32 |
χανιωτικα νΕα | Παρασκευή 17 Αυγούστου 2012
κοινωνια
Ενασ θΗσαυροσ στΗν… αυλΗ μασ
Μία μέρα στα τέλη του Ιούλη… 1
Αποψη της οχυρωμένης νησίδας από δυτικά.
Μέρα ζεστή, αυτό που λέμε, μέρα καλοκαιρινή, ηλιόλουστη, με ένα ελαφρό αεράκι, ίσα που ν’ αντέχεις την έντονη ζέστη. Με όπλα μας τις φωτογραφικές μας μηχανές και την όρεξή μας, επιβιβαστήκαμε «επιτέλους» στο καραβάκι με προορισμό «ΤΟ ΝΗΣΙ». υτό το νησί που σαν κόσμημα λάμπει στον κόλπο της Σούδας, που κρύβει αιώνων μυστικά, που είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο - αρχαίο μνημείο και που δυστυχώς λίγοι ντόπιοι έχουν επισκεφθεί. Ισως περισσότεροι να είναι οι αλλοδαποί από τους Ελληνες που πάτησαν πόδι και ανακάλυψαν κάποια από τα μυστικά του.
Α
Η οχυρωμΕνΗ νΗσιδα τΗσ σουδασ, Η νΗσιδα του αγ. νικολαου στον κολπο τΗσ σουδασ (φ1) Μια καταπράσινη στάλα γης, με απίστευτη φυσική ομορφιά που επιλέχτηκε ήδη από τους Βυζαντινούς (υπάρχουν αναφορές για εγκατάσταση φρουράς) και από τους Βενετούς, για να παίξει τον ρόλο του ακοίμητου φρουρού του λιμανιού για αιώνες. Στα βορειοδυτικά της νησίδας, βρίσκεται μια άλλη πολύ μικρότερη σε μέγεθος, μα το ίδιο καταπράσινη, το «scoglio dei conigli» (βράχος των κουνελιών) όπως συναντάται στη χαρτογραφία της Βενετοκρατίας.
Εικ. 1 Η ΕνισχυσΗ του αμυντικου συστΗματοσ του λιμανιου Ηταν αναποφΕυκτΗ για τΗν αντιμΕτωπισΗ των Εχθρικων πυρων (φ3)
Η νησίδα προσφερόταν λόγω της γεωγραφικής της θέσης, γιατί βρισκόταν μέσα στον κόλπο και η οχύρωση θα ενίσχυε σημαντικά τα φρούρια του «Κούλε» στην περιοχή της Απτέρας, του «Ιτζεδίν» στο Καλάμι και του «Καλόγηρου» στο απέναντι, προς τα βόρεια, ύψωμα στο Λουτράκι. Η οχύρωσή της αποφασίστηκε τον 16ο αι. (1572), όταν η Τουρκική απειλή ήταν πλέον ορατή. Τα σχέδια προτάθηκαν από τους Latino Orsini (στρατιωτικός Διοικητής), Moretto Calabrese (συνταγματάρχης) και Sforza Palavicini (στρατιωτικός μηχανικός) και η υλοποίηση τους ξεκίνησε με επίβλεψη από τον Orsini. Από τη βόρεια πλευρά κατασκευάζονται δύο προμαχώνες (Martinengo και Michiel) και ένας επιπρομαχώνας (Mocenigo), που αντιμετωπίζουν ικανά πιθανή επίθεση από την πλευρά του Ακρωτηρίου, ενώ παράλληλα εμποδίζουν το πέρασμα του εχθρικού στόλου και προστατεύεται η είσοδος στο Porto Novo (πρόκειται για το μεταξύ των δύο βραχονησίδων θαλάσσιο πέρασμα, στο οποίο αγκυροβολούσαν προφυλαγμένες οι γαλέρες). Οι μακρές απότομες πλευρές, προστατεύονται