Uzelsanaa

BLOOMBERG VIEW

Компьютер хөгжсөнч коммунизм өөдөлсөнгүй

ЗОЧИН

О.Чулуунбилэг: Монголд либерализм ерөөсөө хэрэгжээгүй

ТHINK TANK

Дэлхийн хөрөнгө оруулалтын чиг хандлага ба Монгол улс

MORE THAN NEWS

FINANCIAL TIMES

Британи зүүнээр өвчилж эхлэв үү?

OCTOBER | 2015

БИД ХААНА

явна вэ?

12 000

КАПИТАЛИЗМЫГ ӨМӨӨРӨХҮЙ!

AГУУЛГА

AГУУЛГА BLOOMBERG VIEW

КОМПЬЮТЕР ХӨГЖСӨН Ч КОММУНИЗМ ӨӨДӨЛСӨНГҮЙ

FINANCIAL TIMES СЭДЭВ

22.

КАПИТАЛИЗМЫГ ӨМӨӨРӨХҮЙ

28.

ИННОВАЦИ УДАХГYЙ ДОХИОНЫ ХЭЛ АШИГЛАДАГ ХYМYYС АНГЛИАР “ЯРЬДАГ” БОЛНО ХОТЫН ТYГЖРЭЛИЙН АСУУДАЛД ХУВЬСГАЛ ХИЙХ УХААЛАГ, ЦАХИЛГААН ДУГУЙ YЕ МӨЧНИЙ ГЭМТЛИЙГ ЭМЧИЛДЭГ БЭЭЛИЙ

8

БРИТАНИ ЗҮҮНЭЭР ӨВЧЛӨВ ҮҮ?

10.

11. ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ

Дойчэ банк 6 тэрбумын алдагдал хүлээнэ

20. Фольксваген Өмнөд

Солонгосын хэрэглэгчдээсээ уучлалт гуйлаа

30.

22.

22. НҮБ-ээс Ливи улсад эв

нэгдлийн засгийн газар санал болгов.

32.

АМЕРИК КАПИТАЛИСТ УЛС БИШ

40.

BUSINESS ДЭЛХИЙН БҮХ Л ТАНСАГ ОРОН СУУЦНЫ ХОТХОНД ЮУ БАЙДАГ ВЭ?

ХОГЖЛИЙН ТYYХ ШИНЭ ЗУУНЫ ШИЛДЭГ ТҮҮЧЭЭ

26. Сири рүү галласан Оросын Пуужин Иранд унасан уу?

44.

46. Умард Солонгосын эдийн засаг өслөө

CATO INSTITUTE ХАЛАМЖИТ ТӨРИЙН БАЛАГ

8

БАГВААХАЙ ЦЭЦЭГНЭЭС ХӨНГӨХӨН МЕТАЛ

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОЛОВСРОЛД

ЗОЧИН

О.ЧУЛУУНБИЛЭГ: МОНГОЛД ЛИБЕРАЛИЗМ ЕРӨӨСӨӨ ХӨГЖӨӨГҮЙ

ИНФОГРАФИК

48.

FREEMAN СОЦИАЛИЗМ БОЛ ДАЙН

52. THINK TANK ДЭЛХИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ЧИГ ХАНДЛАГА БА МОНГОЛ УЛС

JULY | 2015

CONTRIBUTORS О.ЧУЛУУНБИЛЭГ Tүүхч, улс төрийн менежерийн мэргэжилтэй. Монгол Улсын их сургуулийн түүхийн салбарыг магистр зэрэгтэй төгссөн. АНУ-ын Жорж Вашингтоны их сургуулийн улс төрийн менежментийн сургуулийн магистрант.2008-2010 онд УИХ-ын гишүүний туслах, 2012-2015 он хүртэл АН-ын Нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан юм. 2015- оноос Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөх.

Эрхлэгч М.Халиунбат Редактор Н.Хасар Орчуулагч Б.Батбуян

МЕГАН МКАРДЛ Bloomberg View-ийн тоймч бөгөөд голчлон эдийн засаг, бизнес болон улс төрийн бодлогын чиглэлээр бичдэг. Тэрбээр The Up side of Down номын зохиолч ба урьд нь Newsweek- The Dailybeast сэтгүүлд тоймчоор ажилласан. Пенсильваний их сургуульд Английн утга зохиолын чиглэлээр баклавр хамгаалж Чикагогийн их сургуульд мастер хамгаалжээ.

Сэтгүүлч О.Намуун Нийтлэлч Ц.Мөнхбат А.Даваасүрэн Маркетинг, Борлуулалт М.Цэвэлмаа Б.Эрдэмсайхан Дизайнер Б.Мөнхболор Ж.Оюунжаргалан

ЖИМ ПИКАРД Financial Times сонины улс төрийн ахлагч сурвалжлагч бөгөөд Financial Times, CNN, Globe and Mail, CNBC, Irish Times, Australian Financial Review зэрэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад сурвалжилсан мэдээллүүдээ нийтэлдэг.

Дугаарт ажилласан Ц.Жавзмаа, Ц.Тунгалаг

The Insider сэтгүүлийн хэвлэмэл хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг

ВИЛЬЯМ ПЕСЕК Токио хотод суурьших Bloomberg News-ийн тоймч бөгөөд бизнес, зах зээл, улс төр, эдийн засгийн чиглэлээр мэдээлэл бэлтгэж анализ судалгаа хийдэг. Тэрбээр the International Herald Tribune, the Australian, the Straits Times, the Japan Times болон Ази болон дэлхий дахины олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд мэдээ нийтэлдэг

Монгол Улсад зөвхөн The Insider сэтгүүл эзэмших эрхтэй. Дээр дурдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно. Сэтгүүлийн үүсгэн байгуулагч

Торгоны зам сан

BLOOMBERG VIEW

КОМПЬЮТЕР ХӨГЖСӨН Ч КОММУНИЗМ ӨӨДӨЛСӨНГҮЙ

КОМПЬЮТЕР ЯАГААД Ч ИЙМ ТООЦООЛЛЫГ ЗӨВ ХИЙЖ ЧАДАХГҮЙ. ЮУГ ЗӨВ ХИЙЖ, ЮУГ БУРУУ ХИЙЖ БАЙГААГ НЬ ХҮН ТӨРӨЛХТӨНД ЗААХ ЧАДАЛТАЙ ХИЙМЭЛ ОЮУН УХААН БИЙ Нийтэлсэн: Меган Мкардл

АМЕРИКИЙН ЛИБЕРАЛ СЭТГҮҮЛ НЬЮ РЕПАБЛИК-Т ӨГСӨН ЯРИЛЦЛАГЫНХАА ҮЕЭР АВТОР МАЛКОЛЬМ ХАРРИС НЭГЭН СОНИРХОЛТОЙ АСУУЛТ ДЭВШҮҮЛЖЭЭ: ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСАД ТУЛГАРЧ БАЙСАН ГОЛ ХҮНДРЭЛ НЬ КОММУНИЗМ ХЭЗЭЭ Ч ХЭРЭГЖИХ БОЛОМЖГҮЙ НИЙГМИЙН ТОГТОЛЦОО ГЭДЭГТ БАЙВ УУ ЭСВЭЛ ЕРДӨӨ КОММУНИЗМЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХЭД АШИГЛАЧИХ ЗӨӨВРИЙН КОМПЬЮТЕР ЗӨВЛӨЛТҮҮДЭД БАЙСАНГҮЙ ЮУ?

Үнэнийг хэлэхэд Харрис өөрийн одоо судалж буй номын зохиолч Пол Мэйсоны санааг асуулт хэлбэрээр тавьсан боловч харамсалтай нь тэр тавьсан асуултдаа өөрөө хариулт өгөх бодолгүй байгаа бололтой.

БОЛДОГГҮЙ Л ЮМ БОЛ ШҮҮ ДЭЭ.

ӨРСӨЛДӨӨН ХЭЗЭЭ Ч ХЭРЭГГҮЙ ЗҮЙЛ БАЙСАНГҮЙ. ӨРСӨЛДӨӨН ХАРИН Ч НИЙГМИЙН ТОГТОЛЦООГ УЯН ХАТАН БАЙЛГАДАГ. ГЭВЧ СОЦИАЛИСТ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТООЦООЛОН БОДОХ МЕХАНИЗМ ӨӨРӨӨ БУРУУ БАЙСАН БОЛОХООР ӨРСӨЛДӨӨНИЙГ ҮЗЭН ЯДАЖ БАЙСАН ХЭРЭГ.

бэ. Коммунизмаар өвчилсөн хүмүүс өөрсдийн бүтээж буй энэ гаж тогтолцооноос үүсэх нүсэр хүндрэл, бэрхшээлийг олж харж чадахгүй л байсан юм байх даа? Коммунизмаас үүдэлтэй тэдгээр асуудлын талаар зохиолч Айн Рэнд “Атлантын нуруу тэнийв” романдаа ингэж бисэн байдаг: “Коммунист Тэрээр асуултынхаа хариултыг хэлэхийн нийгэмд хүн ажил хийж биш харин оронд “совет”-ууд нийгмийн тогтолцоондоо гаслан, зовлонгоо тоочих замаар үлэмж хэмжээний өөрчлөлт хийгээгүй мөнгө олдог – тиймдээ ч гудманд тохиолдолд капиталистууд хэзээ ч тэдэнд алгаа тосон зогсох эдгээр зургаан өөрийн гэсэн брэнд компьютер хөгжүүлэх мянган хүн өөрийн зовлонг бусдаас боломж олгохгүй байсан гэсэн таамаг дээгүүрт тавьж, өөрт нь мөнгө давамгайлсан маргаан дэвшүүлсэн илүү хэрэгтэй гэж итгүүлэн гуйлга Тэгвэл би хэчнээн сайн компьютертэй гуйх тэмцээнд оролцож байна. Ийм байлаа ч гэсэн коммунизм тэртээ тэргүй нийгэмд өөр яах ч юм бил ээ?”. Хүн өөрийн явуургүй тогтолцоо гэж хэлэх байна. “ур чадвартаа тулгуурлаж бус хэрэгцээндээ Капитализмыг орлох, капитализмын тулгуурлаж мөнгө олох тогтолцооноос” дараах коммунизмтай төстэй нийгмийн болж үйлдвэрлэл буурч, улмаар хэрэгцээгээ тогтолцоонууд ч гэсэн өнөө цагт хэрэгжих хангаж чадахгүйд хүрнэ.

коммунист, социалист дэглэмтэй орон бүрт яваандаа авторитари дэглэм ноёрхдог. Хэчнээн коммунист нийгэмд амьдарч байсан ч капиталист тогтолцоотой улсын иргэдтэй уулзаж үзсэн хүмүүс зөндөө л байсан. Тэд өөрсдийн гаж тогтолцооны алдааг үнэхээр ойлгохгүй байсан хэрэг үү? Тэр чигээрээ гэнэн, хэрэгжих боломжгүй коммунист, социалист номлолоор бөмбөгдөж хүмүүний мөнгө олох байгалиас заяасан сэдлийг үгүй хийчихсэн идеалистууд иргэдийнхээ хэрэгцээг хангах өөр арга зам олох ёстой гэдгээ ойлгоо ч үгүй байж. Тэдгээр идеалистууд хүн зөвхөн мөнгөтэй болох хүсэлдээ хөтлөгдөж ажил хийдэггүй гэдэг сургааль айлдаж коммунизм, социализмыг шүүмжилдэг ч эдгээр тогтолцооны мөн чанарыг нарийн ухаж ойлгоогүй хүмүүсийн толгойг эргүүлж байж. Гэтэл хүн хожим өөрөө тэжээлгэнэ гэж үр хүүхдээ асарч, халамжилдаггүй.

Гэвч коммунист хэнээтнүүд хүмүүсийг мөнгөний шуналаас салгах бодлого хэрэгжүүлж чадвал ядуу хоосон гэсэн ойлголт байхгүй болно гэж сэтгэж байсан юм. Цаашлаад тэд мөнгө олох сэдлийг үгүй хийж хүмүүсийн ямар ч хэрэггүй баяжих өрсөлдөөнийг устгавал хэрэглэгчдийн шаардлагагүй, илүүдэл хэрэгцээ ч гэсэн багасна гэж үзэж байж. Тэд яасан буруу бодож байж вэ? Өрсөлдөөн хэзээ ч хэрэггүй зүйл байсангүй. Өрсөлдөөн харин ч нийгмийн тогтолцоог уян хатан байлгадаг. Гэвч социалист эдийн засгийн тооцоолон бодох механизм өөрөө буруу байсан болохоор өрсөлдөөнийг үзэн ядаж байсан хэрэг. Хүмүүс бид үнийг хүссэн зүйлээ өөрийн болгоход тээг болж байгаа хамгийн том саад гэж худалдагч, худалдан авагчийн өнцгөөс хардаг. Тэгвэл нийгмийг эсвэл бүх дэлхийг бүхэлд нь харвал үнэ гэдэг хязгаарлагдмал нөөцийг гамтай хуваарилах хамгийн зөв арга болохыг ойлгож чадна. Энэ талаар нэрт эдийн засагч, сэтгэгч Фридрих Хаек “Нийгэмд мэдлэгийг ашиглах нь” эссендээ хамгийн оновчтой тайлбарлсан байдаг. Жишээлбэл цагаан тугалгын хүдэр олборлох уурхай зогссоноос болж эсхүл цагаан тугалга ашиглаж бүтээдэг шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж эрэлт ихэссэн зэрэг янз бүрийн шалтгаанаар тус түүхий эдийн

боломжгүй. YouTube дээр л үүнийг боломжтой гэсэн бичлэгүүд элбэг байдаг байх. Эргээд харахад коммунизм гэдэг хэчнээн тэнэг, зөөлрүүлж хэлэхэд, хэчнээн гэнэн үзэл суртал байсан юм

Үүний нэгэн адил хэдэн сая Америк цэрэг зөвхөн армиас цалин авахын тулд Дэлхийн хоёрдугаар дайнд тулалдаагүй. Түүнчлэн орон гэргүй хүмүүс, ядууст сайн дураараа тусалж байгаа хүмүүст “Энэ ажлыг хийгээд хэдэн төгрөг олоё” гэдэг бодол байдаггүй.

хомсдол үүслээ гэж бодоё. Тэгвэл цагаан тугалгын үнэ өсөх нь мэдээж. Энгийн хэрэглэгчид үнэ өсөх болсон учир шалтгааныг мэдэхгүй, мэдсэн ч тоохгүй. Тэд ердөө цагаан тугалгын оронд ашиглаж болох өөр метал хэрэглэх юм уу эсвэл цагаан тугалгын орцтой хаягдлыг дахин боловсруулах гэх мэт аргаар уг металын нийлүүлэлтийг хангаж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл

8 | O C T 2015

Үүнтэй төстэй зүйлийг коммунист Польшоос дүрвэж ирсэн нэгэн сэтгүүлч надад ярьсан юм. Тэрээр “Тэд (төр) биднийг цалинжуулж байгаа дүр үзүүлж, бид харин тэдэнд ажиллаж байгаа дүр үзүүлж амьдарч байсан” гэсэн юм. Шалтгаантай болоод л

ердөө үнийн өөрчлөлтөөс болж уг түүхий эдийг орлох эсвэл хэмнэх гэсэн эерэг үзэгдлүүд эдийн засагт илэрч эхэлнэ. Эдийн засгийн ийм тогтолцоог аливаа байгууллагын дотоод сүлжээтэй жишиж болох байх. Өнөөдөр хэрэглээ, үйлдвэрлэл хоёрын харьцааг зохимжит түвшинд байлгах үүрэгтэй хэдэн сая хүн ажиллаж байгаа гээч? Энэ зорилгыг биелүүлэхийн тулд дэлхийн өнцөг булан бүрт өдөрт хэдэн тэрбум шийдвэр гаргаж байдаг. Гэтэл коммунист дэглэмтэй оронд эдийн засгийн бодлого, хөтөлбөр, шийдвэрийг намын кадрууд нэг конторт цуглан ярьж байгаад л шийдчихдэг. Ёстой мордохын хазгай гэдэг шиг. Намайг битгий буруугаар ойлгоорой. Коммунизмд хүнийг хөдөлгөх, ажил хийлгэх хөшүүрэг гэх юм үнэндээ байсангүй. Гэвч тийм хөшүүрэг байлаа гэхэд тус тогтолцооны эдийн засгийн тооцоо хийх аргачлал нь үндсээрээ буруу байв. Ийм нөхцөлд эдийн засгийн хөгжлийн талаар ярих ч хэрэг алга. Хэрэгтэй бүтээгдэхүүнийг яаж их хэмжээгээр үйлдвэрлэх вэ гэдгийг анхаарахын оронд юуг үйлдвэрлэх хэрэгтэй вэ гэдэгт хамаг анхаарлаа хандуулж байсанд социалист эдийн засгийн тогтолцооны гол алдаа оршино. Компьютер яагаад ч ийм тооцооллыг зөв хийж чадахгүй. Юуг зөв хийж, юуг буруу хийж байгааг нь хүн төрөлхтөнд заах чадалтай хиймэл оюун ухаан бий болдоггүй л юм бол шүү дээ. Үнийг зах зээлээр зохицуулах тогтолцоо “Хүн бүрийн хайж байгаа зүйлийг би заавал хайх хэрэгтэй юу?”гэдэг хамгийн чухал асуултыг гаргаж ирдэг. Энэ асуултанд өнөөдөр сая сая хүн өөрсдийнхөөрөө хариулж байна. Зарим нь цагаан тугалгын хэрэглээгээ багасгаж, зарим нь өндөр үнээр худалдан авч, зарим нь өөр түүхий эдээр орлуулж байна. Гэтэл ийм олон янзын хариулт (гарц) өгөх чадвар компьютерт байхгүй. Үүнийг зах зээлийн тогтолцоо байхгүй байхад компьютер яаж хариулж чадах вэ дээ. Та нарын зарим нь судалгаа сайн хийвэл асуудалгүй юм биш үү гэж бодож байж магадгүй. Тэгвэл баахан судалгаа хийж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлсэн Нью Кола (шинэ Кока Кола) амжилттай борлогдож байгаа нь хаана байна? Өч төчнөөн судалгаа хийж, санал асуулга явуулж байгаа ч Доналд Трамп ерөнхийлөгч болохгүй нь тодорхой байна. Хүн төрөлхтөн өнөөдөр ниргэсэн хойно хашгирдаг хэвээрээ л байна. Аливаа зүйлийг элбэг дэлбэг байхад нь тоохгүй мөртлөө ховордоод ирэхээр нь ухаан орсон юм шиг болсоор. Ховор барааг цөөхөн хүн өөрийн хүчээр олж авч чадвал эдийн засаг эрүүл байгаагийн шинж эс бөгөөс хэн ч хүний хөдөлмөрийг үнэлэхгүй гэдэг хатуу хэр нь үнэн үгийг үнийн өөрчлөлт (өсөлт) байнга сануулдаг болохоор хүн гэдэг амьтан үнийг аль болох бага байлгах хүсэлтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл компьютерийн хөгжил үнийг бага байлгахад тус болж чадна гэж итгэхийг оролдох болж.

O C T 2015 | 9

BLOOMBERG VIEW

СЭДЭВ

УМАРД СОЛОНГОСЫН ЭДИЙН ЗАСАГ ӨСЛӨӨ

Нийтэлсэн: Вильям Песек

УМАРД СОЛОНГОСЫН ЭДИЙН ЗАСАГ НЭГ ХУВИАР ӨССӨН ГЭЖ ӨМНӨД СОЛОНГОСЫН

ТӨВ БАНКНЫ УДИРДЛАГУУД ҮЗЭЖ БАЙНА. ОДООГИЙН БАЙДЛААР УЛС ЭХ ОРНЫХОО ТАЛААР ГАДААД ЕРТӨНЦӨД ДЭЛГЭЛГҮЙ ТАС НУУДАГ ТЭР НУУЦЛАГ АРД ТҮМНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДЛЫН ТАЛААР МЭДЭГДЭЖ БУЙ МЭДЭЭЛЭЛ ЕРДӨӨ Л ЭНЭ АЖ.

ДНБ-ий өсөлтийг өмнөх жилтэй харьцуулсан үзүүлэлт Хойд Солонгос

Умард Солонгосын ДНБ Буурсаар

Өмнөд Солонгос

Хойд Солонгос

10%

Өмнөд Солонгос

30

8

25

6

20

4

15

2

10

0

5

-2

Босоо – Өмнөд Солонгосын вон

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

2008 2009 2010 2011

2012 2013 2014

Умард Солонгосын эдийн засаг Өмнөд хөршийнхөө эдийн засгийн өчүүхэн

0

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

Эдийн засгийн өсөлт нь ч гэсэн Өмнөдийнхөөсөө удаан билээ.

жаахан хэсэгтэй тэнцдэг.

Хиймэл дагуулаас авсан зураг дээр түшиглэн тооцоолж бодсон умард хөршийнхөө эдийн засгийн тухай мэдээллийг Солонгосын банк тагнуулын албанаасаа авсан гэж хувийн судалгааны байгууллагууд үзэж байгаа юм. Солонгосын банк энэ талаар “Бид холбогдох байгууллагуудын бэлдсэн

байгаагаас харвал“холбогдох байгууллагууд” нь тус банкыг мэдээллээр хангахдаа тун няхуур хандаж байгаа бололтой. Зөвлөлт Холбоот Улс задарч Умард Солонгост туслах аргагүй болсноор тус улсын эдийн засаг дампуурч ерээд оны их өлсгөлөнгийн үеэр 2 сая гаруй хүн өлбөрч үхсэн юм. 1990

буурсан байна. Гэхдээ Умард Солонгосын хаалттай эдийн засгийн талаар хувиараа судалгаа хийдэг эдийн засагчдын судалгааны дүн харилцан адилгүй байдаг аж. Солонгосын банк Умард Солонгосын эдийн засаг 2012 онд 1.3%, 2013 онд 1.1%-иар өссөн гэж үзэж байгаа бол

таамаг үнэн байлаа ч гэсэн энэ онд Умард Солонгост ихээхэн гантай байсан болохоор тус улсын 25 сая хүн ам хүнсний хомсдолд орох аюул ойрхон ирээд байна. Энэ онд Умардын хүн амын 70% нь хүнсний хомсдолд орж, хэвийн хэмжээний тэжээллэг хүнс хэрэглэж чадахгүй гэж тооцоолж

мэдээллийг ашиглаж байгаа” гэхээс өөр зүйл ярьсангүй. Гэвч Солонгосын банкны танилцуулж буй мэдээлэл нь өргөн хэрэглээний барааны үнэ төдийхнөөс хэтрэхгүй

онд нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ 38-р өргөрөгийн өмнөд хэсэгт орших хөршийнхөө нэг хүнд ногдох ДНБ-ээс тав дахин бага байсан бол өнөөдөр энэ үзүүлэлт хорь дахин бага болж

Сөүлийн үндэсний их сургуулийн профессор Ким Бюун Ён тус орны эдийн засаг тухайн онуудад 3.58% болон 1.45%-иар өссөн гэж үзэж байгаа юм. Гэвч профессор Ким Бюун Ёны

буй НҮБ өнгөрөгч 4-р сард тус улсад үзүүлэх хүмүүнлэгийн тусламжид зориулж 111 сая доллар босгохыг гишүүн орнуудаа хандан уриалсан юм.

