåíéæÝëïò, ãéá íá õðåñáóðéóôåß ôéò áðüøåéò ôïõ, äçìïóéåýåé óôçí åöçìåñßäá ÊÞñõî ôùí ×áíßùí ìéá óåéñÜ áðü Üñèñá ìå ôï ãåíéêü ôßôëï «ÃåííçèÞôù öùò». Ï Ãåþñãéïò åêìåôáëëåýåôáé ôï óõíôçñçôéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ ÓõíôÜãìáôïò ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò êáé óõãêåíôñþíåé óôï ðñüóùðü ôïõ üëï êáé ðåñéóóüôåñåò åîïõóßåò. Ôá áðïëõôáñ÷éêÜ ìÝôñá êáé ç ïéêïíïìéêÞ óôáóéìüôçôá áõîÜíïõí ôç äõóáñÝóêåéá ãéá ôç äéáêõâÝñíçóç ôïõ ðñßãêéðá. 1⁄4óïé äéáöùíïýí ìå ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ óõíáóðßæïíôáé ãýñù áðü ôïí ÂåíéæÝëï. Áõôïß åêðñïóùðïýí êõñßùò ôçí áíåñ÷üìåíç áóôéêÞ ôÜîç ôïõ íçóéïý êáé åêöñÜæïíôáé áðü ôéò öéëåëåýèåñåò ðñïãñáììáôéêÝò áñ÷Ýò ôïõ ÂåíéæÝëïõ. ¸ôóé, ï ÂåíéæÝëïò âñßóêåôáé áñ÷çãüò ôçò áíôéðïëßôåõóçò.

ÇÌÅÉÓ ÐÑÉÃÊÇØ ÃÅÙÑÃÉÏÓ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ ÕÐÁÔÏÓ ÁÑÌÏÓÔÇÓ ÅÍ ÊÑÇÔÇé ¸÷ïíôåò õð’ üøåé ôï Üñèñïí 65 ôïõ ÓõíôÜãìáôïò ÅðåéäÞ ï åðß ôçò Äéêáéïóýíçò Óýìâïõëïò ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò üëùò áíáñìïäßùò õðåóôÞñéîå êáé äçìïóßá åîÝèçêå ãíþìáò åðß óðïõäáéïôÜôïõ æçôÞìáôïò ôïõ ôüðïõ áíôéèÝôïõò ðñïò ôï ÇìÝôåñïí öñüíçìá êáé ôçí åíôïëÞí Çìþí Áðïëýïìåí áõôüí ôïõ áîéþìáôïò ôïõ Óõìâïýëïõ åðß ôçò Äéêáéïóýíçò. Åí ×áëÝðá ôç 18 Ìáñôßïõ 1901 ÃÅÙÑÃÉÏÓ

Áðüêïììá áðü ôï öýëëï ôçò ÅðéóÞìïõ Åöçìåñßäïò ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò, üðïõ äçìïóéåýåôáé ç áðüëõóç ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ áðü ôï áîßùìá ôïõ Óõìâïýëïõ åðß ôçò Äéêáéïóýíçò.

30

30

ó ôç Þô

æù

Ìå üðëï ôïí Ôýðï

ï õ .. .

Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ áðïëýåôáé êáé ãéá åííéÜ ìÞíåò ï ÂåíéæÝëïò áðÝ÷åé áðü êÜèå ðïëéôéêÞ äñáóôçñéüôçôá. ÅðáíÝñ÷åôáé üìùò êáé áñ÷ßæåé íá åêèÝôåé ðÜëé ôéò áðüøåéò ôïõ, áñèñïãñáöþíôáò óôçí åöçìåñßäá ôïõ ÊÞñõî. Ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ðñßãêéðá äéáêüðôåé ôñåéò öïñÝò ôçí Ýêäïóç ôçò åöçìåñßäáò êáé ôïõ åðéâÜëëåé ÷ñçìáôéêü ðñüóôéìï, ôï ïðïßï ï ÂåíéæÝëïò ðëçñþíåé ìå óõíåéóöïñÜ ôùí ößëùí ôïõ. Ôçí ßäéá ðåñßïäï öõëáêßæåôáé ãéá ìåñéêÝò åâäïìÜäåò óôç öõëáêÞ ôïõ Éôæåäßí, åðåéäÞ åîýâñéóå, äÞèåí, ôï Ìçôñïðïëßôç ÊñÞôçò. Ðáñüëï ðïõ ôï áíôéðïëéôåõôéêü ñåýìá åíéó÷ýåôáé, óôéò åêëïãÝò ôïõ 1903 õðåñéó÷ýïõí ðÜëé ïé ïðáäïß ôïõ ðñßãêéðá. Ôïí õðïóôçñßæåé ç ðëåéïøçößá ôïõ ëáïý ôçò õðáßèñïõ, êáèþò, ìåôÜ áðü áéþíåò ôïõñêéêÞò óêëáâéÜò, óôçí ýðáéèñï åðéêñáôåß ôÜîç êáé áóöÜëåéá êáé ï ëáüò åßíáé éêáíïðïéçìÝíïò. Ç åíôïëÞ ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí ðñïò ôïí ðñßãêéðá Ãåþñãéï íá êõâåñíÞóåé ôçí ÊñÞôç áíáíåþíåôáé.

Áñ. Öýëëïõ 20 ÐáñáóêåõÞ 7 Éïõíßïõ 1902 ÔÏ ÓÕÍÔÁÃÌÁ …………………………………………………………………………………………… «… üðïõ ç åîïõóßá áöáéñåß ôáò åëåõèåñßáò ôïõ ëáïý äéÜ ðñáîéêïðÞìáôïò, åêåß åéò ôïí ëáüí áíïßãåôáé ç íüìéìïò ïäüò ôçò åðáíáóôÜóåùò, êáé üôé åê ôçò ïäïý ôáýôçò íéêçôÞò èá åîÞñ÷åôï ï õðÝñ ôùí åëåõèåñéþí ôïõ áìõíüìåíïò ëáüò, óõíôñßâùí ðÜóáí åíáíôßáí äýíáìéí».

31

31

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

Åêðáßäåõóç óôçí ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá Óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá ðïõ åöáñìüæåôáé óôç íåïóýóôáôç ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá êáôáñãåßôáé ç âáèìßäá ôïõ Åëëçíéêïý Ó÷ïëåßïõ êáé ôï Äçìïôéêü ãßíåôáé åðôáåôÝò. Ïé ìáèçôÝò ìðïñïýí åßôå íá ìåôáðçäÞóïõí óôï ÐñïãõìíÜóéï áðü ôçí Ä´ Äçìïôéêïý åßôå íá åããñáöïýí ùò ôåëåéüöïéôïé ôïõ Äçìïôéêïý óôçí Ä´ Ãõìíáóßïõ, áöïý ðáñáêïëïõèÞóïõí ãéá Ýíá ÷ñüíï ðñïðáñáóêåõáóôéêÞ ôÜîç. Ãéá ôçí åêðáßäåõóç ôùí äáóêÜëùí óõíäÝåôáé ôï Äçìïäéäáóêáëåßï ìå ôçí Å´ êáé Óô´ Ãõìíáóßïõ. ÐñïâëÝðåôáé, åðßóçò, ç ßäñõóç Íçðéáãùãåßùí áðü éäéþôåò. Ôï óýóôçìá áõôü åöáñìüóôçêå ìüíï ãéá äýï Ýôç. Ôï 1901 ç ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá õéïèåôåß ôï ðáëéüôåñï ìïíôÝëï ôïõ åëëçíéêïý óõóôÞìáôïò, ìå åðáíáëåéôïõñãßá ôùí Åëëçíéêþí Ó÷ïëåßùí.

ÔÏ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÉÊÏ ÓÕÓÔÇÌÁ ÔÇÓ ÊÑÇÔÉÊÇÓ ÐÏËÉÔÅÉÁÓ ÃõìíÜóéï ÐñïãõìíÜóéï

Á

Á

Â

Ã

Ä

Å

Óô

Æ

Â

Ã

Ä

Å

Óô

Æ

ðñïð. ôÜîç

Äçìïôéêü «Åí Óåëëßïéò, 30/06/1903»: Åíäåéêôéêü ôçò Á´ ôÜîçò ôïõ Äçìïôéêïý ó÷ïëåßïõ óôá ÷ñüíéá ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò.

32

32

Äçìïäéäáóêáëåßï

Áíþôåñï Äçìïôéêü

ó ôç

ÅðáíáóôÜôçò îáíÜ

æù

Þô

ï õ .. .

Ç áíôéðïëßôåõóç êáôÜ ôçò Áñìïóôßáò ôïõ ðñßãêéðá óôáäéáêÜ åíéó÷ýåôáé. Ôá óçìÜäéá ôçò êñßóçò ðïõ Ýñ÷åôáé ãßíïíôáé üëï êáé ðéï öáíåñÜ. Ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1904 ï ÂåíéæÝëïò ðñïôñÝðåé íá ïñãáíùèïýí óõëëáëçôÞñéá óôéò ðüëåéò êáé óôá ÷ùñéÜ ôçò ÊñÞôçò, ìå óýíèçìá ôçí Ýíùóç. ÌÝóá óôï ßäéï Ýôïò êáôïñèþíåé íá åíþóåé ôïõò åêðñïóþðïõò ôçò áíôéðïëßôåõóçò êáé üëïé ìáæß íá õðïãñÜøïõí Ýíá åðáíáóôáôéêü êåßìåíï. ÁéôÞìáôÜ ôïõò åßíáé ü÷é ìüíï ç Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá áëëÜ êáé ç áðáëëáãÞ ôïõ íçóéïý áðü ôç äåóðïôéêÞ çãåìïíßá ôïõ Ãåùñãßïõ. Óôéò 10 Ìáñôßïõ 1905, óôï ÈÝñéóï, ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ìå ôïõò óõíåñãÜôåò ôïõ êáé Üëëïõò áãùíéóôÝò êçñýôôåé Ýíïðëï áãþíá åíáíôßïí ôçò Áñìïóôßáò. Ãé’ Üëëç ìéá öïñÜ ç åëëçíéêÞ óçìáßá õøþíåôáé êáé ôï óýíèçìá ðïõ åðéêñáôåß åßíáé «¸íùóéò Þ ÈÜíáôïò». Ïé åðáíáóôÜôåò åðéäéþêïõí, áêüìá, íá ãßíåé ç äéáêõâÝñíçóç ôçò ÊñÞôçò ðéï äçìïêñáôéêÞ. Ï ÂåíéæÝëïò åêôéìÜ üôé ï ðñßãêéðáò Ãåþñãéïò äåí åßíáé óå èÝóç íá áíôéäñÜóåé áðïôåëåóìáôéêÜ, åíþ êáé ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò äõóêïëåýïíôáé íá óõíåííïçèïýí ãéá êïéíÞ óôñáôéùôéêÞ äñÜóç. Ïé åîåëßîåéò åõíïïýí ôá ó÷Ýäéá ôïõ ÂåíéæÝëïõ. ÐñïóÝ÷åé þóôå ïé ðïëåìéêÝò óõãêñïýóåéò íá ìçí åîåëé÷èïýí óå áéìáôçñÞ åìöýëéá äéáìÜ÷ç, ãéá íá ìç äçìéïõñãçèåß âáèý êáé ìáêñï÷ñüíéï ìßóïò áíÜìåóá óôïõò Êñçôéêïýò. Óýíôïìá ïñãáíþíåé óôï ÈÝñéóï ôçí ÐñïóùñéíÞ ÊõâÝñíçóç ÊñÞôçò, ðïõ ôõðþíåé ãñáììáôüóçìá êáé åêäßäåé äéêÞ ôçò åöçìåñßäá, Ôï ÈÝñéóóï. ÐïëéôéêÝò ðñïóùðéêüôçôåò áðü ôçí ÊñÞôç êáé ôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá åêöñÜæïõí áíïé÷ôÜ ôçí õðïóôÞñéîÞ ôïõò óôïõò åðáíáóôÜôåò. Ó’ áõôü ôï êëßìá ï ÂåíéæÝëïò åðéäéþêåé êáé êáôáöÝñíåé íá ãßíïõí äéáðñáãìáôåýóåéò ìå ôïõò åêðñïóþðïõò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí.

1

1. Ï ÂåíéæÝëïò åðáíáóôÜôçò óôï ÈÝñéóï.

2

2. Ç Åðßóçìïò Åöçìåñßò ôçò ÅðáíáóôáôéêÞò Óõíåëåýóåùò ôïõ Èåñßóïõ.

33

33

Ç ÅðáíÜóôáóç ôïõ Èåñßóïõ Ôï ÷ùñéü ÈÝñéóï ãßíåôáé ç Ýäñá ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1905. Ç åðéëïãÞ ôïõ äåí åßíáé ôõ÷áßá. Ôï ÈÝñéóï âñßóêåôáé êïíôÜ óôá ×áíéÜ, åßíáé ãåùãñáöéêÜ áðïìïíùìÝíï êáé öõóéêÜ ï÷õñùìÝíï óôïõò ðñüðïäåò ôùí Ëåõêþí ÏñÝùí. Óýíôïìá äçìéïõñãïýíôáé åðáíáóôáôéêïß ðõñÞíåò êáé óå Üëëá ÷ùñéÜ ôçò ÊñÞôçò. Ï 3⁄4ðáôïò ÁñìïóôÞò áðáéôåß áðü ôïõò åðáíáóôÜôåò íá ðáñáäïèïýí Üìåóá. ÅðéâÜëëåé óôñáôéùôéêü íüìï êáé ëïãïêñéóßá óôïí Ôýðï. Äéþêåé êáé öõëáêßæåé áõôïýò ðïõ äå óõìöùíïýí ìå ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ. Ùóôüóï, äåí Ý÷åé áñêåôÞ Ýíïðëç õðïóôÞñéîç, þóôå íá áíôéìåôùðßóåé äñáóôéêÜ ôïõò åðáíáóôÜôåò. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò ôçñïýí åðéöõëáêôéêÞ óôÜóç, åêôüò áðü ôç Ñùóßá, ðïõ âïçèÜ ôïí ðñßãêéðá ìå ôï óôñáôü êáé ôï íáõôéêü ôçò. ÃåíéêÜ, êáôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç ôïõ Èåñßóïõ äå ãßíïíôáé ìåãÜëçò Ýêôáóçò ìÜ÷åò. Ç ëýóç áíáæçôåßôáé ìÝóá áðü äéáðñáãìáôåýóåéò ìå ôïõò åêðñïóþðïõò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí. Óôéò óõíïìéëßåò áðïöáóßæåôáé íá óõóôáèåß ìéá äéåèíÞò åðéôñïðÞ ðïõ èá ìåëåôÞóåé ôéò ìåôáññõèìßóåéò ðïõ ðñÝðåé íá ãßíïõí ãéá íá âåëôéùèåß ç êáôÜóôáóç óôçí ÊñÞôç. Ç åðéôñïðÞ áðïöáóßæåé üôé ç ìüíç âéþóéìç ëýóç ãéá ôï êñçôéêü æÞôçìá åßíáé ç Ýíùóç ìå ôçí ÅëëÜäá, áëëÜ ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò áðïêëåßïõí áõôÞ ôç ëýóç.

1 2

1. Ëéèïãñáößá ðïõ áíáðáñéóôÜ ôá ãåãïíüôá ôïõ 1905 óôçí ÊñÞôç.

2. Ôçí ßäéá åðï÷Þ, êñçôéêÜ åèåëïíôéêÜ óþìáôá óõììåôåß÷áí óôï Ìáêåäïíéêü Áãþíá.

34

34

ôçí ß ä

åð

éá

Ç äéêáßùóç ôïõ áãþíá

ï ÷ Þ . ..

Ìïëïíüôé ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò äåí áðïäÝ÷ïíôáé ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá, åðéôñÝðïõí íá ãßíïõí ïñéóìÝíåò ìåôáññõèìßóåéò óôçí åóùôåñéêÞ äéïßêçóç ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò êáé óõìöùíïýí íá áðï÷ùñÞóïõí ôá äéåèíÞ óôñáôåýìáôá ìüëéò áðïêáôáóôáèåß ç çñåìßá óôï íçóß. Ôç äçìüóéá ôÜîç èá áíáëÜâåé ç êñçôéêÞ ×ùñïöõëáêÞ. ÐáñÜëëçëá, ðñïâëÝðåôáé ç äçìéïõñãßá ÐïëéôïöõëáêÞò (óôñáôïý) áðü ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïýò. Ïé ÄõíÜìåéò äáíåéïäïôïýí ôçí ÊñÞôç ìå åõíïúêïýò üñïõò, óõìöùíïýí íá ãßíåé áíáèåþñçóç ôïõ êñçôéêïý ÓõíôÜãìáôïò êáé åê÷ùñïýí óôï âáóéëéÜ ôçò ÅëëÜäáò ôï äéêáßùìá íá äéïñßæåé ï ßäéïò ôïí 3⁄4ðáôï ÁñìïóôÞ ÊñÞôçò, ýóôåñá áðü äéêÞ ôïõò Ýãêñéóç. Ìå ôéò áðïöÜóåéò áõôÝò, ç ðïëéôéêÞ ôïõ ÂåíéæÝëïõ êáé ïé ðñïóäïêßåò ôùí åðáíáóôáôþí äéêáéþíïíôáé. Ï ðñßãêéðáò Ãåþñãéïò üìùò áñíåßôáé íá äå÷èåß áëëáãÝò óôïí ôñüðï äéáêõâÝñíçóçò. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò ùóôüóï åðéìÝíïõí êáé ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç óõìöùíåß ìáæß ôïõò. Ï Ãåþñãéïò, ôåëéêÜ, õðïâÜëëåé ôçí ðáñáßôçóÞ ôïõ êáé, ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1906, åãêáôáëåßðåé ôçí ÊñÞôç. Óôç èÝóç ôïõ, ï âáóéëéÜò ôùí ÅëëÞíùí äéïñßæåé ôï ìåôñéïðáèÞ ðïëéôéêü ÁëÝîáíäñï ÆáÀìç. Êñçôéêïß ïðëáñ÷çãïß ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ Èåñßóïõ.

35

35

ÃñÜììá óôá ðáéäéÜ ÁãáðçôÜ ìïõ ðáéäéÜ, ¸ùò ôþñá ìßáí ìüíïí åðéóôïëÞí Ýëáâá áðü ôïí ÊõñéÜêï. Åíèõìåßóèå üôé óáò ðáñÞããåéëá íá ìïõ ãñÜöåôå ôáêôéêþò, ï ìåí ÊõñéÜêïò êÜèå ÊõñéáêÞí äéÜ íá Ýñ÷åôáé ôï ãñÜììá ôïõ ìå ôï ôá÷õäñïìåßïí ôçò ÄåõôÝñáò, ï äå ÓïöïêëÞò êÜèå ÔåôÜñôçí äéÜ íá Ýñ÷åôáé ôï ãñÜììá ôïõ ìå ôï ôá÷õäñïìåßïí ôçò ÐÝìðôçò. Ôçí áìÝëåéÜí óáò äå áðïäßäù åéò ôï üôé äåí åôáêôïðïéÞèçôå áêüìç åéò ôïí íÝïí âßïí ôïõ Ëõêåßïõ. Ðçãáßíåôå ôáêôéêÜ åéò ðåñßðáôïí; Íá ìïõ ãñÜöåôå ôáò åíôõðþóåéò óáò åê ôùí ðåñéðÜôùí áõôþí. Êáèþò èá åìÜèáôå Þäç ï ðñßãêçø Ãåþñãéïò Ýöõãåí åê ôçò íÞóïõ. Ôá óöÜëìáôá åéò ôá ïðïßá ðåñéÝðåóåí, éäßùò äå ç ðñïóðÜèåéÜ ôïõ üðùò áöáéñÝóç ôáò åëåõèåñßáò ôïõ ôüðïõ êáé ôïí äéïéêÞóç äåóðïôéêþò, ôïí Ýññéøáí áðü ôçí õøçëÞí èÝóéí ôçí ïðïßáí êáôåß÷åí. Ùò äéÜäï÷üò ôïõ äéùñßóèç ï ê. ÁëÝî. ÆáÀìçò, Ýíáò áðü ôïõò êáëëéôÝñïõò ðïëéôéêïýò Üíäñáò ôçò ÅëëÜäïò, ï ïðïßïò åëðßæïìåí üëïé üôé èá äéïéêÞóç ôïí ôüðïí åí åëåõèåñßá êáé äéêáéïóýíç êáé üôé èá ôïí ïäçãÞóç áóöáëþò åéò ôáò áãêÜëáò ôçò ìçôñüò ÅëëÜäïò. Óáò åóùêëåßù äýï ôá÷õäñïìéêÜ äåëôÜñéá, ðåñéÝ÷ïíôá ôçí åéêüíá ôïõ. Óáò öéëþ ãëõêÜ Ï ðáôÞñ óáò ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò Ôá ðáéäéÜ ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, ÊõñéÜêïò êáé ÓïöïêëÞò, óôï ÈÝñéóï, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1905

36

Ç ðáñáðÜíù åðéóôïëÞ ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ Ý÷åé çìåñïìçíßá 28 Óåðôåìâñßïõ 1906. Áðåõèýíåôáé óôá ðáéäéÜ ôïõ, ôïí ÊõñéÜêï (14 åôþí ôüôå) êáé ôïí ÓïöïêëÞ (12 åôþí), ðïõ öïéôïýí óôï ëýêåéï «ÊïñáÞò», óôï ÇñÜêëåéï. Ï ðáôÝñáò ÅëåõèÝñéïò äßíåé áñ÷éêÜ óáöåßò ïäçãßåò ãéá ôç ìåôáîý ôïõò åðéêïéíùíßá ìÝóù ôïõ Ôá÷õäñïìåßïõ. Óôï äåýôåñï ìÝñïò ôçò åðéóôïëÞò ôïõ ü÷é ìüíï ðëçñïöïñåß ôá ðáéäéÜ ôïõ ãéá ôçí «áíá÷þñçóç» ôïõ ðñßãêéðá Ãåùñãßïõ áðü ôçí ÊñÞôç, áëëÜ åîçãåß êáé ôçí áéôßá áõôÞò. ÅêöñÜæåé åðßóçò ôçí åëðßäá üôé ï ôüðïò èá äéïéêçèåß ìå åëåõèåñßá êáé äéêáéïóýíç áðü ôï íÝï ÁñìïóôÞ, ÁëÝîáíäñï ÆáÀìç.

ó ôç Þô

æù

Ðïëéôéêüò ìå ðáíåëëÞíéï êýñïò

ï õ .. .

Áðü ôïí áãþíá ôïõ Èåñßóïõ, ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áíáäåéêíýåôáé ðïëéôéêÞ öõóéïãíùìßá ðáíåëëÞíéïõ êýñïõò, îåðåñíþíôáò ôá üñéá ôïõ íçóéïý ôïõ. Ïé ðïëéôéêÝò ôïõ åíÝñãåéåò êáé ïé äéðëùìáôéêïß ÷åéñéóìïß ôïõ ìå ôïõò åêðñïóþðïõò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí áíáãíùñßæïíôáé ùò ôïëìçñÝò íÝåò ëýóåéò óå ðáëéÜ ðñïâëÞìáôá. Ï ÂåíéæÝëïò åðéóêÝðôåôáé ôçí ÁèÞíá áìÝóùò ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Ýíïðëïõ êéíÞìáôïò êáé ãßíåôáé äåêôüò ìå ìåãÜëï åíèïõóéáóìü áðü ôïí áèçíáúêü ëáü êáé ôçí ðïëéôéêÞ çãåóßá ôçò ÅëëÜäáò. Ôï êñçôéêü Óýíôáãìá áíáèåùñåßôáé. ÌÝëïò ôçò åðéôñïðÞò ðïõ åðåîåñãÜæåôáé ôï ó÷Ýäéï ôïõ íÝïõ ÓõíôÜãìáôïò åßíáé êáé ï ÂåíéæÝëïò. Ï íÝïò 3⁄4ðáôïò ÁñìïóôÞò, ÁëÝîáíäñïò ÆáÀìçò, ïñêßæåôáé ðßóôç óôï íÝï Óýíôáãìá, ðïõ äéáóöáëßæåé ôçí êïéíïâïõëåõôéêÞ äéáêõâÝñíçóç ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò. Ìéá íÝá ðåñßïäïò áíáäéïñãÜíùóçò êáé äçìéïõñãßáò îåêéíÜ ãéá ôçí ÊñÞôç.

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò ôï 1909.

2. ÔìÞìá ôçò êñçôéêÞò ÐïëéôïöõëáêÞò, ôïõ ðñþôïõ óôñáôïý ôçò ÊñÞôçò.

