28
«XANIΩTIKA NEA», Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 2012
Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ
Α Ν Α Δ Ρ Ο Μ Ε Σ
Δύο μεγάλες μεταρρυθμίσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΜΜ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ*
Η δημοσιονομική και φορολογική αναμόρφωση της χώρας
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο πρωθυπουργός που κατόρθωσε να βάλει τάξη στα δημόσια οικονομικά της χώρας και να πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη φορολογική μεταρρύθμιση που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την πραγματοποίηση των μεγάλων μεταρρυθμίσεών του ο Βενιζέλος είχε προσφύγει αρκετές φορές στην τεχνογνωσία και στην πείρα Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων. Με τη διαφορά ότι οι σύμβουλοι αυτοί έρχονταν στην Ελλάδα έπειτα από πρόσκληση της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων και όχι ως όργανα των ευρωπαϊκών κρατών.
Σ
το κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται να δοθεί σε γενικές γραμμές μια εικόνα της δημοσιονομικής και φορολογικής ανόρθωσης της χώρας καθώς και των μεταρρυθμίσεων που επέφερε στους τομείς αυτούς ο μεγάλος πολιτικός. Η σύγκριση με την ελληνική πραγματικότητα
Η πρώτη κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1910 με μόλις επτά υπουργούς. Ο Κρητικός ηγέτης σχημάτιζε πάντα ολιγομελείς κυβερνήσεις. Ο αναγνώστης μπορεί να συγκρίνει με τις κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών, που συνήθως περιλαμβάνουν πενήντα και πλέον υπουργούς.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει μόλις αναλάβει την πρωθυπουργία της χώρας. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στο γραφείο του, στο Υπουργείο Στρατιωτικών (1910).
των τελευταίων δεκαετιών είναι αναπόφευκτη και τα συμπεράσματα ανήκουν στον αναγνώστη.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΟΡΘΩΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ Οταν το 1910 ο Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός ο πλουσιότερος τραπεζίτης πλήρωνε ένα ελάχιστο ποσό ως ετήσιο φόρο (μόλις 350 δραχμές). Από την ανεξαρτησία της Ελλάδας οι ανώτερες τάξεις απολάμβαναν ένα καθεστώς πλήρους φορολογικής ασυλίας, το οποίο ούτε ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε τολμήσει να θίξει· αντίθετα, είχε εφαρμόσει ένα φορολογικό σύστημα ιδιαίτερα δυσβάσταχτο για τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις, το οποίο, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στηριζόταν στους έμμεσους φόρους, οι οποίοι βάρυναν μέχρι 1.400% τα είδη λαϊκής κατανάλωσης, ενώ ο φορολογικός συντελεστής για τις εταιρείες περιοριζόταν στο 5%. Η πολιτική του Τον Σεπτέμβριο του 1910, στον ιστοέβγαζε από ρικό του λόγο στην πλατεία Συντάγματος, ο Βενιζέλος κατήγγειλε αυτό το το φορολογικό απάνθρωπο σύστημα των έμμεσων απυρόβλητο φόρων, που τσάκιζε τα λαϊκά στρώματα και υποσχέθηκε την επιβολή άμεσης τους πλούσιους φορολογίας. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος και ανακούφιζε απαιτούσε έναν στοιχειωδώς οργανωμένο κρατικό μηχανισμό, ο οποίος δεν τις φτωχότερες υπήρχε ή, όπου υπήρχε, ήταν είτε ανατάξεις ποτελεσματικός είτε διεφθαρμένος. Μετά από 80 χρόνια ελεύθερου βίου, το Υπουργείο Οικονομικών αδυνατούσε ακόμα και τις έγγειες προσόδους να φορολογήσει, ενώ και οι λιγοστοί συνεπείς φορολογούμενοι έπεφταν, πολλές φορές, θύματα της αυθαιρεσίας των φορολογικών αρχών, οι οποίες δεν δίσταζαν να φορολογήσουν δύο φορές το ίδιο πρόσωπο. Το ίδιο το Δημόσιο δεν υφίστατο κανένα έλεγχο στις δαπάνες του, διότι το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν τηρούσε καν βιβλία. Η ασυδοσία αυτή γεννούσε ελλείμματα, αλλά και μεγάλες αυξήσεις, κυρίως, στους έμμεσους φόρους, ώστε να καλυφθούν τα ελλείμματα αυτά. Η προσπάθεια για μια αποτελεσματική Διοίκηση, που θα ασκούσε έλεγχο στο κράτος και στους φορολογούμενους, ξεκίνησε από την αναδιοργάνωση του Γενικού Λογιστηρίου του
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον πρωθυπουργό της Σερβίας Ν. Πάσιτς κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων (1912 - 1913).
Κράτους και του Ελεγκτικού Συνεδρίου και επεκτάθηκε στο έμψυχο δυναμικό του κράτους. Μέσα σε σύντομο χρόνο προσελήφθη νέο εκπαιδευμένο προσωπικό, δημιουργήθηκε σώμα ανεξάρτητων φοροεισπρακτόρων που προσλήφθηκαν με διαγωνισμό και καθιερώθηκε η ταχυδρομική ειδοποίηση των φορολογουμένων. Τα αποτελέσματα φάνηκαν αμέσως. Μόνο με τον νόμο περί ανανεώσεως των χρεών προς το Δημόσιο, τα μηνιαία έσοδα του κρατικού ταμείου υπερτετραπλασιάστηκαν (αυξήθηκαν από 35.000 σε 150.000 δραχμές). Παράλληλα, οργανώθηκε η δίωξη του λαθρεμπορίου, που μέχρι τότε είχε ανατεθεί στο Πολεμικό Ναυτικό. Ιδρύθηκε σώμα τελωνειακής Αστυνομίας και αγοράσθηκαν 18 σκάφη για την πάταξη του λαθρεμπορίου. Το υγιές εμπόριο κέρδιζε από τον αθέμιτο ανταγωνισμό του λαθρεμπο-
Με τον Εμμανουήλ Μπενάκη, ο οποίος χρημάτισε υπουργός Εθνικής Οικονομίας στην πρώτη κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 1914 εκλέχθηκε δήμαρχος Αθηναίων, ενώ την περίοδο του Εθνικού Διχασμού βασανίστηκε απάνθρωπα από τους αντιβενιζελικούς. Για τις μεγάλες του δωρεές το κράτος τον ανακήρυξε εθνικό ευεργέτη.