Нийтэлсэн: Н.Хасар

СОЦИАЛИСТУУДЫН ХИЙЖ ҮЙЛДЭЖ ИРСЭН БАЛАЙ МУНХАГ ХАРГИСЛАЛ БҮХЭН МАРТАГДААД ИРЭХИЙН ЦАГТ СОЦИАЛИСТ ҮЗЭЛ САНАА ХҮМҮҮСИЙН ДУНД ДАХИН ХҮЧЭЭ АВНА. ЛЮДВИГ ФОН МИЗЕС

10 | O C T 2015

КАПИТАЛИЗМЫГ ӨМӨӨРӨХҮЙ

цагаас хүмүүн төрөлхтөнд ядуурал, үгүйрэл, баян хоосны ялгааг л авчирч, дарлах

Чөлөөт зах зээлээс Дэлхий татгалзаж байгаа юм гэнэ. Учир нь чөлөөт зах зээл хэмээгч дэлхийг устгах зорилготой адгийн америкчуудын бодож олсон ёрын муухай тогтолцоо нь наяад оноос хойш дэлхийд хэрэгжиж эхэлсэн

дарлагдахын зовлон урьд хожид түүхэнд байгаагүйгээр нэмэгдсэн юм гэнэ. Энэ тухай саяхан Мөөгий хэмээх нэгэн залуу судлаач эрхэм бээр Стиглиц, Чомски зэрэг хүмүүсийн үзэл санаанд тулгуурлан нийтлэл O C T 2015 | 11

СЭДЭВ

СЭДЭВ

ЧӨЛӨӨТ ЗАХ ЗЭЭЛ ХЭМЭЭГЧ НЬ

МӨН “ХУЙВАЛДААНЫ ОНОЛ”-ООР ГАРШСАН ЭДИЙН ЗАСАГЧ, СУДЛААЧ, ФИЛОСОФИЧ НЭРТЭНГҮҮД Ч ГЭСЭН БОРООНЫ ДАРААХ МӨӨГ ШИГ ОЛШИРЧ НИЙГМИЙН СЭТГЭЛ ЗҮЙГ ӨӨРСДИЙН ҮЗЭМЖЭЭР ЗАЛЖ ЧИГЛҮҮЛЭХИЙГ ИХЭД ЭРМЭЛЗЭХ БОЛОВ.

12 | SE P 2015

бичиж өдөр тутмын мэдээллийн вэб сайтуудаар нийтэлсэнд дарлагдсан олон уншигчдын магнай нь тэнийж, гар газар, хөл хөсөр болж буй нь нь тэдний бичсэн сэтгэгдлээс тодхон анзаарагдав. Мөн цаашлан нэгэнт чөлөөт зах зээлээс дэлхий татгалзаж буй учир ардчилал, чөлөөт зах зээлийн буруу замаар будаа тээсэн 25 жилийн алдаагаа даруй түргэн засаж буцаад дарангуйллын тогтолцоо руу орохыг түмэн олондоо уриалав. Судлаач маань өөрийгөө хэчнээн шинжлэх ухаанч хүн болох талаар батлахыг оролдсон боловч бичсэн нийтлэл нь ердөө байдаг л нэг “хуйвалдааны онол”-ын ядмагхан хувилбар аж. Үгүй яахав “Үндсэн хууль”аар олгогдсон үг хэлэх эрх чөлөөгөө хэн дуртай нь эдлэх ёстой гэж бодоод орхиж болно. Харамсалтай нь монголчууд бидний тодорхой хэсэг нь хувьсгал, хүчирхийлэл, иргэний дайн, хүчтэй чанга гарын доорх сахилга баттай төгс нийгэм зэргийг хүсээд өөр хоорондоо нийгмийн сүлжээгээр өдөр шөнөгүй цэц булаалдах болжээ. Мөн “хуйвалдааны онол”-оор гаршсан эдийн засагч, судлаач, философич нэртэнгүүд ч гэсэн борооны дараах мөөг шиг олширч нийгмийн сэтгэл зүйг өөрсдийн үзэмжээр залж чиглүүлэхийг ихэд эрмэлзэх болов. Гэвч үнэндээ өнгөрсөн 25 жилийн түүх өөрөө чөлөөт зах зээлээр замнасан түүх байж үнэхээр

Анхны хүмүүний нэрийг Адам хэмээдэг байсан гэж Библи сударт бичээстэй буй. Түүнчлэн анхны чөлөөт эдийн засгийн үзэл санааны томоохон онолч, эцгийг ч мөн Адам Смит гэдэг байжээ. Тэрбээр XVII зуунд амьдарч байсан бөгөөд иргэншил үүссэн цагаас хүмүүс өөр хоорондоо хэрхэн зохицож хамтаар амьдрах болсныг судлаж, нийгмийн амьдралыг задлан шинжилснээр нийгмийг хөдөлгөх гол хөдөлгүүр нь зах зээлийн хүч буюу “үл үзэгдэх гар” болохыг нээн илрүүлж, танин мэдсэн бөгөөд үүнийгээ Үндэстний баялаг хэмээх бүтээлдээ илэрхийлсэн нь эдийн засгийн ухаан цаашид хөгжин дэвшиж, хүмүүн төрөлхтний амьдралыг бүхэлд нь өөрчлөх томоохон хувьсгалын эхийг тавьжээ. Хожмын хүмүүс түүний Үндэстний баялаг бүтээлийг чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн Библи гэлцэх болжээ. Адам Смитийн үзэл санаа аажуухан түгсээр эхлээд Англи болон АНУ-д дэлгэрч түүнээс цаашлан Европыг хамарч яваандаа бусад тивүүдэд тархсан аж. Үүнээс улбаалан аж үйлдвэрийн хувьсгал гарч, технологи хөгжин, худалдаа наймаа чөлөөтэй дэлгэрч хүмүүн төрөлхтний түүхэнд хэзээ ч байгаагүйгээр бараа, материал элбэг хангалуун болж орчин цагийн ертөнцийн эхлэл тавигджээ. Алдарт эдийн засагч Людвиг Фон Мизес 1952 онд Unmasked Marxism хэмээх нэгэн лекцэндээ “Аж үйлдвэрийн хувьсгал гараагүй байсан бол өдгөө дэлхий дээр амьдарч буй таван хүн тутмын дөрөв нь байхгүй байх байсан” хэмээн дурдсан байдаг. Үнэхээр ч АҮХ-ын өмнөх иргэншлийн дөрвөн мянган жилийн түүхэнд 1 тэрбум хүрэхтэй үгүй байсан хүмүүс технологийн дэвшил, хөгжил цэцэглэлтийн улмаас хоёр зуухан жилийн дараа буюу XX зуунд 6 тэрбумаар тоологдох болсон. Мөн Мизес 1927 онд бичсэн Либерализм хэмээх номондоо чөлөөт зах зээлийн тогтолцоо нь Өрнийн ертөнцөд газар авч ихээхэн хөгжил, дэвшил цэцэглэлтийг авчирсан боловч бүрэн бүтнээрээ хэзээ ч хэрэгжиж огт чадаагүй байсаар уналтанд орсон тухай дурджээ. Өөрөөр

чадсан уу? Бидний чөлөөт зах зээл хэмээн ойлгож ирсэн ойлголт нь өөрөө бодит байдал болон онолын хувьд үнэхээр чөлөөт зах зээл байж чадав уу? Энэ асуултанд хариулахыг оролдсон эдийн засагч, судлаач, философичид харин ч нэг байхгүй байгаа нь үнэхээр гайхширмаар.

хэлбэл чөлөөт зах зээлийн нийгмийг байгуулахад дэлхийн өнцөг булан бүрт буй төр засгууд ямагт заналхийлсээр ирсэн учраас бүрэн дүүрэн хэрэгжиж ер чадаагүй аж. Чөлөөт зах зээлийн үндсэн зарчим нь ерөөс эдийн засаг дахь төрийн оролцоог үндсээр нь үгүйсгэдэг.

Зах зээл өөрөө жам ёсоороо хөгжих ёстойгоос бус хэн нэг тэнгэрлэг хаан эзэн, хэт ухаантай улс төрчид эдийн засгийг төлөвлөж, захирч хөгжүүлэх бололцоогүй хэмээн үздэг. Харин эдийн засагт төрийн зүгээс огт оролцдоггүй улс орон гэж дэлхийн түүхэнд огт байгаагүй. Одоо ч байхгүй байсаар. Ерөөс чөлөөт зах зээл, эрх чөлөөний үзэл санаа нь (сонгодог либерализм) хувь хүний эрх чөлөөнд маш ээлтэй боловч төр засгийн эрх мэдэлд ямагт халтай байсаар ирсэн учраас бий болсон цагаасаа эхлэн үй олон дайсантай нүүр тулгарсаар ирсэн. Фашизм, нацизм, коммунизм, кейнесианизм гээд л бүгд л эдийн засгийн харилцааг төр зохицуулах гол үүрэгтэй тухай номлодог. Ялгаатай тал нь төрийн оролцооны хэр хэмжээн дээр л зөрчилддөг. Угтаа бүгд мөн чанарын хувьд ижил бөгөөд сонгодог либерал (орчин цагт либертари үзэл гэгдэх болсон) үзэлтнүүд тэднийг хамтад нь социализм хэмээх нэр томьёо категорид хамруулан авч үздэг. Харин социалистууд чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг капитализм хэмээх “доромж” үгээр нэрлэх болсон. Энэ үгийг XIX зуунд Карл Маркс анх чөлөөт зах зээл хэмээх ойлголтыг мушгин гуйвуулж харлуулах үүднээс хэрэглэсэн бөгөөд өдгөө дэлхий даяараа чөлөөт зах зээлийн нийгмийг нэрлэх үндсэн нэр томьёо болж хувирсан нь тун харамсалтай. Социализм XIX зууны эцсээс дэлхий даяар хүчээ авч XX зуунд мандан бадарлаа. Үзэл санааны урсгалууд нь өөр хоорондоо ч алалцлаа. Хэд хэдэн дайн гарч хүн төрөлхтөн цусан далайд живж, дарангуй нийгмийн шоронд түгжигдлээ. Монгол ч бас социалист тамын тогоонд живсээр дал гаруй жилийг даруй үдсэн билээ. Чөлөөт эдийн засагч Мизес (1883-1973) өөрийн амьдарч буй цаг үеийг нэгэнтээ “социализмын эрин үе” хэмээн тодорхойлсон байдаг.

ОРЧИН ҮЕИЙН ДЭЛХИЙ ЕРТӨНЦӨД

ФАШИЗМ, НАЦИЗМ, КОММУНИЗМ, КЕЙНЕСИАНИЗМ ГЭЭД Л БҮГД Л ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХАРИЛЦААГ ТӨР ЗОХИЦУУЛАХ ГОЛ ҮҮРЭГТЭЙ ТУХАЙ НОМЛОДОГ.

XX зууны шувтаргаар хуучны ЗХУ болон Зүүн Европын улс орнуудад оршин тогтнож байсан социализмын хэт туйлширсан хэлбэр болох коммунист эдийн засгууд хар аяндаа задарлаа. Капиталист гэгдээд байсан Барууны улс орнууд тэднийг хүчээр задалсан гэхээсээ тухайн нийгэм нь өөрөө хувийн өмчийг хориглож, эдийн засгийн бүхий л харилцааг төрийн зүгээс төвлөрүүлэн удирддаг учраас үнэ гэх ойлголт байхгүй, мөн үүнээс улбаалан эдийн засгийн тооцоо хийх боломжгүй зэрэг дутагдлын улмаас өөрсдөө дампуурцгаасан юм. Өнөөдөр Умард Солонгос, Куба зэргээс бусад бүхий л улсад хувийн өмч буюу зах зээлийн харилцаа их бага хэмжээгээр байдаг болсон. Төрийн зүгээс эдийн засгийг тэр чигт нь төвлөрүүлэн төлөвлөж удирдах ёстой хэмээх хэт туйлширсан социализм (коммунизм) түүхийн хогийн саванд чулуудагдсан боловч социализмын аядуу хувилбарууд хаа сайгүй оршин тогтносон хэвээр. Харин чөлөөт зах зээлийн хөгжлийн түвшинг “Эдийн засгийн эрх чөлөө” гэсэн индекс үзүүлэлтээр саяхнаас зарим нэг консерватив либерал судалгааны тинк танкууд болох АНУ-ын Heritage Foundation болон Канадын Fraser Institute зэргээс тус тусдаа гарган улс орнуудыг байр эзлүүлэх болжээ. Тус тусын судалгааны аргачлал, хэмжүүр нь өөр боловч ерөнхийдөө худалдаа бизнес эрхлэх боломж, инфляцийн хэмжээ ба мөнгөний бодлого, засгийн газрын орлого болон зарлага, өмчлөх эрхийн баталгаа болон хөрөнгө оруулалтын таатай орчин зэрэг үзүүлэлтүүдийг хэмжин гаргасаар ирсэн байна. Индекс нь эрх чөлөөтэй, хагас эрх чөлөөтэй болон эрх чөлөөгүй хэмээх ангилалд улс орнуудыг хуваадаг аж. Ерөнхийдөө улс орнуудын эрэмбэ дараалал аль аль индексийн хувьд ижил төстэй гардаг бөгөөд Хонг Конг, Сингапур болон Шинэ Зеланд гэх мэт орнууд сүүлийн хэдэн жилийн туршид ямагт тэргүүлсээр ирсэн ба 2014 онд ч үүнийгээ хадгалсан бол Иран, Куба, Зимбабве зэрэг улсууд сүүл мушгицгаажээ.

Heritage foundation-ны индексээр Умард Солонгос баян ходоодоор шалгарсан бол Fraser Institute-ийн индекст огт багтаагүй аж. Учир нь Умард Солонгост мэдээлэл гадагшаа гаргах нь хориотой байдаг. Дэлхийг сүйрүүлэх зорилготой хэмээгдээд байгаа АНУ-ын хувьд 2000 онд Fraser Institute-ийн индексээр хоёрдугаар байранд орсон бол 2013 оны нөхцөл

SE P 2015 | 13

СЭДЭВ

байдлыг судалж 2015 онд гаргасан индексээр 16-р байранд шалгарч чөлөөт зах зээлийн бус замаар ухарч эхэлсэн аж. АНУ-г хориод оноос эхлэн чөлөөт зах зээлээс татгалзаж, социализмын аядуу хэлбэр болох Кейнсийн үзэл баримтлалыг баримталж ирснээр “Крони капитализм” буюу төрийн зүгээс хамсаатан корпорациудыг ивээн тэтгэж, чөлөөт зах зээлд оролцох замаар, эрх чөлөөг боомилсон нийгэмд шилжиж орсон хэмээн үзэцгээх болсон. Тухайлбал конгрессийн гишүүн, БНН-аас ерөнхийлөгчид нэрээ дэвшүүлж асан Рон Пол хэмээх улс төрч энэ тал дээр АНУ-ын засгийн газартай ихээхэн тэмцэл өрнүүлдэг. Тэд “Крони капитализм” хэмээгч нь төрийн зохицуулалттай зах зээлийн эдийн засаг буюу капиталист баг зүүсэн социализм хэмээн мэтгэцгээх ажээ. Хэдхэн сарын өмнө Dadaviz хэмээх гадны нэгэн вэбийн зүгээс 120 гаруй улс орны улстөрийн спектрийн зураглалыг эрх баригч намуудын Википедиа дахь танилцуулгаас авсан мэдээлэлд үндэслэн үзэл баримтлалаар нь ангилснаас 72 гаруй эрх баригч хүчин өөрсдийгөө “Зүүний” буюу социалист үзэл баримтлалтай хэмээн тодорхойлсон байна.

1414| SE P P 2015 TE MB E R 2015 | SE

СЭДЭВ

ӨНӨӨ ЦАГИЙН МОНГОЛ УЛСАД

ГЭЛЭЭ Ч ЭДИЙН ЗАСАГ ДАХЬ ТӨРИЙН ОРОЛЦОО ХЭТ ӨНДӨР ХЭВЭЭР ХОЦОРЛОО. УЛС ОРНЫ АМЬДРАЛД ЧУХАЛ НӨЛӨӨТЭЙ ХЭМЭЭН ЭРЧИМ ХҮЧ, АГААРЫН ТЭЭВЭР, НИЙТИЙН ТЭЭВЭР, ТӨМӨР ЗАМ БОЛОН ЗАРИМ ТОДОРХОЙ УУЛ УУРХАЙН ОРДУУДЫГ СТРАТЕГИЙН ШИНЖ ЧАНАРТАЙ ХЭМЭЭН ТӨРИЙН МЭДЭЛД ХЭВЭЭР ҮЛДЭЭВ.

Морио унаад капитализмыг алгасан харайхыг оролдсон монголчууд ерээд оны үеэр хөрсөн дээрээ буулаа. Өөрсдөө хүссэндээ ч коммунизмаас татгалзаагүй. Өөр аргагүй болж гаднаас гуйлгачлахын тулд ардчиллын замд эргэлт буцалтгүй орсон дүр үзүүлэх сонголттой нүүр тулгарсан юм. Үнэндээ манай улсын голлох ивээн тэтгэгч ЗХУ өөрсдийгөө аргацааж амжихаа байсан учраас биднийг гаргуунд нь хаячихсан билээ. Монгол улс хувийн өмчийг тодорхой хэмжээнд хүлээн зөвшөөрлөө. Гадаад дотоод шилжилт хөдөлгөөнийг чөлөөтэй болголоо. Хэдий булхайтай явагдсан ч гэлээ үр ашиггүй олон үйлдвэр, аж ахуйг хувьчиллаа. Зах зээлийн элемэнт бага багаар Монголд нэвтэрч эдийн засагт багахан либералчлал явагдав. Энэ бүхнийг хийгээгүй байсан аваас өлсгөлөнгийн аюул нөмрөх хэмжээнд тултлаа социализм байгуулжээ. Гэлээ ч эдийн засаг дахь төрийн оролцоо хэт өндөр хэвээр хоцорлоо. Улс орны амьдралд чухал нөлөөтэй хэмээн эрчим хүч, агаарын тээвэр, нийтийн тээвэр, төмөр зам болон зарим тодорхой уул уурхайн ордуудыг стратегийн шинж чанартай хэмээн төрийн мэдэлд хэвээр үлдээв. Мөн үүнээс улбаалж өргөн хэрэглээний 34 бараа, үйлчилгээний үнийг төрийн зүгээс ямагт зохицуулж ирсээр өдий хүрсэн. Энэ тоо сүүлийн жилүүдэд жил ирэх тутам олширсоор.

2000 он гарсаар дэлхий дээр уул уурхайн гарвалтай түүхий эдийн үнэ огцом нэмэгдсэнтэй зэрэгцэн дагаад манай эдийн засаг суга өслөө. Ингээд Монголын төр томорч, данхайсан бөгөөд олсон бүхнээ нийгмийн халамж болон үр ашиггүй хөрөнгө оруулалтуудад зарцуулаад зогссонгүй хувийн хэвшлийн хийх ёстой үй олон бизнесийг “стратегийн” хэмээн ялгаад өөрсдөө ханцуй шамлан орж татвар төлөгчдийн хөрөнгийг шамшигдуулан тонох боллоо. Монголбанкны зүгээс цаасан мөнгийг хэвлэх нь зах замбараагаа алдаж инфляци гэрлийн

эх орны хишиг нэртэй бэлэн мөнгө тараах боллоо. Гадны хөрөнгө оруулагчдын дийлэнхийг хөөгөөд явууллаа. Монголд хамгийн найдвартай бизнес төрийн бизнес болж хувирсан бөгөөд ямагт алдагдал хүлээх боловч төсвийн татаасаар амьдарцгаах аж. Бизнес хийгээд явснаас төрд шургалахыг иргэд илүү их эрмэлзэх болжээ. Өөрөөр хэлбэл Монголд чөлөөт зах зээл бус “Крони капитализм” байгуулагдсан байна.

Heritage Foundation-ны гаргасан индексээр Монгол улс 2012 онд 61.5 оноо авч 81-рт жагсаж “хагас эрх чөлөөтэй” орны ангилалд багтаж байсан бол 2013 онд 61.7 оноогоор 75-д жагсаж “хагас эрх чөлөөтэй” орны тоонд эрэмбэ ахисан байна. Гэвч 2014 онд гарсан индексээс үзэхэд Монгол улс 97 дугаар байр руу доошилж 58.9 оноо авч “эрх чөлөөгүй” орнуудын жагсаалтад 22 байраар буюу 2.8 пунктээр ухран оржээ. Ийм байхад чөлөөт зах зээл Монголыг сүйтгэсэн тухай хичнээн уран яруу тод донгодоод яах ч юм билээ.

Өнөө цагт нийгэм, эдийн засагт үүсэн бүхий л хямрал хүндрэлүүдийг капитализмтай холбон буруутгах эдийн засагч, судлаач, философич нэртэнгүүд хэт олширчээ. Ийм явдал хэзээнээсээ хаа сайгүй байсаар л ирсэн. Хятад бандааш өмсөж, iPhone барьж, твиттер, фейсбүүкээр номлолоо түгээхийг оролдох тэднийг бодохоос дур гутаж капитализмыг тэднээс өмөөрмөөр. Уншсан мэдсэн нь хуйвалдааны онолоос хэтрэхгүй тэдгээр улсууд хагас дутуу амьтай голтой зах зээлийн үр шимийг хүртэж байгаа боловч амьдарч буй нийгмийнхээ мөн чанарыг огт ойлгоогүй атлаа харлуулж, гутааж, доромжлохоос өөрийг огт хийсэнгүй. Эд мэдэхгүй байж эдийн чанарыг гутаана гэж

хурдаар өссөнийг дурдахын тулд статистик тоо баримт ч ашиглаад байх шаардлагагүй. Төр барилга барьж, нүүрс олборлож түүнийгээ өөрсдөө зарах боллоо. Нийгмийн халамжийг хавтгайрууллаа. Зээл тавин байж иргэн бүрт

нэг үг байдаг даа.

SE P 2015 | 15

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

ДОЙЧЕ БАНК 6 ТЭРБУМ ЕВРОГИЙН АЛДАГДАЛ ХҮЛЭЭНЭ Германы хамгийн том банк болох Дойче банк гуравдугаар улиралд 6 тэрбум еврогийн алдагдал хүлээх магадлалтай байна. Энэ нь ойрын арав гаруй жилд тохиолдсон хамгийн том алдагдал болох юм. Өнгөрсөн долдугаар сард Жон Кряан гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон даруйдаа “цэвэрлэх” ажилдаа орсон. Тус ажлынхаа хүрээнд уг алдагдлыг илрүүлсэн байна. Дээрх алдагдалд хөрөнгийн нэрлэсэн үнэ, үнийн уналт болон шүүхийн зардал зэрэг багтаж байгаа аж. Кряан зардлыг бууруулна гэсэн амлалт өгч байсан ч тус алдагдлаас болж хөрөнгийн урсгалын төлөвлөгөөг түргэвчлүүлж, олон улс дахь банкны салбаруудаа хааж, албан хаагчдынхаа дөрөвний нэгийг эсхүл 23 гаруй мянган ажлын байрыг цомхотгохоор төлөвлөөд байгаа аж.

ХУВЬЦААНЫ ҮНИЙН УНАЛТ Сүүлийн зургаан сард тус банкны хувьцааны үнэ 20 хувиар унаад байсан бөгөөд энэ нь зогсонги шинэтгэл болон торгууль, төлбөрийн зардал өссөнтэй холбоотой билээ. Ийнхүү тус банк дэлхийн хөрөнгө оруулалтын банкнуудын дунд доогуур үнэлэгдэхэд хүрээд байгаа юм.

КОМПАНИЙН ҮНЭ ЦЭНИЙН НЭРЛЭСЭН ҮНЭ БАНКНЫ ХӨРӨНГИЙН БАЙДАЛД ТИЙМ Ч ИХ НӨЛӨӨЛӨХГҮЙ БАЙГАА АЖ. ДОЙЧЕ БАНКНЫ МЭДЭГДСЭНЭЭР ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ НЬ ДОЛДУГААР САРЫН СҮҮЛЭЭР 11.4 ХУВЬТАЙ

ҮНЭ ЦЭНИЙН БУУРАЛТЫН ТӨЛБӨР

9-Р САРД

Үнэ цэнийн бууралтын төлбөр нь Дойче банкны хөрөнгө оруулалтын банк болон Постбанкны жижиглэн худалдааны хэлтсийг худалдаалахад их хэмжээний хөрөнгө хэрэгтэй байгаатай холбоотой. Тиймээс тэд хөрөнгө оруулалтын банкныхаа нэрлэсэн үнээс 2.3 тэрбум евро, Постбанкны үнэ цэнийн бууралтад 3.5 тэрбум евро, Хятадын Хуа Шиа Банкны ногдолд 600 саяыг гаргуулж авах юм.

ШИНЖЭЭЧДИЙН

11 ХУВЬТАЙ Л БАЙГАА. ГАРГАЖ БУЙ ҮНЭЛГЭЭГЭЭР ТЭД ГУРАВДУГААР УЛИРЛЫН ЦЭВЭР АШИГ НЬ

1 тэрбум евро байхаар байна. ГЭСЭН Ч 2009 ОНООС

16 | O C T 2015

АЛДАГДАЛ ХҮЛЭЭХ МАГАДЛАЛ

хойш тогтвортой олгогддог байсан хөрөнгө оруулагчдын

Ийнхүү тэд татварын дараа 6.2 тэрбум еврогийн алдагдал хүлээх магадлалтай болжээ. Дойче банк энэ сарын 29-нд жижиглэн худалдааны болон хөрөнгө оруулалтын банкны үйл ажиллагаанд гарч буй өөрчлөлт, дээрх алдагдлын тухай дэлгэрэнгүй тайланг гаргах аж.

