Chris cultuur 24x21 lr by Chris Van Minnebruggen

Portfolio cultuur toerisme Chris Van Minnebruggen chris.vanminnebruggen@telenet.be 1

Portfolio cultuur toerisme Chris Van Minnebruggen chris.vanminnebruggen@telenet.be

Kort • Cultuur en toerisme lijken gescheiden werelden in de media. • Toch ligt daar een rijk raakvlak voor het rapen. • Vooral vijftigers op zoek naar inhoud (her)ontdekken er oude interesses. • Goed gekozen reportages wijzen de weg.

Als beroepsjournalist ben ik sinds het begin van mijn loopbaan gespecialiseerd in het toerisme. Gaandeweg is het me opgevallen dat cultuur en toerisme zelden in één adem worden genoemd. Het lijken wel twee gescheiden werelden en het scheelt niet veel of cultuur met een grote C komt alleen maar voor in reportages over stedentrips. Vaak op obligate wijze. Zelf maak ik al enkele jaren reportages die dat raakvlak tussen cultuur en toerisme bewandelen. Twee gebeurtenissen hebben me op dat idee gebracht: ik vatte een poos geleden een studie cultuurwetenschappen aan en - daarover sprekend - stel ik vast dat veel mensen een brede culturele interesse hebben. Vooral de groeiende groep vijftigers is klaar om die interesse op te pikken en op ontdekking te gaan. Hun verhaal is gekend: de kinderen gaan de deur uit, ze krijgen meer vrije tijd, er is terug ruimte voor sluimerende interesses die ze in hun eerdere, drukke bestaan links lieten liggen. In dit portfolio stel ik enkele van mijn cultuurtoeristische reportages voor. Een visuele impressie van de gepubliceerde artikels, vaak met eigen foto’s, naast de oorspronkelijke teksten.

: r e dn o s k n iL d naV yrneH a a r g ot of f o h

CVM

MV C

: r e dn o r e i H av rueiretnI ed naV rood

8VheVg 9Vk^Y ;g^ZYg^X]! ;gVco A^hoi! C^ZiohX]Z! LV\cZg! HX]deZc]VjZg! G^X]VgY HigVjhh Zc 7Zg" a^do! db HX]âaZg Zc <dZi]Z c^Zi iZ kZg\ZiZc! oZ ]ZWWZc Zg VaaZbVVa \ZlddcY Zc \ZlZgì# KVc YZ KZaYZ Wdjli Zg VVc YZ 7ZakZYZgZg 6aaZZ ]Zi ]j^h =d]Z EVeeZac! lVVg ]^_ idi &.&, bZi o^_c \Zo^c oVa ldcZc# 9Z ij^c Zc YZ WZa"ZiV\Z o^_c iZ WZo^X]" i^\Zc# AZi Zg de YZ ZaZ\VciZ a^_c kVc YZ igVe! ]ZaZ" bVVa o^_c hi^_a# <ZZc ZmjWZgVciZ WadZbbdi^ZkZc! lZa ZZc gjhi^\Z! [jcXi^dcZaZ \da[WZlZ\^c\# <ZbV" i^\YZ _j\ZcYhiâ ]ZZi ]Zi ^c YZ gdjiZ[daYZg! lVi l^_hi de ZZc WZ]ZZghiZ a^_ckdZg^c\# >c YZ ij^c hiVVi ZZc WZZaY_Z kVc o^_c kg^ZcY <Zdg\Zh B^ccZ# =Zi Zc^\Z eZg[ZXi WZlVVgYZ KVc YZ KZaYZ"^ciZg^Zjg k^cY _Z ^c YZ KâaV HâWZgWa^X` ^c YZ =jbWdaYihigV Z# 9VVg ]j^hi ]Zi C^ZiohX]Z"VgX]^Z[# 9Z Òadhdd[ lddci Zg idi VVc o^_c YddY# KVc YZ KZaYZ g^X]i ]Zi ]j^h dec^Zjl ^c de kgVV\ kVc :a^hVWZi] ; ghiZg" C^ZiohX]Z! ;g^ZYg^X]h ojh# BZiZZc W^_ ]Zi W^ccZc" `dbZc \ZZ[i ]^_ o^_c k^hîZ`VVgi_Z V[ bZi ZZc YZjg`cde iZ`ZcZcY kddg YZ gZhi kVc ]Zi ^ciZg^Zjg# :ZcbVVa W^ccZc `db _Z dcYZg YZ ^cYgj` kVc YZ

hVbZc]dg^\]Z^Y YZg Y^c\Zc# 9Z o^iWVc`Zc! YZ W^" Wa^di]ZZ`! iV[Za Zc hidZaZc! YZ kaZj\Zae^Vcd Zc YZ bdcjbZciVaZ `VX]Za# IdX] Wa^_[i ]Zi \Z]ZZa hdWZg#

Twee scholen

BVVg `ZgZc lZ iZgj\ cVVg Éh bVch deYgVX]i# Jî o^_c XdciVXiZc aZZgi ]^_ YVi ]Zi YZ dcilZgeZgh Zc jîkdZgYZgh kddgVa VVc kdgb^c\ Zc deaZ^Y^c\ dci" WgZZì# LVVgde YZ \gddi]Zgid\ ^c o^_c Wj^YZa iVhi Zc ZZc eg^k hX]dda ÒcVcX^Zgi! YZ @jchi\ZlZgWZhX]j" Duitsland viert 90 jaar Bauhaus, Walter Gropius’ aZ `jchic^_kZg]Z^YhhX]dda ! Y^Z ^c &.%, deZci# KVc hogeschool voor ]Zi architectuur toegepaste YZ KZaYZ dcilZgei \ZWdjl Zc en g^X]i Zg lZg`" eaVVihZc ^c kddg \djYhbZYZc! WdZ`W^cYZgh! `ZgV" kunsten in Weimar, die in het interbellum flink b^Z``jchi! bZiVVaWZlZg`^c\! oZa[h lZkZc Zc wat ideeën over bouwen en wonen overhoop WdgYjgZc# =^_ ]ZZ[i Zg dd` ZZc eg^k ViZa^Zg# AViZg haalde. Voorbode van dat Bauhaus was de kda\i ZgiZ\ZcdkZg YZ @jchihX]jaZ! ZZc ]d\ZhX]dda kddg `jchiVbWVX]i Zc kdgb\Zk^c\# Kunstgewerbeschule van de Antwerpse architect EaVccZc kddg ZZc VgX]îZXijjgdeaZ^Y^c\ `dbZc c^Zi Henry Van delVci Velde. Hij liet inYZ Duitsland flink kVc YZ \gdcY! Va \Vjl gVVì Z^\Zco^cc^\Z gVVY\ZkZg \ZWgdjâaZZgY bZi YZ XdchZgkVi^ZkZ \gddi" wat sporen na. Genoeg om er een route door ]Zgid\# KVc YZ KZaYZ `g^_\i hiZZYh b^cYZg heZZagj^b" Thüringen en een stukje Saksen rond te maken, iZ# 6ah YZ ViZa^Zgh c^Zi l^chi\ZkZcY Wa^_`Zc! ]djYi YZ 3

met Weimar als aantrekkelijke uitvalsbasis.

PASAR MEI 2009

MV C

052-055 pamei09.indd 53

d] cZb Vh

!Z]Xho iZ^C !ioh^A o c Vg; !]X^ gYZ^ g; Y^ kV9 gVehV8

15-04-2009 13:33:58

Henry Van de Velde en het Bauhaus Tekst: Chris Van Minnebruggen Foto’s: Chris Van Minnebruggen en Alexander Burzik

Van de Velde is eerst schilder, maar werpt zich later

helemaal zijn stijl. Geen exuberante bloemmotie-

als architect op de jugendstil. Hij ontwerpt huizen,

ven, wel een rustige, functionele golfbeweging.

meubels, hele interieurs, tot eetgerij en jurken toe.

Gematigde jugendstil heet het in de routefolder,

Allemaal om een harmonieus geheel te creëren dat

wat wijst op een beheerste lijnvoering. In de tuin

wonen en leven op elkaar afstemt.

staat een beeldje van zijn vriend Georges Minne.

Spurten we door ’s mans geschiedenis, dan zien

Het enige perfect bewaarde Van de Velde-interieur

we hem in 1901 opduiken in Weimar. Net geen

vind je in de Villa Silberblick in de Humboldtstraße.

veertig, wordt hij raadgever van groothertog

Daar huist het Nietzsche-archief. De filosoof

Wilhelm-Ernst van Saksen-Weimar. Die heeft een

woonde er tot aan zijn dood. Van de Velde richtte

creatief brein nodig om de slabakkende ambachte-

het huis opnieuw in op vraag van Elisabeth Förster-

lijke productie te activeren.

Nietzsche, Friedrichs zus. Meteen bij het binnenkomen geeft hij zijn visitekaartje af met een deurknop

Hohe Pappeln en Nietzsche-archief

tekenend voor de rest van het interieur. Eenmaal

Wie zou er niet tekenen voor een opdracht in

binnen kom je onder de indruk van de samenho-

Weimar? De stad met het langgerekte park aan de Ilm is dan niet groot, het blijft een culturele metropool waar je niet omheen kunt. Bach, Lucas Cranach, Caspar David Friedrich, Franz Liszt, Nietzsche, Wagner, Schopenhauer, Richard Strauss en Berlioz, om Schiller en Goethe niet te vergeten, ze hebben er allemaal gewoond en gewerkt. Van de Velde bouwt er aan de Belvederer Allee het huis Hohe Pappeln waar hij tot 1917 met zijn gezin zal wonen. De tuin en de bel-etage zijn te bezichtigen. Let er op de elegante lijn van de trap,

kunst, metaalbewerking, zelfs weven en borduren. Hij had er ook een privéatelier. Later volgde ertegenover de Kunstschule, een hogeschool voor kunstambacht en vormgeving. Plannen voor een architectuuropleiding kwamen niet van de grond, want al gauw raakte de eigenzinnige raadgever gebrouilleerd met de conservatieve groothertog. Van de Velde krijgt steeds minder speelruimte. Als de ateliers niet winstgevend blijken, houdt de groothertog de vinger op de knip en vraagt Van de Velde in 1914 zijn ontslag. Dat krijgt hij pas in oktober 1915, als de school de deuren sluit. Duitsland heeft in volle oorlog andere katten te geselen, de Belg wordt als staatsvijandig beschouwd en verlaat Weimar in april 1917, moe getergd. righeid der dingen. De zitbanken, de bibliotheek,

Gropius’ Bauhaus

tafel en stoelen, de vleugelpiano en de monumen-

Twee jaar later, de grote oorlog is voorbij, waait

tale kachel. Toch blijft het geheel sober.

er een frisse wind door de stad. Architect Walter Gropius neemt zijn intrek in Van de Veldes hoge-

Twee scholen

school. De twee kennen elkaar en Van de Velde

Maar keren we terug naar ’s mans opdracht. Uit

heeft heel subtiel Gropius’ kandidatuur voor het

zijn contacten leert hij dat het de ontwerpers en

directeurschap van wat voortaan het Staatliches

uitvoerders vooral aan vorming en opleiding ont-

Bauhaus heet gesteund.

breekt. Waarop de groothertog in zijn buidel tast en

Voor Gropius is architectuur dé centrale kunst

een privéschool financiert, de Kunstgewerbeschule

waaraan de toegepaste kunsten dienstbaar zijn. Hij

(kunstnijverheidsschool) die in 1907 opent. Van de

schuwt het experiment niet en haalt leermeesters

Velde ontwerpt het gebouw en richt er werkplaat-

in huis die gevestigde opvattingen op hun kop dur-

sen in voor goudsmeden, boekbinders, keramiek-

ven zetten. Johannes Itten, Paul Klee, Kandinsky,

Lyonel Feininger, Josef Albers, Oskar Schlemmer en

oprukkende fascisme, maar als Hitler in 1933 aan

Marcel Breuer zullen er les geven. Legendarisch zijn

de macht komt, moet het Bauhaus dicht.

de feesten die leraars en studenten samen organi-

Vandaag huist de Bauhaus Universität in Van de

seren. En Weimar mag meegenieten van de crea-

Veldes schoolgebouwen. Je kunt er opnieuw voor

tieve explosie, soms met gemengde gevoelens.

architect, bouwingenieur en aanverwante beroe-

Het Bauhaus wil ook productief zijn. Ontwerpen

pen studeren. De moeite waard om er door de

en materialen moeten industriële productie moge-

gangen te dwalen. De rectorkamer van Walter

lijk maken. Betaalbaar voor een ruim publiek. Het

Gropius is op aanvraag te bezichtigen. Mis het

lukt Gropius niet en terwijl de school het financi-

Bauhausmuseum op de Theaterplatz niet. Het pre-

eel opnieuw lastig heeft, beginnen behoudsge-

senteert een zeer goede staalkaart van ontwerpen

zinde krachten hem tegen te werken. Eerst neemt

en verwezenlijkingen, én het opent met een ruimte

Hannes Meyer het directeurszitje over, later de

die helemaal aan Van de Velde gewijd is.

beroemde architect Mies van der Rohe. Die probeert de school overeind te houden ondanks het

Van de Velde elders Van de Velde heeft nog meer ‘handtekeningen’

CVM

nagelaten in de streek. Een ontwerp voor een

BAUHAUS

Nietzsche-monument is nooit uitgevoerd, maar op de Carl-Zeiß-Platz in Jena tekende hij voor het schit-

Links: Het Ernst Abbemonument in Jena. De marmeren buste is van de hand van Max Klinger.

