Chepos 3.12 by Chepos

chepos3.12 bouwkundig magazine

maart 2013

CD0209VV001

Rijkswaterstaat verbindt! Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen. Over weg en water. Met de politiek, met aannemers en (vaar) weggebruikers. Tussen maatschappelijke dilemmaâ&#x20AC;&#x2122;s en eďŹ&#x20AC;ectieve oplossingen. En natuurlijk met onze medewerkers, want verbinden begint bij je eigen mensen. Kijk op www.rijkswaterstaat.nl naar de uitdagende projecten die we op dit moment uitvoeren op weg en water. Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis)

REALISEER ALLE MOGELIJKHEDEN VAN ONZE LEEFOMGEVING. LAAT JE INSPIREREN! Met onze 350 jaar ervaring als basis, bouwt Saint-Gobain de wereld van de toekomst. Ons doel? Het creĂŤren van een duurzame leefomgeving door innovatieve oplossingen te bieden voor de uitdagingen economische groei, energiebesparing en milieubescherming. Om dit doel te realiseren hebben wij talentvolle mensen nodig die bereid zijn deze uitdagingen samen met ons aan te gaan. Als je hiervoor net zo gemotiveerd bent als wij, kom dan bij ons werken. Je kunt meer over onze visie lezen op

www.saint-gobain-experience.com

REDACTIONEEL Beste Cheposlezer, Je zult je wel afvragen wat voor bouwtekening nu precies op de voorpagina van dit blad wordt weergegeven. Om wat voor gebouw gaat het? Verrassend genoeg betreft het hier een bouwtekening van de nieuwste attractie van Nederlands meest bekende attractiepark. Deze attractie - het Hartenhof - vertoont grote gelijkenissen met architectuur, maar wordt door velen als ‘nep’ beschouwd. Maar wat is nu echte architectuur? Hier zijn de meningen over verdeeld. Sommigen vinden gebouwen die zich heel anders voordoen dan ze in werkelijkheid zijn, niet tot de ‘echte’ architectuur behoren. Deze titel wordt ook wel eens aan vakgebieden gegeven die aan de architectuur verwant zijn, zoals bijvoorbeeld de ontwerpen van pretparkattracties of de 3D-werelden in games en films. Allemaal voorbeelden van de zogenaamde ‘fake architecture’. De FILE in deze Chepos gaat op al deze onderwerpen in. Zo wordt de historie aangehaald, waarin een denkbeeldige discussie wordt gevoerd tussen twee architecten over wat nu de ‘ware’ architectuur is. Ook laat docent Jacob Voorthuis zijn licht schijnen op het begrip nep. Ten slotte bekijken we onze eigen stad vanuit dit perspectief en geeft ook de BNA haar visie op dit onderwerp in een interview met haar voorzitter Willem Hein Schenk, eveneens partner bij De Zwarte Hond. En als we het dan toch over nep hebben, mag ook Las Vegas niet ontbreken. Hoe vergaat het de alumni van onze faculteit? Hoe hebben zij de overgang van studeren naar werken ervaren? Op deze en andere vragen wordt een antwoord gegeven door drie oud-(hoofd)redacteuren, allen afgestudeerd als architect. De een is voor zichzelf begonnen, de anderen werken in loondienst bij bureaus in Nederland en België. Zij vertellen openhartig over de eerste jaren na hun afstuderen en hoe de huidige lichting studenten zich kan voorbereiden op deze periode in hun leven. Natuurlijk komt ook de studie zelf aan de orde in alweer de twaalfde en waarschijnlijk een van de laatste edities van Chepos in de huidige layout. Zo wordt er een greep gedaan uit het tekenatelier, waarin het werk van zowel een eerstejaars studente als dat van een bachelor- en masterstudent wordt besproken. Daarnaast vertelt een groepslid namens het winnende team van de Multi van afgelopen najaar over het ontwerp en over het project zelf; het proces van het afgelopen semester. Tot slot komt het onderwerp maquettefotografie aan bod, waarbij Chepos in samenwerking met cameraw weer een fotowedstrijd organiseert. Heb je zelf een interessante bijdrage voor een toekomstig artikel? We horen dat graag via cheposredactie@cheops.cc. Veel leesplezier! Met vriendelijke groet, Merijn Poels Hoofdredacteur Chepos

NOW. NL, NIEUWS UIT NEDERLAND NL, GRONINGER FORUM CC,CAMERAW/FOTOWEDSTRIJD TUE, VERZORGD WONEN IN HARTJE EINDHOVEN TUE, TEKENATELIER TUD, STYLOS DELFT

4 6 8 10

12 14

FILE: Fake Architecture Laat mij in die waan

‘waar werkelijkheid en illusie hand in hand gaan’

iNTERVIEW WILLEM hEIN sCHENK - bNA 18 Architectuur is een spelletje 20 MET EEN ANDERE BLIK

PUUR OF PARODIE

BOUWEN AAN EEN DROOM 26 EFTELIST 28 NEP = NEP (column jacob voorthuis)

(THAT’S)

WHY?! RETROARCHITECTUUR

DE BEGINNENDE ARCHITECT Drie Alumni aan het woord

Het Manhattan aan de Maas (cq) 36 WAARDECREATIE IN DE BOUW (ingezonden essay)

HET SCHEEPVAARTMUSEUM

TOOLS/ BOOKS, BOEKRECENSIES

The Complete Japanese Joinery, Model

Making

CHEPOS 3.12 3.10 CHEPOS

@WORK, APPS VOOR BOUWKUNDESTUDENTEN 44 EVENTS, CHEOPSAGENDA 46 EVENTS, EVENEMENTENKALENDER 47

INDEX 3

Foto: Suzan de Wispelaere

Nieuws uit nederland nieuwe entree van gogh museum Het Van Gogh Museum is al een hele tijd bezig met een grootschalige verbouwing. Onlangs is er een ontwerp gepresenteerd voor het nieuwe entreegebouw. De aanbouw zal aan de zijde van het Museumplein komen en het is ontworpen door Kisho Kurokawa Architect & Associates uit Japan. Kisho Kurokawa heeft ook de tentoonstellingsvleugel, de uitbreiding van het Van Gogh Museum uit 1999, ontworpen. Het bureau van de inmiddels overleden architect heeft het ontwerp gemaakt voor het nieuwe entreegebouw. Het nieuwe entreegebouw is heel open en transparant, en biedt bezoekers een directe toegang tot het aan het Museumplein gelegen tentoonstellingsdeel. Verder moet het de aansluiting met het Rietveldgebouw verbeteren en de bezoekersstroom beter verdelen. De nieuwe entree sluit aan bij andere ontwikkelingen op het plein. De andere twee musea, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum, hebben ook beide de entree aan het plein.

Plan voor duurzame herbestemming de pier Het is mogelijk om de pier in Scheveningen te behouden als er een ‘multifunctioneel duurzaamheidscentrum’ van wordt gemaakt. Dit is het voorstel van Gerard Vos van Imago Bouwers. Vos wil de sloop van de pier tegengaan en met een nog te vormen consortium een bod doen op het bekende Scheveningse gebouw. Het consortium moet de pier gaan verduurzamen op meerdere manieren. Vos ziet een toekomst voor de pier als duurzaamheidscentrum met zowel een recreatieve als onderzoeksfunctie. Vos is eigenaar van Imago Bouwers, een bedrijf dat organisaties in de bouw begeleidt om zich beter duurzaam te profileren. Een mogelijkheid zou een educatief centrum zijn dat alle facetten van de duurzaamheid presenteert. “Denk aan een Nemo-achtige opzet” zegt Vos. De pier moet een toonbeeld worden van duurzaamheid en zal voor een groot deel in eigen energiebehoefte moeten voorzien. Een belangrijk voorwaarde is dat de pier levendiger en vooral weer open wordt. “Geef mensen weer het magische gevoel dat ze een stukje de zee op lopen.”

fries museum in september geopend voor publiek De nieuwbouw van het Fries Museum opent september 2013. Het is ontworpen door Bierman Henket Architecten in samenwerking met Bonnema Architecten. De nieuwbouw is al in juni 2012 opgeleverd en telt dertig museumzalen. “Het gebouw staat midden in de stad, klanten van de vrijdagmarkt lopen met hun spruitjes door het museum naar de parkeergarage,” aldus de directie van het museum. Het museum zal in september openen met vier tentoonstellingen. ‘Ferhaal fan Fryslân’ gaat over het ontstaan van de provincie Friesland; de expositie ‘Oud’ zal verhalen vertellen uit de Gouden Eeuw. Op de derde verdieping komt de tentoonstelling ‘Horizonnen’, welke toont hoe bekende internationale kunstenaars steeds hun horizon verbreden. De vierde tentoonstelling komt van het Fries Verzetsmuseum en gaat over de bewoners van Friesland in de jaren 1940-1945. De nieuwbouw wordt gekenmerkt

door een grote luifel die iets doet denken aan zowel het Stedelijk Museum als het muziekgebouw aan ’t IJ. Verder bevat de voorgevel een groot

Bronnen:

venster dat daglicht toelaat op de derde verdieping van het museum, waar

dearchitect.nl architectenweb.nl oosterhuis.nl architectuur.nl

de moderne kunst wordt tentoongesteld.

Geordy van Bussel voorstel voor drijvend stadspark in rotterdam Rotterdam krijgt mogelijk een drijvend stadspark in de grachten en binnenhavens. Initiatiefnemers, waaronder architectenbureau Bokkers van der Veen, hebben een voorstel ingediend. Een stadswaterpark zou de binnenstad moeten verlevendigen, maar de initiatiefnemers rekenen ook op een maatschappelijke en economische invloed. Het op pontons drijvende park moet namelijk een verbinding vormen tussen enkele hotspots in het centrum. De verbinding zou nieuwe, aantrekkelijke routes moeten laten ontstaan in de binnenstad, prettig voor zowel bewoners als ondernemers. Het kan volgens de initiatiefnemers leiden tot een imagoverbetering van het Laurenskwartier en de binnenstad van Rotterdam in zijn geheel. Op het gebied van duurzaamheid moeten er ook voordelen zijn. De waterkwaliteit zou verbeterd moeten worden en de biodiversiteit in het stadscentrum moet omhoog. Het systeem, zoals bedacht met pontons, is koppelbaar. Op termijn moet het systeem ook toepasbaar zijn in andere stadsdelen. De functies van het park zullen vrij indeelbaar zijn en geschikt voor verschillende gebruikers en doelgroepen. Bewoners en ondernemers worden gevraagd om mee te denken bij de invulling.

Kas Oosterhuis mag eigen ontwerp af bouwen Kas Oosterhuis (ONL) heeft in 2007 het winnende ontwerp gemaakt voor een multifunctioneel complex in Boedapest. Door problemen met de ontwikkelaar is de bouw overgenomen door het stadsbestuur. Na onderzoek blijken er veel technische gebreken te zijn; vooral de gevel lijkt slecht uitgevoerd te zijn. Na het onderzoek is een nieuwe aanbesteding gestart voor de structurele verbetering van het gebouw. Oosterhuis won voor de tweede maal de opdracht en mag nu dus de fouten in zijn eigen ontwerp gaan herstellen en het gebouw opleveren volgens het oorspronkelijke ontwerp. Het complex ligt aan de Donau en is een herbestemming van drie voormalige pakhuizen. Het voorziet in winkels, horeca en recreatie. In het ontwerp is het glazen dak vanaf de pakhuizen geleidelijk doorgetrokken naar het nieuwe gebouw. Dit moet de indruk wekken dat het gebouw transformeert in het nieuwe gebouw, dat ook grotendeels uit glas bestaat. Het gebouw krijgt op de tweede etage een

Energieneutrale droomvilla

panoramaterras met uitzicht op de Donau.

De Haagse architect Bram van Baalen heeft op Goeree-Overflakkee zijn eigen energieneutrale villa gebouwd. In de wanden is gebruik gemaakt van Ytong cellenbeton waardoor er nog nauwelijks energie nodig is voor de verwarming van het huis. Bram van Baalen vertelt: â&#x20AC;&#x153;Ik heb gekozen voor Ytong cellenbeton omdat dit materiaal dankzij de luchtgevulde cellen uitstekende isolerende eigenschappen heeft.â&#x20AC;? Het gebouw is opgebouwd uit het Ytong CascoSysteem, een prefab bouwsysteem met op maat gemaakte cascopanelen, lateien, dakplaten, seperatiepanelen en Rc-waarde van 7,5 m2K/W. De schil zorgt ervoor dat er nog maar weinig aanvullende warmte nodig is; deze wordt verkregen uit bodemwarmte uit de grond naast de villa. De warmte wordt door middel van een warmtewisselaar aan de grond onttrokken en via een warmtepomp

NOW.NL 5

uiteindelijk weer afgegeven aan de lagetemperatuurverwarming.

CHEPOS 3.12

blokken. Het casco, in zeven weken gebouwd, heeft een indrukwekkende

Under Construction: Groninger Forum Achter de oude sociëteit van studentencorps Vindicat aan de Grote Markt in Groningen is men begonnen met de sloop van een parkeergarage en een aantal woningen, zodat daar het Groninger Forum gerealiseerd kan worden; een hoog, pompeus gebouw van het Amsterdamse NL Architects.

De Grote Markt, één van de twee centrale pleinen van Groningen, zal een drastische verandering ondergaan: de oostzijde, waar nu de studentensociëteit en een verloederde winkelpassage gevestigd zijn, wordt gesloopt en zeventien meter verderop weer gebouwd, waarmee de rooilijnen van voor de Tweede Wereldoorlog in ere worden hersteld. In deze nieuwe oostgevel wordt ruimte opengelaten voor een doorgang naar een nieuw plein in het midden van het huidige bouwblok: de Nieuwe Markt, met aan dit plein het Groninger Forum. Het Groninger Forum, ontworpen door NL Architects, wordt een 45 meter hoog gebouw dat een veelvoud aan publieke functies moet herbergen. In het gebouw komen een aantal filmzalen, een bibliotheek, een museum, een restaurant, een zalencentrum en archiefruimte. Het gebouw moet door een afwisselend cultureel programma, georganiseerd door de diverse culturele instanties, een bruisende verlenging van de openbare ruimte worden.

De Grote Markt en daarachter het Groninger Forum. Links staat de Martinitoren.

met een grote open ruimte en de tentakels als de smalle straatjes en steegjes. Door de glazen gevel loopt die buitenruimte bijna fysiek door

Bij het ontwerp is in het programma een onderscheid gemaakt tussen

in de binnenruimte.

openbare functies, zoals het café-restaurant en de bibliotheek, en functies met toegangsprijzen, zoals het museum en de bioscoop. Deze functies zijn

De vorm van het Forum is een geëxtrudeerde bouwenvelop. Om de vorm

gemixt en gestapeld. Vervolgens is hier als verbindende ruimte een groot

minder zwaar over te laten komen, zijn de wanden scheef afgesneden en

atrium met ‘tentakels’ in gemaakt. Dit zorgt ervoor dat de ruimtelijke

zijn er “happen” uit het gebouw genomen ter plaatse van de ingangen.

structuur duidelijk zichtbaar wordt en er op elke verdieping verschillende

Toch lijkt het een enigszins willekeurige piramide op te leveren, die,

‘squares’ worden gecreëerd. De squares zijn een soort pleinen die een

afgezien van een ongetwijfeld schitterend uitzicht, nauwelijks interactie

open verbinding hebben met het atrium. Er is een plein voor kinderen en

aangaat met de historische omgeving. Ook het pleintje dat gecreëerd

er zijn pleinen voor het museum en de bioscoop, die als een soort foyer

wordt tussen de Grote Markt en het Forum lijkt redelijk uit proportie door

zullen gaan dienen. Al deze pleinen zijn weer met elkaar verbonden door

de enorme hoogte van het Forum.

roltrappen. Een belangrijk streven van het Forum is duurzaamheid. Door middel van Het atrium is naast een verbinding tussen de verschillende functies ook

diverse toepassingen wordt geprobeerd een energiezuinig gebouw op te

een verlenging van de openbare ruimte. De doorsnede van het atrium is

leveren op het gebied van energie, licht en warmte. Het wordt voorzien

een referentie naar het stedelijk weefsel van de Groningse binnenstad,

van een warmte-koudeopslag en het atrium krijgt een klimaatgevel. Door aan de binnenkant van de gevel in het atrium een extra glazen vlies toe te passen, wordt het klimaat van deze grote ruimte beter beheersbaar. Door de spouw die hierdoor gecreëerd wordt, kan lucht stromen, wat zorgt voor een buffer tussen binnen en buiten. Daarnaast zal het Forum zo veel mogelijk worden belicht door natuurlijk daglicht. Dit wordt onder

1. Kavel

2. Envelop

3. Getapered

andere mogelijk gemaakt door de transparantie van het atrium en door de liftschachten aan de bovenkant te voorzien van daglichtopeningen, waardoor deze ook voorzien worden van daglicht. Bij de constructie is de openheid en flexibele indeling van de ruimtes

4. Entrees

Diagram van de vorm van het Forum

5. Bezonning

6. Extrusie

een belangrijk gegeven. De hoofdconstructie bestaat uit twee betonnen kernen aan beide zijden van het atrium. Voor de forse uitkragingen

Taeke Offringa

kracht van het ontwerp, het atrium, is hier een belangrijke spil in. Dat moet ervoor gaan zorgen dat het Forum ook daadwerkelijk een forum wordt, met discussie, ontmoeting, vergaring van kennis en de daarbij passende Totaal

Fietsenstalling

horecagelegenheden. Het Forum is op dit moment nog in een vroege fase van de bouw. De parkeergarage en woningen in het midden van het bouwblok zijn gesloopt en ook met de nieuwe sociĂŤteit van Vindicat is men al begonnen. Onlangs zijn de wapeningskorven voor de parkeergarage onder het

Pleinen

Service

Forum volgestort. De komende tijd is men voornamelijk bezig met die parkeergarage van drie lagen. Over enkele jaren zal het Groninger Forum opgeleverd worden en zal iedereen zelf kunnen ervaren hoe deze culturele smeltkroes in het hoge noorden zich verhoudt tot de rest van de stad en hoe de samenwerking tussen de functies in het Forum zelf zal

Cinema

Verkeersroutes

Culturele Commercie

Zalencentrum

verlopen.

Museum

Installaties

De functies zijn verdeeld in de doorsnede. Het atrium is duidelijk de gemeenschappelijke ruimte en verbindende factor in het gebouw

worden verdiepingshoge vakwerkliggers gebruikt, in combinatie met vier

Het Forum en het gebruik van het Atrium

constructieve lijnen die door de doorsnede van het atrium lopen. Met het interessante culturele programma en een samenwerking van instanties die we kennen van het ook in aanbouw zijnde Muziekpaleis in Utrecht, zal het Forum ongetwijfeld de bezoekers trekken waarop geaasd wordt. Wel moet de vraag worden gesteld hoe deze logge massa zich gaat verhouden tot de rest van de Groningse binnenstad. De skyline wordt voorgoed verstoord en grootschalige nieuwbouw in een historische stedelijke omgeving blijft, zeker op deze prominente plek, een lastige opgave. Daarentegen is de Grote Markt wel aan een vernieuwing toe en zullen de nieuwe proporties de werking van het plein waarschijnlijk verbeteren. De schakeling tussen de functies van het marktplein (de Vismarkt), het evenementenplein (de Grote Markt) en het culturele plein (de Nieuwe een plein gerealiseerd gaat worden, wat ook gaat zorgen voor interactie tussen de â&#x20AC;&#x2DC;Stadjersâ&#x20AC;&#x2122; (inwoners van Groningen). De stapeling van functies met de verbindende pleinen is een goed voorbeeld van hoe het brede programma op een overzichtelijke manier kan worden gerealiseerd. De

De binnenkant van het bouwblok met de Nieuwe Markt en het Groninger Forum.

Afbeeldingen: NL Architects

CHEPOS 3.12

Markt) loopt door tot in het Forum zelf, waar op elke verdieping weer

NOW.NL

Workshop maquettefotografie Wil je meer weten over maquettefotografie? Cameraw organiseert in maart een workshop hierover, met liveuitleg in de daglichtkamer. Een spiegelreflexcamera en/of statief zijn NIET vereist, maar eventueel wel te leen bij Bureau Faciliteiten (Vertigo 1.11). Houd de posterborden in de gaten of informeer bij de CHEOPS-balie. Fotowedstrijd Stuur je mooiste maquettefoto v贸贸r

mei

2013

naar

cheposredactie@cheops.cc en win het boek Model Making! Meer informatie over dit boek is te vinden in de boekrecensies

op pagina 43.

Afstudeermaquette J谩chym van Erning Fotograaf: Joep Rutgers

cameraw

NOW.

Maquettes: oh jee, wat nou?

In plaats van één maquette vindt er vaak een massaproductie van renders plaats om een indruk te geven van een gebouw. Het gevolg is dat de maquette wordt verwaarloosd: tijdens presentaties worden ze neergekwakt en vergeten, terwijl een maquette het ideale presentatieobject is. Het levende bewijs is op de pagina hiernaast te zien. Met de juiste insteek en kennis kun jij ook zo’n plaatje maken en kan je de uren die je normaal gebruikt om te renderen in de maquette steken. Een goede maquette betekent echter nog geen goed beeld. Je zult op zoek moeten gaan naar een mooie compositie en belichting. Cameraw is samen met Joep Rutgers de daglichtkamer ingedoken. Hieronder een tipje van de slui(t)er.

Er zit verschil tussen het fotograferen van maquettes op verschillende schaalniveaus. Bij een stedebouwkundige maquette is het gewenst om de totale maquette scherp in beeld te krijgen. Zorg dus voor een klein diafragma (bijvoorbeeld F/16). Je maquettefoto staat of valt met een goede belichting. Om een foto goed te belichten is het handig gebruik te maken van een felle lamp of een flitser. Harde schaduwen duiden op fel zonlicht, terwijl zachte schaduwen een bewolkte dag impliceren. Waar je naar op zoek bent is een kwestie van persoonlijke smaak.

Een ander belangrijk punt is de witbalans. Wanneer je deze niet goed instelt, krijg je een ongewenste gele of blauwe gloed over je foto. Dit heeft te maken met de kleurtemperatuur, die op vrijwel elke camera te regelen is. Als je foto’s maakt in .jpg-formaat, stel dit dan van tevoren in. RAW-foto’s zijn achteraf makkelijker te bewerken zonder kwaliteitsverlies.

de lens van je camera erin past. Net als bij een stedenbouwkundige maquette is de belichting essentieel. Hierboven zie je het verschil tussen diffuus en direct licht. Ook het bepalen van het focuspunt kan een grote invloed hebben. Door je camera op ‘manual focus’ te zetten kan je ervoor zorgen dat dit

CHEPOS 3.12

Bij het fotograferen van het interieur van de maquette zijn er andere aandachtspunten. Ten eerste is een goed model vereist. Kies de schaal zo, dat

NOW.TU/e

punt op de voorgrond ligt. Zo creëer je een natuurgetrouw beeld van de ruimte.

