LUNES
Mayo 27, 2013 Tuig 1 Isip 20 Butuan City, Philippines
PANIC P12 lang
PAHINA
MGA KUSTOMER SA FASTFOOD CHAIN MISUTOY GAWAS TUNGOD SA PAGLIKI SA TILES SA SALOG PAHINA
2
15
KAHIMTANG SA PANAHON Dunay pat-ak patak nga pag-ulan sa buntag apan kini mohayag na og duro pagkahapon hangtud sa kagabhion
BATAN-ON NADUSLAKAN SA BULKITAN PAHINA
3
2 KA BATA GIKAON SA UNGO?
PAHINA
3
NAG-UNANG BALITA
LUNES, Mayo 27, 2013
Centro
2
Panic sa katawhan ‘Ato ning subayon ug palawoman ang hinungdan sa depekto sa establisementoTag-iya nagpasalig’ Ni MIKE IMBO ug JAPHET FLORIA Staff Reporters
NANGALISANG ang mga tawo sulod sa usa ka fastfood chain human nga kalit nanahup-ak ang mga tiles sa salog sa ikaduhang andan sa maong establisemento didto sa may J.C. Aquino sa dakbayan sa Butuan. Matud pa sa taho sa kapulisan nga nagpanic ang mga customer sulod sa McDonald’s human nangalangkat ang mga salug sa maong kan-anan. Bisan si Aurelio Marasigan, tag-iya sa maong es-
tablisemento, nahikurat sa maong insidente apan dalidali niyang gipakalma gilayon ang katawhan sulod sa kan-anan. Giangkon niya nga bisan sa ubang McDonald’s branch susama gihapon ang mga nahitabo mao nga gipasalig niya nga iya gayud subayon ang mga hinungdan sa mga depekto sa maong mga establisemento. Usa ka customer ang miasoy nga samtang nangaon siya kauban ang iyang anak
Ang bag-ong McDonald’s sa downtown diin misutoy ang mga kustomer pagawas human nga nangliki ang tiles sa salog. iya gayud nasaksihan sa mga pagdagan kanaog sa mga customer gikan sa taas diretso sa gawos sa building. Ang maong establisemen-
to natukod niadtong July 17 sa miaging tuig. Ang bag-ong McDonald’s branch maoy ikaduha nga natukod sa Dakbayan tun-
god sa padayong pagdugok sa katawhan. Ang unang branch anaa sulod sa luna sa Gaisano Mall nga nahimutang sa JC Aquino Avenue.
OFW Sattelite Office sa Butuan tukoron Ni BUBOY TAMBURA Staff Reporter
MAGTUKOD og satellite office sa OFW Family Partylist si kanhi ambassador Roy Señeres dinhi sa Caraga Region, partikular dinhi sa dakbayan sa Butuan. Kini gibutyag ni Señeres ning milabayng semana human iproklama sa Commission on Election (COMELEC) nga usa sa 13 ka mga midaog sa piliay ang iyang OFW Family Partylist ddin siya ang numero unong nominee.
Gipadayag ni kanhi Ambassador Roy Señeres nga tungod kay ikaduha ang ilang partylist dinhi sa Caraga Region sa nakalabay’ng eleksyon, magtukod siya og satellite office dinhi sa siyudad. Usa ang Caraga sa pinakakabos nga rehiyon sa tibuok Pilipinas hinungdan nga tinguha niyang magtukod og satellite office aron duna’y sayon nga kaduolan ang mga Caraganon, ilabi na kadtong dunay reklamo sa ilang mga minamahal sa
kinabuhi nga milangyaw sa laing lugar aron manimpalad. Gawas sa pagtuman sa gisaad niyang mga plataporma de gobyerni, ipatuman usab niya ang espesyal nga programa ug plataporma dinhi sa Caraga Region. Samtang gitataw sa kanhi ambassador nga isip numero unong nominee, siya ang unang molingkod isip kongresista sa maong partylist nga sundan ni Johnny Revilla sa gitakdang panahon.
D a k o gayud og ikatabang ang maong proyekto ilabi na nga ubayubay na pod nga mga OFW sa lain-laing nasud kinsa ang ilang mga pamilya ania nanimuyo sa nagkadaiyang dapit sa Caraga
Kanhi Ambassador Roy Seneres
PULIS REPORT
LUNES, Mayo 27, 2013 Centro
2 ka bata gikaon sa aswang?
3
LISUD badlongon ang gibansagag “rugby boys” nga karon daghan gihapon makita sa mga kalye sa Butuan gawas ang City Hall adunay himoong lakang niini
NAAY UNGO SA ILIGAN? Ni JAPHET FLORIA Staff Reporter
NAGTOU ang mga ginikanan sa duha ka mga bata sa dakbayan sa Iligan nga gikaon sila sa mga ungo tungod nawad-an na kini ug mga laman loob sa dihang nakaplgan ang ilang mga patay’ng lawas. Apan ang mga sakop sa kapulisan nga nagpahigayon sa Scene of Crime Operation nagteyorya nga pagpanglugos ang hinungdan una sila gipatay sa mga suspetsado. Matud pa sa asoy sa mga ginikanan nga nangaligo ang duruha sa ulan apan wala na sila makauli sa ilang panimalay mao nga nataranta nga gipangita sila gilayon niadtong tungora. Labihang kakurat sa mga
ginikanan nga nakaplagan nila ang mga biktima nga wala nay kinabuhi ug walay nay mga internal organs nga maoy nagtukmod kanila nga dakong purohan nga giatake sila sa mga aswang. Bisan pa man gipadayon sa kapulisan ang pagpangita sa mga suspek segun sa saysay sa mga testigo mao nga nasikop sila Noe Lalisan Jr. ug Emmanuel Bacarro. Ang usa pa ka suspek nga si Michael Roxas nakaiktad ug gitouhang nagtago tago karon sa Naawan, Misamis Oriental. Detinado na karon ang duha ka suspek sa Misamis Oriental Provincial Jail.