terende Ernst-Abbemonument. Die natuurkundige

Rechts: Haus Schulenberg in Gera. Van de Velde ontwierp het voor een textielbaron, vandaag is het tot in de puntjes gerestaureerd.

werkte als opticus voor Carl Zeiß aan microscopen en lenzen. Tegelijk was hij een sociaal hervormer. Hij

Kiezen voor Weimar

\gddi]Zgid\ YZ k^c\Zg de YZ `cê Zc kgVV\i KVc YZ KZaYZ ^c &.&) o^_c dcihaV\# 9Vi `g^_\i ]^_ eVh ^c dìd" WZg &.&*! Vah YZ hX]dda YZ YZjgZc hajî# 9jîhaVcY ]ZZ[i ^c kdaaZ ddgad\ VcYZgZ `ViiZc iZ \ZhZaZc! YZ 7Za\ ldgYi Vah hiVVihk^_VcY^\ WZhX]djlY Zc kZgaVVi LZ^bVg ^c Vegâ &.&,! bdZ \ZiZg\Y#

Gropius’ Bauhaus

IlZZ _VVg aViZg! YZ \gdiZ ddgad\ ^h kddgW^_! lVV^i Zg ZZc [g^hhZ l^cY Yddg YZ hiVY# 6gX]^iZXi LVaiZg <gde^jh cZZbi o^_c ^cigZ` ^c KVc YZ KZaYZh ]d\Z" hX]dda# 9Z ilZZ `ZccZc Za`VVg Zc KVc YZ KZaYZ ]ZZ[i ]ZZa hjWi^Za <gde^jhÉ `VcY^YVijjg kddg ]Zi Y^gZXiZjghX]Ve kVc lVi kddgiVVc ]Zi HiVVia^X]Zh 7Vj]Vjh ]ZZi \ZhiZjcY#

Pasar tips Om nog meer uit je verblijf te halen, geven we hier nog een paar extra culturele tips. Haus am Horn, Weimar: het eerste modernistische gebouw uit de Bauhausstal, van de hand van Georg Muche en inmiddels werelderfgoed. Beperkt toegankelijk, info op www.hausamhorn.de, tel. 00-49-3643 545 401 (Klassik Stiftung). Jentower: verbluffend panorama over Jena. Een lift brengt je naar de 28ste verdieping, 128 m hoog. Museum voor toegepaste kunst, Greizer Straße in Gera: prima collectie, veel keramiek geïnspireerd door Bauhaus en art deco. Otto Dix Haus, Mohrenplatz in Gera: geboortehuis van de kunstenaar, in het bezit van 400 originele werken.

Kddg <gde^jh ^h VgX]îZXijjg Y XZcigVaZ `jchi lVVgVVc YZ idZ\ZeVhiZ `jchiZc Y^ZchiWVVg o^_c# =^_ hX]jli ]Zi ZmeZg^bZci c^Zi Zc ]VVai aZZgbZZhiZgh ^c ]j^h Y^Z \ZkZhi^\YZ dekVii^c\Zc de ]jc `de Yjg" kZc oZiiZc# ?d]VccZh >iiZc! EVja @aZZ! @VcY^ch`n! AndcZa ;Z^c^c\Zg! ?dhZ[ 6aWZgh! Dh`Vg HX]aZbbZg Zc BVgXZa 7gZjZg ojaaZc Zg aZh \ZkZc# AZ\ZcYVg^hX] o^_c YZ [ZZhiZc Y^Z aZgVVgh Zc hijYZciZc hVbZc dg\V" c^hZgZc# :c LZ^bVg bV\ bZZ\Zc^ZiZc kVc YZ XgZV" i^ZkZ Zmeadh^Z! hdbh bZi \ZbZc\YZ \ZkdZaZch# =Zi 7Vj]Vjh lâ dd` egdYjXi^Z[ o^_c# DcilZgeZc Zc bViZg^VaZc bdZiZc ^cYjhig^ aZ egdYjXi^Z bd\Z" a^_` bV`Zc# 7ZiVVaWVVg kddg ZZc gj^b ejWa^Z`# =Zi ajì <gde^jh c^Zi Zc iZgl^_a YZ hX]dda ]Zi ÒcVcX^" ZZa dec^Zjl aVhi^\ ]ZZ[i! WZ\^ccZc WZ]djYh\Zo^c" YZ `gVX]iZc ]Zb iZ\Zc iZ lZg`Zc# :Zghi cZZbi =VccZh BZnZg ]Zi Y^gZXiZjghoî_Z dkZg! aViZg YZ WZ" gdZbYZ VgX]îZXi B^Zh kVc YZg Gd]Z# 9^Z egdWZZgi YZ hX]dda dkZgZ^cY iZ ]djYZc dcYVc`h ]Zi degj`" `ZcYZ [VhX^hbZ! bVVg Vah =îaZg ^c &.(( VVc YZ bVX]i `dbi! bdZi ]Zi 7Vj]Vjh Y^X]i# KVcYVV\ ]j^hi YZ 7Vj]Vjh Jc^kZghî~i ^c KVc YZ KZa" YZh hX]dda\ZWdjlZc# ?Z `jci Zg dec^Zjl kddg Vg" X]îZXi! Wdjl^c\Zc^Zjg Zc VVckZglVciZ WZgdZeZc hijYZgZc# 9Z bdZîZ lVVgY db Zg Yddg YZ \Vc\Zc iZ YlVaZc# 9Z gZXidg`VbZg kVc LVaiZg <gde^jh ^h de VVckgVV\ iZ WZo^X]i^\Zc# B^h ]Zi 7Vj]Vjh" bjhZjb de YZ I]ZViZgeaVio c^Zi# =Zi egZhZciZZgi ZZc oZZg \dZYZ hiVVa`VVgi kVc dcilZgeZc Zc kZg" lZoZca^_`^c\Zc! c ]Zi deZci bZi ZZc gj^biZ Y^Z ]ZaZbVVa VVc KVc YZ KZaYZ \Zl^_Y ^h#

Van de Velde elders

KVc YZ KZaYZ ]ZZ[i cd\ bZZg È]VcYiZ`Zc^c\ZcÉ cV\ZaViZc ^c YZ higZZ`# :Zc dcilZge kddg ZZc C^ZiohX]Z"bdcjbZci ^h cddî jî\ZkdZgY! bVVg de YZ 8Vga"OZ^ "EaVio ^c ?ZcV iZ`ZcYZ ]^_ kddg ]Zi hX]îiZgZcYZ :gchi"6WWZbdcjbZci# 9^Z cVijjg`jc" Y^\Z lZgìZ Vah dei^Xjh kddg 8Vga OZ^ VVc b^Xgd" hXdeZc Zc aZcoZc# IZ\Za^_` lVh ]^_ ZZc hdX^VVa ]ZgkdgbZg# =^_ kdZgYZ Vah ZZghiZ YZ VX]ijgZcYV\ ^c Zc \V[ lZg`cZbZgh ^chegVV` W^_ WZaVc\g^_`Z WZ" ha^hh^c\Zc# =Zi bdcjbZci lZZghe^Z\Zai Y^Z hdX^VaZ WZld\Zc]Z^Y# 8ZcigVVa dcYZg YZ `dZeZa hiVVi ZZc ]dd\ \ZeaVVihiZ WjhiZ kVc :gchi 6WWZ! de YZ hd`" `Za ZZc WVh"gZa^ [ lVVgde 6WWZ o^X] dci[Zgbi dkZg ZZc _dc\Z hb^Y# De YZ W^ccZcbjgZc ZZc ]ZaZ gZZ`h gZa^ [h kVc 8dchiVci^c BZjc^Zg! dYZh VVc ]Zi aVWZjg kVc YZ ]VcYZcVgWZ^Y# :Zc aVVihiZ hide kdZgi cVVg YZ HigV Z YZh ;g^ZYZch ^c <ZgV# =Zcgn KVc YZ KZaYZ dcil^Zge Zg ZZc aVcY" ]j^h kddg EVja HX]jaZcWjg\! ZZc kVc YZ kZaZ iZm" i^ZaWVgdccZc# KZglVVgaddhY ^c YZ 99G"i^_Y! `gZZ\ ]Zi cZi Vah kZZa VcYZgZ ^cYgj`lZ``ZcYZ kâaVÉh ^c <ZgV ZZc `dhiWVVg ilZZYZ aZkZc# =Zi ^h cj Z^\Zc" Ydb kVc ehnX]^ViZg Zc KVc YZ KZaYZ[Vc Kda`Zg @^ZahiZ^c# =^_ ]ZZ[i ]Zi ]ZaZ eVcY b^cji^Zjh \ZgZh" iVjgZZgY de WVh^h kVc dg^\^cZaZ eaVccZc Zc dci" lZgeZc! kVc bZjWZahid[[Zc idi WZ]Vc\! kVc eVg`Zibdi^ZkZc idi a^X]iVgbVijgZc# IZ\Za^_` kZg" oVbZai ]^_ eaVccZc! WdZ`Zc Zc bZjWZah kVc KVc YZ KZaYZ# =Zi ]j^h ^h de VVckgVV\ iZ WZo^X]i^\Zc! dd` ZZc gdcYaZ^Y^c\ kVai iZ dg\Vc^hZgZc#

PASAR MEI 2009

052-055 pamei09.indd 54

BVV` _Z VaaZZc kddg =Zcgn KVc YZ KZaYZ ZZc igê cVVg I] g^c\Zc! `^Zh YVc LZ^bVg Vah jîkVahWVh^h# 9Z hiVY ^h dkZgo^X]iZa^_`! ]ZZ[i Ó^c` lVi \gdZc Zc ZZc VVc\ZcVVb kZg`ZZghkg^_ XZcigjb bZi iZggVh" hZc! l^c`Zah Zc ]^hidg^hX]Z \ZWdjlZc# ?ZcV dd\i aZkZcY^\Zg! _dc\Zg! bVVg b^cYZg `cjh# BZZg ]dd\" Wdjl dd`# <ZgV ]ZZ[i YVi `cVeeZ =Vjh HX]jaZc" WZg\! bVVg odg\ YVi _Z c^Zi kddg ZZc \ZhadiZc YZjg hiVVi# :Zc WZodZ` `g^_\i kVhi bZZg WZiZ`Zc^h Vah _Z dd` gdcYlVcYZai ^c YZ ZZgi^_Yh X]^fjZ l^_`Zc Zc _Z aVVi \^YhZc aVc\h YZ VgX]îZXijjg kVc I]âd HX]d" YZg! aZZga^c\ kVc =Zcgn KVc YZ KZaYZ# <V _Z kddg .% _VVg 7Vj]Vjh! YVc a^\i LZ^bVg de" c^Zjl kddg YZ ]VcY# Idi * _ja^ addei Zg 7Vj]Vjh @aVhh^hX]! YZ WZaVc\g^_`hiZ iZciddchiZaa^c\! de k^Zg adXVi^Zh ^c YZ hiVY# >c ]Zi cV_VVg kda\Zc cd\ WZaVc\" g^_`Z iZciddchiZaa^c\Zc ^c ?ZcV @VcY^ch`n Zc 6edaYV ;Z^c^c\Zg # 11

voerde als eerste de achturendag in en gaf werknemers inspraak bij belangrijke beslissingen. Het monument weerspiegelt die sociale bewogenheid. Centraal onder de koepel staat een hoog geplaatste

Praktisch adressen Duitse Nationale Dienst voor Toerisme, Gulledelle 92, 1200 Brussel; tel. 02-245 97 00, www.duitsland-vakantieland.be. Thüringer Tourismus GmbH, Postfach 900407, D-99107 Erfurt, tel. 00-49-3613 74 20, www.thueringen-tourismus.de. Tourist-Information Weimar, Markt 10, D-99423 Weimar, tel. 00-49-3643 74 50, www.weimar.de. Henry Van de Velderoute De folder – ook in het Nederlands – voert je langs zijn nalatenschap in Thüringen en Saksen. Adressen en openingsuren, rondleidingen en enkele verblijfsarrangementen staan erop vermeld. Info: Henry van de Velde-Gesellschaft, tel. 00-49-2331 207 31 31, www.van-de-velde-route.de (download). Bauhaus 2009 Het zwaartepunt van de activiteiten ligt in de deelstaat Thüringen, maar er zijn ook tentoonstellingen en evenementen in Dessau en Berlijn. Alle info, inclusief verblijfsarrangementen op www.bauhaus2009.de.

PASAR MEI 2009

15-04-2009 13:34:07

052-055 pamei09.indd 55

buste van Ernst Abbe, op de sokkel een bas-reliëf waarop Abbe zich ontfermt over een jonge smid. Op de binnenmuren een hele reeks reliëfs van Constantin Meunier, odes aan het labeur van de handenarbeid.

15-04-2009 13:34:09

Een laatste stop voert naar de Straße des Friedens in Gera. Henry Van de Velde ontwierp er een landhuis voor Paul Schulenburg, een van de vele textielbaronnen. Verwaarloosd in de DDR-tijd, kreeg het net als veel andere indrukwekkende villa’s in Gera een kostbaar tweede leven. Het is nu eigendom van psychiater en Van de Veldefan Volker Kielstein. Hij heeft het hele pand minutieus gerestaureerd op basis van originele plannen en ontwerpen, van meubelstoffen tot behang, van parketmotieven tot lichtarmaturen. Tegelijk verzamelt hij plannen, boeken en meubels van Van de Velde. Het huis is op aanvraag te bezichtigen, ook een rondleiding valt te organiseren.