ногдол ашгийн төлбөрийг энэ онд багасгах эсвэл бүр түдгэлзүүлэх ч магадлалтай байгаа гэнэ.

O C T 2015 | 17

FINANCIAL TIMES

БРИТАНИ ЗҮҮНЭЭР ӨВЧИЛЖ ЭХЛЭВ ҮҮ

Нийтэлсэн: Сэм Флеминг

баримтлах хүсэлтэйн дээр дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцогсдын дурсгалыг хүндэтгэх ёслолын ажиллагаан дээр төрийн дуулал дуулаагүй, Их Британи ба Европын Холбооны харилцааг дэмждэггүй зэргээр шүүмжлэх хүн олон байдаг юм. Иргэдийн дунд газар аваад байгаа тэгш бус байдлыг арилгах,төрийн зарцуулалтыг танах бодлогыг эсэргүүцэх явдал бол Хөдөлмөрийн намын гол

ХӨДӨЛМӨРИЙН НАМЫН ШИНЭЭР СОНГОГДСОН ДАРГА ЖЕРЕМИ КОРБИН ЗҮҮНИЙ ЧИГ ХАНДЛАГА БҮХИЙ БОДЛОГО БАРИМТАЛЖ БАЙГААДАА “ХАРАМСАХГҮЙ” БАЙГАА ТӨДИЙГҮЙ ЭНЭ АЛХАМАА БРИТАНИЙН ОЛОН ТҮМНИЙ ХҮСЭЛ ЗОРИЛГОТОЙ НИЙЦНЭ ГЭЖ ҮЗЭЖ БАЙГААГАА МЭДЭГДЖЭЭ.

18 | O C T 2015

Намын шинэ дарга цөмийн зэвсгийн хөтөлбөрийн шинэчлэлийг эсэргүүцэж байгаагаа ахин дахин онцолжээ. Их Британийн парламент дахь цөөнхийг бүрдүүлэгч Хөдөлмөрийн намын шинээр сонгогдсон дарга Жереми Корбин өчигдөр зүүний чиг хандлага бүхий бодлого баримталж байгаадаа “харамсахгүй” байгаа төдийгүй энэ алхамаа Британийн олон түмний хүсэл зорилготой нийцнэ гэж үзэж байгаагаа мэдэгджээ. Жил бүр зохиогддог намын бага хурал дээр

зорилго гэж ноён Корбин ярьсан юм. Тэрээр “Дэд бүтцийн хөгжилд капиталын хөрөнгө оруулалт хийх цаг нь болсон” гээд өөрийнх нь баримтлаж буй “эелдэг улс төр дийлэнх британичуудын ашиг сонирхолтой нь нийцнэ” гэсэн байна. Өөрийг нь хэт зүүний үзэлтэй, туйлширсан пасифист (ямар ч үед дайн, хүчирхийлэл хийхийг буруушаах үзэлтэн) болохоор эдийн засгийн хийгээд үндэсний аюулгүй байдалд аюул учруулах хүн гэж шүүмжилдэг Консерватив намын шүүмжлэлд Корбин дараах хариуг өгсөн байна: “Өөрсдийгөө мэдэхгүй байж тэд яаж Британийн ард иргэдийн аюулгүй байдлын талаар ярьж чадаж байна вэ?”. Үүгээрээ Корбин Дэвид Камероны засгийн газар нийгмийн халамжид зарцуулах мөнгийг бууруулсныг дайруулж хэлж байгаа ажээ. Үүний зэрэгцээ Хөдөлмөрийн намын дарга ирэх онд шийдэгдэх Британийн “Тридент” нэртэй цөмийн стратегийг шинэчлэх явдлыг эсэргүүцэж байгаа гэдгээ ахин дахин онцолсон байна. Хөдөлмөрийн намын удирдах албан тушаал хашдаг олон гишүүд Тридент хөтөлбөрийг шинэчлэх асуудлыг дэмжиж байгаа ч Корбин өөрийгөө намын даргын албан тушаалд өрсөлдөж, сонгогдсон хүний хувьд энэ асуудлыг хориглох эрхтэй хүн гэж үзэж байгаа ажээ. Тэрээр “Цөмийн зэвсгийг хөгжүүлэхийн тулд 100 тэрбум евро үрнэ гэдэг яав ч зөв зам биш” гэжээ. Үүний оронд тэр их мөнгийг батлан хамгаалахын салбарт үйл ажиллагаагаа явуулдаг компанийн ажилчдын хувийн ур чадварыг дээшлүүлж, өөр салбар дахь ажлын байрыг тогтворжуулахад зарцуулах хэрэгтэй гэж Корбин үзэж байгаа ба энэ талаар тэр

социалист үзэл баримтлалтай Корбины хэлсэн үгэнд намын даргаар сонгогдоод хоёр долоо ч хоноогүй байхад олон нийтийн дунд үүссэн өөрийнх нь эсрэг, өөрийг нь шүүмжлэх өнгө аястай уур амьсгалыг намжаах далд санаа агуулагдаж байлаа. Түүнийг хэт зүүний үзэл баримтлалтай эдийн засгийн бодлого

“2003 онд Британи улс худал зүйлд итгэн Иракийн дайнд оролцсон ч үндэсний аюулгүй байдлаа бэхжүүлж чадаагүй” гэсэн байна. Цааш нь эх нутагтаа ба хилийн чанадад байгаа Британичуудын аюулгүй байдлыг хангах гол арга зам бол аливаа улс төрийн хямрал мөргөлдөөнийг гэрээ хэлэлцээрийн аргаар

ХӨДӨЛМӨРИЙН НАМЫН УДИРДАХ АЛБАН ТУШААЛ ХАШДАГ ОЛОН ГИШҮҮД ТРИДЕНТ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ШИНЭЧЛЭХ АСУУДЛЫГ ДЭМЖИЖ БАЙГАА Ч КОРБИН ӨӨРИЙГӨӨ НАМЫН ДАРГЫН АЛБАН ТУШААЛД ӨРСӨЛДӨЖ, СОНГОГДСОН ХҮНИЙ ХУВЬД ЭНЭ АСУУДЛЫГ ХОРИГЛОХ ЭРХТЭЙ ХҮН ГЭЖ ҮЗЭЖ БАЙГАА АЖЭЭ. ТЭРЭЭР “ЦӨМИЙН ЗЭВСГИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХИЙН ТУЛД 100 ТЭРБУМ ЕВРО ҮРНЭ ГЭДЭГ ЯАВ Ч ЗӨВ ЗАМ БИШ” ГЭЖЭЭ.

эцэслэн шийдвэрлэх явдал гээд “ард иргэдийнхээ аюулгүй байдлыг хангахын тулд ингэхээс өөр аргагүй” гэжээ. Корбин мөн 17 настайдаа эсэргүүцлийн хөдөлгөөнд оролцсоныхоо төлөө гэмт хэрэг үйлдсэн гэгдэж цаазын ял сонсоод байгаа (загалмайд цовдолж, толгойг нь авах) Саудын Арабын иргэн Али Мохаммед аль-Нимрийн асуудлаар идэвхитэй ажиллахгүй байна гэж ерөнхий сайд Дэвид Камероныг ахин шүүмжилжээ. Тэрээр мөн удирдлагууддаа хэт өндөр цалин олгодог мөртлөө жирийн ажилчин, албан хаагчдад өчүүхэн жаахан цалин өгдөг гэж үндэстэн дамнасан үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудыг хүчтэй шүүмжилж, “Уг нь британичууд бид аливаад шударга, эрх тэгш хандах зарчмыг эрхэмлэдэг болохоор би эх орондоо, элэг нэгтнүүддээ хайртай байдаг юм” гэжээ. Корбин нийгмийн халамжийг бууруулсан болохоор өөрийн гэсэн гэр орон худалдаж авах боломжгүй болж байр түрээслэн өдөр хоногийг өнгөрүүлж байгаа британичуудад сэтгэл хангалуун аж төрөх ямар ч “баталгаа” алга гэж үзэж байгаа юм. Тэрээр орон сууцны хомсдолыг Торичуудын шившиг гээд “Орон сууц, амины байр байшин барих шинэ, эрчтэй хөтөлбөр боловсруулахгүй бол энэ салбарт тулгараад байгаа хямрал арилахгүй” гэсэн байна. Эцэст нь Корбин Их Британийн хамгийн баян чинээлэг 60 мянган иргэнд зориулж өв хөрөнгөд ногдуулах татварын хэмжээг бууруулсан гэж Консерватив намыг зад шүүмжилсэн юм. Баян иргэдийн төлөх татварын хэмжээг бууруулсныгаа орлого багатай иргэдийн төлөө ажилласан гэж хэлж байгаа Торичуудыг Корбин “ичих нүүргүй худалч” гэжээ.

O C T 2015 | 19

ХОГЖ ЛИЙН Т Y YХ

ШИНЭ ЗУУНЫ ШИЛДЭГ ТҮҮЧЭЭ

Эстони улс санал хураалт, татвар төлөлт, банк, тасалбарын үйлчилгээ, эмийн жор, сургалт гээд бүх л түвшинд интернетийг ашигладаг. 18 минутын дотор л шинэ бизнес эхлүүлэх боломжтой

Нийтэлсэн: Ричард Ран

Тэд энэ бяцхан газар нутаг, цөөн хүн амаараа дэлхийн өөр аль ч улсад байдаггүй шинэлэг,технологи болон интернетэд суурилсан улс болж чаджээ.

2012 оны 1-р сараас эхлэн тэдний 90% нь цахим иргэний үнэмлэхтэй болохын зэрэгцээ үүнийгээ бүх л онлайн үйлчилгээнд хэрэглэжээ.

90%

Угтаа Эстони бол Скандинавын орнуудын нэг байлаа. Дани, Швед, дараа нь 1721 оноос Орос удирдлагыг нь авсан Германы Хансеатик лигийн гишүүн орон юм. 1918 онд анх тусгаар тогтнолоо тунхагласан ч 1940 онд ЗХУ довтолсноор тусгаар тогтнолоо алдсан түүхтэй. 1941 онд Нацист Герман Зөвлөлтийн ноёрхлыг түлхэн унагасан боловч 1944 онд Зөвлөлт Эстонийг дахин эзлэсэн байна. ЗХУ-ын задралын дараагаар буюу 1991 онд тэд дахин тусгаар тогтносон байна. Эстони улсын нийслэл Таллин хот нь Финляндын Хельсинк хотоос ердөө 43 милийн зайд байрладаг. Посткоммунист орнуудаас хамгийн амжилтанд хүрсэн улс бол яах аргагүй Эстони бөгөөд үүний гол шалтгааныг удирдагчидтай нь холбон тайлбарладаг. Үүний нэг тод жишээ нь 1992-1994 он болон 1999-2002 онд ерөнхий сайд байсан, эдийн засгийн хувьсгалын эцэг гэгддэг Март Лаар юм.

20 | O C T 2015

ТЭРЭЭР ОЛОН НЭР ХҮНДТЭЙ ШАГНАЛУУДЫН ЭЗЭН БОЛЖ БАЙСНЫ НЭГ НЬ 2006 ОНД КАТО ИНСТИТУТЭЭС ЭРХ ЧӨЛӨӨГ ТҮГЭЭН ДЭЛГЭРҮҮЛСНИЙХ НЬ ТӨЛӨӨ ФРИДМАНЫ НЭРЭМЖИТ ШАГНАЛААР ШАГНАСАН ЯВДАЛ БАЙЛАА.

Түр оршин суугчид ч Эстони улсын энэхүү ухаалаг иргэний үнэмлэхийг авах боломжтой. Олон төрлийн цахим үйлчилгээг авах боломжтой ч Эстонийн иргэдэд байдаг аяллын боломжийг авч чаддаггүй байна.

1.3 сая

Эстоничууд ердөө 1.3 сая хүн амтай ба газар нутаг нь Виржиниагийн Фэйрфаксын мужийн газар нутгаас бага зэрэг л том гэгддэг.

ТАЛЛИНН, ЭСТОНИ- ЭСТОНИ УЛС ИНТЕРНЕТ, ЭРЭЛТТЭЙ ТЕХНОЛОГИУДЫГ ХЭРЭГЛЭХ БОЛСНООР ДЭЛХИЙ ДЭЭРХ ХАМГИЙН ДЭВШИЛТЭТ УЛС БОЛСОН ЮМ. ЕРДӨӨ ХОРЬ ГАРУЙ ЖИЛИЙН ӨМНӨ Л ЭСТОНИ НЬ ЗӨВЛӨЛТИЙН НОЁРХОЛ ДОР БАЙСАН БӨГӨӨД БАЛТИЙН ТЭНГИСИЙН ХАМГИЙН ЯДУУ ОРОН БАЙЛАА. ӨНӨӨДӨР ТЭД БАЛЧИГ ШАВРААСАА ГАРЧ ИТГЭМГҮЙ АМЖИЛТАД ХҮРСЭН БӨГӨӨД ЕВРОПЫН ХОЛБОО БОЛОН НАТО-ЫН ГИШҮҮН ОРОН БОЛСОН БАЙНА.

ХОГЖ ЛИЙН Т Y YХ

Тэдний Дэлхийд танигдсан нэг бренд нь Skype бөгөөд одоо ч олон шинэлэг ажлууд хийгдсээр байна.

Ноён Лаар нь түүхч хүн байсан бөгөөд ердөө 33 насандаа анх ерөнхий сайдаар сонгогдож байлаа. Ерөнхий сайдаар сонгогдох хүртлээ эдийн засгийн тухай ердөө ганцхан ном уншсан байсан нь Милтон Фридманы “Хувь заяагаа сонгох нь” байжээ. Уг ном түүнд маш гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлсэн бөгөөд “үүнийг даган хийж чадсан” гэж бахархан ярьдаг байна.

Уг карт нь эзэмшигчийн мэдээллээс гадна хувь хүнийг гэрчлэхийн зэрэгцээ дижитал гарын үсэг гэх хоёр сертификатыг агуулсан чиптэй аж. Түүнчлэн пин код зэрэг хэд хэдэн нууцлалыг агуулсан байдаг байна. Энэ нь тухайн хүний батламж болох төдийгүй Европын Холбоо дотор аялах боломжтой бичиг баримт болдог ажээ.

Эстоничууд Европын Холбооны ДНБ-д харьцах зээлийн харьцаагаар хамгийн бага байлгах, төсөв, чөлөөт худалдаа болон орлогын албан татварыг тэнцүүлэх зэрэг хууль дүрмийг мөрддөг байна. Эдгээр нь эдийн засгийн өсөлт, хөгжил цэцэглэлтэд хөтөлдөг ажээ. Түүнчлэн тэд “Хүний эрх чөлөөний индекс”-ээр 152 улсаас 22-т, “Эдийн засгийн эрх чөлөөний индекс”-ээр 186 улсаас 8-т жагсдаг бол “Дэлхийн эрх чөлөөний тайлан” категорид 1-т ордог байна.

Тэд цахим засаглалыг Засгийн газрын мэдээллээс гадна шийдвэр гаргах ажиллагааг хялбарчлахад ашиглаж байна. Жишээ нь тэд 2003 оны хоёрдугаар сараас хойшхи бүх батлагдсан хуулийн төслийг үзэх боломжтой юм. Түүнчлэн 2014 оны сүүлээр тэд гадаадын иргэдэд дижитал аргаар амьдрах боломжтой албан ёсны байрыг санал болгодог дэлхий дээрх анхны улс болсон байна.

Хуучин коммунист орнууд Зөвлөлт маягийн тогтолцооны авлигын тахалд өртсөн байдаг. Харин эстоничууд уг тахлыг устгахын тулд цахим засаглалд шилжсэн байна. Ингэснээр тэд засгийн газартай холбоотой бүхий л ажил хэргээ интернетээр дамжуулан явуулах болжээ. Ингэж хувийн харилцааг багасгаснаар хээл хахуулийн хэмжээг эрс бууруулсан түүхтэй. Цахим засаглал эстоничуудад анхны томоохон амжилтыг авчирсан бөгөөд ийнхүү тэд цахим Эстони гэгдэх үе рүү шилжсэн байдаг.

Гэхдээ тэд олон арван сорилтуудтай нүүр тулгарч байсан. Хүн амынх нь дөрөвний нэг нь Орос үндэстэн, ястнуудаас бүрддэг. Тэд Орос орон болон ерөнхийлөгч Путинд маш их хүндэтгэлтэй хандахын зэрэгцээ үүндээ ч маш үнэнч байдаг гэгддэг. Товчхондоо, Эстони гайхамшгийг бүтээж чадсан. Тэд хуучны ядуурал, авлигад өртсөн тосгоноо тансаг, үзэсгэлэнтэй хот болгон өөрчлөхийн зэрэгцээ манай гараг дээрх интернетийн хамгийн иж бүрэн үйлчилгээг авч бас үзүүлж чаддаг улс болж чадсан юм.

O C T 2015 | 2 1

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

ФОЛЬКСВАГЕН ӨМНӨД СОЛОНГОСЫН ХЭРЭГЛЭГЧДЭЭСЭЭ УУЧЛАЛТ ГУЙЛАА ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ЧАНАРТАЙ АВТО МАШИНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧ ГЭГДДЭГ ФОЛЬКСВАГЕН КОМПАНИЙН АСУУДАЛ ЭНЭ САРЫН ХАМГИЙН ТОМ ДУУЛИАНТ ХЭРЭГ БАЙЛАА. ТЭД МАШ УРТ ХУГАЦААНЫ ТУРШИД ЗАХ ЗЭЭЛД ХОРТ УТАА ЯЛГАРУУЛДАГ ДИЗЕЛЬ ХӨДӨЛГҮҮРТЭЙ АВТО МАШИН ХУДАЛДААЛЖ БАЙСАН НЬ ИЛЧЛЭГДСЭН БИЛЭЭ.

ХУВЬЦААНЫ ХАНШ УНАВ Ийнхүү Германы эдийн засгийн суурь, хөдөлгөх хүч болсон тус том фирмийн нэр хүнд дэлхий даяар огцом унав. Үүний улмаас хэрэглэгчид болон хөрөнгө оруулагчдын тэдэнд итгэх итгэл огцом унаж, нийт худалдан авалтын дүн ч буурч байна. Улмаар цаашлаад Герман, Европын эдийн засгийг доош чангаах магадлал өндөр болоод байгаа билээ. Уг маргаан эхэлсэн долоо хоногт л гэхэд “Фольксваген” компанийн хувьцааны ханш 30 хувиар унаад байгаа юм.

ХЭРЭГЛЭГЧДЭЭСЭЭ ХҮЛЦЭЛ ӨЧИВ Тэгвэл тус компанийн зүгээс Өмнөд Солонгосын хэрэглэгчдээсээ хүлцэл өчин, 120 мянган авто машинаа эргүүлэн татахаар болсноо мэдэгдлээ. Тэд туршилтын явцад бохирдлын хяналтын төхөөрөмжийг солих боломжтойг илрүүлсэн байна. Ийнхүү Өмнөд Солонгосын Байгаль орчны яамны зүгээс Волксваген корпораци Солонгостой нягт хамтран ажиллаж, тухайн зах зээлд худалдаалагдсан Golf, Audi A3, Jetta болон Beetle загваруудын хорт хийн ялгарлыг шинжилж эхэлжээ.

22 | O C T 2015

ЗОЧИН

ЗОЧИН

сүүлийн үед улс төрд элсэж буй залуусын тоо их хэмжээгээр буурсан. Хуучин нийгэмд тодорхой нэг өндөрлөгт хүрч, нийгэмд байр сууриа олохын тулд заавал улс төрийн намд элсдэг байж. Магадгүй ерээд оны эхэн үед улс төрийн намд элсэх залуусын хөдөлгөөн эрчимтэй байсан байх. Харин сүүлийн 8 жилд бууралттай байгаа. Маш ихээр элсэж байна гэдэг судлаачийн гэхээс илүү цэвэр сэтгүүлзүйн ойлголт. Залуус ийм шалтгаанаар намд элсэж байна гэж хэлэхэд хэцүү. Гэхдээ нийгэмд, ялангуяа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр залуусыг эрх мэдэлд хүрэхийн тулд намд элсэж байна гэдэг шүүмжлэл их байдаг. Миний хувьд үүнээс эсрэг байр суурьтай

Засгийн газрын хэрэгжүүлж буй бодлогыг үзэл баримтлалын талаас нь авч үзвэл юу гэж тодорхойлох вэ? Ер нь ямар ч засгийн газар ямар нэгэн хатуу идеологиос хол байх ёстой гэж би боддог. Засгийн газар гэдэг бол ард иргэдийн амьдралтай холбоотой, өдөр тутмын амьдралыг зохицуулах шийдвэр гаргадаг. Баруунтан эсвэл зүүнтэн гарч ирээд л үүнийгээ дагасан бодлого явуулаад самраад байвал энэ нийгэм өөрөө хүнд байдалд орно. Тиймээс ямар ч засгийн газар, ямар ч нам гарч ирсэн оршин тогтносоор байдаг чиг үүргийн буюу үндсэн яамд байдаг. Ямар ч нам гарч ирсэн Гадаад бодлогын яам, Сангийн яам, Батлан хамгаалах яам, Эрүүл мэндийн яам байж л байх ёстой. Би бол барууны радикал үзэлтэй ерөнхий сайд гээд Эрүүл мэндийн яамыг татан буулгаж болохгүй шүү дээ. Харин ялсан нам өөрийн мөрийн хөтөлбөр, үнэт зүйлийнхээ хүрээнд бодлогын буюу чиглэлийн яамдыг шинээр буй болгож дунд ангиа чинээлэг болгох, эдийн засгийн эрх чөлөөг хангах ямар яамд байж болох тийм яамдтай байдаг. Үүн дээрээс л үндэслэн зүүнийх үү, барууных уу гэж тодорхойлоод байх шиг харагддаг. Харин манайд байгаа нэг сул тал бол бодлого нь иргэдийн олонх, сонгогчдын олонхдоо хөтлөгдөж яваад байгаа нь юм. Одоогийн засгийн газар мэдээж зүүний бодлого явуулж байгаа. Хэрвээ миний бодлоор болдог бол хямралын үед харин ч барууны бодлого барьж, бүсээ чангалах хэрэгтэй шиг санагддаг.

байдаг учраас үүнийг нэг их тоогоод байдаггүй. Одоо бол манайд залуус улс төрөөс дайжих үзэгдэл явж байна гэж би хардаг. Үүнийг улс төрийн абсентиезм гэдэг л дээ. Судалгааны дүнгээс харахад сүүлийн хоёр жил хоёр намын рейтинг 20%-иас доош орсон байгаа. Тэгэхээр арван сонгогчийн хоёр нь л тухайн намуудыг дэмжиж байна гэсэн үг. Үлдсэн найман хүний ихэнх нь залуус байдаг. Тэд МАН ч, АН ч ялгаагүй адилхан, сонгуульд саналаа өгөөд ч яадаг юм гэсэн хандлагатай болж, ер нь улс төрөөс зугтах маягтай болж байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөх О.Чулуунбилэг:

МОНГОЛД ЛИБЕРАЛИЗМ ЕРӨӨСӨӨ ХЭРЭГЖЭЭГҮЙ

24 | SE P 2015

доош, ядууст хандсан бодлого бариад байдаг. Аль ч нам үнэт зүйлээ харахаас илүү бодит байдалдаа нийцүүлж, олонход таалагдаж, ахин сонгуульд ялахын тулд илүү зүүн чигийн халамжийн бодлого явуулаад эхэлдэг. Үнэт зүйл, бодит байдал хоёрын хооронд ингэж туйлбаргүй байгаа нь л үнэт зүйлгүй нам шиг харагдуулж байгаа болохоос угтаа үнэт зүйлгүй нам гэж байдаггүй.