από ευθύγραμμα τμήματα (cortine), ενώ η προεξέχουσα στα νότια πλευρά, Linguetta, ενισχύεται με μια ημισέληνο (Mezzaluna), με δυο σειρές κανόνια (Φ 4, 5). Απέναντι από αυτήν, κατασκευάζεται συνεχόμενη στην ξηρά η Porporella (υποθαλάσσιος μόλος), που ανάγκαζε τον εχθρό να πλησιάσει στα πυρά των πυροβόλων. Η Porporella προστατεύεται, με τη σειρά της, από ένα μικρό φρούριο, που κατασκευάζεται στη θέση Ποδομούρι. Παρ’ όλα αυτά, τα μικρά φρούρια στο Ποδομούρι και του Καλογήρου, λίγο βοήθησαν στην προστασία του λιμανιού και της νησίδας, αφού έπεσαν γρήγορα στα χέρια των Οθωμανών φέρνοντας, το αντίθετο αποτέλεσμα. Στην Εικ. 1 έχει γίνει επεξεργασία του χάρτη του Francesco Basilicata (1618), για ευκρινέστερο διάβασμα των εγκαταστάσεων της οχύρωσης. Στις Εικ. 2, 3 παραθέτουμε τους χάρτες των F. Basilicata και G. Corner, όπως αυτοί σχεδιάστηκαν. Είναι εμφανείς οι διαφορές στις εγκαταστάσεις, αλλά και στον σχεδιασμό. Ο φόβος πιθανής εφόδου από τον «βράχο των κουνελιών», οδήγησε στη κατασκευή πλήρους προμαχωνικού συστήματος, με ευ-
Εικ. 2 Francesco Basilicata (1618). θύγραμμα και τεθλασμένα τμήματα, προμαχώνες και επιπρομαχώνες και συγκεκριμένα: στα βορειοδυτικά τον προμαχώνα Michiel, δυτικά τον ημιπρομαχώνα Orsini και το Rivellino Venier με την Πύλη εισόδου στην οχύρωση -και από ανατολικά και πάνω από την πλατεία της Linguetta, τον επιπρομαχώνα Falcon (Φ 6). Στο υψηλότερο σημείο της νησίδας βρίσκεται ο επιπρομαχώνας Mocenigo (κεντρικό ορθογωνικό οχυρό / maschio) και στα βορειοανατολικά ο ημιπρομαχώνας Martinengo με την πυλίδα που οδηγούσε στο νεκροταφείο (βράχος των νεκρών) (Φ7). Για την ανατολική πλευρά της βραχονησίδας κρίθηκε ότι δεν ήταν απαραίτητη η ολοκληρωμένη οχύρωση λόγω του φυσικού απόκρημνου του εδάφους, για αυτό συναντάμε μικρών διαστάσεων τεθλασμένα οχυρωμένα τμήματα. Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη πλατεία η Piazza Tiepola. Η οχύρωση περικλείει στο εσωτερικό της όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις, κτήρια Διοίκησης, κατοικίες των αξιωματούχων, στρατώνες, τον σωζόμενο σήμερα ναό του Αγ. Νικολάου (μονή πρώιμης Βενετοκρατίας εξ αιτίας της οποίας το νησί είχε την ονομασία Φραρονήσι), άλλους μικρότερους ναούς Καθολικούς και Ορθόδοξους, νοσοκομείο, αποθηκευτικούς χώρους τροφίμων και πυρομαχικών, πυριτιδαποθήκες, μύλους, φούρνους, πηγάδια και υπόγειες δε-
Εικ. 3
Giorgio Corner (1625).
