Παρασκευή 8 Φεβρουαρίου 2013 | ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
ΙΣΤΟΡΙΑ
| 27
Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος Πολιτικός του μέτρου και παράγοντας ισορροπίας ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΜΜ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”
» Μαχητής στους απελευθερωτικούς αγώνες της Ελλάδος. » Τρεις φορές Πρωθυπουργός και πέντε Αντιπρόεδρος Κυβερνήσεως και Υπουργός Εξωτερικών. » Βαθύς γνώστης της διεθνούς πολιτικής και κορυφαίος διπλωμάτης. » Λάτρης του κρητικού λαού, που στάθηκε πιστός στο πλευρό του.
Ορφάνια και Προσφυγιά Ο Σοφοκλής Βενιζέλος γεννήθηκε στα τουρκοκρατούμενα Χανιά στις 5 Νοεμβρίου του 1894. Λίγες ημέρες μετά τη γέννησή του η μητέρα του Μαρία προσβάλλεται από επιλόχειο μόλυνση και πεθαίνει σε ηλικία μόλις 24 ετών. Ο θάνατός της βύθισε στο πένθος και δοκίμασε σκληρά τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Παρά το οδυνηρό πλήγμα της μοίρας ήταν υποχρεωμένος να συνεχίσει τον αγώνα της επιβίωσης ως μαχόμενος δικηγόρος και παράλληλα να απαντήσει στις ιστορικές προκλήσεις της εποχής, που τον καλούσαν να αναλάβει μία από τις δυσκολότερες υποθέσεις της σταδιοδρομίας του. Να γίνει δηλαδή ηγέτης του επαναστατικού αγώνα κατά του Οθωμανού δυνάστη. Χρόνια δύσκολα για την οικογένεια Βενιζέλου, χρόνια ακόμα δυσκολότερα για την Κρήτη. Το 1896, στη διάρκεια της Μεταπολιτευτικής επανάστασης, ο Σοφοκλής ήταν δύο ετών. Η κατάσταση χειροτέρευε κάθε μέρα στα Χανιά και οι Τούρκοι γίνονταν ολοένα και πιο απειλητικοί. Ο πατέρας, για να προστατεύσει τα δύο παιδιά του, Κυριάκο και Σοφοκλή, τα μπάρκαρε μαζί με τη γιαγιά τους Στυλιανή για τη Μήλο. Στην πιο τρυφερή ηλικία τους τα παιδιά, ορφανά από μητέρα, αποχωρίζονταν και τον πατέρα τους. Σε λίγο θα έχαναν και τη γιαγιά τους, που πέθανε το 1897 και τάφηκε για πάντα στη Μήλο, μακριά από τον τόπο της και τα παιδιά της. Μόνον η κόρη της Ελένη, ο γαμπρός της Ανδρέας Νοστράκης και τα δύο μικρά εγγονάκια της βρέθηκαν κοντά της την ώρα που έφυγε από τη ζωή. Την ίδια εποχή στην Κρήτη ξεσπούσε μια ακόμα επανάσταση, που την ηγεσία της ανέλαβε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Σαν χθες (7 Φεβρουαρίου 1964) ο Σοφοκλής Βενιζέλος άφηνε την τελευταία του πνοή στο κρητικό πέλαγος. Στο άρθρο που ακολουθεί γίνεται μια σύντομη αναφορά στη ζωή, στο έργο καθώς και στην προσφορά του στο δημόσιο βίο της χώρας.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, το 1898, η κατάσταση στην οικογένεια του Ελευθερίου Βενιζέλου δεν άλλαξε πολύ. Τα καθήκοντα του ως υπουργού Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας άφηναν ελάχιστο χρόνο φροντίδας για τα παιδιά. Μετά την αποπομπή του από την κυβέρνηση, από τον Ύπατο Αρμοστή Κρήτης, Πρίγκιπα Γεώργιο το 1901, ο Βενιζέλος βρισκόταν συχνότερα στο σπίτι και τα παιδιά αισθάνονταν εντονότερη την παρουσία του. Στη μνήμη του Σοφοκλή παρέμεινε ένα επεισόδιο της εποχής αυτής, που λίγο έλειψε να καταλήξει σε νέα οικογενειακή συμφορά: «Θα ήμουν οκτώ περίπου ετών», διηγείται ο Σοφοκλής Βενιζέλος, «όταν μία μέρα