Batan-on gidunggab sa vulcanizing shop Ni MIKE IMBO
Staff Reporter
PATAY diha-diaha ang usa ka 21-anyos nga lalaki sa dihang gipuli-pulihan siya pagdunggab sa mga suspetsado samtang nagpabulkit siya sa iayng sakyanan sa Rozal St., Barangay Washington sa Surigao City. Giila sa kapulisan ang biktima nga usa ka Jonathan Mangawang, mulopyo gihapo sa maong dapit. Nailhan na usab sa mga imbestigador ang mga suspek nga sila Diosdado Ablas alyas “Lalang”, 27, minyo ug walay trabaho ug Antonio Jaralba Jr. alyas “Pugak” , ulitawo ug pareho silang
nanimuyo sa Purok Candava sa Barangay Washington sa maong Dakbayan. Matud pa sa imbestigasyon nga nakaplagan na sa mga nagpatrolyang pulis ang biktima nga midagan sa daplin samtang nag-agulo sa iyang mga samad sa dunggab ug halos naligo na kini sa iyang kaugalingon dugo. Dali-dali nila kining gisakay sa patrol car aron dad-on
gilayon sa Caraga Regional Hospital apan walay suwerte kay nabugtuan na kini sa iyang ginhawa sa dalan pa lang. Sa inisyal nga imbestigasyon nasayran nga nagpabulkit ang biktima sa iyang motorsiklo sa dihang kalit nga gidoulan sa mga suspek ug walay daghan estorya nga giluba siya sa
walay hinungdan. Daling nanibat ang mga suspek human sa panghitabo. Apan gipasalig sa kapulisan nga ilang masikop sa labing sayong panahon ang mga salaod sa pagbuhat sa krimen.
PULIS REPORT
LUNES, Mayo 27, 2013
Centro
4
Ginikanan mopasaka og kaso sa gilugos nga 3-anyos bayeng anak
Mag-uuma gitigbas; Ulo hapit mabuak
Ni RICHARD GRANDE
Sentro Agusan Sur
MISANG-AT na og reklamo sa buhatan sa Women and Children Protection Desk sa kuwerpo sa kapulisan sa lungsod sa San Francisco ang ginikanan sa biktima sa pagpanglugos sa ila ra uasab silingan nga nagpangidaron usab og 10 anyos. Tungod sa katalangdugon sa isyu gipiling itago lamang ang lugar ug bansagon sa mga hingtungdan. Nahitabo ang maong krimen nga malambigit ang mga menor de edad kaniadtong Mayo 11 apan tungod kay matod pa sa apohan sa biktima wala na lamang sila mireklamo sa kapulisan tungod kay buhian ra man gihapon suspetsado tungod sa alkontra usab nga balaod sa dili pagpapreso sa mga menor de edad. Nabulabog nga lamang ang mga katawhan sa maong lungsod dihag nakita na kini sa T3 sa TV5 Manila ang maong kaso tungod sa reklamo sa inahan sa biktima kay nahimo naman sa pagpanghulga hinoon ang amahan sa suspek batok sa mga hintungdan. Nga maoy nagtubok ug nahisayran na hinoon ang ilang gitago nga salaod. Sa pagkakaron naa na sa buhatan sa WCPD ang kaso ug naghulat na lamang niini nga usa pod ka menor de edad. Gipasalig sa WCPD nga ila gayud tutokan ang maong sensitibong kaso kay sila mismo gimandoan sa kadagkoan sa kapulisan nga dili gayud dili kini palabyon lang.
Ni MIKE IMBO
Staff Reporter
Ang 3-anyos nga batang biktima sa rape nga gitago ang iyang dagway alang sa iyang proteksyon.
Pulis namusil gipangita GIPANGITA karon sa kapulisan sa lungsod sa San Francisco ang usa ka sakop sa PNP nadestino sa Agusan del Sur Police Provincial Office human kini nga nagpaboto didto sa balay kalingawan nga hinungdan sa pagkasamad sa ka kauban niini walay igong katarungan. Sa taho nga nakuha gikan sa buhatan sa Agusan del Sur Police Provincial Office, ang suspek giila nga si PO2 Jospeh Soriano, membro sa PNP Agusan del Sur Police Provincial Office. Sumala sa pasiuna nga imbestigasyon, midangat sa KTV Bar si Soriano ug didto, iyang naabtan sila Ariel Lademo-
ra hingkod ang panugion, minyo ug molupyo sa San Isidro, San Francisco Agusan del Sur ug Joel Shiroma 39 anyos, pulos mga security guard sa Provincial Capitol. Bandang alas-3:10 ang takna sa buntag, nagkabingkil sila ug miibot si Soriano iyang armas ug nagpaboto atubangan sa duha ka mga biktima nga dali gidal sa D.O Plaza Memorial Hospital. Abtik usab nga miikyas ang suspek saw ala pa matino nga direksiyon samtang nakuha sa lugar ang 3 ka mga basiyo sa bala sa 9mm calibre pistol. Gipangita na karon si Soriano sa kapilisan sa PNP San Francisco.(RG)
NATIGBASAN sa iyang ulo ug aping ang usa ka mag-uuma sa kainom niini tungod sa wala pa masayring hinungdan sa miaging kadlawon didto sa Purok 2, Barangay Patong, San Miguel, Surigao del Sur. Sa impormasyon nga nakuha sa CENTRO Balita, nahibaloan nga nadawat sa San Miguel Police ang reklamo alas 3:30 ang takna sa kadlawon. Nailhan ang biktima sa ngalan nga Gilindo L. Lagrimas, mag-uuma, hamtong ang panuigon, molupyo sa maong lugar. Gitudlong suspek si Joseph Guiral, hamtong ang panuigon, molupyo sa Purok 1B, sa maong dapit. Sa pakighinabi sa imbestigador, gibutyag nga naginom ang biktima yban ang suspek didto sa balay sa usa ka Mr. Epipanio Yparaguere. Sumala sa taho, nangahubog ang duha hinungdan nga kalit lang miatake ang suspek sa biktima gamit ang mahait nga sundang. Naka-angkon sa samad tinigbasan sa ulo ung tuong bahin sa aping sa biktima. Human sa nahitabo, daling miikyas ang suspek padulong sa wala matinong direksyon. Giadtoan sa kapulisan ang lugar nahitaboan ug daling gihatod ang biktima sa San Miguel Community Hospital aron matambalan. Gilusad na sa kapulisan ang pagpangita sa suspek aron patubagon sa maon insidente.