Verzorgd wonen hartje Eindhoven De Multi in het najaar van 2012 vond plaats dicht bij huis. De oude Schellensfabriek aan de Vestdijk zou omgetoverd worden tot een waar woonzorgcomplex. De term ‘complex’ kwam al snel naar voren, niet alleen vanwege de schakeling van functies, maar vooral door de ingewikkelde samenwerking binnen de groep, waarbij er naast een gemeenschappelijk belang ook verschillende persoonlijke belangen zijn. Een belangrijk kenmerk van integrale ontwerpteams. Alle zestien groepen zijn er in geslaagd het project met succes te volbrengen met de meest uiteenlopende plannen. Hier volgt een impressie van wat Multigroep 7 er van gemaakt heeft, favoriet onder docenten en studenten. Het ontwerp kent drie sleutelwoorden: ‘Verbinden, ontmoeten en uitstralen’. Deze woorden vormen de visie en komen voort uit stedebouwkundige-, architectuur-, en doelgroepanalyses. Op ieder schaalniveau en in iedere discipline komt deze visie terug, waardoor het gebied een sterk verbonden eenheid is geworden.

De locatie is gelegen in het zuiden van het centrum van Eindhoven. De

door de modern vormgegeven sporthal bovenop het oude monument. De

ligging in het centrum is gevoelsmatig wat vreemd. De Vestdijk en in

oude fabrieksmuur aan de Vestdijk is behouden om zijn karakteristieke,

sterkere mate De Dommel scheiden het gebied van het centrum af. De

gesloten uitstraling. Door deze muur wordt niet alleen het industriële

Smalle Haven stopt abrupt bij de Dommeloever en versterkt daarmee

karakter versterkt, maar ook de verbinding met het centrum. Dit komt

de harde grens. Door de route van de Smalle Haven te verlengen wordt

door het duidelijk afkeren van omliggende wijken. De woningen worden

het gebied met het centrum verbonden. Op deze manier ontstaat er

ontsloten aan de pleinen, wat de levendigheid op het plangebied ten

een meer evenwichtige looproute vanuit Woensel, door het centrum,

goede komt. De uitgangen van de parkeergarage sluiten daarom

over het plangebied en vervolgens naar de omliggende wijken. Een

vanzelfsprekend aan op de openbare ruimte.

brug over de Dommel is hierbij van cruciaal belang. De structuur van de Smalle Haven komt terug in het plangebied door het toepassen van

In de nieuwbouw wordt ook gezocht naar een industriële architectuur

verschillende pleinstructuren. Het bestaande monumentale deel van het

om het Schellensterrein in zijn waarde te laten. Hierbij is goed gekeken

terrein krijgt hierin een belangrijke bezoekersfunctie, waar een restaurant

naar het bestaande monument. Zo komen de strenge vakkenstructuur en

en een sportschool worden gerealiseerd. Deze functies zijn deels voor

de kleine raampjes terug in de nieuwe gevels. De oude Schellensfabriek

de bewoners, maar ook voor omliggende wijken en kantoren. Het

was tevens een aaneenschakeling van gebouwen uit verschillende tijden,

monument zal de eyecatcher van het gebied worden en de Smalle Haven

iets dat lijkt terug te komen in de nieuwbouw door de diversiteit aan

begeleiden naar omliggende wijken. Hier komen oud en nieuw samen

gevels. De eenheid van de gebouwen wordt hierbij wel gewaarborgd

door vast te houden aan een strak ritme en terugkerende materialen. De

dat de lijntjes kort zijn, maak duidelijke taakverdelingen en afspraken,

pleinen zijn allemaal anders vormgegeven, aan de hand van de wensen

en kom deze ook na. Stel jezelf multifunctioneel op. Accepteer elkaars

van de doelgroep die eraan grenst, maar ook om verscheidenheid en

tekortkomingen en gebruik elkaars sterke punten. Zorg er ook voor dat

hiërarchie te realiseren. Zo is het horecaplein bedoeld voor bezoekers

elkaars doelen duidelijk zijn, een ‘strevertje’ en een ‘minimalist’ zullen

en het groenplein vooral voor bewoners. Alle pleinen hebben industriële

samen toch tot goede afspraken moeten komen. Al het voorgaande zijn

elementen, bijvoorbeeld stelconplaten en harde randen, maar ook

open deuren, maar wel altijd de grootste valkuilen binnen de Multi. Door

verzachtend groen langs de gevels. Zo wordt getracht het wonen in de

elkaar continu scherp te houden en te motiveren is het ons gelukt om een

plint veiliger te laten voelen en het gebied leefbaarder te maken.

plan te ontwikkelen dat geslaagd is binnen alle disciplines.

NOW.

Thijs van de Nieuwenhof

De moderne eisen stellen dat het gehele plan energieneutraal moet zijn. Er wordt gebruik gemaakt van warmtekoudeopslag en door het naburige DELA-gebouw energetisch te koppelen aan het plangebied is het mogelijk een balans te bereiken tussen warmte- en koudevraag. Om de resterende warmtevraag op te vangen wordt er op ieder gebouw deels een energiedak gebruikt, op het overige deel is plaats voor PVcellen. Iedere woning (op één na, eerlijk is eerlijk) heeft minimaal één gevel op een zonzijde georiënteerd. Hierdoor is er minder energie nodig voor verwarming. Door het toepassen van loggia’s kan de warmte van direct zonlicht tegengehouden worden. Daarnaast functioneren de gevels als een soort kleine energiefabriek door in de bordessen PV-cellen te

Geschreven door Thijs van de Nieuwenhof namens Multigroep 7, bestaande uit: Lotte Bekendam, Patrick van Dodewaard, Iris van Donselaar, Rens van Hedel, Thijs van de Nieuwenhof, Marissa van de Water en Tom Wijnen. Afbeeldingen: links: Render Groenplein boven: Aanzicht Vestdijk rechtsonder: Plattegrond plangebied

maken en uitwendige rolzonweringen uit te rusten met dunne filmcellen. Dit sluit aan bij het industriële karakter ervan. Verder dient de Vestdijkgevel als geluidswand, om de binnenplaats daarachter van geluid te weren. Woningscheidende wanden kunnen constructief worden ingezet en alle tussenwanden kunnen worden verschoven en maken de woningen flexibel. Door te kiezen voor breedplaatvloeren is het mogelijk om een constructie zonder zichtbare liggers te realiseren op ieder punt in het complex. Door de liggers mee te storten met de vloer zijn ze niet zichtbaar in de woningen. De constructie laat zich lezen in de gevels met een sterk ritme. Er is gekozen voor beton refererend naar de betonnen structuur van het monument. Zowel bij de nieuwbouw als bij het monument zal de betonstructuur zichtbaar zijn. De constructie is zo een visueel bindend element geworden in het hele plan.

hangt samen met elkaar en met het concept. Om dit werkbaar te houden

CHEPOS 3.12

Het is een cliché, maar iedere beslissing is integraal in dit project, alles

NOW.TU/e

binnen een ontwerpteam zijn een paar dingen heel belangrijk. Zorg

tekenatelier Aken in limbo; van feit naar fictie Een koude sluier van duistere mist hangt rond de verlaten straten van Aken. Het is al dagen donker en de warmte heeft het gevecht tegen de kou verloren. De zon lijkt de maan en de maan lijkt de zon. Zo nu en dan wordt het doffe geluid van vallende bladeren overschreeuwd door een bombardement aan ruige windvlagen. Een meisje gekleed in een dieprode satijnen jurk rent weg en verschuilt zich achter een oude boom. Een schot, een gil. Zware stemmen komen dichterbij en nemen iets mee. Een vrachtwagen rijdt brommend weg. Stilte na de storm. Geen enkel geluid. Dan vult een zacht kinderlijk gezang de ijskoude lucht. Het brengt mij de herinnering aan een liedje uit mijn jeugd. Het gebouw kraakt door de harde wind. Zwart water druppelt van het verwaarloosde dak en tekent zwarte strepen op de muur. Terwijl het liedje zachtjes voortklinkt, hoor ik gedempte voetstappen in de verte. De kleine stapjes komen langzaam dichterbij. De struiken bedekken mijn gezicht. Ik hoop dat ik haar

zie, maar zij mij niet. En dan zien mijn ogen het. Voor het betonnen gevaarte ligt een plas helderrood bloed. Daarboven zweeft een dieprode schim… Deze tekening van een sterk gemanipuleerde werkelijkheid maakt deel

een zogezegd ‘nephuis’, want er zit geen enkel raam in. Het bouwwerk

uit van een reeks van vier tekeningen. Het vertelt echter een geheel

heeft zwaar geleden in de oorlog; de kogelgaten zitten er nog in.

eigen verhaal. Het idee dat de tekening tentoonstelt is tot stand gekomen

We waren gefascineerd geraakt door dit huis. Langzamerhand begonnen

tijdens een tekenexcursie in Aken. Onze zoektocht naar de perfecte

wij een verhaal voor ons te zien. Door te tekenen kreeg dit verhaal steeds

tekenlocatie bracht ons naar dit vreemde object, dat daar maar stond

meer vorm. Onze fantasie vulde de onbekende delen uit het verhaal met

te midden van een rustige woonwijk. Het gebouw was merkwaardig en

gemak in, gevoed door de atmosfeer waarin wij ons bevonden en de

vreemd, maar ging toch op in zijn omgeving. En dat kenmerk was precies

mogelijke gruweldaden die zich daar hadden afgespeeld tijdens de

datgene wat ons als tekenaars aansprak. Een opmerkelijke verschijning,

oorlog. Deze tekening bewijst dat beelden een zeer sterk verhaal kunnen

zo anders dan de rest. Toen we het gebouw op papier gingen zetten,

vertellen, of dit verhaal nu gebaseerd is op de waarheid of pure fictie.

gaf het steeds meer van zijn verhaal bloot. Via een rondvraag onder

Door bepaalde aspecten van het beeld te accentueren kan het verhaal,

buurtbewoners zijn we erachter gekomen dat het gebouw een betonnen

of delen ervan, versterkt worden. Het streven is juist niet perfectie - dat

bunker uit de Tweede Wereldoorlog was. Om de bunker naderhand in het

kan een foto namelijk beter - maar het creëren van iets dat meer is dan

straatbeeld te laten passen is er een zadeldak op gezet. Het blijft echter

enkel een beeld. En hier voegt de retorica weer een klein deel aan toe.

Michael Maminski en Rutger Brouwers (Bachelor- en Masterstudent - 7XX40 Tekenen op Reis 2012 Aachen)

NOW.

Michael, Rutger en Frederike

Frederike Zielman (Bachelorstudent) - Dommellab

Tekening Dommellab â&#x20AC;&#x201C; opgave P-atelier dit gebouwtje een logisch onderdeel van de omgeving zou worden. Ik

wil je laten zien. Ofwel aan jezelf, tijdens het ontwerpproces, ofwel aan

zag het voor me, maar je moet het ook over kunnen brengen. Een beeld

anderen tijdens de presentatie.

valt niet met woorden te communiceren, de enige manier om het over

Tijdens het werken aan een project ontstaan er allerlei beelden in je

te dragen is door middel van een tekening. Aangezien dit ons eerste

hoofd, je krijgt ideeĂŤn over hoe het resultaat eruit moet gaan zien. In het

project was, had ik geen andere optie dan handmatig tekenen, maar

ontwerp voor ons eerste project, Dommellab, vond ik het belangrijk dat

handtekenen geeft ook vrijheid en flexibiliteit.

CHEPOS 3.12

Voor mij is de functie van tekeningen heel duidelijk: je hebt een idee, dat

NOW.TU/e

paviljoen

Studievereniging Stylos

bauhaus re-use Roos Pulskens

Tot voor kort waren deze elementen nog onderdeel van het UNESCO werelderfgoed van Bauhaus Dessau, nu sieren ze het ´Tempelhofer Feld´ in Berlijn. Het zijn de hergebruikte puien van de wereldberoemde school, op een nieuwe locatie, in een nieuwe context en met een nieuwe betekenis. Het Bauhaus-re-use-paviljoen bestaat volledig

geslagen - ze verworden als het ware tot antiek;

model van Bauhaus staat voor de kracht die ver-

uit hergebruikte producten. Het functioneert als

de overige ramen worden weggegooid. Waar het

andering in de maatschappij teweegbrengt We

een ruimte waarin lezingen kunnen worden ge-

nu om gaat is de massa, want het zijn 68 ramen.

hebben gezien dat de ideeën van Bauhaus heb-

houden over het groen in de stad. Het bestaat uit

Als het er zoveel zijn, dan wordt het een materi-

ben geleid tot Bauhaus, het gebouw. Kunnen de

twee containers aan twee zijden en aan de andere

aal, een bron, olie, dan wordt het meer dan een

modellen honderd jaar later een omgekeerde

zijden door twee Bauhaus-puien en is ontworpen

antiek object. Doe daar dan iets mee. Hoe we er

werking op elkaar hebben (zie afbeelding)? Zou

door het bureau zukunftsgeraeusche GbR, in 2005

precies op zijn gekomen, is eigenlijk via Philipp

deze duurzame verbouwing van het gebouw

ontstaan door de fusie van twee personen, Robert

Oswalt. Hij heeft de Nederlandse fabrikant van

kunnen leiden tot een nieuw Bauhaus-curricu-

Hubert (architect) en Annekatrin Fischer (we-

de nieuwe ramen, MHB, gevraagd de verwijderde

lum? De transformatie van kunst & technologie

tenschapspoliticoloog). Hun projecten bestaan

ramen te schenken aan dit nieuwe initiatief. Hij

naar kunst & duurzaamheid? Dat kan helpen om

voornamelijk uit experimentele architectuur, met

had blijkbaar eenzelfde soort gedachte en begon

de maatschappij voor zijn ondergang te behoe-

name gericht op duurzaamheid. Het paviljoen is

willekeurig om zich heen te vragen of mensen

den en een toekomst te creëren voor de nieuwe

er één van velen.

een idee hadden wat ermee gedaan kon worden.

generatie. Zoals Philipp Oswalt zegt als hij kijkt

Vooral aan mensen die zich met dit soort pro-

naar het werk van de huidige ontwerpers en sty-

bruiken van componenten die ze uit een heden-

jecten bezig houden. Het paviljoen is één klein

listes: de verschijning van objecten telt alsnog

daags gebouw gehaald werden en een nieuwe

project dat in een korte tijd gerealiseerd werd,

voor alles. 2

bestemming krijgen. Het is een andere manier van

om een kickstart te maken met de puien. Op ter-

kijken naar de architectuur. Dit bureau beschouwt

mijn zijn er plannen voor een groter project, een

“Art and science are two different streams arise from

de gehele stedelijke omgeving en ziet dat als

groentekas, met de overgebleven ramen.

the same creative source, and flow together into the

De strategie van het bureau betreft het herge-

een soort opslagruimte, ook wel urban mining

De esthetiek van zulke dingen speelt een hele

same sea of general culture… Science teaches, art

genoemd. Om minder natuurlijke bronnen aan te

grote rol. Hergebruikte producten en hun vorm

testifies, science persuades, art acts, science com-

spreken is het zaak de dingen te gebruiken zoals

moeten geaccepteerd worden door mensen. Er is

prehends, informs, and certifies.” But art has more

ze zijn en dat dan met zo min mogelijk energie.

altijd een doelgroep die ervoor open staat. Goe-

possibilities at its disposal, because it is able to influ-

de hergebruikte componenten zien er vaak een

ence the human psyche directly.3

Wat betekent deze opslag van bestaande elementen in de stad en het erfgoed van die compo-

beetje ‘trashy’ uit, maar het hoort ook ruw te zijn,

nenten, zoals in het geval van de Bauhaus-puien?

het heeft een hergebruikt karakter. Het is zaak

Kan er een nieuwe balans ontstaan tussen kunst

In dit geval is er gekeken naar de overblijfselen

om het niet te provoceren. Niet dat het waarde

en technologie? Een technologie die de duur-

van het modernisme en haar verleden. De volgen-

krijgt door hoe ‘shabby’ het eruit ziet, maar door-

zaamheid integreert. Een technologie gebaseerd

de aspecten worden onderzocht:

dat het ‘shabby’ is. Pak het, vind het leuk en kijk

op de principes en de begrippen “reduce, reuse

De geschiedenis: wat is de culturele waarde, waar-

naar wat het verhaal je vertelt. Zie de sporen en

en recycle”.//

om zijn ze er?

kijk wat je ermee kunt doen.

De bronnen: en de waarde ervan op duurzaamheidsvlak. Als je beide opneemt in het ontwerp ontstaat

Conclusie Het renoveren van het gebouw heeft geleid tot

een duurzaam geheel. De bron is hergebruikt en

een verlaging van het energiegebruik tot een

het heeft een substantiële culturele waarde ge-

derde van het oorspronkelijke niveau.4 Zowel het

kregen. Dit is de voornaamste reden om de ramen

hergebruik van de puien en de energieverlaging

van deze school te hergebruiken.

zijn voorbeelden van het inzetten van duurzaam-

Bij het renoveren van de ramen van het Bauhaus

heid in een nieuwe maatschappij. Kunnen we een

worden de oude vervangen door de nieuwe. Drie

conclusie trekken voor de toekomst van Bauhaus

of vier van deze oude ramen kunnen worden op-

en het modellenprincipe van Jaeggi, waarin het

NOW.TUD

Bronnen 1. Modern architecture since 1990 by William J.R. Curtis 2. Bauhaus conflicts 1919 - 2009 by Philipp Oswalt 3. Bauhaus a conceptual model edited by Hatje Cats Informatie over bauhaus en het bauhaus re-use paviljoen: > http://www.bauhaus-dessau.de > http://www.zukunftsgeraeusche.de/

CHEPOS 3.3

FILE: Fake Architecture

PATRICK VAN DODEWAARD Welkom in The Venetian te Las Vegas. Een unieke waterwereld waar stad en water een perfecte symbiose vormen. Een rondritje in één van de vele gondels is een must voor iedere bezoeker. Bent u uitgekeken op het water? Neem dan eens een kijkje in de vele winkeltjes of neem plaats in een van de heerlijke restaurants. En trouwens, het regent hier nooit; de lucht is namelijk een plafond. Las Vegas, het gaat hand in hand met nep. De mensen doen vriendelijk, maar dit komt door training. De palmbomen groeien echt niet uit zichzelf, zo midden in de woestijn. De dikke limousines op The Strip kun je gewoon huren om de hoek en de borsten van de dames in de stripclubs… tsja. De architectuur dan. Deze is ook nep. Nep in de zin van: het echte gekopieerd en dan verschaald, in een andere compositie, met een andere functie, soms met een achtbaan toegevoegd, met als doel arme toeristen om te toveren in gokverslaafden. De casinoarchitectuur is zo nep dat er helemaal niets overblijft van het origineel. Is het dan nog wel zo nep? Paul Steelman, je kent hem vast niet, maar hij is één van de succesvolste casinoarchitecten. Hij is volledig gespecialiseerd in het ontwerpen van casinocomplexen. Steelman begrijpt als geen ander hoe casino’s werken. Het is heel simpel: de bezoeker (of beter gezegd: de klant) komt binnen, kijkt links, kijkt rechts en als het hem bevalt, heb je een goed gebouw. Meer niet. Door het ontwikkelen van volledige resorts wordt geprobeerd de bezoeker zo lang mogelijk binnen te houden. Door in te spelen op de gevoelens die mensen hebben, met bijvoorbeeld het romantische Venetië, is het mogelijk toeristen nog langer in het casino te houden. De bezoeker mag ook nooit het gevoel hebben zich te bevinden in een gigantisch complex. Dit is waarom de resorts zeer gefragmenteerd zijn en er alleen maar wordt gewerkt met gekromde paden. Dit zorgt voor gemaakte knusheid en prikkelt de klant om te kijken wat er na de volgende bocht komt.

Steelman: “De klant wil zich voelen als James Bond” Is het resort verouderd, of is er simpelweg een mooier resort om de hoek, dan vertrekt de bezoeker weer en geeft hij zijn geld ergens anders uit. Dit maakt de levensduur van casino’s ook extreem kort; langer dan 40 jaar komt zelden voor in Las Vegas. Steelman betoogt dat casinoarchitectuur gaat om fantasie. “De klant wil geen gebouw van glas en staal zoals een kantoor, de klant wil zich voelen als James Bond.” Die fantasie moet continu blijven bestaan. Die fantasie komt terug in grote entertainment zones met shows, achtbanen, winkels en restaurants, maar ook zeker in de architectuur. Grootse bling-bling, een Aziatisch uitstapje of toch maar de geromantiseerde piramide. Alles is binnen handbereik, alles om de fantasie van de bezoeker te stimuleren, alles om geld te verdienen. Steelman: “In een Las Vegas-casino zal je nergens spiegels aantreffen, want dan realiseer je je dat je helemaal geen James Bond bent.”

De FILE zal ingaan op onderwerpen die de grenzen van de architectuur raken en waar werkelijkheid en illusie hand in hand gaan.

CHEPOS 3.12

‘Laat mij in die waan’

De grenzen van je vak blijven verkennen De architectuur zit al een paar jaar in zwaar weer. Het is de vraag of de studenten Bouwkunde van nu straks werk vinden. Toch ziet BNAvoorzitter Willem Hein Schenk de toekomst niet bij voorbaat somber in: “Door de crisis zoeken mensen nieuwe wegen om in hun bestaan te voorzien. Samenwerken en je eigen talent benutten kan wel degelijk succes opleveren. Tegenslag maakt inventief.”