Ардчилал, чөлөөт зах зээлийн харилцаанд шилжээд даруй 25 жил болсон байна. Энэ хугацаанд иргэдийн улс төрийн боловсрол ямар түвшинд байгааг дүгнэхгүй юу? Энэ жил бид Монгол улс чөлөөт үндсэн хуультай болсны, ардчилсан тогтолцоонд шилжсэний, анхны ардчилсан сонгууль зохион байгуулсны 25 жилийн ой гэх мэт маш олон түүхэн ойг тэмдэглэж байна. Гэвч энэ хугацаанд иргэдийн улс төрийн боловсрол

болдог. Харамсалтай нь манайд улс төрийн боловсрол системтэй явагдаагүй учир чөлөөт нийгийн төлөвшил ярих хараахан болоогүй. 1990 оноос өмнө тухайн дарангуй нийгмээсээ шалтгаалаад улс төрийн боловсрол гэхээс илүү тархи угаалт явагдаж байсан. Харин ерээд оноос хойш одоог хүртэл ийм боловсрол олгох систем бүрэлдэн тогтоогүй байна.

системтэйгээр хөгжсөнгүй. Улс төрийн нам өөрсдөө болон боловсролын системээр дамжуулан улс төрийн боловсролыг иргэдэд олгож байдаг. Улс төрийн боловсролтой болсон иргэд зөв сонголт хийдэг, ардчиллыг өмгөөлдөг, эрх чөлөөнд хайртай

байна. Өөрийн тань хувьд Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга байсны хувьд залуучуудын улс төрийн намыг сонгож байгаа шалтгаан, улс төрийн үзэл баримтлалын талаар өөрийн бодлоо хэлнэ үү. Миний хувьд эсрэг бодолтой байна. Харин ч

Залуучууд улс төрийн намуудад маш олноор элсэж

Улс төрийн үзэл баримтлалыг зүүн, баруун, төв гэх мэтчилэн хуваадаг. Монголд энэ улс төрийн идеологитой улс төрийн нам байна уу? Өнөөгийн улс төрийн намуудын үзэл баримтлалын талаар юу гэж бодож байна вэ? Огт идеологигүй нам гэж байхгүй. Улс төрийн намуудын дүрэмд ямар чиг баримтлалтай, үнэт зүйлтэй гэдэг нь тодорхой бичигдсэн байгаа. Харин ч Африк, Латин Америк зэрэг ардчилал сул хөгжсөн орнуудыг бодвол манайх намын дүрэмдээ идеологио тодорхой бичсэн байдаг. Харин тэр идеологи нь үйл ажиллагаа, гаргаж байгаа шийдвэрт нь хатуу тусаж байна уу, үгүй юу, үнэт зүйлдээ үнэнч байж онолын ноён нуруугаа барьж чадаж байна гэдэг л чухал. Үүн дээр л илүү шүүмжлэлтэй хандмаар байдаг юм. Ардчилсан нам гэхэд л дүрэмдээ баруун төвийн нам, МАН бол социал демократ нам хэмээн тодорхой бичсэн байдаг. Гэтэл аль нэг нам нь засгийн эрх авахаараа илүү зүүн чигийн бодлогыг баримталдаг чиг хандлага манайд байгаад байна. Угтаа баруун төвийн нам бол тухайн бодлогоо сурталчлаад, бодлогоо хатуу барьж тухайн бодлогынхоо гол сегментүүд болох нийгмийн дундаж анги, чинээлэг хэсэг, баялаг бүтээгчдээ дэмжиж ажиллах ёстой. Гэтэл засгийн эрхэнд гарсны дараах статистикийг нь харахад гол сегмент нь буурч, илүү дунджаас

Монголд 25 жил неолиберализм хэрэгжлээ юу ч өөрчлөгдсөнгүй, тиймээс коммунизмыг бүтээн байгуулах, зүүний чиг баримжаатай хөгжих тухай сүүлийн жилүүдэд нэлээд яригдаж байна. Монголд үнэхээр неолиберализм хэрэгжсэн үү?

Ярилцсан | О.Намуун

Би бол илүү судалгаанд итгэдэг хүн. Сүүлийн үед хийгдсэн нэгэн судалгааг харахад оролцогчдын 70-аас дээш хувь нь Монгол парламентын засаглалтай, чөлөөт зах зээлтэй байж, иргэдэд илүү эрх мэдэл, эдийн засгийн эрх чөлөөг өгөх ёстой гэсэн хандлагатай байсан. Ийм санаа нөлөө бүхий

SE P 2015 | 25

ЗОЧИН

ЯГ ОДОО БИДНИЙ ТАЛ НЬ СОЦИАЛИСТ, ТАЛ НЬ СОЦИАЛ ДЕМОКРАТ БАЙНА. БИ БОЛ ӨНӨӨГИЙН НИЙГМИЙГ СОЦИАЛ ДЕМОКРАТ НИЙГЭМ Л ГЭЖ ХАРДАГ.

ЗОЧИН

Социализмын үеэс залуучуудыг улс төрд бэлтгэдэг байгууллагууд өнөөдрийг хүртэл оршин тогтнож улс төрийн намуудад боловсон хүчин бэлтгэж байна гэхэд илүүдэхгүй байх. Гэхдээ ямар нэг үнэт зүйл түгээж байгаа гэж бодохгүй байна. Эдгээр байгууллагуудыг татан буулгах шаардлагатай юу? Дэлхийн бүх намууд л дэргэдээ залуучуудын байгууллагатай байдаг. Ер нь бол нам нь тэр чигээрээ үнэт зүйл түгээж чадахгүй байхад, яаж тэр байгууллагууд чадах вэ дээ. Гэхдээ татан буулгах шаардлага байхгүй. Харин ч тийм залуусын байгууллагыг чадавхижуулах шаардлагатай. Үнэт зүйл түгээдэг бүтэцтэй болгох хэрэгтэй. Улс төрийн шийдвэр гаргадаг тинк танк руу орж ирдэг болгох шаардлагатай. Залуусыг боловсруулж, төрд хэрхэн ажиллах, ямар манлайлал үзүүлэх, ямар ёс суртахуунтай байх ёстой гээд бүх л талаас нь системтэй сургаж чаддаг хүчирхэг байгууллага болгох ёстой. Ингэж чадахгүй байгаа учраас л шүүмжлэлд өртдөг. Цөөн хэдэн залуусын дунд л эргэлдэж, тэдний цар хүрээгээр хязгаарлагдаад байгаа учраас л хөгжихгүй байгаа юм. Хаагдмал байгаатай нь л холбоотой учраас хүчээр задалж, нээж өгөх хэрэгтэй.

улс төрийн хүчин, тодорхой нэг хэсэг бүлэг хүн, сошиал ертөнцөөр хүчтэй явдаг. Тэд нарын л яриа, санал гэж би боддог. Ялангуяа зүүн чигийн намууд неолиберализм гэж аймар зүйл гарч ирээд бүхнийг баллачихлаа гэж ярих нь бий. Харамсалтай нь манайд либерализм ерөөсөө хэрэгжээгүй. Судалгаанаас үзэхэд хамгийн муу нэртэй байдаг шүүхийн салбарт л гэхэд ямар ч либерализм явагдаагүй байна. Одоо л нэг шинэчлэгдэх гээд явж байна. Боловсролын систем бас л байхгүй. Эрчим хүчний салбар, түлш, бензин байхгүй. Бүх юмыг барьчихсан нөгөө л социализмын үе хэвээрээ л байгаа шүү дээ. Яг одоо бидний тал нь социалист, тал нь социал демократ байна. Би бол өнөөгийн нийгмийг социал демократ нийгэм л гэж хардаг. Либерализм өөрөө чөлөөт зах зээлийг номлодог. Гэвч Монгол улс ерээд оноос л үнэ тогтоох / зарим бараанд /, протекционизм хийх зэргээр зах зээлд оролцсоор ирсэн. Монголд чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг байхгүй байгаа юм биш үү? Яг ч чөлөөт зах зээл байхгүй байна гэж хэлж болохгүй. Либерал хандлагатай хүний хувьд л чөлөөт зах зээл хүссэн хэмжээнд байхгүй байна гэж хэлж болно. Энэ нийгэмд шилжээд бид 25 жилийг л үдлээ. Бидний ихэнх нь ерээд оны өмнөх амьдралыг мэднэ. Ялангуяа тавь гаруй насны, шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс бүгд социализмын үед боловсрол олж авсан хүмүүс байгаа. Хэчнээн дараа нь Баруунд суралцаад ирсэн байлаа ч гэсэн суурь ертөнцийг үзэх үзэл, нийгмийн үндсэн ойлголт нь тэр хэвээрээ л байдаг. Үүнийг цаг хугацаатай холбоотой асуудал байх л гэж бодож байна. Та бүхэн анзаардаг бол манайд радикал шинэчлэл ерөөсөө явдаггүй шдээ. Ямар нэгэн хэмжээнд заавал мухардалд ордог. Тиймээс бид үүнийг бага багаар, суурийг нь зөв тавьж байж л хийх ёстой юм болов уу гэж боддог. Нэг талаараа яг одоо ганц либерализм чадна гэж байхгүй. Ерөнхийдөө хүн төрөлөхтний түүхэнд төргүй улс хөгжсөн түүх байдаггүй. Төрийг шүтэх, үгүйсгэх аль аль нь шаардлагагүй. Гэхдээ илүү либерал байх хэрэгтэй. Төрийн оролцоо яг ямар байх ёстой гэдгийг л тодорхой болгох ёстой. Төр өөрөө компанитай, бизнес хийгээд байх биш. Бизнес хийх боломжийг нь олгодог, эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлдэг, тэр хэрээрээ татвар сайн авч чаддаг, нийгэмд үзүүлэх ёстой үйлчилгээгээ сайн үзүүлж чаддаг тийм төртэй болсон цагт л манайд либерализм хөгжиж байна гэж харах байх. Ингэхийн тулд залуу үед илүү либерал талын боловсрол олгох хэрэгтэй байх?

26 | JSE U LY P 2015 2015

Нэгдүгээрт, Либерализм гэдгийг яг юу гэж ойлгох вэ гэдгээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Харамсалтай нь либерализм гэдэг үг өөрөө нэг утгаар ойлгогддоггүй. Зарим оронд либерал нам гэдэг нь хамгийн зүүний нам байдаг бол зарим оронд хамгийн барууны намаа хэлдэг. Зарим оронд шинээр бий болж буй хэсгээ хэлж байдаг. Тэгэхээр яг юуг либерализм гэж ойлгох вэ гэдэг нь чухал. Манайд бол илүү баруун чиглэлийн намыг либерал гэдэг. Хоёрдугаарт, залуус чөлөөт нийгэмд өсч байгаа учраас өгөгдөл нь өөрөө либерал байгаа. Гэхдээ либерал үзэл гэж юу юм, либерал хүн гэж ямар хүн байх ёстой, либерал соёл, хандлага ямар байдаг тухай системтэй ойлголт нэг ч байхгүй. Харахад их л чөлөөт сэтгэлгээтэй, хэн нэгний дарангуйллыг хүсдэггүй, өөрийгөө боддог, эго нь хөгжчихсөн залуус байгаа боловч нэгдээд нэг үнэт зүйлийг бий болгоё гэхээр тэр соёл нь суугаагүй учраас болж өгдөггүй. Энэ нөгөө иргэдийн улс төрийн боловсролтой л холбоотой л доо. Улс төрийн намууд дэргэдээ улс төрийн боловсрол олгох тинк танк, сантай болох тухай хуулийн төсөл явж байгаа. Хэсэг залуучуудын дунд либерал иргэдийн нээлттэй чуулганыг зохион байгуулах талаар дээр ч яригдаж байна. Яваандаа системтэй боловсрол олгодог болсны дараа л арай өөр болох байх.

ЦӨӨН ХЭДЭН ЗАЛУУСЫН ДУНД Л ЭРГЭЛДЭЖ, ТЭДНИЙ ЦАР ХҮРЭЭГЭЭР ХЯЗГААРЛАГДААД БАЙГАА УЧРААС Л ХӨГЖИХГҮЙ БАЙГАА ЮМ. ХААГДМАЛ БАЙГААТАЙ НЬ Л ХОЛБООТОЙ УЧРААС ХҮЧЭЭР ЗАДАЛЖ, НЭЭЖ ӨГӨХ ХЭРЭГТЭЙ.

Либертари үзлийг тодорхой хэсэг бүлэг хүмүүс, тухайлбал, үндэстэн дамнасан корпорацуудын захиалгаар тухайн улс орны үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлэх, иргэдийн тархийг угаах зорилгоор сурталчилж байна гэж үзэх хүмүүс байна? Ер нь бол зүүнийхний л гаргасан үг байх. Либертари үзэл өөрөө тийм заагийг тоодог үзэл биш. Жижиг үндэстнээ бариад идчихье гэдэг үзэл биш шүү дээ. Миний хувьд либертари үзлийг улс төрийн гэхээс илүү хувь хүний философи гэж ойлгодог. Учир нь дэлхий дээр либертари төр гэж ерөөсөө байдаггүй. Байгаагүй, байх ч боломжгүй. Яагаад гэвэл энэ чинь өөрөө төрийг үгүйсгэдэг үзэл шүү дээ. Америкчууд эрх чөлөөний орон гэгддэг ч өөрсдийнх нь хийсэн судалгаагаар хүн амын 8 хувь нь л либертари үзлийг дэмждэг гэдэг. Тэгэхээр үүнийг би хэсэг цөөн хүмүүсийн хувь хүний философи гэж хардаг. Гэхдээ тэр хүмүүс нь илүү хүчирхэг, эдийн засгийн хувьд бие даасан, нийгмийн дунджаас дээш хүмүүсийн л философи юм болов уу гэж боддог. Яг нийтийн үзэл санаа, нийгмийн байгууламж болох боломжгүй л гэж бодож байна. Хэрвээ нэг талаас нь үгүйсгэж, хэн нэгнийг колоничлох, үндэстнийг хорлох үзэл гэж хэлж байгаа бол либертари үзлийг ойлгоогүйн л шинж. Хувь хүний эрх чөлөөг тунхагласан, ирээдүйд маш хүчирхэг болох хувь хүний философи л гэж би хардаг. .

Ерөнхийдөө Монгол улс хаашаа явж байна гэж харж байна вэ? Ер нь бол манай нийгэм бол социал демократ нийгэм гэж би хардаг. Ардчиллын тодорхой элементүүдийг хүлээн зөвшөөрдөг, тэр элементүүд нь хууль эрх зүйн хувьд тогтсон, ямар нэг хэмжээнд чөлөөт зах зээлтэй, чөлөөт сонгууль явагддаг тийм нийгэм. Манай сонгогчид, нийгмийн хандлага яг ч либерал биш. Гэхдээ би үүнийг буруу гэж боддоггүй. Энэ ертөнц дээр ганцхан үзэл зөв тэр нь либерал үзэл гэх юм бол нөгөө либерал үзлээ үгүйсгэж буй хэрэг болно. Коммунизм гэж хэлдэг байснаа либерализм гэж хэлдэг болсноос ялгаагүй. Яваандаа эдийн засаг сайжраад, нэг хүнд ногдох ДНБ нь магадгүй 8000 доллараас дээш болж, бүтэн үе солигдсоны дараа л илүү либерал тал руугаа явна. Эх орноо би өөдрөгөөр төсөөлдөг учир хэзээ нэгэн цагт ийм болно. Гол нь хэзээ хүрэх вэ гэдэг нь л тодорхойгүй байна. Энэ хугацааг наашлуулахын тулд одоогийн төр засгийн намууд, өөрсдийгөө либерал үзэлтэй гэж боддог хүмүүс илүү идэвхтэй ажиллах хэрэгтэй. Харамсалтай нь хэн хэн маань үүн дээр ажиллаж чадахгүй л байна.

JSE U LY P 2015 2015 | 2 7

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

АЗИД ХЭН НЬ ХҮЧИРХЭГ ВЭ

АНУ-ын агаарын хүчийг

АНУ-ЫН НӨЛӨӨ БҮХИЙ НЭГЭН ТИНК ТАНК СУДАЛГААНЫ ХҮРЭЭЛЭН ХЯТАДЫН ЦЭРГИЙН ХҮЧ УЛАМ БҮР БЭХЖИЖ, ХҮЧИРХЭГЖИЖ БАЙГАА НЬ ЯПОН ДАХЬ АНУ-ЫН ЦЭРГИЙН БААЗУУДАД АЮУЛ УЧРУУЛЖ

БОЛЗОШГҮЙ ХЭМЭЭН АНХААРУУЛЛАА.

28 | O C T 2015

16-43

хоногт хаах чадалтай болно

өдөрт

4-10 зогсоох хүч

эрсдэлтэй билээ. Харин Японы хувьд энэ нь маш ноцтой бөгөөд нөлөө бүхий асуудал болоод байна.

буй энэ бүх дэвшлээс л АНУ-д ямар эрсдэл учрах, үүний үр дүнд юу тохиолдох зэрэг нь шалтгаалах болоод байна.

Жишээ нь 1996 онд АНУ нь Хятад болон Тайванийн мөргөлдөөнд хөндлөнгөөс оролцож байсан. Энэ үед Хятадын армид Япон дахь АНУ-ын цэргийн баазыг довтлох чадвартай пуужин байгаагүй. Харин тэдэнд АНУ-ын агаарын хүчний гол төв болох Окинава дахь Кадена агаарын суурь хүчний мэдлийг авахаас гадна 2010 онд пуужингийн дайралтыг 4-10 өдөр зогсоох хэмжээний хүч байсан. Тэгвэл уг тайланд Хятадын цэргийн хүчийг 2017 он гэхэд АНУ-ын агаарын хүчийг 16-43 хоногийн турш хаах хэмжээний чадалтай болсон байх төлөвтэй байна гэжээ. Түүнчлэн Хятадын шумбагч онгоцны тоо хурдацтай нэмэгдэж байгаагаас болж АНУын нисэх онгоц тээвэрлэгчийн байршлыг илрүүлэх, халдлагад өртөх эрсдэл нь нэмэгдэж байгааг анхааруулжээ.

Хятад улс тээвэрлэгч онгоцоо далайд байршуулсан цагаас эхлэн тэдний хоорондох зөрчил эхэлсэн. Хэрэв зөрчилдөөний эхэн үед АНУ нь Хятадаас давуу байж чадахгүй бол тэд тээвэрлэгч онгоцоо Японоос Номхон далай руу хөдөлгөх ёстой хэмээн тайланд бичжээ. Үүний нэгэн адил Хятадын арми хүчирхэгжвэл АНУ тээвэрлэгч онгоцоо Зүүн Хятадын тэнгист байрлуулах боломж нь багасах юм.

Үүнээс гадна хэрэв Хятад улс шумбагч онгоцны асуудлыг шийдсэн шиг тагнуулын хиймэл дагуулыг ашиглаж чадвал тэд тэнгэрт нисэж буй байг төвөггүй олох боломжтой болно. Тиймээс Хятадад гарч

ТУС СУДАЛГААГ РЭНД КОРПОРАЦИ БОЛОН АНУЫН БАТЛАН ХАМГААЛАХ ЯАМ ХАМТРАН “АНУ БОЛОН ХЯТАДЫН ЦЭРГИЙН ОНООНЫ ХАВТГАЙ: ХҮЧ, ГАЗАРЗҮЙ БОЛОН ӨӨРЧЛӨГДӨН БУЙ ХҮЧНИЙ ТЭНЦВЭР, 1996-2017” СЭДВЭЭР ХИЙЖ, ОЛОН НИЙТЭД ТАНИЛЦУУЛСАН ЮМ.

2010 онд

2017 он

Дэлхийн 2-р дайн дууссанаас хойш АНУ нь Азид “цагдаа”-ийн үүргийг гүйцэтгэх зорилгоор Японы батлан хамгаалахын байранд цэргийн хүчээ байрлуулах болсон юм. Ялангуяа хөдөлдөг бааз хэмээн нэрлэгддэг тээвэрлэгч онгоцоо байрлуулсан нь тэр цагаас эхлэн Ази дахь АНУ-ын бэлэг тэмдэг болж байсан түүхтэй. Харин Хятадын хүчирхэг байдлаас үүдсэн АНУ-ын цэргийн хүч унах магадлалтай байгаа нь Японд ч маш хүчтэй нөлөө үзүүлэх нь тодорхой билээ.

ХАРИН ХЯТАДЫН ХҮЧИРХЭГ БАЙДЛААС ҮҮДСЭН АНУ-ЫН ЦЭРГИЙН ХҮЧ УНАХ МАГАДЛАЛТАЙ БАЙГАА НЬ ЯПОНД Ч МАШ ХҮЧТЭЙ НӨЛӨӨ ҮЗҮҮЛЭХ НЬ ТОДОРХОЙ БИЛЭЭ.

Энэ нь Тайвань дах Хятадын довтолгоо болон Спратли арлуудын кампанит ажил гэсэн хоёр цөм үйл явдалд хуваагдсан бөгөөд АНУ-ын хүчний оролцоонд юу тохиолдож болох тухай гүн гүнзгий судалжээ. Түүнчлэн уг хүчийг агаарын давуу байдал, агаарын бааз дээр суурилсан дайралт болон гадаргын эсрэг тэмцэл зэрэг 10 категорид хувааж, тэднийг 1996, 2003, 2010, 2017 гэсэн дөрвөн онтой харьцуулан гаргасан байна. Одоо ч АНУ болон Хятадын цэргийн хүчний тэнцвэр ялгаатай хэвээр байгаа. Гэвч Хятад улс армиа маш хурдтай бэхжүүлэх болсон нь АНУ-ын оролцоог хязгаарлах чадварыг тэдэнд олгох юм. Түүнчлэн Япон дахь АНУ-ын цэргийн бааз болоод агаарын хөлгийн тээвэрлэгч дээр төвлөрдөг АНУ-ын тэнгисийн цэргийн хүчинд аюул учрах

O C T 2015 | 29

ИНФОГРАФИК

30 | O C T 2015

O C T 2015 | 31

C ATO INSTITUTE

БАНКААС ГРЕКТ ТАВЬСАН ТАТВАРЫГ НЭМЖ, ХАЛАМЖИЙГ БУУРУУЛЖ,

Арван жилийн өмнө ДНБ-ний 120%-тай тэнцэж байсан Грекийн өр ДНБ-нийхээ 175%-тай тэнцэх болсон

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХЭМНЭЛТ ХИЙХ ШААРДЛАГЫГ ХҮЛЭЭЖ АВАХ

59% ДНБ

ЭСЭХИЙГ ШИЙДЭХ БҮХ НИЙТИЙН САНАЛ АСУУЛГАД ГРЕКЧҮҮД ҮГҮЙ ГЭСЭН ХАРИУЛТЫГ БАРАГ Л ШОО ХАЯЖ БАЙГААД ӨГЧЭЭ.

НАСАНД ХҮРСЭН ЗАЛУУЧУУДЫН ТЭН ХАГАС НЬ АЖИЛГҮЙ. УЛС ДАЯАРАА УНТАА БАЙДАЛД ОРЧИХСОН ҮРЭЛГЭН ЦАМААН ЗАНТАЙ ИЙМ ХҮМҮҮСТ НИЙГМИЙН ХАЛАМЖ ҮЗҮҮЛЭХ САН ХӨМРӨГИЙГ ХЭН БҮТЭЭХ БОЛЖ БАЙНА ВЭ?

ӨӨРӨӨР ХЭЛБЭЛ ӨӨХ ӨГСӨН ХҮНТЭЙ ӨГЛӨӨ БОСООД ЗАРГАЛДАВ ГЭЭЧ ЮМ БОЛЖ

САНХҮҮГИЙН ХЯМРАЛ

ГЭХДЭЭ ГРЕКЧҮҮДИЙН ЭНЭ ШИЙДВЭРИЙГ ЗҮҮНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛЫГ МӨРДДӨГ ОЛОН ХҮН АЛГА НИЖИГНҮҮЛЭН ТАШИЖ, БАЯРТАЙГААР ХҮЛЭЭН АВЧЭЭ. ТЭД ГРЕКЧҮҮДИЙГ ХҮЧТЭНЭЭС АЙЖ, ЭМЭЭЛГҮЙ САНАЛАА ӨГСӨН ГЭЖ ХАРЖ БАЙГАА ЮМ. Грекчүүд өрийн хямралыг давах эдийн засгийн төлөвлөгөөг эсэргүүцэж байж ОУВС, ЕХ ба бусад өртэй банкуудтай өөрийн талд ашигтай хэлэлцээр байгуулж чадна гэж итгэж байсан юм. Гэвч Грект одоо байдал ямар байна вэ? Саяхан хэд хэдэн банк үйл ажиллагаагаа зогсоолоо. Данснаас гуйвуулах мөнгөний хэмжээнд хатуу лимит тогтоолоо. Эхний ээлжинд төлөх ёстой зээлээ ч төлж чадахгүй байгаа Грек улсад ОУВС, ЕХ-оос цувуулж авсан дараагийн зээлээ төлөх ёстой товлосон өдрүүд улам ойртсоор байна. Ийм нөхцөлд Грекийн эдийн засаг санхүүгийн саажилтад орох нь тодорхой боллоо. Ер нь социализмаар замнасан орон бүрт эдийн засгийн ийм хямрал нүүрлэж байсан.