Kiezen voor Weimar Maak je alleen voor Henry Van de Velde een trip naar Thüringen, kies dan Weimar als uitvalsbasis. De stad is overzichtelijk, heeft flink wat groen en een aangenaam verkeersvrij centrum met terrassen, winkels en historische gebouwen. Jena oogt levendiger, jonger, maar minder knus. Meer hoogbouw

ook. Gera heeft dat knappe Haus Schulenberg,

Ga je voor 90 jaar Bauhaus, dan ligt Weimar op-

maar zorg dat je niet voor een gesloten deur staat.

nieuw voor de hand. Tot 5 juli loopt er Bauhaus

Een bezoek krijgt vast meer betekenis als je ook

Klassisch, de belangrijkste tentoonstelling, op vier

rondwandelt in de eertijds chique wijken en je laat

locaties in de stad. In het najaar volgen nog be-

gidsen langs de architectuur van Thilo Schoder,

langrijke tentoonstellingen in Jena (Kandinsky) en

leerling van Henry Van de Velde.

Apolda (Feininger).

Pasar tips Om nog meer uit je verblijf te halen, geven we hier nog een paar extra culturele tips. • Haus am Horn, Weimar: het eerste modernistische gebouw uit de Bauhausstal, van de hand van Georg Muche en inmiddels werelderfgoed. Beperkt toegankelijk, info op www.hausamhorn.de, tel. 00-49-3643 545 401 (Klassik Stiftung). • Jentower: verbluffend panorama over Jena. Een lift brengt je naar de 28ste verdieping, 128 m hoog. • Museum voor toegepaste kunst, Greizer Straße in Gera: prima collectie, veel keramiek geïnspireerd door Bauhaus en art deco. • Otto Dix Haus, Mohrenplatz in Gera:

Praktisch adressen • Duitse Nationale Dienst voor Toerisme, Gulledelle 92, 1200 Brussel; tel. 02-245 97 00, www.duitsland-vakantieland.be. • Thüringer Tourismus GmbH, Postfach 900407, D-99107 Erfurt, tel. 00-49-3613 74 20, www.thueringen-tourismus.de. • Tourist-Information Weimar, Markt 10, D-99423 Weimar, tel. 00-49-3643 74 50, www.weimar.de. Henry Van de Velderoute De folder – ook in het Nederlands - voert je langs zijn nalatenschap in Thüringen en Saksen. Adressen en openingsuren, rondleidingen en enkele verblijfsarrangementen staan erop vermeld. Info: Henry van de Velde-Gesellschaft, tel. 00-49-2331 207 31 31, www.van-de-velde-route.de (download). Bauhaus 2009 Het zwaartepunt van de activiteiten ligt in de deelstaat Thüringen, maar er zijn ook tentoonstellingen en evenementen in Dessau en Berlijn. Alle info, inclusief verblijfsarrangementen op www.bauhaus2009.de.

geboortehuis van de kunstenaar, in het bezit van 400 originele werken.

Toen Geert Verbeke er genoeg van had, verkocht hij zijn transportToen Geert Verbeke er genoeg van had, bedrijf, maar hield de 20.000 m² loodsen en 12 hectare open terrein. verkocht hij zijn transportbedrijf, maar Hij verbouwde de hangars tot expositieruimte en gaf de natuur haar ik op een maandagvrijheid Sinds 2007 stelt hij er zijn eigenlskunstcollectie tentoon, hield de 20.000 m² loodsen en terug. 12 hectare door de organiseert hij tijdelijke tentoonstellingen en ochtend geeft hij veelbelovende open terrein. Hij verbouwde de hangars containertunnel de kunstenaars ruimte om te werken. Welkom in de Verbeke Foundation. Verbeke Foundation tot expositieruimte en gaf de natuur haar binnenstap, staat Geert Verbeke vrijheid terug. Sinds 2007 stelt hij er zijn met ontbloot bovenlijf, het zweet eigen kunstcollectie tentoon, organiseert op zijn voorhoofd, eigenhandig kruiwagens vol zand te scheppen. hij tijdelijke tentoonstellingen en geeft hij

Binnen had hij een strandje

CVM

kunstcollectie gewerkt en was constant in de weer. Als ik het kantoor op zaterdagmiddag afsloot, wilde ik mijn gedachten verzetten. Mijn vrouw en ik trokken naar tentoonstellingen en veilingen, gingen op atelierbezoek. We verzamelden collages en kochten werk van hedendaagse kunstenaars.’ Dat doet hij nog. Wat de collages en assemblages betreft heeft Verbeke naar eigen zeggen een bijna volledig overzicht van wat de Belgische kunstscène sinds 1916 heeft voortgebracht, Dadaïsten en surrealisten incluis. Een unieke verzameling waarover nu een boek in de maak is. Ook jonge, hedendaagse kunst wekt zijn interesse. ‘Het gaat mij niet om namen, het gaat me om kwaliteit en potentieel’, beklemtoont de verzamelaar. ‘Trouwens, als je moet oppassen met je centen denk je meer na over wat je koopt en maak je betere keuzes, vind ik.’ Van subsidies wil hij al helemaal niet weten. ‘Als je daarmee begint, komen er ook een boel verplichtingen op je af. Ik zou niet verdragen dat iemand anders of een instantie me komt vertellen wat ik moet doen of laten.’

Verbeke Foundation Een eigenzinnige kunstcollectie CVM

jargon de artists in residence. Recycleren is dus belangrijk voor Aanvragen genoeg, maar lang Verbeke? â&#x20AC;&#x2DC;Tuurlijk man, kijk om je niet iedereen kan aan de slag bij heen en denk eens na waar we alde stichting. â&#x20AC;&#x2DC;Een kunstenaar lemaal mee bezig zijn. Scheepsmoet aansluiting vinden bij het ladingen goedkope consumptieopzet hier. Ik zou trouwens geen goederen komen uit China naar kunstenaar willen zijn tegenwoorhier. Wij sturen oud papier en dig. Probeer maar eens origineel gebruikte elektriciteitsdraad naar uit de hoek te komenâ&#x20AC;&#x2122;, stelt ginder om er het koper uit te Verbeke. â&#x20AC;&#x2DC;Ik ben vaak teleurgehalen. Is er een keukentoestel steld in wat ik zie. Te weinig jonge kapot, smijt maar weg en koop artiesten kijken naar het verleden een nieuw. Hoe surrealistisch en veel werk is ook niet voor deze toch! Hier proberen we â&#x20AC;&#x2122;t anders. omgeving geschikt. De echte Onze serres zijn tweedehands, de vernieuwing zit volgens mij in de tafelbladen zijn van gerecycleerde Bio-Art, bij kunstenaars die bezig houten vloeren, de toonkasten zijn met de natuur, met huid, met komen uit een Nederlands dieren, met algen. Dat verandert, museum en mijn magazijn ligt vol dat leeft. Die mannen sculpteren materiaal dat de kunstenaars die Als naar ik opbelieven een maandagochtend de containermet levenddoor materiaal. Iemand als hier werken Jef Faes laat bijen honingraten kunnen gebruiken.â&#x20AC;&#x2122;

tunnel de Verbeke Foundation binnenstap, staat

Geert Verbeke met ontbloot bovenlijf, het zweet op zijn voorhoofd, eigenhandig kruiwagens vol zand te scheppen. Binnen had hij een strandje aangelegd voor de presentatie van een kunstwerk, maar de hele zwik moet nu naar een andere plek. En dus was hij onze afspraak vergeten. Geen erg, hij maakt meteen tijd voor koffie en een babbel.

Rustpunt â&#x20AC;&#x2DC;Kunst is altijd een rustpunt in mijn leven geweestâ&#x20AC;&#x2122;, zegt Verbeke. â&#x20AC;&#x2DC;Ik heb jarenlang hard gewerkt en CVM

was constant in de weer. Als ik het kantoor op

ten denk je meer na over wat je koopt en maak je

VERBEKE FOUNDATION/GF

zaterdagmiddag afsloot, wilde ik mijn gedachten

Jef Faes laat bijen een

Tekst: Chris Van Minnebruggen door hem gemaakte bouwen aan grillige vormen en Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Verbeke Foundation, Chris Van Minnebruggen en Anda van Riet structuur aanvullen structuren. Koen Vanmechelen, met honingraten. die de universele kip kweekt, verzetten. Mijn vrouw en ik trokken naar tentoondaar werk ik al een jaar of tien mee.â&#x20AC;&#x2122; stellingen en veilingen, gingen op atelierbezoek. â&#x20AC;&#x2DC;Sommigen brengen ook humor in hun werk. Zo kweekt Reinier We verzamelden collages en kochten werk van heLagendijk bomen met vierkante dendaagse kunstenaars.â&#x20AC;&#x2122; stammen in mallen. Kwestie van geen hout verloren gaan Dat doet tehijlaten nog. Wat de collages en assemblages als hij ooit een balk voor zijn huis betreft heeft Verbeke naar eigen zeggen een bijna nodig heeft.â&#x20AC;&#x2122; Een tijdrovende bezigheid. â&#x20AC;&#x2DC;Ja natuurlijk, en wievan wat de Belgische kunstscĂ¨ne volledig overzicht heeft er nog tijd tegenwoordig? sinds 1916 heeft voortgebracht, DadaĂŻsten en surLinks: Die groei, dat veranderingsproRonald De Winter ontroert ces, datrealisten boeit me. De natuur Een unieke verzameling waarover incluis. met een kleine kudde verandert ook elke dag. Dat zie paarden nu een boek in de maak is. in een besloten ik hier op dit terrein, waar de hoekje. Maakt de bezoeker natuur terug de ruimte krijgt die Ook jonge, hedendaagse kunst wekt zijn interesse. de dieren onrustig? ze verdient.â&#x20AC;&#x2122; En zo doet Geert â&#x20AC;&#x2DC;Het gaat mij niet om namen, het gaat me om Verbeke me uitgeleide, wijst me Onder: de weg kwaliteit naar buiten en en de de collectie collages de verzamepotentieelâ&#x20AC;&#x2122;,Voor beklemtoont kunstwerken die er in weer en en assemblages is een hele laar. â&#x20AC;&#x2DC;Trouwens, als je moet oppassen met je cen> hangar ingeruimd. wind tussen het groen staan.

PASAR SEPTEMBER 2011

11 SDVHS LQGG

cultuur

betere keuzes, vind ik.â&#x20AC;&#x2122; Van subsidies wil hij al he-

Recycleren is dus belangrijk

lemaal niet weten. â&#x20AC;&#x2DC;Als je daarmee begint, komen

voor Verbeke? â&#x20AC;&#x2DC;Tuurlijk man,

er ook een boel verplichtingen op je af. Ik zou niet

kijk om je heen en denk eens

verdragen dat iemand anders of een instantie me

na waar we allemaal mee bezig

komt vertellen wat ik moet doen of laten.â&#x20AC;&#x2122;

zijn.

Scheepsladingen

kope

goed-

consumptiegoederen

ANDA VAN RIET/GF

Slapen in kunst

Naar buiten Bijna twee uur lang zal ik er rondwandelen tussen berken, vlinderstruiken en wilde bloemen. En tussen kunst. Will Beckers heeft voor Recover-Out acht oude knotwilgen bij elkaar gezet en weeft een dak van wilgentenen tussen hun kruinen. Het is alsof een zichtbare rukwind er huishoudt. Vier jaar geleden legde Martin uit den Bogaard een koeienkadaver in een put. Van die toen onwelriekende Cow resten nog wat losse,

bouwt aan zijn eindwerk. Voor Open ruimte, open functie hergebruikte hij honderden ramen uit een woonwijk die dubbel glas kreeg. Roger Claessens maakte een kerkhof met oude grafstenen. Dat United battlefield cemetery brengt meer en minder bekende oorlogsslachtoffers uit de hele geschiedenis samen. Van Themistocles uit Marathon in 490 voor Christus tot Enver Ă&#x2013;zden in Gallipoli (1915) en Pieter Claes op de Groeningekouter in 1302. Technischer is het NVS-Enterprises History Reconstruction Center Plant I van Niko Van Stichel. Voor zijn imponerende stalen uitkijkpost met windmolentje aan de oever van de vijver haalde hij inspiratie bij de nieuwe Belgische Antarcticabasis Sint-Elisabeth. Of ik het allemaal begrijp, zal me een zorg zijn. Niet alles hoeft gezegd en verteld. En omdat alles verandert, groeit en evolueert bij de Verbeke Foundation, heb je redenen genoeg om terug te komen. Met ander weer, in een ander seizoen, terwijl de tijd en de natuur hun werk doen. <<

gebleekte ribben en botten. Netels en onkruid groeien daar overheen. Ontroerd ben ik door de paarden die Ronald De Winter hier heeft neergezet. Zwartgeblakerd door het vuur, gebakken in een geraamte van gaas en betonijzers staan ze in een besloten stuk groen, nerveus en schichtig gemaakt door de onverwachte bezoeker. Een deel van de kleine kudde is al gebarsten, gebroken door weer en wind en vrieskou. Jason van der Woude uit Breda

komen uit China naar hier. Wij

Sinds hij gestopt is met zijn bedrijf, is de stich-

sturen oud papier en gebruikte

ting zijn hele leven. Vakantie neemt hij niet, die

elektriciteitsdraad naar ginder

brok natuur daarbuiten en hoe kunstenaars daar-

om er het koper uit te halen.

mee omgaan, geven hem elke dag voldoening.