Staat de architectuur er inderdaad zo slecht

Je kunt bijvoorbeeld degene zijn die zorgt

ontwerper met steeds meer facetten rekening

voor?

dat mensen in beweging komen, zeg maar de

houden. Denk aan comfort, duurzaamheid,

“Als je het bekijkt vanuit economisch perspectief:

regisseur in het bouwproces. Dat is een rol die

gebruikerswensen,

ja. Toen ik in 2011 aantrad als voorzitter van

andere partijen in de bouwkolom ook graag

omgeving, exploitatierisico’s. Het is én, én, én,

de BNA was de branche al de helft van haar

naar zich toe trekken, dus daarvoor moet je

dat maakt ons werk alsmaar complexer. De

omzet kwijt. Die is sindsdien niet teruggekomen

stevig in je schoenen staan. Het unieke van

alwetende architect - de persoon die het in zich

en ik voorzie voorlopig geen herstel. De

architecten blijft design thinking, daarmee

heeft om al die facetten te verenigen in een

houding van architecten is wel veranderd. Aan

bedoel ik hun vermogen om oplossingen op een

goed gebouw - bestaat niet meer. De vraag is

het begin van de crisis riep iedereen ach en

aansprekende manier te verbeelden. Let wel,

dan: wat moet een architect eigenlijk kunnen?

wee, we waren het goed gewend. Inmiddels zijn

als je ‘alleen maar’ goed bent in ontwerpen,

Dat probeert het bureau Architectenregister zo

de reacties realistischer. Na de crisis in de jaren

krijg je het zwaar. Dan zou ik samenwerking

precies mogelijk te formuleren.”

tachtig van de vorige eeuw kwam de productie

zoeken met mensen die meer talent hebben

weer op gang om tot ongekende hoogtes te

voor ondernemerschap.”

(brand)veiligheid,

Gaan vakgebieden zoals het ontwerpen van

stijgen. Dat zal dit keer niet gebeuren, omdat

3D-werelden voor films en games ooit tot de

de omstandigheden anders zijn. Om maar wat

Hoe kunnen studenten zich nog beter

architectuur behoren?

te noemen: we hebben te maken met krimp

voorbereiden op de praktijk?

“De grenzen van het vak kun je niet messcherp

in de landelijke gebieden, steden moeten

“Tijdens een opleiding leer je niet alles over

trekken. Er bestaat altijd een grijs gebied,

compacter worden, er ligt een opgave vanuit

een vak. Juist omdat de praktijk zo snel

architecten wisselen kennis en kunde uit met

duurzaamheid, de waarde van vastgoed

verandert, zijn stages nuttig. Ook al doe je de

andere professionals. Van oudsher zijn er

is volledig in de war. Al die ontwikkelingen

minst interessante klussen, je ziet hoe het er op

cross overs met “nabije” vakgebieden zoals

hebben blijvende invloed op ons vak. Er is

een bureau aan toe gaat. Stel vragen, kom met

landschapsarchitectuur en stedenbouw, maar

nog wel werk, maar minder en anders. De

ideeën. Ik ben zelf op die manier begonnen

architectuur heeft net zo goed raakvlakken met

jongste generatie architecten weet niet beter

en heb er veel aan gehad. Vanaf 2015

grafisch ontwerp en theater. Sommige mensen

dan dat ze zich in die nieuwe realiteit moeten

moeten afgestudeerden volgens de wet op

beheersen verschillende vakgebieden tegelijk.

waarmaken. Ze pakken iedere klus aan en

de Architectentitel twee jaar praktijkervaring

Denk aan meubel- en industrieel ontwerper

zoeken verbindingen met andere disciplines,

opdoen voordat ze zich architect mogen

Jean Prouvé die zichzelf de architectuur

bijvoorbeeld op het gebied van ontwerpen,

noemen. Dat wordt spannend voor degenen

eigen maakte. Of de Spanjaard Calatrava,

techniek of onderzoek. Zo bevordert de crisis

die dan hun opleiding afronden: waar ga je

een ingenieur annex architect met een enorm

nieuwe creatieve mogelijkheden.”

werkervaring opdoen?”

talent op het gebied van vormgeving. Al die invloeden houden ons vak in beweging. Maar

Wat moet een architect in de nieuwe realiteit kunnen? “In het verleden kregen architecten vanuit hun portfolio opdrachten en waren de rollen in het bouwproces helder. Tegenwoordig ligt het initiatief vaak bij verschillende partijen, je ziet bijvoorbeeld dat architecten zelf risicodragend participeren in projecten. De

“De vraag is dan: wat moet een architect eigenlijk kunnen? Dat probeert het bureau Architectenregister zo precies mogelijk te formuleren.”

financiering voor een bouwplan rond krijgen is

stel, ik ga een dag in een virtuele wereld zitten en pas mijn gedrag daarop aan. Hoe beleef ik dan de omgeving? Is het vergelijkbaar met een boek lezen en me in het verhaal wanen? Architectuur blijft voor mij persoonlijk in essentie het oprichten van ruimtes om mensen comfort te bieden in een bepaald klimaat. Of het ontwerpen van een virtuele wereld daarin past, lijkt me interessant als je de definitie van ons

in een haperende economie namelijk bijzonder

Biedt bescherming op de architectentitel

vak wilt onderzoeken. Dat laatste zou ik als

lastig. Beginnende architecten hebben meestal

voldoende

student zeker proberen. Vanuit mijn rol bij de

niet het geld om zelf te investeren. Dat hoeft

uitoefening van het vak?

BNA heb ik er geen uitgesproken mening over.

ook niet om succesvol te zijn, als je je maar

“Die vraag valt moeilijk eenduidig met een

Het concept beleving past bij deze tijd, maar

zakelijk, ondernemend en professioneel opstelt.

ja of nee te beantwoorden. Je moet als

dat gebeurt uiteindelijk altijd in een fysieke

waarborg

voor

een

goede

BNA/Ellen Meijer

omgeving, hoe sterk je die ook manipuleert. De

Is fake architecture een goede benaming voor

kennisnetwerken kunnen ze sparren met andere

technieken om in 3D te ontwerpen beïnvloeden

architectonische elementen die een andere

starters en met ervaren vakgenoten. En via BNA

de architectuur overigens wel.”

functie hebben dan in eerste instantie lijkt?

International en BNA Onderzoek kunnen ze zich

“Architectuur is nooit fake, anders maak je het

binnen het vak verder oriënteren.

niet. Een ontwerp dient ergens toe. Maar het

Minder

kan heel goed dat een element constructief lijkt

studenten is misschien dat de BNA een numerus

en toch esthetisch is bedoeld. Gebouwen kunnen

fixus bepleit. We weten dat niet iedereen die

een statement op zich zijn. XX architecten heeft in

Bouwkunde studeert architect wordt. En het is

Delft een gebouw gemaakt met ventilatiekokers

toe te juichen als mensen met deze achtergrond

van karton. Dat wordt na de gebruiksduur van

bijvoorbeeld aan de opdrachtgevers- of

twintig jaar simpelweg gedemonteerd. Het

advieskant terechtkomen zodat ook daar

Bewegende Huis van Körmeling heeft betekenis

het kennisniveau stijgt. Maar dan nog zijn de

als kunstwerk. Tegelijkertijd is het een gebouw

aantallen studenten te groot in relatie tot het

op een rotonde waar verder niks mee gebeurt,

beschikbare werk. Daarom vindt de BNA het

“Als je het gevoel hebt dat ergens een opgave ligt waarmee je een niche te pakken hebt of je kunt met een uitstapje naar een ander vak iets nieuws creëren: doen!”

goed

nieuws

voor

aankomend

er woont niemand. Noem je dat nep? De

zinvol om aan de poort strenger te selecteren

Zijn er binnen de BNA architecten die zich

ontwerpdiscussie over wat ‘echte’ architectuur

op talent en ambitie.”

buiten het kader van de stedelijke architectuur

inhoudt, is van alle tijden. Die zullen nieuwe

begeven? Valt hun werk in uw visie onder

generaties architecten - ook met mensen buiten

Ben je zonder aansluiting bij de BNA een

architectuur?

ons vak - steeds opnieuw willen voeren. Het

‘minder echte’ architect?

“Architecten hebben zich altijd beziggehouden

houdt ons bij de les.”

“Nee. De BNA behartigt de collectieve belangen

met de bebouwing van de ruimte in de breedste

van alle architectenbureaus en gelukkig zijn er

zin van het woord. De één ontwerpt woningen,

Wat hebben jonge architecten aan de BNA?

genoeg vakgenoten die vinden dat je daar

een ander kippenschuren of benzinestations.

“We

De Efteling is mede door architecten bedacht.

beroepsvereniging

zijn

sinds

begin

2013

geen

met elkaar invulling aan moet geven. Dat kost

meer,

maar

een

uiteraard geld, maar er staat veel tegenover.

Of neem het Bewegende Huis van kunstenaar-

brancheorganisatie. We praten nu namens

De afweging of het genoeg oplevert, maakt

architect John Körmeling op een rotonde in

alle architectenbureaus en dat vraagt een

ieder voor zich. Er zijn heel goede architecten

Tilburg. Hij ontwierp ook het Nederlandse

andere insteek. Hoe dat in de praktijk vorm

die zich bewust niet bij de BNA aansluiten.”

paviljoen op de Expo 2010 in Shanghai. Laten

krijgt, zijn we nog aan het uitwerken. Los

we vooral de grenzen van ons vak blijven

daarvan doet de BNA veel voor starters in het

verkennen. Als je het gevoel hebt dat ergens

vak. De BNA Academie heeft een uitgebreid

een opgave ligt waarmee je een niche te

pakket aan workshops en cursussen om hun

pakken hebt of je kunt met een uitstapje naar

vakkennis verder te vergroten. Leden van de

een ander vak iets nieuws creëren: doen! Of

organisatie krijgen kortingen, bijvoorbeeld op

het label architectuur er dan op past, lijkt me

verzekeringen. Jonge architecten zijn welkom

minder van belang.”

op de Architectendag, bij de regionale

Wie is Willem Hein Schenk?

•

geboren in Amsterdam in 1962

•

afgestudeerd in 1988 als architect aan de faculteit Bouwkunde (TU Delft)

•

werkt bij De Zwarte Hond, directielid sinds 2004, partner sinds 1997 diverse maatschappelijke functies, waaronder voorzitter van de Vereniging Vrienden van het Nederlands Architectuur instituut (NAi)

•

voorzitter van de BNA sinds september 2011

Fotografie: Ineke Oostveen

CHEPOS 3.12

•

FILE: Fake Architecture

Architectuur is een spelletje Voor een game worden vaak hele werelden speciaal ontworpen om de beleving van het spel zo echt mogelijk te maken. Maar hoe komt zo’n wereld tot stand? Wij gingen in gesprek met Thomas Verkooijen, student Game Design aan de HKU en stelden hem enkele vragen. Hoe begin je met het bedenken van een

is het centrale idee achter het spel, samengevat dat dit de fase is waarin programmeurs in

nieuwe wereld? Hoe is het proces?

in niet meer dan twee of drie zinnen. Dit komt 3D-paketten zoals Maya en 3ds Max modellen

Worldbuilding, oftewel het ontwerpen en

wel overeen met het concept bij bouwkunde, maken van alle gebouwen en andere elementen

uitwerken van een spelwereld, staat altijd in

aangezien je bij het ontwerpen van een game van de speelwereld. Vooropgesteld dat je een

dienst van het grotere geheel. De allereerste

steeds terug kunt grijpen op je visie om je koers 3D-game maakt natuurlijk. Vaak wordt parallel

stap is om te definiëren wat nou precies valt

opnieuw te bepalen. In tegenstelling tot een hieraan de gamewereld zelf in een engine al

onder de term worldbuilding, specifiek in game

gebouw kun je bij een game in de loop van het geprototyped, en de meeste programmeurs/

development. Als het goed is werk je altijd

proces heel veel veranderingen doorvoeren. Bij designers gebruiken dan grijze blokken om

vanuit een visie bij het maken van een spel.

een ontwerp van een gebouw, moet je op een niet afgeleid te raken. De grijze blokken

Deze visie staat centraal bij alle belangrijke

gegeven moment toch keuzes vastleggen om (afbeelding 1) leiden niet af van het testen

keuzes die gaandeweg gemaakt moeten

verder te kunnen.

van de gameplay en hebben wel de juiste

worden. Stel dat je spel een spel is zoals Super

afmetingen (afbeelding 2). Later kunnen dan

Hexagon, waarbij je een driehoekje steeds

Hoe loopt het ontwerpproces wanneer je een de modellen van de artists worden ingevoerd

sneller door een serie draaiende abstracte

spelwereld gaat bouwen?

geometrische vormen moet manoeuvreren. Een

Het ontwerpproces van een game is, net zoals in-game belichting moet worden aangepast

spel als dit heeft geen verhaal, geen context,

het ontwerpstadium van een gebouw ontzettend of dat er nog fouten in de modellen zitten. Dit

geen wereld. Stel daartegenover een spel zoals

dynamisch. De eerste stap is pre-production. zou te vergelijken zijn met de detaillering en

Assassin’s Creed, een actie- en avonturenspel in

Je begint met een concept en werkt dat uit uitwerking van een gebouwontwerp.

historische setting, waarbij de speelwereld de

naar een pitch die je kan voorleggen aan

kern van de visie vormt.

investeerders of aan je collega’s. Om het uit te De derde fase van een gameproject is post-

en kan worden gekeken of bijvoorbeeld de

werken gebruik je onder andere prototypes, production. Dan worden er geen nieuwe Is de visie waar je het over hebt te vergelijken

moodboards, concept art en een hele kritische gameplay-elementen

met een concept voor een gebouw? Onder

blik. Deze stap is goed te vergelijken met het toegevoegd, maar neem je datgene wat er

het concept verstaan wij het kernidee van het

presenteren van je voorlopige ontwerp van een al is geproduceerd en ga je het oppoetsen. Je

gebouw, waar je je ontwerpkeuzes aan op

gebouw.

kunt hangen.

nieuwe

assets

gaat het debuggen, polishen en verbeteren. Sommige levels moeten worden aangepast, de

Ik weet niet zozeer in hoeverre de twee te

De tweede grote stap is production. In speler krijgt andere stats, sommige vijanden

vergelijken zijn, maar in principe is de visie het

production maak je alle assets, alle bouwstenen krijgen andere stats, enzovoorts. Dit zou

centrale idee van hetgeen je produceert. De visie

die het spel gaan vormen. Dat betekent ook misschien te vergelijken zijn met het oppoetsen

Merel Brabers

van je renders in Photoshop om het ontwerp en de presentatie ervan te perfectioneren. Is een concept artist ook een gamedesigner of is het iemand die alleen wordt ingehuurd voor een deel van de game, bijvoorbeeld voor het ontwerpen van gebouwen binnen een game? Binnen game-development heb je een hele hoop verschillende disciplines. Een gamedesigner is over het algemeen iemand die de spelregels van het spel ontwerpt en coördineert. Een concept artist is iemand die vanuit een vaag idee of enkele designcriteria een serie ontwerpen maakt voor hoe een specifiek onderdeel van het spel er uit kan zien. Dit kunnen characters, gebouwen of zelfs de interface zijn. Het idee is om daar zoveel mogelijk verschillende versies van te maken zodat er keuzes gemaakt kunnen worden. De vaardigheden waar je bij een concept artist aan moet denken bestaat uit

Het testen van de game

het vermogen om snel iteraties te maken van ideeën in Photoshop en een heel uitgebreide

zo zou kunnen staan. In sommige spellen wordt

gebouwen zou beïnvloeden. Worden de ramen

kennis van allerlei zaken. Zo zal een concept

bijvoorbeeld alleen de voorkant van het

dichtgetimmerd met hout, of met autodeuren?

artist voor sciencefictionspellen veel inspiratie

gebouw gemaakt, omdat de spelers nooit de

Zouden autodeuren zolang stand houden of

zoeken in allerlei futuristisch aandoende

achterkant van het gebouw kunnen zien, en

helemaal wegroesten? Groeit er überhaupt

gebouwen en zal dezelfde artist bij een

waarom zou je dan extra werk verzetten?

nieuw hout, of is dat zeldzaam geworden door de nucleaire oorlog? De bakstenen waar de

fantasyspel veel onderzoek doen naar, ik noem maar wat, de bouwwijzen en architectuur van

Je zei net al iets over het kijken naar

gebouwen van zijn gemaakt, zijn die gaan

de Babyloniërs ten tijde van Hammurabi. De

verschillende bouwstijlen: wordt er veel

gloeien door de radioactiviteit? Zijn er muren

volgende stap is meestal om een design sheet

inspiratie gehaald uit de architectuur?

gesmolten? Dat soort vragen moeten worden

te maken: de concept art wordt dan een laatste

Om deze vraag te beantwoorden heb ik

gesteld en antwoorden hierop kunnen worden

keer goedgekeurd door de gamedesigners

navraag gedaan bij enkele artists, en het

verwerkt in de ontwerpen voor gebouwen voor

en producers en dan wordt een nieuwe sheet

overweldigende antwoord is “ja natuurlijk”.

Fallout: New Vegas.

gemaakt met het object in drie richtingen.

Sterker nog, het is veel en veel moeilijker Samengevat:

doet

onderzoek

naar

Zou deze sheet gezien kunnen worden als

je werk te aarden in bestaande objecten.

bestaande architectuur die overeenkomt met

een bouwtekening?

Neem als voorbeeld Fallout: New Vegas. Dat

de stijl die je in het spel wilt aanhouden, en

Ja, eigenlijk is het te vergelijken met een

is gebaseerd op wat er zou gebeuren als de

gaat deze dan aanpassen om een specifiek

bouwtekening. Deze kan dan door modellers

wereld uit de jaren ‘50 een nucleaire oorlog

beeld te communiceren naar de speler. Het is

worden uitgewerkt. Modellers zijn mensen die

zou meemaken, en hoe de wereld er na deze

niet belangrijk dat het gebouw realistisch is,

erg begaafd zijn met modelleerpaketten zoals

oorlog uit zou zien. Een artist zou dan heel veel

het is belangrijk dat het beeld wat het gebouw

Maya en 3ds Max. Een belangrijk verschil

beeldmateriaal verzamelen van hoe Amerika

oproept het goede beeld bij de speler oproept.

met bouwkunde is dat exacte afmetingen niet

er in de jaren ‘50 uitzag en welke stilistische

zo belangrijk zijn. Sterker nog, een gebouw

keuzes kenmerkend zijn voor deze periode.

hoeft niet eens natuurkundig correct te zijn om

Vervolgens moet de artist bedenken hoe de

er goed uit te kunnen zien, het belangrijke is

gevolgen van een nucleaire oorlog en een

dat het gebouw de illusie wekt dat het echt

jaar of vijftig aan wederopbouw daarna de

Bronnen: Afbeelding 1: http://i.imgur.com/en7fE.jpg Afbeelding 2: http://i6.photobucket.com/albums/y202/whippedcracker/image-4.jpg

CHEPOS 3.12

om iets totaal nieuws te verzinnen dan om

FILE: Fake Architecture

met een andere blik Het thema ‘Fake Architecture’ is inmiddels al vaak aan jullie geestesoog voorbijgekomen. Het zal mij niet verbazen als het voor jullie toch moeilijk is om een beeld te krijgen van de betekenis van dit begrip. Er zijn al veel verschijningsvormen voorbijgekomen. Op deze pagina vinden jullie voorbeelden uit Eindhoven, om het thema lekker dicht bij huis te houden. Voorbeelden die passen binnen het thema ‘Fake Architecture’, maar een kritische noot is op zijn plaats. De voorbeelden zijn in zekere zin ‘fake’ te noemen, omdat ze zich anders voordoen dan een korte blik doet vermoeden. Aan de andere kant zijn dit natuurlijk wel degelijk echte gebouwen; je kunt ze zien, betreden en voelen. Ik zou ze liever niet het stempel ‘fake’ meegeven, maar het zijn illusies in bouwwerken in onze eigen studentenstad.

Aan het eind van de winkelstraat vind je deze kledingwinkel. Twee grote kolommen ondersteunen de luifel en markeren de ingang. Totdat het oog valt op de voet van deze kolommen; ze blijken de grond niet eens te raken. De kolommen zijn dus tegen de gevel geplakt en het moet dus de gevel zijn die de luifel in de lucht houdt. Illusie! Wie altijd gedacht heeft dat de gevel van jongerencentrum Dynamo bestaat uit houten onderdelen komt bedrogen uit. Wanneer je goed tussen de ‘planken’ doorkijkt, zie je dat het doodgewone betonelementen zijn! Hoewel, doodgewoon, de architect heeft prachtig gebruik gemaakt van de nerfstructuur van de bekisting. Om de houtstructuur nog verder te benadrukken zijn de elementen voorzien van een laagje bruine verf. Een bijzondere gevel

dus, met een bijzondere verrassing.

Irene Scheperboer

Wie gaat er niet wel eens gezellig lunchen tussen de zakenmannen; de Kennispoort is bekend bij iedere bouwkundestudent. Dit gebouw straalt een zekere veiligheid uit, met zijn relatief dichte muren en strakke lijnen. Wanneer echter goed ingezoomd wordt op de gevel, zie je onmiddellijk dat deze gevel nooit zelf kan blijven staan. De bakstenen zijn namelijk loodrecht op elkaar gestapeld. Scheuren in de voegen kunnen zo ontzettend gemakkelijk ontstaan en de hele gevel kan naar beneden komen. Bovendien zijn de uitkragingen, zoals rechtsboven te zien is, nooit te realiseren met baksteen. Tussen deze metselwerkgevel en de houten afwerking binnen moet een constructie verstopt zitten. De mooiste lunchroom van de TU/e is dus een grapje van baksteen.

Aan het Catherinaplein bevindt zich dit grote wooncomplex. De foto is genomen op de hoek, bij Dynamo. De met cortenstaal beklede gevel bepaalt een groot deel van het aanzicht van dit plein in hartje Eindhoven. De oplettende kijker zal zich realiseren dat het wel vreemd is dat er geen bouten te zien zijn waarmee het staal op de achterliggende constructie bevestigd is. Een knap staaltje vakmanschap? Welnee, de gevel is namelijk helemaal opgebouwd uit beton! De horizontale banen en de roestkleurige verf tikje tegen de gevel levert het bewijs.