Ang hulagway sa kalisdanan sa mga katwahan sa Caraga
KATILINGBAN
LUNES, Mayo 27, 2013 Centro
5
Brodkaster wa pa matagam sa pilde Bout magkapitan na pod human pakyas sa SP sa miaging piliay Ni JOEL APOLINARIO Centro Bislig City
KOMPIRMADO nang mideklara nga magpapili sa pagkabarangay kapitan ang bag-o lamang na pildi nga kandidato sa pagkaboard member nga si Apolinario “Pol” Suan usa ka ilado, respetado og matinabangon nga komentarista sa Real Radio ning dakbayan diin, mihangyo sa panabang sa katawhan sa distrito dos nga
botohan alang sa pagkabokal niadtong milabay nga piliay. Apan gumikan sa dakong kakulangon sa mga kagamitan wala duyogi sa maayong kapalaran. Bag-ohay pa lamang iyang gipahayag sa programang “Pulso sa Katilingban” ang hukom sa nagpapili sa pagkakapitan karon umalabot nga Oktobre sa San
Vicente I, sakop sa Dakbayan sa Bislig aron sa pagpadayon sa iyang serbisyo sa katawhan sa maong barangay diin nahimo usab siyang kapitan niini sulod sa dugayang panahon. Sa kasamtangan, dali nga nakagama og line-up ang ilang grupo nga gilangkuban ning mosunod: Pagkabarangay Kapitan Pol Suan ug pagkabarangay kagawad: Eliseo Mamayabay, Marcelita Recta, Gemegilda Quijano(incumbent Barangay Kagawad) Mauro Lad, Chuchi Rina Labadan, Eliezer Samontina purok president Carlito Abasola.
Laing Ecleo gusto pod mosalmot sa pulitika sa Dinagat
Dili na pod palupig ang mga lokal nga surfers sa international surfing competition sa Siargao
27 ANYOS, aktibo sa mga kalihukan, epiktibo nga lider, intelehinti, simpatico, ug mahilig sa paugnat-sakusog. Kini ang personalidad nga gibansag sa kadaghanan sa Dinagatnon sa usa sa mga anak ni supremo ministro sa PBMA nga si Ruben M. Ecleo. Niining nakalabay nga adlwa, nahinabi sa mga sakop sa media ang batan-on nga Ecleo labot sa laraw niini nga masalmot sa natad sa politika alang sa lalawigan sa Dinagat. “I hate politics, it is the dirtiest game, but maybe I will consider it later, being a Congressman. I believe can help the people of Dinagat”. Pungot ko sa politika, kini ang kinahugawan nga dula, apan tingali ako kining buhatan unya, isp congressman nagtuo ako makatabang
sa katawhan sa dinagat. Kini ang prangkang tubag ni Rubem M. Ecleo I, kinsa mao usab ang nagmugna og presindente sa Rubenian International og kasamtangang consultant sa asosasyon sa PBMA. Sa bag-o pa lamang natapos nga Triathlon challenge sa lalawaigan, miani sa halapad nga pagdayeg gikan gikan sa katawhan si Ecleo gumikan gihimi niini, nga posibling mamahimong maila ang probinsiya sa intero rehiyon ug nasod sa maong kalihokan matag tuig. Tungod niini, halos malukop na gayud sa pamilyang Ecleo ang tanang dagkong posisyon sa gobyerno sa probinsya sa Dinagat diin mayorya sa katawhan walay paglubad nga miyukbo pa gihapon sa ilang tinouhan.
OPINYON
LUNES, Mayo 27, 2013
Centro
6
Gipatik matag Lunes hangtud sa Biyernes sa tibouk Caraga Region. Ang buhatan nahimutang sa 2nd Floor, B. Uy Bldg., T. Calo Ext., Butuan City sa Tel. No. (085)341-3785 local 8001-8009
JOSEPH P. SY Publisher BUDS CUPIN Editor-in-Chief REY V. POLOYAPOY Contributor JONJON J. BAUTISTA Circulation-in-Charge YVONNE JIMENO Entertainment RONNIE E. MANDANGUIT Lay-out Artist
EDITORIAL
REPORTERS:
Bukas klase na pod MAAYONG pag-abli sa klase sa tanang publikong mga tunghaan nga elementarya ug sekondarya karong adlawa, Hunyo 3. Seguradong naghinamhinam ang mga tinun-an sa unang adlaw sa klase diha sa paghimamat sa bag-ong classmates o panagkita og balik sa mga managhigala sa tunghaan. Alang sa mga magtutudlo, laing tuig sa hagit sa pag-umol sa kahibalo sa mga bata. Sa mga ginikanan, ang doble nga trabaho ug paggahin sa oras sa pagsuporta sa edukasyon sa mga anak. Kay unang adlaw karon sa klase, maayong sugdan ang laing tuig tingtungha nga dili ma-late -- magpalihi sa insaktong oras. Usbon nato ang pamatasan sa paggamit sa ‘Filipino time’, kanunay kita nga mauwahi sa gikatakdang oras o sabot. Matod pa, kanunay nga mag-dramatic entrance ang mga Pinoy.