Is er een keukentoestel kapot,

â&#x20AC;&#x2DC;Traditionele kunst en musea kunnen me niet echt

smijt maar weg en koop een

boeien. Olie op doek, een bronzen beeld, daar

nieuw. Hoe surrealistisch toch!

moeten ze bij mij niet mee afkomen. Wat me echt

Hier proberen we â&#x20AC;&#x2122;t anders. Onze serres zijn twee-

interesseert, is hoe een kunstenaar bestaande din-

dehands, de tafelbladen zijn van gerecycleerde

gen samenbrengt, hergebruikt en een nieuwe be-

houten vloeren, de toonkasten komen uit een

tekenis geeft.â&#x20AC;&#x2122;

Nederlands museum en mijn magazijn ligt vol ma-

CVM

Recycleren

Bij de Verbeke Foundation kun je ook logeren. Een nachtje slapen in de CasAnus van Joep Van Lieshout kost je 120 euro per koppel. â&#x20AC;&#x2DC;Moet je doenâ&#x20AC;&#x2122;, zegt Verbeke. â&#x20AC;&#x2DC;Je slaapt in een uitvergroot spijsverteringsstelsel bij de idyllische vijver. Na zessen heb je â&#x20AC;&#x2DC;t hier allemaal voor jou alleen en â&#x20AC;&#x2122;s ochtends brengen we ontbijt bij de voordeur.â&#x20AC;&#x2122; Ook in de CampingFlat van Kevin Van Braak kun je slapen. Kevin bouwde een toren met vier tentjes en namaakvuurtjes voor de deur. Mettertijd moet klimop de toren inpalmen. Een nachtje pitten kost er 35 euro voor twee, 15 euro zonder ontbijt. Alle info op de website van de stichting.

Info: Verbeke Foundation, Westakker, 9190 Kemzeke (Stekene), tel. 03-789 22 07. Open van donderdag tot en met zondag van 11 tot 18 u. Tickets: 6/7/8 euro, begeleide -16 jarigen gratis. www.verbekefoundation.com.

Linksboven: Slapen in een kunstwerk. De CasAnus van Joep van Lieshout.

Jason van der Woude hergebruikte honderden ramen voor Open ruimte, open functie.

PASAR SEPTEMBER 2011

cultuur

SDVHS LQGG

teriaal dat de kunstenaars die hier werken naar believen kunnen gebruiken.â&#x20AC;&#x2122;

Bio-Art Kunstenaars ter plekke laten werken terwijl ze tijdelijk onderdak krijgen, dat zijn in het jargon de

artists in residence. Aanvragen genoeg, maar lang niet iedereen kan aan de slag bij de stichting. â&#x20AC;&#x2DC;Een kunstenaar moet aansluiting vinden bij het opzet hier. Ik zou trouwens geen kunstenaar willen zijn tegenwoordig. Probeer maar eens origineel uit de hoek te komenâ&#x20AC;&#x2122;, stelt Verbeke. â&#x20AC;&#x2DC;Ik ben vaak teleurCVM

gesteld in wat ik zie. Te weinig jonge artiesten kij-

bouwen aan grillige vormen en 12 struct uren. Koen Vanmechelen, die de universele kip kweekt, daar werk ik al een jaar of tien

Jef Faes laat bijen een door hem gemaakte structuur aanvullen met honingraten.

Verbeke Foundation

plekke laten e tijdelijk , dat zijn in het in residence. eg, maar lang n aan de slag bij kunstenaar vinden bij het trouwens geen n zijn tegenwoorr eens origineel menâ&#x20AC;&#x2122;, stelt aak teleurgeTe weinig jonge aar het verleden k niet voor deze t. De echte lgens mij in de naars die bezig , met huid, met Dat verandert, nen sculpteren aal. Iemand als

cultuur

cultuur dert ook elke dag. Dat zie ik hier op dit terrein, waar de natuur terug de ruimte krijgt die ze verdient.’ En zo doet Geert Verbeke me uitgeleide, wijst me de weg naar buiten en de kunstwerken die er in weer en wind tussen het groen staan.

Naar buiten Bijna twee uur lang zal ik er rondwandelen tussen berken, vlinderstruiken en wilde bloemen. En tusCVM

Bio-Art me echt interesseert, is hoe een Kunstenaars ter plekke laten kunstenaar bestaande dingen werken terwijl ze tijdelijk samenbrengt, hergebruikt en onderdak krijgen, dat zijn in het een nieuwe betekenis geeft.’ jargon de artists in residence. Recycleren is dus belangrijk voor Aanvragen genoeg, maar lang Verbeke? ‘Tuurlijk man, kijk om je niet iedereen kan aan de slag bij heen en denk eens na waar we alhet verleden en veel werk ook niet voor de stichting. ‘Eeniskunstenaar lemaal mee bezig ken zijn.naar Scheepsdeze omgeving geschikt. De echte vernieuwing moet aansluiting vinden bij hetzit ladingen goedkope consumptieopzet hier. Ik zou trouwens goederen komen uit China naar die geen bezig volgens mij in de Bio-Art, bij kunstenaars kunstenaar willen zijn tegenwoorhier. Wij sturen oud papier en zijn met de natuur, met huid, met dieren, met algen. dig. Probeer maar eens origineel gebruikte elektriciteitsdraad naar Dat verandert, datuitleeft. Die temannen de hoek komen’, sculpteren stelt ginder om er het koper uit te met levend materiaal. Iemand Jefvaak Faesteleurgelaat bijen Verbeke. ‘Ikals ben halen. Is er een keukentoestel steld in wat ik zie. Te weinig jonge kapot, smijt maarhoningraten weg en koop bouwen aan grillige vormen en strucartiesten kijken naar het verleden een nieuw. Hoe surrealistisch turen. Koen Vanmechelen, die de universele kip en veel werk is ook niet voor deze toch! Hier proberen we ’t anders. kweekt, daar werk ik al een jaar of tien mee.’ omgeving geschikt. De echte Onze serres zijn tweedehands, de ‘Sommigen brengen ook humor hun werk. Zo vernieuwing zit in volgens mij in de tafelbladen zijn van gerecycleerde Bio-Art, bij kunstenaars die bezig houten vloeren, dekweekt toonkasten Reinier Lagendijk bomen met vierkante met de natuur, met huid, met komen uit een Nederlands stammen in mallen.zijn Kwestie van geen hout verloren dieren, met algen. Dat verandert, museum en mijn magazijn ligt vol te laten gaan als hij ooit een balk voor zijn huis nodig dat leeft. Die mannen sculpteren materiaal dat de kunstenaars die heeft.’ Een tijdrovende bezigheid. ‘Ja natuurlijk, met levend materiaal. Iemand en als hier werken naar believen Jeftegenwoordig? Faes laat bijen honingraten kunnen gebruiken.’ wie heeft er nog tijd Die groei, dat

sen kunst. Will Beckers heeft voor Recover-Out acht Jef Faes laat bijen oude knotwilgen bij elkaar gezet en weeft eeneendak

CVM

veranderingsproces, dat boeit me. De natuur veran-

door hem gemaakte bouwen grillige vormen van aan wilgentenen tussenenhun kruinen. Het is alsof structuur aanvullen structuren. Koen Vanmechelen, een zichtbare rukwind er huishoudt. Vier jaar gemet honingraten. die de universele kip kweekt, leden legde Martin uit den Bogaard een koeienkadaar werk ik al een jaar of tien mee.’ daver in een put. Van die toen onwelriekende Cow ‘Sommigen brengen humor resten nog wat ook losse, gebleekte ribben en botten. in hun werk. Zo kweekt Reinier Netels en onkruid groeien daar overheen. Lagendijk bomen met vierkante Ontroerd ben ikKwestie door de stammen in mallen. vanpaarden die Ronald De geenWinter hout verloren te laten gaan Zwartgeblakerd door hier heeft neergezet. als hij eengebakken balk voorinzijn hetooit vuur, eenhuis geraamte van gaas en benodig heeft.’ Een tijdrovende tonijzers staan ze in een besloten stuk groen, nerbezigheid. ‘Ja natuurlijk, en wie en tijd schichtig gemaakt door de onverwachte heeftveus er nog tegenwoordig? Links: bezoeker. Een deel van de kleine kudde is al gebarDie groei, dat veranderingsproRonald De Winter ontroert ces, sten, dat boeit me. Dedoor natuur gebroken weer en wind en kleine vrieskou. met een kudde verandert ook elke dag. Dat zie paarden in een besloten Jason van der Woude uit Breda bouwt aan zijn ik hier op dit terrein, waar de hoekje. Maakt de bezoeker Open open functie hergeeindwerk. natuur terug deVoor ruimte krijgtruimte, die de dieren onrustig? bruikte hij ramen uit een woonwijk die ze verdient.’ Enhonderden zo doet Geert Verbeke me glas uitgeleide, me Claessens Onder: maakte een dubbel kreeg.wijst Roger de weg naar buiten en de Voor de collectie collages United battlefield kerkhof met oude grafstenen. Dat kunstwerken die er in weer en en assemblages is een hele brengt bekende oorlogsingeruimd. > hangar windcemetery tussen het groenmeer staan.en minder

oundation

Bijna twee uur lang zal ik er rondwandelen tussen berken, vlinderstruiken en wilde bloemen. En tussen kunst. Will Beckers heeft voor Recover-Out acht oude knotwilgen bij elkaar gezet en weeft een dak van wilgentenen tussen hun kruinen. Het is alsof een zichtbare rukwind er huishoudt. Vier jaar geleden legde Martin uit den Bogaard een koeienkadaver in een put. Van die toen onwelriekende Cow resten nog wat losse,

Voor Open ruimte, open functie werk. De CasAnus hergebruikte hij honderden van Joep van Lieshout. ramen uit een woonwijk die dubbel glas kreeg. Roger Claessens maakte een kerkhof met oude grafstenen. Dat United battlefield cemetery brengt meer en minder bekende oorlogsslachtoffers uit de hele geschiedenis samen. Van Themistocles uit Marathon in 490 voor Christus tot Enver Ă&#x2013;zden in Gallipoli (1915) en Pieter Claes op de Groeningekouter in 1302. Technischer is het NVS-Enterprises History Reconstruction Center slachtoffers uit de hele geschiedenis samen. Van Plant I van Niko Van Stichel. Voor Themistocles uit Marathon in 490 voor Christus zijn imponerende stalen uitkijktot Enver Ă&#x2013;zden in Gallipoli (1915) en Pieter Claes post met windmolentje aan de opvan de de Groeningekouter oever vijver haalde hijin 1302. inspiratie bij de nieuwe Belgische History ReconTechnischer is het NVS-Enterprises Antarcticabasis Sint-Elisabeth. struction Center Plant I van Niko Van Stichel. Voor Of ik het allemaal begrijp, zal me zijn imponerende stalen uitkijkpost met windeen zorg zijn. Niet alles hoeft molentje aan En de omdat oever alles van de vijver haalde hij gezegd en verteld. inspiratie bij de nieuwe Belgische Antarcticabasis verandert, groeit en evolueert bij de Verbeke Foundation, heb je Sint-Elisabeth. redenen genoeg om terug te Of ik het allemaal begrijp, zal me een zorg zijn. komen. Met ander weer, in een Niet alles hoeft gezegd en verteld. En omdat alles ander seizoen, terwijl de tijd en verandert, groeit en < evolueert bij de Verbeke de natuur hun werk doen. <

Netels en onkruid groeien daar overheen. Ontroerd ben ik door de paarden die Ronald De Winter hier heeft neergezet. Zwartgeblakerd door het vuur, gebakken in een geraamte van gaas en betonijzers staan ze in een besloten stuk groen, nerveus en schichtig gemaakt door de onverwachte bezoeker. Een deel van de kleine kudde is al gebarsten, gebroken door weer en wind en vrieskou. Jason van der Woude uit Breda

CVM

Foundation, heb je redenen genoeg om terug te Info:komen. Verbeke Met Foundation, ander weer, in een ander seizoen, Westakker, 9190 Kemzeke terwijl de tijd en de natuur hun werk doen. (Stekene), tel. 03-789 22 07. Open van donderdag tot en met Info: zondag van 11 tot 18 u. Jason van der Woude Tickets: 6/7/8 Foundation, euro, begeleideWestakker, hergebruikte honderden Verbeke -16 jarigen gratis. (Stekene), tel. 03-789 ramen 9190 Kemzeke 22voor 07.Open ruimte, www.verbekefoundation.com. open functie.

Open van donderdag tot en met zondag van 11 tot 18 u. Tickets: 6/7/8 euro,

PASAR SEPTEMBER 2011 begeleide -16 jarigen gratis.

www.verbekefoundation.com.

SDVHS LQGG

Slapen in kunst Bij de Verbeke Foundation kun je ook logeren.

Ook in de CampingFlat van Kevin Van Braak kun je

Een nachtje slapen in de CasAnus van Joep Van

slapen. Kevin bouwde een toren met vier tentjes

Lieshout kost je 120 euro per koppel. ‘Moet je

en namaakvuurtjes voor de deur. Mettertijd moet

doen’, zegt Verbeke. ‘Je slaapt in een uitvergroot

klimop de toren inpalmen. Een nachtje pitten kost

spijsverteringsstelsel bij de idyllische vijver. Na

er 35 euro voor twee, 15 euro zonder ontbijt.