ξαμενές νερού (cisterne) (Φ 9). Αξίζει να σημειώσουμε ότι για την οχύρωση είχε εκπονήσει σχέδιο ο Michele Sanmichieli, το οποίο όμως απορρίφτηκε μετά από αρνητική εισήγηση του Δούκα του Urbino. Οπως επίσης, ότι υπήρξε από τον Orsini, πρόταση συνένωσης με επιχώσεις, των δύο νησίδων, η οποία όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Το φρούριο αποτελεί το καμάρι της Γαληνοτάτης στην περιοχή των Χανίων και το ονομάζει «Οφθαλμό του Βασιλείου». To 1645 έπεσαν τα Χανιά στα χέρια των Οθωμανών, παρέμει-
Παρασκευή 17 Αυγούστου 2012 | ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ 4
ναν όμως στα Βενετικά χέρια, τα δύο οχυρωμένα νησιά, της Σούδας και της Γραμπούσας. 75 χρόνια αργότερα, το 1715, παραδόθηκε το νησί στους νέους κατακτητές. Η οχυρωμένη νησίδα θα χρησιμοποιηθεί από τον «Ναύσταθμο της Μεσογείου» που ιδρύθηκε στα μέσα του 19ου αι., στα χρόνια της Οθωμανικής κατάκτησης. Η γεωγραφική θέση του νησιού, δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει αδιάφορη και κατά τη διάρκεια των νεώτερων χρόνων. Πολλές οι επεμβάσεις που κρίθηκαν αναγκαίες από το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Δεν ήταν δυνατόν να έχει μνημειακή αντιμετώπιση για πολλές δεκαετίες. Σκόρπιες οι επισκέψεις, από μελετητές ιδιαιτέρως και με ειδική άδεια από τη Διοίκηση του Ναυστάθμου Σούδας. Και κάποια στιγμή τέθηκε σε εφαρμογή από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, το πρόγραμμα «Κάστρων Περίπλους». Βελτιώθηκε η προσβασιμότητα, ευνοήθηκαν οι λάτρεις της αρχαιολογίας, της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας αυτού του τόπου (Φ 8). Έγινε κατανοητό από τους εμπλεκόμενους φορείς ότι ο τόπος αυτός πρέπει να καταστεί επισκέψιμος. Τώρα τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα. Η 28η Ε.Β.Α. διαθέτει κάθε καλοκαίρι φύλακα, τον πάντα
3
5 Αποψη της ημισελήνου από νότια.
Αποψη της ημισελήνου από ανατολικά.
Αποψη του Rivellino Venier με την 6 Πύλη, από τον προμαχώνα Orsini.
Αποψη της οχύρωσης από νοτιοδυτικά.
πρόσχαρο και καλοσυνάτο Νίκο Μπλαζάκη. Για κάμποσα χρόνια, καραβάκια από Σούδα, Αλμυρίδα και φυσικά από το κοντινό λιμανάκι στο Μαράθι, αλλά και από το Ρέθυμνο, μετέφεραν πρόθυμα τους επισκέπτες. Φέτος όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Δεν συμφέρει; Δεν είναι άκρως τουριστικό; Δεν προωθείται; Δεν υπάρχει ενδιαφέρον γενικά; Τι απ’ όλα ή όλα; Κι όμως, κάποιες ώρες εκεί, ακόμα και γι’ αυτούς που δεν τους ενδιαφέρει το νησί σαν μνημείο, χαρίζουν ψυχική ανάταση. Δεν υπάρχει ένα σημείο του που να μην χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Εμείς, μια παρέα είμαστε, που ψάχναμε τον τρόπο για τη μετάβαση μας, με αρνητικά αποτελέσματα και μεγάλη απογοήτευση. Ίσως όμως, όταν θέλεις κάτι πολύ, να συνωμοτεί το σύμπαν για τη πραγματοποίησή του, ίσως πάλι χρειάζεται λίγη τύχη… Ξαφνικά, βγαίνει στο φως της