Sa pagtul-id sa atong pamatasan bahin sa oras, nasayod ka ba nga dunay bag-ong balaod nga napasar ug hingpit nang gipatuman sa tibuok nasod sugod niadtong Sabado? Mao kini ang Republic Act 10535 o Philippine Standard Time (PST) nga nagmando sa tanang ahensiya sa kagamhanan, radyo ug telebisyon sa paghiusa sa ilang orasan base sa oras nga ihatag sa Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA). Ang RA 10535, human nipasar sa Ubos Balaybalauranan ug Senado, gilagdaan ni Presidente Aquino niadtong Mayo 15, diin ang tanang oras i-synchronize na sa PAGASA. Ang intensyon sa balaod maayo apan, mag-unsa kini kon dili kita mag-usab sa pamatasan nga walay pagtamod sa insaktong oras.
BOBOY N. TAMBURA NOEL B. PRISCO SR. MIKE A. IMBO JIMMY S. JARA RICHARD G. GRANDE JUDITH S. SUAREZ NESTOR GUBALLA JOEL A. APOLINARIO JAPHET A. FLORIA BUREAUS: BAYUGAN CITY SAN FRANCISCO BISLIG CITY TANDAG CITY SURIGAO CITY DINAGAT
OPINYON
LUNES, Mayo 27, 2013
Centro
7
Vote buying balda sa kalamboan Una pa nato kining higayon nga misinati sa pagdawat og mga political propaganda sa pamantalaan. Samtang nagkaanam og kadoul, nagkaanam usab og ka hait ang mga termino, isyo ug mga pulong nga gipanggamit sa mga magsusuwat sa mga kandidato. Mas daghan ang pagpangdaut sa kandidatura sa kontra, kay sa pagduso sa ilang kaugalingong kandidatura. Atong masabtan nga ang diskarte mao nga: “Ayaw pilia ang akong kontra kay siya kawatan ug bakakon!”. Dili sama sa kampanya nga: “Pilia ko, kay dili ko kawatan ug bakakon!”. Hinuon, susama
lang ang buot ipasabot nianang duha ka linya apan mas positibo kon iduso ang kaugalingong kandidatura kon ihikyad na ang mga detalye. Kon sa kampanya nga: “Ayaw pilia ang akong kontra kay siya kawatan ug bakakon!”, mas hugaw pang basahon ang detalye aron suportahan ang posisyon nga kawatan ug bakakon ang kontra. Utingkayon ang tanang mga baho sa kontrang kandidato aron iprobar nga siya bakakon ug kawatan. Ipakita ang tanang mga hugaw bisan gikan pa sa pagkabata hangtod sa pagkakaron isip ebidensiya. Ang mas sakit kay daghan
peles ug pagkatawo aron iprobar nga dili siya dautan. Iyang ipakita sa mga tawo ang positibo niyang credentials, maayong agi sa kasinatian ug ang mga nga iyang naPUKAW-TANLAG kalampusan kuha, mga kalampusan sa iyang pamilya, igsoon, BUDS CUPIN ginikanan, mga anak ug ang maapil – mga igsoon, mga paryente aron ipromga ginikanan, anak, ug bar sa katawhan nga siya ang tibouk pang pamilya maayo ug dili kawatan ug nga makahaling na hinuon bakakon. Niini, walay ikasa grabeng kainit, magpa- bangga nga pamilya, walayo sa relasyon ug mag- lay masilo ug masuko sa panday sa walay katapu- kampayang gihimo. san nga pagdumot. Sa atong kasinatian karon, Lahi kini sa kampanya nga mas daghan ang kampanya “Pilia ko, kay dili ko kawa- sa pagdaut sa kontra. Agig tutan ug bakakon!”. Niining bag, ang pikas mohimo usab maong linya, ang kandida- sa samang pamaagi aron to mohikyad sa iyang pa- pagdugmok sa kredibilidad sa
iyang kaatbang. Ug human niya bungkaga ang pagkatawo sa iyang kaatbang, wala nay laing kapilian ang mga tawo kondili siya nalang! Kini maoy dagway sa atong kampanya karon. Kining tanan atong gitun-an ug isip tigmantala sa mga kampanyang sama niini, mahimo na kitang makalatid ug kaugalingong tamdanan nga sundon sa mga politiko. Dili hinuon nato kini mahimo karon, apan sa umaabot nga panahon. Dako kaayo kini natong kasinatian nga makaabag kanato ug makagiya sa atong mga kaigsoonang mga politiko alang sa mas hingkod nga klase sa kampanya.
Ang Pagkabig sa Langyaw’ng Puhonan As local convenor of the Mayapay Symposium, I would like to make some modest points which may bring down the temperature somewhat. You may have noticed that Marrio in his earlier posting has awaited my comments to better situate the temper of his article. I had a talk with Marrio over the phone last night, and he told me that his item was already posted in the MindaNews website even before certain changes could be made. Now, Marrio is a man of peace and gentleness, and the antithesis of a fire-breathing mediaman. He serves with Brahma Ku-
maris, and Edna and me are sometimes privileged to attend their meditation activities. Be that as it may, and as a long-time mediaman myself, this certainly is not the end of the world - far from it. The paragraphs in Marrio’s item in fact hew close to the symposium discussions. Was the symposium itself alarmist? It is easy to mistake it on a superficial level. But the evidence on the ground and a respected geologist’s well-considered opinion demand that more alarm bells should be rung!