32 | O C T 2015

Одоохондоо Грекийн эмгэнэлд цэг тавих “өөдтэйхэн” боломж үнэндээ харагдахгүй байна. Энэ хямралаас болж тэтгэвэрийнхэн, нийгмийн халамжаар амь зуугчид, төрийн албан хаагчид түүнчлэн ОУВС гээд хэд хэдэн субьект аргагүйн эрхэнд бүсээ чангалах ёстой болж. Гречкүүд сүүлд явуулсан санал асуулгаар “үгүй” гэсэн хариултыг өгснөөр гадны тусламж хийгээд тусламж үзүүлэх болзлоос татгалзлаа. Ийнхүү хямралыг давахын тулд тэд зөвхөн өөрсдөдөө найдахаас өөр аргагүй болов. Анхнаасаа л тэгэх ёстой байсан шүү дээ.

Өнөөдөр Грекийн өр 350 тэрбум доллар болсон. ОУВС-ийн эдийн засагчид 11 сая хүн амтай энэ улсыг ойрын ирээдүйд гэнэт тэнгэр ивээж энэ их өрийг нь төлөх санхүүжилт газар дороос гэнэт гараад ирж магадгүй гэж өөрсдийгөө хууран сууна.

Аль хэдийн төрөл бүрийн татвараа нэмчихсэн ч Грек улс одоохондоо хаалгаа арай барьчихаагүй дэн дун ажиллаж байгаа тоотой хэдхэн компаниудад ногдуулах татвараа ч гэсэн нэмэгдүүлбэл эдийн засгаа элгээр нь нам хэвтүүллээ л гэсэн үг. Дээр нь грекчүүдийн олонх нь төрөхөөс үхэх хүртлээ төрийн халамж хүртэх нь хүний хэзээ ч булааж болшгүй төрөлх эрх гэж үзэж байгаа нь санал асуулгаар тодорхой болсон. Гэсэн ч грекчүүд нийгмийн халамж, тэтгэмжээс хагацах цаг нэгэнт хаяанд иржээ. Шүтээд байгаа социализм нь иргэдийн амьжиргааны түвшинг үлэмж дордуулчихаж. Зайлуул ЕХ, ОУВС сурсан зангаараа грекчүүдэд үрэлгэн зангаа хаяж, хэмнэлт хийж сурах цаг

120%

хугацаа өгөх шийдвэр гаргасаар ирсэн. Гэвч грекчүүд тэдний хүссэн шиг байж чадсангүй. Грекчүүд хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийж мэддэгүй бололтой. Грекчүүд дунджаар 60 настайдаа тэтгэвэрт гардаг. Насанд хүрсэн дөрвөн хүн тутмын нэг нь, залуучуудын тэн хагас нь ажилгүй. Тэгэхээр улс даяараа унтаа байдалд орчихсон мөртлөө үрэлгэн цамаан зантай ийм хүмүүст нийгмийн халамж үзүүлэх сан хөмрөгийг хэн бүтээх болж байна вэ? Тэтгэвэрийн насны грекчүүдийн тэтгэвэрийн мөнгийг ажилч, хөдөлмөрч германчууд өгөх болж байна уу? Тэгж ч ярихгүй байх аа. Германчууд тэнэг улс биш. Грекийн өр иргэн бүрт нь хүнд цохилт үзүүлэх нь тодорхой байна. Афинд санхүүгийн байдал ямар байгаагаас шалтгаалж зээл олгогчид зээлдүүлсэн нэг доллар бүртээ 50 цент нэмж авахаар тооцож ч магадгүй болоод байна. Ийм нөхцөлд нийгмийн халамжийг тултал нь танахаас өөр аргагүй. Тэтгэвэр, тэтгэмжийг эрс бууруулна. Энэ шударга бус дуулдаж байж магадгүй ч Грекийн залуу үеийнхнээс аав, өвөө нарынхаа хийсэн алдааг засахын тулд урьд өмнө нь дуулдаж байгаагүй өндөр татвар төлөхийг шаардах тэгээд шударга болж байна уу? Тиймээс Грекчүүд өрөө төлж гүйцээхийн тулд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авч байж бүхнийг эхнээс нь эхлэх боломжтой болно.

2013 оны 7-р сард АНУ-ын Детройт хот санхүүгийн дампуурлаа зарласан ч удалгүй эдийн засгаа сэргээж чадсан юм. Хот засгаас зээл авахаа больж, төрийн алба ч гэсэн ажилчид, албан хаагчдаа цомхотгохоо байсан. Тэтгэвэр, тэтгэмжийг ч гэсэн бууруулсан. Ийм арга хэмжээ авсны хүчинд Детройт хот хөрөнгө, санхүүгийн хувьд хөл дээрээ босож чаджээ. Үл хөдлөх хөрөнгийн

амжилттай ажиллаж байна. Энэ янзаараа арван жил өнгөрөхөд Моторт хот хүн бүрийн ажиллаж амьдрах дуртай хот болох нь дамжиггүй. Гэвч аливаа улс, хот, засаг захиргааны нэгж энэ мэт арга хэмжээ авч байж арай гэж санхүү, эдийн засгийн хувьд гаднаас хамааралгүй болж чадлаа ч гэлээ зээл олгогчид тухайн улсыг найдваргүй зээлдэгч гэж харах тохиолдол ихэсдэг. Тэд ялангуяа зээлээ цагт нь төлж чадахгүй байгаа улсад өндөр хүү тооцож, алдагдлаа нөхөх гэж оролддог. Ийм нөхцөлд тухайн улс өрөөс гарахын тулд нэмж зээл авах талаар санах ч хэрэггүй. Хувийн хэвшлийнхний гаднаас авах зээл ихэсч, засгийн газрын авах зээлийн хэмжээ буурна гэсэн үг. Грекчүүд зээл олгогчдод хугацаа нь хэтэрсэн зээлээ төлөх нөхцөл, болзлыг зөөлрүүлэх шаардлага тавьж байгаа нь тус улсын эдийн засгийн дампууралд улам нэрмээс болж байгаа юм. Хэрэв зээл олгогчид энэ шаардлагыг нь хүлээж авбал ОУВС, ЕХ-нд өртэй улс бүр Гректэй адилхан шаардлага тавих болно. Аргентин, Боливи зэрэг улс төлбөрийн нөхцөл хэтэрхий хүнд байна гэж шалтаглан гадаад өрөө төлөхөөс зайлсхийж эхэлнэ. Грекчүүд олон жил санхүүгийн хүнд хүчир нөхцөлд амь зууж ирлээ гэдэг ор үндэсгүй худал ярианд өөрсдөө ч гэсэн итгэчихсэн бололтой. 2013 онд Грекийн засгийн газар ДНБ-нийхээ 59%-ийг нийгмийн халамж, тэтгэмжид зарцуулж байж. Өнөөдөр ч гэсэн төр нь улсынхаа орлогын тэн хагасыг нийгмийн халамжинд зориулж байна. Ийм байхад грекчүүдийг хүнд нөхцөлд амь зууж байсан гэх үү? Ийм нөхцөл байдалд

үнэ цэнэ өсөж, барилгын салбар ахин

улсын эдийн засаг дахь хувийн

175% ДНБ

ЕВРОПЫН КОММИС, ОЛОН УЛСЫН ВАЛЮТЫН САН, ЕВРОПЫН ТӨВ

ДНБ

ХАЛАМЖИТ ТӨРИЙН БАЛАГ

2005

2015

25%

хэвшлийн оролцоо багасч, төрийн оролцоо томордогт хамгийн гол учир байгаа юм. Арван жилийн өмнө ДНБ-ний 120%-тай тэнцэж байсан Грекийн өр өнөөдөр 175%тай тэнцэх болсон. Үүнийг эдийн засгийн хүндрэл гэж шууд утгаар нь ойлгож болохгүй гаралган эдийн засгийн гай гэж ойлгох хэрэгтэй. Эцэст нь хэлэхэд өнөөгийн Грек оронд социализмыг бус хувьчлалыг сурталчлах хэрэгтэй байна. Төрийн өмчийг эхнээс нь хувьчил. Татварыг бууруул. Нэг арлаа Уолт Дисней конгломерацид зар! Ямар хамаа байна? Энэ орныг самарч байгаа коммунистуудыг төрийн эрхээс татан буулга. Төрийн зарцуулалтыг ДНБ-ний 25%-иас битгий хэтрүүл. Энэ нийтлэлийг бичиж байх зуур Грекийн засгийн газар иргэдийнхээ дунд явуулсан олон нийтийн санал асуулгын дүнг эс тоон зээл олгогчидтойгоо хэлэлцээр хийж, ойлголцолд хүрэх гэж мэрийсээр байна. Үүний тулд Грекийн удирдлагууд өмнө нь хийнэ гэж олонтаа амалсан бодлогын шинэчлэлийг заавал хийж гүйцэтгэнэ гэдгээ зээл олгогчиддоо итгүүлэх хэрэгтэй болж байна. Үнэндээ зээл аваад санхүүгийн хямралаа давж чадаагүй юм чинь, бодлогын өөрчлөлт хийхээс биш яах вэ. Зээл олгогчид хариуцлагагүй төрийн хугацаандаа төлнө гэсэн худал амлалтанд нь итгэж зээл олгосон нь ёстой чононд мах хадгалуулсантай адил юм болоо биз дээ. Зүүний үзэлд автсан халамжит төрийн балгийг Грекийн жишээ тод томруун харууллаа.

O C T 2015 | 33

3 4 | O C T 2015

O C T 2015 | 35

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОЛОВСРОЛД

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОЛОВСРОЛД

АМЕРИК КАПИТАЛИСТ УЛС БИШ

болж. Гэвч тэр хуучны сайхан цагт хоолойгоор татсан их дүрэм журам баталж өрсөлдөөнийг хязгаарладаг байсан шүү дээ. Инээдтэй нь Ардчилсан Нам засгийн эрхэнд гарч байж хөл гар тушсан тэр их хууль, журмыг цуцалсан байдаг. Одоо уншигч та бүхэндээ Ардчилсан Нам, Бүгд Найрамдах Нам төр барьж байхдаа авч хэрэгжүүлсэн зүйлсээс дурдая. Зарим хүнд тэдний

МиллерТидингсийн Хууль.

АНУ-ЫГ ЧӨЛӨӨТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭХ ЗАХАА АЛДСАН ХУВИЛБАР ГЭЖ ШҮҮМЖЛЭХ ХҮН ОЛОН БОЛЖ. ТЭДНИЙ ҮЗЭЖ БАЙГААГААР БИД “ҮЛ ҮЗЭГДЭГЧ ГАР” ҮНЭМЛЭХҮЙ ЭРХ МЭДЛИЙГ АТГАСАН, НОХОД НОХДОО БАРЬЖ ИДДЭГ ЕРТӨНЦӨД АМЬДАРЧ БАЙГАА БА ҮҮНТЭЙ ЗОХИЦОЖ ЧАДААГҮЙ НЭГ НЬ ШУУД МӨХӨХ ТАВИЛАНТАЙ АЖ. БАЯЧУУД УЛАМ ХӨРӨНГӨЖИЖ, ЯДУУС УЛАМ ҮГҮЙРЧ БАЙГАА ЭНЭ НИЙГЭМД “БИ ӨӨРИЙНХӨӨ ХУВИЙГ АВНА, ЖЭК ЧИ ӨӨРИЙНХӨӨ ХУВИЙГ АВ!” ГЭСЭН ХУУЛЬ Л ҮЙЛЧИЛДЭГ ГЭНЭ.

АНУ-ыг чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн эх захаа алдсан хувилбар гэж шүүмжлэх хүн олон болж. Тэдний үзэж байгаагаар бид “үл үзэгдэгч гар” үнэмлэхүй эрх мэдлийг атгасан, ноход нохдоо барьж иддэг ертөнцөд амьдарч байгаа ба үүнтэй зохицож чадаагүй нэг нь шууд мөхөх тавилантай аж. Баячууд улам хөрөнгөжиж, ядуус улам үгүйрч байгаа энэ нийгэмд “Би өөрийнхөө хувийг авна, Жэк чи өөрийнхөө хувийг ав!” гэсэн хууль л үйлчилдэг гэнэ. Гэвч түүхийг нь сайн судалбал Нэгдсэн Улс огтхон ч ингэж шүүмжлүүлэхээр улс биш болох нь тодхон харагдана. Өнгөрсөн хугацаанд америкчууд бид Ардчилсан Нам, Бүгд Найрамдах Намын ээлжилж баталсан хуулийн дагуу л амьдарсаар ирсэн. Энэ хоёр нам хоёулаа зах зээлийн өрсөлдөөнийг хязгаарласан, монополийг дэмжсэн, эсхүл үгүйсгэсэн цаашлаад жижиглэн худалдаа, бөөний худалдаанд оролцсон, үнэ ба цалин хөлс тогтоох гэж оролдсон янз бүрийн л хууль баталж байлаа. Хоёр нам саяхныг хүртэл иймэрхүү хууль баталж байсан бөгөөд одоо ч гэсэн энэ явдал үргэлжилсээр л байгаа. Гэтэл хамгийн хачирхалтай нь барууны үзэлтэй олон хүн “хуучны сайхан цаг”-ийг өнөө үед авчрах юмсан гэж бодох

36 | O C T 2015

хийж бүтээсэн зүйлс зөвхөн коммунист нийгэмд хэрэгжүүлдэг арга хэмжээтэй адилхан санагдаж магадгүй байх. “Данхгар төр” өөрийн “том гар”-аараа Америкчуудын юу хийж болох, болохгүйг зааж, өрсөлдөөнийг хязгаарлаж зарим тохиолдолд бүр хориглож, өөрт таалагдсан компаниа ивээнэ гэдэг “чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг”ийн тогтолцоотой нийгэмд огт байж болохгүй асуудал билээ.

Тээврийн Байгууллагын Зохицуулалт

Агаарын Тээврийн Зохицуулалт

(МУЖ ХООРОНДЫН АРИЛЖААНЫ КОММИСС).

(ИРГЭНИЙ АЕРОНАВТИКИЙН ЗӨВЛӨЛ).

1937 онд баталж, 1975 онд цуцалсан Миллер-Тидингсийн хуулиар дистрибютерүүдийн зарж буй бүтээгдэхүүний үнийн доод хязгаарыг зааж өгсөн юм. Их Хямралын үеэр сүлжээ дэлгүүрүүд бүхий томоохон дистрибютерүүд барааныхаа үнийг эрс буулгаж хувиараа, гэр бүлээрээ дэлгүүр ажиллуулдаг хүмүүс бизнесээ хаахаас өөр аргагүйд хүрнэ гэж болгоомжилж энэ хуулийг баталсан байдаг (үнэндээ энэ хуулийг цуцалсны дараа л ийм зүйл тохиолдсон юм). Гэвч засгийн тогтоосон үнийн доод хязгаар хямралын үеэр иргэдэд үнэхээр үнэтэй, хүнд туссан юм. Дэлгүүр бүр ижилхэн үнээр бараагаа зарж байгаа болохоор хямд дэлгүүр хайна гэсэн ойлголт тухайн үед байхгүй

“МХАК бүгдийг нэгд нэггүй шалгаж байна, миний машины үзлэгийн хуудас хоосон байна!” гэж 1960-аад онд дуучин Дэвид Дадлей дуулдаг байж билээ. Ямар жолооч аль чиглэлийн тээвэрт явахыг, тээврийн хөлс ямар байхыг тухайн үед МХАК зохицуулдаг байсан юм. Зам тээврийн салбар дахь тэдний оролцоо зөвхөн энэ хоёроор ч дуусгавар болоогүй гэж байгаа. Тэр цагаас хойш МХАК-г татан буулгаж зам тээврийн үйлдвэрийг төрийн хяналтаас чөлөөлсөн юм. Ардчилсан Намаас нэр дэвшиж Ерөнхийлөгч болсон Жимми Картер 1980 онд МХАК-ын эрхийг хязгаарлаж, 1995 онд мөн Ардчилсан намын нэр дэвшигч, Ерөнхийлөгч Билл Клинтоны шийдвэрээр тус

ИАЗ хэмээх байгууллагыг агаарын тээвэр дэх Муж Хоорондын Арилжааны Коммисс гэж ойлгоход яг тохирно. Хэн нэгэн нь агаарын тээврийн бизнес эрхлэхийг хүсвэл тэр хүн малгайгаа авч байгаад намуухан дуугаар ИАЗ-ын гишүүдээс зөвшөөрөл авах ёстой байдаг байлаа. ИАЗ тэр хүний авиа компани хаанаас хаа хүртэл нислэг үйлдэхийг, зорчигчдоос хэдэн төгрөг авахыг нь зааж өгнө. Их Хямралын үед байгуулагдсан тус байгууллагын үйл ажиллагааг 1978 онд мөн Жимми Картерийн засаг хязгаарлаж, 1984 онд Рейганы захиргааны үед татан буулгасан юм.

болсон. Яачихсан коммун төр үнэ тогтооход оролцдог байна аа? Мэдээж хуучны сайхан АНУ л тийм юм хийж таараа!

байгууллагыг татан буулгасан юм. Гэтэл хамгийн инээдтэй нь Роналд Рейганыг Америкийн аж үйлдвэрүүдийг төрийн хатуу хяналтаас чөлөөлсөн хүн гэж боддог хүмүүс олон байх аж.

ӨНӨӨДӨР НЬЮ ИОРКООС КАЛИФОРНИ ХҮРТЭЛ ХҮССЭН МАРШУТААРАА АЧАА ТЭЭВЭРЛЭЖ БАЙГАА ЖОЛООЧИЙГ ЗӨРЧИЛ ГАРГААГҮЙ Л БОЛ ЯМАР Ч ЦАГДАА ЗОГСООХОО БОЛЬСОН. ГЭТЭЛ “ХУУЧНЫ САЙХАН АНУ”-Д ТЭЭВРИЙН ЖОЛООЧ ЗӨВХӨН ЗӨВШӨӨРӨЛТЭЙ ЗАМААР Л ЯВАХ ЁСТОЙ БАЙСАН ГЭЭД БОД.

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОЛОВСРОЛД

Ричард Никсоны цалин хөлс, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг зохицуулах бодлого. Энэ бодлогын талаар санаж байгаа хүн өнөөдөр бараг байхгүй л болов уу. Импортоор авдаг газрын тосны үнэ тэнгэрт хадаж, дотоодод хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ нэмэгдсэнээс болж Америкийн эдийн засаг зогсонги байдалд орж, дээр нь инфляци нэрмээс болсон стагфляцийн үед Бүгд Найрамдах намаас сонгогдсон Ерөнхийлөгч Ричард Никсон жинхэнэ коммунист арга хэмжээ авсан юм. Никсон цалин болон үнийг төр тогтооно гэж зарлажээ. Нээрээ шүү. Америкт шүү дээ. Бүгд Найрамдах намаас сонгогдсон Ерөнхийлөгч ийм юм ярих ч гэж! Энэ бодлого үнэхээр богино настай ашиггүй бодлого байлаа. Эдийн засгийн хүндрэлийг шийдэж чадахгүй болохоороо Бүгд Найрамдахчууд хүртэл “иргэдээ юу хийх эсэхийг төр заана!” гэж боддог бололтой.

38 | SE P 2015

Газрын Тос, Байгалийн Хий Олборлох Эрх. Засгийн газраас үнэгүй тараадаг бэлгүүдийн нэг нь энэ эрх. Газрын тос, байгалийн хий олборлох олон компани төрөөс түрээсийн эрхийг худалдаж авчихаад олборлолт явуулах ёстой газартаа ямар ч өрөмдлөг хийдэггүй нь

хамгийн хачирхалтай. Тэдний хувьд өөр компани өрөмдлөг хийж олборлолт явуулахгүй байвал л болох нь тэр. Өөрөөр хэлбэл тэд алмаазны зохиомол хомсдол үүсгэдэг

Дэ Биэрс компани шиг газрын тос, байгалийн хийн зах зээлд хиймэл хомсдол үүсгэж өрсөлдөөнийг дарах зорилготой ажиллаж байгаа юм.

SE P 2015 | 39

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОЛОВСРОЛД

СЭТЭХYЙН ХOГЖИЛД

Тухайн үед хэрэгжүүлж байсан орон сууцжуулах хөтөлбөр ч гэсэн үүнийг дагаад дампуурсан. Гэтэл цай савлагчдад юу ч гэж хэлсэн нэмэргүй улс. Тэд ядуусын моргейжийн зээл авах боломжийг үгүй хийсэн “Нийгмийн дахин хөрөнгө оруулалтын хууль” гэдэг яг ямар зорилготой нь тодорхойгүй хуулиас болж орон сууцны салбар хямралд орсон гэж ярьдаг. Тэд их хэмжээний халамжийн мөнгө хууль бусаар олж авсан хар арьст гол төлөв авгайчууд төлж чадахгүй хэр нь их хэмжээний зээл авч байшин худалдаж авах гэснээс эдийн засаг дампуурахад хүрсэн гэж яриад амждаг. Үүн шиг худал зүйл байхгүй гэдгийг тухайн үед үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес эсвэл хөрөнгө оруулалтын бизнест ажиллаж байсан хүн бүр мэднэ. Флорида мужийн

Газар тариалангийн салбарт өгөх татаас. Их Хямралын үед хэрэгжүүлж эхэлсэн энэ хөтөлбөрийг өнөөдөр хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бизнес эрхэлдэг томоохон компаниуд өөр зорилгоор ашиглах болж. Элсэн чихрийн үнийг дэмжих төрийн бодлогоос болж Америкийн сахарын зах зээл дампуурч, Кубын зах зээлийг эгээтэй л сүйд хийчихээгүй (ийм зорилготой ч байсан байж магадгүй).Түүнчлэн эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй нь нэгэнт тогтоогдсон “Фруктозын агууламж өндөр эрдэнэ шишийн сироп”-ыг хямд үнээр борлуулж ашиг олох боломжийг төрийн зохицуулалтаар эрдэнэ шиш тариалдаг компаниудад олгож байна. Үүнтэй холбогдуулж “цай савлагчид” Обамаг “зах зээлд ялагч тодруулах үүрэгтэй шүүгч” гэж шоолдог ч газар тариалангийн салбарт Ардчилсан Нам, Бүгд Найрамдах Нам аль аль нь “эрдэн шиш тариалагчдыг” ялагчаар тодруулдаг нь бараг уламжлал болжээ. Эрдэнэ шишээс этанолийн түлш гаргаж авдаг нь тус бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл төрөөс татаас авахад ихээхэн түлхэц болдог. Үүний дараа сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг засгийн газар маань байнгын хайр ивээлдээ багтааж ирсэн байдаг. Төр байнга хэдэн мянган тонн сүү, бяслаг худалдан авч нөөцөлдөг. Бүгд Найрамдах нам, Ардчилсан намын гишүүн байх нь хамаагүй хөдөө аж ахуй хөгжсөн мужаас сонгогдсон л бол эдгээр бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг шууд дэмжих ёстой болжээ.