CHEPOS 3.12

doen wellicht iets anders vermoeden, maar een

FILE: Fake Architecture Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Lennert Evers

Puur of parodie “Alleen het zorgvuldig uitdenken van het probleem kan de architectuur van de toekomst tot stand brengen, niet een slordige imitatie en onzorgvuldige menging van elementen uit vorige tijden.“ – Viollet-Le-Duc, Discourses XVI De discussie of architectuur echt of nep is, is niet nieuw. Sterker nog, hij werd al gevoerd in de beginselen van de moderne

“Ik geloof niet meer in het idealisme dat de modernistische architect schetst: een

architectuur. Of zelfs daarvoor al. De

contextloze ideologie van een machine. De architectuur die de modernisten nastreven

architectuur heeft zich ontwikkeld als een

heeft geen enkel historiserend karakter. De invloed van de architectuur uit het verleden

constante stroom van meningen die elkaar

staat alleen de vooruitgang in de weg, volgens hen. Deze manier van ontwerpen werkt

opvolgden, bekritiseerden of naast elkaar

niet, naar mijn mening. Dat blijkt in de praktijk: allerlei sociale problemen zoals gebrek

leefden. Allemaal streefden ze naar de ‘echte’

aan veiligheid en aan sfeer. Kijk maar naar projecten zoals de wolkenkrabbers van de

architectuur. Echte architectuur impliceert de

architect Minoru Yamasaki in St. Louis, die gesloopt zijn vanwege de sociale problematiek

ware, pure, eerlijke, werkelijke en perfecte

in de openbare ruimte.” - in de geest van Charles Moore

architectuur. Het moge duidelijk zijn dat het eenvoudiger is architectuur nep te noemen

“Daarover ben ik het volkomen met je eens. We moeten juist gebruik maken van de middelen

dan echt.

waar we al over beschikken: de kennis die we hebben opgedaan en nog steeds op kunnen doen uit de classicistische, romaanse en gotische architectuur. Deze moeten we niet klakkeloos

Laten we de discussie denkbeeldig voeren

overnemen, maar zorgvuldig bestuderen en interpreteren op een moderne manier.”

met twee architecten die elkaar nooit gekend

- in de geest van Viollet-Le-Duc

hebben. De één was een aanhanger van het constructief rationalisme in de opkomst van

“De postmodernistische architectuur moet meer aansluiten bij de architecturale codex van

de industrialisering en automatisering: Eugène

de sociale onderklasse. Dit zei mijn collega Charles Jencks. Daarmee bedoelt Jencks dat

Viollet-Le-Duc (1814-1879). De ander was

de architectuur meer moet aansluiten bij de lokale en commerciële tradities van de straat.

juist een aanhanger van architectuur voor de

Daar sluit het eclecticisme, een menging van elementen van verschillende stromingen,

gebruiker en het bouwen in een context, in

goed op aan.”

tegenstelling tot de moderne ‘woonmachines’ van het modernisme: Charles Moore (1925-

“Maar daar ga je in de fout. De ware architectuur moet inderdaad niet alleen een eliteproduct

1993). Een fictief gesprek in het verleden

zijn, maar ook toegankelijk voor de massa. Daarom zijn we als bouwkundigen juist verplicht

brengt een leuke discussie op in het heden.

goed te kijken naar wat de essentie is. Een rommelige bijeenraping van stijlen is niet het antwoord op het probleem.”

Pallazo d’Italia van Charles Moore in New Orleans

Eugène Viollet-Le-Duc (1814-1879) en het

beschreef hij later duidelijk in zijn uitgave

constructief rationalisme

‘Entretiens sur l’architecture’ (1863-1872). Hij

Viollet-le-Duc was een Franse architect en

vond het nodig dat men in de architectuur in

architectuurtheoreticus. Vooral als theoreticus

twee opzichten oprecht was. Men moest oprecht

heeft hij veel bekendheid verworven. In zijn

zijn ten opzichte van het bouwprogramma

leven heeft hij talloze boeken geschreven

en ten opzichte van de constructiemethoden.

waarin hij bestaande gebouwen analyseerde,

Met het eerste bedoelde hij dat er precies

voornamelijk gotische, classistische en romaanse

aan de eisen die door de behoeften werden

architectuur.

hij

opgelegd voldaan moest worden. Daarnaast

de architectuur ook vanuit haar oorsprong.

vond hij dat het gebruiken van materialen in

Tussen de vele regels zette hij zijn eigen

overeenstemming met hun eigenschappen en

architectuuropvatting

bijzonderheden moest gebeuren.

Daarnaast

analyseerde

uiteen,

maar

deze

Marieke de Vries

Hebben wij dit pad de afgelopen jaren afgelegd, of zijn we juist een andere weg “Een gebruiker van het gebouw interesseert zich niet in een pure architectuur. Zij willen

ingeslagen? Wat vind jij de echte en pure

spanning. Geen saaie en gewone gebouwen, maar gebouwen die hen prikkelen tot het

architectuur? En wat vind jij nep? Vervolg

aanschaffen van producten of het deelnemen aan evenementen! Met andere woorden: wij

deze discussie in het hier en nu! De tijdsgeest

willen gebouwen populair maken en laten aansluiten op de behoeften van de gebruiker.”

verandert

daarmee

verandert

deze

discussie. Misschien moeten we de vraag of iets “Een gebouw moet in eerste instantie functioneel te zijn. Het moet geen show geven of luxe

de ‘echte’ architectuur is niet zo zwaar nemen.

uitstralen. De plattegrond moet in essentie gemaakt worden om de functies voor de gebruiker

Er zijn meerdere wegen naar Rome.

perfect plaats te geven. De architect kiest en construeert de materialen zo, zodat er een passende omhulling ontstaat. Deze omhulling, de gebouwstructuur, moet de grammatica van het materiaal volgen. Alle elementen in het gebouwde zijn zorgvuldig gekozen, afgewogen en geoptimaliseerd. Geen enkel element is rudimentair of overbodig. Daarin is het toepassen van ornament dus mogelijk, mits het de eigenschappen van het materiaal volgt en een functie binnen het geheel verricht.” “Een zuivere constructie bestaat in mijn ontwerp Piazza d’Italia in New Orleans ook, zij het in een zuivere parodie. Alle elementen worden gewrongen in een jasje dat precies op die plek past en het gewenste effect geeft. Waarom oneindig lang zoeken naar perfectie in deze snel groeiende en ontwikkelende wereld? Als we dan dat honderd procent pure en echte gebouw hebben ontdekt, gaan we dat dan overal neerzetten? Ik denk dat er op iedere locatie opnieuw gekeken moet worden naar de omstandigheden en de gebruikers en daar moeten we het gebouwontwerp op aanpassen.” “Ik besef dat ik in mijn werk niet de echte (moderne) architectuur heb bereikt. Maar ik hoop dat mijn opvolgers op zoek gaan naar de architectuur met de originaliteit en kracht van alle grote stijlperiodes uit de architectuur. Ik besef dat ik een nieuw pad betreed, maar er is nog een lange weg te gaan.”

reliëf, verwijzing naar dehistorische stijlen en

De Amerikaanse architect Charles Moore

opvallende componenten. Hierover zei Jencks

is vooral bekend om zijn Piazza d’Italia in

dat wat ze verliezen in authenciteit, ze winnen

New Orleans (1975-1979). In dit ontwerp

in vrolijkheid. Een belangrijk aspect van het

komt de opvatting van het postmodernisme

postmodernistische ethos is dat men met de

duidelijk tot uiting. Zijn collega en naamgenoot

architectuur niet meer verwachtte de wereld

Charles Jencks was de eerste die de term

te kunnen verbeteren. De architectuur zou juist

postmodernisme liet vallen in zijn boek ‘The

dichter moeten komen te staan bij de gebruiker

language of Postmodern Architecture’ uit 1977.

van het gebouw. Daarnaast moest deze niet

Hij was samen met Charles Moore een felle

langer meer ontworpen worden vanuit de logica

tegenstander van het modernisme. Het beeld

en complexe redeneringen van functionaliteit,

van een postmodernistisch gebouw wordt

maar vanuit typologieën en de architectonische

gedomineerd door decoratie, kleurgebruik,

taal die zich in het verleden al bewezen had.

CHEPOS 3.12

Charles Moore (1925-1993) en het postmodernisme

Bronnen: Frampton, K. (2006). Moderne Architectuur, een kritische geschiedenis. Nijmegen: SUN. Hearn, M.F. (1990). The architectural theory of Viollet-leDuc: readings and commentary. Massachusetts Institute of Technology.

FILE: Fake Architecture Sloop van de wolkenkrabbers van de architect Minoru Yamasaki in St. Louis

Bouwen aan een droom Op zekere dag zijn de Almeerse schrijver, regisseur en ondernemer Ton Theunis en zijn echtgenote, directeur en marketeer Anne Marieke Groot op weg naar huis van familiebezoek in Zweden. Door de expertise met hun werk bij hun marketing- en communicatiebureau is het echtpaar gevraagd mee te denken over een campagne die Småland als toeristisch gebied op de kaart kan zetten. De brainstormsessie van veertien uur levert een origineel en vooral ambitieus idee op: het bouwen van een themapark. Sinds eind 2009 werken zij in Almere aan de verwezenlijking van dit project, genaamd WitchWorld. Hoewel zij voorlopig de mystiek zo veel mogelijk binnen de deur houden, word ik uitgenodigd voor een gesprek met Theunis. Zijn visitekaartje vermeldt general manager, maar ik maak kennis met een gedreven man die bezig is zijn droom waar te maken met idealen die geen tegenstand kunnen oproepen. Ik word ontvangen in een rijk versierde, sprookjesachtige werkomgeving en luister naar het inspirerende verhaal van een organisatie die aan het begin staat van een groot avontuur. Volgens Theunis is er een drietal factoren van

onderhoudskosten op de lange termijn uitblijven.

attractie afzonderlijk bepaald en vastgelegd

belang bij het opzetten van een themapark:

Hoe de omgeving oogt en welke sfeer deze

in schetsen en beeldende maquettes.

locatie, locatie en locatie. Het eerste aspect van

uitstraalt, ziet Theunis als het derde aspect

Theunis is van mening dat met hoogwaardige en

locatie is de economische waarde, oftewel de

van locatie. Een vlak terrein heeft volgens

moderne technieken de bezoeker het park als

bereikbaarheid. Voor WitchWorld is een groot

hem dure ingrepen nodig om het geheel een

een experience gaat ervaren, een op zichzelf

stuk bos gereserveerd in de provincie Kalmar

parkachtige uitstraling te geven, iets waar bij

staande wereld. Waar andere parken zijn

Län, gelegen aan de Oostzeekust in het zuiden

het plangebied van dit themapark door de

blijven hangen bij 2.0, gaat WitchWorld verder

van Zweden. Dwars door dit plangebied ligt

natuurlijke glooiing en de aanwezige bomen

met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied

een belangrijke snelweg die de toeristenstroom

geen directe behoefte aan is.

van animatronics om zo een geloofwaardige

van Stockholm naar het zuiden en vice versa

beleefwereld te creëren waar kinderen vrede,

begeleidt. Het nabijgelegen eiland Öland trekt

WitchWorld gaat de plek worden waar heksen

rust en veiligheid vinden. Zij moeten evenzeer

rond een miljoen vakantiegangers per jaar

en trollen - waarvan de verhalen in de Zweedse

gaan geloven in de wereld vol heksen en trollen

en er ligt een plan voor het opzetten van een

cultuur een grote rol spelen - tot leven komen.

als Nederlandse kinderen in Sinterklaas. Een

directe veerbootverbinding, de ‘Ferry Tale’.

Kinderen groeien op met sagen en legenden

goed voorbeeld dat laat zien hoe het Zweedse

Totaal bezoeken jaarlijks zo’n drie miljoen

over deze wezens en elk jaar wordt op 30 april

themapark dit wil bereiken, is het volledig

zomertoeristen de regio Småland. Concurrentie

de bevrijding van Opperheks Blåkula gevierd

geanimeerde hoofd van bergtrol Knurt. Door

in de directe omgeving is er amper, waarbij

met vreugdevuren langs de kust en met kinderen

een beroep te doen op de kennis en kunde van

Theunis opmerkt dat een themapark à la de

die verkleed als heks zingend de huizen afgaan

Britse deskundigen die onder andere ook aan

Efteling in Zweden niet aanwezig is.

voor snoepgoed. De Vlaamse kunstenaar

de Harry Potter-films hebben meegewerkt, is

Het tweede aspect van locatie betreft

Johan Desseyn, die binnen de organisatie als

een levensecht wezen geschapen dat diverse

de bouwgeschiktheid van de plaatselijke

hedendaagse Anton Pieck wordt gezien, geeft

emoties natuurgetrouw kan weergeven. Hoewel

ondergrond. Het gebied is rotsachtig, wat

de sprookjesfiguren uit de verhalen een gezicht.

dit prototype normaal gesproken te bewonderen

besparing oplevert doordat funderen niet

In samenwerking met andere kunstenaars

is in een etalage van Citymall Almere, kreeg

nodig is en de daarmee samenhangende

wordt de sfeer van het park alsook van iedere

ik door onderhoudswerkzaamheden de kans het kunstwerk van zeer dichtbij te bekijken. Het niveau van detaillering vraagt zelfs op kleine afstand om grote bewondering. Wie Knurt eenmaal heeft gezien, zal in de Efteling voortaan wat sneller langs de Trollenkoning in het Sprookjesbos lopen. Het is dan ook de bedoeling van Theunis om spanning en emoties op te roepen door middel van experiencing in plaats van tijdelijke adrenalinestoten in bijvoorbeeld achtbanen. Volgens hem is daar inmiddels de rek wel uit en zoeken bestaande pretparken de grenzen van veiligheid op om bezoekers steeds meer spanning te kunnen leveren. In WitchWorld

zal daarom geen achtbaan te vinden zijn, Plattegrond WitchWorld, ontworpen door Atelier Dutch (Almere)

Lennert Evers

maar

zorgen

uitgedachte

attracties

met

originele transportmethodes en mysterieuze aankleding voor de gewenste beleving. Ook van schermtechnieken, zoals de Pandadroom in de Efteling, moet Theunis niks hebben. Hij is ervan overtuigd dat kinderen deze techniek ondertussen kennen en niet onder de indruk zijn van iets dat ook in hun eigen huiskamer te vinden is. In de attracties van WitchWorld zal het psychologische aspect centraal staan en tot uitvoering komen door langzame spanningsopbouw en interactie op niet eerder vertoonde wijze. Sfeerimpressie Trollenbos - Beeld: Ton Theunis

Veel van het themapark is nog in ontwikkeling

wordt het idee van een attractie uitgewerkt

kinderen in hun fantasiewereld van kastelen

of geheim, maar een plattegrond ligt er al

aan de hand van een verhaal. Vervolgens

hebben: een zwaar uitgevoerd, enorm gebouw.

wel. Verantwoordelijk hiervoor is Atelier Dutch,

werken diverse mensen aan een script waarbij

Die kolossaliteit zal ook in werkelijkheid

een in Almere gevestigd ontwerpbureau dat

de scènes zowel beschreven als uitgetekend

gerealiseerd

totaalconcepten ontwikkelt voor allerhande

worden. Theunis benadrukt dat tot en met die

bezoekers toegankelijke deel van het kasteel

projecten

disciplines

fase geen ingenieurs mee aan tafel zitten.

bestaat uit enerzijds een speelruimte voor

opereert. Zij hebben het plangebied van 77

Zij zijn het namelijk die vaak te snel roepen

kinderen en anderzijds een horecafunctie, is de

hectare (ter vergelijking: de Efteling telt 72

dat iets niet kan. De baan wordt daarna

achterste helft gereserveerd voor de grootste

hectare) ingedeeld in twee zones. Een snelweg

ontworpen door een gespecialiseerd bedrijf,

facilitaire diensten van het park. Dit blijft buiten

vormt de scheiding tussen het oostelijke deel

waarna de conceptor samen met tekenaars de

zicht, zodat er niets aan de experience wordt

van 55 hectare en het westelijke deel van 22

scènes verder uitwerkt. Het resultaat wordt bij

afgedaan. Volgens Theunis is dit laatste een

hectare. Dit laatste oppervlak biedt ruimte

3D-tekenaars gelegd, die er een model van

belangrijk aspect tijdens de indeling van het

aan een parkeerplaats voor 1500 auto’s, 50

maken. Bij WitchWorld geloven ze ook heilig

park en de attracties. De bezoeker moet zich

touringcars en 25 campers. Ook staat er een

in het gebruik van maquettes. Want, zo vindt

immers in een andere wereld wanen waar de

hotel gepland met een capaciteit van 200

Theunis, wat op kleine schaal werkt, moet ook

fantasie werkelijkheid wordt.

bedden, dat zowel parkbezoekers als mensen

op ware grootte te realiseren zijn.

op doorreis onderdak gaat bieden. Via de

Architectuur en constructie staan volledig in

WitchWorld

ingang komt men onder de snelweg door

dienst van het eindproduct. Dit betekent voor

aangelegd, waarvan de eerste in 2015 gereed

bij het grote park terecht. De tunnel zal een

de attracties in het themapark dat het principe

moet zijn. De geschatte kosten hiervan liggen

geleidelijke overgang van de echte wereld

Form Follows Function in de meest letterlijke zin

op 45,5 miljoen euro en in het eerste jaar

naar het rijk van de heksen en trollen vormen.

wordt toegepast.

worden zo’n 400.000 bezoekers verwacht.

Het park is verder voorzien van 150 bungalows

Een enkel specifiek voorbeeld van een attractie

voor

meerdaagse

verschillende

bezoeken.

Uitbreiding

wilde Theunis wel prijsgeven, om duidelijk

hiervan is mogelijk, wat ook voor het themapark

te maken waar het bij de organisatie om

zelf geldt. De bomen die plaats moeten maken

draait: beleving, duurzaamheid en originaliteit

voor attracties, paden en faciliteiten worden

in uitvoering. Het Kasteel van Doornroosje

gerooid door de nabijgelegen papierfabriek

wordt

Södra Cell.

houten wanddelen. Deze zijn gemaakt uit

vervaardigd

uit

worden.

zal

Hoewel

drie

het

fasen

voor

worden

geprefabriceerde

duurzaam Zweeds hout en behoeven, mede door de lagere relatieve luchtvochtigheid

te verwachten af van reguliere projecten. Waar

dan wij gewend zijn, geen dure ingrepen te

architectuur en constructie bij veel gebouwen in

ondergaan. Een forse stapel houten planken

het dagelijks leven een prominente rol spelen, is

met isolerende naden vormt de brede muur

dat in een themapark totaal anders. Allereerst

van het kasteel. Dit versterkt het idee dat

Beelden van Knurt: http://tinyurl.com/videoknurt

CHEPOS 3.12

Het gehele ontwerpen bouwproces wijkt zoals

FILE: Fake Architecture Meer info www.witchworld.se

Eftelist

Lennert Evers

Wie graag wil zien hoe het er in de Efteling aan toe gaat, kan op de website eftelist.nl terecht. Daar worden diverse projecten van het pretpark uit Kaatsheuvel uitgelicht. Zowel schetsen, maquettes, bouwtekeningen als fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van tijdens de bouw zijn er te vinden in een uitgebreid archief. Op deze pagina staat een kort overzicht van het dossier over de nieuwste attractie die momenteel verrijst in de Efteling: het Hartenhof. Deze darkride opent naar alle waarschijnlijkheid in 2015 haar deuren en gaat in totaal 42,5 miljoen euro kosten. Daarmee is het de duurste attractie in de geschiedenis van het park. Het gebouw krijgt een oppervlakte van ruim 7.000 vierkante meter en wordt gesierd door twee torens van 25 en 22 meter observatorium met een duizend kilo wegend

gebruik. Ook hiervan is een uitgebreid dossier

wereld van Pardoes de Tovernar, bedacht door

planetarium rijden. Een nieuwe generatie

op de website te vinden, inclusief een goed

voormalig Eftelingontwerper Henny Knoet.

ontwerpers is verantwoordelijk voor het plan.

gedocumenteerde fotoserie van de bouw.

Bezoekers zullen met een snelheid van een meter

Het

per seconde onder andere door een reusachtig

Polles Keuken is al gereed en sinds vorig jaar in

hoog. Binnen vindt een reis plaats door de

Ontwerptekening door Sander de Bruijn

nabijgelegen

pannenkoekenrestaurant

Bron www.eftelist.nl

Jacob Voorthuis

Laat je niet kisten. Geloof niet alles en iedereen. Wees vooral op je hoede voor mensen die iets denken te weten en vinden dat jij dat ook maar zo moet vinden. Pas op voor mensen die je een mooie, elegante definitie aansmeren uit een of ander vaag woordenboek. Vraag door, tot op het bot, en zorg dat je weet wat het concreet betekenen moet in de handeling. Goh wat zou ik graag de Martin Luther van het woordenboek willen

FILE: Fake architecture

nep = nep

zijn! Ik zou ook een aantal stellingen aan één of andere nietsvermoedende deur willen spijkeren zodat ik ook, al is het maar even, mijn zwaar geconstipeerde maag vol slecht verteerde onzin kan vergeten in mijn hervormingswoede. En de eerste stelling zou gaan over het woord nep.