LINTUNGANAY SA MGA GUMONHAP GREG HONTIVEROS I have seen with my own eyes Purok 7 in Ugabang, Bonbon. Situated in a tiny verdant valley, on one side threatened by a looming loose gravel thrown over by bulldozers quarrying at the other side of a high hill, and at the opposite side by an-
other high hill with a crack whose debris has began to move downhill. Walking around, Ric Javelosa whispered under a labored breath if there is a way that the residents could be relocated to somewhere safe by the city government. That sent shivers down our spine, although of course it was unfair to the residents who were here a long time before the quarrying began. In the hierarchy of values, human life is far more important than investments. On the other hand, no other tribe is more hard-nosed than the investors. They’d come to the place if they smell prof-
its, come hell or high water. Tokyo and Kobe sit right on 3 major tectonic plates, and a few years ago Kobe was demonstrably so devastated by a major tremor, but life went on. San Francisco and other big cities in California are hostage to the San Andreas Fault, and the US Geological Survey was no less alarmist than Marrio Mapanao. Did you see investors running in panic? Well, the Discovery Channel and Natonal Geographic, almost every other night, have spewn more panic on the airlanes than poor Marrio can craft in his whole lifetime! We all congratulate them for their beautiful programs.
PANGINABUHI
LUNES, Mayo 27, 2013
Centro
8
Ang kahimuot sa pagpananom og guso Si Ramiro Panganiban, usa sa malamposong mag-uuma-tig-abag sa nagbase sa komunidad nga Participatory Action Research (CPAR) sa “Seaweeds Showcase Project” sa Pilar, Sorsogon, miingon nga ang iyang malamposong pangarasti nagsugod lang sa ordinaryong kuryosidad. Si Ramiro, nakahinumdom nga sa wa pa siya mahilambigit sa pagpananom og guso, nalingaw siya sa panagat nga palutaw, diin kini, maoy gikuhaan niya sa inadlawng panginahanglan sa iyang pamilya sa igo-igo lang nga kita. Gikan sa iyang kaubanang mananagat, nabatian niya ang potensiyal sa pagpananom og guso ug ang nagtubo nga gidaghanon sa mga mananagat nga nahingag niini. Nabatian sab niya ang proyekto sa LGU bahin sa guso. “Ako lang ning gisuwayan, uban ang paglaom nga mokitag diyotay,” mahimutong sugid ni Ramiro. Gisugdan niya ang pagtanom og guso sa 2003. Ug unya, nahimo siyang maguuma-tig-abag sa proyekto sa CPAR nga gipatuman sa Bureau of Agricultural Research (BAR) uban sa Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) Region 5, sa Sorsogon State College (SSC), ug ang Local nga Kagamhanan sa Pilar (LGU). Si Ramiro natudlo nga tsirman sa Seaweeds Farmers and Traders Association (SFTA) sa Dao, Pilar, Sorsogon, nga gilangkoban sa mga mag-uuma og guso sa 11 ka daplig-dagat nga ka-
barangayan sa Pilar. Ingon nga mag-uumatig-abag, si Ramiro gihatagan og materyal alang sa pagpananom og guso sama sa straw, pisi, bangka, ug 15 kilos nga binhi sa guso aron makasugod. Alang kang Ramiro, ang dugang kita nga madala sa balay alang sa iyang pamilya maoy sinugdanan niyang
motibasyon sa paghilambigit niya sa pagpananom og guso, ang iyang pagtuo sa potensiyal niini sa pag-usab sa mga kinabuhi sa kaubanan niyang mananagat ikaduha lamang. Wa siya masayod sa estadistika sa pagpananom og guso apan husto siya sa iyang pamaagi. Sa Pilar, ang kasagarang gikultibar mao ang matang sa guso nga Kappaphycus alvarezii (nasayran kaniadto nga Euchema cottonii), tungod sa pagka halinon niini ug taas og panginahanglan. Sa dihang gipakisayran sa mga benepisyo nga nakuha ni Ramiro gikan sa pagpananom og guso,
sayag siyang miingon, “Ah, daghan!” Sulod lang sa tulo ka tuig, gawas sa bangka ug materyales nga iyang nakuha ingon nga mag-uuma-tig-abag, ang iyang kita miusbaw. Ang gidaghanon sa produksiyon sa usa ka pag-ani moabot og 4,200 kilos nga preskong guso (600 kilos inigkauga). Ang iyang kaugalingong tamnanan, nga may sukod nga 50 metro kuwadrado, makahimo pagprodyus og 900 kilos nga preskong guso. Sa maong kita, nakahimo siya pagpatungha sa iyang tulo ka anak. Sanglit si Nong Ramiro matinud-anong sakop man sa SFTA, ang pagpresyo
Usa sa malamposong panuma sa guso sa Surigao sa iyang abot dili suliran. Si Ramiro nagtuo sa Ang Asosasyon nag-alagad panultihon, “Kon way kaisip seguradong merkado sakit, way ganansiya,” ug alang niya ug sa ubang sa- midugang nga sa matag kop. paningkamot, ang usa Sama sa ubang pan- magmapinaaboton aron ingkamot, nasugatan sab makakab-ot sa gitinguha. ni Ramiro ang pipila ka Ang mahinungdanon, masuliran, kasagaran may tod niya, nga ang tawo relasyon sa panahon. Sa makakat-on sa kasinatian. 2005, pananglitan, ang Sa dihang gipangutana iyang kita mitibugsok kon siya manananom na ngadto sa P3,000 matag lang bag guso sa tibuok ani sa 800 kilos nga niyang kinabuhi, mitubag preskong guso. siya og makapahikurat Bisan tuod kon ang nga “Oo, tungod kay dako pagpananom og guso dili kog pagtuo sa guso.” hasol kon pagmintinar Mga Tip: ang hisgotan, si Ramiro • Tungod kay ang ilmiingon nga usahay mal- ang guso gitikad man isod alang niya tungod kay sa mabaw nga bahin siya man ang nagbuhat sa sa dagat, ang kausatanan gikan sa pagtanom ban sa kaparat sa tubig hangtod sa pag-ani. Iyang gikinahanglan sab nga limpiyohan ang pisi matag bantayan tungod kay 3 ka adlaw ug itumod sab makaapekto kini sa kaniya ang ani sa merkado. lidad sa ani.