1

2

37

Áñìïóôßá ÆáÀìç Ìå ôï äéïñéóìü ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ÆáÀìç óôç èÝóç ôïõ 3⁄4ðáôïõ ÁñìïóôÞ, ïé åëðßäåò ôïõ êñçôéêïý ëáïý ãéá ôçí ôåëéêÞ äéêáßùóç ôùí ìáêñï÷ñüíéùí áãþíùí ôïõ áíáðôåñþíïíôáé. Ï ÆáÀìçò, ðéóôüò óôï íÝï êñçôéêü Óýíôáãìá, åããõÜôáé ôç äçìïêñáôéêÞ äéáêõâÝñíçóç ôçò ÊñÞôçò. Óôá ôÝëç ôïõ 1906 ó÷çìáôßæåôáé íÝá êõâÝñíçóç óå êëßìá ðïëéôéêÞò óõíáßíåóçò êáé ïìáëüôçôáò. Øçößæïíôáé íÝïé íüìïé, ìå éäéáßôåñç ìÝñéìíá ãéá ôç äçìüóéá ðáéäåßá êáé ôçí õãåßá. Âåëôéþíåôáé ç ïéêïíïìßá. Ïé ó÷Ýóåéò ôçò ÊñçôéêÞò Ðïëéôåßáò ìå ôçí ÅëëÜäá ðñïïäåýïõí, åíþ, ðáñÜëëçëá, ç ÊñÞôç áðïäåóìåýåôáé óôáäéáêÜ áðü ôïí Ýëåã÷ï ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí. Ç êñçôéêÞ ×ùñïöõëáêÞ áíáäéïñãáíþíåôáé óå íÝá âÜóç êáé óõãêñïôåßôáé ç ÐïëéôïöõëáêÞ ôçò ÊñÞôçò áðü ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïýò. Ç ÐïëéôïöõëáêÞ áðïôåëåß ôçí ðñþôç óôñáôéùôéêÞ äýíáìç ôïõ íçóéïý êáé ç áîßá ôçò èá öáíåß áñãüôåñá, áðü ôï ñüëï ðïõ èá äéáäñáìáôßóåé óôïõò Âáëêáíéêïýò ÐïëÝìïõò (1912-13). Ìå üëá áõôÜ äçìéïõñãïýíôáé ïé ðñïûðïèÝóåéò ãéá íá áñ÷ßóïõí íá áðïóýñïíôáé ôá äéåèíÞ óôñáôåýìáôá ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí. Ôï 1908 åêäçëþíïíôáé ôñßá óçìáíôéêÜ ãåãïíüôá ðïõ áëëÜæïõí ôéò äéåèíåßò åîåëßîåéò: ôï êßíçìá ôùí Íåüôïõñêùí óôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá, ç áíáêÞñõîç ôçò Âïõëãáñßáò óå áíåîÜñôçôï âáóßëåéï êáé ç ðñïóÜñôçóç ôçò Âïóíßáò-Åñæåãïâßíçò áðü ôçí Áõóôñïïõããáñßá. Ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç õðïäåéêíýåé óôïí ðñüåäñï ôçò êñçôéêÞò ÂïõëÞò ôçí áíÜãêç ëáúêþí êéíçôïðïéÞóåùí. Êñßíåôáé üôé ïé óõãêõñßåò óôá ÂáëêÜíéá åßíáé êáôÜëëçëåò êáé åõíïúêÝò ãéá ôçí Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò, ìåôÜ áðü ôç äéåîáãùãÞ äçìïøçößóìáôïò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åßíáé áíÜìåóá óôïõò ïñãáíùôÝò ëáúêÞò óõãêÝíôñùóçò óôá ×áíéÜ, ðïõ êçñýôôåé ôçí êáôÜñãçóç ôïõ êáèåóôþôïò ôçò Áñìïóôßáò êáé ôçí Ýíùóç ìå ôçí ÅëëÜäá. Ç êñçôéêÞ ÂïõëÞ êáôáñãåß ôçí Áñìïóôßá êáé ôï êñçôéêü Óýíôáãìá. Ï ÂåíéæÝëïò óõììåôÝ÷åé óôç íÝá ðñïóùñéíÞ äéáêïììáôéêÞ êõâÝñíçóç ùò õðåýèõíïò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí åîùôåñéêþí õðïèÝóåùí. Ç êõâÝñíçóç áõôÞ ïñêßæåôáé óôï üíïìá ôïõ âáóéëéÜ ôùí ÅëëÞíùí êáé õéïèåôåß ôï åëëçíéêü Óýíôáãìá, ðñïêåéìÝíïõ íá êõâåñíÞóåé ôçí ÊñÞôç ùò ôìÞìá ôçò åëëçíéêÞò åðéêñÜôåéáò. Ï ÁñìïóôÞò ÁëÝîáíäñïò ÆáÀìçò, ðïõ áðïõóßáæå ôüôå áðü ôï íçóß, äåí åðéóôñÝöåé. Ç áñ÷éêÞ áíôßäñáóç ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí áöÞíåé ðåñéèþñéá üôé ôï êñçôéêü æÞôçìá èá ëõèåß. Ùóôüóï ïé Íåüôïõñêïé áíôéäñïýí, ìå óõíÝðåéá ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò íá áíáâÜëïõí ôç ñýèìéóç ôïõ êñçôéêïý æçôÞìáôïò. 1⁄4ôáí õøþíåôáé ç åëëçíéêÞ óçìáßá óôï öñïýñéï ôïõ ÖéñêÜ, äéáôÜæïõí ôçí Üìåóç õðïóôïëÞ ôçò. ÅðåéäÞ üìùò äå âñßóêåôáé Êñçôéêüò íá õðïóôåßëåé ôç óçìáßá, Ýíá Üãçìá ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí áðïâéâÜæåôáé óôï íçóß êáé áðïêüðôåé ôïí éóôü ôçò.

38

ôçí ß ä

åð

éá

Ðñéí áðü ôçí áíá÷þñçóç ãéá ôçí ÅëëÜäá

ï ÷ Þ . ..

1

2

3

4

Ç óôÜóç ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí äéáøåýäåé ãéá Üëëç ìéá öïñÜ ôéò åëðßäåò ôïõ êñçôéêïý ëáïý. Ç ðñïóùñéíÞ äéáêïììáôéêÞ êõâÝñíçóç ôçò ÊñÞôçò ðáñáéôåßôáé. Ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç ôçñåß ðáèçôéêÞ óôÜóç, ðñïêáëþíôáò ëáúêÝò áíôéäñÜóåéò áãáíÜêôçóçò. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò ïëïêëçñþíïõí ôçí áðï÷þñçóç ôùí óôñáôåõìÜôùí ôïõò áðü ôçí ÊñÞôç (24 Éïõëßïõ 1909). Ôáõôü÷ñïíá, åîáããÝëëïõí üôé åããõþíôáé ôçí åðéêõñéáñ÷ßá ôïõ óïõëôÜíïõ óôï íçóß êáé ôçí ðñïóôáóßá ôçò ìïõóïõëìáíéêÞò ìåéïíüôçôáò, áí ðáñáóôåß áíÜãêç.

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò, ìÝëïò ôçò ÅêôåëåóôéêÞò ÅðéôñïðÞò ÊñÞôçò, ðïõ ôï 1908 êÞñõîå ôçí Ýíùóç ôïõ íçóéïý ìå ôçí ÅëëÜäá. Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò äåí áðïäÝ÷ïíôáé ôï ãåãïíüò.

2. Ç áíá÷þñçóç ôùí äéåèíþí óôñáôåõìÜôùí áðü ôá ×áíéÜ, ôïí Éïýëéï ôïõ 1909.

3. Ôï ëéìÜíé ôùí ×áíßùí.

4. Ðñïôïý ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áíá÷ùñÞóåé ãéá ôçí ÁèÞíá, ðñïêåéìÝíïõ íá áíáëÜâåé ôç äéáêõâÝñíçóç ôçò ÅëëÜäáò, äéïñãáíþíåôáé ðñïò ôéìÞí ôïõ áðï÷áéñåôéóôÞñéá åêäÞëùóç óôï Äçìïôéêü ÊÞðï ôùí ×áíßùí. Óôï ìÝóï ôçò öùôïãñáößáò äéáêñßíåôáé ï Åë. ÂåíéæÝëïò. ÌðñïóôÜ ôïõ, êáèéóôüò, ï êáðåôÜíéïò É. ÊáëïãåñÞò.

39

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

Ç ÅðáíÜóôáóç óôï Ãïõäß ÅëëÜäá, Áýãïõóôïò 1909. Óôïõò óôñáôþíåò óôï Ãïõäß åêäçëþíåôáé åðáíáóôáôéêü êßíçìá. Ïé åðáíáóôáôçìÝíïé óôñáôéùôéêïß êáèïäçãïýíôáé áðü ôï Óôñáôéùôéêü Óýíäåóìï, ìéá ïìÜäá êáôþôåñùí êõñßùò áîéùìáôéêþí, ìå áñ÷çãü ôï óõíôáãìáôÜñ÷ç Íéêüëáï ÆïñìðÜ. ÁíÜìåóá óôéò áéôßåò ôïõ êéíÞìáôïò åßíáé ç Üó÷çìç êáôÜóôáóç óôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ÷þñáò êáé ôéò Ýíïðëåò äõíÜìåéò, ìåôÜ ôçí ôáðåéíùôéêÞ Þôôá ôïõ 1897, êáèþò êáé ôá Üëõôá åèíéêÜ èÝìáôá ôçò Ìáêåäïíßáò êáé ôçò ÊñÞôçò. Ï Óôñáôéùôéêüò Óýíäåóìïò åëÝã÷åé ôá ðïëéôéêÜ ðñÜãìáôá, áëëÜ äåí åðéâÜëëåé óôñáôéùôéêÞ äéêôáôïñßá. ÐéÝæåé ôçí êõâÝñíçóç ãéá áíáäéïñãÜíùóç ôïõ óôñáôïý êáé ôïõ óôüëïõ, ðïëéôéêÝò ìåôáññõèìßóåéò êáé áðïìÜêñõíóç ôùí ðñéãêßðùí áðü ôç äéïßêçóç ìåãÜëùí óôñáôéùôéêþí ìïíÜäùí.

1 1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò ôï 1910.

2. Ç áíáãÝííçóç ôçò ÅëëÜäïò. Ëéèïãñáößá ôïõ Ó. ×ñçóôßäç, ðïõ áðåéêïíßæåé ôçí áðïäï÷Þ áðü ôïí åëëçíéêü ëáü ôïõ åðáíáóôáôéêïý êéíÞìáôïò óôï Ãïõäß.

2

40

40

Ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1910 ôï êüììá ôïõ ÂåíéæÝëïõ êåñäßæåé ôéò åêëïãÝò ðïõ ãßíïíôáé óôï íçóß ìå áðüëõôç ó÷åäüí ðëåéïøçößá (÷Üíåé ìüíï äýï Ýäñåò). Ï ÂåíéæÝëïò áíáëáìâÜíåé ðñüåäñïò (ðñùèõðïõñãüò) ôçò íÝáò êñçôéêÞò êõâÝñíçóçò. Ðïëéôéêïß ôïõ ößëïé ôïý æçôïýí íá èÝóåé õðïøçöéüôçôá óôéò åêëïãÝò ðïõ èá ãßíïõí óôçí ÅëëÜäá ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1910, áëëÜ ï ÂåíéæÝëïò áñíåßôáé. Ïé ößëïé ôïõ üìùò èÝôïõí ôçí õðïøçöéüôçôÜ ôïõ ùò âïõëåõôÞ óôï Íïìü Áôôéêïâïéùôßáò.

Þô

æù

Ï Óôñáôéùôéêüò Óýíäåóìïò ðñïóêáëåß ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï óôçí ÁèÞíá, ãéá í’ áíáëÜâåé ôçí áðïóôïëÞ íá ìåóïëáâÞóåé áíÜìåóá óôïõò åðáíáóôáôçìÝíïõò óôñáôéùôéêïýò êáé ôá ðïëéôéêÜ êüììáôá, þóôå íá âñåèåß äéÝîïäïò óôçí êñßóç. Ï ÂåíéæÝëïò, áí êáé äéáôõðþíåé åðéöõëÜîåéò, áðïäÝ÷åôáé ôåëéêÜ ôçí ðñüóêëçóç. Óôá ôÝëç Äåêåìâñßïõ ôïõ 1909 ìåôáâáßíåé óôçí ÁèÞíá. Ç ìåóïëáâçôéêÞ ôïõ ðñïóðÜèåéá Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí áëëáãÞ ôçò êõâÝñíçóçò. Ç íÝá ÂïõëÞ ðñï÷ùñåß óå áíáèåþñçóç ôïõ åëëçíéêïý ÓõíôÜãìáôïò. Ï ÂåíéæÝëïò åðéóôñÝöåé óôçí ÊñÞôç (ÉáíïõÜñéïò 1910), áëëÜ Ý÷åé Þäç åðéâÜëåé ôçí çãåôéêÞ ôïõ ðáñïõóßá óôçí ÅëëÜäá.

ó ôç

Áðü ôçí ÊñÞôç óôçí ÁèÞíá

ï õ .. .

Ç ðáëéÜ ÂïõëÞ óôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíá. ÓÞìåñá óôåãÜæåé ôï Åèíéêü Éóôïñéêü Ìïõóåßï.

ÓõíôáêôéêÞ ÂïõëÞ

Áðü ôéò åêëïãÝò ôçò 8çò Áõãïýóôïõ 1910 áíáäåéêíýïíôáé ïé âïõëåõôÝò ôçò íÝáò ÂïõëÞò. ÁíÜìåóÜ ôïõò åßíáé êáé ï ÂåíéæÝëïò (ðïõ óõãêåíôñþíåé ôï ìåãáëýôåñï áñéèìü øÞöùí óôçí ðåñéöÝñåéá üðïõ Þôáí õðïøÞöéïò), êáèþò êáé åêáôü ðåñßðïõ áíåîÜñôçôïé âïõëåõôÝò. Ï ÂåíéæÝëïò ðëçñïöïñåßôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí åêëïãþí óôç ËïõêÝñíç ôçò Åëâåôßáò, üðïõ âñßóêåôáé åêåßíç ôçí ðåñßïäï. ÌåôÜ áðü óýíôïìç ðáñáìïíÞ óôç Ñþìç, åðéóôñÝöåé óôçí ÊñÞôç êáé ðáñáéôåßôáé áðü ôçí ðñùèõðïõñãßá êáé ôçí çãåóßá ôïõ êüììáôüò ôïõ. Óôç óõíÝ÷åéá, áíá÷ùñåß ãéá ôçí ÁèÞíá.

¸ôóé ïíïìÜæåôáé ç ÂïõëÞ ç ïðïßá åêëÝãåôáé áðü ôï ëáü ìå áñìïäéüôçôá êáé åîïõóéïäüôçóç ôç óýíôáîç íÝïõ ÓõíôÜãìáôïò. Ç ÓõíôáêôéêÞ ÂïõëÞ ìðïñåß íá áëëÜîåé êáé ôç ìïñöÞ ôïõ ðïëéôåýìáôïò.

Óôçí ðñþôç óõíåäñßáóç ôçò íÝáò ÂïõëÞò åðéêñáôåß äé÷ïãíùìßá: èá åßíáé ÁíáèåùñçôéêÞ Þ ÓõíôáêôéêÞ ÂïõëÞ; Ï ÂåíéæÝëïò äåí åßíáé ðáñþí ó’ áõôÞ ôç óõíåäñßáóç. ÖôÜíåé óôïí ÐåéñáéÜ óôéò 5 Óåðôåìâñßïõ. Ôçí ßäéá ìÝñá êáé óôçí ðñþôç ôïõ ïìéëßá, óôçí ðëáôåßá ÓõíôÜãìáôïò, áðïóáöçíßæåé ôá êõñéüôåñá óçìåßá ôïõ ðïëéôéêïý ôïõ ðñïãñÜììáôïò ãéá ôçí áíüñèùóç ôçò ÅëëÜäáò. Êé åíþ ôï ðëÞèïò áðáéôåß öùíÜæïíôáò «ÓõíôáêôéêÞ ÓõíÝëåõóç», ï ÂåíéæÝëïò åðéìÝíåé üôé ï ç ÂïõëÞ èá åßíáé ÁíáèåùñçôéêÞ. Ôï ðëÞèïò óõíå÷ßæåé íá öùíÜæåé «ÓõíôáêôéêÞ». Ï ÂåíéæÝëïò, üìùò, ðáñáìÝíåé áêëüíçôïò óôçí áñ÷éêÞ ôïõ èÝóç êáé ìå óèÝíïò åðéâÜëëåé ôç âïýëçóÞ ôïõ óôï óõãêåíôñùìÝíï ðëÞèïò: «Åßðá! ÁíáèåùñçôéêÞ...»

ÁíáèåùñçôéêÞ ÂïõëÞ ¸ôóé ïíïìÜæåôáé ç ÂïõëÞ ç ïðïßá åêëÝãåôáé áðü ôï ëáü ìå áñìïäéüôçôá êáé åîïõóéïäüôçóç ôçí áëëáãÞ ïñéóìÝíùí äéáôÜîåùí ôïõ ÓõíôÜãìáôïò. Ç ÁíáèåùñçôéêÞ ÂïõëÞ äåí ìðïñåß íá áëëÜîåé ôç ìïñöÞ ôïõ ðïëéôåýìáôïò.

41

Ðñùèõðïõñãüò ôçò ÅëëÜäáò Ï âáóéëéÜò ôùí ÅëëÞíùí Ãåþñãéïò Á´ áðïöáóßæåé íá äþóåé åíôïëÞ ó÷çìáôéóìïý êõâÝñíçóçò óôïí ÂåíéæÝëï. ¸÷ïõí ðñïçãçèåß äýï óõíáíôÞóåéò ìåôáîý ôïõò êáé ó’ áõôÝò ï ÂåíéæÝëïò Ý÷åé êåñäßóåé ôçí åìðéóôïóýíç ôïõ âáóéëéÜ. Óôéò 6 Ïêôùâñßïõ 1910 ï ÂåíéæÝëïò ïñêßæåôáé ãéá ðñþôç öïñÜ ðñùèõðïõñãüò ôçò ÅëëÜäáò. Ç ðñþôç ôïõ ðñùèõðïõñãßá åßíáé ðïëý óýíôïìç. Ãéá íá îåðåñáóôïýí ïé äõóêïëßåò ãéá ôçí áíáèåþñçóç ôïõ ÓõíôÜãìáôïò, ðñïêçñýóóïíôáé íÝåò åêëïãÝò. Ôá ðáëéÜ êüììáôá äå óõììåôÝ÷ïõí ó’ áõôÝò, óå Ýíäåéîç äéáìáñôõñßáò. Ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1910 ôï áðïôÝëåóìá ôùí åêëïãþí áíáäåéêíýåé ðñùèõðïõñãü ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï. Ç ðáñÜôáîÞ ôïõ, ðïõ èá áðïôåëÝóåé óôç óõíÝ÷åéá ôï Êüììá ÖéëåëåõèÝñùí, Ý÷åé éó÷õñÞ ðëåéïøçößá óôç ´ ÁíáèåùñçôéêÞ ÂïõëÞ. ¸ôóé åîáóöáëßæïíôáé ïé ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí ïìáëÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ðïëéôåýìáôïò. Ç êõâÝñíçóç ðïõ ó÷çìáôßæåôáé äåí ðåñéëáìâÜíåé êáíÝíáí ðïõ íá Ý÷åé äéáôåëÝóåé õðïõñãüò óôï ðáñåëèüí. ÁìÝóùò, áñ÷ßæåé ôï ìåôáññõèìéóôéêü ôçò Ýñãï.

2

1

1. Ç ïìéëßá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôï Óýíôáãìá, óôéò 5 Óåðôåìâñßïõ 1910. Åðéôüðéï ó÷åäßáóìá.

2. «Ï ðïëéôéêüò áíÞñ ïöåßëåé íá ëÝãç ðÜíôïôå ôçí áëÞèåéáí êáé ðñïò ôá Üíù êáé ðñïò ôá êÜôù. Åëåõè. Ê. ÂåíéæÝëïò».

42

42

ù ò ðñ õð

ùè

Ìåôáññõèìßóåéò

ï õñãü ò

Óôïí åóùôåñéêü ôïìÝá ç êõâÝñíçóç ÂåíéæÝëïõ ðñï÷ùñåß óå óçìáíôéêÝò ðïëéôéêÝò, ïéêïíïìéêÝò, êïéíùíéêÝò êáé åêðáéäåõôéêÝò áëëáãÝò. Êáèéåñþíïíôáé: • ç áðáëëïôñßùóç åêôÜóåùí ãéá êïéíùíéêïýò óêïðïýò, • ç õðï÷ñåùôéêÞ ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç, • ç ßäñõóç áãñïôéêþí óõíåôáéñéóìþí, • ç ìïíéìüôçôá ôùí äçìïóßùí õðáëëÞëùí êáé • ç áñãßá ôçò ÊõñéáêÞò, åíþ ñõèìßæåôáé êáé ôï ùñÜñéï åñãáóßáò. Ç áíáèåþñçóç ôïõ ÓõíôÜãìáôïò ïëïêëçñþíåôáé ôï 1911 ìå óçìáíôéêÝò ôñïðïðïéÞóåéò. Áðïöåýãïíôáé üìùò ïé ìåãÜëåò ñÞîåéò êáé ïé âáèéÝò ôïìÝò. Ôï íïìïèåôéêü Ýñãï ôçò ÂïõëÞò óõíå÷ßæåôáé ùò ôï 1912. Åíéó÷ýïíôáé: • ïé áôïìéêÝò åëåõèåñßåò, • ç äçìüóéá áóöÜëåéá, • ç äéêáéïóýíç êáé • ç öéëåñãáôéêÞ íïìïèåóßá. Áðáãïñåýåôáé ç ðáéäéêÞ åñãáóßá.

1 1. Ï Ãåþñãéïò Á´ óôÝöèçêå âáóéëéÜò ôùí ÅëëÞíùí ôï 1864. Ç âáóéëåßá ôïõ äéÞñêåóå ùò ôï èÜíáôü ôïõ, ôï 1913.

2

2. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áíá÷þñçóå áôìïðëïúêþò áðü ôçí ÊñÞôç óôéò 30 Áõãïýóôïõ 1910. Óå óôÜóç ðïõ Ýêáíå óôç Óýñï Ýãéíå äåêôüò áðü ôá ìÝëç ôïõ Ëáúêïý Óõëëüãïõ êáé åß÷å ôçí åõêáéñßá íá èõìçèåß ôá ìáèçôéêÜ ÷ñüíéá ðïõ åß÷å ðåñÜóåé óôç Óýñï ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ êáé Üëëïõò åêðáôñéóìÝíïõò Êñçôéêïýò.

43

43

Åêóõã÷ñïíéóìüò ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí Ôï êýñéï âÜñïò ôïõ êõâåñíçôéêïý Ýñãïõ ðÝöôåé óôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí, þóôå íá åîïðëéóôïýí êáôÜëëçëá êáé íá ãßíïõí éó÷õñÝò. Ôçí áíáóõãêñüôçóç êáé ôçí åêðáßäåõóç ôïõ óôñáôïý áíáëáìâÜíåé ãáëëéêÞ áðïóôïëÞ, åíþ ôïõ óôüëïõ áããëéêÞ. Ï ÂåíéæÝëïò ðñïùèåß ðñüãñáììá íáõôéêþí ðáñáããåëéþí. Ôï èùñçêôü «Ãåþñãéïò ÁâÝñùö» åßíáé ôï ðñþôï ðïëåìéêü ðëïßï ðïõ êáôáðëÝåé óôïí ÐåéñáéÜ, ãéá íá ãßíåé ç íáõáñ÷ßäá ôïõ åëëçíéêïý óôüëïõ. Èá áêïëïõèÞóïõí êáé Üëëá ðïëåìéêÜ ðëïßá. Ùò ôï 1912 èá Ý÷åé ïëïêëçñùèåß ôï åîïðëéóôéêü ðñüãñáììá ôïõ ðïëåìéêïý íáõôéêïý. Ó’ áõôü âïÞèçóå êáé ç âåëôßùóç ôçò åëëçíéêÞò ïéêïíïìßáò.

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò óôï ãñáöåßï ôïõ, ôï 1912.

2. Ôï èùñçêôü «ÁâÝñùö» êáôÝðëåõóå ðáíçãõñéêÜ óôï Öáëçñéêü üñìï ôçí 1ç Óåðôåìâñßïõ 1911 êáé åíôÜ÷èçêå åðßóçìá óôïí åëëçíéêü ðïëåìéêü óôüëï.

1 2

44

44

τουριώτη

λιθογραφία του Κουν

õð

ùè

Ç êáôÜóôáóç óôçí ÊñÞôç

ù ò ðñ

μαίες από τη θα προστεθούν οι ση

ï õñãü ò

Ç ÊñÞôç, êáôÜ ôç äéåôßá 1910-12, äéïéêåßôáé ìå ôï óýóôçìá ôùí ôñéìåëþí åðéôñïðþí. Ïé ÊñÞôåò âïõëåõôÝò áðáéôïýí íá ãßíïõí äåêôïß óôï åëëçíéêü Êïéíïâïýëéï, áëëÜ ï ÂåíéæÝëïò, ðïõ èåùñåß êÜôé ôÝôïéï ðñüùñï, áñíåßôáé. Ç ÜñíçóÞ ôïõ ïäçãåß óå åðáíáóôáôéêÞ êéíçôïðïßçóç óôçí ÊñÞôç, ìå áñ÷çãü ôïí Áíô. Ìé÷åëéäÜêç, óôá ôÝëç ôïõ 1911 êáé óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1912. Ìå ôçí Ýíáñîç üìùò ôùí Âáëêáíéêþí ÐïëÝìùí (Ïêôþâñéïò 1912), ïé ÊñÞôåò âïõëåõôÝò ãßíïíôáé äåêôïß óôï åèíéêü Êïéíïâïýëéï. Ï ÂåíéæÝëïò óôÝëíåé ùò Ãåíéêü ÄéïéêçôÞ óôçí ÊñÞôç ôïí ÓôÝöáíï Äñáãïýìç, ÷ùñßò íá äéáôáñá÷èåß ôï êáèåóôþò ôçò áõôïíïìßáò. ÁíáìÝíåé íá ëõèåß ôï êñçôéêü æÞôçìá ìå ôçí ôåëéêÞ Ýêâáóç ôïõ ðïëÝìïõ, ðïõ Ý÷åé îåóðÜóåé ìåôáîý ôùí âáëêáíéêþí êñáôþí êáé ôçò Ôïõñêßáò.