Naar buiten

gebleekte ribben en botten. Bijna twee uur lang zal ik er Netels en onkruid groeien zessen heb je ‘t hier allemaal voor jou alleen en Alle info op de website van de stichting. rondwandelen tussen berken, daar overheen. ’s ochtends brengen we ontbijt bij de voordeur.’ vlinderstruiken en wilde bloeOntroerd ben ik door de paarden men. En tussen kunst. Will die Ronald De Winter hier heeft Beckers heeft voor Recover-Out neergezet. Zwartgeblakerd door acht oude knotwilgen bij elkaar het vuur, gebakken in een gezet en weeft een dak van geraamte van gaas en betonijzers

ANDA VAN RIET/GF

Slap

Bij de Een n Liesh doen groo ver. N allee voord Van toren de de men. twee webs

bouwt aan z Voor Open ru hergebruikte ramen uit ee dubbel glas Claessens m met oude gr battlefield cem

Zaterdag 29 oktober opent in Tongeren de niet te missen tentoonstelling Sagalassos, City of Dreams. Goed twintig jaar geleden begon professor Marc Waelkens er met opgravingen in wat nu een van de mooiste archeologische sites in het Middellandse Zeegebied is. Pasar sprak met de archeoloog en ging ter plaatse, op daguitstap vanuit Antalya, Turks trekpleister voor toeristen.

0>D>I>PP

Sagalassos Tongeren Sagalassos in in Tongeren

Tekst: Chris Van Minnebruggen Foto’s: Chris Van Minnebruggen, Gallo Romeins Museum Tongeren en KUL Sagalassoshuis

Pakweg 5.000 jaar geleden vestigden zich voor

deraars. Sagalassos ligt te hoog in de bergen en na

het eerst Luwiërs in Pisidië. Ook op de plek die

verloop van tijd komen de brokstukken onder een

vandaag Sagalassos heet, 1.600 meter hoog in

dikke laag erosie te liggen. Het zal uiteindelijk haar

het Taurusgebergte, hadden ze een nederzet-

redding worden.

ting. Daar, boven de vallei, was het veilig wonen.

Vanuit het Theater is

meteen duidelijk hoe Kinderdroom hoog en desolaat

De Luwiërs hadden water in overvloed, goede

Sagalassos gelegen is. Marc Waelkens

steen voor de bouw en klei waarvan je huisraad

laat verse koffie aanrukken in het

kon maken. Mettertijd kregen de Grieken het er

vergaderlokaal van het Leuvense Sagalassoshuis.

voor het zeggen, nog later de Romeinen. In die

akweg 5.000 jaaringeleden vestigden zich Maanden voor de tentoonstelling Tongeren

voor het eerst Luwiërs in Pisidië. Ook op en kort voor een nieuwe van opgravinde periode plek die vandaag Sagalassos heet, 1.600 meter hoog in het Taurusgebergte, gen ben ik lang niet dehadden enige ze journalist die hem een nederzetting. Daar, bode vallei, moe. was hetMeer veilig dan wonen. De Luwiërs wil spreken. Hij isvenzichtbaar twinhadden water in overvloed, goede steen voor de tig jaar archeologisch een multidisciplinair bouw werk en kleiinwaarvan je huisraad kon maken. Detail van het Mettertijd kregen de het Grieken het er voor het zegteam, dat alsmaar groeit omdat voortdurend noordwestelijk gen, nog later de Romeinen. In die Keizertijd Heroön, een schrijn nieuwe ontdekkingen doet, nu leidden in die naar de kwam de stad culmineren tot bloei. Wegen ter nagedachtenis van kust van Pamphylië en de Ionische Zee, andere een grootse held uit de overzichtstentoonstelling. eerste Het is een routes voeren naar acht kolonies van keizer Auoudheid.

Keizertijd kwam de stad tot bloei. Wegen leidden naar de kust van Pamphylië en de Ionische Zee, andere routes voeren naar acht kolonies van keizer Augustus en de rest van Anatolië. Vooral onder die Romeinse keizer, Augustus heerste van 27 vóór tot 14 na Christus, ging het Sagalassos voor de wind. Het begint dan op industriële wijze aardewerk te

hels karwei, maar hoe is het allemaal begonnen?

produceren en uit te voeren. De elite pakte uit met indrukwekkende monumenten, maar bouwde ook voor het nut en plezier van iedereen: markten, fonteinen, tempels en badhuizen.

gustus en de Romeinse ke tot 14 na Ch wind. Het be werk te produ uit met ind bouwde ook markten, fon In de 6de eeu doen de stad ren. Sagalass trekken weg heeft interess deraars. Saga verloop van t dikke laag e haar redding

Kinderdroo

In de 6de eeuw breekt de pest uit en aardbevingen doen de stad letterlijk op haar grondvesten daveren. Sagalassos geraakt in verval, de bewoners trekken weg en de ruïnes blijven achter. Niemand

K.U.LEUVEN

heeft interesse voor de oude stad, zelfs geen plun-

17 80

PASAR NOVEMBER 2011

Marc Waelke vergaderlokaa Maanden voo kort voor ee ben ik lang n spreken. Hij jaar archeolo team, dat als nieuwe ontde eerste groots een hels karw nen? ‘Oh, ik Turkije wou’

beginnen. Omdat de site zo uitgebreid is, valt er ook ontzettend veel te bestuderen en te doen. Het Sagalassos Archeological Research Project levert daarin baanbrekend werk. Waelkens daarover: ‘Voor een project uit de klassieke wereld gaan we heel gedetailleerd tewerk, dat is van bij het begin mijn standpunt geweest. Vandaar ook die multidisciplinaire aanpak. In Sagalassos werken naast archeologen ook architecten, bouwingenieurs, topografen, geologen, geomorfologen die de evolutie van landschappen bestuderen, macrobotanici voor de studie van voeding, archeozoölogen die resten analyseren op de wanden van flessen en keramiek. Antropologen zijn er ook, zelfs DNA-specialisten. We waren de eersten die met succes het

‘Oh, ik wist op mijn zesde al dat ik naar Turkije

DNA van vissen onderzochten.’ De meeste team-

wou’, vertelt hij met een twinkel in de ogen. ‘Ik

leden zijn Belgen of lokale mensen die in Leuven

had van mijn ouders een paar Robbedoezen ge-

zijn opgeleid. Een epigrafist, die onderzoek doet

kregen. Het tijdschrift had toen nog een rubriek

naar inscripties, is Duitser en de conservatie van de

waarin kinderen belangrijke cultuurhistorische ge-

gevonden beelden is toevertrouwd aan een ploeg

beurtenissen kregen uitgelegd. En ik zie nog zo dat

van het Getty Museum.

plaatje voor me van Heinrich Schliemann die in een

Nog een verschil met andere projecten is wat

tekstballonnetje zegt dat hij Troje of Mikene gaat

Waelkens de anastylose noemt: de wijze waarop

ontdekken. Van toen af wist ik: dat wil ik ook.’

ingestorte gebouwen terug worden opgebouwd.

Sinds 1968 is zijn werk onafgebroken op Turkije

‘Het is telkens weer een hele puzzel, maar we

gericht, maar Sagalassos bezocht hij pas in 1985

weerstaan aan de verleiding om stukken zelf te re-

als lid van een Brits onderzoeksteam dat het oude

construeren’, zegt de prof. ‘Alleen als dat nodig is

Pisidië in kaart wou brengen. De archeologen

voor de stabiliteit nemen we niet-originele stenen

zagen meteen het indrukwekkende potentieel van

om een hiaat in te vullen. Zo hebben we al vier

Sagalassos en Waelkens kon aan zijn levenswerk

monumenten heropgebouwd.’

Klaterend water

houten bekisting een hersteld boogfragment, daar

Als ik laat in de lente na een vlotte busrit vanuit

heeft men aan voedselresten in een stal gezien dat

Antalya bij de site arriveer, is gauw duidelijk dat

dit ooit een latrine is geweest. De tijd schrijft overal

Sagalassos een archeologisch Walhalla mag heten.

geschiedenis, het leven laat altijd sporen na.

Het terrein is enorm, onderzoekers zijn hier nog

Maar hoe dan ook, elke bezoeker wordt als door

tot in der eeuwigheid zoet. Maar met een kaartje,

een magneet naar het Antonijns nymphaeum bij

gedownload van de Sagalassoswebsite, geraak ik

de bovenste agora gezogen, uithangbord van de

er wel wijs uit. Drie te combineren wandelroutes

site. De pronkfontein dateert uit de 2de eeuw, is

gidsen je anderhalf tot vijf uur lang over de site. De

27 meter lang en heeft een waterbassin waarin

wandeling van 2,5 km neemt

vandaag opnieuw glashelder water stroomt.

twee tot drie uur in beslag en

De fontein was versierd met theatermaskers,

geniet alvast onze voorkeur

Medusahoofden, koppen van bebaarde mannen

omdat je dan ook het theater

en allerlei vis- en bladmotieven.

hebt gezien, de resten van de

Ooit pronkten op het nymphaeum taferelen rond

basiliek, de onderste agora,

Dionysos en Satyr, wat me bij de vraag brengt

de grote colonnadestraat en

waar de gevonden beeldhouwwerken naartoe zijn.

een overzicht van het centrum

Het marmeren standbeeld van keizer Hadrianus

van de oude stad.

bijvoorbeeld, om nog maar eens een topstuk te

Met eigen ogen zie ik hoe

noemen. Het moet minstens vier meter hoog

hele muren steen voor steen

geweest zijn, het hoofd - 70 centimeter groot

zijn blootgelegd, hoe het

- bleef quasi intact. Waelkens vond het bij de bi-

grondplan

woningen

bliotheek van Sagalassos. Daarvoor moet je naar

terug tevoorschijn is geko-

van

het archeologisch museum van Burdur. De Turkse

men, hoe fragmenten weer in

overheid beschermt er alle vondsten van waarde

elkaar zijn gepast. Nog staan

en stelt ze tentoon. Ook het kolossale hoofd van

kratten, volgestouwd met ge-

Marcus Aurelius staat er normalerwijs tentoon.

nummerde stukjes steen te

Normalerwijs, want op dit ogenblik kun je ze be-

wachten tot iemand ze weer

wonderen in Tongeren. Hoogst uitzonderlijk dat

hun plaats geeft in die gigan-

Turkije deze en andere waardevolle stukken, zelfs

tische puzzel. Hier stut een

tijdelijk, uit handen geeft.

Vanuit het Theater is meteen duidelijk hoe hoog en desolaat Sagalassos gelegen is.

Verhaal van de stad Dat het Gallo-Romeins Museum de overzichts-

Detail van het noordwestelijk HeroĂśn, een schrijn ter nagedachtenis van een held uit de oudheid.

tentoonstelling Sagalassos, City of dreams orga-

â&#x20AC;&#x2DC;Ik wist op mijn zesde al dat ik naar Turkije wou. In Robbedoes had ik een plaatje van Schliemann gezien. Die ging Troje of Mikene ontdekken. Dat wou ik ook.â&#x20AC;&#x2122; Prof. Dr. Marc Waelkens

akweg 5.000 jaar geleden vestigden zich voor het eerst LuwiĂŤrs in PisidiĂŤ. Ook op de plek die vandaag Sagalassos heet, 1.600 meter hoog in het Taurusgebergte, hadden ze een nederzetting. Daar, boven de vallei, was het veilig wonen. De LuwiĂŤrs hadden water in overvloed, goede steen voor de bouw en klei waarvan je huisraad kon maken. Mettertijd kregen de Grieken het er voor het zeggen, nog later de Romeinen. In die Keizertijd kwam de stad tot bloei. Wegen leidden naar de kust van PamphyliĂŤ en de Ionische Zee, andere routes voeren naar acht kolonies van keizer Au-

niseert, mag geen toeval heten. Dit jaar haalde

Kinderdroom

Marc Waelkens laat verse koffie aanrukken in het vergaderlokaal van het Leuvense Sagalassoshuis. Maanden voor de tentoonstelling in Tongeren en kort voor een nieuwe periode van opgravingen ben ik lang niet de enige journalist die hem wil spreken. Hij is zichtbaar moe. Meer dan twintig jaar archeologisch werk in een multidisciplinair team, dat alsmaar groeit omdat het voortdurend nieuwe ontdekkingen doet, culmineren nu in die eerste grootse overzichtstentoonstelling. Het is een hels karwei, maar hoe is het allemaal begonnen? â&#x20AC;&#x2DC;Oh, ik wist op mijn zesde al dat ik naar Turkije wouâ&#x20AC;&#x2122;, vertelt hij met een twinkel in de

Sagalassosplannen bestonden al langer. â&#x20AC;&#x2DC;Drie jaar geleden zijn we voor het eerst serieus met

K.U.LEUVEN

het heropende museum de prestigieuze European

Museum of the Year Award binnen, maar de

gustus en de rest van AnatoliĂŤ. Vooral onder die Romeinse keizer, Augustus heerste van 27 vĂłĂłr tot 14 na Christus, ging het Sagalassos voor de wind. Het begint dan op industriĂŤle wijze aardewerk te produceren en uit te voeren. De elite pakte uit met indrukwekkende monumenten, maar bouwde ook voor het nut en plezier van iedereen: markten, fonteinen, tempels en badhuizen. In de 6de eeuw breekt de pest uit en aardbevingen doen de stad letterlijk op haar grondvesten daveren. Sagalassos geraakt in verval, de bewoners trekken weg en de ruĂŻnes blijven achter. Niemand heeft interesse voor de oude stad, zelfs geen plunderaars. Sagalassos ligt te hoog in de bergen en na verloop van tijd komen de brokstukken onder een dikke laag erosie te liggen. Het zal uiteindelijk haar redding worden.