KABANIKANHAN
9 Mga mag-uuma nagprotesta vs. pangilog sa yuta
Si Nong Badong Gomez, lider sa mag-uuma nga nagprotesta, napulong atubangan sa edipisyo sa DAR.
KASH program sa TESDA giawhag Mi-awhag si Labor Secretary Rosalinda DimapilisBaldoz nga pahimuslan pagbalik sa mga negosyante ug mga kompanya ang programang ‘apprenticeship ug learnership’ ubos sa Tesda’s Kasanayan at Hanapbuhay (KASH) program. Pinaagi sa KASH program, ang usa ka trainee makakat-on sa insaktong abilidad sa ilang pagtrabaho ug ang mga kompanya usab makakuha ug mga kwalipikado nga mga trabahante alang sa position nga gikinahanglan niini. Ang mga apprentice ug learners makadawat ug training allowance nga 75 porsyento base sa kasamtangan nga minimum
wage ug uban nga benepisyo sama sa gidawat sa ubang mga empleyado. Ang pagpablik niining programaha makatabang usab sa mga estudyante, out-of-school youths, occupationally disabled workers ug ang mga walay trabaho pagpalambo sa ilang kahanas aron sayon ra ang pagpahimutang kanila ug trabaho. Ang applikante o apprentice ug mga agalon mo pirma ug kontrata nga mo trabaho sila isip mga apprentice sulod sa upat ngadto sa unom ka bulan. Adunay 190 nga apprenticeable occupations nga masudlan sa nagkalain-laing industries sama sa agriculture & fishery, automotive,
aviation & land transport, construction, decorative drafts, gifts, toys & housewares, electronics, furniture & fixture, footwear, garments, health, social & other community development, heating & ventilation, air conditioning technology, metal & engineering, processed food & beverages, printing, shipbuilding, tourism, utilities, wholesale ug retail. Ang usa ka trainee makakuha ug National Certificate (NC) o Certificate of Competency (COC) human kini makapasa sa gikinahanglan nga assessment ug certification nga ihatag kanila gikan sa usa ka accredited assessors sa usa ka accredited assessment center
LUNES, Mayo 27, 2013
NANGANAOG gikan sa bukirang bahin ang mga mag-uuma nga lumulopyo sa Purok 7, Upper Puerto ning siyudad sa Cagayan de Oro aron pagpadayag sa ilang pagsupak sa gihimong pagangkon sa ilang yuta. Usa ka Antonio Tiu nga tag-iya sa Oroville Development Corporation ang giingong miangkon sa mga luna nga gideklarar nga sakop sa Department of Agrarian Reform (DAR). Kini nga mga mag-uuma ang mga potensyal nga mga benepisaryo sa mga yuta nga giilang CARPABLE o dunay kapasikaran sa pagpaubos sa programa sa Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) nga ahensya sa Department of Agrarian Reform (DAR) subay sa pagsuta sa mga personahe sa DAR nga mipahigayon ug aktwal nga field investigation niadtong Agusto 31, 2012. Adunay tulo ka parcel nga mga luna ang illegal nga natituluhan sa Oroville Development Corporation nga walay pagtugot gikan sa DAR. Ang unang parcel ang lot number 22319, CAD 369D, 23 hektarya, nakarehistro sa pangalan ni Alfredo Reyes ang nabalhin sa nasangpit nga kompanya atong tuig 1994, ug aduna kini 30 ka mga potensyal nga mga benepisaryo. Ang ikaduha nga parcel
Centro
ang lot number 22318, CAD 369-D, 11 ektarya, nakarehistro sa pangalan ni Grace Reyes ang nabalhin sa nasangpit nga kompanya atong tuig 1995 nga wala gihapoy pagtugot gikan sa DAR. Aduna kini 12 ka mga potensyal nga benepisaryo. Ang ikatulo nga parcel ang lot number 19862, CAD 237, 13 ektarya, nakarehistro kang Irma Reyes ang nabalhin gihapon sa nasangpit nga kompanya nga wala gihapoy pagtugot sa DAR. Gawas sa mga luna nga nahigustan sa unahan, apil pod nga gireklamo sa mga mag-uuma ang 39 hectarya nga public land nga adunay 27 ka mga potensyal nga benepisaryo ang nahimutang niini. Niadtong niaging tuig gisugdan na pagkural sa maong kompanya ang maong mga luna gamit ang barb wire ug gibutangan na usab kini nila ug mga pahimangno nga ‘No Trespassing, Private Property’ ug karon bag-o lang sa bulan sa Marso aduna na kini guard outpost. Gibati og kabalaka ang mga mag-uuma nga ipapahawa sila sa maong dapit tungod kay giangkon na kini sa maong kompanya. Subay sa ilang gipanghuptan nga dokumento magpabilin sila nga mobarog sa yuta nga ilang gipatikad dul-an tulo ka dekada na.
PANID KABATAAN
Mga Butang Na Lami Iingon Sa Atong Parents Editor’s Note. Atong hatagan espasyo ang mga batan-ong hunahuna sa ilang mga kasinatian sa modernong panahon karon.