ÂáëêáíéêÞ óõíåííüçóç ÄÉÐËÙÌÁÔÉÊÇ ÐÑÏÓÅÃÃÉÓÇ

Ç ôý÷ç ôïõ áëýôñùôïõ åëëçíéêïý ðëçèõóìïý ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò áðïôåëåß ðñùôáñ÷éêü ìÝëçìá ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ. Ðñïóðáèåß íá áðïöýãåé ôçí Ýíôáóç óôéò ó÷Ýóåéò ìå ôçí Ôïõñêßá. Ôïí áðáó÷ïëïýí üìùò ïé äéþîåéò ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ áðü ôïõò Íåüôïõñêïõò óôï ïèùìáíéêü êñÜôïò. Ãé’ áõôü êáé åíäõíáìþíåé ôçí ÅëëÜäá ìå ôçí áíáäéïñãÜíùóç êáé ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí. Ðéóôåýåé, ùóôüóï, üôé ç ÅëëÜäá äåí ðñÝðåé íá åìðëáêåß ìüíç ôçò óå ðüëåìï ìå ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá êáé èåùñåß áíáãêáßá ôç óõììá÷ßá ìå ôá Üëëá âáëêáíéêÜ êñÜôç. Åðéäéþêåé êáé ðåôõ÷áßíåé ôç óõíèÞêç áìõíôéêÞò óõììá÷ßáò ìåôáîý ÅëëÜäáò êáé Âïõëãáñßáò. Ãéá ôçí õðïãñáöÞ ôçò óõíèÞêçò äå äéóôÜæåé íá ðáñáêÜìøåé ôï èÝìá ôçò äéáíïìÞò ôùí åäáöþí ôá ïðïßá áíáìÝíåôáé íá áðïóðÜóïõí ïé óýììá÷ïé áðü ôïõò Ôïýñêïõò, óå ðéèáíü íéêçöüñï ðüëåìï. Ç Âïõëãáñßá åßíáé Þäç óýììá÷ïò ìå ôç Óåñâßá. Ìå áõôü ôïí ôñüðï ï ÂåíéæÝëïò êáôïñèþíåé íá ó÷çìáôéóôåß ìéá åõñýôåñç âáëêáíéêÞ óõììá÷ßá, éêáíÞ íá áíôéìåôùðßóåé ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá óå ìåëëïíôéêÞ ðïëåìéêÞ áíáìÝôñçóç, ðïõ öáßíåôáé ðëÝïí áíáðüöåõêôç. ÅÍÁÑÎÇ ÐÏËÅÌÏÕ Óôá ôÝëç Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1912, ðñþôï ôï Ìáõñïâïýíéï êçñýôôåé ôïí ðüëåìï åíáíôßïí ôçò Ôïõñêßáò. Óôéò 4 Ïêôùâñßïõ ïé ðñÝóâåéò ôçò Óåñâßáò, ôçò Âïõëãáñßáò êáé ôçò ÅëëÜäáò æçôïýí áðü ôçí ïèùìáíéêÞ êõâÝñíçóç ñéæéêÝò äéïéêçôéêÝò áëëáãÝò êáé åããõÞóåéò ãéá ôá äéêáéþìáôá ôùí ÷ñéóôéáíþí óôçí ÅõñùðáúêÞ Ôïõñêßá. Ïé Ôïýñêïé áðïññßðôïõí ôï áßôçìá ôùí ÷ñéóôéáíéêþí âáëêáíéêþí ÷ùñþí, ÷áñáêôçñßæïíôÜò ôï «èñáóåßá áðüðåéñá åðåìâÜóåùò åéò ôá åóùôåñéêÜ ôçò áõôïêñáôïñßáò». Ôçí ßäéá ìÝñá êçñýôôïõí ôïí ðüëåìï åíáíôßïí ôçò Óåñâßáò êáé ôçò Âïõëãáñßáò, ü÷é üìùò êáé åíáíôßïí ôçò ÅëëÜäáò. Ç ÅëëÜäá èá êçñýîåé ôïí ðüëåìï åíáíôßïí ôçò Ôïõñêßáò ôçí åðüìåíç ìÝñá, ðéóôÞ óôïõò âáëêáíéêïýò ôçò óõììÜ÷ïõò.

45

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

Ç ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá ðñéí áðü ôïõò Âáëêáíéêïýò ÐïëÝìïõò Ïé Íåüôïõñêïé, ðïõ âñßóêïíôáé óôçí åîïõóßá áðü ôï 1908, äåí ðñáãìáôïðïéïýí ôéò öéëåëåýèåñåò ìåôáññõèìßóåéò ðïõ Ý÷ïõí õðïó÷åèåß. Áíôßèåôá, ðñïóðáèïýí íá åêäéþîïõí ôïõò ÷ñéóôéáíïýò õðçêüïõò ôïõ êñÜôïõò Þ íá ôïõò åêôïõñêßóïõí. Ôï 1911 îåóðÜ ï éôáëï-ôïõñêéêüò ðüëåìïò. Ïé Éôáëïß êáôáëáìâÜíïõí ôá ÄùäåêÜíçóá ôïí ÌÜéï ôïõ 1912. Óôá âáëêáíéêÜ åäÜöç ôçò Áõôïêñáôïñßáò îåóðïýí ôáñá÷Ýò, åíþ óôï åóùôåñéêü ôçò åêäçëþíåôáé óõíôáãìáôéêÞ êñßóç. Ïé Íåüôïõñêïé áíáôñÝðïíôáé êáé ãßíïíôáé åêêáèáñßóåéò óôï ôïõñêéêü óôñÜôåõìá. Ç ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá áðïäõíáìþíåôáé êáé ïé ó÷Ýóåéò ôçò ìå ôá âáëêáíéêÜ êñÜôç ïîýíïíôáé ïëïÝíá êáé ðåñéóóüôåñï. Ìïëïíüôé ïé ìåãÜëåò åõñùðáúêÝò äõíÜìåéò äåí åðéèõìïýí íá áëëÜîåé ï ÷Üñôçò ôùí Âáëêáíßùí, áäõíáôïýí íá åìðïäßóïõí ôçí Ýêñçîç åíüò ðïëÝìïõ óôçí ðåñéï÷Þ. ËáúêÞ åéêüíá: Ôï åëëçíéêü éððéêü êáé ðõñïâïëéêü áðåëåõèåñþíåé ôçí ÊïæÜíç êáôÜ ôïí Á´ Âáëêáíéêü Ðüëåìï.

46

46

ù ò ðñ

Á´ Âáëêáíéêüò Ðüëåìïò

ùè

õð

ï õñãü ò

Ç êÞñõîç ôïõ ðïëÝìïõ ÷áéñåôßæåôáé áðü ôï ðáíåëëÞíéï ìå åíèïõóéáóìü. Ï ÂåíéæÝëïò ðáñáêïëïõèåß ôéò åîåëßîåéò, äßíïíôáò ïäçãßåò ãéá ôéò áðïóôïëÝò ôïõ óôñáôïý êáé óôüëïõ. ÅÐÉ×ÅÉÑÇÓÅÉÓ ÓÔÏ ÁÉÃÁÉÏ Ï íáýáñ÷ïò Ðáýëïò Êïõíôïõñéþôçò, áðü ôï èùñçêôü «ÁâÝñùö», óõíôïíßæåé ôéò åíÝñãåéåò ôïõ óôüëïõ. Ôá åëëçíéêÜ ðëïßá êõñéáñ÷ïýí óôï Áéãáßï êáé åëÝã÷ïõí ôéò èáëÜóóéåò åðéêïéíùíßåò. ÊáôáëáìâÜíåôáé ç ËÞìíïò êáé ãßíåôáé íáõôéêÞ âÜóç, ðñïêåéìÝíïõ íá åìðïäéóôåß ç Ýîïäïò ôïõ ôïõñêéêïý óôüëïõ áðü ôá óôåíÜ ôùí Äáñäáíåëßùí. ¸ôóé ïé Ôïýñêïé áäõíáôïýí íá ðñïóöÝñïõí åíéó÷ýóåéò óôéò åðé÷åéñÞóåéò ôçò Ìáêåäïíßáò áðü ôç èÜëáóóá. Ìå ôéò èáëÜóóéåò åðé÷åéñÞóåéò åëåõèåñþíïíôáé üëá ôá íçóéÜ ôïõ âïñåéïáíáôïëéêïý Áéãáßïõ. Êïñõöáßåò óôéãìÝò ôïõ áãþíá óôï Áéãáßï åßíáé ïé åëëçíéêÝò íßêåò óôéò íáõìá÷ßåò ôçò «¸ëëçò» (3 Äåêåìâñßïõ 1912) êáé ôçò ËÞìíïõ (5 Éáíïõáñßïõ 1913). ÅÐÉ×ÅÉÑÇÓÅÉÓ ÓÔÇ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁ Óôçí îçñÜ, ïé Ôïýñêïé äÝ÷ïíôáé ôáõôü÷ñïíá åðéèÝóåéò óå ôÝóóåñá äéáöïñåôéêÜ ìÝôùðá áðü ôïõò âáëêÜíéïõò óõììÜ÷ïõò. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò, ìå áñ÷éóôñÜôçãï ôï äéÜäï÷ï Êùíóôáíôßíï, åîïñìÜ áðü ôç Èåóóáëßá êáé êéíåßôáé ðñïò ôçí êåíôñéêÞ Ìáêåäïíßá. Ï ÂåíéæÝëïò õðïäåéêíýåé êáôçãïñçìáôéêÜ üôé ï åëëçíéêüò óôñáôüò ðñÝðåé íá öôÜóåé ÷ùñßò ÷ñïíïôñéâÞ óôç Èåóóáëïíßêç, ðñéí áðü ôïõò ÂïõëãÜñïõò. ÌåôÜ ôéò óçìáíôéêÝò íßêåò óôï ÓáñáíôÜðïñï êáé óôá ÃéáííéôóÜ, ìðáßíåé íéêçôÞò óôç Èåóóáëïíßêç óôéò 26 Ïêôùâñßïõ 1912 êáé áðåëåõèåñþíåé ôç Ìáêåäïíßá ùò ôïí Óôñõìüíá ðïôáìü.

1

1. Ôá÷õäñïìéêü äåëôÜñéï (êáñô-ðïóôÜë) ðïõ áðåéêïíßæåé ôç íáõìá÷ßá ôçò ËÞìíïõ (5 Éáíïõáñßïõ 1913).

2

2. ËáúêÞ áðåéêüíéóç ôçò åëëçíéêÞò åðßèåóçò óôá ÃéáííéôóÜ. Ç åêåß íßêç ôùí ÅëëÞíùí Üíïéîå ôï äñüìï ãéá ôç Èåóóáëïíßêç.

47

47

ÅÐÉ×ÅÉÑÇÓÅÉÓ ÓÔÇÍ ÇÐÅÉÑÏ Ç Ôïõñêßá, çôôçìÝíç, ðñïôåßíåé áíáêù÷Þ. Ïé ôñåéò áðü ôïõò óõììÜ÷ïõò ôçí áðïäÝ÷ïíôáé, áëëÜ ü÷é êáé ç ÅëëÜäá. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò óõíå÷ßæåé ìüíïò ôïõ ôéò åðé÷åéñÞóåéò óôçí ¹ðåéñï êáé áðåëåõèåñþíåé ôçí ÐñÝâåæá, êáôáâÜëëåé ôçí ôïõñêéêÞ áíôßóôáóç óôï ï÷õñü ôïõ Ìðéæáíßïõ êáé ðåôõ÷áßíåé ôçí ðáñÜäïóç ôùí Éùáííßíùí óôéò 21 Öåâñïõáñßïõ 1913. ÄÉÐËÙÌÁÔÉÊÅÓ ÑÕÈÌÉÓÅÉÓ Ïé Ôïýñêïé, ýóôåñá êáé áðü ôç ìåóïëÜâçóç ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, õðïãñÜöïõí óõíèÞêç åéñÞíçò óôï Ëïíäßíï (17 ÌáÀïõ 1913). Ðáñá÷ùñïýí óôïõò íéêçôÝò ôá çðåéñùôéêÜ åäÜöç äõôéêÜ ôçò ãñáììÞò Áßíïõ (óôéò åêâïëÝò ôïõ ¸âñïõ ðïôáìïý) – Ìçäåßáò (óôá ðáñÜëéá ôïõ Åýîåéíïõ Ðüíôïõ), åêôüò ôçò Áëâáíßáò, ðïõ ãßíåôáé áíåîÜñôçôï êñÜôïò. Ï óïõëôÜíïò ðáñáéôåßôáé áðü ôá äéêáéþìáôÜ ôïõ åðß ôçò ÊñÞôçò. Ìå ôç ëÞîç ôïõ ðïëÝìïõ, ðáñáìÝíïõí óå åêêñåìüôçôá ç ñýèìéóç ôùí åëëçíï-áëâáíéêþí óõíüñùí, êáèþò êáé ç ôý÷ç ôùí íçóéþí ôïõ âïñåéïáíáôïëéêïý Áéãáßïõ êáé ôçò ÷åñóïíÞóïõ ôïõ ¢èù. ËáúêÞ åéêüíá ôïõ Óùô. ×ñçóôßäç, ðïõ áíáðáñéóôÜ ôçí ðáñÜäïóç ôùí Éùáííßíùí áðü ôïõò Ôïýñêïõò óôïõò ¸ëëçíåò.

48

48

ù ò ðñ

ùè

õð

Ç ÅëëÜäá ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Á´ Âáëêáíéêïý ÐïëÝìïõ. ÐñùôïóÝëéäï åöçìåñßäáò Óöáßñá (1/1/1913).

49

ï õñãü ò

49

B´ Âáëêáíéêüò Ðüëåìïò ÄÉÐËÙÌÁÔÉÊÅÓ ÊÉÍÇÓÅÉÓ Ôï êõñéüôåñï ðñüâëçìá ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Á´ Âáëêáíéêïý ÐïëÝìïõ åßíáé ç äéáíïìÞ ôùí åäáöþí ôçò ÅõñùðáúêÞò Ôïõñêßáò áíÜìåóá óôïõò íéêçôÝò óõììÜ÷ïõò. Ç Âïõëãáñßá äéåêäéêåß åäÜöç ðïõ Ý÷ïõí êáôáëÜâåé ï óåñâéêüò êáé ï åëëçíéêüò óôñáôüò. Ãßíïíôáé óðïñáäéêÝò óõãêñïýóåéò ðåñéðüëùí óôéò äéáöéëïíéêïýìåíåò ðåñéï÷Ýò. Ï ÂåíéæÝëïò ôçñåß äéáëëáêôéêÞ óôÜóç, ðñïóðáèþíôáò íá áðïôñÝøåé ôçí ðïëåìéêÞ óýãêñïõóç. ÐáñÜëëçëá, üìùò, ìåñéìíåß ãéá ôç óýíáøç ìõóôéêÞò óõìöùíßáò áíÜìåóá óôçí ÅëëÜäá êáé ôç Óåñâßá åíáíôßïí ôùí õðåñâïëéêþí äéåêäéêÞóåùí ôçò Âïõëãáñßáò, óå ðåñßðôùóç ðïõ äåí õðÜñîåé åéñçíéêÞ åðßëõóç ôùí äéáöïñþí. ÐÏËÅÌÉÊÅÓ ÅÐÉ×ÅÉÑÇÓÅÉÓ Ïé Âïýëãáñïé, ôåëéêÜ, åðéôßèåíôáé óõã÷ñüíùò åíáíôßïí ôùí ÓÝñâùí êáé ôùí ÅëëÞíùí, ôïí Éïýíéï ôïõ 1913. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò óõëëáìâÜíåé ôç âïõëãáñéêÞ öñïõñÜ ôçò Èåóóáëïíßêçò êáé ðñïåëáýíåé âïñåéïáíáôïëéêÜ. ÌåôÜ ôç íßêç óôï Êéëêßò, êõñéåýåé ôéò ÓÝññåò, ôç ÄñÜìá, ôçí ÊáâÜëá êáé ôçí ÎÜíèç. ÐáñÜëëçëá, ï åëëçíéêüò óôüëïò êáôáëáìâÜíåé ôï Ðüñôï ËÜãïò êáé ôçí Áëåîáíäñïýðïëç. Åðéôõ÷ßåò óçìåéþíåé êáé ï óåñâéêüò óôñáôüò. ÌåôÜ ôçí åßóïäï óôïí ðüëåìï ôçò Ôïõñêßáò êáé ôçò Ñïõìáíßáò, ç Þôôá ôçò Âïõëãáñßáò ïëïêëçñþíåôáé êáé ç ÷þñá æçôÜ áíáêù÷Þ.

1 2

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò óôç ÄïúñÜíç.

2. Åëëçíï-âïõëãáñéêüò ðüëåìïò: Ç áðþèçóç ôùí ÂïõëãÜñùí ðÝñá áðü ôïí Óôñõìüíá.

50

50

ù ò ðñ õð

ùè

Ïé äéðëùìáôéêÝò óõíåííïÞóåéò áíÜìåóá óôç Óåñâßá êáé ôçí ÅëëÜäá êáôáëÞãïõí óôçí õðïãñáöÞ ôçò åëëçíï-óåñâéêÞò óõíèÞêçò åéñÞíçò, öéëßáò êáé áìïéâáßáò ðñïóôáóßáò (Èåóóáëïíßêç, 19 ÌáÀïõ 1913). Ç óõíèÞêç ðñïâëÝðåé, åðßóçò, ôçí ðáñï÷Þ óôñáôéùôéêÞò âïÞèåéáò áðü ôçí ÅëëÜäá óôç Óåñâßá, óå ðåñßðôùóç ðïõ ç ôåëåõôáßá äå÷üôáí áõóôñéáêÞ åðßèåóç.

ï õñãü ò

Óôéò 5 Ìáñôßïõ 1913 ï âáóéëéÜò ôùí ÅëëÞíùí Ãåþñãéïò Á´ äïëïöïíåßôáé óôç Èåóóáëïíßêç. Ôñåéò ìÝñåò áñãüôåñá ïñêßæåôáé âáóéëéÜò ï ãéïò ôïõ êáé äéÜäï÷ïò ôïõ èñüíïõ, Êùíóôáíôßíïò.

1. Ðñïóùðïãñáößá ôïõ âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ.

2. ËáúêÞ åéêüíá ôçò äïëïöïíßáò ôïõ âáóéëéÜ Ãåùñãßïõ Á´.

1 2

51

51

Ç íÝá ÅëëÜäá ÓÕÍÈÇÊÇ ÔÏÕ ÂÏÕÊÏÕÑÅÓÔÉÏÕ Ìå ôï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ, ï ÂåíéæÝëïò ìåôáâáßíåé óôï ÂïõêïõñÝóôé, óôç äéÜóêåøç ôçò åéñÞíçò. Ìå óôáèåñüôçôá êáé åõåëéîßá õðåñáóðßæåôáé ôéò åëëçíéêÝò äéåêäéêÞóåéò êáé êáôáöÝñíåé íá ãßíïõí áðïäåêôÝò áðü ôïõò õðüëïéðïõò óõììÜ÷ïõò. Ìå ôçí õðïãñáöÞ ôçò ÓõíèÞêçò ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ (28 Éïõëßïõ 1913), ôá óýíïñá ôçò ÅëëÜäáò öôÜíïõí ùò ôçí ÊáâÜëá êáé ôïí ÍÝóôï ðïôáìü. Óôï åëëçíéêü êñÜôïò ðåñéÝñ÷ïíôáé ç íüôéá ¹ðåéñïò êáé ç ÊñÞôç. ÐáñáìÝíåé Üëõôï ôï æÞôçìá ôçò Âïñåßïõ Çðåßñïõ êáé ôï êáèåóôþò ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ. Ç Éôáëßá êáé ç Ôïõñêßá åðéìÝíïõí íá ðåñéÝëèåé ç Âüñåéá ¹ðåéñïò óôï íåïóýóôáôï êñÜôïò ôçò Áëâáíßáò. Ãéá ôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ ïé Ôïýñêïé õðïóôçñßæïõí üôé áðïôåëïýí ðñïÝêôáóç ôïõ ìéêñáóéáôéêïý ÷þñïõ êáé, åðïìÝíùò, ðñÝðåé íá åßíáé áõôïß êýñéïß ôïõò. Êáé óôéò äýï ðåñéï÷Ýò ðáñáìÝíïõí åëëçíéêÜ óôñáôåýìáôá.

1 1. Ôá ÂáëêÜíéá ìåôÜ ôï ´ Âáëêáíéêü Ðüëåìï êáé ôç ÓõíèÞêç ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ (28 Éïõëßïõ 1913).

2. Ç ÓõíèÞêç ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ. Óõíåäñßáóç ôçò ïëïìÝëåéáò ôùí âáëêÜíéùí áíôéðñïóþðùí.

2

52

52

ù ò ðñ õð

ùè

Ç ÅËËÁÄÁ ÌÅÃÁËÙÍÅÉ

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò Ý÷åé ðáßîåé áðïöáóéóôéêü ñüëï óôçí åðéôõ÷Þ ãéá ôçí ÅëëÜäá Ýêâáóç ôùí Âáëêáíéêþí ÐïëÝìùí. Ç Ýêôáóç ôçò ÷þñáò áõîÜíåôáé êáôÜ 68% êáé ï ðëçèõóìüò ôçò êáôÜ 80%. Ôï êñçôéêü æÞôçìá ëýíåôáé ïñéóôéêÜ. Óôéò 14 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1913 áöáéñïýíôáé áðü ôï öñïýñéï ôçò Óïýäáò ïé óçìáßåò ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí êáé ôçò Ôïõñêßáò. Ìå éäéáßôåñç óõíèÞêç ìåôáîý ÅëëÜäáò êáé Ôïõñêßáò (1ç Íïåìâñßïõ 1913), ï óïõëôÜíïò ðáñáéôåßôáé áðü êÜèå äéêáßùìá åðéêõñéáñ÷ßáò óôçí ÊñÞôç. Ç Ýíùóç ìå ôçí ÅëëÜäá åßíáé ðéá ðñáãìáôéêüôçôá. Ï âáóéëéÜò Êùíóôáíôßíïò êáé ï ðñùèõðïõñãüò ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ðçãáßíïõí óôá ×áíéÜ. Ôçí ÊõñéáêÞ 1ç Äåêåìâñßïõ 1913 êçñýóóåôáé åðßóçìá ç Ýíùóç ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá. Ç åëëçíéêÞ óçìáßá õøþíåôáé óôï öñïýñéï ôïõ ÖéñêÜ, ðáñïõóßá ôïõ âáóéëéÜ, ôïõ ðñùèõðïõñãïý, áãùíéóôþí êáé ðëÞèïõò êñçôéêïý ëáïý.

ï õñãü ò

Öùôïãñáößá áðü ôïõò åïñôáóìïýò ôçò Ýíùóçò ôçò ÊñÞôçò ìå ôçí ÅëëÜäá. Ç ýøùóç ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò óôï ÖéñêÜ, ôçí 1ç Äåêåìâñßïõ 1913.

53

53

Á´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò Ç ÅËËÁÄÁ ËÉÃÏ ÐÑÉÍ ÔÏÍ Á´ ÐÁÃÊÏÓÌÉÏ ÐÏËÅÌÏ ÌåôÜ ôç ÓõíèÞêç ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ, êýñéï ìÝëçìá ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ åßíáé íá êáôï÷õñþóåé ôçí áóöÜëåéá ôçò ÅëëÜäáò êáé, éäéáßôåñá, ôùí íÝùí åäáöþí. ÐñïêåéìÝíïõ íá áìâëõíèïýí ïé äéáöïñÝò ìå ôçí Ôïõñêßá áíáëáìâÜíåé äéðëùìáôéêÝò ðñùôïâïõëßåò, áëëÜ áõôÝò ðáñáìÝíïõí Üêáñðåò. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1914 íÝá Ýíôáóç åðéêñáôåß óôéò ó÷Ýóåéò ôùí äýï ÷ùñþí. «ÌÞëïí ôçò ¸ñéäïò» åßíáé ôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, óôá ïðïßá ïé Ôïýñêïé èÝëïõí íá Ý÷ïõí ðëÞñç êõñéáñ÷ßá. Ï ÂåíéæÝëïò áíôéðñïôåßíåé Ýíá åßäïò áõôïíïìßáò. Ç Ôïõñêßá áðïññßðôåé ôéò åëëçíéêÝò ðñïôÜóåéò êáé ðñïâáßíåé óå âßáéïõò äéùãìïýò ôùí ÅëëÞíùí óôçí ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç êáé ôç ÌéêñÜ Áóßá. Ëßãï áñãüôåñá óõìöùíåßôáé íá áñ÷ßóïõí äéáðñáãìáôåýóåéò ìåôáîý ôùí äýï ðëåõñþí óôéò ÂñõîÝëëåò ãéá ôç ëýóç ôïõ ðñïâëÞìáôïò. Ùóôüóï üëá ìáôáéþíïíôáé ëüãù ôçò Ýêñçîçò ôïõ «ÌåãÜëïõ ÐïëÝìïõ», ðïõ èá ôáëáíßóåé ôçí Åõñþðç ãéá ôÝóóåñá ïëüêëçñá ÷ñüíéá, ìå ïäõíçñÝò óõíÝðåéåò ãéá ôïõò ëáïýò ôçò.

1. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ôï 1915.

2. Ãåëïéïãñáößá ôïõ Çëßá ÊïõìåôÜêç ðïõ óáôéñßæåé ôçí ðñïãñáììáôéóìÝíç óõíÜíôçóç ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ ìå ôï ìåãÜëï âåæßñç ôçò Ôïõñêßáò óôéò ÂñõîÝëëåò (1914) ãéá äéáðñáãìáôåýóåéò, þóôå íá áðïöåõ÷èåß ï ðüëåìïò ìåôáîý ôùí äýï ÷ùñþí. Ç óõíÜíôçóç äåí ðñáãìáôïðïéÞèçêå ëüãù ôçò Ýêñçîçò ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ.

1

2

54

ôçí ß ä

éá

åð

ï ÷ Þ . ..

A´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò. Åðßèåóç Ãåñìáíþí óôñáôéùôþí. ¸öïäïò. Ðßíáêáò ôïõ Theo Motejko.