Er is geen woord dat bij mij meer jeukchemie veroorzaakt dan dit

leiden, zullen geloven in authenticiteit. Het zal allemaal wel, iedere waan

hulpeloze woord in dienst van The Dark Side. En het heeft ook nog

heeft zijn werking in de realiteit, zo ook nepcategorieën als het neppe

maar drie letters! Dat is helemaal erg. Korte woorden staan immers

en de authenticiteit. Voor mij is het interessanter te kijken naar techniek,

gereserveerd voor veel en vaak gebruikte woorden, oer-woorden, zoals

ambachtelijkheid, naar de liefde voor het detail, naar verhoudingen, de

mam, pap, ik, jij, hij, zij, goed, God; één voor één mooie, korte woorden

zorgvuldige materialisering en kleurstelling, naar het gebruik van licht

met maar één lettergreep. En tot die geprivilegieerde klasse hoort ook

en donker, naar duurzaamheid, naar het comfort van het klimaat, de

‘nep’. Geheel onterecht. Ik wil overigens niet zeggen dat er niet zoiets

goede routing, het plezier van de beweging, de gemoedelijkheid van de

bestaat als het begrip nep. Natuurlijk bestaat nep. Maar daar is nog

stad, naar billijkheid. In de architectuur betekent goed: weten hoe je de

maar weinig mee gezegd. Hoe bestaat het? Dat is pas een interessante

techniek van het bouwen in dienst stelt van de productie van de sociale

vraag: onder welke voorwaarden bestaat het? Welke waan moeten wij

ruimte. Dat is genoeg. De vooruitgang van de techniek staat in dienst

ons voorhouden om iets als nep te bestempelen? Neem de zin: ‘Dit gebouw

van het goede bouwen: zorg dat je je vak goed leert kennen; onderzoek

is nep’, een vaak gehoorde zin in een faculteit Bouwkunde. Wat bedoelen

mogelijkheden en beperkingen. Doe je ding, doe het goed, en filter uit de

we ermee? ‘We bedoelen,’ zeggen de kenners dan gewichtig, ‘dat het

onzin: die blijft komen, als de afvalwagen op zijn ronde, vol excrement,

gebouw zich anders voordoet dan het is.’ En op dat moment zeg ik: Hoe is

iedere maandag weer. Voer het af! Het woord nep bestaat wel, en het

het dan? ‘Nou’, zeggen ze, ‘gewoon, het is een recent gebouwd gebouw,

heeft ook een betekenis. Maar als je goed kijkt naar die betekenis dan

maar het lijkt op een gebouw van vroeger’. ‘En wat is daar mis mee?’,

zie je dat het begrip precies zo werkt als het woord saai. Mensen die iets

vraag ik dan. ‘Nou ja, een gebouw moet natuurlijk meegaan met zijn tijd,

nep noemen zijn zelf nep; ze denken iets te zeggen dat eigenlijk strikt

in dienst staan van de vooruitgang.’ Oh, en wie zegt dat dat moet, en

genomen onzegbaar is zonder gebruik van een slecht begrepen analogie

waarom is dat zo natuurlijk? En waarom mogen oude en oud-lijkende

met de relaties van mensen onderling. Vraag jezelf dit maar eens: zet jij

gebouwen niet ook in dienst staan van de vooruitgang? Waarom is het

je beste beentje niet voor? Vervul jij niet soms een rol? Ben jij altijd even

waarderen van wat er is, en het willen evenaren van bewezen kwaliteiten

eerlijk? Gebruik jij geen make-up of deodorant? Draag jij geen kleren om

niet ook een soort vooruitgang? En waarom zou het geen vooruitgang zijn

je lelijke naaktheid wat weg te moffelen? Als mensen ingenomen worden

als we gebouwen ontwerpen waar mensen zich comfortabel in voelen en

door een wijk als Helmond en denken dat dat nep is, dan kennen ze hun

geborgen, waar mensen hun waardigheid kunnen vinden? ‘Vooruitgang’,

geschiedenis gewoonweg niet goed genoeg! Helmond ziet er voor geen

zeggen ze dan, ‘gaat om de toekomst en niet het verleden’. Oh, en

meter uit als een oude stad! En als een gebouw ons echt weet te foppen,

waarom is dat zo? Waarom mag het verleden geen toekomst hebben?

kunnen we ook juist dat leren waarderen: ‘Goh, wat goed, hij hield me

We torsen het immers voortdurend met ons mee in het nu. ‘Nou…dan…

echt even voor de gek! HAHAHA.’ Dat zal een zeldzaam genoegen zijn!

ja…, dan ben je niet van je tijd, dan doe je net alsof je uit het verleden

Zo werkt het ook met het begrip saai: mensen die zeggen dat iets saai

bent.’ Maar als het een tijd is van achteruitgang, wat dan? Als het een

is, geven daarmee eigenlijk toe dat ze niet in staat zijn het bijzondere

tijd is voor consolidatie, voor het herzien van wat we allemaal hebben,

erin te vinden; ze zijn eenvoudigweg vindingsarm, en dus: saai. En als

wat dan? Hebben jullie een duidelijk beeld van hoe de tijd zou moeten

ze iemand bekritiseren die de moeite neemt om zich te verdiepen in de

zijn? Neem het van mij aan, het woord nep zet de conversatie op het

manier waarop een ander een goede kwaliteit heeft bereikt, en dat nep

verkeerde pad. Het is een moeizame categorie in dienst van valse

noemen, dan is het eenvoudigweg slecht gesteld met de wereld van het

goden die nodeloos onenigheid zaaien. Het is de zoveelste poging om

onderwijs. En wat doe je met slechte imitaties van oude gebouwen? Wat

ons af te leiden van waar het ontwerpen eigenlijk om zou moeten gaan:

doe je met de nieuw-historische steden in China en Japan? Niets. Op de

architectuur moet goed zijn. Goed betekent in concrete termen: stevig

televisie zit ook een knop.

en duurzaam, goed bruikbaar op allerlei gebruiksniveaus en daarom heen willen hebben. Mensen die in nep geloven zullen zich daardoor laten

CHEPOS 3.12

vooral ook begeerlijk en bekoorlijk. We moeten de gebouwen om ons

FILE: Fake Architecture

retroarchitectuur Uitbreidingswijken in de vorm van een kasteel. Grachtenhuizen midden in de polder. Jarendertigwoningen opgeleverd in 2012. Het lijkt wel alsof de meerderheid van alle nieuwe woningen gebaseerd is op een periode in de geschiedenis. Veelal wekken deze woningen veel discussie op tussen architecten en bewoners. De discussies binnen de architectuur zijn eigenlijk altijd moralistisch van aard. Het komt er vaak op neer dat retro-architectuur oneigentijds is en dus slecht. Veel architecten en critici vinden dat de architect de morele verplichting heeft om zijn eigen tijd uit te drukken. Doet hij dat niet dan wordt hij niet serieus genomen binnen de architectuur. Aan de andere kant zijn er architecten die ‘voor mensen’ willen ontwerpen en hun wensen centraal stellen. Deze tweestrijd is zo hevig dat er nauwelijks informatie te vinden is

met een objectieve blik op retroarchitectuur, en wat retroarchitectuur überhaupt is.

De term retro is probleem één. Want deze term is alom bekend maar wat

Als we gaan kijken naar retroarchitectuur valt op dat deze vrijwel nooit op

is het eigenlijk? Brown (Marketing - the retro revolution, 2001) beschrijft

één bouwstijl uit het verleden is gebaseerd. De drie verschijningsvormen

retro als drie verschijningsvormen. Repro, repro nova en repro de luxe.

beschreven door Brown komen allemaal voor in retroarchitectuur en dan

Waarbij repro staat voor het exact kopiëren van de historie, repro nova

ook nog eens tegelijkertijd. Ook wordt de toepassing van bouwstijlen

voor een oude verpakking met nieuwe technieken en repro de luxe als een

vaak gevoelsmatig toegepast. De architecten doen dit met een simpele en

herbeleving van oude stijl met een nieuw sausje. Volgens trendwatcher

doeltreffende reden: ze vinden het gewoon mooi. Het lijkt dus dat retro-

Rohde (Symbol soup: Retro, 1999) is retro een positieve beeldvorming van

architectuur een beeld wil schetsen van het verleden. Dit gebeurt door de

het verleden. Retro is volgens Rohde een vorm waarbij het heden wordt

toepassing van historische bouwstijlen en door het verbergen van moderne

verrijkt met elementen uit het verleden. Het is volgens hem dan ook geen

technieken. Zo worden auto’s uit het straatbeeld gehaald door hagen,

afbraak van het heden.

muurtjes en schuren. Hoe anders was dit in de jaren 60 en 70 waar de auto

(THATS)WHY?!

Patrick van Dodewaard

een prominente plaats kreeg in het wijkontwerp. Elementen die bijdragen aan het historische beeld worden juist toegevoegd. Voorbeelden hiervan zijn trapgevels, grachten, kades, poorten, ornamenten. Allemaal elementen die geen praktische functie hebben, behalve dan het fictieve historische beeld versterken. Het blijkt ook dat consumenten deze elementen goed herkennen, maar niet kunnen plaatsen in een bepaalde periode en/of stijl. De architect lijkt dan ook vrij om willekeurig een greep uit deze stijl te doen, zolang het beeld maar wordt versterkt. Als er wordt gesproken over retro-architectuur komt de term ‘repro-imaginair’ misschien wel het dichtst bij de kern. Kersten (afstudeerverslag WUR, 2007) benoemt retroarchitectuur als een reproductie van een hedendaags denkbeeld over het verleden dat nooit bestaan heeft. Retroarchitectuur is volgens Kersten een gevolg van de entertainmenteconomie waarin we ons bevinden. Er wordt niet stilgestaan bij primaire

De Plantage, Geldermalsen. Grachten en bijbehorende huisjes in een voormalige boomgaard

levensbehoeften, deze worden als vanzelfsprekend beschouwd. Ook

aan verbinden. Of dit beeld ooit bestaan heeft, maakt niet uit. Zolang het

materiële wensen worden makkelijk vervuld, de consument kent de

maar de emotie oproept bij de consument die ze graag wil. In het kader

‘standaard’ en ‘rationele’ producten. Om de consument te verleiden tot

van de entertainmenteconomie waarin we leven is het prima te verklaren

het kopen van een nieuw product wordt er ingespeeld op de psychische

waarom er zoveel retroarchitectuur voorkomt. Of we daar nou blij mee

en emotionele behoeften van de consument. De ervaring van het product

moeten zijn of niet, blijft even in het midden. Maar laat wel duidelijk zijn

lijkt belangrijker te worden dan de functie van het product. Een deel

dat het een vage term blijft. Want hoe zou het zitten met herbestemmingen

van de consumenten wil bij het kopen van een huis dan ook iets ‘anders’.

waarbij ook naar het verleden wordt verwezen? Is dat dan meteen retro?

Retroarchitectuur lijkt een antwoord te zijn op die vraag. Dit resulteert dan

En in welke verschijningsvorm dan? Het zal er waarschijnlijk aan liggen

ook in een grote vraag naar retroarchitectuur. Slechts weinig consumenten

welke draai de architect er zelf aan geeft. Zo zijn de discussies over het

hebben een goed besef van historische bouwstijlen, maar men heeft wel

vernieuwde stadscentrum van Zaandam en het Javaeiland tussen Sjoerd

duidelijk gevoelens bij historische architectuur. Dit subjectieve beeld dat

Soeters en critici erg interessant. Hierbij geeft hij vaak aan niet te willen

consumenten hebben, met ieder zijn eigen waarheden, verklaart wel

kopiëren, maar wil voortborduren op de lessen uit het verleden.

waarom er willekeurig wat stijlen gecombineerd worden in de retroarchitectuur. Zolang het gevoel maar goed is, maakt het blijkbaar niet uit of oude bouwstijlen correct worden toegepast. In het pittoreske dorpje Geldermalsen wordt op dit moment een uitbreidingswijk gerealiseerd met grachtjes en grachtenpanden. Het dorp staat bekend om zijn fruitteelt en boerderijen, kent met de Linge een klein

Bronnen: Kersten, G. (2007) Afstudeerverslag WUR, Sociaal-Ruimtelijke analyse Brown, S. (2001) Marketing - the retro revolution. London etc. SAGE publications. Rohde, C & Platteel, A. (1999) Symbol soup: Retro. Amsterdam, BIS. Gemeente Geldermalsen

riviertje, maar grachten? Nee, die horen in de stad. Toch wordt er een nieuw ‘stadje’ gecreëerd, een kasteel als centrale entree waarna men een netwerk van grachten en singels tegenkomt. Het heeft niks met de

Afbeeldingen: Boven: De Plantage, Gemeente Geldermalsen Links: Wagemakerspark, Breda

historie of context te maken, het lijkt alsof er een nieuwe context wordt gecreëerd en wordt verwezen naar een fictieve historie. Maar ja, zoals eerder al aangegeven; het interesseert consumenten helemaal niet dat de gracht waaraan ze wonen helemaal niks te zoeken heeft op de plek die ooit een boomgaard was. Consumenten zien een gracht, huizen strak aan de straat, een harde omgeving en verbinden hier hun knusse, stadse beeld aan. De huizen verkopen prima – zelfs in deze tijd – dus consumenten Objectiviteit speelt dus een ondergeschikte rol in retroarchitectuur. Er worden beelden uit het verleden gecreëerd, waar mensen hun waarheid

CHEPOS 3.12

vinden het blijkbaar fijn.

(THAT’S) WHY?!

de beginnende architect Je bent nu nog bouwkundestudent, maar over een aantal jaar begint het leven waarvoor je wordt opgeleid. Chepos registreert een gesprek tussen drie oud-Cheposredacteuren, allen inmiddels afgestudeerd en momenteel werkzaam als architect. Zij bespreken hoe het leven is verlopen na hun studie en hoe de overgang van hun studie naar een professionele loopbaan is gegaan. Even voorstellen:

Remco Bangma (28)

Adriaan Jurriëns (28)

Martijn Kruijf (28)

Utrecht

Den Haag

Antwerpen

Architect bij Rapp+Rapp

Architect bij Adriaan Jurriëns architecten

Architect bij awg architecten

Hoe was de overgang van het studeren naar het werken/werk zoeken?

onterecht. Alles wat we ons tijdens de studie hebben eigengemaakt, alle

Adriaan: “Buiten de poorten van de universiteiten is het guur. Er is in de

om in onze eigen vaktermen te spreken, een fundament. In principe een

bouw alom weinig werk en wie werk heeft, is in veel gevallen niet zeker

goed fundament, maar er is een verschil tussen de studie en de praktijk.

van zijn baan. Het meest treurige nog: afgestudeerden die tegen een

Dit heeft voor- en nadelen. Tijdens je studie kan je dingen doen die je

stagevergoeding of reiskostenvergoeding fulltime werk verrichten. Het

later niet meer kan. Voor mij was de overgang lastig. Dat had niet zozeer

eerste jaar is voor mij vrij grillig verlopen. Een onderzoeksbaan bleek

te maken met een slechte aansluiting van de studie op de praktijk, maar

niet bij mij te passen, sollicitaties liepen op niets uit en een poging om een

meer met het zware weer waarin de bouwsector zich bevindt. Het is heel

architectenbureau op te richten in samenwerking met Remco liep spaak.

moeilijk om werk te vinden. Vele sollicitaties zijn op niets uitgelopen (te

Ik moest eind 2011 even heel goed in de spiegel kijken: waar wilde ik

weinig ervaring, honderden sollicitanten, te hoog opgeleid, etc.) Zoals

heen, zou ik wat anders moeten doen? Met veel hulp van mijn vriendin heb

Adriaan al aangaf, liep de samenwerking met hem uiteindelijk spaak. Al

ik de eerste serieuze stappen als ondernemer gezet en dat bleek beter

met al was het eerste jaar na mijn afstuderen geen makkelijk jaar.

bij mij te passen.”

Tot ik op een gegeven moment van Christian Rapp het aanbod kreeg om

kennis die we hebben opgedaan, is slechts een topje van de ijsberg. Of,

voor hem te werken. Een kans die ik natuurlijk met beide handen aan heb Martijn: “Zo heeft natuurlijk iedereen zijn persoonlijke ervaringen. Echter

gegrepen. Inmiddels werk ik nu ruim een jaar bij Rapp+Rapp..”

is het denk ik onmogelijk in zijn algemeenheid te kunnen zeggen hoe de overgang van studie naar een professionele carrière is. Iedereen is

Hoe zou je je als student toch kunnen voorbereiden op die overgang?

anders, heeft zijn eigen ambities, zijn eigen kwaliteiten, zijn eigen netwerk en zijn eigen portie geluk: het is die combinatie van factoren denk ik die

Adriaan: “De omstandigheden zijn weliswaar slecht, maar je kunt ze

een overgang kunnen stroomlijnen of juist kunnen tegenwerken.

ook enigszins naar je eigen hand zetten. Afwachten is in ieder geval

Ik heb bijvoorbeeld enorm veel geluk gehad: vrij kort na mijn afstuderen

geen optie. Als student zou ik me daarom goed voorbereiden op wat

werd ik door mijn afstudeerprof Rapp gevraagd om voor een half jaar

je uiteindelijk wilt bereiken. Met mijn toenmalige portfoliobegeleider

lang mee te werken in een onderzoeks- en ontwerpatelier voor het

heb ik daar veel openhartige gesprekken over gehad. Door er vroeg

masterplan van de universiteitscampus (TU/e Science Park). Vanuit die

serieus over na te denken was ik wel beter voorbereid om voor mezelf

positie heb ik zonder druk op de ketel heel gericht kunnen zoeken en

te beginnen. Tegenover mijn vriendin heb ik mijn ambities ook nooit

solliciteren naar mijn huidige positie.”

onder stoelen en banken geschoven. We hebben onze verwachtingen op

elkaar afgestemd. Zij is mijn grote steun en toeverlaat bij het managen Remco: “Er is inderdaad niet een algemeen antwoord op de vraag te

van mijn architectenbureau. Zonder haar steun had ik waarschijnlijk niet

geven, maar er valt denk ik toch wel iets over te zeggen. Na je afstuderen

gestaan waar ik nu sta. Wel zou ik, als ik terug in de tijd zou kunnen gaan,

begint het echte leven, zegt men vaak gekscherend maar niet geheel

serieuzer zijn begonnen met een eigen bedrijf tijdens de studie. Ik heb nu

veel dingen moeten leren die ik achteraf in mijn studietijd ook wel had

ik me nu na twee jaar nog altijd in een restant van dat zwarte gat bevind:

kunnen leren.”

de herdefinitie van ambities en het zoeken van een niche waarin je kan

(THATS)WHY?!

uitblinken, blijken een traag proces.” Remco: “We wisten tijdens de studie allemaal dat de markt er slecht en steeds slechter uitzag. Daar kan je weinig aan doen. Niet bij de

Adriaan: “Ik zie wel een verschil tussen Remco, Martijn en mijzelf. Ik

pakken neerzitten natuurlijk en toch doorgaan inderdaad. Ik heb met mijn

had mezelf niet echt een droomwereld voorgesteld in het werkzame

afstuderen iets gedaan dat mij niet direct baangarantie gaf (iets waar ik

architectenleven. Wel herken ik de rottige overgang. De beschermde

overigens geen spijt van heb). Het is natuurlijk goed om tijdens je studie

wereld binnen de universiteitspoorten is heel anders dan de buitenwereld.

gebruik te maken van die vrijheid die aan de universiteit mogelijk is. Goed

Deze hele verandering in doen en laten vraagt wel om een heel

bedenken wat je wilt, wat je ambities zijn en daar serieus aan werken is

andere mindset. Hoewel ik dat wel wist, is het natuurlijk altijd een grote

echter ook belangrijk. Beide hoeven elkaar niet te bijten natuurlijk.”

verandering. Ik ben het overigens ook maar gedeeltelijk eens dat je in je studie niet wordt voorbereid op de praktijk. De universiteit geeft

“De beschermde wereld binnen de universiteitspoorten is heel anders dan de buitenwereld. Deze hele verandering in doen en laten vraagt wel om een heel andere mindset. (...) Ik denk wel dat studenten er meer toe moeten worden gezet om zichzelf te onderzoeken op de precieze rol die ze later willen vervullen in de beroepspraktijk en de mogelijkheden die dat met zich meebrengt.”

terecht veel vrijheid, dus ook de vrijheid om te kijken hoe architecten in de praktijk werken. Ik denk echter wel dat studenten er meer toe moeten worden gezet om zichzelf te onderzoeken op de precieze rol die ze later willen vervullen in de beroepspraktijk en de mogelijkheden en valkuilen die dat met zich meebrengt. Zo is de een meer een ondernemer, de ander meer een werknemer en weer een ander meer een onderzoeker; dit heeft gevolgen voor het verloop van je latere carrière.” Is het aantrekkelijk om als zelfstandig ondernemer na je studie aan

Met andere woorden, na het afstuderen – en zeker in deze tijd – is de

de slag te gaan? Of raden jullie aan eerst werkervaring op te doen?

kans dus groot dat je in een gat gaat vallen? Adriaan: “Een interessante vraag, omdat veel afgestudeerde architecten Adriaan: “Ja, maar het ligt aan jezelf hoe groot je dat gat maakt.

min of meer worden gedwongen ondernemer te worden. Ik zou adviseren

Natuurlijk is het wennen om op eigen benen te staan, zeker in crisistijd. Ik

goed naar jezelf te kijken of je jezelf wel ziet als ondernemer: welke

zie mensen om mij heen verdrinken in de onzekerheid die deze tijd met

eigenschappen heb je nodig om succesvol ondernemer te worden? Het is

zich meebrengt. Alleen, als je blijft afwachten, wordt dat gat alleen maar

zeker niet voor iedereen weggelegd. Daarnaast moet je ervan houden

groter.”

om alles naast het architectenwerk ook te willen doen: administratie, acquisitie, ondernemingsplan, software, contracten, factureren, financiën,

Remco: “De praktijk is meestal niet zo mooi als je jezelf graag voorstelt

gespreksverslagen, plannen, belastingdienst, enzovoort. Je hebt geen

tijdens de studie. Er was ook een groot verschil met toen ik enkele jaren

collega’s die je kunnen helpen op het gebied van bouwregelgeving,

geleden afstudeerde op het HBO. De banen lagen toen bij wijze van

bouwcontracten en hoe het bouwproces werkt. Misschien nog wel het

spreken voor het oprapen. Ik had al werk voor ik goed en wel was

moeilijkste is om je architectonische doelstellingen te bepalen en in de

afgestudeerd. Na de master was dat compleet veranderd. Vanuit het

praktijk te brengen. Wat voor klussen neem je aan? Wat zijn je doelstellingen

faculteitsgebouw lijkt het alsof al je ambities wel te behalen zijn zodra je

als architect? Liggen die zaken je niet, dan zou ik niet zo snel voor mezelf

vrij wordt gelaten in de wijde wereld. Tijdens de studie krijg je echter ook

beginnen. Ik heb het geluk gehad om werkervaring op te kunnen doen bij

niet veel voorbereiding op de praktijk van bijvoorbeeld een eigen bureau

een aannemer, architect en een bouwkundig adviesbureau. Daardoor heb

opstarten en draaiende krijgen.”

ik een aardig beeld van hoe het bouwproces werkt en waar ik op moet letten. Die ervaring komt nu goed van pas. Eerder nog kon ik door mijn

Martijn: “Maar zelfs als je wel die zekerheid hebt, kan je nog het gevoel

kennis van het bouwbesluit bepaalde beweringen weerleggen van een

hebben dat je het konijnenhol van Alice induikelt. Ik heb acht jaar lang met

woningbouwcorporatie waarmee ik nu ‘samen’-werk. Dat maakt je wel

enorm veel fanatisme en overtuiging gestudeerd en had een heel scherpe

een serieuze gesprekspartner aan de onderhandelingstafel.”

ambitie voor ogen. Mijn ervaring is dat die ambitie na mijn slagen ineens Remco: “Naar mijn mening kan het allebei. De tijd zit niet mee en voor

de praktijk terecht waarin je opnieuw zult moeten leren lopen. Ik werd

jezelf beginnen is vaak een uitweg om toch aan het werk te zijn. Er zijn

ook heel hard geconfronteerd met het feit dat de realiteit van die praktijk

inmiddels twee keer zoveel architectenbureaus die samen maar de helft

een stuk minder romantisch is dan ik van tevoren had gedacht. Ik denk dat

van de omzet draaien. Dus is het verstandig? Als het een uitweg is, dan is

CHEPOS 3.12

tot iets heel abstracts en onhaalbaars verwerd. Je komt in de wereld van

(THAT’S) WHY?!

het antwoord eigenlijk nee. Maar dat geldt voor goede en slechte tijden.

specifieke commissiewerk opent ook weer andere deuren na je studie.