ogen. â&#x20AC;&#x2DC;Ik had van mijn ouders een paar Robbedoezen gekregen. Het tijdschrift had toen nog een rubriek waarin kinderen belangrijke cultuurhistorische gebeurtenissen kregen uitgelegd. En ik zie nog zo dat plaatje voor me van Heinrich Schliemann die in een tekstballonnetje zegt dat hij Troje of Mikene gaat ontdekken. Van toen af wist ik: dat wil ik ook.â&#x20AC;&#x2122; Sinds 1968 is zijn werk onafgebroken op Turkije gericht, maar Sagalassos bezocht hij pas in 1985 als lid van een Brits onderzoeksteam dat het oude PisidiĂŤ in kaart wou brengen. De archeologen zagen meteen het indrukwekkende potentieel van Sagalassos en Waelkens kon aan zijn levenswerk beginnen. Omdat de site zo uitgebreid is, valt er ook ontzettend veel te bestuderen en te doen. Het Sagalassos Archeological Research Project levert daarbij baanbrekend werk. Waelkens daarover: â&#x20AC;&#x2DC;Voor een project uit de klassieke wereld gaan we heel gedetailleerd tewerk, dat is van bij het begin mijn standpunt geweest. Vandaar ook die multidisciplinaire aanpak. In Sagalassos werken naast archeologen ook architecten, bouwingenieurs, topo grafen, geologen, geomorfologen die de evolutie van landschappen bestuderen, macrobotanici voor de studie van voeding, archeozoĂślogen die resten analyseren op de wanden van flessen en keramiek. Antropologen zijn er ook, zelfs DNA-specialisten. We waren de eersten die met succes het DNA van vissen onderzochten.â&#x20AC;&#x2122; De meeste teamleden zijn Belgen of lokale mensen die in Leuven zijn opgeleid. Een epigrafist, die onderzoek doet

PASAR NOVEMBER 2011

SDQRY LQGG

naar inscripties, is Duitser en de conservatie van de gevonden beelden is toevertrouwd aan een ploeg van het Getty Museum. Nog een verschil met andere projecten is wat Waelkens de anastylose noemt: de wijze waarop ingestorte gebouwen terug worden opgebouwd. â&#x20AC;&#x2DC;Het is telkens weer een hele puzzel, maar we weerstaan aan de verleiding om stukken zelf te reconstruerenâ&#x20AC;&#x2122;, zegt de prof. â&#x20AC;&#x2DC;Alleen als dat nodig is voor de stabiliteit nemen we niet-originele stenen om een hiaat in te vullen. Zo hebben we al vier monumenten heropgebouwd.â&#x20AC;&#x2122;

De kolossale kop van keizer Hadrianus maakte deel uit van een beeld in wit marmer en dateert van ongeveer 120 na Christus.

Klaterend water

Als ik laat in de lente na een vlotte busrit vanuit Antalya bij de site arriveer, is gauw duidelijk dat Sagalassos een archeologisch Walhalla mag heten. Het terrein is enorm, onderzoekers zijn hier nog tot in der eeuwigheid zoet. Maar met een kaartje, gedownload van de Sagalassoswebsite, geraak ik er wel wijs uit. Drie te combineren wandelroutes gidsen je anderhalf tot vijf uur lang over de site. De wandeling van 2,5 km neemt twee tot drie uur in beslag en geniet alvast onze voorkeur omdat je dan ook het theater hebt gezien, de resten van de basiliek, de onderste agora, de grote colonnadestraat en een overzicht van het centrum van de oude stad. >

K.U.LEUVEN

Marcus Aurelius

Archeoloog Marc Waelkens, al meer dan twintig jaar actief in Sagalassos.

K.U.LEUVEN

met wat er a an voor afging

K.U.LEUVEN

0>D>I>PPLP

Wat volgt, sta at altijd in verband

PASAR NOVEMBER 2011

SDQRY LQGG

de Turkse overheid gaan pratenâ&#x20AC;&#x2122;, zegt directrice

die willen we een sterke visuele ervaring meege-

Carmen Willems. â&#x20AC;&#x2DC;Pas toen we met een concreet

ven. Er zijn geen audiogidsen, wel tekstpanelen. Al

concept kwamen, werden de contacten hartelijker.

proberen we je niet met te veel lectuur te overla-

Op de tentoonstelling brengen we het verhaal van

den. Er zijn wel veel filmpjes en we hebben ook

de stad met objecten, tekeningen en projecties.

aan de kinderen gedacht. Voor hen is de toegangs-

Natuurlijk zetten we de verdiensten van professor

prijs extra laag gehouden en met een eigen gidsje

Waelkens en zijn enorme werk in de verf. Waarna

voeren ze spelenderwijs opdrachten uit waar ze

we Sagalassos tonen met een 270Â°-projectie van

ook nog wat van opsteken.â&#x20AC;&#x2122;

de site boven een maquette van de stad in haar

Tot de topstukken die je in Tongeren te zien krijgt,

glorietijd.â&#x20AC;&#x2122; Voorts illustreert de expo het interdis-

behoren de kolossale koppen in wit marmer van

ciplinaire karakter van de opgravingen en de ge-

keizer Marcus Aurelius en de godin Demeter naast

schiedenis van het onderzoek.

die van de al genoemde keizer Hadrianus. Verder

Het geheel rondt af met een evocatie van de aard-

kalkstenen friesblokken met afbeeldingen van een

beving die het einde van Sagalassos inluidde. â&#x20AC;&#x2DC;De

kitharaspeelster met vier danseressen en een prach-

hele enscenering van de tentoonstelling gebeurde

tige urne uit het gouden tijdperk van Sagalassos,

door operaregisseur Guy Joostenâ&#x20AC;&#x2122;, vertelt Willems.

versierd met fruitguirlandes en tragische maskers.

â&#x20AC;&#x2DC;We verwachten meer dan 100.000 bezoekers en

Warm aanbevolen!

Praktisch Tentoonstelling Adres Gallo-Romeins Museum, Kielenstraat 15, 3700 Tongeren, tel. 012-67 03 30, www.galloromeinsmuseum.be. Open • Tot 17 juni 2012. • Dinsdag tot en met vrijdag van 9 tot 17 u. Zaterdag, zon- en feestdagen, schoolvakanties van 10 tot 18 u. Prijzen • Sagalassos, City of Dreams: volw. 10 euro, tot 26 j. 1 euro, andersvaliden, kortinghouders, 55+ en groepen 8 euro, gezinnen 21 euro. • Expo + permanente collectie: volw. 15 euro, tot 26 j. 1 euro, andersvaliden, kortinghouders, 55+ en groepen 10 euro, gezinnen 31 euro. • Geleid bezoek: 50 euro, duur 1,5 u., max. 25 pers./groep. Vrienden van Sagalassos Sagalassoshuis, Maria Theresiastraat 21, 3000 Leuven, tel. 016-32 48 62, www.sagalassos.be. Naar Sagalassos • Zowat alle touroperators bieden reizen naar Antalya aan. Agˇlasun, het dorp bij de archeologische site, ligt op 110 km van Antalya en is makkelijk met een (huur)auto te bereiken. Dagelijks rijden ook drie autocars van Antalya Autogar naar Agˇlasun (uurregeling op www.aglasunkoop.com/zaman.html). Een lokaal busje brengt je naar Sagalassos. • Je kunt ook overnachten in Agˇlasun. Hotels, pensions of campings zijn er (nog) niet, maar via www.bugday.org kun je een verblijf op een gastenkamer bij lokale boeren reserveren. • Trek voor een bezoek minstens één tot drie uur uit. De site is het hele jaar door open. Juli en augustus zijn het interessantst

om de archeologen aan het werk te zien, van 7.30 tot 18 u. Er zijn dan ook vrijwillige Nederlandstalige gidsen. Op vrijdag en zaterdag wordt niet gewerkt. Draag goede schoenen, breng water mee en zorg in de zomer zeker voor bescherming tegen de zon. Van de late herfst tot het voorjaar is het weer een stuk ruwer, inclusief sneeuw. • Mis je de tentoonstelling in Tongeren en ga je daarna naar Sagalassos, overweeg dan een bezoek aan het Archeologisch Museum van Burdur. Dat bewaart en exposeert de vondsten van Sagalassos. Info op www.burdurmuzesi.gov.tr/museum.

cultuur

ltuur

Eind mei feestte Antwerpen het stevig vernieuwde Middelheimmuseum in. Vijf hectaren extra groen voor de beeldhouwkunst, een nieuw paviljoen van architect Paul Robbrecht met ceramiek van Thomas Sch端tte en kunst op maat van Ai Weiwei, Roman Signer en Philippe Van Snick. Met nog een performance van Nick Cave er bovenop. Daar werden de sinjoren vrolijk van. Pasar bladerde door de voorgeschiedenis en ging kijken naar de nieuwe beeldentuin.

Eind mei feestte Antwerpen het stevig

Middelheim 2012 Beelden in het park Tekst en foto’s: Chris Van Minnebruggen

Begin jaren vijftig was het hoog tijd om ramen en

stuk natuur. Antwerpen komt er joggen en sporten,

deuren open te gooien. Antwerpen had tijdens

wandelen en keuvelen, genieten van een terrasje en

de oorlog al genoeg binnengezeten. Uit schrik

zet zijn kroost in de speeltuin. De toegang tot het

voor de bezetter, in schuilkelders voor bombarde-

museum is gratis. Kunst kan niet toegankelijker zijn.

menten en vliegende bommen. Jan Publiek kreeg toegang tot parken en groendomeinen die voor-

Vernieuwing

heen tot het privéterrein van aristocratie en geld-

Begon het Middelheim met moderne kunst in een

adel behoorden. Met het Middelheimpark aan de

bestaand park - denk aan een AugusteMisconceivable Rodin,vanRik

stadsrand ging het net zo. Tot burgemeester Lode

bovenkwam het water vaner Wouters of Henri Moore -, gaandeweg

Craeybeckx na een bezoek aan het Nederlandse

extra ruimte vrij voor hedendaagse kunst. aan KunstDenk met een knipoog.

beeldenpark Sonsbeek besloot er een openlucht-

de containerconstructies van Luc Deleu of recenter

tentoonstelling te houden. Die genoot zo veel bij-

de ophefmakende Beam Drop Antwerp van Chris

val dat Craeybeckx zijn bestuursploeg overtuigd

Burden, de succesvolle Erwin Wurm-tentoonstel-

Erwin Wurm, hangend

het Middelheimkasteel.

kreeg er maar meteen een beeldentuin van te maken. Doortastend was de legendarische burgervader zeker. Zo nodig trok hij in eigen persoon naar het buitenland om kunstenaars van zijn project te overtuigen, beelden aan te kopen en gelijk te pingelen over de aankoopprijs. De tijdgeest met zijn naoorlogse optimisme was er ook naar. En kwamen de mensen niet naar de kunst, dan ging de kunst alvast de straat op. Met dat Middelheim zit het sindsdien wel snor. Samen met de parken Den Brandt en Vogelzang naast de deur vormt het op zonnige dagen een drukbezocht kwamen de mensen niet naar de kunst, dan ging de kunst alvast de straat op. Met dat Middelheim zit het sindsdien wel snor. Samen met de parken Den Brandt en Vogelzang naast de deur vormt

ondermeer de aankoop van het sleutelwerk Misconceivable. Die slappe zeilboot, hangend boven het water bij het Middelheimkasteel, hoort nu bij de topstukken van het museum.

opening. ‘Ik ben daar bijzonder dankbaar voor. Nooit in mijn leven heb ik zo veel instanties weten samenwerken om dit voor elkaar te krijgen.’

Links: The Bridge with no Name van Ai Weiwei. Geen makkelijk loopje. Rechts: In het opgefriste

moeite waard maken. â&#x20AC;&#x2DC;We hebben nu een infrastructuur die ons voor een tijdje op internationaal niveau positioneertâ&#x20AC;&#x2122;, zei hij bij de opening. â&#x20AC;&#x2DC;Ik ben daar bijzonder dankbaar voor. Nooit in mijn leven

Misconceivable vaninstanties weten samenwerken om dit heb ik zo veel Erwin Wurm, hangend voor elkaar te krijgen.â&#x20AC;&#x2122; boven het water van hetHet Middelheimkasteel. Huis Kunst met eendeknipoog. Spil van vernieuwing is Het Huis, een halfopen paviljoen naar een ontwerp van architect Paul Robbrecht, speciaal gemaakt om kwetsbaar werk op te stellen. Het grijsgroene metalen gebouw, waarvan de diagonale assen in het verlengde van bestaande wandelwegen liggen, past prima in ling Wear me out met ondermeer de aankoop van

zijn omgeving en biedt be-

het sleutelwerk Misconceivable. Die slappe zeilboot,

schutting tegen weer en wind.

hangend boven het water bij het Middelheimkasteel,

Het sluit zich geenszins van

hoort nu bij de topstukken van het museum.

zijn omgeving af. Robbrecht

Vorig jaar kwam dan de Hortiflora vrij, een vijf hec-

- samen met Meewis curator

tare groot stuk park met bloemperken, ingebed

van de openingstentoonstelling

tussen Middelheim en park Vogelzang. De bloem-

- koos ceramische sculpturen

perken waren netjes ondergebracht in rechthoe-

van Thomas SchĂźtte voor zijn

kig ingeplante, meer dan twee meter hoge hagen.

huis. â&#x20AC;&#x2DC;SchĂźtte maakt vaak per-

Niet echt een publiekstrekker, maar een godsge-

sonagesâ&#x20AC;&#x2122;, zegt Robbrecht. â&#x20AC;&#x2DC;Je

schenk voor het museum, blijkt nu. Het nieuwe

herkent gezichten, menselijke

terrein maakt het openluchtmuseum nog toegan-

figuren. Voor mij zijn het de

kelijker voor recreanten en cultuurliefhebbers. Voor

eerste bewoners van dit huis.