δημοσιότητας πως ο Δήμος Χανίων και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Στερνών Ακρωτηρίου, διοργάνωναν μια επίσκεψη! Αυτό ήταν! Τα καταφέραμε, βρήκαμε την άκρη, έδεσε η «Ραφαέλα» στη «προβλήτα»! (Για την προβλήτα δεν θα αναφερθούμε σε αυτή την παρουσίαση, μιας και το θέμα μας είναι άλλο). Το ανηφορικό δρομάκι που οδηγεί στην Πύλη, γέμισε φωνές και χρώματα. Το νησί ζωντάνεψε, μικροί, μεγάλοι ακόμα και ηλικιωμένοι με δυσκολίες στη βάδιση, γέμισαν τα χωμάτινα δρομάκια. Ανέβηκαν στον Αϊ Νικόλα, δοξολογία, τα παιδιά με τους άρτους, το κέρασμα για όλους, η ξενάγηση, ολοκλήρωσαν την προγραμματισμένη επίσκεψη. Κάποιοι ξεστράτισαν… περπάτησαν στον περίδρομο, πέρασαν στοές, στάθηκαν στις επάλξεις. Το μάτι δεν χορταίνει, τη θέα, τα χρώματα της θάλασσας, τη φύση, την οχύρωση, την απόλυτη γαλήνη. Φύγαμε γεμάτοι, στην ψυχή
| 33
και στις ψηφιακές κάρτες των μηχανών μας. Θέλουμε να σας πούμε πως πρέπει, επιβάλλεται, να επισκεφτείτε «το νησί», όσοι δεν το έχετε καταφέρει ακόμα. Εμείς, που το περπατήσαμε απ’ άκρη σ’ άκρη, έχουμε έντονη επιθυμία να ξαναπάμε. Φέτος, τον Αύγουστο, να πάρουμε κι άλλους φίλους και επιδεικτικά, να τους γνωρίσουμε αυτό τον θησαυρό, που είναι δυο βήματα από το Μαράθι και πέντε από τη Σούδα. Περιμένουμε από τον Δήμο Χανίων να βρει άμεση λύση στο πρόβλημα της μετάβασης, κατανοούμε ότι έχουν γίνει όλα τα απαραίτητα και τα νόμιμα, όμως αυτά πρέπει και να λειτουργούν. Αν δεν τύχαινε αυτή η οργανωμένη επίσκεψη, τελικά, δεν υπήρχε τρόπος μετάβασης. Εκτός και αν πήγαινε κανείς μέσω Ρεθύμνου… Το Ρέθυμνο, λοιπόν, ή τα τουριστικά γραφεία του Ρεθύμνου, διαφημίζουν το «νησί» μας, τα δικά μας τουριστικά γραφεία; Μετά από το ουσιαστικό μας παράπονο, που θέλουμε να πιστεύουμε πως θα βρει άμεση λύση, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε: • Τον Πολιτιστικό και Εξωραϊστικό Σύλλογο Στερνών «Μινώα». • Την 28η Ε.Β.Α. και τον φύλακα Αρχαιοτήτων, κ. Νίκο Μπλαζάκη. • Τον ειδικό συνεργάτη του δημάρχου Χανίων, κ. Νεκτάριο Ζορμπάκο. • Τον Ναύσταθμο Κρήτης και τον Πυροσβεστικό Σταθμό του Δήμου Χανίων. Κλείνοντας το αφιέρωμα σε αυτή την επίσκεψη, θέλουμε να τονίσουμε, πως σε αυτούς τους τραγικούς χρόνους που διανύουμε, είναι σημαντικό, ιδιαίτερα για τους νέους, να γνωρίσουν την ιστορία μας, αφού πάνω σε αυτή θα στηριχτούν για να ανακτήσουν το μέλλον τους.
Αποψη της πυλίδας που οδηγεί στον 7 «βράχο των νεκρών».
Αποψη του προμαχώνα Michiel 8 από βόρεια.
Αποψη του Ναού του Αγ. Νικολάου 9 από νοτιοδυτικά.
Κείμενο - Φωτογραφίες: Μαριάννα Αγγελάκη, αρχιτέκτονας - Ειρήνη Καλαϊτζάκη, καθηγήτρια Πληροφορικής - Παύλος Μπουζάκης, υπάλληλος Δ.Ε.Υ.Α.Χ. Βιβλιογραφία: G. Gerola, «I monumenti Veneti nell’Isola di Creta» (1932-1940) Μ. Αρακαδάκη, «Fortezza della Suda», Κρητική Εστία 1999