4 0 | SE P 2015

“Хуучны сайхан өдрүүд”-д хэрэгжүүлж байсан “социалист” үнэр ханхлуулсан бодлогоос цөөхөн хэдийг л дурдлаа. Энэ мэт төрийн зохицуулах бодлогын жишээ хэдэн зуу биш юм гэхэд хэдэн арав байгаа. Гэхдээ төрийн зохицуулалт бол цоо шинэ үзэгдэл биш. АНУ-ыг анх байгуулсан цагаас төр эдийн засгийн бодлогыг хянаж, өөрийнхөөрөө удирдаж ирсэн. Обамагийн захиргааны хэрэгжүүлж буй бодлогын тухай ярих хөндөгдөх бүрт цай савлагчид “Тэр дээ, социализмаа яриад эхэллээ!” гэж шүүмжилдэг ч манай оронд социалист тэр ч бүү хэл коммунист шинж чанартай бодлого олныг хэрэгжүүлсэн байдаг. Цэвэр капиталист бодлого хэрэгжүүлж байсан түүх тун ховор доо. Цай савлагчид АНУ-ын бага орлоготой болон орлогогүй иргэдэд хүнсний

хүнсний штамп хоёр хоёулаа адилхан төрөөс хэрэгжүүлж буй баялаг хуваарилах хөтөлбөр гэдгийг л тэд ойлгохгүй байна шүү дээ Цааш нь Обамагийн баталсан эрүүл мэндийн тогтолцоонд өөрчлөлт оруулах зорилготой холбооны хуулийг “төр иргэдээсээ мөнгө татварлаж бусдын эрүүл мэндэд зориулах ёсгүй” гэж шүүмжлэх мөртөө “миний эрүүл мэндэд санаа тавьсангүй” гэж загнана. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Бүгд Найрамдахчууд банкны тогтолцоо дахь төрийн оролцоог хоёр ч удаа бууруулах гэж оролдсон байдаг. Гэвч эхний оролдлого нь санхүүч Майкл Милкений “Хог-Бонд”ын дуулианаар шившгээ тарьж бүтэлгүйтэж дууссан бол хоёр дахь оролдлого нь ч гэсэн “Хадгаламж зээлийн хоршоод”-ыг дампууралд хүргэж, орон сууцны барилгын

бүтээгдэхүүн хямд үнээр худалдаж авах боломж олгох зорилготой Хүнсний штамп хөтөлбөрийг “социализм” гэж хараах мөртлөө “Нийгмийн хамгаалалын хөтөлбөрийг хөндөөд үзээрэй” гэнэ. Нийгмийн хамгаалал,

салбарыг уналтад оруулж дууссан юм. Үүний дараа дахин нэг удаа Бүгд найрамдахчууд банкны салбар дахь хяналтыг бууруулах гэж оролдсон ч бас л бүтэлгүйтэж 1989 оны Милкенийн Хог Бонд шиг бүтэлгүйтэж дууссан.

Форт Лодердейл хотод байшин, минихаус худалдан авч байсан хүмүүс нь ядуу хар арьст хүмүүс бус харин шунал нь ассан дундаж орлоготой цагаан арьст хүмүүс байсан юм. Тэд халамжийн мөнгө хууль бус аргаар олж авч,их хэмжээний зээл аван илүү орон сууцтай болохыг зорьж байжээ. Энэ хууль нь тухайн үед орон сууцны салбар хямралд автсантай ямар ч хамааралгүй. Янз бүрийн хүмүүс худал ярьж зээл авсанд банкны буруу ч гэж байхгүй. Гэтэл цай савлагчид өнгөрснийг өөрийн хүссэнээр санадаг юм байна. Ерөөсөө хэсэг бүлэг хүн төлж чадахгүй хэр нь худал хэлж байж зээл авч том том байшин худалдаж авсан л явдал болсон шүү дээ. Хүн гэдэг амьтан үнэнд бус хүссэн зүйлдээ итгэдэг юм.

ҮЛ ОЙШООХ ҮНДЭСЛЭЛ

(ARGUMENTUM AD IGNORANTIAM)

“Либертари үзэл нь хэрэгжих боломжгүй утопи үзэл. Яагаад гэвэл өнөөдрийг хүртэл нэг ч улс либертари үзлийн дагуу төр нь оролцохгүйгээр хүн бүр эрх чөлөөтэй байж, бусдынхаа эрх чөлөөнд халдахгүй амьдрахын зэрэгцээ чөлөөт эдийн засгийн системээр хөгжиж энэ үзлийг хэрэгжүүлсэн баримт алга. Тиймээс төр бүх зүйлийг бодлогоор зохицуулахаас өөр дэвшилтэт арга зам байхгүй.”

Дээрхтэй адилаар аливаа зүйлийн баталгаа байхгүй бол тухайн зүйлийг үгүйсгэхийн зэрэгцээ эсрэг утга санааг нь зөвтгөх байдлаар мэтгэх тохиолдолтой учирч байв уу? Ийм төрлийн үндэслэлүүд нь ихэвчлэн ямар нэг зүйлийг үнэн гэсэн хангалттай баримт гаргаж чадахгүй бол ХУДАЛ юм байна гэж түрэмгийлэх аястай байдаг. Ингэхдээ чухал баримтыг ч хангалтгүй гэж үзэн үгүйсгэх нь бий. Мөн үүний эсрэгээр ямар нэг зүйлийг худлаа гэсэн баримт байхгүй бол үнэн гэж маргах нь ч бий. Гэвч баримт хангалтгүй байгаа гэдэг нь өөрөө нотолгоо биш.

SE P 2015 | 41

BUSINESS

BUSINESS

ДЭЛХИЙН БҮХ Л ТАНСАГ ОРОН СУУЦНЫ ХОТХОНД ЮУ БАЙДАГ ВЭ? Та бол завгүй нэгэн. Технологийн дэвшилтэй уралдан өдрийн 24 цагийг ажил төрөл, ар гэрийн ажил, олон төрлийн асуудлууд, түүнчлэн өөртөө болон гэр бүлдээ үр бүтээлтэйгээр зарцуулахыг хүсдэг. Гэвч дээрх бүгдийг нэг өдөрт амжуулна гэж үгүй. Энэ бол мэдээж та бидний өнөөгийн амьдралын хэв маяг. Тэгвэл дэлхийн бүх л өндөр зэрэглэлийн орон сууцанд оршин суугчдынхаа амьдралын хэв маягийг хөнгөвчлөх, стрессгүй, амар тайван амьдрах нөхцөлөөр хангах үйлчилгээ байдаг. Ийм төрлийн орон сууцнуудын байршил, барилгын чанар, материалын сонголт, архитектур, интерьер, хотхоны тохижилт зэрэг нь тухайн хотхоны үнэ цэнийг өсгөж байдаг гэдгийг бид бүгд мэднэ. Гэвч энэ бүгд хангалтгүй бөгөөд хамгийн чухал үзүүлэлт нь надад болон миний гэр бүлд хэрхэн “санаа тавьж байна вэ?” гэдэг шалгуур болжээ.

ЭНЭ БОЛ АМЬДРАХ УРЛАГ

ДЭЛХИЙН БҮХ Л ТАНСАГ ОРОН СУУЦНЫ ХОТХОНД ЮУ БАЙДАГ ВЭ?

Хэн надад хэрхэн санаа тавих юм бэ гэж та гайхаж байж мэднэ. Тэгвэл та төсөөлөөд нэг үздээ:Цэлгэр, тунгалаг цонхоор өглөөний нар тусахад дөнгөж үйлдвэрээс ирсэн шинэхэн сүү, талх, хэвлэлийн үнэр хан хийсэн өдөр тутмын сонины шинэ дугаарууд ширээн дээр тань байрлана. Өглөөний цайгаа яарах зүйлгүй, таатайхан уучихаад өчигдөрхөн хими цэвэрлэгээнээс ирсэн костюмаа өмсөөд гэр бүлийнхнийгээ үнсчихээд ажилдаа гарлаа. Гэрийн тань хаалга, орц, үүд, хотхон гээд бүгд л шил толь шиг гялтганаж, хотхоны ногоон орчин, сэрүүн, цэнгэг агаар угтана. Аюулгүй байдлыг 24 цагаар хангах зорилготой хамгаалалтын ажилтан тантай мэндэлж, шаардлагатай үйлчилгээ, зөвлөгөө хэрэгтэй эсэхийг тань лавлалаа. Харин та шуудан ирэх ёстой гэрт оруулаад тавьчихаарай гэж хэлээд машиндаа суун ажил руугаа явав. Гэртээ үлдсэн эхнэр тань шинэ байрныхаа найрыг зохин байгуулах ёстой бөгөөд бас дээр нь дөнгөж төрсөн нялх үрээ асрах хэрэгтэй байлаа. Тэрээр сэрмэгцээ утас цохин гэр цэвэрлэх үйлчилгээг дуудаж, хэрэгтэй хүнсээ цуглуулж өгөхийг хүслээ. Мэргэжлийн багийннхан богино хугацаанд ирж үйлчилсэнд урамшсан гэргий тань ахин өнөөх дугаар руугаа утас цохин оройн хоолны асуудлаа ч шийдчихэв. Энэ мэтээр 24 цаг ч бус 48, 72 цаг хэрэгтэй байсан бүх ажлаа мэргэжлийн багийнхны тусламжтайгаар амжуулах шийдлийг тансаг орон сууцны хотхонууд олгодог юм. Өндөр зэрэглэлийн “нэг цэг”-ийн үйлчилгээг гэртээ байхдаа л авчихаж байна гэсэн үг шүү дээ.

гэсэн үг юм. Учир нь энэ үйлчилгээ хэдийн Улаанбаатар хотод нэвтэрсэн бөгөөд ашиглалтын компани тус үйлчилгээг үзүүлж эхлээд байгаа аж. Тэдгээрээс уг үйлчилгээг бүрэн цогц байдлаар, тусгай мэргэжлийн багаар үзүүлж буй хамгийн том орон сууцны төсөл бол Жардин Ресиденс юм. Тэдний хувьд уг үйлчилгээг жил гаруйн өмнөөс нэвтрүүлж эхэлсэн ба өдгөө хэрэглэгчдийнхээ итгэл, найдварыг хүлээгээд байгаа аж. Ерөнхийдөө тус хотхон нь Улаанбаатар хот дахь дээд зэрэглэлийн 5 орон сууцны төслийн нэгд зүй ёсоор багтдаг байна. Оршин суугчийн аюулгүй байдал гэдэг нэн тэргүүний асуудал байдаг. Тэгвэл уг хотхоны бас нэгэн давуу тал бол 24 цагийн ‘call center’-тэй бөгөөд засвар үйлчилгээ

болоод амар тайван, аюулгүй байдлыг тань 24 цагаар хангана гэсэн үг юм.

ЭНЭ БОЛ СӨХ БИШ ТАНЫ ТӨЛӨӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ Тэртээ ерээд оноос тогтсон СӨХ гэх нэршлийг бид хэрэглэгчийн төлөө бүхнийг хийх газар хэмээн ойлгох нь бий. Гэтэл СӨХ гэдэг нь хүн тус бүрд хүрч үйлчилж, тэдний аюулгүй байдал, эрүүл амьдралыг хангах ёстой газар бус, ердөө л та бид шиг энгийн сууц өмчлөгчдөөс бүрдсэн холбоо юм гэдгийг ойлгох цаг нэгэнт болжээ.

Тиймээс консьерж үйлчилгээ гэдэг нь СӨХ биш бөгөөд зөвхөн таны төлөөх л үйлчилгээ юм. Дээрх хотхоны үзүүлж буй консьерж үйлчилгээг жишээ болгон авч үзэе л дээ. Тус хотхоны консьерж үйлчилгээний баг орон сууцны хотхоныг баригдаж дууссан цагаас нь эхлэн бүрэн бүтэн, аюулгүй байдал, цэвэр цэмцгэр орчныг нь хариуцан ажилладаг. Түүнчлэн ямар ч эвдрэл гарсан оршин суугч ресепшндээ хэлэхэд л бүх асуудал нь шийдвэрлэгддэг байна. Цаашлаад төрсөн өдөр эсвэл үдэшлэг зохион байгуулах шаардлага гарах үед консьерж үйлчилгээний багийнхан танд туслахын зэрэгцээ хэрэгтэй зүйлс, тэр байтугай бэлэг худалдан авах газрыг ч зөвлөж өгч чаддаг аж. Хамгийн гол нь мэргэжлийн консьерж үйлчилгээний ажилтнууд оршин суугчдаа нэг бүрчлэн таньдаг болсон байдаг. Тиймээс таны эд хөрөнгөнд тусгайлан санаа тавихын зэрэгцээ хотхонд танихгүй хүн орж ирэх үед ч тухайн хүнээс мэдээлэл авах түвшний дээд зэргийн харуул хамгаалалтын үйлчилгээг үзүүлдэг байна. Энэ мэт консьерж үйлчилгээний хэрэглэгчдэд ашигтай талыг дурдвал маш их бий. Тиймээс л энэхүү үйлчилгээг нэвтрүүлсэн орон сууц бусдаасаа ялгарч, дээд зэрэглэлийн гэх нэршлээ улам бүр тодотгож байдаг байна.

ЭНЭ БОЛ КОНСЬЕРЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭ Энэ тухай та магадгүй сонсож байгаагүй эсвэл хөгжингүй орнуудын ‘хаан’ зочид буудлуудад байдаг үйлчилгээ гэдгээр нь л мэдэж магадгүй юм. Гэвч энэ бол борлуулалтын дараах үйлчилгээ билээ. Яагаад ийн нэрлэдэг вэ гэхээр та орон сууцаа худалдан аваад зогсохгүй, үүний дараа ч танд“туслах”зорилготой олон талт үйлчилгээг хүртэх юм. Өөрөөр хэлбэл таны амьдардаг хотхон зөвхөн танд үйлчлэх зорилготой жижигрүүлсэн “хот” л

42 TE MB E R 2015 42 || SE SEPP 2015

O CSE TOP 2015 B E R 2015 | 43| 43

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

ТОГЛООМОО БҮРТГҮҮЛЭХИЙГ ШААРДАВ

АНУ-ЫН ТЭЭВРИЙН ГАЗРААС ЭНЭ ОНЫ СҮҮЛЭЭР ДРОН ЭЗЭМШДЭГ ХҮМҮҮС ТӨХӨӨРӨМЖӨӨ ЗАСГИЙН ГАЗАРТ БҮРТГҮҮЛЖ ЭХЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ ХЭМЭЭН МЭДЭГДЛЭЭ.

АНУ-ЫН АЛБАНЫ ЗОХИЦУУЛАГЧИД ДРОНЫ АСУУДЛЫГ ЗОХИЦУУЛАХААР ХҮЧТЭЙ ТЭМЦЭЖ ЭХЭЛСЭН НЬ ЭНЭ АЖ.

шийдвэрт шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм.

Тээврийн газрын хувьд Засгийн газар дроны бүртгэл явуулах нь Холбооны нисэх хүчний газраас Google, Amazon болон бусад санал болгосон дүрэмтэй дрон үйлдвэрлэдэг харьцуулахад илүү үр дүнтэй компаниудыг төлөөлөн хэмээн таамаглаж байна.

Smgll UAV Coalition Холбооны нисэх хүчний лобби компанийн газар сурталчилгааны тэргүүн Майкл зориулалттай дрон Дробак “Тэд нисгэх 1900 гаруй дроныг өөрсдөөс зөвшөөрлийг АНУ-ын нь илүү аюултай зүйл Smgll UAV компаниудад олгосон хэмээх ойлголтыг бий Coalition лобби гэж байгаа ч салбарын болгохоор оролдож компанийн хүмүүс зугаа цэнгэлийн байна” хэмээн хэлсэн тэргүүн Майкл зориулалттай олон юм. Дробак мянга дрон бий хэмээв.

Тэд удахгүй тусгай комисстой уулзаж зарагдсан төхөөрөмжийг хамруулах эсэх, хэрэглэгчид хэрхэн төхөөрөмжөө бүртгүүлэх, үүнд ямар дрон хамаатай зэрэг асуудлыг хэлэлцэж, цаашид мөрдөх бодлогоо тодорхойлохоор төлөвлөөд байгаа ажээ. Харин ирэх сард комисс зөвлөмжийг боловсруулж, Тээврийн

онгоцнуудад хүндрэл учирч эхэлжээ. Тиймээс хуульчид, нисгэгчид, олон нийт энэ тухай ноцтой хэлэлцэх болсонтой холбогдуулан АНУ-ын албаны зохицуулагчид дроны асуудлыг зохицуулахаар хүчтэй тэмцэж эхэлсэн нь энэ аж.

газарт хүргүүлэх бөгөөд тэд Зул сарын баяраас өмнө бодлогоо хэрэгжүүлж эхлэхээр зорьж байгаа гэнэ.

Холбооны нисэх хүчний газрын мэдээлснээр өнгөрсөн найман сарыг хүртэл нисгэгчид нийт 650 дроныг нисэж байх үедээ олж харсан байна. Үүнээс 238 нь 2014 онд болсон ажээ. Харин дроныг дэмждэг хүмүүс Тээврийн газрын энэхүү

Сүүлийн жилүүдэд АНУ-д дрон нисгэх явдал ихэссэнээс үүдэн нисгэгчтэй

4 4 | O C T 2015

ХУУЛЬЧИД, НИСГЭГЧИД, ОЛОН НИЙТ ЭНЭ ТУХАЙ НОЦТОЙ ХЭЛЭЛЦЭХ БОЛСОНТОЙ ХОЛБОГДУУЛАН

АНУ-ЫН ХОЛБООНЫ НИСЭХ ХҮЧНИЙ ГАЗРЫН ЗАРИМ АЛБАНЫ ХҮМҮҮС ЭНЭ ЗУЛ САРЫН БАЯРААР 1 САЯ ГАРУЙ ДРОН ХУДАЛДААЛАГДАХ ТӨЛӨВТЭЙ БАЙГАА ТУХАЙ МЭДЭЭЛСЭН БАЙНА.

O C T 2015 | 4 5

FREEMAN

СОЦИАЛИЗМ БА

ТӨЛӨВЛӨГӨӨТ ЭДИЙН ЗАСАГ НЬ ГЭНЭТХЭН Л ЦЭРЭГЖСЭН ЭДИЙН ЗАСАГ БОЛЖ ХУВИРСАН ЮМ БИШ. ЭНЭ НЬ ЭДИЙН ЗАСАГ АЛЬ ХЭЗЭЭНИЙ ЦЭРЭГЖСЭН БАЙСНААС УЛБААТАЙ. ЗҮҮНИЙ ҮЗЭЛТНҮҮД ИЛ ГАРЧ ЭХЛЭХЭД ТӨЛӨВЛӨГӨӨТ ЭДИЙН ЗАСГИЙН САНАА ЦУХАЛЗАЖ ЭХЭЛСЭН БАЙДАГ. ФЕОДАЛ БОЛОН ДАЙНЧ ТОГТОЛЦООНЫ ДАРАА ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ОНОЛ ЗАГВАРЧЛАГДАЖ ЭХЭЛСЭН ЮМ. ЗҮҮНИЙХЭН ҮҮНИЙГ РАДИКАЛ БОЛГОН ӨӨРЧИЛЖ, ПРОГРЕССИВ ХУВЬСГАЛТ ҮЗЭЛДЭЭ ТААРУУЛАХ ГЭЖ ХИЧЭЭЖ БАЙЛАА. ГЭВЧ ЭНЭ НЬ ТЭДНИЙ САНАСНААР БОЛООГҮЙ. ЭНЭ ОНОЛЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ГЭЖ ОРОЛДСОН ОРОЛДЛОГО БҮР ҮҮНИЙ ЖИНХЭНЭ МӨН ЧАНАРЫГ ИЛ ГАРГАЖ ИРСЭН БАЙНА. ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТУРШЛАГА БОЛ ЭДИЙН ЗАСГИЙГ ЦЭРЭГЖҮҮЛСНЭЭС ӨӨР ЮУ Ч АВЧИРСАНГҮЙ.” Дон Лавоие, Үндэсний төлөвлөгөөт эдийн засаг: Зүүн гэж юу вэ? номноос

4 6 | SE P 2015

Либертаричууд чөлөөт зах зээлийг дэмжиж, цэргийн дэглэм болон гадны оролцоог хүчтэй эсэргүүцдэгээрээ либерал болон консерватив нөхдийг урт хугацаанд гайхашруулсаар байгаа. Учир нь ‘баруунтан’, ‘зүүнтэн’ гэсэн уламжлалт тогтолцоо ноёрхсон ертөнцөд энэ хоёр хамтдаа хослон оршино гэдэг нь өөрөө утгагүй. Либертаричууд үргэлж л хил дотроо болон хил дамнасан чөлөөт худалдааг хийж, үүгээрээ хамтын харилцаа холбоог бий болгож, цаашлаад дайны эрсдлийг бууруулна гэдэг. Сонгодог либерал үзэл урт удаан хугацаанд чөлөөт худалдаа болон энх тайвны хоорондох харьцааг л онцолсоор ирсэн. Гэвч түүхийн нөгөө талд нь социализм болон төлөвлөгөөт эдийн засаг нь харин ч дайн, цэргийн дэглэмтэй нарийн холбоо хамааралтай байсаар ирсэн. Дон Лавоиены 1985 онд туурвисан Үндэсний төлөвлөгөөт эдийн засаг: Зүүн гэж юу вэ? гэх ном нь маш өргөн утга агуулга бүхий боловч хангалттай үнэлэгдэж чадаагүй бүтээл юм.

Тэрбээр “төлөвлөгөөт эдийн засгийг зах зээлээр орлуулах гэсэн ямар ч оролдлого нь (иж бүрэн, хэсэгчилсэн, төвлөрсөн бус аль ч бай) нийгмийн зохицуулалт болон цэрэгжүүлэлтийг зогсоож чаддаг. Энэ нь санаандгүй тохиолдол биш” хэмээн бичсэн байдаг. Төлөвлөгөөт эдийн засгийг хамгаалсан байр суурьтай ном зохиолуудын ихэнх нь дайнч үзлээр бичигдсэн байдаг. Түүнчлэн Дэлхийн нэгдүгээр дайны үеийн төлөвлөгөөт эдийн засгийн “амжилт” нь 20-р зууны эхэн үеийн төлөвлөгөө гаргагчдын бодож боловсруулсан түүхийн онцгой загвар байлаа. Зах зээлийн үзэл санааг аяндаа

суурьтай байх шаардлагагүй. Энэ нь аяндаа тогтдог бусад дэг журмын хувьд ч адилхан. Ухаан нь хэлийг аваад үзье л дээ. Бид өөрөөр харилцаж, зөрчилдөхийг хүссэн хэн ч бай өгүүлбэр бүтээхдээ англи хэлийг ашиглаж байна. Эдийн засгийг аяндаа бий болдог тогтолцоо мэтээр харахын нэг учир бол “хамтын зорилго” дутагдах явдал юм. Биднийг бүхлээр нь чиглүүлдэг цор ганц үнэт зүйл гэж үгүй бөгөөд ямар ч нөөц баялгийг бөөнд нь нийтийн зорилго руу удирдан чиглүүлнэ гэж үгүй. Ийнхүү нийтийн зорилго, нийтийн үнэлэмж байхгүй байгаа нь дайн

тогтдог хэмээн ойлгодог хүмүүст уг холбоо тийм ч цочирдмоор зүйл биш. Адам Смитээс эхлэн Фредрик Хаек хүртэлх эдийн засагчид зах зээл бол хүн төрөлхтний үйл ажиллагаанаас бий болсон бүтээгдэхүүн болохоос хүн төрөлхтний гаргасан загвар биш хэмээн үздэг. Эдийн засгийг хэн ч санаатайгаар захирч чадахгүй. Тэр дундаа Хаек энэ нь зөвхөн эдийн засгийн хувьд ч бус хөгжсөн арилжааны нийгмийн хувьд ч үнэн бөгөөд олон хэмжээс дунд аяндаа бий болсон дэг журам гэж үүнийг тодорхойлсон байдаг. Зах зээлийн эдийн засагт өөрийн зорилго гэж байдаггүй ч Хаекийн хэлсэнчлэн тэдгээр нь “хараат бус байдлын зорилтууд” юм. Зах зээл гэдэг нь энгийнээр хүн бүр эсвэл бүлэг хүмүүс тодорхой зорилтууддаа хүрэхийн тулд хамтран нэгдэхийг хэлдэг. Ингэснээр та, бид зах зээлийн үйл ажиллагаанд оролцохын тулд аль нь чухал болон чухал

болон социализмын хоорондын холбоог тайлбарлах нэг хүчин зүйл болдог. Тэд тодорхой нэг үнэт зүйл, зорилгын үүднээс нийгмийн жам ёсыг эмх цэгцэнд оруулах гэж оролдож, тэрхүү хүслээ нэг нэгэнтэйгээ хуваалцдаг. Дайнд дайснаа бут цохих гэсэн зорилго нь зах зээлийн хараат бус байх зорилтуудыг үгүй хийдэг бөгөөд дайнд ялах нийтлэг нэг зорилгод нөөцөө чиглүүлэхийн тулд шаталсан хяналт шаардлагатай болж байдаг. Социализмд ч энэ нь адилхан. Зах зээлийн эдийн засгийн оронд төлөвлөгөөт эдийн засагтай байх нь нөөцийг хуваарилж байдаг төлөвлөгөө гаргагчдыг нэг цогц зорилгод чиглүүлж эдийн засгийг дахин зохион байгуулахыг хэлдэг. Өөр

бус болох тал дээр нэгдсэн байр

хоорондоо ашигтай байдлаар

хувийн өмч, гэрээ хэлцэл гэх мэт арга хэрэгслүүдийг ашиглахын оронд төлөвлөлт нь зорилтуудаа хуваалцах замаар хүмүүстэй холбогддог. Энэ нь цэрэгжилт болон захиргаадалтын нийгэм рүү хөтлөх нь гарцаагүй. Учир нь эцсийн зорилгыг биелүүлэхийн тулд хүмүүсийг хүчлэн оролцуулдагтай нь холбоотой. Хаек өөрийн ‘Боолчлогдох зам’ номдоо “зарим зорилттой холбогдох цогц үнэт зүйлийг олон нийтэд ойлгуулахын тулд засгийн газар суртал ухуулга ашиглахад хүрдэг. Бид энэ тактикийг дайн, социализмын

аль алинаас нь харж болно” гэжээ. Хаек үүнийг удамшлын хүсэл хэмээн онцолсон байдаг. Энэ бол нийтлэг зорилготой байх боломжтой шаталсан тогтолцоо бүхий нийтлэг гарал үүсэлтэй цөөн хүмүүсийн нэгдэл хэлбэрээр амьдарч байсан бидний өнгөрсөн үеийг эргүүлж авчрахыг оролдож буйтай агаар нэг юм. Бидний ёс суртахууны гүнд орших инстинкт нь нийтийн хүсэл зорилгоос ангид өөртөө л олж авахыг эрмэлзэх байдлаар нөөцийг хуваарилахыг хүсдэг.