ÓÔÇ ÄÉÍÇ ÔÏÕ ÐÏËÅÌÏÕ Ôï êáëïêáßñé ôïõ 1914 îåóðÜ ï Á´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò. Ïé ðïëéôéêïß, ïéêïíïìéêïß êáé óôñáôéùôéêïß áíôáãùíéóìïß ôùí ìåãÜëùí åõñùðáúêþí äõíÜìåùí Ý÷ïõí ÷ùñßóåé ôçí Åõñþðç óå äýï óôñáôüðåäá: áðü ôç ìßá ðëåõñÜ åßíáé ç óõììá÷ßá ôùí Êåíôñéêþí Áõôïêñáôïñéþí (Ãåñìáíßáò êáé Áõóôñïïõããáñßáò) êáé, áðü ôçí Üëëç, ç ÁíôÜíô (Entente: åãêÜñäéá óõíåííüçóç), óõììá÷ßá óôçí ïðïßá ìåôÝ÷ïõí ç Ãáëëßá, ç Âñåôáíßá êáé ç Ñùóßá. Ç Óåñâßá ðñþôç äÝ÷åôáé ôçí åðßèåóç ôùí Áõóôñéáêþí, ìå áöïñìÞ ôç äïëïöïíßá ôïõ ÖåñäéíÜíäïõ, äéáäü÷ïõ ôçò Áõóôñïïõããáñßáò, óôï ÓåñÜãåâï, áðü ÓÝñâï öïéôçôÞ. Ç ÁíôÜíô ôÜóóåôáé óôï ðëåõñü ôçò Óåñâßáò êáé, óå ëßãåò ìÝñåò, ï ðüëåìïò ãåíéêåýåôáé. Ìå ôéò ÊåíôñéêÝò Áõôïêñáôïñßåò óõììá÷ïýí ç Ôïõñêßá (áðü ôïõò ðñþôïõò ìÞíåò ôïõ ðïëÝìïõ) êáé ç Âïõëãáñßá (1915). Ìå ôéò äõíÜìåéò ôçò ÁíôÜíô êáé ôç Óåñâßá èá âñåèïýí ôï ÂÝëãéï, ç Éôáëßá (1915), ç Ñïõìáíßá (1916) êáé ç ÅëëÜäá (1917). Ìå ôçí ÁíôÜíô, åðßóçò, èá óõììá÷Þóïõí ç Éáðùíßá (1914) êáé áñãüôåñá ïé ÇÐÁ (1917). Ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí ðáãêüóìéá éóôïñßá ãßíåôáé ôÝôïéïõ ìåãÝèïõò ðïëåìéêÞ óýññáîç. Ïé óôñáôéþôåò ðïõ âñßóêïíôáé óôá ìÝôùðá ôïõ ðïëÝìïõ ìå ôçí Ýíáñîç ôùí åðé÷åéñÞóåùí õðïëïãßæïíôáé óå äÝêá åêáôïììýñéá ðåñßðïõ. Ç ÓÔÁÓÇ ÔÏÕ ÂÅÍÉÆÅËÏÕ Ç Ýêñçîç ôïõ ðïëÝìïõ, Ýíá ÷ñüíï ìåôÜ ôïí ôåñìáôéóìü ôùí Âáëêáíéêþí ÐïëÝìùí, áðïôåëåß ìåãÜëç äïêéìáóßá ãéá ôçí ÅëëÜäá. Ùóôüóï, êáèþò ï ðüëåìïò ãåíéêåýåôáé êáé ï ÂåíéæÝëïò äéáâëÝðåé íßêç ôçò ÁíôÜíô, êñßíåé üôé ôï óõìöÝñïí ôçò ÷þñáò åßíáé íá ôá÷èåß åíåñãÜ óôï ðëåõñü ôçò. Ðéóôåýåé üôé ï ðüëåìïò èá ïäçãÞóåé óå äéáìåëéóìü ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò êáé èåùñåß üôé èá õðÜñîåé ç äõíáôüôçôá íá áðåëåõèåñùèïýí ïé ¸ëëçíåò ôçò ÈñÜêçò êáé ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.

55

Ç «ïõäåôåñüôçôá» ôçò ÅëëÜäáò Ç ÅËËÁÄÁ ÐÁÑÁÌÅÍÅÉ «ÏÕÄÅÔÅÑÇ» Ï âáóéëéÜò Êùíóôáíôßíïò êáé ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ôçñïýí «öéëïãåñìáíéêÞ» óôÜóç êáé åðéìÝíïõí óôçí ïõäåôåñüôçôá ôçò ÅëëÜäáò. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1915 ïé äõíÜìåéò ôçò ÁíôÜíô ðñïôåßíïõí óôçí ÅëëÜäá óçìáíôéêÝò åäáöéêÝò ðáñá÷ùñÞóåéò óôç ÌéêñÜ Áóßá, ðñïêåéìÝíïõ íá óõììåôÜó÷åé óôïí ðüëåìï ùò óýììá÷üò ôïõò. Ï ÂåíéæÝëïò êñßíåé üôé ç ðñüôáóç ðñÝðåé íá ãßíåé áðïäåêôÞ, ðñïâÜëëåé üìùò ùò ðñïûðüèåóç ôç óýìðñáîç ôçò Ñïõìáíßáò êáé ôçò Âïõëãáñßáò. Ç Üñíçóç ôçò Ñïõìáíßáò êáé ç åíôýðùóç üôé ç Âïõëãáñßá ôÜóóåôáé ìå ôï ìÝñïò ôùí Êåíôñéêþí Áõôïêñáôïñéþí ìáôáéþíïõí ôçí Ýîïäï ôçò ÅëëÜäáò óôïí ðüëåìï. Ç ÅÊÓÔÑÁÔÅÉÁ ÔÙÍ ÄÁÑÄÁÍÅËÉÙÍ Ôï èÝìá ôçò óõììåôï÷Þò ôçò ÅëëÜäáò óôïí ðüëåìï åðáíÝñ÷åôáé, üôáí áñ÷ßæåé ç áããëï-ãáëëéêÞ åêóôñáôåßá óôá ÄáñäáíÝëéá, ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1915. Ç åêóôñáôåßá áõôÞ óôü÷ï Ý÷åé ôçí êáôÜëçøç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò áðü äõíÜìåéò ôçò ÁíôÜíô. Ï ÂåíéæÝëïò äå èÝëåé íá ÷Üóåé ôç ìïíáäéêÞ åõêáéñßá ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé êáé ðåßèåé ôï âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíï ãéá ôçí áíáãêáéüôçôá óõììåôï÷Þò ôçò ÅëëÜäáò. Ï âáóéëéÜò üìùò õðáíá÷ùñåß, ìå áðïôÝëåóìá ï ÂåíéæÝëïò íá õðïâÜëåé ôçí ðáñáßôçóÞ ôïõ. Ðñïêçñýóóïíôáé íÝåò åêëïãÝò (ÌÜéïò 1915). Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åðáíÝñ÷åôáé óôçí åîïõóßá ìå áíáíåùìÝíç ôçí åìðéóôïóýíç ôïõ ëáïý óôçí ðïëéôéêÞ ôïõ. Á´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò. Ç åêóôñáôåßá ôùí Äáñäáíåëßùí (åðé÷åßñçóç Êáëëéðüëåùò). Áðüâáóç ôùí óôñáôåõìÜôùí ôçò ÁíôÜíô, ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1915. Õäáôïãñáößá ôïõ Íüñìáí Ãïõßëêéíóïí.

56

ù ò ðñ

ùè

õð

ï õñãü ò

Ï ÂÅÍÉÆÅËÏÓ ÐÁÑÁÉÔÅÉÔÁÉ Óôá ìÝôùðá ôïõ ðïëÝìïõ ïé ÓÝñâïé âñßóêïíôáé óå áðåëðéóôéêÞ êáôÜóôáóç, åíþ êáé ç åêóôñáôåßá ôçò ÁíôÜíô óôá ÄáñäáíÝëéá áðïôõã÷Üíåé. Ï ÂåíéæÝëïò äéåõêïëýíåé ôçí åãêáôÜóôáóç áããëï-ãáëëéêþí óôñáôåõìÜôùí óôç Èåóóáëïíßêç. ¸ôóé äçìéïõñãåßôáé ôï ìáêåäïíéêü ìÝôùðï. Ç åëëçíéêÞ ÂïõëÞ åãêñßíåé ôçí ðïëéôéêÞ ÂåíéæÝëïõ, üìùò ï âáóéëéÜò äéáöùíåß êáé ï ÂåíéæÝëïò åîáíáãêÜæåôáé óå ðáñáßôçóç. ÍÝïò ðñùèõðïõñãüò äéïñßæåôáé ï ÁëÝîáíäñïò ÆáÀìçò. Ç êõâÝñíçóç ÆáÀìç, ìå ôç óýìöùíç ãíþìç ôïõ âáóéëéÜ, áðïññßðôåé Ýêêëçóç ôçò ÁíôÜíô ãéá âïÞèåéá áðü ôçí ÅëëÜäá, ÷Üíïíôáò ùò áíôÜëëáãìá ôçí Ýíùóç ôçò Êýðñïõ. Óôï ôÝëïò ôïõ ÷ñüíïõ (ÄåêÝìâñéïò 1915) ãßíïíôáé íÝåò åêëïãÝò, óôéò ïðïßåò äå óõììåôÝ÷åé ï ÂåíéæÝëïò êáé ôï êüììá ôïõ. Ç ñÞîç áíÜìåóá óôï âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíï êáé ôïí ÂåíéæÝëï Ý÷åé äéáéñÝóåé ôïí åëëçíéêü ëáü óå äýï öáíáôéóìÝíåò ðáñáôÜîåéò. Óôéò êñßóéìåò éóôïñéêÝò óôéãìÝò ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ ç ÅëëÜäá âñßóêåôáé äé÷áóìÝíç. ÅÉÐÁÔÅ ÔÙ ÂÁÓÉËÅÉ «Âáóéëåý, ¸ãéíåò èýìá áíèñþðùí ïé ïðïßïé […] äåí åäßóôáóáí íá êáðçëåõèïýí ôçí ðñïò ôï ÓôÝììá åõëÜâåéáí êáé ôçí ðñïò ôï ðñüóùðüí Óïõ áãÜðçí ôïõ Ëáïý, êáé äåí åäßóôáóáí íá èÝóïõí åéò êßíäõíïí ôá áðïêôÞìáôá ðåíôáåôïýò áíïñèùôéêÞò åñãáóßáò êáé äýï åíäüîùí ðïëÝìùí äéÜ íá êôõðÞóïõí Ýíá åê ôùí ðñùôåñãáôþí ôùí áðïêôçìÜôùí ôïýôùí. ¸ãéíåò èýìá ôùí óôñáôéùôéêþí óõìâïýëùí Óïõ, ïé ïðïßïé ìå ôçí óôåíüôçôá ôçò óôñáôéùôéêÞò ôùí áíôéëÞøåùò êáé ìå ôïí ðüèïí ôçò åãêáèéäñýóåùò ìéáò áðïëõôáñ÷ßáò, ç ïðïßá èá êáèßóôá áõôïýò ïõóéáóôéêþò êõñßïõò ôçò êáôáóôÜóåùò, Óå Ýðåéóáí üôé ç Ãåñìáíßá èá åîÝëèç íéêÞôñéá åê ôïõ Åõñùðáúêïý ðïëÝìïõ. ¸ãéíåò ôÝëïò èýìá ôçò éäéêÞò Óïõ, öõóéêÞò Üëëùò ôå, áíèñùðßíçò áäõíáìßáò. ÓõíçèéóìÝíïò íá èáõìÜæçò ðáí ü,ôé ãåñìáíéêüí, […] äåí åðßóôåõóåò ìüíïí åéò ôçí ãåñìáíéêÞí íßêçí, áëëÜ çõ÷Þèçò áõôÞí, åëðßæùí íá äõíçèÞò ìåô’ áõôÞí íá óõãêåíôñþóçò åéò ÷åßñáò óïõ üëçí ôçí êõâåñíçôéêÞí åîïõóßáí êáé íá èÝóçò ïõóéáóôéêþò êáôÜ ìÝñïò ôï åëåýèåñïí ðïëßôåõìÜ ìáò. Êáé ôá áðïôåëÝóìáôá üëùí áõôþí ôùí óöáëìÜôùí ôá âëÝðïìåí óÞìåñïí. […]

Èåóóáëïíßêç, ÌÜéïò 1915: ÅêëïãÝò ìå óöáéñßäéï. Ïé øçöïöüñïé åðéäïêéìÜæïõí óôçí ðëåéïøçößá ôïõò ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ ÂåíéæÝëïõ.

Âáóéëåý, ¢öçóå ôçí èÝóéí ôïõ áñ÷çãïý êüììáôïò, åéò ôçí ïðïßáí èÝëïõí íá óå êáôáâéâÜóïõí ïé êÜðçëïé ôçò äüîçò óïõ. ÁíÝâá ðÜëéí ôáò âáèìßäáò ôïõ èñüíïõ óïõ êáé óôÜóïõ åêåß õøçëÜ». Áðüóðáóìá áðü ðïëéôéêÞ ïìéëßá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôéò 14/27 Áõãïýóôïõ 1916.

57

57

Åèíéêüò äé÷áóìüò ÅÕÈÕÍÅÓ ÔÏÕ ÂÁÓÉËÉÁ Ðñéí áðü ôéò åêëïãÝò ôïõ Äåêåìâñßïõ ôïõ 1915, ï ÂåíéæÝëïò äéáìçíýåé óôïí Êùíóôáíôßíï üôé ç äéÜëõóç ôçò ÂïõëÞò åßíáé ðñÜîç áíôéóõíôáãìáôéêÞ êáé, ïõóéáóôéêÜ, ï âáóéëéÜò äéáðñÜôôåé ðñáîéêüðçìá. Åêåßíïò, üìùò, áãíïåß ôïí ÂåíéæÝëï. Ç áðï÷Þ ôïõ Êüììáôïò ôùí ÖéëåëåõèÝñùí áðü ôéò åêëïãÝò äßíåé ôçí åõêáéñßá óôï âáóéëéÜ êáé óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ íá ãßíïõí ôï êÝíôñï ôùí áðïöÜóåùí. ÐáñÜëëçëá, éäñýïíôáé ïé Óýëëïãïé ÅðéóôñÜôùí. Ðñüêåéôáé ãéá ïìÜäåò ðïõ ôñïìïêñáôïýí ôïõò ðïëßôåò õðÝñ ôïõ âáóéëéÜ êáé äéþêïõí ôïõò ïðáäïýò ôïõ ÂåíéæÝëïõ. ÄÉÙÎÅÉÓ ÓÔÇ ÌÉÊÑÁ ÁÓÉÁ Ïé äéþîåéò ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ óôç ÌéêñÜ Áóßá áðü ôïõò Ôïýñêïõò êïñõöþíïíôáé. ×éëéÜäåò ¸ëëçíåò êáôáôÜóóïíôáé õðï÷ñåùôéêÜ óôá ÔÜãìáôá Åñãáóßáò, áðü ôá ïðïßá ëßãïé åðéæïýí. ÌåãÜëï ìÝñïò ôïõ Üìá÷ïõ ðëçèõóìïý äéþêåôáé óôá âÜèç ôçò Áóßáò. Ðïëëïß áíáãêÜæïíôáé íá êáôáöýãïõí ùò ðñüóöõãåò óôçí ÅëëÜäá. ÏÉ ÂÏÕËÃÁÑÏÉ ÓÔÇÍ ÁÍÁÔÏËÉÊÇ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁ Ôïí åðüìåíï ÷ñüíï (1916) ôá ãåñìáíï-âïõëãáñéêÜ óôñáôåýìáôá, ìå ôçí áíï÷Þ ôïõ âáóéëéÜ êáé ôçò êõâÝñíçóÞò ôïõ, êáôáëáìâÜíïõí ï÷õñÜ ôçò Ìáêåäïíßáò (Ñïýðåë) êáé ïëüêëçñç ó÷åäüí ôçí áíáôïëéêÞ Ìáêåäïíßá (ùò ôïí Óôñõìüíá). Ç ÊáâÜëá ðáñáäßäåôáé óôïõò ÂïõëãÜñïõò, åíþ ïé Üíôñåò ôïõ Ä´ Óþìáôïò Óôñáôïý ðáñáäßäïíôáé êáé ìåôáöÝñïíôáé áé÷ìÜëùôïé óôç Ãåñìáíßá.

«Ç ÅëëÜò èñçíïýóá ðñï ôùí åñåéðßùí ôïõ åèíïêôüíïõ äé÷áóìïý». Ó÷åäßáóìá ôïõ 1916.

58

ôçí ß ä

éá

åð

ï ÷ Þ . ..

Ç ÊÕÂÅÑÍÇÓÇ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ Ï ÂåíéæÝëïò ðéÝæåôáé áðü ôïõò ïðáäïýò ôïõ íá ïñãáíþóåé åðáíÜóôáóç. Áñ÷éêÜ áðïññßðôåé ôçí éäÝá, ãéá íá áðïöýãåé ôçí åóùôåñéêÞ óýãêñïõóç. Ðéóôåýåé üôé ìéá ôÝôïéá åîÝëéîç èá åõíïïýóå ôéò åðåêôáôéêÝò âëÝøåéò ôçò Âïõëãáñßáò. Ç åßóïäïò üìùò ôçò Âïõëãáñßáò óôïí ðüëåìï, óôï ðëåõñü ôùí Êåíôñéêþí Áõôïêñáôïñéþí, áëëÜæåé ôá äåäïìÝíá. Ç ÅëëÜäá êéíäõíåýåé. Ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1916 åêäçëþíåôáé óôñáôéùôéêü êßíçìá (êßíçìá ôçò ÅèíéêÞò ¢ìõíáò) óôç Èåóóáëïíßêç, ìå ôç óôÞñéîç ôùí Áããëï-ãÜëëùí. Áêïëïõèïýí åðáíáóôáôéêÝò êéíÞóåéò óôá íçóéÜ ôïõ Áíáôïëéêïý Áéãáßïõ êáé óôçí ÊñÞôç. ÌÝóá óôïí ÓåðôÝìâñéï åðáíáóôáôïýí üëåò ïé åðáñ÷ßåò ôïõ Íïìïý ×áíßùí, õðïêéíïýìåíåò áðü ðñþçí âåíéæåëéêïýò âïõëåõôÝò. Óôá ×áíéÜ öôÜíïõí ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò êáé ï íáýáñ÷ïò Ðáýëïò Êïõíôïõñéþôçò. ×éëéÜäåò Êñçôéêïß ïñãáíþíïõí Ýíïðëï óõëëáëçôÞñéï óôá ×áíéÜ, üðïõ, ìå øÞöéóìá, óõãêñïôåßôáé ðñïóùñéíÞ êõâÝñíçóç. Ï ÂåíéæÝëïò öåýãåé áðü ôá ×áíéÜ êáé, ðåñíþíôáò áðü íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, öôÜíåé óôç Èåóóáëïíßêç. Åêåß ó÷çìáôßæåé êõâÝñíçóç, óôçí ïðïßá óõììåôÝ÷ïõí ï Êïõíôïõñéþôçò, ï óôñáôçãüò ÄáãêëÞò êáé Üëëåò ðñïóùðéêüôçôåò.

1

1. Ï ÂåíéæÝëïò êáé ï íáýáñ÷ïò Êïõíôïõñéþôçò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ôáîéäéïý ôïõò áðü ôçí ÊñÞôç óôç Èåóóáëïíßêç.

2. Ç ðñïóùñéíÞ êõâÝñíçóç ôçò Èåóóáëïíßêçò Ýîù áðü ôï Êõâåñíåßï. Óå ðñþôï ðëÜíï ï Åë. ÂåíéæÝëïò, äåîéÜ ï óôñáôçãüò ÄáãêëÞò êáé áñéóôåñÜ ï íáýáñ÷ïò Êïõíôïõñéþôçò, ìÝëç ôçò êõâåñíçôéêÞò «ôñéáíäñßáò».

3. Ç Èåóóáëïíßêç, ôï 1916, ùò Ýäñá ôïõ óõììá÷éêïý ìåôþðïõ ôçò ÁíôÜíô, óõãêÝíôñùíå ðëÞèïò óôñáôéùôéêþí êáé ðïëéôþí äéáöüñùí ôýðùí êáé öõëþí. ËéèïãñáöçìÝíï óêßôóï ôïõ æùãñÜöïõ H. Gervese.

2 3

59

59

ÓõíÝðåéåò ôïõ åèíéêïý äé÷áóìïý Ç ÅËËÁÄÁ ÓÔÁ ÄÕÏ Ç ÅëëÜäá ÷ùñßæåôáé óôá äýï. Óôç Èåóóáëïíßêç Ý÷åé ôçí Ýäñá ôçò ç êõâÝñíçóç ÂåíéæÝëïõ êáé óôçí ÁèÞíá ç êõâÝñíçóç ôïõ âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ. Ï ÂåíéæÝëïò êáé ç êõâÝñíçóÞ ôïõ õðïóôçñßæïíôáé áðü ôïõò Áããëï-ãÜëëïõò, ïé ïðïßïé ðéÝæïõí ôï âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíï íá ôïõò ðáñáäþóåé ðïëåìéêü õëéêü êáé ôïí åëëçíéêü óôüëï. ÁÐÏÊËÅÉÓÌÏÓ ÔÏÕ ÊÑÁÔÏÕÓ ÔÇÓ ÁÈÇÍÁÓ Ï åèíéêüò äé÷áóìüò Ý÷åé åðÝëèåé ìå üëåò ôïõ ôéò óõíÝðåéåò. Ïé áíôéèÝóåéò ïîýíïíôáé, üôáí ç ÁíôÜíô åðéâÜëëåé íáõôéêü áðïêëåéóìü ôïõ êñÜôïõò ôçò ÁèÞíáò êáé áðáéôåß ðáñá÷ùñÞóåéò ìåéùôéêÝò ôçò åèíéêÞò êõñéáñ÷ßáò. Åîáéôßáò ôïõ áðïêëåéóìïý, åðßóçò, ï ëáüò õðïöÝñåé áðü ðåßíá êáé Üëëåò óôåñÞóåéò. Ïé ÷åéñéóìïß ôùí óõììÜ÷ùí ôçò ÁíôÜíô, êáèþò êáé ç öéëïãåñìáíéêÞ ðñïðáãÜíäá ðïõ õðïèÜëðïõí ïé âáóéëéêÝò êõâåñíÞóåéò, åîåãåßñïõí ôï ëáü. Ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1916 êïñõöþíåôáé ôï äñÜìá ôçò äéáéñåìÝíçò ÅëëÜäáò. Óôçí ÁèÞíá ïé âåíéæåëéêïß äéþêïíôáé ÷åéñüôåñá êáé áðü êïéíïýò åãêëçìáôßåò. Ïé Åðßóôñáôïé õðïêéíïýí ôïí ü÷ëï óå Ýêôñïðá ìå ôçí áíï÷Þ ôçò êõâÝñíçóçò. Ïðáäïß ôïõ ÂåíéæÝëïõ óêïôþíïíôáé, öõëáêßæïíôáé, åîïñßæïíôáé Þ ÷Üíïõí ôéò ðåñéïõóßåò ôïõò. ×áñáêôçñéóôéêü ôïõ äñáìáôéêïý êëßìáôïò áðïôåëåß ôï «ÁíÜèåìá» êáôÜ ôïõ ÂåíéæÝëïõ, ðïõ ïñãáíþíåôáé ôïí ÄåêÝìâñéï ôïõ ßäéïõ ÷ñüíïõ óôçí ÁèÞíá. Èåóóáëïíßêç: Ï ÂåíéæÝëïò åðéèåùñåß ôìÞìá ôïõ óôñáôïý ôçò ÅèíéêÞò ¢ìõíáò.

60

60

ôçí ß ä

éá

åð

ï ÷ Þ . ..

ÅÊÈÑÏÍÉÓÇ ÔÏÕ ÂÁÓÉËÉÁ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÕ ÔåëéêÜ, óôá ôÝëç ÌáÀïõ ôïõ 1917, ï âáóéëéÜò Êùíóôáíôßíïò åîáíáãêÜæåôáé áðü ôïõò óõììÜ÷ïõò êáé ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ ÂåíéæÝëïõ óå ðáñáßôçóç, ìåôÜ áðü ìéá óåéñÜ Ýíôïíùí óôñáôéùôéêþí êáé äéðëùìáôéêþí ãåãïíüôùí. Ôçí åðïìÝíç ôçò áíá÷þñçóÞò ôïõ áßñåôáé ï áðïêëåéóìüò ôçò ÁèÞíáò áðü ôá óôñáôåýìáôá ôçò ÁíôÜíô. ÍÝïò âáóéëéÜò ïñêßæåôáé ï ÁëÝîáíäñïò, äåõôåñüôïêïò ãéïò ôïõ Êùíóôáíôßíïõ. Óôéò 13 Éïõíßïõ öôÜíåé óôçí ÁèÞíá ï ÂåíéæÝëïò êáé áíáëáìâÜíåé ôç äéáêõâÝñíçóç ïëüêëçñçò ôçò ÅëëÜäáò. Ç äé÷áóìÝíç ÅëëÜäá. Ìå êåñáìéäß ÷ñþìá ïé ðåñéï÷Ýò ðïõ ðñïó÷þñçóáí óôï êßíçìá ôçò ÅèíéêÞò ¢ìõíáò ùò ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1916. Ìå ðñÜóéíï ÷ñþìá ïé ðåñéï÷Ýò ðïõ êáôáëÞöèçêáí áðü äõíÜìåéò ôçò ÅèíéêÞò ¢ìõíáò Þ ôùí óõììÜ÷ùí ôçò ÁíôÜíô ùò ôïí ÌÜéï ôïõ 1917. Ìå ðïñôïêáëß ÷ñþìá ïé ðåñéï÷Ýò ðïõ âñßóêïíôáí õðü ãåñìáíéêÞ êáé âïõëãáñéêÞ êáôï÷Þ. Ìå ÷ñþìá þ÷ñáò ôï êñÜôïò ôùí Áèçíþí óôá ôÝëç ÌáÀïõ 1917.