Je moet het echt willen en kunnen. Je moet er klaar voor zijn. Aad en ik

Meest directe is nog wel een schrijfopdracht van een opleidingsinstituut,

hebben het geprobeerd en om allerlei redenen ging dat niet. Misschien

waar ik nu een deel van mijn boterham mee verdien.

zijn we beide te eigenwijs ten opzichte van elkaar... En als vrienden werk

Het filosofiecertificaat is voor mij een aanvulling geweest op mijn

je anders dan voor een baas bijvoorbeeld. Voor mij is het nu beter om

analytische vaardigheden. Die vaardigheden kwamen weer goed van

zoals nu bij Rapp te werken dan voor mijzelf, maar in de toekomst hoop

pas bij het aanvragen van een subsidie bij het Stimuleringsfonds en

ik toch nog wel weer dat avontuur aan te gaan, maar dan ben ik daar

onderzoeken van de BNA waar ik nu aan mee heb gedaan. Als je bedenkt

denk ik meer klaar voor.”

dat veel architecten vage praatjes houden, is het fijn om zelf je ideeën beter onder woorden te kunnen brengen.

Martijn: “Ik begrijp heel goed dat veel mensen in deze lastige tijden

In die zin hebben mijn buitencurriculaire activiteiten veel opgeleverd.

besluiten voor zichzelf te beginnen, omdat er simpelweg geen banen te

Maar bovenal staat vast dat ikzelf persoonlijk meer voldoening heb

vinden zijn. Je moet iets, nietwaar? Dit heeft echter de consequenties dat

gehaald uit mijn studie. Als je jezelf in brede zin wilt ontwikkelen, kan je

enerzijds iedereen tegelijk het wiel aan het uitvinden is - inefficiënt in een

blik niet alleen naar binnen gericht zijn. Dat levert nadien interessante

conjunctuur die juist om efficiëntie vraagt - en anderzijds dat er enorm

opties op, maar maakt je ook als mens ‘volmaakter’.”

veel kennis van het vak verloren dreigt te gaan doordat deze steeds minder van generatie op generatie wordt overgedragen. Verschraling

Remco: “Ik heb op zich niet heel veel extra activiteiten gedaan die echt

ligt dus op de loer. Mijn raad: leer het vak. Begin onder aan de ladder.

buiten het curriculum vallen. Natuurlijk de Cheposcomissie; dat heeft mij

Heb geduld.”

een uitnodiging in een sollicitatieprocedure bij Architectenweb Magazine opgeleverd. In principe kan ik ook mijn seminar meerekenen. Daar heb ik ruim drie

“(...) en van de recruiters van Rijkswaterstaat [hoorde ik] dat bij iedere vacature twee stapels met cv’s werden gemaakt: eentje met zogenaamde ‘blanco‘ cv’s en één stapel cv’s doorspekt met bestuurservaring, stage, commissiewerk, etc. De blanco cv’s werden altijd linea recta ‘geprullenbakkeerd’.”

keer zoveel tijd aan besteed als staat voorgeschreven en een onderdeel op mij genomen dat meer met sociologie dan architectuur te maken had. Naast de studie was ik (en ben ik nog steeds) actief binnen katholieke kringen, studenten en jongerengroepen. In principe is daar niet direct een link met de architectuur te vinden. Voor mij als mens en hoe ik in het leven sta, maakt dat natuurlijk wel verschil. Wat een van die activiteiten wel heeft opgeleverd is een soort studieopdracht voor een uitbreiding van

Adriaan: “Het nadeel van bij een bureau beginnen is wel weer de

een monumentaal kerkgebouw onder het bestaande gebouw.”

vastigheid. Bij een editie van de Jonge Architectendag wezen sommige zelfstandige architecten erop hoe lastig het is om vastigheid op te geven.

Martijn: “Zonder meer, in eerste instantie alleen al door de uitdrukking

Hoe later je begint voor jezelf te werken, hoe moeilijker het meestal is om

van ervaring op portfolio en cv. Dit geldt in deze tijd van crisis des te

de zekerheden van een vaste baan los te laten. En daarnaast zelfstandig

meer: het belang van cv-building en portfolio is enorm groot. In de tijd

architect zijn, dat leer je in de regel niet in dienstverband.”

dat ik nog PR-commissaris was bij CHEOPS had ik een gesprek geregeld bij Rijkswaterstaat in een (succesvolle) poging ze weer terug te krijgen als

Komen de vaardigheden die je hebt opgedaan in je commissiewerk

sponsor van de vereniging en haar activiteiten. In dat gesprek vertelde

(waaronder de Chepos) en andere activiteiten naast je studie je van

een van de recruiters van Rijkswaterstaat dat bij iedere vacature twee

pas? En hoe?

stapels met cv’s werden gemaakt: eentje met zogenaamde ‘blanco‘ cv’s

en één stapel cv’s doorspekt met bestuurservaring, stage, commissiewerk, Adriaan: “Misschien eerst handig te vertellen wat ik naast het curriculum

etc. De blanco cv’s werden altijd linea recta ‘geprullenbakkeerd’. En dat

heb gedaan. Voor CHEOPS heb ik naast de Cheposredactie ook in een

was nog voordat de crisis op zijn hoogtepunt was...

onderwijscommissie gezeten om naar de financieringsproblematiek van

In tweede instantie, en het meest belangrijk, komt het natuurlijk van pas

de faculteit te kijken. Daarnaast heb ik het filosofiecertificaat gedaan

doordat je daadwerkelijk iets extra’s kunt. In mijn geval hebben mijn

en behaald.

commissiewerk en hoofdredacteurschap van Chepos (en het netwerk

Chepos was voor mij een experimenteertuin om te schrijven. Ik was

van externen dat ik daarmee heb opgebouwd) er bijvoorbeeld in

(en ben) erg geïnteresseerd in de bredere kaders van architectuur.

geresulteerd dat ik artikelen schrijf voor diverse media en redacteur en

Daarvan is schrijven een onlosmakelijk deel. Van Martijn (de toenmalig

assistent ben van Hubert-Jan Henket, die binnenkort een fantastisch boek

hoofdredacteur, red.) heb ik destijds veel ruimte gekregen om

publiceert. Maar natuurlijk hebben ook mijn activiteiten als bestuurslid,

verschillende onderwerpen en schrijfstijlen uit te proberen. Dat heeft

mede-organisator van een internationaal congres en P-begeleider een

eraan bijgedragen dat ik zekerder en vlotter ben gaan schrijven. Dit

enorm brede reeks aan vaardigheden van praktische aard opgeleverd

die mij in het bedrijfsleven onmiddellijk een voorsprong gaven in het

Over vijf jaar zie ik mijzelf (hopelijk) nog steeds ergens in dienst. Misschien

dagelijks functioneren. Vergaderen bijvoorbeeld, discussiëren, notuleren,

nog bij Rapp+Rapp, misschien ergens anders; dat zal de toekomst uit

een activiteit organiseren, ga zo maar door.”

moeten wijzen. Over tien jaar weet ik het niet. Misschien dat ik dan

(THATS)WHY?!

Marieke de Vries en Merijn Poels

wel aan die langetermijn-toekomstdroom ben toegekomen: voor mijzelf Adriaan: “Laatste tip voor de aankomende studenten (nu ik zo Martijns

werken.

verhaal aanhoor): denk goed na over wie je bent en wat je wilt bereiken.

Maar dit soort vragen zijn gewoon eigenlijk niet te beantwoorden. Ik kan

Zoek daarbij aanvullende activiteiten op de universiteit of buiten de

niet in de toekomst kijken, en dat kan niemand. Ik heb wel mijn dromen

universiteiten. Loop een stage. Doe werkervaring op in de bouw. Doe mee

en ambities, maar waar ik ben en hoever ik ben met het realiseren van

aan prijsvragen voor studenten. Werk actief aan een netwerk. Misschien

mijn dromen over vijf of tien jaar zou ik echt niet weten. Wist ik dat maar,

nog wel het belangrijkste is dat je aan jezelf werkt door middel van

dan zou ik daar nu al beter op in kunnen spelen. Ik wil natuurlijk vooral

een levend document, zoals een portfolio. Stel je doelen in realistische

gewoon mooie dingen maken (lekker afgezaagd) en waar ik dat doe,

zin bij. O, en wat ik nog het meeste mis bij veel studenten: oog voor de

weet ik niet, dat zal de toekomst leren.

buitenwereld, maatschappelijk engagement!”

Ik vroeg mij laatst af waarom architecten altijd weer tegen de deadline aan in tijdnood komen en moeten gaan nachtwerken. Dit begon al tijdens

Remco: “Natuurlijk heb je veel aan je extra activiteiten en commissiewerk.

de studie, maar stopt daarna niet. En volgens mij doen we daar gewoon

Alleen al de ervaring die je ermee opdoet helpt enorm in je vorming

niets aan, omdat we zo graag iets moois willen maken. Geef een architect

als mens en natuurlijk ook als architect. Je zorgt voor een goed cv en

een maand extra en hij bedenkt gewoon meer varianten en gaat pas de

daarmee een betere voorbereiding op de arbeidsmarkt. Natuurlijk niet

laatste dagen de beste van die varianten presentabel maken. Altijd weer

als extra activiteiten ten kosten gaan van je studie en de resultaten op

probeer je te bedenken hoe je die tijdnood aan het eind kan voorkomen,

dat gebied. Je moet wel goed nadenken over wat je doet. Je kan in het

en altijd is het weer stressen voor de deadline. Het hoort denk ik bij een

wilde weg in allerlei commissies gaan zitten of extra vakken volgen, maar

vak als het onze, simpelweg omdat je tot het bittere eind blijft zoeken

als je het doet om jezelf verder te ontwikkelen, moet je dus wel nadenken

naar dat ‘perfecte’ beeld en die meest geschikte oplossing voor het

over wat je doet, nadenken over wie je bent en wat je wil; wat je ambities

vraagstuk waar je mee bezig bent. Dus, mijn toekomstdroom is gewoon

zijn. Daar moet je natuurlijk een gezonde dosis fantasie in hebben, maar

mooie gebouwen maken.”

je moet ook realistisch blijven.” Adriaan: “Op hoofdlijnen onderschrijf ik Remco’s verhaal. Ook ik hoop over vijf jaar mijn eerste ontwerpen om te hebben gezet in echte

“Altijd weer probeer je te bedenken hoe je die tijdnood aan het eind kan voorkomen, en altijd is het weer stressen voor de deadline. Het hoort denk ik bij een vak als het onze, simpelweg omdat je tot het bittere eind blijft zoeken naar dat ‘perfecte’ beeld en die meest geschikte oplossing voor het vraagstuk waar je mee bezig bent.”

gebouwtjes. Verder hoop ik ook het evenwicht te kunnen bewaren tussen aandacht voor architectuur en de theorie ervan. Ik zie mezelf over vijf of tien jaar naast ‘gewoon’ architect ook als iemand die erover meepraat. Mijn architectenbureau moet tegen die tijd ook nog bestaan en het liefst met wat meer gezelligheid aan boord.” Martijn: “Ik denk dat ik de komende jaren nog wel in het buitenland zal wonen en werken. Ik vind het voor mijn ontwikkeling belangrijk dat ik veel ervaring opdoe in andere landen en daardoor een zo breed

Wat is je toekomstdroom/hoe zie jij jezelf over vijf - tien jaar?

mogelijke blik op het vak kan krijgen. Wat ik er uiteindelijk mee ga doen, ik weet het nog altijd niet zo goed. Ik denk dat ik uiteindelijk misschien

Remco: “Mijn toekomstdroom. Op de korte termijn, dat er iets gebouwd

toch meer bezig zal zijn met organisatie, management, presentatie en

wordt dat ik heb ontworpen. Een les uit de praktijk is nu al dat de bouw

public relations van een architectenbureau (misschien wel mijn eigen...). Ik

een langzaam proces is. Het duurt echt heel lang voor een opdracht tot

denk soms ook wel eens dat ik misschien wel voor een overheid zou willen

werkelijk bouwen overgaat. En dan bedoel ik niet de aanbouw bij ouders

werken en me met beleidvorming en planning bezig ga houden. Misschien

of andere familieleden. Samen met Adriaan ben ik nu met een project

is het wel van alles een beetje; op dit moment heb ik in ieder geval nog

bezig dat in de toekomst gerealiseerd gaat worden en dat ik graag aan

geen duidelijk beeld voor ogen.”

je bij de lokale aannemer ook kan bestellen. Een toekomstdroom voor de langere termijn is dan toch wel voor mijzelf werken. Maar hoe lang die

CHEPOS 3.12

mijn portfolio toevoeg, juist omdat het niet de doorsnee aanbouw is die

(THAT’S) WHY?!

lange termijn is, zou ik niet weten.

het manhattan aan de maas

Merel Brabers

Het is in Nederland goed te merken: we krijgen steeds minder ruimte. Hoewel er de laatste jaren steeds minder gebouwd wordt, zijn er wel steeds meer mensen die een woning nodig hebben. Het gebrek aan ruimte wordt een steeds groter probleem dat vraagt om goede oplossingen. Aangezien dit een actueel probleem is, houdt het CHEOPS Qafé (CQ) 11 maart een debatavond over ruimtegebrek en met name over de oplossingen die hiervoor gevonden worden vanuit de stedebouw, architectuur, techniek en management. Vanuit de architectuur wordt momenteel door OMA van Rem Koolhaas aan een mogelijke oplossing gewerkt in Rotterdam, namelijk in de vorm van een verticale stad ‘de Rotterdam’

genaamd. Het ‘Manhattan aan de Maas’ wordt het complex al genoemd, aangezien

Een verticale stad is meer dan een gebouw. Er komen dan ook verschillende

het uit drie torens bestaande complex met zijn 151 meter hoogte niet te

beperkingen bij kijken om zo een groot gebouw te bouwen. Het ontwerp

missen is vanaf de Erasmusbrug. Deze drie torens vormen samen de eerste

van de verticale stad is te zien als drie torens waarvan de bovenkant

‘verticale stad’ van Nederland. Het begrip verticale stad ontleent zijn

verschoven is ten opzichte van de onderkant. De oppervlakte van het

betekenis aan de verschillende functies die in de drie torens huisvesten.

gebouw beslaat 162.000 m2 en het volume van het gebouw zal het

Zo zitten in de middelste toren voornamelijk kantoren, in de rechtertoren

grootste zijn dat in Nederland in een keer is voltooid. Dankzij de unieke

240 appartementen en in de linker toren onderin een viersterrenhotel

omvang van het gebouw, zijn veel materiaalkeuzes zo gemaakt dat de

en bovenin nog meer kantoren. Onder de torens is er nog ruimte voor

bouw überhaupt mogelijk wordt. Hoewel men zou verwachten dat hier

een grote parkeergarage die ruimte biedt voor bezoekers en bewoners

veel gewerkt wordt met prefab elementen, is dit juist niet het geval. Het

van de gehele ‘stad’ en voor horeca gelegenheden die aan het water

casco wordt gedomineerd door staal en beton dat in het werk gestort

gelegen zijn. Dankzij al deze verschillende functies is het gebouw een

is. In totaal bevat het gebouw 75.000 m3 beton en 800 ton staal. De

functionerende stad op zich. Hoewel sommige functies privacy behoeven,

redenen voor in het werk gestort beton zijn voornamelijk constructieve

zoals bijvoorbeeld de woningen en kantoren, zijn deze wel met de

keuzes, zegt Frank de Roo van aannemersbedrijf Züblin, dat alle vloeren,

publieke functies verbonden via een grote centrale lobby.

wanden en schachten geoptimaliseerd heeft en uitkwam op gietwerk,

mythische anarchie

dat uiteindelijk goedkoper zou zijn dan de vervoers- en opslagkosten

Vanaf 2001 werkt projectarchitect Kees van Casteren alleen nog aan

van prefab-elementen. Een andere ‘gedwongen’ keuze is die voor een

dit project, waarbij het optimaliseren van de verschillende functies naast

prefab-gevelsysteem. Dit gevelsysteem zal toegepast worden in de

elkaar centraal staat. OMA wil dat je in het hele gebouw kunt leven alsof

zeven verdiepingen tellende plint van het gebouw waar de horeca-,

het een stad is. Er zijn dan ook voldoende buitenruimtes door middel van

ontspannings- en parkeerfunctie in zitten. Het gebouw staat namelijk op

dakterrassen en alle woningen hebben aan één gevel een balkon.

slappe veengrond, waardoor er tijdens de bouw zettingsverschillen te verwachten waren. Deze moeten natuurlijk opgevangen worden. Hiervoor

Hoewel er andere oplossingen worden gezocht voor het gebrek aan

zijn speciaal ontwikkelde vijzeltechnieken opgenomen in de fundering.

ruimte, zoals bijvoorbeeld opslag van water en energievoorzieningen

Maar ondanks deze technieken wordt verwacht dat na de oplevering de

onder bebouwde grond en parken, lijkt dit tot nu toe wel de beste

verdiepingsvloeren nog kunnen zetten. Dit zou betekenen dat er circa 5

oplossing. Op de debatavond van de CQ zullen er naast spreker Kees

mm speling is dankzij zetting van de fundering en nog eens 3 mm speling

van Casteren nog twee andere invalshoeken bekeken worden om het

dankzij de gebruikersbelasting. Vandaar dat er een gevelsysteem moet

ruimtegebrek in Nederland op te lossen. Men denkt misschien bij het zien

komen dat deze 8 mm zetting zou kunnen opvangen in de dilatatievoegen.

van de wolkenkrabbers aan New York of Tokio, in plaats van ons lage

Aangezien er maar één gevelsysteem hiertoe in staat is, is er geen

landje, maar Rotterdam wordt op deze manier ook een heuse metropool.

andere keuze dan die voor een elementengevel. Dit houdt in dat de gevel

Het zal voor sommige mensen misschien even wennen zijn aan deze nieuwe

opgebouwd wordt uit geprefabriceerde, verdiepingshoge elementen die

stad, maar wie wil er nu niet leven in deze verticale stad van OMA?

boven en naast elkaar worden geplaatst. In dit geval speelde gebrek aan ruimte een rol om te kiezen voor prefab-elementgevels. Er is niet

Mocht je meer willen weten over verticale steden en andere oplossingen

alleen gebrek aan ruimte om te wonen in de Randstad, maar ook om

voor het ruimtegebrek in Nederland, kom dan 11 maart naar de CQ-

te bouwen. Het bouwterrein is aan de krappe kant, waardoor er geen

debatavond in de Etalage!

opslagmogelijkheden zijn. Ook moeten alle materialen via één enkele straat worden aangevoerd.

gebouw al ontworpen tussen 1998 en 2001. Rem Koolhaas had met zijn worden bedacht voor het gebrek aan ruimte in Nederland, met name in

Bron: www.derotterdam.nl Afbeelding linkerpagina: De verticale stad vanaf de Erasmusbrug Afbeelding rechterpagina: interieurimpressie atrium

(THAT’S) WHY?!

kennis van metropolen toen al door dat er oplossingen zouden moeten de Randstad.

CHEPOS 3.12

Hoewel de bouw van de stad in 2009 begonnen is, heeft OMA het

Waardecreatie in de bouw In de motorbranche doet zich een bijzonder verschijnsel voor. Hoewel deskundigen het erover eens zijn dat de Japanse motoren technologisch superieur zijn, kan het Amerikaanse bedrijf Harley-Davidson duizenden euro’s meer vragen voor een motor die technisch gezien inferieur is. Bovendien moet de koper een langere wachttijd op de koop toe nemen aangezien ze worden verscheept vanuit de VS. Nader onderzoek leert dat wie een Harley koopt niet slechts het product - de motor - koopt, maar een totale belevenis. De klant koopt als het ware geen vervoermiddel maar vooral een nieuw imago, dat van vrijheid en onafhankelijkheid. De Harleys geven kennelijk zo’n totaal beleveniseffect bij gebruikers dat er complete motorclubs om het merk heen zijn gevormd, waardoor marketingbudgetten beperkt kunnen blijven. Zelfs het typische geluid van het V-vormige motorblok is onderdeel van het merk geworden nadat Harley Davidson daar patent op heeft aangevraagd. Zoals uit dit voorbeeld blijkt vinden er ongemerkt grote veranderingen

klanten kijken alleen nog maar naar de prijs en dat is nou juist niet de

plaats in onze westerse economie. De materiële behoeften zijn bevredigd

meest attractieve markt. De oplossing ligt volgens hen in het toevoegen

en onze focus wordt verlegd naar psychologische behoeften. Volgens

van theater en entertainment: kopen en consumeren moet als het ware een

de filosofische gedachte van Pine en Gilmore (De beleveniseconomie -

‘belevenis’ worden. Bedrijven die hier het best in slagen, hebben volgens

‘Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium’) spreken

hen de toekomst. De beleveniseconomie staat nog in haar kinderschoenen

we van een ‘beleveniseconomie’. In dit essay probeer ik antwoorden te

en zal in de nabije toekomst een grotere economische groei doormaken

vinden op de veranderingen die plaatsvinden in de beleveniseconomie

dan de dienstensector. Deze nieuwe economie is namelijk (nog) niet

en welke nieuwe kansen dit biedt voor de bouwsector. Hoewel binnen

onderworpen aan de automatisering die nu overal in de dienstensector

de bouwsector een breed scala aan bedrijven actief is, doel ik in dit

om zich heen grijpt.

essay vooral op architecten en ontwikkelaars. Naar mijn mening staat de

Henry Ford zei ooit eens: “We deliver cars in any color, as long as it’s

bouwwereld en vooral de architectuur bol van de mogelijkheden die door

black.” Deze uitspraak was typerend voor het goederentijdperk waarbij

de beleveniseconomie worden aangedragen om op een nieuwe manier

marketing nog geen gemeengoed was. Deze uitspraak is in de huidige

waarde te creëren. Er zal door een andere bril naar het ontwerpen

beleveniseconomie ondenkbaar. Het gaat niet meer om de materiële

bouwproces moeten worden gekeken, des te meer nu de bouw in zwaar

‘behoeften’ maar om de psychologische ‘waarden’. Diane Nijs en Frank

weer verkeert.