Hahahahaha. Magkatawa jud ko every time na magshare akong mga friends sa ilang family problems. Ug kabalo tang tanan teenagers na most of the time, atong pirmi kontra sa balay kay atong mama ug papa. Gasapoton ta kay labaw pa sila sa CIA kung makabantay sa ato. Gamay lang na sayop, pang-SONA na dayon ang speech. Nakalimot lang ta ug isa ka butang, iparemind na dayon ta nga anak ra ta and sila ang parents. So kasagaran sa ato kung kasab-an, maanad na nga sulod sa wala, gawas sa tuo. Pero naa juy times na dili nato mapugngan atong kaugalingon ug makatubag na jud ta. Labi na kung makadungog ta anang, “UNSA MAN? DILI KA MUTUBAG?” Dayon kung mutubag ta kay, “MAO NA IMONG NATUN-AN SA IMONG BARKADA?” or “IN-ANA NA KA KARON? WALA NA KAY UTANG NA LOOB SA MGA NAGPADAKO NIMO!” or ang never dying na “SIGE! TUBAG PA! WALA NA JUD KAY RESPECT!” While sa atong utok, “MA/PA! PAMINAWA SA KO!” Kay tungod dili man kaayo nato maconvince atong parents na maminaw sa atong mga pangrason, diri na ko magpagawas ug panuhot. Also, ibutang pud nako nganong in-ani atong parents para dili unfair sa ilang side. Okay? 3. Dili kay tungod madugay ko ug uli, kay maholdap/masnatchan/ makidnap/gabarkada/gainom/gadrugs/mamatay na ko. (Para ra ni sa mga behave na kabataan sama sa ako ug akong mga barkada. Kung pabadlong ka, diretso na item 4.) Ang Speech: NGANONG DUGAY MAN KAAYO KA NAKAULI? NAG-INOM KA NO? BATA PA KA PERO DAGHAN NA KAAYO KA UG BISYO? NGANONG BAHO MAN KA UG SIGARILYO? NGANONG BAHO MAN KA UG TANDUAY? NGANONG BAHO MAN KA UG ILOK – AY SORRY, INBORN NAMAN DIAY NA SA IMO. OR NGANONG DUGAY MAN KA NAKAULI? NAGSIGE NA MI UG AMPO DIRI SA BIRHEN NGA MUOLI NA KA! UNSA PA MAN DIAY IMONG GIBUHAT SA ESKWELAHAN ANING ORASA? UNSA NALANG KAHA KUNGNASNATCHAN KA? KUNG NAHOLDAP KA, UNSAON MAN NA NIMO? KUNG NARAPE KA? MALIPAY BA KAHA SI KUYA SA IMONG SERVICE? Ang Kamatuoran: Let’s face it guys, pwede biya jud mahitabo sa ato nga madisgrasya ta labi na kung gabii na jud kaayo or kung ikaw na lang isa gahulat ug jeep padulong sa inyong barangay na 326 pa ka kilometro ang kalayo sa imong school. So, acceptable kung magworry atong parents sa atong safety kung dugay ta makauli. Pero kung nailhan jud ta sa atong parents na dili magbugal-bugal, they have no reason to worry kung gabuhat ta ug bad things. Naa lang juy times nga gikapoy na gani ta gikan school nga gaduko na gani ta sa jeep ug makatulog na ta sa ilok sa atong tapad, dayon makadungog pa jud ta anang yaw-yaw nga murag walay salig atong parents sa ato na basig daw gagara na ta. In sum, kung kaila jud atong parents sa ato (once again, sa mga behave ra ni; kung gashot jud ka nga walay pananghid, unta, mahilis imong atay ugma), dili sila mabalaka nga gabuhat ta ug mga bisyo nga wala sila. Pero sabton pud nato nga worried ra atong parents sa atong kahimtang labi na tay mga gwapo ug gwapa biya ta (sa panan-aw ni Papa Jesus).(Atangi ang sumpay)
10
Centro
Kinsa Siya?
Si Arlene Pineda, 20-anyos, estudyante sa Southway College of Tech sa San Franz. Mahlig siya mag pose sa mga photoshoot, adik sa FB nga usahay magpulaw pa. Nangandoy siya
nga mahimong commercial model sa pag-abot sa higayon.
“Walang Iwanan”
BISDAK QUOTES KARON
Walang iwanan kahit saan ka pa mapadpad Walang iwanan kahit kailanma’y di mag-iisa May problema ba kaibigan Huwag mo na sanang isipin na ika’y nag-iisa Kahit nagagalit na ang lahat sa iyo Kahit nagdududa na ang nasa paligid mo Walang iwanan kahit saan ka pa mapadpad Walang iwanan kahit kailanma’y di mag-iisa Dahil ika’y kasama May problema ba kaibigan Huwag kang mag-atubili na ako’y lapitan Di mo naman kailangang mag-alala Nandito lang ako para umalalay Walang iwanan at kahit saan ka pa mapadpad Walang iwanan at kahit kailanma’y di mag-iisa Dahil ika’y kasama Adlib Walang iwanan, walang iwanan Walang iwanan, walang iwanan Walang iwanan, walang iwanan Walang iwanan, walang iwanan Walang iwanan at kahit saan ka pa mapadpad Walang iwanan at kahit kailanma’y di mag-iisa Walang iwanan, walang iwanan Walang iwanan, walang iwanan Kaibigan, kaibigan Kaibigan
6Cyclemind
BATAN-ONG BLOGGER
LUNES, Mayo 27, 2013
KALINGAWAN
BINASAYANG BAHAKHAK
Hinikay ni REY V. POLOYAPOY Manag-uyab nag-date… Baye: Love, gigutom ko. Laki: Unsa may gusto nimo, hamburger? Baye: Dili ko ana. Laki: Unsa man diay, sandwich? Baye: Layo ra gihapon na sa akong gusto. Laki: Itlog na lang be hinuon? Baye: Kana, duol-duol na na sa akong gusto. Laki: Utan? Baye: Makalagot! Wrong spelling pa gyod! Pedro: Doc, regular lagi ko malibang, kada alas 6 as buntag! Doc: Maayo noon na! Unya unsa may problema? Pedro: Alas-7 man gud ko tigmatahan.
MISTER: Hon, asa man tong cheese nga gipapalit nako nimo? MISIS: Naa sa lamesa. MISTER: Floorwax man lagi ni?! MISIS: Cheese na oi. Ako lang gibutangan ug ‘Floorwax’ para dili kitkiton sa ilaga. Wais sa?