61

61

Ç ÅëëÜäá óôïí Á´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï ÅÓÙÔÅÑÉÊÁ ÊÁÉ ÅÎÙÔÅÑÉÊÁ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÁ Ï ÂåíéæÝëïò, ùò ðñùèõðïõñãüò ôïõ åíùìÝíïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò, áíôéìåôùðßæåé áõîçìÝíá åóùôåñéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ï åëëçíéêüò ëáüò åîáêïëïõèåß íá åßíáé äé÷áóìÝíïò. Óå ðïëëïýò ôïìåßò ôçò äçìüóéáò æùÞò (äéïßêçóç, äéêáéïóýíç, Ýíïðëåò äõíÜìåéò ê.ô.ë.) åðéêñáôïýí õðïóôçñéêôÝò ôïõ Ýêðôùôïõ âáóéëéÜ, ðïõ áíôéäñïýí óöïäñÜ êáé äåí ðåéèáñ÷ïýí óôç íÝá êõâÝñíçóç. ËáìâÜíïíôáé Ýêôáêôá ìÝôñá êáôáóôïëÞò ôùí áíôéäñÜóåùí, ãåãïíüò ðïõ äéáôçñåß ôï äé÷áóôéêü êëßìá. ÁëëÜ êáé ç êáôÜóôáóç óôï åîùôåñéêü åßíáé êñßóéìç. Ï ÂåíéæÝëïò ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßóåé ôïõò å÷èñïýò ôçò ÷þñáò, êáèþò êáé ôïõò «óõììÜ÷ïõò» Éôáëïýò, ðïõ Ý÷ïõí êáôáëÜâåé ôçí ¹ðåéñï êáé ðñïåôïéìÜæïõí ôç ÌåãÜëç Áëâáíßá ùò ôïí Áìâñáêéêü êüëðï. Ç êõâÝñíçóç ÂåíéæÝëïõ åßíáé áðïöáóéóìÝíç íá óõíå÷ßóåé ôïí ðüëåìï óôï ðëåõñü ôçò ÁíôÜíô êáé åíáíôßïí ôùí Êåíôñéêþí Áõôïêñáôïñéþí êáé ôùí óõììÜ÷ùí ôïõò. ÔÏ ÅËËÇÍÉÊÏ ÓÔÑÁÔÅÕÌÁ Ï äé÷áóìüò Ý÷åé åðçñåÜóåé êáé ôï åëëçíéêü óôñÜôåõìá, üðïõ äñïõí äéáëõôéêÝò äõíÜìåéò. ÐáñáóôñáôéùôéêÝò áíôéâåíéæåëéêÝò ïñãáíþóåéò ó÷çìáôßæïõí áíôáñôéêÝò ïìÜäåò êáé õðïêéíïýí óôÜóåéò. ÊÜèå öáéíüìåíï ðáñåêôñïðÞò ðáôÜóóåôáé áìåßëéêôá áðü ôç íÝá çãåóßá ôïõ óôñáôåýìáôïò. Ï ÂåíéæÝëïò êáôïñèþíåé íá ïñãáíþóåé Ýíáí áîéüìá÷ï óôñáôü 280.000 ðåñßðïõ áíäñþí. Ç áîßá ôïõ óôñáôåýìáôïò áõôïý áðïäåéêíýåôáé ìå ôéò íßêåò óôéò ìÜ÷åò ôïõ ÑáâéíÝ êáé ôïõ Óêñá, êáèþò êáé ìå ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôç ãåíéêÞ åðßèåóç ôçò ÁíôÜíô óôï ìáêåäïíéêü ìÝôùðï, ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1918.

ÄéáöçìéóôéêÝò ëéèïãñáößåò ôçò ÐáôñéùôéêÞò ¸íùóçò ôçò ðåñéüäïõ 1917-20: «Ç õðåñÞöáíç ìçôÝñá» êáé «Ï äïîáóìÝíïò». Ç ðñïâïëÞ ôçò êáôáîßùóçò ôïõ ðïëåìéóôÞ åßíáé åìöáíÞò, óå ìéá åðï÷Þ ðïõ ôï çèéêü åß÷å ðÝóåé åîáéôßáò ôçò êüðùóçò áðü ôïõò ìáêñï÷ñüíéïõò ðïëÝìïõò êáé ôçò áíôéâåíéæåëéêÞò ðñïðáãÜíäáò.

62

62

ù ò ðñ õð

ùè

Ç ÅÊÂÁÓÇ ÔÏÕ ÐÏËÅÌÏÕ Ç åðßèåóç ôùí äõíÜìåùí ôçò ÁíôÜíô óôç Ìáêåäïíßá äéáóðÜ ôï ìÝôùðï ôùí ãåñìáíéêþí êáé âïõëãáñéêþí äõíÜìåùí. Ç åðéôõ÷ßá áõôÞ êñßíåé óå ìåãÜëï âáèìü ôçí åîÝëéîç ôïõ ðïëÝìïõ. Ðñþôç óõíèçêïëïãåß ç Âïõëãáñßá êáé ìåôÜ ç ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá. Èá áêïëïõèÞóåé ç óõíèçêïëüãçóç ôçò Áõóôñïïõããáñßáò êáé, ôåëéêÜ, ôçò ßäéáò ôçò Ãåñìáíßáò (ÓåðôÝìâñéïò êáé Ïêôþâñéïò 1918). Ï åëëçíéêüò óôñáôüò åëåõèåñþíåé ôç Ìáêåäïíßá êáé, ôá åðüìåíá ÷ñüíéá, ôç ÄõôéêÞ ÈñÜêç. Ïé ðïëåìéêÝò åîåëßîåéò äéêáéþíïõí ôéò åðéëïãÝò ôïõ ÂåíéæÝëïõ.

ï õñãü ò

Ï «ÌåãÜëïò Ðüëåìïò» ôåëåéþíåé áöÞíïíôáò 40 åêáôïììýñéá íåêñïýò. ÐÝñá áðü ôïõò óôñáôéþôåò ðïõ Ýðåóáí óôá ÷áñáêþìáôá êáé ôá ðåäßá ôùí ìá÷þí, åêáôïììýñéá åßíáé êáé ôá èýìáôá áðü ôïí Üìá÷ï ðëçèõóìü, åíþ 20 åêáôïììýñéá Ý÷ïõí ðåèÜíåé áðü ôçí ðåßíá, ôéò óôåñÞóåéò, ôéò áóèÝíåéåò (ãñßðç ôïõ 1918) êáé ôéò ôñáãéêÝò óõíèÞêåò ôïõ ðïëÝìïõ. Ìå ôç ëÞîç ôïõ ðïëÝìïõ áñ÷ßæåé ôï ÓõíÝäñéï ôçò ÅéñÞíçò óôï Ðáñßóé, ðïõ èá äéáñêÝóåé äýï ÷ñüíéá.

1 2

Ï ðüëåìïò Ý÷åé áíõðïëüãéóôï ïéêïíïìéêü êüóôïò êáé áöÞíåé ôçí Åõñþðç åñåéðùìÝíç. Äéáëýåé ôç ÃåñìáíéêÞ, ôçí ÁõóôñïïõããñéêÞ êáé ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá. Ãßíåôáé ç áöïñìÞ ãéá íá åêäçëùèåß ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1917 ç êïììïõíéóôéêÞ åðáíÜóôáóç óôç Ñùóßá (ßäñõóç ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò).

1. Ï Á´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò ôåëåéþíåé óôéò 11 Íïåìâñßïõ ôïõ 1918. Ôï ðåñéóôÝñé ôçò åéñÞíçò, ëåðôïìÝñåéá áðü ëéèïãñáößá ôïõ Óùô. ×ñçóôßäç.

2. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò óõíïìéëåß ìå ôï ãéï ôïõ ÓïöïêëÞ, ï ïðïßïò, êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1915-20, Þôáí ìüíéìïò åí åíåñãåßá áîéùìáôéêüò êáé Ýëáâå ìÝñïò óå üëåò ôéò ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò.

63

63

Ç ÅëëÜäá óôç ÌéêñÜ Áóßá êáé ôçí ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç ÔÏ ÓÕÍÅÄÑÉÏ ÔÇÓ ÅÉÑÇÍÇÓ ÓÔÏ ÐÁÑÉÓÉ

Ï ÂåíéæÝëïò ìåôáâáßíåé óôï Ðáñßóé ôïí ÄåêÝìâñéï ôïõ 1918, ãéá íá äþóåé óêëçñïýò äéðëùìáôéêïýò áãþíåò ìáæß ìå ôïõò óõíåñãÜôåò ôïõ. Óôü÷ïò ôïõ íá õðåñáóðéóôåß ôá åëëçíéêÜ äßêáéá, åöüóïí Ý÷åé áðïöáóéóôåß áðü ôéò íéêÞôñéåò äõíÜìåéò ï äéáìåëéóìüò ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò. Ï ÂåíéæÝëïò äéáðñáãìáôåýåôáé ìå ôïõò Üëëïõò çãÝôåò ôùí óõììÜ÷ùí êáé äéåêäéêåß ôç ÈñÜêç, ôá ÓôåíÜ, ôá ÄùäåêÜíçóá, ôçí Êýðñï, ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Óìýñíçò, ôá íçóéÜ ºìâñï êáé ÔÝíåäï, êáèþò êáé ôç äçìéïõñãßá Ðïíôéáêïý ÊñÜôïõò. Ç äéðëùìáôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ ÂåíéæÝëïõ êáôÜ ôéò äéáðñáãìáôåýóåéò ðåßèåé ôïõò óõììÜ÷ïõò ãéá ôá äéêáéþìáôá ôçò ÅëëÜäáò óôç Óìýñíç êáé ôïí êßíäõíï ðïõ äéáôñÝ÷ïõí ïé ¸ëëçíåò ôçò ÌéêñÜò Áóßáò áðü ôç äñÜóç ôùí ôïõñêéêþí Ýíïðëùí óõììïñéþí. ¸ôóé åîáóöáëßæåé áðüöáóç ôïõ Áíþôáôïõ Óõììá÷éêïý Óõìâïõëßïõ íá êáôáëÜâåé ï åëëçíéêüò óôñáôüò ôç Óìýñíç êáé ôçí ðåñéï÷Þ ùò ôï Áúâáëß, ãéá ôçí ôÞñçóç ôçò ôÜîçò êáé ôçí ðñïóôáóßá ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ. Ïé äéåêäéêÞóåéò ôçò ÅëëÜäáò âáóßæïíôáé óôï üôé ôá åäÜöç ôçò Éùíßáò (ðåñéï÷Þ ôçò Óìýñíçò) áðïôåëïýí ôüðï Üíèçóçò ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý áðü ôçí áñ÷áéüôçôá êáé óôçí ðåñéï÷Þ äéáìÝíåé ìåãÜëïò üãêïò åëëçíéêïý ðëçèõóìïý, ðïõ êéíäõíåýåé íá åîïíôùèåß. ÏÉ ÅËËÇÍÅÓ ÓÔÇ ÌÉÊÑÁ ÁÓÉÁ ÊÁÉ ÔÇÍ ÁÍÁÔÏËÉÊÇ ÈÑÁÊÇ Óôéò 2 ÌáÀïõ 1919 ìåñáñ÷ßá ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý, õðü ôï óõíôáãìáôÜñ÷ç Íéêüëáï Æáöåéñßïõ, áðïâéâÜæåôáé óôçí ðñïêõìáßá ôçò Óìýñíçò. Åðéêñáôåß êëßìá åèíéêÞò óõãêßíçóçò êáé åíèïõóéáóìïý. Ìå ðñïåîÜñ÷ïíôá ôï Ìçôñïðïëßôç ×ñõóüóôïìï, ðñüêñéôïé êáé ëáüò ôïýò õðïäÝ÷ïíôáé. Ç åßäçóç ôçò áðüâáóçò äñïìïëïãåß, üìùò, êáé áíôéäñÜóåéò ôùí Ôïýñêùí. Ôïõò åðüìåíïõò ìÞíåò ï åëëçíéêüò óôñáôüò áíôéìåôùðßæåé ôéò åðéèÝóåéò êáé ôïí áíôáñôïðüëåìï Ôïýñêùí áôÜêôùí (ÔóÝôåò), áëëÜ äåí ìðïñåß íá ôïõò åîïõäåôåñþóåé ðëÞñùò. Ï ëüãïò åßíáé üôé ïé óýììá÷ïé Ý÷ïõí èÝóåé ðåñéïñéóìü óôçí áêôßíá äñÜóçò ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý ùò ôá 3 ÷éëéüìåôñá áðü ôç æþíç ðïõ êáôÝ÷ïõí ïé ¸ëëçíåò. ¸ôóé ïé ÔóÝôåò, ìåôÜ ôéò åðéèÝóåéò ôïõò, áðïìáêñýíïíôáé ðÝñáí ôùí ôñéþí ÷éëéïìÝôñùí êáé ï åëëçíéêüò óôñáôüò äåí ìðïñåß íá ôïõò êáôáäéþîåé. Ôçí ßäéá ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ôáêôéêüò Ç çãåóßá ôùí ÓõììÜ÷ùí óôï ÓõíÝäñéï ôçò ÅéñÞíçò, óôï Ðáñßóé.

64

ù ò ðñ

ùè

õð

1

ï õñãü ò

2

ôïõñêéêüò óôñáôüò ïñãáíþíåôáé óôçí ÁíáôïëÞ õðü ôïí ÌïõóôáöÜ ÊåìÜë Áôáôïýñê. Ï ÊåìÜë óõãêñïýåôáé ìå ôï óïõëôÜíï êáé áíáëáìâÜíåé óôñáôéùôéêÞ äñÜóç ãéá ôç óùôçñßá ôçò ÷þñáò ôïõ. Ôçí Üíïéîç ôïõ 1920 ï ÂåíéæÝëïò åîáóöáëßæåé ôçí Üäåéá ôùí óõììÜ÷ùí ãéá äñÜóç ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý ðÝñá áðü ôá 3 ÷éëéüìåôñá ôçò æþíçò êáôï÷Þò. Ëßãï áñãüôåñá ðáßñíåé ôçí ÝãêñéóÞ ôïõò ãéá äéÜëõóç ôùí êåìáëéêþí äõíÜìåùí, ïé ïðïßåò óôï ìåôáîý Ý÷ïõí óõãêåíôñùèåß óôá ÄáñäáíÝëéá êáé áðåéëïýí ôïí áããëéêü óôñáôü, ðïõ åëÝã÷åé ôçí ðåñéï÷Þ. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò, ìå äýï åðé÷åéñÞóåéò, äéáëýåé ôïí êåìáëéêü óôñáôü. Ôïí Éïýëéï ôïõ 1920 åðáíáóôáôåß ï ôïõñêéêüò óôñáôüò óôç ÈñÜêç êáé ïé ¸ëëçíåò êáôáëáìâÜíïõí ôçí ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç ùò ôçí Áäñéáíïýðïëç. Ïé íßêåò ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý ùèïýí óôá ýøç ôï äéåèíÝò êýñïò ôçò ÅëëÜäáò êáé ôïõ ÂåíéæÝëïõ. Ç ÊÏÉÍÙÍÉÁ ÔÙÍ ÅÈÍÙÍ ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Óõíåäñßïõ ôçò ÅéñÞíçò óôï Ðáñßóé, ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ðñùôïóôáôåß óôéò ðñïóðÜèåéåò ãéá ôçí ßäñõóç ôçò Êïéíùíßáò ôùí Åèíþí. 1⁄4ôáí, ôåëéêÜ, ç Êïéíùíßá ôùí Åèíþí éäñýåôáé, ôïõ ðñïôåßíåôáé íá ãßíåé ðñüåäñüò ôçò, áëëÜ ï ÂåíéæÝëïò áñíåßôáé. Ç Êïéíùíßá ôùí Åèíþí åßíáé ï ðñþôïò óõëëïãéêüò äéåèíÞò ïñãáíéóìüò ôçò óýã÷ñïíçò éóôïñßáò, ìå áðïóôïëÞ ôçí åéñçíéêÞ åðßëõóç ôùí äéáöïñþí êáé ôç äéáóöÜëéóç ôùí êñáôþí-ìåëþí áðü å÷èñéêÞ åðßèåóç. ¸äñá ôïõ ïñãáíéóìïý åðéëÝãåôáé ç Ãåíåýç ôçò Åëâåôßáò.

1. Ï óõíôáãìáôÜñ÷çò Í. Æáöåéñßïõ –äéïéêçôÞò ôçò ðñþôçò ìåñáñ÷ßáò ðïõ áðïâéâÜóôçêå óôç Óìýñíç– êáé ôï åðéôåëåßï ôïõ, óå áõôïêßíçôï óôçí ðñïêõìáßá ôçò Óìýñíçò, óôéò 2 ÌáÀïõ 1919. Äéáêñßíåôáé êáé ôìÞìá ôïõ åëëçíéêïý éððéêïý.

2. Ï ÌïõóôáöÜ ÊåìÜë Áôáôïýñê. Ïé åîåëßîåéò óôçí Ôïõñêßá ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Á´ Ðáãêüóìéïõ ÐïëÝìïõ ôïí þèçóáí íá çãçèåß åíüò áãþíá ìå óôü÷ï ôç äçìéïõñãßá åèíéêïý ôïõñêéêïý êñÜôïõò óôç ÌéêñÜ Áóßá êáé ôçí ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç.

65

Ç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí Ï íÝïò ÷Üñôçò ôçò ÁíáôïëéêÞò Ìåóïãåßïõ åßíáé ãåãïíüò. Óôç ãáëëéêÞ ðüëç ÓÝâñåò (ðñïÜóôéï ôïõ Ðáñéóéïý) õðïãñÜöåôáé óôá ôÝëç Éïõëßïõ 1920 óõíèÞêç ìåôáîý ôùí äõíÜìåùí ôçò ÁíôÜíô êáé ôçò Ôïõñêßáò. Ç Ôïõñêßá äéáôçñåß ìüíï ôï Ýíá ôÝôáñôï ôùí åäáöþí ðïõ åß÷å ðñéí áðü ôïí ðüëåìï. Óôá åäÜöç ôçò ðáëéÜò áõôïêñáôïñßáò éäñýïíôáé ôá áíåîÜñôçôá êñÜôç ôïõ ÊïõñäéóôÜí êáé ôçò Áñìåíßáò. Ôï ôåëåõôáßï ðåñéëáìâÜíåé êáé ôïí åëëçíéêü Ðüíôï. Ìå ôç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí, ðïõ áðïôåëåß êïñõöáßá äéðëùìáôéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ ÂåíéæÝëïõ, õëïðïéåßôáé ôï ó÷Ýäéï ôçò ÌåãÜëçò ÉäÝáò. Ç ÅëëÜäá áðïêôÜ: • ïëüêëçñç ôçí ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç ùò ôá ðñïÜóôéá ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò (ÔóáôÜëôæá), • ôá íçóéÜ ºìâñï êáé ÔÝíåäï, • ôá íçóéÜ ôïõ áíáôïëéêïý Áéãáßïõ, ðïõ ç Ôïõñêßá áíáãíùñßæåé ùò åëëçíéêÜ,

1 2

• äéêáßùìá êáôï÷Þò êáé äéïßêçóçò ôçò Óìýñíçò, ìå ðñïïðôéêÞ Ýíùóçò ìå ôçí ÅëëÜäá (ðñïâëÝðåôáé üôé, ìåôÜ áðü ðÝíôå Ýôç, ç ôïðéêÞ ÂïõëÞ ìðïñåß íá äéåíåñãÞóåé äçìïøÞöéóìá êáé íá åãêñßíåé ôçí Ýíùóç ìå ôçí ÅëëÜäá).

1. 28 Éïõëßïõ/10 Áõãïýóôïõ 1920. O ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò õðïãñÜöåé ôç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí.

2. Ï ðñùèõðïõñãüò Åë. ÂåíéæÝëïò êáé ï âáóéëéÜò ÁëÝîáíäñïò ðáñáêïëïõèïýí ôïõò ðáíçãõñéêïýò åïñôáóìïýò óôï Ðáíáèçíáúêü ÓôÜäéï ìåôÜ ôçí õðïãñáöÞ ôçò ÓõíèÞêçò ôùí Óåâñþí.

66

66

ù ò ðñ õð

ùè

ÐáñÜëëçëá ìå ôç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí õðïãñÜöïíôáé êáé Üëëåò óõíèÞêåò êáé óõìöùíßåò, ðïõ ðñïâëÝðïõí: • åðßóçìç ðáñá÷þñçóç áðü ôç Âïõëãáñßá (Ý÷åé ðñïçãçèåß ç ÓõíèÞêç ôïõ Íåúãý) ôçò ÄõôéêÞò ÈñÜêçò, • ðáñá÷þñçóç áðü ôçí Éôáëßá ôùí ÄùäåêáíÞóùí åêôüò ôçò Ñüäïõ. Ãéá ôç Ñüäï ðñïâëÝðåôáé äçìïøÞöéóìá ìåôÜ áðü äåêáðÝíôå ÷ñüíéá êáé åöüóïí ç Âñåôáíßá Ý÷åé ðáñá÷ùñÞóåé ôçí Êýðñï óôçí ÅëëÜäá.

ï õñãü ò

Ç åëëçíéêÞ ÂïõëÞ, óôéò 25 Áõãïýóôïõ 1920, êçñýóóåé ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï «Üîéïí ôçò ÅëëÜäïò åõåñãÝôçí êáé óùôÞñá ôçò ðáôñßäïò» ãéá ôç äéðëùìáôéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ, ðïõ áíáãíùñßæåôáé áðü üëïõò.

ËáúêÞ åéêüíá ôïõ 1920, Ýñãï ôïõ Óùô. ×ñçóôßäç. Áðåéêïíßæåé, ìå öüíôï ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, ôéò åëåõèåñùìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò (ìå ìïñöÞ ãõíáéêþí) íá êáèïäçãïýíôáé áðü ôïí Åë. ÂåíéæÝëï.

67

67

×Üñôçò ôçò ÅëëÜäáò ìåôÜ ôç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí.

Ðñïò ôïí Åëëçíéêüí ëáüí! Åßìáé åõôõ÷Þò áããÝëùí ðñïò õìÜò üôé, óÞìåñïí, åâäüìçí åðÝôåéïí ôçò õðïãñáöÞò ôçò óõíèÞêçò ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ, õðåãñÜöç ç óõíèÞêç åéñÞíçò ìåôÜ ôçò Ôïõñêßáò, ç óõíèÞêç äé’ çò áé êõñéþôáôáé óýììá÷ïé äõíÜìåéò ìåôáâéâÜæïõóéí åéò ôçí ÅëëÜäá ôçí êõñéáñ÷ßáí ôçò ÄõôéêÞò ÈñÜêçò, Þôéò åß÷å ðáñá÷ùñçèÞ ðñïò áõôÜò õðü ôçò Âïõëãáñßáò äéÜ ôçò óõíèÞêçò ôïõ Íåúãý, êáé ç óõíèÞêç ìåôÜ ôçò Éôáëßáò, äé’ çò áýôç ìåôáâéâÜæåé åéò çìÜò ôá ÄùäåêÜíçóá. Êáè’ çí óôéãìÞí ôï Ýñãïí, üðåñ äéåîÜãïìåí åí ìÝóù ôïóïýôùí äõó÷åñåéþí, óôåöáíïýôáé äéÜ ôïéáýôçò åðéôõ÷ßáò, áéóèÜíïìáé ôï êáèÞêïí íá åêöñÜóù ðñïò ôïõò óõìðïëßôáò ìïõ ôçí âáèåßáí åõãíùìïóýíçí ìïõ äéÜ ôçí óôáèåñÜí åìðéóôïóýíçí ìå ôçí ïðïßáí ìå ðåñéÝâáëïí åðß ôüóá Ýôç, êáôáóôÞóáíôåò ïýôù äõíáôïýò ôïõò åèíéêïýò èñéÜìâïõò, ôïõò ïðïßïõò ðáíçãõñßæïìåí óÞìåñïí. Ç áõôáðÜñíçóéò, ç êáñôåñßá ä’ åðß ðÜóé ôïõ ëáïý üðùò áíôéìåôùðßóç ðÜíôá êßíäõíïí ìÜëëïí Þ íá áèåôÞóç ôïí äïèÝíôá ëüãïí ôïõ êáé áðéóôÞóç ðñïò ôáò åèíéêÜò ðáñáäüóåéò, ðñïóèÝôïõóéí åéò ôçí ìéêñÜí ìáò åèíéêÞí éóôïñßáí ëáìðñïôÜôáò óåëßäáò, äéÜ ôáò ïðïßáò ç óçìåñéíÞ ãåíåÜ äéêáéïýôáé íá åßíáé õðåñÞöáíïò. Ç éäéêÞ ìïõ õðåñçöÜíåéá åßíáé üôé åß÷ïí ôçí ôéìÞí íá çãçèþ ôïéïýôïõ ëáïý åãêëåßïíôïò æþðõñá áéóèÞìáôá, ùò êáé éêáíïý íá äéáðñÜîç Ýñãá ôïóïýôïí ìåãáëïöõÜ, åÜí ìüíïí êáëþò ïäçãÞôáé. ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ ÂÅÍÉÆÅËÏÓ

68

ù ò ðñ õð

ùè

Ç êñßóç óõíå÷ßæåôáé

ï õñãü ò

Ç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí áðïôåëåß ôï áðïêïñýöùìá ôçò åëëçíéêÞò áëõôñùôéêÞò ðïëéôéêÞò êáé äéðëùìáôéêü èñßáìâï ôïõ ÂåíéæÝëïõ. Äåí åßíáé üìùò éêáíÞ íá öÝñåé ôçí ðïëéôéêÞ çñåìßá óôï åóùôåñéêü ôçò ÷þñáò. Ï åèíéêüò äé÷áóìüò åîáêïëïõèåß íá åßíáé ñéæùìÝíïò óôéò óõíåéäÞóåéò óçìáíôéêïý ìÝñïõò ôùí ðïëéôþí. Ïé áíôßðáëåò ðëåõñÝò, âåíéæåëéêïß êáé âáóéëüöñïíåò, åêöñÜæïõí ôï ðÜèïò êáé ôï ìßóïò ôïõò ìå ðïëéôéêÝò áíôéðáñáèÝóåéò. Äýï ìÝñåò ìåôÜ ôçí õðïãñáöÞ ôçò ÓõíèÞêçò ôùí Óåâñþí, äýï áðüôáêôïé áîéùìáôéêïß ôçò áíôéâåíéæåëéêÞò ðáñÜôáîçò åðé÷åéñïýí íá äïëïöïíÞóïõí ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï óôï Óéäçñïäñïìéêü Óôáèìü ôçò Ëõþí, óôï Ðáñßóé. ÄÝêá óöáßñåò åðé÷åéñïýí, ÷ùñßò åðéôõ÷ßá, íá åìðïäßóïõí ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ ðñùèõðïõñãïý óôçí ÅëëÜäá. Äýï óöáßñåò ôñáõìáôßæïõí åëáöñÜ ôïí ÂåíéæÝëï óôï ÷Ýñé. Ç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç ôçò ÷þñáò äÝ÷åôáé âáñý ðëÞãìá áðü ôéò íÝåò áíôéðáñáèÝóåéò êáé ôá åðåéóüäéá, ðïõ ðñïêáëåß ç áðüðåéñá äïëïöïíßáò. Ïé äéáäçëþóåéò êáé ïé êáôáóôñïöÝò óôïõò äñüìïõò ôçò ÁèÞíáò åßíáé ðïëëÝò. Ïé åéäÞóåéò öÝñíïõí ôïí ÂåíéæÝëï íåêñü. Ôá Ýêôñïðá êïñõöþíïíôáé ìå ôçí Üäéêç äïëïöïíßá, áðü óôñáôéþôåò ôùí ÔáãìÜôùí Áóöáëåßáò, ôïõ ºùíá Äñáãïýìç, äéðëùìÜôç êáé óõããñáöÝá, ìå ìåãÜëç ðñïóöïñÜ óôï ìáêåäïíéêü áãþíá. Ç äïëïöïíßá áõôÞ áðïôåëåß óôßãìá ãéá ôç âåíéæåëéêÞ ðáñÜôáîç êáé èá åðçñåÜóåé áñíçôéêÜ ôçí êïéíÞ ãíþìç. Äýï ìÝñåò ìåôÜ ôçí õðïãñáöÞ ôçò ÓõíèÞêçò ôùí Óåâñþí êáé åíþ ï ÂåíéæÝëïò âñéóêüôáí óôï Óéäçñïäñïìéêü Óôáèìü ôçò Ëõþí, óôï Ðáñßóé, ãéá íá åðéóôñÝøåé óôçí ÁèÞíá, äýï áðüôáêôïé áîéùìáôéêïß ôïí ðõñïâïëïýí êáé ôïí ôñáõìáôßæïõí åëáöñÜ. ËáúêÞ åéêüíá ôçò áðüðåéñáò.