Peters spreken van ‘Imagineering’ in hun gelijknamige boek waarin zij

proberen de beleveniseconomie te koppelen aan de Europese markt. Het voorbeeld van de Harley Davidson geeft aan dat we momenteel

Zij stellen dat in de beleveniseconomie de verbeeldingskracht van de

evolueren naar een situatie die door de economisch filosofen Pine en

conceptontwikkelaar essentieel is. Nieuwe concepten worden zelden of

Gilmore is aangeduid met de term ‘beleveniseconomie’. Volgens Pine en

nooit door middel van marktonderzoek gevonden. In de beleveniseconomie

Gilmore heeft de economie, historisch gezien, een aantal stadia doorlopen

is de verbeeldingskracht van de conceptontwikkelaar essentieel. Een

waarbij waarde werd gecreëerd. Aanvankelijk hield de mens zich bezig

goed voorbeeld is het succes van de iPhone. Hoewel smartphones al

met het winnen van grondstoffen. De primaire sector (de landbouw, visserij,

enkele jaren op de markt waren, ging het balletje pas rollen met de

mijnbouw etc.) was lange tijd de enige vorm van economische activiteit.

introductie van de iPhone. Het blijkt dat de beleveniseconomie om een

Hieraan kwam abrupt een einde met de uitvinding van de stoommachine

andere marketing vraagt dan de diensteneconomie.

die het begin markeerde van de industriële revolutie. De focus verschoof

Marketing was jarenlang het ondergeschoven kindje in de bouwsector.

van grondstofwinning naar industriële productie. De rijken van de 19e

Marketing is echter geen afgebakende discipline binnen een bedrijf, het

eeuw waren de industriëlen. Door schaalvergroting werd de productie

is veel meer een filosofie die in het gehele bedrijf verankerd moet zijn.

opgeschroefd waardoor producten voor velen toegankelijk werden.

Succesvolle waardecreatie vereist namelijk betrokkenheid van de hele

De industriële macht duurde tot de jaren ’50 van de vorige eeuw toen de

organisatie, van ontwikkeling tot verkoop en een passende bedrijfscultuur.

markten verzadigd raakten. Echte productinnovaties werden zeldzamer.

De laatste jaren is er in de bouwsector ook steeds meer belangstelling

De ‘marketing’ werd uitgevonden en de succesvolle bedrijven waren de

voor marketing. Dat is niet zonder reden; de bouw moet zich heroriënteren

bedrijven die erin slaagden service aan hun producten toe te voegen.

op de eindgebruiker en het eindproduct. De tijd is voorbij waarin je als

Het bleek dat consumenten niet langer alleen in producten geïnteresseerd

bedrijf goed kon renderen door simpelweg capaciteit aan te bieden.

waren, maar steeds meer op zoek zijn naar oplossingen voor problemen

Onderscheiding is nu belangrijker; er is altijd wel iemand te vinden die

waarmee zij in het dagelijkse leven geconfronteerd worden. Automobilisten

nog goedkoper wil werken. De tijd dat je als ontwikkelaar gegarandeerd

bijvoorbeeld, willen niet alleen een auto, zij waarderen vooral het gemak

een koper of huurder vond voor je woning of kantoor is verleden tijd.

van mobiliteit. Autofabrikanten verdienen niet meer zozeer aan het

Criticasters vergelijken de bouw graag met de industrie. Ze vragen zich

product zelf - de auto -, maar in toenemende mate aan servicebeurten,

af waarom het de bouw niet lukt om klantgericht te werken. Als het om de

verzekeringen en financiering.

visie gaat die achter marketing schuilt, verschilt de marketing in de bouw

Tegenwoordig is de gedachte achter marketing gemeengoed geworden:

echter niet veel met andere sectoren. Toch zijn er wel degelijk enkele

bedrijven die niet denken in klantentermen verliezen hun bestaansrecht,

opvallende verschillen te noemen waardoor de marketing in de bouw een

aldus Pine en Gilmore. We spreken van een ‘buyers-markt’. Potentiële

andere aanpak vereist dan in andere sectoren.

René Boschker

Ten eerste wordt er in het gehele bouwproces, van initiatief tot oplevering,

Tegenwoordig wil de (woon)consument ook steeds meer invloed op het

gewerkt in ketens. Het begrip klant, dat bij de beleveniseconomie centraal

ontwerpen bouwproces van hun huisvesting. Bij consumentgericht bouwen

staat, is daarom veelzijdig: in de bouwwereld is er een wezenlijk verschil

is het in beeld brengen van de leefstijl van de doelgroep een belangrijke

tussen eindgebruikers en klanten. Ten tweede is het eindproduct van de

succesfactor. Daarnaast biedt vraaggestuurde projectontwikkeling of

bouwsector, een gebouw in elke vorm of hoedanigheid, even kostbaar

(collectief) particulier opdrachtgeverschap een oplossing. De toekomstige

als duurzaam (in de breedste zin van het woord). De opdrachtgever

bewoners worden vanaf het begin van de projectontwikkeling geworven

bindt zich aan een bepaalde partij voordat de eerste steen is gelegd.

en hebben daarom grote invloed op de woonconcepten en de verkaveling.

Wederzijds vertrouwen is dus essentieel waardoor marketingcommunicatie

Onder leiding van een architect bepalen ze voor een groot deel hoe

anders verloopt dan in andere sectoren. Bovendien heeft de klant,

de woonomgeving eruit komt te zien. Een succesvol voorbeeld hiervan

zeker in de woningbouw, jarenlang weinig te zeggen gehad over het

is IJburg (Amsterdam) met een grote diversiteit aan woonvormen en

product. Overheden en corporaties bepaalden waar en wat er gebouwd

woonmilieus.

werd. Daarnaast is het zo dat volgens het EIB (Economisch Instituut voor

Door direct op de leefwijze van mensen te focussen, kom je te weten wat

Bouwnijverheid) de bouwondernemingen wat betreft marketing nog

ze doen, denken en voelen. Met deze informatie kunnen woningconcepten

steeds in de productiefase verkeren waarbij de nadruk vooral op de

worden ontwikkeld waarbij een betere match tussen woonwensen en

techniek ligt. De (vaak kleinere, traditionele) bouwbedrijven maken altijd

woningen ontstaat. Een goed voorbeeld van zo’n woonconcept is BoKlok

nog vooral wat de architect hun voorschrijft.

dat is ontstaan uit een samenwerking tussen de Zweedse bouwen

De bouw krijgt door maatschappelijke factoren steeds meer de kenmerken

woongiganten Skanska en IKEA. BoKlok (Zweeds voor ‘slim wonen’) is

van een vragersmarkt. De wens van de gebruiker is vaak beslissend voor

een uniek concept dat stijlvolle en betaalbare woningen ontwikkelt voor

het succes van een bouwproject. Koning klant verlangt geen gebouwen

starters en mensen met een lager inkomen. Het concept wordt inmiddels

meer, maar huisvesting; dat wil zeggen een integrale oplossing voor

succesvol toegepast in Scandinavië.

een breed scala aan behoeften. Bedrijven en instellingen kunnen zich zo

Verschillende auteurs constateerden dat er fundamentele veranderingen

volledig richten op hun ‘core business’. Het gaat niet meer om de puur

plaatsvinden in onze westerse economie. We evolueren naar een

technische aspecten maar steeds meer om de interactie tussen de klant en

beleveniseconomie waarbij imago en identiteit van een product steeds

de verschillende partijen binnen het bouwproces.

belangrijker worden.

Zonder effectieve marketing loopt de sector rendabel bouwvolume mis en houdt hij zichzelf gevangen in prijsconcurrentie. De maatschappelijke

Juist nu de bouw het erg zwaar heeft door de crisis, wordt het steeds

kritiek op de prijs-kwaliteitverhouding blijft bestaan. Door zich te

belangrijker om je als onderneming in deze sector te onderscheiden van

verdiepen in de behoeften van de markt kan de bouw oplossingen leveren

concurrenten. Het zal voor bedrijven binnen de bouwsector niet altijd

voor maatschappelijke vraagstukken en daarmee de kwaliteitsperceptie

even gemakkelijk zijn om concrete ‘belevenissen’ toe te voegen aan

verhogen. Op deze manier kan de sector meer economische en

hun activiteiten zoals Pine en Gilmore beschreven. Maar de filosofische

maatschappelijke waarde creëren. Om deze marketingvisie enigszins te

gedachte achter de producten en diensten, de marketing, is veel

onderbouwen, staan hieronder enkele praktijkvoorbeelden genoemd die

belangrijker. Een nieuwe, innovatieve marktbenadering in de bouw zal

inspringen op deze nieuwe ontwikkelingen.

veel nieuwe kansen bieden in de huidige beleveniseconomie. Verschillende

Waar vroeger de overheid een visie ontwikkelde over ruimtelijke ordening,

innovatieve concepten zijn succesvol gebleken in de praktijk. Bovendien

wordt dat steeds vaker door marktpartijen gedaan. Het integreren van

is koning klant veeleisend geworden; hij wil meer dan een product, hij

verschillende functies op één locatie is daarbij een belangrijke uitdaging.

verlangt naar een integrale oplossing. Er is daarom een omslag nodig in

Wie in staat is dit met een innovatief en creatief concept te realiseren,

het denken van product naar eindgebruiker. Alleen zo kan de bouwsector

zorgt voor enorme toegevoegde waarde. Deze ‘conceptualisering’ is een

(corporaties, ontwikkelaars, architecten, bouwers, beleggers, etc.)

andere manier van aanpak. Waar vroeger de locatie als uitgangspunt

maatschappelijke en economische waarde creëren. In de toekomst zal

werd gekozen voor projectontwikkeling, komen nu concrete projecten pas

de bouw niet moeten rekenen voor de kosten die zij maken, zoals nu het

in beeld als de markt enthousiast reageert op het gebruikersconcept.

geval is, maar voor de waarde die ze toevoegen.

Een andere aanpak is branding: van een bepaald type gebouw of locatie een herkenbaar merk maken. De architect zou op zoek moeten gaan naar de ziel van het gebouw of de plek. De focus ligt hier niet meer alleen op de ruimte. Het gaat om het totaalplaatje. Als je wilt bouwen, moet je ook zorgen voor een meerwaarde voor de omgeving. Stedelijke vernieuwing

CHEPOS 3.12

fysieke gebouwen, maar op hun functie en het gebruik van de openbare

De Beleveniseconomie - ‘Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium’ B. Joseph Pine II en James H. Gilmore, 4e druk maart 2002 (oorspronkelijke titel: The Experience Economy, Harvard Business School, Boston, 1999) Imagineering - ‘Het creëren van belevingswerelden’ Diane Nijs en Frank Peters, Uitgeverij Boom (Amsterdam), 3e druk 2004, Marketing in de bouw - ‘Strategieën en good practises voor effectieve marketing’ Bas van der Veen (Balance & Result) e.a., Regieraad Bouw, januari 2006

(THAT’S) WHY?!

en het creëren van woonconcepten kunnen goede speerpunten zijn.

Het Scheepvaartmuseum In oktober 2011 is Het Scheepvaartmuseum te Amsterdam heropend. Het museum is in 2007 gesloten omdat het gebouw niet meer voldeed aan de eisen van de tijd. Een groot plan van eisen voor een te klein gebouw, vele eisen van monumentenzorg en een goed klimaat voor alle museumstukken zorgden voor een gigantisch en complex project. Hoe pak je zo‘n groot project aan? En hoe los je de vele vraagstukken op? Het Scheepvaartmuseum is gevestigd in ’s Lands Zeemagazijn. Het gebouw dateert uit 1656 en is ontworpen door Daniel Stalpaert. Het Zeemagazijn was een pakhuis van de Admiraliteit van Amsterdam. In de Gouden Eeuw was Amsterdam een wereldstad en het Zeemagazijn moest dit dan ook uitstralen. In het pakhuis lagen kanonnen, zeilen, vlaggen en scheepsuitrustingen om oorlogsvloten te kunnen bevoorraden. In de tongewelven onder de binnenplaats werd zo’n 40.000 liter regenwater opgevangen voor de drinkwatervoorziening van de schepen. Het Zeemagazijn is natuurlijk een uitgelezen locatie voor Het Scheepvaartmuseum, dat sinds 1973 in het gebouw is gevestigd.

Het Scheepvaartmuseum te Amsterdam

Eind jaren ‘90 besluit het museum dat het tijd is voor een grote renovatie. Het gebouw kan de groeiende stroom bezoekers niet meer aan en voldoet

oude wegpoetst.” Op de oude plattegrond van Daniel Stalpaert zie je de

niet meer aan de museale klimaateisen. Liesbeth van der Pol van Dok

kwaliteiten van het gebouw goed terug. Het is een transparant gebouw

Architecten krijgt de opdracht een masterplan te maken voor het museum.

met mooie kijklijnen en ritmes. Door de jaren heen is dit allemaal verstopt

“Je begint met rondlopen, samen met de gebruiker.” In het oude museum is

achter extra wandjes en tussenvloeren. Als pakhuis is het gebouw altijd

alles erg warrig. Je moet als bezoeker de tentoonstellingen lineair volgen

naar buiten gericht geweest, naar de schepen toe. Nu, met de functie van

wil je de weg niet kwijtraken. Belangrijk in het ontwerp is

museum, wil Liesbeth van der Pol dit omdraaien. Door de binnenplaats te

“Het gebouw een nieuw leven inblazen zonder dat je het oude wegpoetst”

overkappen wordt dit het centrum van het gebouw. Van daaruit kunnen de bezoekers zich oriënteren en kiezen waar ze heen willen. Rond het overdekte plein vind je de bibliotheek, het museumrestaurant,

voor Liesbeth van der Pol dus ook de vraag; hoe vind je als bezoeker de

de museumshop en zalen die te huur zijn voor evenementen. Onder de

weg door het museum? Het Scheepvaartmuseum wil zich richten op drie

binnenplaats bevinden zich de toiletten en de garderobe. Op de eerste en

totaal verschillende doelgroepen: de echte museumganger, gezinnen en

tweede verdieping zijn de tentoonstellingsruimtes. Deze zijn bereikbaar

als derde de mensen die bijna nooit naar een museum gaan. Eigenlijk

via drie verschillende trappenhuizen. Elk trappenhuis leidt naar een

moeten er drie musea in één gebouw samenkomen op een duidelijke en

aparte vleugel voor één van de drie doelgroepen. Op de zolder zijn de

overzichtelijke manier. “De eerste schetsen laten zien dat je het gewoon

kantoren te vinden voor de medewerkers. Het oorspronkelijke gebouw

nog niet weet, je bent aan het zoeken naar hoe je de logistiek en het leven

had nauwelijks trappen, dus deze moesten worden toegevoegd aan

in het gebouw krijgt.”

het gebouw. De trappen zijn zo geplaatst dat ze tussen de bestaande structuur doorgaan. Door de trappen in staal en glas uit te voeren is het duidelijk dat het een nieuwe toevoeging aan het gebouw is. Vanaf de

Pol. “Je moet het gebouw een nieuw leven inblazen zonder dat je het

trappen kun je uitkijken over Amsterdam en jezelf makkelijk oriënteren.

Plattegrond door Daniel Stalpaert

Samenkomst van oud en nieuw in één van de drie trappenhuizen (onderaanzicht)

De geschiedenis van het gebouw is erg belangrijk voor Liesbeth van der

Jolijn van Keulen

De overkapte binnenplaats

De overkapping

juiste hoek afgesneden en geplaatst. Het was zeer belangrijk dat dit

Als je het museum binnenkomt, word je geleid naar de grote binnenplaats.

nauwkeurig gebeurde. Een te grote warmtetoevoer zou kunnen zorgen

Daar word je overdonderd door het prachtige glazen dak. Op een zonnige

voor vervormingen van het staal wat niet wenselijk is vanwege de kleine

dag projecteert de stalen constructie van het dak een mooie tekening op

maattolerantie van het glas. De gehele constructie is in zestien stukken via

de monumentale gevels van het binnenplein van Het Scheepvaartmuseum.

het water naar Het Scheepvaartmuseum vervoerd en is daar gemonteerd.

Uit het architectonisch ontwerp komt de wens voort om de binnenplaats van 34 x 34 meter te overkappen. De toenmalige rijksbouwmeester,

Om te voorkomen dat de overkapte binnenplaats een kas zou worden

Mels Crouwel, heeft een prijsvraag uitgeschreven om een goed ontwerp

moest er het een en ander gebeuren. Op het glas is een zonwerende

te vinden voor deze ingrijpende aanpassing aan het gebouw. Laurent

coating aangebracht. Verder zijn er in de balkconstructie rondom open

Ney, een Belgische architect/constructeur, is als duidelijke winnaar uit de

ventilatiestroken aangebracht. Deze twee maatregelingen zorgen onder

bus gekomen. Hij is met het idee gekomen om de windroos op een oude

andere voor een goed klimaat op de binnenplaats. In de winter moet er

zeekaart te gebruiken als uitgangspunt voor de koepel.

ook nog rekening gehouden worden met sneeuw. Grote hoeveelheden sneeuw zorgen voor een groot extra gewicht. Daarom zijn in de

Omdat de koepel op een monument geplaatst moest worden, is het geen

dakgoten langs de koepel verwarmingsdraden aangelegd. Als er sneeuw

gemakkelijke klus geweest. De koepel moet verwijderd kunnen worden

valt zorgen de draden ervoor dat de sneeuw in de goot smelt en het

zonder het gebouw te beschadigen. Daarnaast moet het gebouw natuurlijk

smeltwater langzaam wordt afgevoerd.

niet bezwijken onder het gewicht van zo’n overkapping. De koepel is ontworpen als een hangend net, met alle staven zuiver belast op trek. Door het net om te draaien worden alle onderdelen belast op zuiver druk waardoor een slanke constructie mogelijk is. De muren waar de koepel op rust, zijn uitgebreid getest op sterkte. Deze bleken nog in een goede staat. Dit gold niet voor de fundering. In de hoeken van de binnenplaats zijn extra funderingspalen aangebracht in dezelfde grondlaag als de bestaande palen. Zo zal het gebouw in z’n geheel gelijkmatig zachtjes zakken. Om het negatieve effect van ‘kleef’ te voorkomen zijn de funderingspalen in een mantelbuis geplaatst.

40 en 50 mm die samenkomen in 868 knooppunten. De koepel is gemaakt in een staalconstructiewerkplaats waar eerst de knooppunten op de juiste

CHEPOS 3.12

In de overkapping is 2,2 kilometer stripstaal gebruikt met een dikte van

Detail aansluiting overkapping op het bestaande gebouw

(THAT’S) WHY?!

coördinaten geplaatst zijn. Vervolgens zijn de staven stripstaal in de

Jolijn van Keulen

Bijzondere tegels Door het plaatsen van een koepel over de binnenplaats kreeg men te maken met een moeilijk akoestisch probleem. Uit een simulatie is gebleken dat de nagalmtijd twaalf seconden zou zijn, dit zou teruggebracht moeten worden tot drie seconden om het een prettige ruimte te laten zijn. De koepel is van harde materialen en de gevels van het gebouw zijn monumentaal, de enige optie voor geluidsisolatie is dus de vloer. Een hoogpolig tapijt, het gebruik van doeken of geperforeerde platen zouden een optie zijn maar zijn verre van wenselijk. De overdekte binnenplaats moet immers de sfeer van een plein hebben, een plein met een stoere steenachtige vloer.

Geluidsabsorberdende tegels op de binnenplaats

“En de open voegen moeten natuurlijk wel naaldhakproof zijn.” Jan Jaap Roeten, projectleider van Dok Architecten, is samen met Luc Schaap van LBP Sight op zoek gegaan naar het beste ontwerp voor een geluiddempende tegel. Hieruit is een simpel principe naar boven gekomen: een tegel met een opening met daaronder een holle ruimte, een ontspanningsruimte, waar het geluid zijn energie kwijt kan. Een Duitse natuurkundige, Helmholtz

De ruiten zijn net iets te klein ten behoeve van de ventilatie

(1821-1894), heeft ontdekt dat er een verhouding is tussen de breedte

vloer te plaatsen kan het plafond, met de mooie houten balken, zichtbaar

van de opening en de dikte van het materiaal. Verder zijn er natuurlijk

blijven. De lucht uit de vitrines in de museumruimtes wordt voor een deel

niet alleen akoestische eisen gesteld aan de tegels. De tegel moet ook

afgevoerd om opnieuw te kunnen gebruiken. Het andere deel wordt

sterk genoeg zijn om vele mensen te kunnen dragen. “En de open voegen

afgevoerd naar de overkapte binnenplaats via de ramen. Alle ruitjes zijn

moeten natuurlijk wel naaldhakproof zijn.” Hieruit zijn ze op de ideale

net iets te klein voor het kozijn zodat de lucht kan worden afgevoerd. Via

breedte en vorm van de opening gekomen van 5 mm in een kruisvorm. De

de ventilatiestroken in het dak verlaat de lucht dan het gebouw.

tegels zijn 60 x 60 centimeter en zijn afgedekt met zacht natuursteen. De tegels zijn gemaakt van kunststof, dat vermengd is met zand en voorzien

Niet bij elke tentoonstelling is het mogelijk om de museumstukken in vitrines

van een bewapening. Op de binnenplaats liggen ongeveer 2200 tegels.

te plaatsen. Bij deze ruimtes is gebruik gemaakt van een doos-in-doos

Het Scheepvaartmuseum is het eerste gebouw met een vloer die geluid

principe. Een nadeel van deze manier is dat je niets meer ziet van het

absorbeert, de vloer heeft dan ook meerdere prijzen gewonnen.

historische gebouw.

Klimatiseren

De renovatie van het Scheepvaartmuseum is een groot en complex

Voor de renovatie bevatte het museum nauwelijks installaties die het

project geweest. Er hebben heel veel mensen met plezier aan gewerkt,

klimaat in het museum regelden. Het kon er warmer en vochtiger gemaakt

onder de coördinatie van Dok Architecten. Het is natuurlijk mooi om te

worden, maar niet droger en koeler. Het gebouw voldeed totaal niet

kunnen zeggen dat je, als museum in Amsterdam, als laatste dicht bent

aan de klimaateisen, wat een risico was voor al de kostbare historische

gegaan maar wel als eerste de deuren hebt kunnen openen. Het museum

museumstukken. Dok Architecten heeft een installatieadviseur ingeschakeld

heeft ondertussen al vele prijzen en nominaties binnengesleept. Zo heeft

om te kijken hoe ze het museum het beste konden klimatiseren. Het bleek

het museum de Nationale Staalprijs gewonnen, de Gouden AAP, de

dat als ze in het hele museum een museaal klimaat zouden willen hebben,

Bouwtechniek Award, de Vernufteling en is nu ook genomineerd voor de

de installaties niet in het gebouw zouden passen. Daarnaast kwam ook

prestigieuze European Museum of the Year Award. Het samenspel van

nog de eis van Rijksmonumentenzorg dat de installaties zo goed mogelijk

oud en nieuw, de indrukwekkende technische oplossingen maar ook de

weggewerkt moesten worden.

bijzondere eigenzinnige filosofie van het museum maken het zeker een bezoek waard.

De oplossing is om zo veel mogelijk lokaal te klimatiseren. Hiervoor zijn speciaal vitrines ontworpen. In de vitrines wordt vanaf de vloer speciale

Met dank aan Liesbeth van der Pol en Jan Jaap Roeten van Dok Architecten.