directeur Menno Meewis een buitenkans om uit te

Ze hebben die bescherming

pakken met een rist doordachte ingrepen die een

nodig. En wij zijn als bezoekers

bezoek aan dat Middelheim nog eens meer dan de

bij die personages te gast.â&#x20AC;&#x2122;

cultuur

Eind mei feestte Antwerpen het stevig vernieuwde Middelheimmuseum in. 8Ä&#x17D;H JGEVCTGP GZVTC ITQGP XQQT FG DGGNFJQWYMWPUV GGP PKGWY RCXKNLQGP XCP CTEJKVGEV 2CWN 4QDDTGEJV OGV EGTCOKGM XCP 6JQOCU 5EJĂ&#x2DC;VVG GP MWPUV QR OCCV XCP #K 9GKYGK 4QOCP 5KIPGT GP 2JKNKRRG 8CP 5PKEM /GV PQI GGP RGTHQTOCPEG XCP 0KEM %CXG GT DQXGPQR &CCT YGTFGP FG UKPLQTGP XTQNÄ&#x17D;M XCP 2CUCT DNCFGTFG FQQT FG XQQT IGUEJKGFGPKU GP IKPI MÄ&#x17D;MGP PCCT FG PKGWYG DGGNFGPVWKP

6GMUV GP HQVQoU Chris Van Minnebruggen

$QXGP Het zotte geweld XCP 4KM 9QWVGTU CNVKLF IQGF XQQT GGP KOKVCVKG QR UEJQQNWKVUVCR

Beelden in het park B

egin jaren vijftig was het hoog tijd om ramen en deuren open te gooien. Antwerpen had tijdens de oorlog al genoeg binnengezeten. Uit schrik voor de bezetter, in schuilkelders voor bombardementen en vliegende bommen. Jan Publiek kreeg toegang tot parken en groendomeinen die voorheen tot het privĂŠterrein van aristocratie en geldadel behoorden. Met het Middelheimpark aan de stadsrand ging het net zo. Tot burgemeester Lode Craeybeckx na een bezoek aan het Neder-

landse beeldenpark Sonsbeek besloot er een openluchttentoonstelling te houden. Die genoot zoveel bijval dat Craeybeckx zijn bestuursploeg overtuigd kreeg er maar meteen een beeldentuin van te maken. Doortastend was de legendarische burgervader zeker. Zo nodig trok hij in eigen persoon naar het buitenland om kunstenaars van zijn project te overtuigen, beelden aan te kopen en gelijk te pingelen over de aankoopprijs. De tijdgeest met zijn naoorlogse optimisme was er ook naar. En

PASAR JULI-AUGUSTUS 2012

068-070-0712-2289.indd 68

Middelheim 2012

13/06/12 15:38

no Name. Daartoe recycleerde hij een bestaand bruggetje, maar het loopvlak kreeg een hobbelig Misconceivable van parcours waarvan de contouren de grenzen Erwin vanWurm, hangend boven het water van

China nabootsen. Zo bouw je bruggen tussen Oost het Middelheimkasteel.

Kunst met een knipoog. en West, al is dat parcours best lastig. Probeer

maar, loop er gerust overheen.

Het depot afgestoft Dankzij Het Huis kwam ruimte vrij in het

Braempaviljoen. Daar kregen Bernhard Willhelm - gewezen student aan de Antwerpse modeacademie - en Jutta Kraus carte blanche om aan de slag te gaan met stukken uit het depot. Beelden die het publiek dus zelden of nooit te zien krijgt. De twee hebben dat bijzonder knap gedaan, met een uitgebalanceerde opstelling van werken van Käthe Kollwitz, Alberto Giacometti, Ossip Zadkine, Paul Van Hoeydonck, José Vermeersch en anderen, aangevuld met hedendaagse videoinstallaties en leestafels met boeken over kunst. Willhelm en Kraus zijn gefascineerd door de voorstelling van lichamen. ‘Het was keer op keer een bijzonder en magisch moment als we zo’n werk Ook de Chinese kunstenaar en dissident Ai

van zijn verpakking ontdeden’, zegt Willhelm

Weiwei stond op het verlanglijstje van Robbrecht.

daarover. En hij zegt het met het ontzag en de

kwamen de mensen niet naar de ondermeer de aankoop van het opening. ‘Ik ben daar bijzonder Links: je ‘Ai Weiwei de Andysleutelw Warhol van het schroom die je voelt als je op het punt staat kunst, dan gingisdevoor kunstmij alvast erk Misconceivable. Die dankbaar voor. Nooit in mijn The Bridge with no deOosten’, straat op.zegt Met dat hij.Middelh ‘Zo veelzijdig, tegelijk kunstegeliefde uit te kleden. eim slappe zeilboot, hangend boven leven heb ik zo veel instanties Name van Ai Weiwei. zit het sindsdien wel snor. Samen water bij het Middelheimnaar en architect ook. Zijn werk het heeft altijd kwaOp het glooiende velderken voorom datditBraempaviljoen weten samenw Geen makkelijk loopje. voor met de parken Den Brandt en kasteel, bij de topstukelkaar Van te krijgen.’ liteit en legt altijd een relatie met China.’hoort Voornu het richtte Phillipe Snick een bestaande vijver in Vogelzang naast de deur vormt ken van het museum. Rechts: The Bridge With maakte hij met zwarte basaltkeien. Daartussen stijgenIn fijne hetMiddelheimmuseum op zonnige dagen een Vorig jaar kwam dan de Hortiflora het opgefriste Het Huis drukbezocht stuk natuur. Braempaviljoen is nu vrij, een vijf hectare groot stuk Spil van de vernieuwing is Het Antwerpen komt er joggen en plaats voor werken uit park met bloemperken, ingebed Huis, een halfopen paviljoen naar sporten, wandelen en keuvelen, het depot die je anders tussen Middelheim en park een ontwerp van architect Paul genieten van een terrasje en zet nooit te zien25 kreeg. Vogelzang. De bloemperken Robbrecht, speciaal gemaakt om zijn kroost in de speeltuin. De waren netjes ondergebracht in kwetsbaar werk op te stellen. Het toegang tot het museum is gratis. rechthoekig ingeplante, meer dan grijsgroene metalen gebouw,

cultuur

Het Huis JGV PKGWYG RCXKNLQGP XCP 2CWN 4QDDTGEJV DGUEJGTOV GP DGUEJWV HTCIKGNG MWPUV

tegelijk ook rust. PoĂŤzie heeft hij dat werk genoemd. Performer Roman Signer liet bij de opening een metalen vat vanop een 35 meter lange schans tegen een betonnen muur knallen. Wat daarvan overbleef noemde hij Bidon Bleu.

Toegankelijk

luchtbellen op uit tien kolommen. Die cadans verToegankelijk die bescherming nodig. En wij

lastig. Probeer maar, loop er Met beschikbare budget van 2,5 miljoen euro oorzaakt rimpeling op het water en merkwaarzijn als bezoekers bij diehet personagerust overheen. ges te hijgast.â&#x20AC;&#x2122; dat werden de beelden meteen ook opgepoetst, waar dig genoeg tegelijk ook rust. PoĂŤzie heeft Het depot afgestoft Ook de Chinese kunstenaar en opgesteld werk genoemd. Performer Roman Signer liet bij nodig beter en maakten ruwe sokkels Dankzij Het Huis kwam ruimte dissident Ai Weiwei stond op het de opening een metalen vat vanop een 35 meter plaats voor elegantere, gladde exemplaren. Tegelijk vrij in het Braempaviljoen. Daar verlanglijstje van Robbrecht. lange schans tegen een betonnen muur kwamen toegangswegen, een nieuwe Bernhard Willhelm - geâ&#x20AC;&#x2DC;Ai knallen. Weiwei is voor mij de Andyer meerkregen Bleu . Wat daarvan overbleef noemde hij Bidon bewegwijzering en kreeg het Middelheimkasteel wezen student aan de Antwerpse Warhol van het Oostenâ&#x20AC;&#x2122;, zegt hij. modeacademie - en Jutta Kraus â&#x20AC;&#x2DC;Zo veelzijdig, tegelijk kunstenaar carte blanche om aan de slag te en architect ook. Zijn werk heeft gaan met stukken uit het depot. altijd kwaliteit en legt altijd een 26 Beelden die het publiek dus relatie met China.â&#x20AC;&#x2122; Voor het zelden of nooit te zien krijgt. De Middelheimmuseum maakte hij twee hebben dat bijzonder knap The Bridge With no Name. Daartoe

Met het beschikbare budget van 2,5 miljoen euro werden de beelden meteen ook opgepoetst, waar nodig beter opgesteld en maakten ruwe sokkels plaats voor elegantere, gladde exemplaren. Tegelijk kwamen er meer toegangswegen, een nieuwe bewegwijzering en kreeg het Middelheimkasteel een complete opknapbeurt. Daar is nu een aangenaam cafĂŠ met zomerterras en een museumshop. Allemaal bedoeld om het beeldenpark nog toegankelijker te maken. Toch kreeg het museum er nog een opdracht bij. Sinds kort ontleent het in overleg met

6WUUGP FG JQQI QRIGUEJQVGP JCIGP JGDDGP FG DNQGOGP XCP FG *QTVKƃQTC RNCCVU IGOCCMV XQQT MWPUV

altijd kwaliteit en legt altijd een relatie met China.’ Voor het Middelheimmuseum maakte hij The Bridge With no Name. Daartoe recycleerde hij een bestaand bruggetje, maar het loopvlak kreeg een hobbelig parcours waarvan de contouren de grenzen van China nabootsen. Zo bouw je bruggen tussen Oost en West, al is dat parcours best

een complete opknapbeurt. Daar is nu een aangenaam café met zomerterras en een museumshop. Allemaal bedoeld om het beeldenpark nog toegankelijker te maken. Toch kreeg het museum er nog een opdracht bij. Sinds kort ontleent het in overleg met districten en bewonersgroepen ook beelden uit zijn collectie aan andere parken en openbare ruimtes. Zo brengt het beeldende kunst nog dichter bij de gewone man. En heb je daar als lezer-liefhebber geen boodschap aan, weet dan dat je op een zonnige dag voor nop naar dat Middelheim kan. Met je picknick en een plaid, je kleinkind op een driewieler, een dartele hond, de krant, je lief of een goed boek. Om zomaar te genieten in een dot van een park, tussen de tijdloze schoonheid van beeldende kunst.

Info: Middelheimmuseum, Middelheimlaan 61 in Antwerpen, tel. 03-288 33 60, www.middelheimmuseum.be.

PASAR JULI-AUGUSTUS 2012

Gratis toegankelijk van dinsdag tot en met zondag vanaf 10 uur. Sluitingsuren afhankelijk van het seizoen. 068-070-0712-2289.indd 70

gaan Beeld zelde twee geda de op Käth mett Hoey ande daag leest Willh neerd licha een b mom verpa Willh met h die je je ge Op h Braem Van S met z sen s tien k veroo wate

Met de komst van de trein trok de Franse beau monde van Parijs naar de kusten van NormandiĂŤ. In hun kielzog volgden de schilders, met een doos vol tubeverf. Daarmee konden ze buiten werken en het licht vangen, ook aan het water. Een zomer lang eert een streek zijn schilders. Drie knappe tentoonstellingen vormen de kapstok voor een resem evenementen.

Schilders aan het water Tekst: Chris Van Minnebruggen Foto’s: Normandie Impressionniste 2013 & CRT Normandie

Normandië en de impressionisten, ze hebben een

aan de kust. De kunstenaars volgen en schilderen

intieme verhouding. Dat komt zo. Halfweg de 19de

baadsters, zeilregatta’s, het spel van licht en scha-

eeuw krijgt een aantal schilders het op de heupen

duw in een bloementuin, reflecties op het water.

van de academische schilderkunst. Hoe glad en

Het levert een massa werken op, die in Parijs in het

technisch vaardig ook, de gevestigde atelierschil-

galeriecircuit terechtkomen. Amerikaanse gefortu-

ders negeren met hun Bijbelse en mythologische

neerden vallen het eerst voor de impressionisten

thema’s het leven van alledag. De nieuwe schilders

en verschepen hun werken over de plas, en masse.

willen naar buiten om te schilderen bij natuurlijk

Europa volgt veel later, vist noodgedwongen ach-

licht en proberen het moment te vatten. Mensen,

ter het net.

landschappen, de natuur en de nieuwe tijd met

Normandië sloot zijn kunstenaars in 2010 opnieuw

zijn industrie en steden worden hun thema’s.

in de armen met een eerste evenement Normandie

Als de trein rijkelui uit Parijs naar de kusten van

Impressionniste. Een instant succes dat ze vandaag

Normandië brengt, ontluikt het toerisme. Wie het

overdoen. Dit keer rond het thema water, een hele

zich kan veroorloven bouwt zelfs een buitenhuis

zomer lang. Ben je er met vakantie, probeer dan één van volgende drie tentoonstellingen mee te pikken. Ga je voor de kunst, brei er dan meteen wat vakantie dichtbij aan vast. Mooi meegenomen: nogal wat doeken in Amerikaans bezit zijn nu ook aan deze kant van de grote plas te zien.

Caen - Zomer aan het water Het Musée des Beaux-Arts in Caen, modern en knap geïntegreerd in het middeleeuws kasteel, legt de klemtoon op vrije tijd aan het water. PierreAuguste Renoir mag openen met zijn Nimf aan de

bron (1869). Het thema is nog klassiek, deuitwer-

nieuw speeltje. Snapshots en kadrering hadden een

king niet. De naakte schone kijkt de toeschouwer

invloed op de nieuwe schilders. Monet neemt het

stoutmoedig in het gezicht. Daarna vier secties die

Hôtel des Roches Noires in Trouville als onderwerp.

aantonen hoe de kunstenaars dat recreëren explo-

De zee zien we niet, maar een rij vlaggen staat dy-

reerden: op het strand, kijkend naar zee, scheepjes

namisch te wapperen op wat de dijk moet zijn.

en zeilen, baden als laatste.