LUNES, Mayo 27, 2013
11
Centro
AAMININ...TINOUD , DI BA? Kaning mga Pinoy jud mahilig jud kaayo sa sugal. Kadto sa unang sikat pa ang jai-alai, maghilak ang adlaw sa akong amahan ug inahan nga dili makapatad sa jai-alai. Naundang kadjot ang dula sa Jai-alai tungod sa kontrobersya nga nasangkutan ni Presidente Estrada. Karon akong namatikdan nga uso napud ning gitawag nilang SWERTRES nga gipasikat sa taga PCSO. Para sa ako lang ha, kaning swertres mura ra gihapon ni ug jai-alai. Swertres gikan ni sa duha (2) ka pinulungan “Swerte “ which means “Lucky” and the Spanish word “Tres” meaning “Three”. Ang kalainan an-
ang atong
ROVING CAMERA SYARO DI MO KASABOT..
ing Swertres sa Jai-alai, kay ang Swertres, gigamitan ni siya ug makina nga gigamitan pareha sa pagbola sa LOTTO dayon kining jai-alai, mura ni sha ug usa ka sports. Ug kung naay itandi ani nga sports, mura ni siya ug CRICKET (sa ako lang panlantaw ha). Dili nato ma-blame ang mga Pinoy na mabuang aning sugala kay tungod pud ni sa kawad-on, sa ing aning butanga makatagamtam sila ug kalipay. Dako sad pud ang matabang aning Swertres pero dili pud maayo nga ma-adik pud ani kay sa sugal, duha ra jud ang paingnan, ang MAPILDI ug ang MUDAOG.
ISPORTS
LUNES, Mayo 27, 2013
12
Centro
Boxers sa GenSan kampeyon sa PNG GENERAL SANTOS CITY Naging kampeon ang GenSan Team sa nahuman nga 2013 Philippine Olympic Committee-Philippine Sports Commission(POC-PSC) Philippine National Games sa Rizal Memorial Coliseum.
Kini human nasakmit ang lima ka bulawang medalya gikan sa tulo ka mga lalaking boxer ug duha usab sa babaye. Sumala pa ni Arnel Andeporda, vice president sa Amateur Boxing Assiciation
of the Philippines(ABAP) GenSan nga midaug sa championship sa youth category silang Regielou Alde, 49 kg; Virgil de Goma, 52 kg; Angelo Plaña, 56 kg; Alexiel Dargantes, 50 kg; og Paula Grace Ganton, 52 kg.
Samtang midaug usab ug silver medals silang Joas Jordan sa 46 kg ug Julie May Crayop sa 48 kg samtang bronze medals ang nasakimit nilang Jose Bañez og Jake Bornea. Nasayran nga silang
Tirahan sa last 3 minutes
Usa sa mga boxers sa GenSan nga malampusong mikampeyon sa PNG.
Boxing fan, giluba pagkapildi ni Guerrero vs. Mayweather CAGAYAN DE ORO CITY - Padayong nagpaalim ang usa ka batan-on human dunggab sulod sa balay kalingawan sa Barangay Gusa dinhi sa dakbayan sa Cagayan de Oro. Kini human gipildi ni US undefeated welterweight boxing champion Floyd Mayweather Jr si six-time champion at four-division world champion Robert “The Ghost” Guerrero atol sa ilang away
Bornea ug Plaña pulos miembro sa Philippine National Team. Ang Gensan boxer gigunitan sa boxing coach nga silang Felix Pontino, Dexter Benatero og Ronnie Tanalion.
didto sa MGM Grand, Las Vegas,Nevada kagahapong adlawa. Giila ang biktima nga si Etan Berba, 18-anyos ug residente sa maong lugar. Matud sa report nga sobra ang kalipay sa biktima tungod sa nadag-an niyang salapi gikan sa kainom niini ug wala kapugngi nga gibiay-biay pa si Guerrero nga walay match sa pakigsangka kang Mayweath-
er. Ang wala mahibal-i sa biktima nga may hilom nga napungot nga fan ni Guerrero kaniya sa tupad lamisa tungod sa iyang kasobra kasaba hinungdang nagbuak kini sa botelya sa beer ug gilayong dunggab sa likod niini. Gilayong gidala sa Northern Mindanao Medical Center ang biktima aron mahatagan sa tukmang medikasyon. Paspas usab nga misi-
bat ang suspek nga naila lamang sa pangalang Titing aron makalikay sa modakop nga pulis kaniya. Dumduman nga usa usab ka boxing fan kaniadto ni Cuban boxing champion Guillermo Rigondeaux ang nadunggaban sa dumadapig ni kanhi Pinoy boxing champion Nonito Donaire didto sa Claveria,Misamis Oriental sa dihang napildi ang pambato sa Pilipinas.
GENERAL SANTOS CITY - Dili mahimutang ang mga fans sa duha ka team nga nag-atbang alang sa championship ng Summer Games 2013. Kaganihang udto sa dihang nagdula tali sa Brgy. Bula ug Fatima kung asa midaug ang unang giasoy nga team sa iskor nga 8179. Sumala pa ni Commissioner Glen Gabayeron nga nahimong mainiton ang ulahing tulo ka minuto sa dula tungod abanse ug 6 points ang Brgy. Fatima. Gumikan niini, nagsininggitanay ang mga fans sa managlahing grupo nga misangko sa usa ka showdown sa duha ka babaye ug nakakuha ug atensyon ang 22-anyos nga dalaga tungod gihubo niini ang iyang sinena. Wala pa kini nakuntento sa dihang gibira paubos ang iyang bra ug gipakita ang duha ka dagkong dughan. Mikanaog ang maong babaye sa court gikan sa bench ug gihagit ang pikas nga fans apan gipabalik kini sa mga referees.