“museumlucht” aangevoerd die, via een rooster aan de bovenkant,

Foto’s zijn gemaakt door Suzan de Wispelaere

de vitrine weer verlaat. Er is gekozen om een verhoogde vloer aan te

brengen om de luchtkanalen naar de vitrines te kunnen leiden en de rest van de installaties kwijt te kunnen. Door de kanalen onder de verhoogde

Bronnen: Het Scheepvaartmuseum Dok Architecten http://www.nationalestaalprijs.nl/

Boekrecensies

Taeke Offringa

In de bouwwereld wordt ontzetttend veel gepubliceerd. Maar wat is nu de moeite waard om te lezen? Samen met Motta Artbooks - te vinden op de Grote Berg in Eindhoven - heeft Chepos een aantal boeken geselecteerd. Inspirerende boeken; pas gepubliceerd of juist al bijna onder het stof verdwenen. De redactie heeft twee boeken onder de loep genomen. Lees en oordeel zelf!

The complete japanese joinery

Model making

Japanese Woodworking – Hideo Sato

€22,95 Princeton Architectural Press, 2011

Japanese Joinery – Yasua Nakahara

ISBN: 978-1-56898-870-2

Megan Werner

€29,95 Hartley & Marks Publishers, 1995 ISBN: 978-0-88179-121-1

Japan kent een rijke historie in de houtbewerking en houtverbindingen.

Model Making is een boek uit de serie ‘Architecture Briefs’, waar

Lange tijd is het vakmanschap overgedragen van generatie op

in meerdere boekjes op een bondige manier de basisprincipes

generatie, van leermeester op leerling. Het kostte een leerling

van ontwerp en constructie worden uitgelegd. In deze editie

ongeveer dertig jaar om het vak tot in de puntjes te beheersen.

wordt ingegaan op het maken van maquettes. Er worden diverse

Doordat de kennis zich zo lang beperkte tot deze kleine groep

technieken besproken, welke gebruikt kunnen worden voor

mensen was de kunst van de Japanse houtverbindingen lange tijd

grote stedebouwkundige maquettes, maar ook voor accurate

een groot mysterie voor de rest van de wereld.

architectuurmodellen. Een maquette is eigenlijk de enige driedimensionale versie van je

In dit boek wordt in bijna 400 pagina’s de basis van de Japanse

ontwerp. Een render blijft, hoe mooi hij ook is, een tweedimensionaal

houtbewerking uitgelegd. Het verscheen voor het eerst in 1967

plaatje dat lastig aan te raken is. Daarom is het maken van een

en is sindsdien een bruikbare handleiding gebleken. Het boek

maquette een belangrijk instrument bij de communicatie met anderen

bestaat uit twee delen. Deel één, Japanese Woodworking,

in het ontwerpproces.

behandelt de kledij, indeling van de werkplaats, gereedschappen en houdbehandelingstechnieken. Elke bewerking en ieder stuk

Dit boek bespreekt diverse technieken die je kunnen helpen om

gereedschap wordt bijgestaan door een verhelderende illustratie. Er

een goede maquette te maken. Hierbij wordt gewerkt met ‘concept

komen meerdere houtverbindingen voorbij, met technische tekeningen

blocks’: blokjes die je laten zien wat de combinatie van een bepaalde

en stap-voor-stapbeschrijvingen.

techniek en materiaal oplevert. Op de pagina ernaast staat telkens een korte uitleg met de gebruikte materialen, gereedschappen en

In het tweede deel, Japanese Joinery, worden de toepassingen van

technieken. Zo leer je van ongeveer dertig concept blocks hoe je ze

houtverbindingen besproken en geïllustreerd. Diverse houten wand-,

zelf kunt maken. Hierbij zitten onder meer blocks gemaakt van gips,

vloeren gevelconstructies passeren de revue. Er wordt besproken

topografische blokjes van kurk en één gemaakt met een 3D-printer.

hoe je frames van hout kunt maken met de verbindingen uit deel één.

Verderop in het boek worden diverse gereedschappen, technieken

Deze basis van houtbewerking kost waarschijnlijk jaren om in de

en referentiemaquettes uitgebreider besproken. Sommige, meer

praktijk echt onder de knie te krijgen, maar dit handboek kan voor

geavanceerde technieken, zijn voorzien van een verduidelijkende

de geïnteresseerde hobbyist een interessant inkijkje verschaffen in de

illustratie. Helaas wordt niet ingegaan op het combineren van de

Japanse houtverbindingskeuken. Er wordt uitgebreid besproken hoe

diverse materialen.

het bewerken van hout begint met het begrijpen van de eigenschappen van hout en het goed onderhouden van je gereedschap.

Voor studenten die eens andere materialen willen gebruiken, of eens een andere techniek toe willen passen op een bepaald materiaal, is dit een nuttig boek. Het biedt een uitgebreid aantal mogelijkheden

praktijk, is een interessante beschrijving van een fascinerende wijze

voor studenten die hun maquette net die extra touch mee willen

van construeren. Het is een inleiding in een traditie die eeuwenlang

geven. Je kunt namelijk hoog en laag springen; het knutselen blijft

geheim is gebleven en nu door de westerse timmermannen kan

voor de meesten een belangrijk onderdeel van de studie.

worden overgenomen.

CHEPOS 3.12

Dit boek, dat eigenlijk alleen te gebruiken is als handleiding naast de

(THAT’S) WHY?! De winnaar van de fotowedstrijd op blz. 8 krijgt dit boek uitgereikt!

Apps voor bouwkundestudenten Smartphones en tablets zijn een onderdeel van het dagelijks leven.

Oppervlaktes

Je stelt er de wekker op in, leest bij het ontbijt de eerste Facebook-

Titel: AndMeasure (Area & Distance)

updates en in de collegezaal het laatste nieuws. Tijdens presentaties

Ontwikkelaar: Mikkel Christensen

verbreek je record na record in Temple Run en overleg je alvast via

Besturingssysteem: Android

WhatsApp waar de volgende bijeenkomst van de projectgroep is.

Prijs: gratis

Met ruim 700.000 apps in zowel de Google Play Store als de App Store

Om een overzicht te krijgen van je projectlocatie is AndMeasure een

van Apple heb je echter niet genoeg tijd om ze allemaal uit te proberen.

uitermate geschikte applicatie. Door middel van GPS of locatiebepaling

Daarom hebben wij er weer een aantal voor je op een rijtje gezet, ter

via netwerkmasten kun je punten op de kaart markeren en zo de lengte

ondersteuning van het ontwerpproces. Zo kun je met AndMeasure de

meten van bijvoorbeeld een omheining of de oppervlakte van een

oppervlaktes van de projectlocatie vastleggen en helpt My Measures &

perceel. Als achtergrond dient het vertrouwde Google Maps, waarvan

Dimensions bij het noteren van de overige maten op foto’s. Vervolgens

je via de instellingen ook de satellietbeelden kunt oproepen. Wie niet de

blader je door Flipboard om inspiratie op te doen, schets je in SketchBook

mogelijkheid heeft de projectlocatie te bezoeken, kan ook gebruikmaken

je eerste ontwerp, werk je een aantal details bij in AutoCAD WS en laat

van de zoekfunctie en handmatig punten toevoegen.

je de constructieberekeningen over aan ForceEffect. Scan de QR-codes

Exporteren is helaas niet mogelijk, maar veel Android-toestellen

om de applicaties te downloaden.

beschikken over een screenshot-functie (Power + Volume down).

Maatvoering

Inspiratiebron

Titel: My Measures & Dimensions

Titel: Flipboard

Ontwikkelaar: Mobile (SIS) Software

Ontwikkelaar: Flipboard

Besturingssysteem: Android en iOS

Prijs: €3,49/$5,99

Prijs: gratis

Waar AndMeasure helpt bij het dimensioneren op grote schaal, is My

In één van de eerste colleges van de studie Bouwkunde leer je dat 80%

Measures & Dimensions handig voor het meer gedetailleerde werk. Het

van het vak architectuur bestaat uit ‘citeren’, oftewel kopiëren. Inspiratie

basismateriaal is een foto, waarbij je de keuze krijgt uit het nemen van

verrijkt de fantasie en geeft nieuwe inzichten. Door het bekijken van

een kiekje op bestemming of het kiezen van een foto uit je bestaande

referentiemateriaal kun je een eigen ontwerp perfectioneren. Flipboard

collectie. Op deze foto plaats je met twee vingers een dimensiepijl. De

is daar de ideale applicatie voor. De strakke en intuïtieve interface

afstand voer je in door de pijl aan te raken. Ook heb je de keuze uit een

zorgt voor een mooi overzicht van de onderwerpen die je volgt. Je kunt

aantal kleuren en de gewenste standaardeenheid. Eenmaal ingevoerd

onder andere kiezen uit ‘Arch Daily’, ‘I Like Architecture’ en ‘Architizer’.

is het mogelijk om de uiteinden van de dimensiepijlen nauwkeurig te

Artikelen van deze publicaties worden binnen de app op eenvoudige

verplaatsen. Een vergrootglas naast je vinger helpt je hierbij.

wijze weergegeven waarbij het beeldmateriaal de boventoon voert.

Naast lengtes kunnen ook hoeken en tekst ingevoerd worden. Het

Uiteraard is het ook mogelijk om andere bronnen toe te voegen, zoals

eindresultaat is te exporteren naar een afbeeldingsbestand of direct per

Facebook, Twitter en Google+. Wanneer je een Flipboard-account

e-mail te versturen. Ook opslaan voor latere bewerking is een optie.

aanmaakt, krijg je op al je toestellen snel hetzelfde overzicht.

TOOLS/@WORK

Lennert Evers Schetsen Titel: SketchBook (Mobile) Express Ontwikkelaar: Autodesk Inc. Besturingssysteem: Android en iOS Prijs: gratis Met SketchBook heb je een ware handtekenapplicatie op zak. In de gratis versie kun je gebruik maken van verschillende brushes, basisfiguren en transformatietools en heb je maximaal drie layers tot je beschikking. De bediening zit intuïtief in elkaar en het werkt daardoor erg prettig. De brushes zijn naar eigen inzicht aan te passen met de opties radius, opacity en een uitgebreide kleurenkiezer. Ook de paint bucket tool ontbreekt niet. Ondanks dat je vingeroppervlak groter is dan een cursor, kun je door middel van snel in- en uitzoomen de gewenste details aanbrengen. Je schetsen kun je opslaan om ze later verder te bewerken, of je kunt ze eenvoudig exporteren als PNG- of JPEG-bestand en delen met anderen.

Tekenen

Constructie

Titel: AutoCAD WS

Titel: ForceEffect

Ontwikkelaar: Autodesk Inc.

Besturingssysteem: Android en iOS

Prijs: gratis

Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat AutoCAD-en op je smartphone of tablet

Het handmatig opstellen van evenwichtsvergelijkingen en het uitzetten van

niet ideaal is. De muis is een essentieel gereedschap voor precisie en

de momentenlijn behoren met de applicatie ForceEffect tot het verleden.

snelheid. Toch zijn in deze app de belangrijkste functies aanwezig. Zo kun

Een constructieschema is snel in elkaar gezet, waarbij nauwkeurig de maten

je polylijnen maken, afstanden opmeten, tekst toevoegen en met layers

kunnen worden ingegeven. Als ondersteuningen heb je de beschikking

werken. Handig dus voor kleine aanpassingen of om ideeën vluchtig weer

over een scharnier, rolscharnier en inklemming. Verder kunnen zowel

te geven. De geavanceerde opties ontbreken echter en het blijft daarom

puntkrachten, gelijkmatig verdeelde krachten, momenten en eigen gewicht

vooral een applicatie om je tekeningen nog eens op je gemak te bekijken,

worden ingevoerd. Een indicator geeft aan met welke vrijheidsgraad van

details bij te werken en je creaties aan anderen te laten zien zonder dat

de constructie je te maken hebt. Wanneer je klaar bent met de invoer,

er een plotter aan te pas komt.

geeft één druk op de knop alle evenwichtsvergelijkingen en krachtlijnen

Het zal niet lang meer duren tot we gewend zijn aan het werken zonder

in een overzicht dat je kunt versturen via e-mail.

muis en toetsenbord en wellicht vinden we binnenkort alle functies van de

Als extra optie kun je een foto als achtergrond instellen, dat het opzetten

desktopversie op onze smartphone of tablet.

van een specifiek schema eenvoudiger maakt.

CHEPOS 3.12 45

TOOLS/@WORK

cheopsagenda 11-3 30-11 18-3

CHEOPS Qafé

De etalage

Er zijn in maart nog twee CHEOPS Qafé-avonden met het thema ‘Innovatie in de bouw’. Tijdens elke avond zal vanuit een andere discipline een onderwerp worden belicht. CQ1 ging over ‘Social Design’. CQ2 behandelt ‘Ruimtegebrek’ in Nederland. De bevolking is de afgelopen jaren flink gestegen, maar hoe gaan we hiermee om in de bouwwereld? Tenslotte wordt in CQ3 gekeken naar de ‘Struikelblokken’ in de techniek. Er worden veel innovaties bedacht, maar slechts enkelen worden uitgevoerd. Hoe zorgen we ervoor dat goede ideeën wel op de markt komen?

11-3 30-11 20-3

Bamarathon

plaza

De BaMarathon is een voorlichtingsmarkt over de verschillende profielen in de bachelor, mastertracks en studeren in het buitenland. Ook zullen studenten vertellen wat hun ervaringen zijn zodat het makkelijker wordt een goede keuze te kunnen maken.

19-3 30-11 26-3

Indesigncursus

Auditorium

Met Adobe InDesign maak je mooie posters en boekjes voor projectwerk en opdrachten. Altijd al InDesign willen leren of wil je je kennis opfrissen? Op 19 en 26 maart organiseert CHEOPS een cursus voor beginners en kenners die graag nog een opfriscursus willen doen. Inschrijven kan bij de CHEOPS-balie of via de webshop van CHEOPS.

Fotografieworkshop

22-3

Daglichtkamer

Wil je naar aanleiding van de Chepos meer weten over maquettefotografie? Het Foto-initiatief cameraw organiseert 22 maart een workshop. Hier krijg je meer uitleg in de daglichtkamer. Een spiegelreflexcamera en/of statief zijn niet vereist, maar eventueel te leen bij Bureau Faciliteiten (Vertigo 1.11). Kom voor meer informatie naar de CHEOPS-balie.

op zoek naar een nieuw cheops-bestuur

27-3

Vertigo

CHEOPS wordt elk jaar bestuurd door een groep enthousiaste studenten. Het einde van het studiejaar is alweer in zicht, dus is de zoektocht naar een nieuw bestuur begonnen. Heb jij interesse om een jaar in het bestuur van CHEOPS plaats te nemen of wil je er gewoon nog wat meer van weten? Op 27 maart vindt de eerste informatiebijeenkomst plaats!

Bouwkundefeest #3

13-3

Café Thomas

13 maart is het weer zo ver, het derde bouwkundefeest zal weer plaats vinden in de Thomas. Het thema is dit keer The Adventures of the Super Nerds! Het feest begint om 21 uur en de eerste 200 glazen bier zijn gratis. Kaartjes in de voorverkoop kosten 1,50 en aan de deur 2,50 euro. Dus overwin je innerlijke nerd en word een superheld op het bouwkundefeest!

3-4 30-11 4-4

24up

Geheim

24UP staat voor 24-uursproject, een van de grootste vakinhoudelijke activiteiten van CHEOPS. Het is een multidisciplinaire ontwerpwedstrijd waarbij iedere keer weer wordt aangetoond waartoe studenten in staat zijn binnen 24 uur. In teams van vier personen kun je werken aan een opdracht, die tot het laatste moment geheim blijft. Het project wordt op de locatie van de opdracht gehouden en deze locatie zal ook tot het laatste moment geheim blijven. Interesse om mee te doen? Kijk voor meer informatie op www.24UP.nl

26-4 30-11 28-4

Batavierenrace

Nijmegen - twente

De Batavierenrace is ‘s werelds grootste estafetteloop en alleen voor studenten. 330 teams rennen in 25 etappes een totale afstand van Nijmegen naar Twente. Verdeeld over drie ploegen wordt deze estafette gelopen. CHEOPS doet, zoals elk jaar,

weer mee met een team enthousiaste bouwkundestudenten. Wil jij graag meelopen? Meld je dan aan bij de CHEOPS-balie.

7-5 30-11 13-5

Buitenlandse reis

rome

Door de Buitenlandsereiscommissie van CHEOPS wordt een buitenlandse reis georganiseerd van 7 tot en met 13 mei naar Rome. Het doel van de reis is om kennis op te doen van bouwkundige aard en om Rome van een andere kant te belichten. Dit doen studenten door middel van een onderzoek tijdens de reis. Kijk voor meer informatie op www.cheops.cc/b-reis

Interfacultaire Casestudywedstrijd

21-5

Eindhoven

Vanuit het bedrijfsleven komt er een steeds grotere vraag naar breed opgeleide ingenieurs. Hier wil CHEOPS op inspelen door, samen met de studieverenigingen van Industrial Design (Lucid) en van Technische Bedrijfskunde (Industria) een casestudywedstrijd te organiseren. Samen met studenten van de andere faculteiten krijg je een actuele case om op te lossen onder begeleiding van mensen uit het bedrijfsleven.

24-5 30-11 26-5

Zeilweekend

Roermond

Het CHEOPS-zeilkamp wordt al een aantal jaar op rij georganiseerd door enkele enthousiaste zeilers binnen CHEOPS. Een weekendje weg op een van de wateren in Nederland vormt een welkome afwisseling op de studiestress voor zowel de ervaren als de niet ervaren zeiler. Met een groep van 40 personen worden de wateren onveilig gemaakt in enkele valkjes. Wil je graag mee op het zeilweekend? Schrijf je in bij de CHEOPS-balie.

agenda Architectuur, design, lezingen, feesten etc 4-2 30-11 28-4

Lissitzky – Kabakov - Tentoonstelling

van Abbemuseum | Eindhoven

Utopia and reality is het thema van de grootste tentoonstelling in de geschiedenis van het Van Abbemuseum. In de tentoonstelling van gastconservatoren en kunstenaars Ilja en Emilia Kabakov is het werk te zien van deze kunstenaars, dat geïnspireerd is op het eveneens getoonde werk van El Lissitzky (1890 – 1941). Grijp de kans om zowel verbanden als verschillen te ontdekken tussen de vroegere Sovjet-avant-gardekunst en de kunst die opkwam aan het einde van de Sovjetperiode. Het werk heeft een grote invloed uitgeoefend op de architectuur van de 20e eeuw. Capita Selecta The Cycle of Japan - lezing

30-11 14-3

Academie van Bouwkunst | Amsterdam

De Academie van Bouwkunst in Amsterdam verzorgt regelmatig lezingen. De afgelopen en komende maand vinden vijf lezingen over Japan plaats. De centrale vraag is wat we in Nederland van de Japanse conditie kunnen leren. De laatste lezing vindt plaats op donderdagavond 14 maart 2013 om 20:00 uur op de Academie van Bouwkunst Amsterdam. Toegang is gratis. Meer informatie is te vinden op www. http://www.ahk.nl/bouwkunst/ Utopieën - lezing

5-4

van Abbe museum | Eindhoven

David Hamers, onderzoeker Stedelijk Gebied bij het Planbureau voor de Leefomgeving en lector Stad & Land bij de Design Academy Eindhoven, geeft op 5 april op de tentoonstelling een lezing. Hij gaat in op de cultuurfilosofische achtergronden van utopsich denken en legt verbanden met ruimtelijk ontwerp en stedelijke ontwikkelingen. Meer informatie is te vinden op http:// www.architectuurcentrumeindhoven.nl/Home.html What you see = what you get - expositie

METAFORUm | Eindhoven

Van 12 tot 21 april 2013 organiseren het Centrum voor Kunsten, Studium Generale, het TAC, Galerie Pennings, Fotosz en Sint Lucas het REFRAME Festival. REFRAME Festival richt zich op fotografie die de grenzen opzoekt en eroverheen gaat. In het kader van het festival is op Metaforumplaza de tentoonstelling What you see = what you get te zien. Tijdens de inkadering van een stukje werkelijkheid gebeurt er van alles, bedoeld en onbedoeld. We realiseren ons eigenlijk amper dat alle foto’s die we zien in feite gemanipuleerde uitsneden uit werkelijkheden zijn. In de expositie staat deze thematiek centraal. Meer informatie

CHEPOS 3.12

12-4 30-11 21-4

TOOLS/EVENTS over dit festival is te vinden op www.studiumgenerale-eindhoven.nl of http://www.reframefestival.nl/.

Cheposredactie v.l.n.r.v.o.n.b.: Irene Scheperboer, Marieke de Vries, Jolijn van Keulen, Karin Kompatscher, Lennert Evers, Taeke Offringa, Geordy van Bussel, Leonie Staman, Patrick van Dodewaard, Merijn Poels (Merel Brabers ontbreekt op de foto)

Chepos, Bouwkundig Magazine

Cheposredactie

ISSN: 1873-183X

Merel Brabers, Geordy van Bussel, Patrick van Dodewaard, Lennert Evers,

cheposredactie@cheops.cc

Jolijn van Keulen, Taeke Offringa, Merijn Poels (hoofdredacteur), Irene

www.chepos.nl

Scheperboer, Marieke de Vries

www.facebook.com/CheposPage www.twitter.com/CheposTweet

Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc

Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoeken studiedoeleinden

Aan deze editie werkten mee

mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits

Remco Bangma, RenĂŠ Boschker, Rutger Brouwers, cameraw, Aad JurriĂŤns,

voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk

Martijn Kruijf, Michael Maminski, Thijs van den Nieuwenhof, Willem Hein

beschermde afbeeldingen; deze

Schenk (BNA), Studievereniging Stylos, Jacob Voorthuis, Frederike Zielman

mogen niet vermenigvuldigd of

gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur. Met speciale dank aan CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde

Gemeente Groningen, Renato Kindt, Liesbeth van der Pol & Jan-Jaap

Technische Universiteit Eindhoven

Roeten (Dok Architecten), Ellen Meijer, Motta Artbooks, Joep Rutgers, Ton

Vertigo 1.15

Theunis (WitchWorld), Thomas Verkooijen, Suzan de Wispelaere

Postbus 513 5600 MB Eindhoven

Offset

T 040-2473140

Drukkerij Snep BV, Eindhoven

info@cheops.cc

Oplage: 1600

www.cheops.cc

Advertentie-exploitatie Bram Valk, pr@cheops.cc