69

69

1

2

3

¸íá Üëëï ãåãïíüò, ï îáöíéêüò èÜíáôïò ôïõ âáóéëéÜ ÁëÝîáíäñïõ áðü äÜãêùìá ðéèÞêïõ, èá åðáíáöÝñåé ôï ðñüâëçìá ôçò ìïíáñ÷ßáò. Ï ðñßãêéðáò Ðáýëïò, ôñéôüôïêïò ãéïò ôïõ Ýêðôùôïõ âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ, áðïññßðôåé –ìåôÜ áðü õðüäåéîç ôïõ ðáôÝñá ôïõ– ôçí ðñüôáóç íá ïñêéóôåß íÝïò âáóéëéÜò ôçò ÅëëÜäáò. ¸ôóé ï ÂåíéæÝëïò óõãêáëåß ôç ÂïõëÞ, ç ïðïßá åêëÝãåé áíôéâáóéëéÜ ôï íáýáñ÷ï Ðáýëï Êïõíôïõñéþôç.

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò åðéóôñÝöåé óôçí ÁèÞíá ìåôÜ ôçí åíáíôßïí ôïõ äïëïöïíéêÞ áðüðåéñá.

2. ÄçìïöéëÞò öùôïãñáößá ôïõ âáóéëéÜ ÁëÝîáíäñïõ (1919) ìÝóá óôçí áãáðçìÝíç ôïõ ÐÜêáñíô, ìáæß ìå ôïí Öñéôò, ôï ëõêüóêõëü ôïõ. Ï ðñüùñïò èÜíáôïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ðñïêÜëåóå ìåãÜëï ðïëéôåéáêü æÞôçìá, äßíïíôáò áöïñìÞ óôïõò áíôéâåíéæåëéêïýò íá áíáêéíÞóïõí ôï èÝìá ôçò åðáíüäïõ ôïõ åîüñéóôïõ Êùíóôáíôßíïõ. Ï ÁëÝîáíäñïò äÝ÷èçêå ôï èáíÜóéìï äÜãêùìá ôïõ ðéèÞêïõ, üôáí ðñïóðÜèçóå íá ÷ùñßóåé ôï ëõêüóêõëü ôïõ áð’ ôïí ðßèçêï, êáèþò êáâãÜäéæáí. ÁíáöÝñåôáé ðùò ï Öñéôò, ôï ëõêüóêõëï, äåí Üíôåîå ôï èÜíáôï ôïõ áöåíôéêïý ôïõ êáé ðÝèáíå ëßãï ìåôÜ.

3. Óôéò 31 Éïõëßïõ 1920 Üíôñåò ôùí ÔáãìÜôùí Áóöáëåßáò äïëïöïíïýí ôïí ºùíá Äñáãïýìç, ùò áíôßðïéíá ôçò áðüðåéñáò êáôÜ ôïõ ÂåíéæÝëïõ. Áêñáßá âåíéæåëéêÜ óôïé÷åßá ðñïÝâçóáí êáé óå Üëëåò âéáéïðñáãßåò êáé âáíäáëéóìïýò.

70

70

ôçí ß ä

åð

éá

Ç åêëïãéêÞ Þôôá ôïõ 1920

ï ÷ Þ . ..

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åßíáé áðïöáóéóìÝíïò íá óõíå÷ßóåé ôï Ýñãï ôïõ. Åðéèõìåß íá Ý÷åé ôç ëáúêÞ åíôïëÞ êáé åìðéóôïóýíç êáé êñßíåé üôé ç ðëåéïøçößá ôùí ðïëéôþí èá óôçñßîåé ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ. Ãé’ áõôü ðñïêçñýóóåé åêëïãÝò, ðïõ åß÷áí áíáâëçèåß ìÝ÷ñé ôüôå ëüãù ôçò äéåèíïýò êáôÜóôáóçò. Ïé åêëïãÝò ãßíïíôáé ôçí 1ç Íïåìâñßïõ 1920. Ç áéóéïäïîßá ôïõ ÂåíéæÝëïõ, üìùò, äåí áíôáðïêñßíåôáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Ç áðüöáóÞ ôïõ èá åßíáé ìïéñáßá ãéá ôïí ßäéï áëëÜ êáé ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ åëëçíéóìïý. Ôá ðïëéôéêÜ ðÜèç êáé ï öáíáôéóìüò êõñéáñ÷ïýí óôïí ðñïåêëïãéêü áãþíá. Ç ðáñÜôáîç ôïõ ÂåíéæÝëïõ Ý÷åé íá áíôéìåôùðßóåé ôçí ÇíùìÝíç Áíôéðïëßôåõóç, óôçí ïðïßá ìåôÝ÷ïõí äåêáÝîé êüììáôá êáé ðïëëÝò ðñïóùðéêüôçôåò. Ï ëáüò åßíáé êïõñáóìÝíïò áðü ôéò ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò ôùí ïêôþ ôåëåõôáßùí åôþí. Ïé áíôßðáëïé ôïõ ÂåíéæÝëïõ äçìáãùãïýí õðÝñ ôïõ âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ. Ï ëáüò, ðáñáóõñìÝíïò, äåí ìðïñåß íá áíôéëçöèåß ôçí áîßá ôçò «ÅëëÜäáò ôùí äýï çðåßñùí êáé ôùí ðÝíôå èáëáóóþí», ðïõ Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé ï ÂåíéæÝëïò ìå ôç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí. ÏñéóìÝíïé áíôéâåíéæåëéêïß, ìÜëéóôá, ÷áñáêôçñßæïõí ôçí åêóôñáôåßá óôç ÌéêñÜ Áóßá «ôõ÷ïäéùêôéêü ôüëìçìá». ÁöÞíïõí íá åííïçèåß üôé, áí Ýñèïõí óôçí åîïõóßá, èá ôçí ôåñìáôßóïõí êáé ïé óôñáôéþôåò èá åðéóôñÝøïõí óôá óðßôéá ôïõò. Ç êïéíÞ ãíþìç äéáìïñöþíåôáé ìÝóá óå êëßìá öáíáôéóìïý åíáíôßïí ôïõ ÂåíéæÝëïõ. Óôïõò øçöïöüñïõò ôþñá ðåñéëáìâÜíïíôáé êáé ïé ÷éëéÜäåò Ôïýñêïé ôçò Ìáêåäïíßáò, êáèþò êáé Üëëåò ìåéïíüôçôåò, ðïõ åßíáé áíôßèåôåò ðñïò ôçí åðÝêôáóç ôçò ÅëëÜäáò.

Tï ðñùôïóÝëéäï ôçò åöçìåñßäáò Ðáôñßò ôçí çìÝñá ôùí åêëïãþí ôçò 1çò Íïåìâñßïõ, ðïõ ðñïâÜëëåé ôï âáóéêü åêëïãéêü åðé÷åßñçìá ôùí ÖéëåëåõèÝñùí: ôçí åðÝêôáóç ôçò ÅëëÜäáò ìÝóá óå ìßá äåêáåôßá (1910-1920).

71

71

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

1. 6 Äåêåìâñßïõ 1920: Ç ÁèÞíá õðïäÝ÷åôáé ìå ðñùôïöáíåßò åêäçëþóåéò ôïí Ýêðôùôï ìïíÜñ÷ç Êùíóôáíôßíï.

1

Ç åêëïãéêÞ áíáìÝôñçóç êáôáëÞãåé óå Þôôá ãéá ôç âåíéæåëéêÞ ðáñÜôáîç. Ôï ðëåéïøçöéêü åêëïãéêü óýóôçìá äßíåé ìüíï 110 âïõëåõôéêÝò Ýäñåò óôïõò âåíéæåëéêïýò êáé 250 óôçí ÇíùìÝíç Áíôéðïëßôåõóç. Ï ßäéïò ï ÂåíéæÝëïò äåí åêëÝãåôáé ïýôå êáí âïõëåõôÞò. ÁðïãïçôåõìÝíïò, áðïöáóßæåé íá åãêáôáëåßøåé ôç ÷þñá êáé áõôïåîïñßæåôáé óôï åîùôåñéêü. Ç íÝá êõâÝñíçóç ðñïêçñýóóåé äçìïøÞöéóìá ãéá ôçí åðÜíïäï ôïõ Êùíóôáíôßíïõ óôï èñüíï. ¸ôóé, óôéò áñ÷Ýò Äåêåìâñßïõ 1920, ç ÁèÞíá õðïäÝ÷åôáé ôï âáóéëéÜ ìå åêäçëþóåéò åíèïõóéáóìïý.

3 Íïåìâñßïõ 1920: ÌÞíõìá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ ðñïò ôïí åëëçíéêü ëáü êáé ôïõò ÖéëåëåõèÝñïõò, ó÷åôéêÜ ìå ôçí áðï÷þñçóÞ ôïõ áðü ôçí ðïëéôéêÞ

2 2. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò, ìåôÜ ôçí êáôáøÞöéóÞ ôïõ, ðÜíù óôç èáëáìçãü «ÍÜñêéóóïò» åãêáôáëåßðåé ôçí ÅëëÜäá.

Êáôáëåßðùí ôçí áñ÷Þí êáé ôçí ðïëéôéêÞí óêçíÞí, åðéèõìþ íá áðåõèõíèþ ðñïò ôïí åëëçíéêüí ëáüí êáé ðñïò ôï êüììá ôùí ÖéëåëåõèÝñùí: Ðñïò ìåí ôïí åëëçíéêüí ëáüí äéÜ íá ôïí âåâáéþóù üôé ïõäåìßáí ðéêñßáí äïêéìÜæù äéÜ ôçí øÞöïí ôçò ÊõñéáêÞò, ðéóôåýùí üôé äõóêüëùò Üëëïò ôéò ëáüò èá çíåß÷åôï üðùò, åðß äéåôßáí áðü ôçò áíáêù÷Þò êáé ôçò ïõóéáóôéêÞò ôåñìáôßóåùò ôïõ ðïëÝìïõ, ðáñáìÝíç åðéóôñáôåõìÝíïò, ùò óõíÝâç äéÜ ôïí åëëçíéêüí ëáüí. Ðñïò äå ôïõò ößëïõò ìïõ, äéÜ íá æçôÞóù ðáñ’ áõôþí üðùò –ìíÞìïíåò ôùí áñ÷þí áßôéíåò åíÝðíåõóáí ôï êüììá ôùí ÖéëåëåõèÝñùí, äéÜ ìåí ôçí åîùôåñéêÞí ðïëéôéêÞí êáè’ üëïí ôï áðü 1910 ìÝ÷ñé 1915 êõñßùò äéÜóôçìá– ìç ðáýóùóé íá õðïôÜóóùóé ôï óõìöÝñïí ôïõ êüììáôïò åéò ôï óõìöÝñïí ôïõ êñÜôïõò êáé óõíåðþò ìç ðñïâáßíùóß ðïôå åéò êáììßáí ðñÜîéí Þ åíÝñãåéáí ðñéí åîåôÜóùóé ôßíá åðßäñáóéí äýíáôáé íá Ý÷ç áýôç åðß ôïõ êïéíïý óõìöÝñïíôïò. ÐÝðïéèá äå óõã÷ñüíùò üôé èá õðïôá÷èþóé êáé ïýôïé Üíåõ ðéêñßáò åéò ôçí ëáúêÞí åôõìçãïñßáí. ÅËÅÕÈÅÑÉÏÓ ÂÅÍÉÆÅËÏÓ

72

72

ó ôç æù

Þô

Åêôüò ÅëëÜäïò

ï õ .. .

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, ðáñÜ ôçí åêëïãéêÞ Þôôá êáé ôçí áíá÷þñçóÞ ôïõ óôï åîùôåñéêü, äå óôáìáôÜ íá åíäéáöÝñåôáé ãéá ôéò ðïëéôéêÝò åîåëßîåéò óôçí ÅëëÜäá. Óõíå÷ßæåé íá ðáñåìâáßíåé êáé íá åðçñåÜæåé ôçí ðïñåßá ôïõ Êüììáôïò ôùí ÖéëåëåõèÝñùí. Ïé áðüøåéò ôïõ ìåôáöÝñïíôáé óôçí ÅëëÜäá êáé äçìïóéåýïíôáé óôï «âåíéæåëéêü Ôýðï» áðü óôåíïýò ðñþçí óõíåñãÜôåò ôïõ. Óå äéðëùìáôéêü åðßðåäï ðñïóðáèåß íá ìçí áíáôñáðåß ç ÓõíèÞêç ôùí Óåâñþí. ÖôÜíïíôáò óôçí Åõñþðç, åðéäéþêåé íá óõíáíôçèåß ìå çãåôéêÝò ðñïóùðéêüôçôåò ôùí óõììá÷éêþí êñáôþí. Áðü ôéò óõæçôÞóåéò ìáæß ôïõò áíôéëáìâÜíåôáé üôé ç ðïëéôéêÞ ôùí óõììÜ÷ùí Ý÷åé áëëÜîåé êáé ôá åëëçíéêÜ óõìöÝñïíôá äåí åßíáé åîáóöáëéóìÝíá. Ïé óýììá÷ïé äåí åìðéóôåýïíôáé ôï âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíï êáé áñíïýíôáé íá õðïóôçñßîïõí ïéêïíïìéêÜ êáé ðïëéôéêÜ ôç íÝá êõâÝñíçóç. Ï ÂåíéæÝëïò ðñïóöÝñåé ôéò õðçñåóßåò ôïõ óôïõò ðïëéôéêïýò ôïõ áíôéðÜëïõò. Õðïäåéêíýåé Ýãêáéñá óôçí åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç üôé ðñÝðåé íá áíáæçôçèåß åéñçíéêÞ ëýóç ãéá ôï ìéêñáóéáôéêü æÞôçìá êáé íá ðåñéïñéóôåß ç äñáóôçñéüôçôá ôùí åëëçíéêþí óôñáôåõìÜôùí óôç æþíç ôçò Óìýñíçò. ÂëÝðåé èåôéêÜ ôçí ðñüôáóç ôùí óõììÜ÷ùí ãéá áõôïíïìßá ôçò Óìýñíçò, óõììá÷éêÞ äéïßêçóç ôçò õðüëïéðçò ðåñéï÷Þò êáé êáôï÷ýñùóç ôçò åëëçíéêÞò êõñéáñ÷ßáò óå üëç ôç ÈñÜêç, äõôéêÞ êáé áíáôïëéêÞ. Ðñïôåßíåé íá áíáëÜâåé ï ßäéïò ôçí ðïëéôéêÞ åõèýíç ôïõ åéñçíéêïý äéáêáíïíéóìïý. ¸ôóé ç ÅëëÜäá èá äþóåé ôçí åéêüíá üôé, óôçí åîùôåñéêÞ ôçò ðïëéôéêÞ, åßíáé åíùìÝíç. 1⁄4ìùò ïé áíôéâåíéæåëéêÝò êõâåñíÞóåéò ôçò ÅëëÜäáò áðïññßðôïõí ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ, üðùò êáé ôéò ðñïôÜóåéò ôùí óõììÜ÷ùí. Ï ÂåíéæÝëïò åîáêïëïõèåß íá ðñïáóðßæåôáé ôá åëëçíéêÜ óõìöÝñïíôá áêüìá êáé óôï ãáìÞëéï ôáîßäé ôïõ óôçí ÁìåñéêÞ (1921-22), ìå ôçí åõêáéñßá ôïõ äåýôåñïõ ãÜìïõ ôïõ, ìå ôçí ¸ëåíá Óêõëßôóç.

1

2

1. Óôéò 15 Óåðôåìâñßïõ 1921 ï Åë. ÂåíéæÝëïò ôåëåß ôïõò ãÜìïõò ôïõ ìå ôçí ¸ëåíá Óêõëßôóç óå óôåíü ïéêïãåíåéáêü êýêëï óôï Ëïíäßíï. Èá áêïëïõèÞóåé ôï ôáîßäé ôïõò óôéò ÇÐÁ.

2. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò óôï Ëåõêü Ïßêï (ÇÐÁ), ôï 1922.

73

Ç ÌéêñáóéáôéêÞ åêóôñáôåßá Ïé öéëïâáóéëéêÝò êõâåñíÞóåéò óõíå÷ßæïõí ôïí ðüëåìï óôç ÌéêñÜ Áóßá ìå óôü÷ï ôçí ¢ãêõñá, ïñìçôÞñéï ôïõ ÊåìÜë. Ïé óýììá÷ïé, üìùò, äåí õéïèåôïýí êïéíÞ óôÜóç: ÃÜëëïé êáé Éôáëïß Ý÷ïõí áíáãíùñßóåé ôçí êõâÝñíçóç ôïõ ÊåìÜë êáé ðñïóðáèïýí íá áðïóýñïõí ôá óôñáôåýìáôÜ ôïõò áðü ôç ÌéêñÜ Áóßá, åíþ ïé ¢ããëïé èåùñïýí üôé ç ðáñïõóßá ôùí ÅëëÞíùí óôç ÌéêñÜ Áóßá åîõðçñåôåß ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõò óôçí ðåñéï÷Þ. Ç çãåóßá ôïõ åëëçíéêïý óôñáôåýìáôïò áëëÜæåé. Ïé åìðåéñïðüëåìïé âåíéæåëéêïß áîéùìáôéêïß áíôéêáèßóôáíôáé áðü Üðåéñïõò óôéò ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò áíôéâåíéæåëéêïýò áîéùìáôéêïýò. Ç ðñþôç Þôôá ôùí ÅëëÞíùí óôç ÌéêñÜ Áóßá óçìåéþíåôáé ôïí ÄåêÝìâñéï ôïõ 1920. Ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç áñíåßôáé ôç óõìâéâáóôéêÞ äéðëùìáôéêÞ ëýóç ðïõ ðñïôåßíïõí ïé óýììá÷ïé óôï Ëïíäßíï. Ç óôñáôéùôéêÞ çãåóßá áäõíáôåß íá åêìåôáëëåõôåß ôïí ôïõñêéêü åìöýëéï ðüëåìï. Ç åðßèåóç ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý, ôçí Üíïéîç ôïõ 1921, áðïôõã÷Üíåé êáé ç èÝóç ôïõ ÊåìÜë åíéó÷ýåôáé. Ôï êáëïêáßñé ï âáóéëéÜò êáé ï ðñùèõðïõñãüò ðñïóðáèïýí íá åíéó÷ýóïõí ôï çèéêü ôùí ÅëëÞíùí ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõò óôç ÌéêñÜ Áóßá. ÔÝëç Éïõíßïõ 1921 êáôáëáìâÜíåôáé ç ÊéïõôÜ÷åéá, ôï Åóêß Óå÷ßñ êáé ôï Áöéüí Êáñá÷éóÜñ áðü ôá åëëçíéêÜ óôñáôåýìáôá. 1⁄4ìùò ïé åðéôõ÷ßåò áõôÝò ìÝíïõí ÷ùñßò áíôßêñéóìá, áöïý ï óôñáôüò ôïõ ÊåìÜë äéáöåýãåé. Ï ÊåìÜë, åíéó÷õìÝíïò áðü ôçí õðïãñáöÞ óõìöùíéþí ìå ôïõò Óïâéåôéêïýò, óõãêåíôñþíåé ôá óôñáôåýìáôÜ ôïõ óôçí ¢ãêõñá êáé ôá áíáäéïñãáíþíåé. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò ðñïóðáèåß íá åíéó÷õèåß ìå íÝá åðéóôñÜôåõóç. Ôá ðñïâëÞìáôá, üìùò, åßíáé ðïëëÜ. Ïé åëëçíéêÝò äõíÜìåéò, åîáíôëçìÝíåò áðü ôç óõíå÷Þ ðñïþèçóç óôá áöéëüîåíá åäÜöç êáé ôéò äýóêïëåò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ôïõ åóùôåñéêïý ôçò ÌéêñÜò Áóßáò, áíôéìåôùðßæïõí, åðéðëÝïí, ìåãÜëá ðñïâëÞìáôá áíåöïäéáóìïý, êáèþò âñßóêïíôáé ìáêñéÜ áðü ôá ðáñÜëéá. Ïé ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò îåêéíïýí ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1921 óôïí ðïôáìü ÓáããÜñéï, ÷ùñßò óçìáíôéêÞ åðéôõ÷ßá åíáíôßïí ôïõ ÊåìÜë. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò ìÝíåé êáèçëùìÝíïò óôï å÷èñéêü ôïõñêéêü Ýäáöïò üëï ôï ÷åéìþíá ôïõ 1921-22. ËáúêÞ ëéèïãñáößá ðïõ áðåéêïíßæåé ôç ìÜ÷ç ôïõ ÓáããÜñéïõ, êïíôÜ óôçí ¢ãêõñá. ÐáñÜ ôï èñéáìâåõôéêü ÷áñáêôÞñá ôçò ëéèïãñáößáò, ç ðïëýíåêñç áõôÞ ìÜ÷ç áðïôåëåß óçìåßï êáìðÞò ôçò ÌéêñáóéáôéêÞò åêóôñáôåßáò.

74

74

ôçí ß ä

åð

éá

Ç ÌéêñáóéáôéêÞ êáôáóôñïöÞ

ï ÷ Þ . ..

Ï ÷ñüíïò êõëÜåé ðñïò üöåëïò ôùí Ôïýñêùí. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò âñßóêåôáé óôç ÷åéñüôåñÞ ôïõ êáôÜóôáóç, áíôéìåôùðßæïíôáò áêüìá êáé ðñïâëÞìáôá äéáôñïöÞò. 1⁄4ôáí îåêéíÜ ç ïñãáíùìÝíç áíôåðßèåóç ôïõ ôïõñêéêïý óôñáôïý, ôï ìÝôùðï äéáóðÜôáé. Ï åëëçíéêüò óôñáôüò õðï÷ùñåß Üôáêôá ðñïò ôá äõôéêÜ ðáñÜëéá ôçò ÌéêñÜò Áóßáò. Ïé Ôïýñêïé ðñïåëáýíïõí êáé êáôáóôñÝöïõí ðüëåéò êáé ÷ùñéÜ ôçò åëëçíéêÞò Éùíßáò êáé ôïõ Ðüíôïõ. Åîïíôþíïõí ôïõò ðëçèõóìïýò ôïõò êáé îåñéæþíïõí ôïí åëëçíéóìü ôñéþí ÷éëéÜäùí ÷ñüíùí. Ôï ïëïêáýôùìá ïëïêëçñþíåôáé ìå ôçí ðõñðüëçóç êáé ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò Óìýñíçò (26 Áõãïýóôïõ 1922). Ï Ìçôñïðïëßôçò ×ñõóüóôïìïò äïëïöïíåßôáé áðü ôïõò Ôïýñêïõò ìå âÜíáõóï ôñüðï. ×éëéÜäåò ÌéêñáóéÜôåò ¸ëëçíåò, óõãêåíôñùìÝíïé óôçí ðñïêõìáßá ôçò Óìýñíçò, åîïíôþíïíôáé. Ç ÌéêñáóéáôéêÞ êáôáóôñïöÞ äñïìïëïãåß ñáãäáßåò ðïëéôéêÝò åîåëßîåéò. Ï óõíôáãìáôÜñ÷çò Íéêüëáïò ÐëáóôÞñáò, åðéêåöáëÞò ôïõ óôñáôïý, ìáæß ìå Üëëïõò áîéùìáôéêïýò, åðáíáóôáôåß óôç ËÝóâï êáé ôç ×ßï ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1922. Óôá íçóéÜ áõôÜ Ý÷ïõí áðïâéâáóôåß ìïíÜäåò ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý åãêáôáëåßðïíôáò ôç ÌéêñÜ Áóßá. Ïé åðáíáóôÜôåò áðáéôïýí ôçí ðáñáßôçóç ôïõ âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ, ôç äéåíÝñãåéá åêëïãþí êáé ôç äçìéïõñãßá éó÷õñïý óôñáôïý. Ï Êùíóôáíôßíïò õðï÷ñåþíåôáé óå ðáñáßôçóç. ÍÝïò âáóéëéÜò ïñêßæåôáé ï äéÜäï÷ïò Ãåþñãéïò ´. Ïé åðáíáóôÜôåò öôÜíïõí óôçí ÁèÞíá êáé êáôáëáìâÜíïõí ôçí åîïõóßá. ÐáñáðÝìðïõí óå äßêç (ôçí åðïíïìáæüìåíç «äßêç ôùí Ýîé») üóïõò èåùñïýí õðåýèõíïõò ôçò êáôáóôñïöÞò (óõíïëéêÜ Ýîé Üôïìá). 1⁄4ëïé êáôáäéêÜæïíôáé óå èÜíáôï ãéá ðñïäïóßá (Ïêôþâñéïò 1922) êáé åêôåëïýíôáé. ÁíÜìåóá óå áõôïýò ðåñéëáìâÜíïíôáé ï ðñùèõðïõñãüò Ä. Ãïýíáñçò êáé ï óôñáôçãüò ×áôæáíÝóôçò.