μαζί με τον αδελφό μου, τον Κυριάκο, κατεβήκαμε από το σπίτι μας της Χαλέπας στη θάλασσα για μπάνιο. Αυτό γινόταν σχεδόν καθημερινώς και ο πατέρας μου ερχόταν ως την ακρογιαλιά για να παρακολουθήσει τα παιχνίδια μας στο νερό. Φαίνεται όμως ότι την ημέρα εκείνη “ανοιχτήκαμε” λίγο και το ρεύμα άρχισε να μας παρασύρη. Μικρά παιδιά όπως είμαστε, δεν είχαμε τη δύναμη να αντισταθούμε. Βάλαμε τις φωνές. Θυμάμαι σαν και τώρα τη σκηνή. Ο πατέρας μου γδύθηκε και έπεσε στη θάλασσα. Ήταν καλός κολυμβητής και γρήγορα βρέθηκε κοντά μας. Εμείς φωνάζαμε απελπισμένα πίνοντας ταυτοχρόνως το αλμυρό νερό. Έφτασε πρώτα τον Κυριάκο και τον άρπαξε από τη μέση. Κολύμπησε κατόπιν προς το μέρος μου, αλλά μόλις με πλησίασε
του έφυγε ο Κυριάκος. Άρπαξε εμένα από τα μαλλιά αλλά και εγώ του ξέφυγα. Αυτό βάστηξε λίγα λεπτά της ώρας και τέλος μας έβγαλε και τους δύο έξω. Το πρόσωπο του είχε μία έκφραση φόβου. Για πρώτη και τελευταία φορά τον είδα έτσι…» Η περίοδος αυτή συμπίπτει με την κορύφωση της ρήξης του Βενιζέλου με τον Πρίγκιπα που οδήγησε τελικά στην επανάσταση του Θερίσου το 1905. Ο Βενιζέλος κατέφυγε, επαναστάτης στα Λευκά Όρη και τα ανήλικα παιδιά τον ακολούθησαν λίγες μέρες αργότερα. Τις μυθιστορηματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες βρέθηκε στο Θέρισο περιέγραψε πολλά χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Σοφοκλής: «Μια νύχτα μας ξύπνησαν απότομα και μας έντυσαν βιαστικά. Στην είσοδο του σπιτιού μας περίμεναν δυο-τρεις Κρητικοί με τις βράκες και μας παρέδωσαν σ’ αυτούς. Οι τρεις αυτοί Κρητικοί μας ανέβασαν στο βουνό όπου συναντήσαμε τον επαναστάτη πατέρα μας. Τι είχε συμβή; Επειδή υπήρχε φόβος να πιάσουν εμάς τα παιδιά για να εκβιάσουν κατόπιν τον πατέρα μας, μας φυγάδευσαν στο βουνό, όπου δεν υπήρχε πλέον κανένας κίνδυνος». Τα παιδικά χρόνια του Σοφοκλή υπήρξαν, πράγματι, δύσκολα και γεμάτα από δραματικά γεγονότα. Ορφάνια, επαναστάσεις, προσφυγιά, απελευθέρωση της Κρήτης από τον οθωμανικό ζυγό και φοβεροί συγκλονισμοί από τη θυελλώδη δράση του πατέρα. Ο Σπύρος Μελάς, μετά την επανάσταση του Θερίσου, είχε έλθει στα Χανιά για να πάρει συνέντευξη από τον Βενιζέλο. Συνάντησε τον πατέρα με τα παιδιά σε ένα καφενείο του ενετικού λιμανιού. Στο βιβλίο του «Η επανάσταση του 1909» δίνει μια εικόνα του ψυχικού δράματος των παιδιών εξαιτίας της συνεχιζόμενης συκοφαντικής εκστρατείας κατά του πατέρα τους: «Σ’ όλο το διάστημα του φλογερού ξεσπάσματος του Βενιζέλου, τα δύο παιδιά, ο Κυριάκος και ο Σοφοκλής, δε σήκωναν τα μάτια τους από πάνω μας. Από τη μορφή του πατέρα τους, που τον τύλιγαν μ’ ένα βλέμμα γεμάτο καμάρι και περηφάνεια, τα μάτια τους κολλούσαν σε μένα με κάποια συγκρατημένη δυσπιστία και μία προσπάθεια να μαντέψουν τι εντυπώσεις μου κάνανε τα λόγια του. Κάθε άνθρωπος που πήγαινε από την Αθήνα στην Κρήτη και πλησίαζε τον πατέρα τους, που ζούσανε το δρά-
Οι γιοι του Ελευθερίου Βενιζέλου Κυριάκος και Σοφοκλής στο Θέρισο, 1905.
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ως υπολοχαγός διοικητής πυροβολαρχίας στο Μακεδονικό Μέτωπο, το φθινόπωρο του 1917.