FREEMAN

УЛААНБААТАР ЭДИЙН ЗАСГИЙН КЛУБИЙН 11 ДҮГЭЭР САРЫН УУЛЗАЛТЫН УРИЛГА Социализм болон дайн ч олны анхаарлыг татаж байдаг. Учир нь тэд үүнийгээ өнөр өтгөн гэр бүл мэт ойлгуулж, биднийг нийгмийн тогтолцооны нэг хэсэг байх хүсэлд автуулдаг. Цэргүүд “ах дүүсийн холбоо”ны тухай, социалистууд “ахан дүүсийн харилцааны” тухай ярьдаг нь санамсаргүй хэрэг биш. Ингэж ярих нь үр дүнтэй учраас аль, аль нь зорилгоо биелүүлэхийн тулд энэ зүйрлэлээ ашигласаар байна. Бидний түүхийн ихэнх хугацаанд цусан төрлийн холбоог чухалчилж ирсэн тул ийм үг хэллэг бидэнд илүүтэй гүнзгий хүрдэг. Эв нэгдэлтэй байх гэсэн бидний хүсэл жижиг хүрээнд төвлөрсөн төлөвлөгөөг шаарддаг гэгддэг нь дайны ёс зүйн шалтгааныг бий болгохыг оролдож буй хэрэг юм. Энэ нь зүүнд ч тэр баруунд ч тэр ялгаагүй. Бидэнд өмчийн төлөөх дайн, хар тамхины дайн, айдсын дайн, гээд цааш үргэлжилсэн олон дайн бий. Мөн бид “тэмцэж”, “сөргөлдөж” байдаг, өөрөөр хэлбэр өөрчлөлтөд хариуцлага хүлээх тухайгаа бодолгүй нөхцөл байдлыг өөрчилж байдаг. Дайны зүйрлэл бол төвлөрсөн бус хүч, энх тайван харилцааг цэргийн дэглэм, шатлан захирах ёсоор орлуулах хүмүүсийн дуу хоолой байдаг. Социализм ба дайн бол харгис үзэл болохоос дэвшил бус. Тэд туулж өнгөрсөн мөн хувьсан өөрчлөгдсөн өнөөгийн бидний амьдарч буй хэв маягаас хавьгүй долоон дор амьдралыг хүмүүст буцаан авчрахыг хичээж байна. Бидний ухамсаргүйгээр зохион бүтээсэн институци, дүрэм, журам, нийгмийн хэм хэмжээ нь хэдэн тэрбум хүнийг энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийг бий болгох жүжигчид болгон хувиргадаг юм. Баруун ч бай зүүн ч бай тэд ижил алдаа гаргаж байгаагаа ойлгодоггүй. Хэл шиг аяндаа бий болдог дэг журмын хувьд хамтын үйл ажиллагаа болон зах зээл нь бидний бусдын төлөө ямар нэгэн үнэ цэнийг босгох бус өөрийн бие даасан хүслээ биелүүлэх боломжийг олгодог гэдгийг либертаричууд ойлгодог. Харин нөгөө талд, зүүн болон барууныхан бид бүгдэд өөрсдийн үнэт зүйлээ хамаатуулж, энэ дэлхийг өөрсдийн хүслээр загварчлах гэдэг. Тиймээс тэд биднийг яагаад ойлгодоггүй вэ гэдгийг гайхах ч хэрэггүй.

СЭДЭВ: ЯАГААД ЗАСАГЛАЛ ГЭЖ?

Дэлхийн банкны Монгол улсад суугаа суурин төлөөлөгч Ноён Жэймс Андерсон

Хүн бүр л засаглалын ашиг тусын тухай ярьдаг. Гэвч үнэндээ ЗАСАГЛАЛ ГЭЖ ЮУГ ХЭЛДЭГ ВЭ? Сайн засаглал эдийн засгийн хөгжлийн урьдач нөхцөл мөн үү? Эсвэл зөвхөн улс орнууд бололцоотой үедээ л худалдаж авдаг тансаг эд үү?

Ноён Андерсон засаглалын систем болон эдийн засгийн хоорондох холбоо төдийгүй өнөөгийн байдал, маргаантай асуудлуудын талаар илтгэл тавих юм. Түүнчлэн тэрээр 1990 оны Монгол улс болоод үүнээс хойших Монгол улсад гарсан эдийн засаг, засаглалын өөрчлөлтийн тухай ярих болно.

Ноён Андерсон бол Мэриландын Их Сургуулийн Эдийн засгийн профессор зэрэгтэй бөгөөд хуучны Зөвлөлтийн улсуудад гарсан мэдээлэл харилцаа, ил тод байдал, хээл хахуулийн асуудал болон шүүхийн шинэчлэлийн хүрээнд ажиллаж байсан туршлагатай нэгэн юм.

ХӨТӨЛБӨР: 7:30‐8:00 Бүртгэл болон өглөөний цай 8:00‐8:40 Ноён Жэймс Андерсоны илтгэл 8:40‐9:20 Хэлэлцүүлэг, асуулт & хариултын хэсэг

Илтгэл зөвхөн англи хэл дээр тавигдана Такс: 30,000 Улаанбаатар эдийн засгийн клубийн гишүүд 25,000 Төлбөр хүлээн авах дансны мэдээлэл: Банк: Голомт банк Дансны нэр: Торгоны зам сан Дансны дугаар: 1170005129 4 8 | SE P 2015

Хэзээ: 2015 оны 11‐р сарын 5‐нд, 7:30‐9:20 цагаас Хаана: Corporate Hotel Бүртгэл: 11 дүгээр сарын 3‐ны 18.00 цагаас өмнө 8811 2565 (монгол хэл), 9921 5984 (англи хэл) дугаар болон econclub.ub@gmail.com мэйл хаягаар бүртгүүлнэ үү!

ИННОВАЦИ

ИННОВАЦИ

УДАХГYЙ ДОХИОНЫ ХЭЛ АШИГЛАДАГ ХYМYYС АНГЛИАР “ЯРЬДАГ” БОЛНО

YЕ МOЧНИЙ ГЭМТЛИЙГ ЭМЧИЛДЭГ БЭЭЛИЙ

Техасын A&M их сургуулийн инженерүүд хүний гарын булчин болон хөдөлгөөнийг мэдэрч, дохионы хэлийг англи хэл рүү хөрвүүлдэг өмсдөг төхөөрөмжийг зохион бүтээжээ. Өөрөөр хэлбэл уг мэдрэгч төхөөрөмж нь дохионы хэлийг англи хэл болгон орчуулах аж. Ийнхүү дэвшилтэт технологийн ачаар сонсгол болон ярианы бэрхшээлтэй хүмүүс дохионы хэлийг ойлгодоггүй хүмүүстэй “ярих” боломжтой болох юм. Тухайн төхөөрөмж нь өөртөө бугуйн хөдөлгөөн болон бусад

Хүний гар нь цогц эрхтэн бөгөөд нөхөн сэргэхдээ хэцүү байдаг. Одоогийн анагаах ухааны технологи нь хүнд шарх, түлэгдэлт, гэмтэл, хөших зэрэг асуудлыг эмчлэхдаа хангалтгүй байгаа билээ. Тиймээс эрдэмтэд био инженерчилэгдсэн эмчилгээний бээлий буюу REHEAL Glove-ыг зохион бүтээсэн бөгөөд илүү хөгжүүлэх ажилдаа ороод байгаа аж. Одоогийн эмчилгээний аргууд ерөнхийдөө гарыг хөдөлгөөнгүй байдалд оруулдаг учир сэргээх дасгалыг зогсоож, нөхөн

гарны булчингуудыг мэдрэх зориулалттай хоёр мэдрэгчийг агуулсан байдаг байна. Ингэснээр хэрэглэгч гартаа өмссөн үед тус хоёр мэдрэгчийн тусламжтай хүний гарын хөдөлгөөнийг тодорхойлно. Үүний дараа гарын булчингаас авсан мэдээллээ дата болгон хөрвүүлж, англи хэл рүү орчуулах ажээ. Үүний гол онцлог нь энгийн өдөр тутмын ярианд хэрэглэдэг үгэнд тулгуурлан бүтээгдсэн учир өдөр тутамд хэрэглэхэд хялбар, дөхөм байхаар загварчлагдаж байгаа гэнэ.

БАГВААХАЙ ЦЭЦЭГНЭЭС ХOНГOХOН МЕТАЛ

ХОТЫН ТYГЖРЭЛИЙН АСУУДАЛД ХУВЬСГАЛ ХИЙХ УХААЛАГ, ЦАХИЛГААН ДУГУЙ Польшийн энтрэпренёр Марчин Пиактовски өнөөгийн хотжилтын хамгийн том асуудал болоод буй түгжрэлд хувьсгал хийх ухаалаг бөгөөд цахилгаан дугуйг бүтээжээ. JIVR Bike дугуй нь эвхэгддэг, ухаалаг мөн дээр нь цахилгаанаар ажилладаг байна. Тэрээр үүнийг бүтээхдээ ирээдүйд

50 | SE P 2015

сэргэлтийг удаашруулдаг байна. Цаашлаад шархыг шалгахын тулд боолтыг тогтмол сольж, эм түрхэх хэрэгтэй болдог. Энэ нь өвчтөнгүүдэд, нэн ялангуяа түлэгдсэн өвчтөнд маш хүндрэлтэй бөгөөд зовиуртай байдаг. Харин the REHEAL бээлий нь ерөнхий эмчилгээнээс гадна илүү хурдан, илүү сайн эдгэхэд нь туслахын тулд шархны орчинг хянаж, эмчилгээг шууд хүргэх арга технологийг өөртөө агуулсан байдаг ажээ.

замын түгжрэлтэй үед хамгийн үр дүнтэй, ашигтай тээврийн хэрэгсэл болгох, түүнчлэн хулгай, дөрөө жийх зэрэг асуудалгүй байлгахыг хүсчээ. Тиймээс зорилгодоо хүрэхийн тулд тэрээр цагт 25 километрийн хурдтай цахилгаан моторыг

суурилуулсан байна. Нэг цэнэглэсэн байхад үүгээрээ 30 км зам туулах боловч

дотоод дамжуулалтаа багтааж өгсөн байна. Түүнчлэн ямар ч гинжгүй учир хувцас ямар

цэнэглэхэд ердөө 90 минут л хангаллтай ажээ. Гэхдээ хамгийн шилдэг инновацийн шийдэл нь дизайндаа байгаа гэнэ. Учир нь гаднах хүрээ, араам дотроо

нэг тос болох, бохирдуулах асуудалгүй бас эвхдэг учир гадаа орхих шаардлагагүй болох юм.

Боинг компанийн дэлхийн хамгийн хөнгөн металлын бүтцийг гарган авсан талаарх мэдээлэл бусад технологийн үйлдвэрийг цочирдуулаад байна. Багваахай цэцгээс хөнгөхөн уг метал нь 99,99 хувь агаараас бүрдэх ажээ. Тэд багваахай цэцэг дээр тус металлыг байршуулан туршилт хийснээр маш хөнгөхөн гэдэг нь батлагдсан байна. Өөрөөр хэлбэл хөөсөнцөр материалаас 100 дахин хөнгөн аж. Боингийн Хьюзийн судалгааны лабораторийн эрдэмтэд

хүний үснээс 1000 дахин нимгэн металлыг бүтээгээд байгаа юм. Гэвч хөнгөн гэдэг нь хэврэг гэсэн үг биш бөгөөд хүний ясны бүтэцтэй адил учир илүү бат бөх гэсэн баталгааг тэд өгөөд байна. Өнөөгийн ихэнх онгоц, машины үйлдвэр эрхлэгчид өөрсдийн бүтээлээ илүү багтаамжтай байлгах гэж хичээж байгаа бол Боинг компанийнхан илүү хөнгөн, бат бөх, найдвартай байлгах тал дээр анхаарч байна. Ийнхүү хөнгөн металл боловсруулсан хамгийн гол зорилго нь тэд хөнгөн металл

металлаар асар жижиг хэмжээтэй, торонцор үүсгэх аргыг нээсэн юм. Ингэснээр тэд 100 нанометр өргөнтэй,

гадаргуутай машин, онгоц үйлдвэрлэх бөгөөд энэ төсөл дээр цаашид ажиллахаар төлөвлөөд байгаа ажээ.

SE P 2015 | 51

THINK TANK

THINK TANK

ДЭЛХИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ЧИГ ХАНДЛАГА БА МОНГОЛ УЛС ДЭЛХИЙН ГАДААДЫН ШУУД ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ 2013 ОНЫХООС ДАРУЙ 0,24

ТРИЛЛИОН ДОЛЛАР БУЮУ 16%-ИАР ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ БАГАССАН ҮЗҮҮЛЭЛТ ГАРЧЭЭ. ГАДААДЫН ШУУД ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН УРСГАЛ 2014 ОНД БУУРСАН Ч ЭСРЭГЭЭРЭЭ ХУДАЛДАА, ХӨРӨНГИЙН ХУРИМТЛАЛ, ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ ӨССӨН БАЙНА.

ГАДААДЫН ШУУД ХOРOНГO ОРУУЛАЛТ БА ГАЗАР ЗYЙ Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогш урсгал

Доорх хүснэгтээс үзвэл Дэлхийн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн өсөлттэй грэнжир шалтгаантай гэж харагдахгүй байна. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын урсгал

Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт бүс нутгуудад ялгаатай байна. Хөгжингүй улс орнуудын хувьд шилжилтийн эдийн засаг нь ихээхэн буурсан бол хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнуудын хувьд түүхэнд хамгийн оргил цэгтээ хүрчээ. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогш чиглэсэн нийт урсгалын 55 хувийг хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнууд эзэлж байна. Латин америкт дотогш урсгал буурсан үзүүлэлт гарсан бол Африкт ямар нэг өөрчлөлт мэдрэгдээгүй, харин хөгжиж буй Азид гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогш чиглэсэн урсгал нэмэгдсэн үзүүлэлт гарчээ.

буурсан нь хөрөнгө оруулагч, геополитикийн өндөр эрсдэл, дэлхийн эдийн засгийн эмзэг, бодлогын тодорхойгүй байдал голчлон нөлөөлсөн байна. Тухайлбал, Украйн болон Сирийн хямралд томоохон гүрнүүдийн ашиг сонирхолын тэмцэл, түүнээс улбалаан зөрчилдсөн Европын Холбоо, АНУ болон ОХУ хоорондын зөрчилдөөнөөс үүдэн геополитикийн шинэ эрсдлүүд бий болж, хөрөнгө оруулалтын газрын зурагт өөрчлөлт орох болсон зэргийг дурдаж болно.

Дэлхийн ДНБ, худалдаа, ажил эрхлэлт, өсөлтийн хэмжээ, Хувьсагч

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

ДНБ Худалдаа НХХ Хөдөлмөр эрхлэлт ГХО Санамж бичиг ГХО-н үнийн дүн

1.5 3.0 3.0 1.2 -20.4

-2.0 -10.6 -3.5 1.1 -20.4

₮4.1 12.6 5.7 1.2 11.9

2.9 6.8 5.5 1.4 17.7

2.4 2.8 3.9 1.4 -10.3

2.5 3.5 3.2 1.4 4.6

2.6 3.4 2.9 1.3 -16.3

2.8 3.7 3.0 1.3 11.4

-20.4

-20.4

11.9

17.7

-10.3

4.6

-16.3

11.4

2016

3.1 ₮4.7 4.7 1.2

Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогш урсгал, Дэлхий дахин ба эдийн засгийн бүлэг 1995-2014 (Тэрбум доллар ) Хөгжингүй эдийн засагтай улсууд

Хөгжиж буй эдийн засагтай улсууд

Шилжилтийн үеийн эдийн засагтай улсууд

Дэлхий нийт

БҮС НУТГИЙН ГШХО-ЫН ЧИГ ХАНДЛАГЫГ ГЕОПОЛИТИК, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ, БҮС НУТГИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ХҮЧИН ЗҮЙЛС ТОДОРХОЙЛЖ УРТ ХУГАЦААНЫ ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА ХҮЧИН

Финлянд ГШХО-ын урсгал өссөн бол Ирланд, Бельги, Франц, Испанид буурчээ. Шилжилтийн үеийн эдийн засагтай улс орнуудын ГШХО-ын дотогш урсгал 48 тэрбум ам.доллар буюу 52%-иар буурсан байна. Учир нь бүс нутгийн маргаан, зөрчилдөөн, хориг арга хэмжээ шинэ хөрөнгө оруулагчдыг сэргийлэхэд хүргэсэн байна. Тухайлбал, ОХУ-д ГШХО-ын 70%-иар буурсан буюу 21 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнууд ГШХО 2014 онд түүхэндээ хамгийн өндөр түвшинд буюу 2%-иар өсч, 681 тэрбум ам.долларт хүрлээ. Азид ГШХО-ын урсгал 2014 онд 9%-иар өсч 465 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна. Тухайлбал, Зүүн Ази, Зүүн өмнөд Ази, Өмнөд Азид бүгд өссөн дүнтэй гарчээ. БНХАУ-ын ГШХО-ын хэмжээ 129 ам.тэрбум долларт хүрчээ ( 2013 оноос 4 хувиар өсч). Энэ нь гол төлөв үйлчилгээний салбарт нэмэгдсэн байна.

ЧАРМАЙЛТ, ИХЭНХ НЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ БОДЛОГО, ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН САЛБАР НЭЭХ БА НИЙЦҮҮЛЭХ ЗАМААР БҮС НУТГИЙН БҮЛГҮҮДИЙН ГШХХО-ЫН УРСГАЛЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ БОЛНО ГЭЖ ТААМАГЛАЖ БАЙНА.

ГШХО, бүс нутгаар 2012-2014 428 401

465

2012 326

289 186

1500

209 159

146

1000

Хөгжиж буй Ази

0

52 | O C T 2015

Шинэ хөрөнгө оруулалт нь голдуу томоохон хувьчлалууд байна.

UNCTAD-аас дэлхийн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өсч 2015 онд 1.4 триллион, 2016 онд 1.5 триллион, 2017 онд 1.7 триллион ам.долларт хүрнэ гэсэн

Макро эдийн засгийн суурь, олон улсын аж ахуйн нэгж хоорондын ашиг, бэлэн мөнгөний нөөцийг үргэлжлүүлэн өндөр түвшинд байлгаж Үндэстэн дамнасан корпорациуд (MNEs) Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хүлээлтийг давна гэж таамаглаж

урьдчилсан таамаглалыг дэвшүүлсэн байна. Энэ нь АНУ-ын өсөлтийн хэтийн төлөв, газрын тосны эрэлтийг нэмэгдүүлэх, урамшуулах, мөнгөний оновчтой бодлого, хөрөнгө оруулалтын либералчлал, түүнийг сурталчилах зэргээс ихээхэн хамаарна гэж үзжээ.

байна. Гэсэн хэдий ч Евро бүсэд болж буй геополитикийн хурцадмал, тодорхой бус байдал, хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнуудын эдийн засаг, улс төрийн эмзэг байдал дээрх хүлээлтэнд саад учруулж болзошгүй юм.

1995

2000

2005

2010

2014

Source: UNCTAD FDI/MNE database (www.unctad.org/ fdistatistics)

2014

301

289

2000

500

2013

401

Европ

Латин Америк ба Карибын тэнгисийн улсууд

85 100

48

Хойд Шилжилтийн үеийн Америк эдийн засагтай улсууд

56 54 54 Африк

Source: UNCTAD FDI/MNE database (www.unctad.org/fdistatistics)

Хөгжингүй эдийн засагтай улс орнуудад гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогш чиглэсэн урсгал 28%-иар буюу 499 тэр бум ам.доллараар буурсан үзүүлэлт гарчээ.

ГШХО Сингапур, Хонг Конг улсуудад өссөн бол Энэтхэгт огцом буюу 22%-иар өссөн нь 34 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь анхаарал татаж байна. Гэсэн хэдий Баруун Азид ГШХО-ын

Үүнд: АНУ-ын дотогш чиглэсэн урсгал голлон нөлөөлөв. АНУ-ын дотогш чиглэсэн урсгал 92 тэрбум ам.доллар болж буурсан байна. Мөн Европт 11%-иар буурчээ. Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улс, Швейцари,

дотогш чиглэсэн урсгал нь бүс нутгийн аюулгүй байдлын улмаас 43 тэрбум ам.доллар буюу 4%иар буурч сүүлийн 6 жилд уналттай гарч байна. Энэхүү байдал цаашид ч үргэлжлэх хандлагатай байна.

O C T 2015 | 53

THINK TANK

THINK TANK

Хөгжиж буй Ази

Дэлхийн ТОП 20 улс орнуудын 9 нь хөгжиж буй болон шилжилтийн эдийн засагтай

одоо дэлхийн гүйлгээний 1/3ийг бүрдүүлж байна. Хамгийн том гадаадын шууд хөрөнгө

улс орнууд байна. Хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнуудын гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт сүүлийн арван жилийн хугацаанд их хэмжээгээр өссөн бөгөөд

оруулалттай эдийн засгийн хувьд Бразил, БНХАУ, Гонг Конг, Энэтхэг, БНСУ, Малайз, Мексик, Сингапур, Өмнөд Африк, БНХАУын Тайвань муж орно.

Улс орнууд өөрсдийн бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэн борлуулах, түүнд гадаад хөрөнгө оруулалт татах, эсхүл гадаад хөрөнгө оруулагчдыг

тоонд Энэтхэг, БНХАУ зэрэг улс орнууд орж байгаа бол гадаадын шууд хөрөнгө оруулагчдыг татан бизнес эрхлэх бүхий л боломжоор

татах, тэднийг улс орондоо бизнес эрхлэх боломжийг ханган улс орноо хөгжүүлэх гэсэн 2 үндсэн замаар хөгжиж байна. Үйлдвэрлэгч улс орны

хангах замаар хөгжиж байгаа улс орнуудын тоонд Хонг Хонг, Сингапур зэрэг улс орнууд орж байна.

МОНГОЛ УЛС МОНГОЛ УЛС ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХАРИЛЦААНД НЭВТЭРСНЭЭС ХОЙШ ГАДААДЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ 1990 ОНД 0.96 САЯ АМ.ДОЛЛАР БАЙСАН БОЛ 1996 ОНД 53.63 САЯ АМ.ДОЛЛАР, 2001 ОНД 123.17 САЯ АМ.ДОЛЛАР БОЛСОН БӨГӨӨД, 2006 ОНД 206.6 САЯ АМ.ДОЛЛАР БОЛЖ 1990 ОНТОЙ ХАРЬЦУУЛАХАД БАРАГ 200 ДАХИН ӨССӨН БАЙНА. ГЭХДЭЭ НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН 76.3%/ 1254.14 САЯ АМ.ДОЛЛАРЫГ 2001 ОНООС ХОЙШ БУЮУ СҮҮЛИЙН 6 ЖИЛД ОРУУЛСАН БАЙНА.