1. ÔÝëç Áõãïýóôïõ ôïõ 1922 ôá êåìáëéêÜ óôñáôåýìáôá ìðáßíïõí óôç Óìýñíç. Ïé ¸ëëçíåò êÜôïéêïé äéþêïíôáé êáé ç ðüëç (ç «Ãêéáïýñ Éóìßñ», êáôÜ ôïõò Ôïõñêïõò) ðõñðïëåßôáé.

2. Ï Ìçôñïðïëßôçò Óìýñíçò ×ñõóüóôïìïò, óôçí ôåëåõôáßá ôïõ åðéóôïëÞ ðñïò ôïí ÂåíéæÝëï, ãñÜöåé ìåôáîý Üëëùí: «...Íõí ößëôáôå áäåëöÝ, Óå ìüíïí èåùñïýìåí ôïí áðü ìç÷áíÞò Èåüí, Óå âñÜ÷ïí, Óå åëðßäá, Óå ÓùôÞñá êáé Ìåóóßáí ìáò...»

1

2

75

75

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

Ç ÓõíèÞêç ôçò ËùæÜííçò Ç åðáíáóôáôéêÞ åðéôñïðÞ êáëåß ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï íá âïçèÞóåé ôçí ÅëëÜäá óôï äéðëùìáôéêü ðåäßï óôéò äýóêïëåò åêåßíåò óôéãìÝò. Ï ÂåíéæÝëïò óõóôÞíåé íá áíáóõãêñïôçèåß ï åëëçíéêüò óôñáôüò üóï ôï äõíáôüí ãñçãïñüôåñá, êÜôé ðïõ ãßíåôáé êáôïñèùôü óå éêáíïðïéçôéêü âáèìü. Ìåôáâáßíåé óôç ËùæÜííç (ÍïÝìâñéïò ôïõ 1922), üðïõ äéåîÜãåôáé äéÜóêåøç ãéá ôç óýíáøç ïñéóôéêÞò åéñÞíçò ìå ôçí Ôïõñêßá. Ðñþôï ìÝëçìá ôïõ ÂåíéæÝëïõ åßíáé ç áíôáëëáãÞ ôùí ðëçèõóìþí áíÜìåóá óôçí Ôïõñêßá êáé ôçí ÅëëÜäá. Ç õðïãñáöÞ ôçò ó÷åôéêÞò óýìâáóçò õðï÷ñåþíåé ôïõò ÷ñéóôéáíïýò ðïõ êáôïéêïýí óôçí Ôïõñêßá (ðÜíù áðü Ýíá åêáôïììýñéï) íá åãêáôáóôáèïýí óôçí ÅëëÜäá êáé, áíôßóôïé÷á, ôïõò ìïõóïõëìÜíïõò ôçò ÅëëÜäáò (ãýñù óôéò ðåíôáêüóéåò ÷éëéÜäåò) íá åãêáôáóôáèïýí óôçí Ôïõñêßá. Áðü ôï ìÝôñï åîáéñïýíôáé ïé ¸ëëçíåò ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò êáé ïé ìïõóïõëìÜíïé ôçò ÄõôéêÞò ÈñÜêçò.

1

Ç óýìâáóç áõôÞ åðçñåÜæåé ìå ôñüðï ôñáãéêü ôéò æùÝò ÷éëéÜäùí áíèñþðùí, ðïõ ðáßñíïõí ôï äñüìï ôçò ðñïóöõãéÜò. Ùóôüóï åßíáé Ýíá ìÝôñï áíáãêáßï êÜôù áðü ôçí ðßåóç ôïõ êåìáëéêïý êñÜôïõò, ðïõ èÝëåé ìéá Ôïõñêßá åèíéêÜ ïìïéïãåíÞ –áðïôåëïýìåíç ìüíï áðü Ôïýñêïõò– êáé áðåéëåß ìå åîüíôùóç ôïõò ¸ëëçíåò ôçò ÌéêñÜò Áóßáò êáé ôïõ Ðüíôïõ. Ï ÂåíéæÝëïò, ìå ôçí õðïãñáöÞ ôçò óýìâáóçò áõôÞò, ðåôõ÷áßíåé íá ôåèïýí ïé üñïé ãéá ôçí åéñçíéêÞ óõíýðáñîç ôùí äýï áíôßðáëùí ÷ùñþí, ôåñìáôßæïíôáò ôïí ðüëåìï ÷ùñßò åðá÷èåßò üñïõò. Ç åãêáôÜóôáóç ôùí ðñïóöýãùí óôçí ÅëëÜäá èá äçìéïõñãÞóåé ìéá ÅëëÜäá åèíéêÜ óõìðáãÞ êáé ìåëëïíôéêÜ éó÷õñüôåñç.

2 1. Ç ìåãÜëç Ýîïäïò ôïõ åëëçíéóìïý ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.

2. Ç åëëçíéêÞ áíôéðñïóùðåßá óôç óõíäéÜóêåøç ôçò ËùæÜííçò. ÅðéêåöáëÞò ï Åë. ÂåíéæÝëïò.

76

76

Ïé äéðëùìáôéêÝò ðñïóðÜèåéåò ôïõ ÂåíéæÝëïõ åîáóöáëßæïõí ãéá ôçí ÅëëÜäá ìéá Ýíôéìç åéñÞíç ìå ôç ÓõíèÞêç ôçò ËùæÜííçò (Éïýëéïò 1923). Ç ÅëëÜäá äéáôçñåß ôç ÄõôéêÞ ÈñÜêç. Óýíïñï ìå ôçí Ôïõñêßá ïñßæåôáé ï ðïôáìüò ¸âñïò. Óôçí ÅëëÜäá áíáãíùñßæåôáé ç êõñéáñ÷ßá óôá íçóéÜ ôïõ áíáôïëéêïý Áéãáßïõ, åêôüò áðü ôçí ºìâñï êáé ôçí ÔÝíåäï, ðïõ åðéóôñÝöïíôáé óôçí Ôïõñêßá, áëëÜ ìå åéäéêü êáèåóôþò ãéá ôïõò ¸ëëçíåò êáôïßêïõò ôïõò.

ó ôç Þô

æù

Ôï ðïëéôåéáêü æÞôçìá

ï õ .. .

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò êáé ç åëëçíéêÞ áíôéðñïóùðåßá Ý÷ïõí åðéôåëÝóåé Ýíá äýóêïëï áëëÜ áîéüëïãï Ýñãï óôç ËùæÜííç. ÐñïóöÝñïõí óôçí ÅëëÜäá ôçí åéñÞíç. Åãêáôáëåßðåôáé ç ðïëéôéêÞ óõíÝ÷éóçò ôïõ ðïëÝìïõ êáé ï óôü÷ïò ôçò ÌåãÜëçò ÉäÝáò áðïôåëåß ðëÝïí ðáñåëèüí. Óôï åóùôåñéêü ôçò ÷þñáò êõñßáñ÷ï ðïëéôéêü æÞôçìá åßíáé ôï ìÝëëïí ôçò âáóéëåßáò óôçí ÅëëÜäá. Ôï ðïëßôåõìá èá ðáñáìåßíåé âáóéëåõüìåíç äçìïêñáôßá Þ èá áëëÜîåé óå áâáóßëåõôç äçìïêñáôßá; Ïé äéåñãáóßåò êáé ïé áíôéðáñáèÝóåéò áíÜìåóá óôá ðïëéôéêÜ êüììáôá åßíáé Ýíôïíåò. Óôéò åêëïãÝò ôïõ Äåêåìâñßïõ ôïõ 1923 ôï Êüììá ôùí ÖéëåëåõèÝñùí áíáäåéêíýåôáé íéêçôÞò. Ï ÂåíéæÝëïò, ðïõ ôüôå âñßóêåôáé óôï Ðáñßóé, áðïöáóßæåé íá ìç óõììåôÜó÷åé óôéò åêëïãÝò. Ùóôüóï ïé óõíåñãÜôåò ôïõ õðïâÜëëïõí ôçí õðïøçöéüôçôÜ ôïõ êáé åêëÝãåôáé ðñþôïò âïõëåõôÞò. ÅðéóôñÝöåé óôçí ÁèÞíá áñ÷Ýò ôïõ 1924 êáé, ìåôÜ áðü ïëéãïÞìåñç èçôåßá ùò ðñüåäñïò ôçò ÂïõëÞò, ó÷çìáôßæåé íÝá êõâÝñíçóç. Ðñïóðáèåß íá ãåöõñþóåé ôïõò äé÷áóìÝíïõò êáé áäéÜëëáêôïõò ðïëéôéêïýò ãéá ôï ðïëéôåéáêü æÞôçìá. Áíáêïéíþíåé äçìïøÞöéóìá, ãéá íá äþóåé ôç ëýóç ï ëáüò. Óýíôïìá üìùò äéáðéóôþíåé üôé ïé åíÝñãåéÝò ôïõ äåí Ý÷ïõí áðÞ÷çóç êáé ðáñáéôåßôáé áðü ôçí ðñùèõðïõñãßá (ÖåâñïõÜñéïò 1924), ìå óêïðü í’ áðïóõñèåß áðü ôçí ðïëéôéêÞ. Áð. ÄïîéÜäçò, ×. ÌïñãêåíôÜïõ, Å. ÂåíéæÝëïò. Óôï ÆÜððåéï, ìå ïñöáíÜ ðñïóöõãüðïõëá áðü ôç ÌéêñÜ Áóßá, ÖåâñïõÜñéïò 1924.

77

.. . ôïõ

ó ôç æ

ùÞ

Ï Åë. ÂåíéæÝëïò ìåôáöñÜæåé Èïõêõäßäç. Ðßíáêáò ôïõ Ä. Êïêüôóç.

ÊõâÝñíçóç ó÷çìáôßæåé ï ÁëÝîáíäñïò Ðáðáíáóôáóßïõ, ï ïðïßïò êçñýóóåé áìÝóùò ôçí áâáóßëåõôç äçìïêñáôßá. Ëßãï áñãüôåñá ãßíåôáé äçìïøÞöéóìá ãéá ôç ëýóç ôïõ ðïëéôåéáêïý æçôÞìáôïò (Áðñßëéïò 1924) êáé ï ëáüò åðéêõñþíåé ôéò åíÝñãåéåò ôçò êõâÝñíçóçò.

Ôï óðßôé ôçò ×áëÝðáò Ôï óðßôé êôßæåôáé ôï 1877 áðü ôïí ðáôÝñá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ, ÊõñéÜêï. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò áðïôÝëåóå ôçí Ýäñá ôïõ åêÜóôïôå Ãåñìáíïý äéïéêçôÞ. Óôç óõíÝ÷åéá êáôïéêÞèçêå êáôÜ äéáóôÞìáôá áðü ôïõò áðïãüíïõò ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ, åíþ áðü ôï 2000 áðïôåëåß ôçí Ýäñá ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé Ìåëåôþí «ÅëåõèÝñéïò Ê. ÂåíéæÝëïò».

78

Ï ÂåíéæÝëïò óôçñßæåé ôï íÝï ðïëßôåõìá. Ùóôüóï áíá÷ùñåß ãéá ôï Ðáñßóé, üðïõ èá ìåßíåé ôñßá ÷ñüíéá. Áöéåñþíåôáé óôçí ïéêïãåíåéáêÞ êáé ðñïóùðéêÞ ôïõ æùÞ êáé, óôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôïõ, ìåôáöñÜæåé Èïõêõäßäç. ÐÏËÉÔÉÊÇ ÁÓÔÁÈÅÉÁ Ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ðïõ ï ÂåíéæÝëïò âñßóêåôáé óôï Ðáñßóé, óôçí ÅëëÜäá åðéêñáôåß ðïëéôéêÞ áóôÜèåéá. Ïé êõâåñíÞóåéò åßíáé âñá÷ýâéåò êáé äéáäÝ÷ïíôáé ç ìßá ôçí Üëëç. Óôï äéÜóôçìá 1925-26 åðéâÜëëåôáé óôç ÷þñá ç äéêôáôïñßá ôïõ È. ÐÜãêáëïõ. Ï ÐÜãêáëïò èá áíáôñáðåß áðü ôïí Ã. Êïíäýëç, ï ïðïßïò ïäçãåß ôç ÷þñá óå åêëïãÝò. Áðü ôéò åêëïãÝò, ðïõ äéåîÜãïíôáé ìå õðïäåéãìáôéêü ôñüðï, èá ó÷çìáôéóôåß «ïéêïõìåíéêÞ êõâÝñíçóç» ìå ðñùèõðïõñãü ôïí Áë. ÆáÀìç êáé ðñüåäñï ôçò Äçìïêñáôßáò ôïí Ð. Êïõíôïõñéþôç. ÅÐÉÓÔÑÏÖÇ ÓÔÇÍ ÅËËÁÄÁ Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1927 ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò åðéóôñÝöåé óôçí ÅëëÜäá êáé äéáìÝíåé óôçí êáôïéêßá ôïõ, óôç ×áëÝðá ×áíßùí. Ôï óðßôé ôçò ×áëÝðáò áíáêáéíßæåôáé ìå åðßâëåøç ôïõ ßäéïõ ôïõ ÂåíéæÝëïõ êáé ëáìâÜíåé ôç ìïñöÞ ðïõ Ý÷åé óÞìåñá. Ï ÂåíéæÝëïò óõíáíôÜ ößëïõò êáé óõíáãùíéóôÝò êáé ìáæß åðéóêÝðôïíôáé ôïõò ÷þñïõò üðïõ áãùíßóôçêáí óôï ðáñåëèüí (ÁêñùôÞñé, ÈÝñéóï).

ù ò ðñ õð

ùè

Ç äçìéïõñãéêÞ ðñùèõðïõñãßá 1928-32

ï õñãü ò

Ôï 1928 ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áíáëáìâÜíåé êáé ðÜëé ôçí áñ÷çãßá ôïõ Êüììáôïò ôùí ÖéëåëåõèÝñùí, åëðßæïíôáò üôé èá ðñùôïóôáôÞóåé óôçí áíáãÝííçóç ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò. ÐáñáìÝíåé ðéóôüò óôéò áñ÷Ýò ôçò ÓõíèÞêçò ôçò ËùæÜííçò êáé óôçñßæåé ôï êáèåóôþò ôçò áâáóßëåõôçò äçìïêñáôßáò. Óôéò åêëïãÝò ôïõ Áõãïýóôïõ ôïõ ßäéïõ Ýôïõò ôï êüììá ôïõ, ìáæß ìå ôá óõíåñãáæüìåíá äçìïêñáôéêÜ êüììáôá, êåñäßæïõí ìå ìåãÜëç ðëåéïøçößá. Ç íÝá êõâÝñíçóç ÂåíéæÝëïõ åðéôåëåß óçìáíôéêü Ýñãï ùò ôï 1932, ôüóï óôï åóùôåñéêü ôçò ÅëëÜäáò, üóï êáé óôï äéðëùìáôéêü ðåäßï. Ôï ìåôáññõèìéóôéêü Ýñãï ôïõ ÂåíéæÝëïõ áöïñÜ ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôïõ êñÜôïõò êáé ôçò íïìïèåóßáò, áëëáãÝò óôçí Ðáéäåßá êáé áíáóõãêñüôçóç ôçò ïéêïíïìßáò, ìå Ýìöáóç óôá Ýñãá õðïäïìÞò. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò äéáâÜæåé ôéò ðñïãñáììáôéêÝò äçëþóåéò ôçò êõâÝñíçóÞò ôïõ óôç ÂïõëÞ, ìåôÜ ôçí áíÜëçøç ôçò ðñùèõðïõñãßáò ôï 1928.

79

79

ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÐÁÑÁÃÙÃÇ

Á.Å.É.

ÊÁÔÙÔ. ÅÐÁÃÃÅËÌ. Ó×ÏËÅÉÁ

(ÃåùñãéêÜ - ÅðáããåëìáôéêÜ - ÏéêïêõñéêÜ - Âéïôå÷íéêÜ) 2-3 ÷ñüíéá Ãåíéêü ÃõìíÜóéï

Ðñáêôéêü Ëýêåéï

6 ÷ñüíéá

4 ÷ñüíéá

Áíþôåñï Ðáñèåíáãùãåßï 4 ÷ñüíéá

Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï 6 ÷ñüíéá

Íçðéáãùãåßï

Õðï÷ñåùôéêÞ åêðáßäåõóç

2 ÷ñüíéá

×ùñßò åîåôÜóåéò Ìå åîåôÜóåéò

ÄéÜãñáììá ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò ìåôÜ ôç ìåôáññýèìéóç ôïõ 1929.

80

80

Ç åêðáéäåõôéêÞ ìåôáññýèìéóç ïëïêëçñþíåôáé áðü ôïõò õðïõñãïýò Ðáéäåßáò Ä. Ãüíôéêá êáé Ã. ÐáðáíäñÝïõ.

• Ãßíåôáé õðï÷ñåùôéêÞ ç öïßôçóç óôï åíéáßï ìåéêôü åîáôÜîéï Äçìïôéêü ó÷ïëåßï.

• Éäñýïíôáé åðáããåëìáôéêÜ, ãåùñãéêÜ, âéïôå÷íéêÜ, íáõôéêÜ, åìðïñéêÜ êáé ïéêïêõñéêÜ ó÷ïëåßá.

• Éäñýïíôáé ó÷ïëåßá ãéá ðáéäéÜ ìå ðíåõìáôéêÝò éäéáéôåñüôçôåò.

• Éäñýïíôáé ó÷ïëÝò åêðáßäåõóçò áíáëöÜâçôùí.

• Ëåéôïõñãïýí ðåéñáìáôéêÜ ó÷ïëåßá óôá ÐáíåðéóôÞìéá êáé Äéäáóêáëåßá ÏéêïêõñéêÞò, ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò êáé Íçðéáãùãþí.

• Êôßæïíôáé åêáôïíôÜäåò íÝá ó÷ïëåßá (4.000 íÝåò áßèïõóåò äéäáóêáëßáò).

• ÁõîÜíïíôáé ïé èÝóåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí.

• Áñ÷ßæåé íá äéäÜóêåôáé ç äçìïôéêÞ ãëþóóá óôá ÄçìïôéêÜ êáé ôá ÃõìíÜóéá.

• Êáèéåñþíïíôáé ïé ó÷ïëéêÝò åöïñåßåò, ðïõ öñïíôßæïõí ãéá ôç óõíôÞñçóç ôùí äéäáêôçñßùí, ôçí ðñïìÞèåéá äéäáêôéêþí ïñãÜíùí, ôç âïÞèåéá ðñïò ôïõò Üðïñïõò ìáèçôÝò êáé ôá ìáèçôéêÜ óõóóßôéá.

• Ïñãáíþíïíôáé ó÷ïëéêÝò âéâëéïèÞêåò êáé ðáéäéêÝò åîï÷Ýò.

• ËáìâÜíïíôáé ìÝôñá ãéá ôçí õãåßá ôùí ìáèçôþí.

• Éäñýïíôáé ôå÷íéêÝò êáé åìðïñéêÝò ó÷ïëÝò.

• Ïñãáíþíïíôáé ôá ÐáíåðéóôÞìéá ìå äéêáéüôåñåò åîåôÜóåéò åéóáãùãÞò, êáôÜëëçëåò áßèïõóåò äéäáóêáëßáò, áñêåôÜ åñãáóôÞñéá êáé ëåéôïõñãßá áíáãíùóôçñßùí, âéâëéïèçêþí êáé ëåó÷þí (ãéá óõóóßôéï, åêìÜèçóç îÝíùí ãëùóóþí, äéáëÝîåéò, øõ÷áãùãßá).

ù ò ðñ õð

ùè

ÅÌÐÏÑÉÏ ÊÁÉ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ Óôïí ôïìÝá ôïõ åìðïñßïõ, ç êõâÝñíçóç ëáìâÜíåé ìÝôñá ãéá ôçí åîáãùãÞ ðñïúüíôùí (óôáößäá, óýêá) êáé ôç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôÜò ôïõò. ÕðïãñÜöïíôáé, åðßóçò, åìðïñéêÝò óõìöùíßåò ìå åõñùðáúêÝò ÷þñåò ôüóï ãéá èÝìáôá åìðïñéêÞò íáõôéëßáò êáé óéäçñïäñïìéêþí ìåôáöïñþí, üóï êáé ãéá ôá åëëçíéêÜ êáðíÜ. Ìå óåéñÜ íüìùí ôïíþíåôáé ç åëëçíéêÞ âéïìç÷áíßá, ðñïùèïýíôáé ôá íôüðéá ðñïúüíôá êáé óôçñßæåôáé ç äéÜäïóç ôçò ôáðçôïõñãßáò, ç ïðïßá Ý÷åé ìåôáöåñèåß óôçí ÅëëÜäá áðü ôïõò ðñüóöõãåò ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.

ï õñãü ò

1

ÅÑÃÁÓÉÁ ÊÁÉ ÐÑÏÍÏÉÁ Øçößæïíôáé íüìïé ãéá âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí åñãáóßáò.

• Ãåíéêåýåôáé ç áñãßá ôçò ÊõñéáêÞò.

• Åðåêôåßíåôáé ôï ïêôÜùñï óå åôáéñåßåò, ÔñÜðåæåò êáé ãñáöåßá.

• Äßíåôáé äåêáðåíèÞìåñç êáíïíéêÞ Üäåéá óôïõò õðáëëÞëïõò êáé áðïæçìßùóç ãéá åñãáôéêÜ áôõ÷Þìáôá.

• Éäñýïíôáé ïé ïñãáíéóìïß ËéìÝíïò Ðåéñáéþò êáé ÅñãáôéêÞò Åóôßáò, üðùò êáé ãñáöåßá åýñåóçò åñãáóßáò ãéá ôç ìåßùóç ôçò áíåñãßáò. Éäñýïíôáé, åðßóçò, ðïëëÜ áóöáëéóôéêÜ ôáìåßá óõíôÜîåùí, ðñüíïéáò, áëëçëïâïÞèåéáò êáé áðïæçìßùóçò ãéá ðåñéðôþóåéò ãÞñáôïò, áíéêáíüôçôáò, áóèÝíåéáò êôë.

2 1. ÅñãÜôñéåò óôçí áßèïõóá áíäñéêþí åíäõìÜôùí ôçò ÅëëçíéêÞò Åñéïõñãßáò.

2. Óôçí ðåäéÜäá ôçò áñ÷áßáò ÐÝëëáò. Ãõíáßêåò ðñüóöõãåò áðïîçñáßíïõí êáëáìðüêé.

81

81

2

1

ÅÑÃÁ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ • Ïñãáíþíïíôáé ìå åðéôõ÷ßá áëõêÝò êáé ãßíïíôáé äéÜöïñåò äéåõêïëýíóåéò óôïõò áëéåõôéêïýò óõíåôáéñéóìïýò, ìå óêïðü ôçí åíßó÷õóç êáé ôçí ðñïóôáóßá ôüóï ôçò ðáñáãùãÞò áëáôéïý (åîáãùãÞ) üóï êáé ôçò é÷èõïðáñáãùãÞò.

• Âåëôéþíåôáé ç íïìïèåóßá ðåñß ìåôáëëåßùí êáé óôçñßæåôáé ç ðáñáãùãÞ ëéãíßôç.

• Ëåéôïõñãïýí êáé áíáâáèìßæïíôáé ïé éáìáôéêÝò ðçãÝò, ìå èåñáðåõôéêÜ êáôáóôÞìáôá êáé åîùñáúóôéêïýò ÷þñïõò.

• Åíéó÷ýåôáé ïéêïíïìéêÜ ç ¸êèåóç Èåóóáëïíßêçò.

• Éäñýåôáé ï Åëëçíéêüò Ïñãáíéóìüò Ôïõñéóìïý (ÅÏÔ), ðïõ ðáñÝ÷åé ôåëùíåéáêÝò, ôáîéäéùôéêÝò êáé åíçìåñùôéêÝò äéåõêïëýíóåéò ìå Ýñãá ôïõñéóôéêÞò ùöÝëåéáò, Ýêäïóç ôïõñéóôéêþí ïäçãþí, ðñïâïëÞ áñ÷áéïëïãéêþí ÷þñùí êáé ìíçìåßùí ê.Ü.

• Ïñãáíþíåôáé ç ÓôáôéóôéêÞ Õðçñåóßá ãéá ôçí åêôÝëåóç åñåõíþí.

• Óôïí ôïìÝá ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò êôçíïôñïößáò éäñýïíôáé êáëëéåñãçôéêÝò ïñãáíþóåéò êáé éíóôéôïýôá (êáðíïý, âáìâáêéïý, óôáößäáò), üðùò êáé öõôïëïãéêïß óôáèìïß, åäáöïëïãéêÜ åñãáóôÞñéá, ãåùñãéêïß óôáèìïß, ìéêñïâéïëïãéêÜ åñãáóôÞñéá, áãñïêÞðéá, ðñüôõðá êôÞìáôá óéôïêáëëéÝñãåéáò, ó÷ïëÝò åìâïëéáóìïý êáé êëáäÝìáôïò, ìå óêïðü ôçí ðñïáãùãÞ ôçò êôçíïôñïößáò êáé ôéò áðïäïôéêüôåñåò êáëëéÝñãåéåò ìå ìç÷áíéêÜ ìÝóá. Ãßíïíôáé áêüìá åê÷åñóþóåéò êáé Ýñãá áðïîçñáíôéêÜ, áñäåõôéêÜ, õäñåõôéêÜ, áðï÷åôåõôéêÜ, ïäïðïéßáò êáé ëéìåíéêÜ, âåëôéþíïíôáò ôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ãåíéêüôåñá.