Ο αντίκτυπος από τις διώξεις κατά του πατέρα του
μα του από κοντά, ήταν και από ένας υποψήφιος εχτρός. Θα τον έβριζε και αυτός, όπως οι άλλοι, γυρίζοντας στην Αθήνα ή θα έδειχνε κατανόηση και δικαιοσύνη;».
Αξιωματικός, στην πρώτη γραμμή του μετώπου Το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκλέγεται Πρωθυπουργός της Ελλάδος και ένα χρόνο αργότερα ο Σοφοκλής τελειώνει το Γυμνάσιο Χανίων και έπειτα από εξετάσεις εισέρχεται στη Σχολή Ευελπίδων. Οι πολιτικοί άνδρες, έλεγε τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρέπει να είναι υπόδειγμα στον κόσμο «διά του ιδίου αυτών βίου αλλά και διά του βίου των αμέσως σχετιζομένων προς αυτούς». Έτσι, στις 5 Οκτωβρίου 1912, όταν ξεκινούσε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, ο Σοφοκλής δεν τοποθετήθηκε στο γραφείο του πατέρα του αλλά στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Έκτοτε η στρατιωτική του σταδιοδρομία συνδέθηκε με τα δραματικά πολιτικά και πολεμικά γεγονότα της περιόδου 1912-1920, που είχαν πρωταγωνιστή τον πατέρα του. Τον ακολούθησε στην Θεσσαλονίκη μετά την έκρηξη του κινήματος της Εθνικής Αμύνης το 1916. Υπολοχαγός πυροβολικού, παρότι θα μπορούσε να μην πολεμήσει αφού δεν υπήρχαν παρά ελάχιστες πυροβολαρχίες, ζήτησε και τοποθετήθηκε στο πεζικό. Η διαγωγή τού γιου του πρωθυπουργού προκάλεσε τον ενθουσιασμό των συμπολεμιστών του, την εκτίμηση των συναδέλφων του αξιωματικών αλλά και την επιδοκιμασία του πατέρα του. Αργότερα ο Σοφοκλής ανέλαβε τη διοίκηση πυροβολαρχίας και διακρίθηκε στη μάχη του Σκρα, τον Μάιο του 1918, πολεμώντας και πάλι στην πρώτη γραμμή. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το φθινόπωρο του 1918, διορίστηκε υπασπιστής του πατέρα του στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη στο Παρίσι και έζησε κοντά του τους διπλωματικούς του αγώνες και γεύτηκε λίγη από τη δόξα του. Λίγο αργότερα προήχθη σε ταγματάρχη και στις αρχές του 1920 τοποθετήθηκε βοηθός στρατιωτικού ακολούθου στο Λονδίνο. Κατά την παραμονή του στην αγγλική πρωτεύουσα, ο Σοφοκλής ασθένησε σοβαρά και υπέστη διπλή εγχείρηση στο αυτί. Μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός, ο πατέρας του άφησε για λίγες μέρες τις διαπραγματεύσεις στο Παρίσι και έσπευσε στο Λονδίνο για να βρεθεί στο προσκεφάλι του γιου του. Τον Μάιο του 1920 ο Σοφοκλής αρραβωνιάστηκε στο Παρίσι τη μελλοντική σύζυγό του Κάθλιν Ζερβουδάκη. Λίγες ημέρες αργότερα ο ελληνικός στρατός ξεκινούσε μεγάλη επίθεση κατά των τουρκικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία. Ο Σοφοκλής δεν έμεινε στο Λονδίνο αλλά έσπευσε κατευθείαν στο μέτωπο. Η επιχείρηση διεξήχθη από τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, την ταξιαρχία ιππικού και από μια μοίρα πεδινού πυροβολικού υπό την ηγεσία του ταγματάρχη Σοφοκλή Βενιζέλου. Οι ελληνικές δυνάμεις εντός τριών ημερών κάλυψαν απόσταση 120 χιλιομέτρων και διέλυσαν στη κυριολεξία όλες τις οργανωμένες δυνάμεις του κεμαλικού στρατού. Ο Σοφοκλής από την Προύσα έγραψε, γεμάτος υπερηφάνεια, προς τη μνηστή του: «Προχθές ο ανταποκριτής τού Daily Mail με εφωτογράφισε πλησίον των πυροβόλων μου και εις την ανταπόκρισίν του προς την εφημερίδα του έγραψεν ότι ενώ ο πατέρας αγωνίζεται εις την Δύσιν ο υιός μάχεται εις την Ανατολήν». Ας σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων το τραύμα στο αυτί υποτροπίασε, ενώ υπέστη και σοβαρή κρίση σκωληκοειδίτιδος και παρά τους αφόρητους πόνους δεν εγκατέλειψε τη μονάδα του και συνέχισε να πολεμά, απορ-