5 4 | SE P 2015

2005 – 2010 оныг хүртэл 3.73 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт татсан бөгөөд 2010 оноос Монгол улсыг гадны хөрөнгө оруулагчид ихээр сонирхох болж гадаадын хөрөнгө

оруулалтын хэмжээ үлэмж нэмэгдэн 2011 онд л гэхэд 4.99 тэрбум ам.долларт хүрч өнгөрсөн 5 жилийн нийт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг давав.

2004 онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 123 сая ам. доллар буюу ДНБ-ий 5.8 хувьтай тэцүү байсан бол 2008 онд энэ үзүүлэлт 683 сая ам. доллар буюу ДНБ-ий 13 хувьтай тэнцүү болтол өссөн. 2009 онд дэлхийн санхүүгийн хямралын үр дүнд дэлхийн зах зээл дээрх алт, зэсний үнэ огцом буурахад Монголын эдийн засгийн бодит өсөлт 1.3 хувиар буурсан байна.

2011 онд Дэлхийн зах зээл

дээрх түүхий эдийн үнэ огцом өсч тэр хэрээр уул уурхайн салбарын гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэнээр оргил үедээ хүрсэн юм. Гэсэн хэдий ч 2012 оноос Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт буурснаар 2014 онд -82.31%-ийн хасах гүйцэтгэлтэй гарчээ.

1990 оноос 2015 он хүртэл нийт Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын компанийг

салбараар авч үзвэл Худалдаа, нийтийн хоолны салбарт хамгийн их хөрөнгө оруулалт буюу нийт ГШХОын компанийн 69.4%-ийг эзэлж байна. Геологи, уул уурхайн компани нийт ГШХО-ын компанийн 3.2%-ийг эзэлж байгаа нийт ГШХО-ын 72,5 хувийг эзэлж байна.

SE P 2015 | 55

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

НҮБ-ЭЭС ЛИВИ УЛСАД ЭВ НЭГДЛИЙН ЗАСГИЙН ГАЗРЫГ САНАЛ БОЛГОЛОО МУАММАР КАДДАФИЙГИЙН УНАЛТААС ХОЙШ ЛИВИ УЛС СҮҮЛИЙН ДӨРВӨН ЖИЛИЙГ ЗӨРЧИЛ МӨРГӨЛДӨӨН ДУНД ӨНГӨРҮҮЛЖ БАЙНА. ҮҮНИЙГ ЭЦЭСЛЭХИЙН ТУЛД НҮБ-ЭЭС ЛИВИ УЛСАД ЭВ НЭГДЛИЙН ЗАСГИЙН ГАЗАРТАЙ БОЛОХЫГ САНАЛ БОЛГОЛОО.

Тэгвэл есдүгээр сарын сүүлээс эхлэн Орос улс ISIS бүлэглэлийн эсрэг довтолгоонд нэгдсэн байна. Өрнөдийнхөн Оросын гаргасан шийдвэрийг эсэргүүцэж байгаа бол Сирийн Ерөнхийлөгч дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн юм. Энэ хугацаанд Орос улс ISIS-ын нийт 112 бай руу агаарын болон эх газрын цэргийн дайралт хийгээд байгаа юм. Хамгийн сүүлд л гэхэд 24 цагийн дотор Сири дахь ISIS бүлэглэлийн 55 бай руу галласан байна.

ЭНХ ТАЙВАНЫГ ТОГТВОРЖУУЛНА НҮБ-ын санал болгосон Засгийн газрын гол албан тушаалд зургаан хүн нэр дэвших бөгөөд Ерөнхий сайдаар нь Тобуракийн парламентын улс төрч Файез Серраж ажиллах аж. Харин түүний гурван орлогч болон Ерөнхийлөгчийн туслахын хоёр албан тушаалд хоёр засгийн газраас нэр дэвшсэн улс төрчид ажиллах юм. НҮБ-ын тусгай элч төлөөлөгч Бернардино Леоны хэлж буйгаар Ерөнхий сайдын орлогч нарын тушаалд Ахмад Мейтиг, Фатхи Межбари, Муса Аль-Куни нар томилогдох магадлалтай байна. Эв нэгдлийн Засгийн газар байгуулагдсан цагаасаа эхлэн нэг жилийн хугацаанд улс орноо энх тайван болгох, нөхцөл байдлыг тогтворжуулахаар ажиллах юм.

56 | O C T 2015

СЭТГЭГЧ

МЯТРАШГҮЙ

РОН ПОЛ

АМЕРИКИЙН ЭНГИЙН ОЛОН НИЙТЭД ЛИБЕРТАРИ ҮЗЛИЙН ТАЛААР ЯРЬЖ ЭХЛЭХЭД

ХАМГИЙН ТҮРҮҮН КОНГРЕССИЙН ГИШҮҮН РОН ПОЛ САНААНД НЬ БУУДАГ ТУХАЙ ЛИБЕРТАРИЧУУД ХЭЛЭЛЦДЭГ.

Тэрбээр тасралтгүй төлөөлөгчдийн танхимын гишүүнээр олон жил ажиллаж, ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сунгаанд хэд хэдэн удаа нэрээ дэвшүүлэн өрсөлдсөн, эрх чөлөөний үзэл санааны талаар ярьдаг магадгүй цор ганц дэлхийд алдаршсан (түүний хүү Рэнд Полыг эс тооцвол) Америкийн улстөрч билээ. Зөвхөн улстөрч гэлтгүй сайн эмч, мөн зохиолч, сэтгэгч, философич хүн юм. Тэрбээр Либертари үзэл болон Америкийн улс төр, эдийн засгийн талаарх сэдвээр хориод бүтээл туурвисан байна. Доктор Рон Пол 1935 оны наймдугаар сард Пеньсилвань муж улсын Питтсбург хотод төржээ. 1961 онд Дьюк их сургуулийн анагаах ухааны факультетийг дүүргэж үүний дараахан цэргийн эмч болсон байна. Жараад онд тэрбээр АНУ-гийн “Агаарын цэргийн хүчин”-д мэргэжлээрээ ажилласаар далаад онд улстөрд хөл тавьсан байна.

1975-1976 онуудад Техас муж улсаас АНУ-ын конгрессийн “Төлөөлөгчдийн танхим”-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж мөн үүний дараа 1979-1984 онуудад сонгогджээ. Ингээд хэсэг завсарласны дараахан 1996 оноос 2013 оныг хүртэл конгрессийн гишүүний үүргийг

58 | SE P 2015

гүйцэтгэсэн байна. Тэрбээр 1988 онд Либертари намаас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийг тодруулах сунгаанд нэрээ дэвшүүлсэн боловч 500 гаруй мянган сонгогчдын санал авсанаар нэр дэвшигчдийн гуравдугаарт жагссан байна. Хэдийгээр доктор Рон Пол татварыг бууруулж, төсвийг танах гэх мэт олон үзэл баримтлалаар либеритаричуудыг өөртөө татаж байсан боловч үр хөндөлтийн асуудал дээрх байр суурь нь либертари үзэл баримтлалыг сайшаадаг олон хүнийхээс эрс өөр байлаа. Тэрбээр үр хөндөлтийг АНУ-ын 50 мужид хориглох шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байдаг байна. Энэ нь түүнийг анхны удаад ерөнхийлөгчид нэр дэвшихэд саад болсон хэмээн зарим хүмүүс үздэг. Рон Пол хожим БНН-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчдийг шалгаруулах сунгаанд 2008 болон 2012 онуудад нэрээ дэвшүүлжээ. Тэрбээр Конгресийн гишүүнээр ажиллаж байх хугацаандаа Холбооны нөөцийн банкинд аудитын шалгалт оруулахыг оролдсоор ирсэн боловч амжилтанд хүрээгүй аж. Түүнийхээр ХНБ буюу АНУ-ын төв банк үүссэн цагаасаа эхлэн Америкийн эдийн засгийн эсрэг бодлого баримталж, Холбооны засгийн газартай хамтран ард түмнээ дээрэмдсээр ирсэн бөгөөд тэдний бий болгосон инфляци, манипуляцийн эсрэг өдий хүртэл хэн ч ямар ч арга хэмжээ авч чадаагүй бөгөөд хэн ч хариуцлага тооцож, тооцуулсан түүх байхгүй хэмээн мэтгэдэг. Нэгэнт ам.доллар дэлхийд хамгийн хүчтэйгээр ноёрхож буй валют учир дэлхийн дийлэнхи улс орны мөнгөн тэмдэгт ам.долларын нөөцдөө тулгуурлан мөнгөн тэмдэгтийн ханшаа тогтоодог. Ийм учраас ХНБ болон АНУ-ын засгийн газар нь зөвхөн өөрийн ард түмэн гэлтгүй дэлхий дахиныг ам.долларын инфляциар далимдуулан тонон дээрэмддэг аж. Үүнийгээ баримт судалгаа ашиглан “Холбооны нөөцийн банкийг татан буулгая” нэртэй номыг 2009

нэгддэг Америкийн цорын ганц улстөрч тэртусмаа конгресийн гишүүн аж. Тэрээр АНУ-ын засгийн газрын явуулж буй “Терроризмын эсрэг дайн” хэмээгч нь утга учиргүй түрэмгийлэл бөгөөд зардал нэмж, татвар ихэсгэж үй олон төрийн хүнд сурталтнуудыг тэжээх арга хэмжээ хэмээн шүүмжилжээ. Тэрбээр “АНУ-ыг үндэслэгч эцгүүд энэ улс орны гадаад бодлогын үндэс суурийг анхлан тавихдаа хэзээ ч бусад улсын хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй хэмээх байр суурийг баримталж байсан хэмээгээд гэвч XX зуунаас эхлэн АНУ нь ямагт бусдын хэрэгт оролцож, түрэмгийлсэн дайн явуулах болсон” хэмээн эсэргүүцэн шүүмжилдгээрээ дэлхийд ихээхэн алдартай ажээ. “Терроризмын эсрэг дайн” хэмээгч нь гэмгүй номхон олон иргэдийг хөнөөдөг бөгөөд Ойрхи Дорнодын ард түмний үзэн ядалт дургүйцлийг улам бүр өдөөснөөрөө Америкийн ард түмэнд терроризмын аюулыг улам бүр ойртуулдаг гол хүчин нь АНУ-ын данхгар төр болсон тухай байр суурийг мөн илэрхийлсэн. Рон Пол нь Либертари үзлийг баримталж, төрийг хязгаарлаж, төсвийг хорогдуулж, татварыг бууруулснаар АНУ-ын өдгөө тулгараад байгаа олон асуудлуудын шийдлийг олохыг америкчуудад санал болгодог. Олон зохиол бүтээл туурвиснаас хамгийн алдартай бөгөөд сүүлд бичсэн зохиол нь Эрх чөлөөг тайлбарлах нь: Бидний эрх чөлөөнд нөлөөлдөг 50 гол асуудал хэмээх ном ажээ. Энэ номын талаар манай сэтгүүл “Сонголт” буландаа онцолоо.

“ТЕРРОРИЗМЫН ЭСРЭГ ДАЙН” ХЭМЭЭГЧ НЬ ГЭМГҮЙ НОМХОН ОЛОН ИРГЭДИЙГ ХӨНӨӨДӨГ БӨГӨӨД ОЙРХИ ДОРНОДЫН АРД ТҮМНИЙ ҮЗЭН ЯДАЛТ ДУРГҮЙЦЛИЙГ УЛАМ БҮР ӨДӨӨСНӨӨРӨӨ АМЕРИКИЙН АРД ТҮМЭНД ТЕРРОРИЗМЫН АЮУЛЫГ УЛАМ БҮР ОЙРТУУЛДАГ ГОЛ ХҮЧИН НЬ АНУ-ЫН ДАНХГАР ТӨР БОЛСОН ТУХАЙ БАЙР СУУРИЙГ МӨН ИЛЭРХИЙЛСЭН.

онд бичиж хэвлүүлсэн байна Дэлхий даяар АНУ-ын гадаад бодлого болон Ойрхи Дорнодод явуулж буй дайн дажныг түрэмгийлэл хэмээн буруутгах хүмүүс бишгүй олон байдаг. Тэгвэл поктор Рон Пол тэдэнтэй энэ үзэл баримтлалаар

SE P 2015 | 59

ДЭЛХИЙ Д А ХИНД

CОНГОЛТ

СИРИ РУУ ГАЛЛАСАН ОРОСЫН ПУУЖИН ИРАНД УНАСАН УУ?

LIBERTY DEFINED: 50 ESSENTIAL ISSUES THAT AFFECT OUR FREEDOM Сарын өмнө Орос Сири улс рүү байлдааны усан онгоц, агаарын хөлөг, түүнчлэн цөөн тооны цэргийн хүч илгээсэн тухай мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шуугиан тарьж байсан. Дамаскийн уламжлалт зэвсэг нийлүүлэгч улс болох Орос нь дайны турш Ассадыг дэмжиж буй бөгөөд Исламын улсыг хүчтэй эсэргүүцдэг билээ. Тиймээс Оросын тал Сирийн дайнд Ассадын хүчийг дэмжихээр оролцох нь тодорхой байсан юм.

ҮГЧЛЭН ОРЧУУЛБАЛ ЭРХ ЧӨЛӨӨГ ТАЙЛБАРЛАХ НЬ: БИДНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНД НӨЛӨӨЛДӨГ 50 ГОЛ АСУУДАЛ ХЭМЭЭХ ЭНД ДУРДАЖ БУЙ НОМЫГ АНУ-ЫН КОНГРЕССИЙН ГИШҮҮН РОН ПОЛ БИЧЖЭЭ.

Үүнээс гадна ОХУ-ын байлдааны онгоц Туркийн агаарын хилийг

Номын үндсэн санаа нь Либертари үзэл санааг дээрх үзэл санаатай шинээр танилцаж буй хүмүүст мөн дэмжигчиддээ зориулж маш энгийн байдлаар ойлгуулахыг зорьсон аж. Голчлон өдгөө Америкийн улс төр болон олон нийтийн дунд маш их маргаан дагуулсан, нэгдсэн байр сууринд хүрэхэд ихээхэн хүндрэлтэй олон асуудалд тулгуурлан ”эрх чөлөө”-г тайлбарласан ба дээрх асуудал тус бүрийг англи хэлний цагаан толгойн үсгийн дарааллаар урт, богино хэмжээний эссегээр илэрхийлсэн байна. Доктор Рон Пол номын удиртгал хэсэгтээ “Энэхүү номын илэрхийлэх гэж буй үзэл санаа нь ирээдүйн талаарх бэлэн зэлэн мөрийн хөтөлбөрийг санал болгох эсхүл либертари мөрийн хөтөлбөрүүдийг юун түрүүн өмгөөлөн хамгаалж бусдыг сэнхрүүлэх бус юм. Харин өдий хүртэл маргаантай буй тодорхойгүй олон асуудлуудад эцсийн хариултыг өгөх гэхээсээ уншигчдыг эрэгцүүлэн бодох замаар өөрсдөө хариултаа олж авахад нь туслахыг зорьсон”

гурван ч удаа зөрчсөн явдал нь хоёр улсын хооронд таагүй байдлыг үүсгээд байна. Турк НАТО-гийн гишүүн учир тус улсын агаарын хил рүү зөвшөөрөлгүй нэвтрэх нь НАТО руу дайрсантай адил гэж Йенс Столтенберг мэдэгдсэн юм. Ийнхүү ОХУ-ын гадаад улсад хийж буй анхны цэргийн ажиллагаа барууны орнуудын ширүүн эсэргүүцэлтэй тулгарч эхэллээ.

хэмээжээ. Номонд буй асуудал тус бүр тун сонирхолтой бөгөөд маргаантай. Иймээс сэдвүүдээс цөөн хэдийг түүвэрлэн авч товч хэлбэрээр танилцуулах үүднээс дор тайлбартай нь хавсаргалаа.

ISIS БҮЛЭГЛЭЛИЙН ЭСРЭГ ДАЙРАВ Тэгвэл есдүгээр сарын сүүлээс эхлэн Орос улс ISIS бүлэглэлийн эсрэг дайралтад нэгдсэн байна. Өрнөдийнхөн Оросын гаргасан шийдвэрийг эсэргүүцэж байгаа бол Сирийн Ерөнхийлөгч дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн юм. Энэ хугацаанд Орос улс ISIS-ын нийт 112 бай руу агаарын болон эх газрын цэргийн дайралт хийгээд байгаа юм. Хамгийн сүүлд л гэхэд 24 цагийн дотор Сири дахь ISIS бүлэглэлийн 55 бай руу галласан байна.

БАЙГАА ОНОСОНГҮЙ Гэвч Оросын сүүлийн дайралт байгаа оносонгүй гэх шүүмжлэлд өртлөө. Оросын Каспин тэнгисээс Сири руу буудсан дөрвөн далавчит пуужин Иранд газардсан байна. Шалтгаан нь одоогоор тодорхойгүй байна. Ираны Ирна мэдээллийн агентлаг үл мэдэх нисдэг биет Баруун Азербайжан мужийн Гозгапан тосгонд унасан тухай мэдээлжээ. Харин Ираны консерватив хэвлэл ‘пуужин унасан тухай мэдээлэл Москвагийн эсрэг АНУ-ын хийж буй сэтгэлзүйн дайралт” хэмээн мэдээлсэн байна.

ШИРҮҮН ЭСЭРГҮҮЦЭЛ

60 | O C T 2015

Австрийн эдийн засгийн сургууль: Тэр болгон хүмүүс мэддэгүй боловч чөлөөт зах зээлийн ажиллах зарчмыг XIX зууны Австрийн эдийн засагчид шиг сайн тайлбарласан тохиолдол үгүй билээ. Тэд Адам Смитийн онолыг цааш хөгжүүлэн өнөөгийн улс төрийн эдийн засгийн ухаан бий болоход хамгийн голлох үүргийг тэд гүйцэтгэсэн. Гэвч өнөө цагт мартагдаад байгаа Австрийн дэг сургуулийн талаар доктор Рон Пол энэ номондоо товч бөгөөд тодорхой тайлбарлаж энэхүү онолын орчин цагийн дэлхий ертөнц дэх хэрэгцээ шаардлагын талаар онцолсон байна.

Демагоги- АНУ-ыг өрнийн ардчиллын өлгий, эрх чөлөөний эх орон гэж хаа сайгүй л нэрлэж хочилсоор ирсэн. Гэвч ардчилсан нийгэмд дарангуйлал тогтох тохиолдол байж болох уу? Хэдий олон намын системтэй гэж “Үндсэн хууль”аар тунхагласан ч гэлээ бодит байдал дээр АНУ-д хоёрхон нам засгийн эрхэнд гарах л тогтолцоо бүрэлджээ. Демагоги хэмээгч нь латин хэлнээс гарвалтай ардчилсан тогтолцоон дахь популист дарангуйлагчыг илэрхийлэх нэр томьёо аж.

Эзэнт гүрэн- Доктор Рон Пол эрт цагийн Ромын бүгд найрамдах улс хэрхэн эзэнт гүрэн болж өөрчлөгдөн хувьссанаас эхлэн өдгөө цагийн Америкийн ардчилал хэрхэн эзэнт гүрний замналаар орж буйг тайлбарласан байна. Америкийн империализмийн өсөлтийг дурдаж, ард түмнээ айдас хүйдэст автуулан хуурч

Кейнесианизм- Австрийн дэг сургуулийн үзэл баримтлалын эсрэг чиглэл бөгөөд одоогийн Буш болон Обамагийн засгийн газрын явуулж буй эдийн засгийн бодлого. Ганц Америк ч гэлтгүй дэлхий даяар хамгийн их хүчээ авсан эдийн засгийн онол бөгөөд либертаричуудын өнцгөөр сүүлийн

дэлхий даяар явуулж буй олон дайн дажныг энэ сэдэвт шүүмжилсэн байна. XX зуунд дэлхий даяар нийтдээ 260 гаруй сая хүмүүс төрт засгийн газруудын дэгдээсэн дайн дажны хөлд амь үрэгджээ.

жилүүдэд тохиолдсон, мөн ирэх жилүүдэд тохиох дэлхийн санхүүгийн болон өрийн хямралын хариуцлагын эздээр яах аргагүй Кейнесистүүд нэрлэгдэх аж.

SE P 2015 | 61

Д АРА АГИЙН ДУГА АРТ

ХУУЧИН ХYY МОНГОЛ УЛС… Ерөнхий эрхлэгч М.ХАЛИУНБАТ

ГАЗАР ДУНДЫН ТЭНГИСИЙН ЗҮҮНТЭЭ ЭГИЙН ТЭНГИС, МАРАМАР, ХАР ТЭНГИСИЙН ХӨВӨӨ ДАГАСАН ҮРЖИЛ ШИМТ НУТАГ НЬ АНХНЫ СОЁЛ ИРГЭНШЛҮҮДИЙГ ӨЛГИЙДЭН АВЧ ҮЕИЙН ҮЕД ОЛОН ҮНДЭСТНИЙГ ТЭЖЭЭСЭН БИЛЭЭ. ГРЕКЧҮҮД, РОМЧУУД, ЛАТИНЧУУД, ОТТОМАНЧУУД ГЭЭД ТУХАЙН ЦАГИЙНХАА ХҮЧТЭН БОЛСОН ГҮРНҮҮД ЭЭЛЖ ДАРААЛАН ЭНЭ НУТГИЙГ ЭЗЭМШИЖ БАЙВ. ӨНӨӨДӨР Ч ЧУХАМ ЭНЭ Л НУТАГТ УЛС ТӨРИЙН МАРГААН ЗӨРЧИЛДӨӨН ӨРНӨСӨӨР. ХУВЬ ТАВИЛАНГИЙН ХАРААЛ Ч ГЭЛТЭЙ, НӨГӨӨ ТАЛААС ХАРВАЛ АЗ ЗАЯА Ч ГЭЛТЭЙ ҮРЖИЛ ШИМТЭЙ, ГАЗРЫН ДООРХ ҮНЭТ БАЯЛАГТАЙ НУТГИЙН ЗУЗААН ТҮҮХИЙГ СУДАЛБААС САЯ ГАЗАРЗҮЙ БА УЛС ТӨР ХЭМЭЭХ УХААНЫ ЗАХААС АМСАХ МЭТ БОЛНО. Биднийг танкнаас айж төмөр замын ажлаа гацаачихаад газрынхаа мухарт хатсан хэвээр байхуйд урд хөрш маань 600 гаруй сая хүн ам бүхий АСЕАН-тай чөлөөт худалдаагаа эрчимжүүлэх ажлыг тун идэвхитэй өрнүүлж, өөрийн 1.3 тэрбум иргэнтэй нийлүүлэн тооцвол бараг л 2 тэрбумаар тоологдох хэрэглэгчтэй хайпер зах зээлд өөрийн дүрмээр тоглохоор боллоо. Бараг өрх бүр нь зурагт, угаалгын

62 | SE P 2015

машинтай болсон, ухаалаг утасны номер нэг зах зээл Хятадыг харьцангуй хангагдсан гэж ярих болсон энэ үед ахуйн хэрэглээний зах зээл нь будаг ханхлуулсан АСЕАН болон Африк гэдэг нь тодорхой болжээ. Өнгөрсөн жил тэд Африк тивд 200 илүү тэрбум долларын (манай эдийн засгаас 20 дахин их) бүтээгдэхүүн нийлүүлсэн байх юм. Орос “ах” нар ч амжуулаад Хятадтай нарийн царигтай төмөр замаар нэмж холбогдох тухай тохироод амжив. Исламын улсын демпингийг зогсоож нефтийн үнийн уналтыг сааруулж төсвөө аврахаар НҮБ-ын хурал дээр зарлаж байгаад л дайн хийж байна. Хуучин хүү-Монгол улс минь зүүнээс баруунд жаргах нарны хэмнэлд том жижиг толгой ярьж, сонгуулиас сонгуулийн хооронд улс төрчдийн амыг харж, гарыг горьдож суусаар хаа хүрэхээр яваа юм бол доо гэх бодол өөрийн эрхгүй төрдөггүй гэж үү. Бид дараагийн дугаартаа дэлхийн өнөө цагийн хэмнэл, тэнцвэрийн талаар өгүүлэх бөгөөд геополитикчид борооны дараах мөөг шиг болсон юм хойно эрхбиш хүний анхааралд өртөнө гэж найдлаа. Дараагийн дугаартаа чухам энэхүү асуудлыг хөндөж Уншигч танаа нэгэн бодрол эргэцүүлэл төрүүлэх зорилго бид тавилаа. Дараагийн дугаараар дахин уулзацгаая.

SE P 2015 | 63