1. 1931: ÔåëåôÞ âÜðôéóçò ôïõ ðñþôïõ óôüëïõ ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò Åíáåñßùí Óõãêïéíùíéþí, ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ôÝóóåñá áåñïðëÜíá.

2. Åãêáßíéá õäñïçëåêôñéêþí Ýñãùí óôçí ÁãéÜ ×áíßùí.

82

ù ò ðñ õð

ùè

• Äçìéïýñãçìá ôçò êõâÝñíçóçò ÂåíéæÝëïõ åßíáé ç áåñïðïñéêÞ óõãêïéíùíßá, ç åðÝêôáóç ôïõ óéäçñïäñïìéêïý äéêôýïõ, ç äñïìïëüãçóç íÝùí ëåùöïñåßùí, ç óçìáíôéêÞ âåëôßùóç ôùí ôçëåãñáöéêþí êáé ôá÷õäñïìéêþí õðçñåóéþí, áëëÜ êáé ç åðÝêôáóç ôïõ èåóìïý ôïõ Ôá÷õäñïìéêïý Ôáìéåõôçñßïõ óå ïëüêëçñç ôç ÷þñá.

• Óôçí åëëçíéêÞ íáõôéëßá áðïöáóßæåôáé ç áíôéêáôÜóôáóç ôïõ «ãåñáóìÝíïõ» åìðïñéêïý óôüëïõ, ðåñéïñßæåôáé ç áíåñãßá ôùí åñãáôþí èáëÜóóçò, áõîÜíïíôáé ïé óõíôÜîåéò, éäñýïíôáé ôáìåßá áóöÜëéóçò êáé ï «Ïßêïò ôïõ Íáýôïõ».

• Ïñãáíþíåôáé ç åêðáßäåõóç óôñáôéùôéêþí óå ðáñáãùãéêÝò, óôñáôéùôéêÝò êáé ðáíåðéóôçìéáêÝò ó÷ïëÝò. Âåëôéþíåôáé ï éìáôéóìüò, ç äéáôñïöÞ êáé ç õãéåéíÞ ôùí óôñáôéùôþí êáé õëïðïéïýíôáé êáôáóêåõáóôéêÜ Ýñãá óå óôñáôþíåò (íïóïêïìåßá, áðïèÞêåò), åíþ åíéó÷ýïíôáé ïé íáõôéêÝò äõíÜìåéò.

ï õñãü ò

ÄÉÊÁÉÏÓÕÍÇ Èåóðßæïíôáé íÝïé íüìïé, éäñýåôáé ôï Óõìâïýëéï Åðéêñáôåßáò (ùò áíþôáôï äéêáóôÞñéï), êáèþò êáé äéêáóôÞñéá áíçëßêùí. Ëåéôïõñãïýí Üóõëá ðáéäéþí, áíáìïñöþíïíôáé ïé öõëáêÝò êáé ïñãáíþíïíôáé áãñïôéêÝò öõëáêÝò. ÐÑÏÓÖÕÃÅÓ Ç êõâÝñíçóç åðéôåëåß ðïëõóÞìáíôï êïéíùíéêü Ýñãï ãéá ôïõò ðñüóöõãåò. Ïëïêëçñþíåôáé ç óôÝãáóÞ ôïõò ìå ôçí ßäñõóç óõíïéêéóìþí, ðïõ ðåñéëáìâÜíïõí íáïýò êáé ó÷ïëåßá. Ðáñá÷ùñåßôáé óôïõò ðñüóöõãåò ãç êáé åðé÷ïñçãïýíôáé ðñïãñÜììáôá ãéá êáëëéÝñãåéåò, Éäéáßôåñç öñïíôßäá áóêåßôáé óå ìáèçôÝò, ãÝñïíôåò êáé ïñöáíïýò.

1. ÌéêñáóéÜôåò ðñüóöõãåò, ÷ôßæïíôáò ôç ÍÝá Óéíáóü.

2. Ôïñíáäüñïé. ÁèÞíá, äåêáåôßá ôïõ 1930.

1

2

83

ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ • Êáèéåñþíïíôáé åôÞóéá êáëëéôå÷íéêÜ âñáâåßá áíÜ ôïìÝá ôÝ÷íçò êáé âñáâåßá ìáèçôéêþí áóìÜôùí (ôñáãïõäéþí).

• Ïñãáíþíïíôáé åêèÝóåéò ôÝ÷íçò êáé åìðëïõôßæåôáé ç ÅèíéêÞ ÐéíáêïèÞêç ìå Ýñãá ÅëëÞíùí êáëëéôå÷íþí (Ãýæç, Èåïôïêüðïõëïõ).

• Ïñãáíþíïíôáé êáé åìðëïõôßæïíôáé âéâëéïèÞêåò (ÅèíéêÞ, Áêáäçìßáò Áèçíþí, ÂïõëÞò ê.Ü.).

• Áíáâáèìßæåôáé óå áíþôáôç ç Ó÷ïëÞ Êáëþí Ôå÷íþí.

• Éäñýåôáé ôï Åèíéêü ÈÝáôñï. Ïñãáíþíïíôáé ðáñáóôÜóåéò êáé ðåñéïäåßåò ìå ÷áìçëü åéóéôÞñéï ãéá ôïõò ïéêïíïìéêÜ áóèåíÝóôåñïõò êáé ôïõò ìáèçôÝò.

• Áðïöáóßæåôáé ç ïñãÜíùóç áñ÷áéïëïãéêþí êáé Üëëùí ìïõóåßùí, ç óõíôÞñçóç ôùí áñ÷áßùí ìíçìåßùí, êáèþò êáé ç äéåîáãùãÞ áñ÷áéïëïãéêþí áíáóêáöþí óå äéÜöïñá óçìåßá ôçò ÷þñáò.

1

ÁÈËÇÔÉÓÌÏÓ Éäñýïíôáé äåêÜäåò äçìïôéêÜ êáé êïéíïôéêÜ ãõìíáóôÞñéá, ó÷ïëéêÜ óêïðåõôÞñéá êáé êïëõìâçôÞñéá, åíþ óôá ó÷ïëåßá êáôáóêåõÜæïíôáé õðüóôåãá ÃõìíáóôéêÞò, ôá ïðïßá åîïðëßæïíôáé ìå áèëçôéêÜ üñãáíá. Ôï Äéäáóêáëåßï ÃõìíáóôéêÞò ïëïêëçñþíåé ôç èåùñçôéêÞ êáé ðñáêôéêÞ êáôÜñôéóç ôùí ãõìíáóôþí.

1. ÁíáóôÞëùóç ôçò Áêñüðïëçò, 1930. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò êáé ï Ãåþñãéïò ÐáðáíäñÝïõ óôïí Ðáñèåíþíá.

2. Åîþöõëëï ðñïãñáììÜôùí ôïõ Åèíéêïý ÈåÜôñïõ, 1933-1934.

3. Ïñ÷Þóôñá óå êáôÜóôçìá, ìðñïóôÜ áðü ôï öñïýñéï ôïõ ÖéñêÜ, óôá ×áíéÜ.

4. ÐïäïóöáéñéêÞ ïìÜäá ôùí ×áíßùí.

2 3

4

84

84

ù ò ðñ õð

ùè

ÐÏËÉÔÉÊÁ ÄÉÊÁÉÙÌÁÔÁ Ôï 1930 ãéá ðñþôç öïñÜ ïé Åëëçíßäåò áðïêôïýí äéêáßùìá øÞöïõ óôéò äçìïôéêÝò êáé êïéíïôéêÝò åêëïãÝò ôçò ÷þñáò.

ï õñãü ò

ÅÎÙÔÅÑÉÊÇ ÐÏËÉÔÉÊÇ Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò äßíåé ðñïôåñáéüôçôá óôçí åîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ.

• Ìå ôçí áíÜëçøç ôçò ðñùèõðïõñãßáò, õðïãñÜöåé óôï ÂïõêïõñÝóôé åìðïñéêÞ óýìâáóç ìå ôç Ñïõìáíßá.

• Ðñáãìáôïðïéåß äéðëùìáôéêü ôáîßäé óôç Ñþìç. ÕðïãñÜöåé óôçí Éôáëßá óýìöùíï öéëßáò, óõíäéáëëáãÞò êáé äéáêáíïíéóìïý. ¸ôóé åîïìáëýíïíôáé ïé åëëçíï-éôáëéêÝò ó÷Ýóåéò.

• Ìå åðßóêåøç óôï Ðáñßóé êáé ôï Ëïíäßíï, áíáèåñìáßíïíôáé ïé öéëéêÝò ó÷Ýóåéò ôçò ÅëëÜäáò ìå ôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò (Ãáëëßá êáé Áããëßá).

• ÕðïãñÜöåôáé óõìöùíßá ìå ôçí Áëâáíßá. Ç ÅëëÜäá áðïäÝ÷åôáé ôçí áëâáíéêÞ êõñéáñ÷ßá óôç Âüñåéá ¹ðåéñï, áëëÜ ðñïâëÝðïíôáé åéäéêÜ ðñïíüìéá ãéá ôïõò Âïñåéïçðåéñþôåò.

• Óôç Ãéïõãêïóëáâßá, ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò õðïãñÜöåé óýìöùíï «ðåñß óõíåñãáóßáò êáé õðïóôçñßîåùò». Äéåõèåôåßôáé ïñéóôéêÜ ôï èÝìá ôçò «åëåýèåñçò æþíçò» ôçò Èåóóáëïíßêçò, óýìöùíá ìå ôéò åëëçíéêÝò èÝóåéò.

• ÕðïãñÜöåôáé áíÜìåóá óôçí ÅëëÜäá êáé ôçí Ôïõñêßá ç Óýìâáóç ôçò ¢ãêõñáò (10 Éïõíßïõ 1930) ãéá æçôÞìáôá ðïõ åß÷áí ðñïêýøåé áðü ôç óõíèÞêç ãéá ôçí áíôáëëáãÞ ðëçèõóìþí, üðùò ï óõìøçöéóìüò ôùí ðåñéïõóéþí.

• Áêïëïõèåß ç õðïãñáöÞ ôïõ «Óõìöþíïõ öéëßáò, ïõäåôåñüôçôáò êáé äéáéôçóßáò» (30 Ïêôùâñßïõ 1930) áíÜìåóá óôçí Ôïõñêßá êáé ôçí ÅëëÜäá. Ôï óýìöùíï ðñïâëÝðåé ãéá ôéò äýï ÷þñåò ôçí áðáãüñåõóç óõììåôï÷Þò ôïõò óå å÷èñéêü Þ áíôßèåôï óõíáóðéóìü, ôïí ðåñéïñéóìü ôùí íáõôéêþí åîïðëéóìþí, êáèþò êáé åìðïñéêÝò óõìöùíßåò. Ïé äéðëùìáôéêÝò áõôÝò åíÝñãåéåò êáé ï äéáêáíïíéóìüò ôùí äéáöïñþí ìå ôçí Ôïõñêßá ïäçãïýí óôçí åãêáèßäñõóç öéëéêþí ó÷Ýóåùí êáé ôç äçìéïõñãßá óõíåñãáóéþí ùöÝëéìùí êáé ãéá ôéò äýï ÷þñåò.

1

2 3

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò óôç Ãáëëßá, ìáæß ìå ôï ÃÜëëï ðñùèõðïõñãü Áñ. ÌðñéÜí.

2. Ç äåîßùóç ðïõ Ýäùóå ï ÊåìÜë Áôáôïýñê óôçí ¢ãêõñá, ìåôÜ ôçí õðïãñáöÞ ôïõ åëëçíï-ôïõñêéêïý óõìöþíïõ öéëßáò.

3. Ï ðñùèõðïõñãüò ôçò Ôïõñêßáò Éíïíïý êáé ï Åë. ÂåíéæÝëïò óôçí ¢ãêõñá (1930).

85

85

ï ÷ Þ ...

åð

ôçí ß ä

éá

1. ÍÝá Õüñêç, 24 Ïêôùâñßïõ 1929: ÐëÞèïò èïñõâçìÝíùí åðåíäõôþí Ýîù áðü ôï ×ñçìáôéóôÞñéï. Ëßãåò ìÝñåò ìåôÜ èá óõìâåß ç ìåãáëýôåñç êñßóç óôçí éóôïñßá ôçò Ãïõþë Óôñçô.

1

2

ÐÔÙÓÇ ÔÇÓ ÊÕÂÅÑÍÇÓÇÓ Ëßãïõò ìÞíåò ðñéí áðü ôç ëÞîç ôçò ôåôñáåôßáò (ÌÜéïò 1932), ç êõâÝñíçóç ÂåíéæÝëïõ ðáñáéôåßôáé. Áéôßá åßíáé ç Ýíôïíç áíôéðáñÜèåóç ìå ôçí áíôéðïëßôåõóç, ëüãù ôçò Üó÷çìçò êáôÜóôáóçò ôçò åëëçíéêÞò ïéêïíïìßáò, ç ïðïßá ïöåßëåôáé óôç ìåãÜëç äéåèíÞ ïéêïíïìéêÞ êñßóç (ðïõ Ý÷åé îåóðÜóåé áðü ôï 1929). Áêïëïõèåß âñá÷ýâéá êõâÝñíçóç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Ðáðáíáóôáóßïõ. Óôéò 5 Éïõíßïõ ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ó÷çìáôßæåé îáíÜ êõâÝñíçóç êáé åîáíôëåß ôçí ôåôñáåôßá. Óôéò íÝåò åêëïãÝò ðïõ ãßíïíôáé (ÓåðôÝìâñéïò 1932), óõììåôÝ÷ïõí êáé Üëëá äçìïêñáôéêÜ êüììáôá, ôá ïðïßá áóêïýí Ýíôïíç ðïëåìéêÞ ðñïò ôïí ÂåíéæÝëï, ìå óõíÝðåéá ôçí Þôôá ôïõ Êüììáôïò ôùí ÖéëåëåõèÝñùí.

2. ÍõñåìâÝñãç, 1935. Ôï óýìâïëï ôïõ Åèíéêïóïóéáëéóôéêïý Êüììáôïò, Ýôïéìï íá áíáñôçèåß óôçí ðñüóïøç ôçò 1⁄4ðåñáò ôçò ÍõñåìâÝñãçò. Åêåßíá ôá ÷ñüíéá, óå ðïëëÝò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò åðéêñáôïýí ïëïêëçñùôéêÜ êáèåóôþôá.

86

86

ó ôç Þô

æù

Ï åðßëïãïò ìéáò ðïëéôéêÞò äéáäñïìÞò

ï õ .. .

Áðü ôéò åêëïãÝò ôïõ Óåðôåìâñßïõ 1932, êõâÝñíçóç èá ó÷çìáôßóåé ôï Ëáúêü Êüììá, ìå ðñùèõðïõñãü ôïí ÐáíáãÞ ÔóáëäÜñç. ÌåôÜ áðü ëßãïõò ìÞíåò (ÉáíïõÜñéïò 1933), ç êõâÝñíçóç ÔóáëäÜñç êáôáøçößæåôáé áðü ôç ÂïõëÞ êáé ðáñáéôåßôáé. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò ó÷çìáôßæåé ôçí ôåëåõôáßá êõâÝñíçóÞ ôïõ ìå ôç óõììåôï÷Þ ôùí áñ÷çãþí üëùí ôùí äçìïêñáôéêþí êïììÜôùí (ÉáíïõÜñéïò 1933). Áêïëïõèåß íÝá åêëïãéêÞ áíáìÝôñçóç, ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1933. Ôï Êüììá ôùí ÖéëåëåõèÝñùí êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ ÷Üíïõí ôéò åêëïãÝò. Ç ðåñßïäïò åßíáé äýóêïëç ãéá ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï, áöïý ôá áíôéâåíéæåëéêÜ ðÜèç ôïõ ðáñåëèüíôïò áíáâéþíïõí. Ïé ðïëéôéêïß áíôßðáëïß ôïõ ôïí êáôçãïñïýí ùò çèéêü áõôïõñãü åíüò áðïôõ÷çìÝíïõ êéíÞìáôïò ãéá äéêôáôïñßá (ÐëáóôÞñáò, ÌÜñôéïò 1933). Åðéäéþêïõí íá ôïí ðáñáðÝìøïõí óå äßêç. Ï ÂåíéæÝëïò åìöáíßæåôáé êáé ðáßñíåé ôï ëüãï ãéá ôåëåõôáßá öïñÜ óôç ÂïõëÞ (15 ÌáÀïõ) ùò áñ÷çãüò ôçò áíôéðïëßôåõóçò, üôáí ãßíåôáé óõæÞôçóç ãéá ôï èÝìá ôçò ðáñáðïìðÞò ôïõ. Ôï Ýíôïíá å÷èñéêü ðïëéôéêü êëßìá ðïõ åðéêñáôåß äåí åêôïíþíåôáé êáé, ëßãïõò ìÞíåò áñãüôåñá (6 Éïõíßïõ 1933), ãßíåôáé áðüðåéñá äïëïöïíßáò åíáíôßïí ôïõ. Óôçí áðüðåéñá åìðëÝêåôáé ï äéïéêçôÞò ôçò ÃåíéêÞò ÁóöÜëåéáò, ï ïðïßïò êáé óõëëáìâÜíåôáé. ÔåëéêÜ, ç äßêç ãéá ôçí áðüðåéñá åíáíôßïí ôïõ ÂåíéæÝëïõ áíáâÜëëåôáé «åð’ áüñéóôïí». ËáúêÞ åéêüíá ðïõ áíáðáñéóôÜ ôç äïëïöïíéêÞ áðüðåéñá åíáíôßïí ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ, ôçò óõæýãïõ ôïõ êáé ôùí óõíïäþí ôïõò, ôïí Éïýíéï ôïõ 1933.

87

87

1

Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò áðïóýñåôáé áðü ôçí åíåñãü ðïëéôéêÞ êáé ìåôáâáßíåé óôá ×áíéÜ, áð’ üðïõ ðáñáêïëïõèåß ôçí ôáñáãìÝíç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç ôçò ÷þñáò. Ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1935 ìéá ïìÜäá âåíéæåëéêþí áîéùìáôéêþí ôïõ íáõôéêïý ïñãáíþíåé óôñáôéùôéêü êßíçìá êáé ï ÂåíéæÝëïò ðåßèåôáé íá ôï óôçñßîåé. ÌåôÜ ôçí áðïôõ÷ßá ôïõ êéíÞìáôïò, ï ÂåíéæÝëïò áíá÷ùñåß áðü ôçí ÅëëÜäá ãéá ôï Ðáñßóé, óôéò 12 Ìáñôßïõ 1935. Ïé ðïëéôéêïß ôïõ áíôßðáëïé, ðïõ âñßóêïíôáé óôçí åîïõóßá, ôïí êáôáäéêÜæïõí åñÞìçí óå èÜíáôï. Ïé ïðáäïß ôçò âåíéæåëéêÞò ðáñÜôáîçò äéþêïíôáé. Ç õðåñßó÷õóç ôùí áíôéâåíéæåëéêþí åõíïåß ôçí ðáëéíüñèùóç ôçò âáóéëåßáò. Ï Ã. Êïíäýëçò áíáëáìâÜíåé áíôéâáóéëÝáò ìå ðñáîéêïðçìáôéêü ôñüðï êáé äéåíåñãåß íüèï äçìïøÞöéóìá õðÝñ ôçò åðéóôñïöÞò ôïõ âáóéëéÜ. Ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1935 ï âáóéëéÜò Ãåþñãéïò ´ åðéóôñÝöåé óôçí ÅëëÜäá.

1. Ï Åë. ÂåíéæÝëïò åîåñ÷üìåíïò áðü ôï Íïóïêïìåßï «Åõáããåëéóìüò», ìåôÜ áðü åðßóêåøç óôïí ôñáõìáôéóìÝíï ïäçãü ôïõ áõôïêéíÞôïõ ôïõ.

2. Ç ôåëåõôáßá öùôïãñáößá ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôï Ðáñßóé.

2

88

88

ó ôç Þô

æù

«Ï ÁÑ×ÇÃÏÓ ÁÐÅÈÁÍÅ...!» Óôç äéÜñêåéá ôïõ ôáîéäéïý ãéá ôï Ðáñßóé, ç õãåßá ôïõ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ êëïíßæåôáé. Óôç ÍÜðïëç ôçò Éôáëßáò ðáèáßíåé ôçí ðñþôç åãêåöáëéêÞ óõìöüñçóç. Ôïí Éïýíéï ôïõ 1935, áõôïåîüñéóôïò ðëÝïí óôï Ðáñßóé, ðáñáéôåßôáé áðü ôçí áñ÷çãßá ôïõ Êüììáôïò ôùí ÖéëåëåõèÝñùí, ðáñÜ ôçí Ýíôïíç áãùíßá ôïõ ãéá ôçí ôý÷ç ôùí äéùêüìåíùí ïðáäþí ôïõ óôçí ÅëëÜäá. Õéïèåôåß ìåôñéïðáèÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôéò ðïëéôéêÝò åîåëßîåéò ðïõ áêïëïõèïýí êáé ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ âáóéëéÜ. Óõìâïõëåýåé ôïõò ðïëéôéêïýò ôïõ ößëïõò íá äåßîïõí áíï÷Þ, ðñïêåéìÝíïõ íá ðáýóïõí ïé äéùãìïß êáé íá áðïêáôáóôáèåß ç äçìïêñáôéêÞ ïìáëüôçôá óôçí ÅëëÜäá.

ï õ .. .

Ç êõâÝñíçóç ôïõ âáóéëéÜ Ãåùñãßïõ ´ äßíåé áìíçóôßá óôïí ÂåíéæÝëï êáé óå ïñéóìÝíïõò çãÝôåò ôïõ êéíÞìáôïò, óå ìéá ðñïóðÜèåéá óõìöéëßùóçò. Ï ÂåíéæÝëïò ðáñáìÝíåé áõôïåîüñéóôïò óôç Ãáëëßá. Ëßãïõò ìÞíåò áñãüôåñá ðáèáßíåé íÝá åãêåöáëéêÞ óõìöüñçóç (13 Ìáñôßïõ 1936) êáé óôéò 18 Ìáñôßïõ áöÞíåé ôçí ôåëåõôáßá ôïõ ðíïÞ óôï Ðáñßóé. Ç ãáëëéêÞ êõâÝñíçóç ôéìÜ éäéáßôåñá ôïí íåêñü. Ðñïóêýíçìá ôçò óïñïý ôïõ Åë. ÂåíéæÝëïõ óôï íáü ôçò Áãßáò ÌáãäáëçíÞò, óôç ×áëÝðá ×áíßùí. Ðßíáêáò ôïõ Ä. Êïêüôóç.

89

89

Ôßèåôáé èÝìá áí èá ôéìçèåß ç óïñüò ôïõ ÂåíéæÝëïõ óôçí ÁèÞíá. Ôá Ýíôïíá ðïëéôéêÜ ðÜèç, üìùò, ðñïìçíýïõí ôáñá÷Ýò êáé åðåéóüäéá. ¸ôóé áðïöáóßæåôáé ôï ðïëåìéêü ðëïßï «Ðáýëïò Êïõíôïõñéþôçò», ðïõ ìåôáöÝñåé ôç óïñü ôïõ ÂåíéæÝëïõ, êáé ôï ðïëåìéêü «3⁄4äñá», ðïõ áêïëïõèåß ùò ôéìçôéêÞ óõíïäåßá, íá ðåñÜóïõí ôç äéþñõãá ôçò Êïñßíèïõ êáé íá êáôåõèõíèïýí óôá ×áíéÜ ôçò ÊñÞôçò. Ïé åêäçëþóåéò ðÝíèïõò óå ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá åßíáé ðñùôïöáíåßò. Ï ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò êçäåýåôáé óôï ÁêñùôÞñé ×áíßùí (óôç èÝóç ÐñïöÞôçò Çëßáò), ôüðï çñùéêþí áãþíùí. Ç óõììåôï÷Þ ôïõ ëáïý áðü ôçí ÊñÞôç êáé ôçí õðüëïéðç ÅëëÜäá åßíáé ðÜíäçìç. Óôçí ôåëåôÞ ðáñáâñßóêïíôáé ï äéÜäï÷ïò Ðáýëïò, õðïõñãïß, ðïëéôéêïß áñ÷çãïß êáé Üëëåò ðñïóùðéêüôçôåò áðü ôçí ÅëëÜäá êáé ôï åîùôåñéêü. ÊÜìðïò ðñÜóéíïò. ÅëéÝò, ðïñôïêáëéÝò, ëåìïíéÝò óå ãç êïêêéíüìáõñç. Êáé ðÝñá ëüöïò êáôÜöõôïò. Êáé îáöíéêÜ Ýíáò äéÜëïãïò ìáêñéíüò, ìåãáëüöùíïò, ìåôáîý äõï Êñçôéêþí ðïõ äå öáßíïíôáé, áðü ëüöï óå ëüöï, êüâåé ôç óéãÞ ôïõ êÜìðïõ. «Óýíôåêíå... ¸åååå! Óýíôåêíå...» «¸ååå! Áêïýù!...» «ÊáêÜ ìáíôÜôááá...» «...» «Ï Áñ÷çãüò áðÝèáíå...!» ÓéùðÞ. Êáé óå ëßãï, «Èåüò ó÷ùñÝóåé ôçí øõ÷Þ ôïõ!... Êé áí ðÝèáíå, ãéá ìáò ðïôÝ äå èá ðåèÜíåé». Êáé ðÜëé áðëþèçêå óéãÞ óôïí Þñåìï, ôïí åýöïñï êÜìðï. Áðü ôï çìåñïëüãéï ôçò Ðçíåëüðçò Ó. ÄÝëôá. ÊçöéóéÜ, Ôñßôç, 31 Ìáñôßïõ 1936.

90

90

×áíéÜ, ÌÜñôéïò 1936: ×éëéÜäåò ëáïý, óå êëßìá ðÜíäçìïõ ðÝíèïõò, áðï÷áéñåôïýí ôï ìåãÜëï íåêñü.

91

ISBN 960-89165-1-8