Helemaal verstild legt John Singer Sargent twee

Joaquin Sorolla schildert een bourgeoise in het

vrouwen te slapen in een bootje onder een over-

zand, helemaal in het wit, een camera in de handen.

hangende treurwilg, ver weg van alle drukte.

Knappe keuze: een vrouw van stand mocht niet

Tegelijk speelt hij subtiel met licht en schaduw.

bruinen in de zon en de fotografie was een nagel-

Edgar Degas wacht tot de avond valt en al dat deftig volk dineert. Bij zonsondergang baden zijn

petites paysannes, naakt en uitgelaten. Natuurlijk, geen korsetten voor het plebs en de zon mag zijn werk doen. Als Frantisek Kupka in 1906-07 Het Water schildert, laat hij een naakte vrouw met zachte handbewegingen kringen maken in het water. De Nimf van Renoir is dan al een eind weg, nog even en Kupka omarmt het fauvisme, later de abstracte kunst.

Teks TeksT Chris Van Minnebruggen - FoTo’s norMandie iMpressionniste 2013 & Crt norMandie

Joaquin Sorolla, Instantanea, Biarritz, 1906. Olie op doek.

Claude Monet, Hôtel des Roches Noires, 1870. Olie op doek.

Schilders aan het

water

Met de komst van de trein trok de Franse beau monde van Parijs naar de kusten van Normandië. In hun kielzog volgden de schilders, met een doos vol tubeverf. Daarmee konden ze buiten werken en het licht vangen, ook aan het water. Een zomer lang eert een streek zijn schilders. Drie knappe tentoonstellingen vormen de kapstok voor een resem evenementen.

het toerisme. Wie het zich kan veroor loven bouwt zelfs een buitenhuis aan de kust. De kunstenaars volgen en schilde ren baadsters, zeilregatta’s, het spel van licht en schaduw in een bloementuin, reflecties op het water. Het levert een massa werken op, die in Parijs in het galeriecircuit terechtkomen. Amerikaan se gefortuneerden vallen het eerst voor de impressionisten en verschepen hun werken over de plas, en masse. Europa volgt veel later, vist noodgedwongen achter het net. Normandië sloot zijn kunstenaars in 2010 opnieuw in de armen met een eerste evenement Normandie Impressionniste. Een instant succes dat ze vandaag

gaat op zijn beurt de ellende van de arbeiders uit de weg. ‘Ik ben niet suïcidaal’, zegt de anarchist daarover. ‘De mensen zouden mijn schilderijen niet meer kopen.’ Maar in zijn etsen en tekeningen doet hij dat wel.

een impressionistenstek die meer tot de verbeelding spreekt dan de tuinen van Claude Monet. de bloembedden, de grote vijver met het Japanse bruggetje, de weelderige gouden regen en de waterlelies die hij zo vaak schilderde, het zijn de ingrediënten die kunstliefhebbers uit de hele wereld op bedevaart lokken naar giverny. sinds ze beheerd worden door een overwegend amerikaanse stichting trekken ze jaarlijks een half miljoen bezoekers. acht tuinmannen zorgen voor de aanplantingen. ook het woonhuis van de schilder hoort bij een bezoek. niet te missen, maar wapen je mentaal tegen de drukte. Info: tickets: 9,5/5/4/0 euro. In 2013 open tot en met 1 november, dagelijks van 9.30 tot 18 u. www.fondation-monet.com.

PASAR juli-AuguStuS 2013

Rouen - Schitterende reflecties

Gustave Caillebotte, Voilier sur la Seine, Argenteuil, 1893. Olie op doek.

Caen - Zomer aan het water Het Musée des BeauxArts in Caen, modern en knap geïntegreerd in het middeleeuws kasteel, legt de klemtoon op vrije tijd aan het water. PierreAuguste Renoir mag openen met zijn Nimf aan de bron (1869). Het thema is nog klassiek, de

Laat Boudin de havendrukte achterwege, Pissarro

Monet in Giverny

overdoen. Dit keer rond het thema water, een hele zomer lang. Ben je er met vakantie, probeer dan één van volgende drie tentoonstellingen mee te pikken. Ga je voor de kunst, brei er dan meteen wat vakantie dichtbij aan vast. Mooi meegeno men: nogal wat doeken in Amerikaans bezit zijn nu ook aan deze kant van de grote plas te zien.

S.RIGOULET CRT NORMANDIE/GF

ormandië en de impressionisten, ze hebben een intieme verhouding. Dat komt zo. Halfweg de 19de eeuw krijgt een aantal schilders het op de heupen van de academische schilder kunst. Hoe glad en technisch vaardig ook, de gevestigde atelierschilders negeren met hun Bijbelse en mythologische thema’s het leven van alledag. De nieuwe schilders willen naar buiten om te schilderen bij natuurlijk licht en proberen het moment te vatten. Mensen, land schappen, de natuur en de nieuwe tijd met zijn industrie en steden worden hun thema’s. Als de trein rijkelui uit Parijs naar de kusten van Normandië brengt, ontluikt

Le Havre - Pissarro in de havens Le Havre moet het hebben van zijn haven en industrie. Het Musée d’Art Moderne stelt werk van Camille Pissarro naast dat van andere schilders en fotografen tentoon. Geen vrije tijd maar het leven in de haven, waar het werkvolk arbeidt en de industrie doorbreekt. Maar Pissarro laat op zich wachten, Eugène Boudin uit Honfleur opent de expo. Hij schildert al vanaf 1850 haventa ferelen. Niet als groot vernieuwer van het genre, al ruilt hij de stereotiepen van zijn academische voorgangers voor een poëtisch naturalisme. Bij Pissarro ligt dat anders. Op zoek naar nieuwe thema’s strandt hij in fascinerend Rouen, levendige stad aan de Seine. Hij zoekt het moderne leven op en trekt ook naar Dieppe en Le Havre om dokken, kades, werkvolk en het komen en gaan van zeil en stoomboten te bewaren. Uitstekend voorbeeld is zijn Brug Boieldieu bij regenweer in Rouen. Mensen lopen door elkaar heen, schepen varen onder de brug door, een vrachtschip ligt te stomen naast een havenkraan. Voorbij de brug rijden treinen, in de achtergrond industriële schoorstenen. Het moet een verschrikking geweest zijn in de ogen van de academici. Laat Boudin de havendrukte achterwege, Pissarro gaat op zijn beurt de ellende van de arbeiders uit de weg. ‘Ik ben niet suïcidaal’, zegt de anarchist daarover. >>>

PRIVÉ-COLLECTIE/BÉATRICE HATALA/GF

uitwerking niet. De naakte schone kijkt de toeschouwer stoutmoedig in het gezicht. Daarna vier secties die aantonen hoe de kunstenaars dat recreëren exploreerden: op het strand, kijkend naar zee, scheepjes en zeilen, baden als laatste. Joaquin Sorolla schildert een bourgeoise in het zand, helemaal in het wit, een camera in de handen. Knappe keuze: een vrouw van stand mocht niet bruinen in de zon en de fotografie was een nagelnieuw speeltje. Snapshots en kadrering hadden een invloed op de nieuwe schilders. Monet neemt het Hôtel des Roches Noires in Trouville als onderwerp. De zee zien we niet, maar een rij vlaggen staat dynamisch te wapperen op wat de dijk moet zijn. Helemaal verstild legt John Singer Sargent twee vrouwen te slapen in een bootje onder een overhangende treurwilg, ver weg van alle drukte. Tegelijk speelt hij subtiel met licht en schaduw. Edgar Degas wacht tot de avond valt en al dat deftig volk dineert. Bij zonsondergang baden zijn petites paysannes, naakt en uitgelaten. Natuurlijk, geen korsetten voor het plebs en de zon mag zijn werk doen. Als Frantisek Kupka in 190607 Het Water schildert, laat hij een naakte vrouw met zachte handbewegingen kringen maken in het water. De Nimf van Renoir is dan al een eind weg, nog even en Kupka omarmt het fauvisme, later de abstracte kunst.

RMN-GRAND PALAIS/HERVÉ LEWANDOWSKI/GF

FONDATION MUSEO SOROLLA, MADRID/GF

RMN-GRAND PALAIS/HERVÉ LEWANDOWSKI/GF

Normandie impressionniste 2013

Kers op de taart vormen de honderd impressionistische meesterwerken in het Musée des Beaux-

cultuur

PASAR juli-AuguStuS 2013

Arts van Rouen, aangevuld met heel wat foto’s uit die tijd. Het museum brengt bruiklenen van 71

over de hele wereld samen en laat de wereld ein070-073 0713-3497.indd 70

12/06/13 17:35

070-073 0713-3497.indd 71

12/06/13 17:36

deloos in het water spiegelen tot al die reflecties

nieuwer van het genre, al ruilt hij de stereotiepen

de abstractie inluiden.

van zijn academische voorgangers voor een poë-

Monet voert hier het hoge woord. Met Johan

tisch naturalisme.

Barthold Jongkind bezoekt hij Zaandam en komt

Bij Pissarro ligt dat anders. Op zoek naar nieuwe

er voor het eerst in contact met het waterthema.

thema’s strandt hij in fascinerend Rouen, leven-

Zaandam, Overschie, Amsterdam en Antwerpen,

dige stad aan de Seine. Hij zoekt het moderne

met die havens vullen ze al een hele zaal. Nog een

leven op en trekt ook naar Dieppe en Le Havre om

ruimte gaat over de fotografie, hoe die water in

dokken, kades, werkvolk en het komen en gaan

beeld brengt en de schilders inspireert. Er is zelfs

van zeilen stoomboten te bewaren. Uitstekend

een apart thema rond de bateau-atelier. Schilders

voorbeeld is zijn Brug Boieldieu bij regenweer in

bouwden een hok op een boot en lieten zich mee-

Rouen. Mensen lopen door elkaar heen, schepen

drijven op de rivier om vanuit die donkere kamer

varen onder de brug door, een vrachtschip ligt te

het licht en de kleuren beter te zien. Heerlijk rust-

stomen naast een havenkraan. Voorbij de brug rij-

gevend zijn de kalme beelden van het riviertoe-

den treinen, in de achtergrond industriële schoor-

risme. Gustave Caillebotte - onlangs nog in Den

stenen. Het moet een verschrikking geweest zijn

Haag te zien - schildert een roeier die zijn kano

in de ogen van de academici.

naar de kant trekt. Monet dropt drie vrouwen in

een schuit op het rimpelloze water van Giverny.

nog eens op zijn kop. Daar laat hij het water op zijn

Schuit en inhoud spiegelen perfect in het water.

beurt reflecteren tegen de gevels van de stad op het

Daar is het de kunstenaar ook om te doen.

water. Aan het eind van zijn leven schildert hij alleen

Signac, Seurat, Theo van Rysselberge en de neo-im-

nog dat vijveroppervlak met de fameuze waterlelies

pressionisten analyseren de kleuren, delen ze op in

in zijn geliefde Giverny. Een feest van kleur en licht.

stippen en laten hun beelden zinderen. Ondertussen

De tentoonstelling sluit af met een minuscuul fo-

schuift bij Claude Monet de horizon alsmaar hoger.

tootje in zwart-wit. Monet heeft voor één keer zijn

Naar de rand van zijn doeken, met steeds meer aan-

waterlelies zelf gefotografeerd. In de hoek weer-

dacht voor de reflecties. In Venetië zet hij de wereld

spiegelt zijn eigen hoofd in de vijver.

Monet in Giverny Geen impressionistenstek die meer tot de verbeelding spreekt dan de tuinen van Claude Monet. De bloembedden, de grote vijver met het Japanse bruggetje, de weelderige gouden regen en de waterlelies die hij zo vaak schilderde, het zijn de ingrediënten die kunstliefhebbers uit de hele wereld op bedevaart lokken naar Giverny. Sinds ze beheerd worden door een overwegend Amerikaanse stichting trekken ze jaarlijks een half miljoen bezoekers. Acht tuinmannen zorgen voor de aanplantingen. Ook het woonhuis van de schilder hoort bij een bezoek. Niet te missen, maar wapen je mentaal tegen de drukte. Info: tickets: 9,5/5/4/0 euro. In 2013 open tot en met 1 november, dagelijks van 9.30 tot 18 u. www.fondation-monet.com.

Praktisch Afstand Brussel - Rouen: 340 km, Brussel -Le Havre: 400 km. Normandie Impressionniste 2013 Het Festival Normandie Impressionniste 2013, dit keer rond het thema Water, bundelt tot eind september meer dan 600 culturele evenementen. Alle info op www.normandie-impressionniste.fr. Wij bezochten: • Un été au bord de l’eau, Loisirs et impressionnisme, tot 29/9 in het Musée des Beaux-Arts, Le Château, F-14000 Caen. www.mba.caen.fr. • Pissarro dans les ports, Rouen, Dieppe, Le Havre, tot 29/9 in het Musée d’Art moderne André Malraux, 2 boulevard Clemenceau, F-76600 Le Havre. www.muma-lehavre.fr. • Éblouissants reflets, 100 chefs-d’oevre impressionnistes, tot 30/9 in het Musée des Beaux-Arts, Esplanade Marcel Duchamp, F-76000 Rouen. www.rouen-musees.com en www.eblouissantsreflets.fr. Extra tips • In het kuststadje Honfleur blijf je op een mooie dag sowieso plakken. Ze zijn er ook trots op Eugène Boudin, marineschilder en voorloper van het impressionisme. Er is zelfs een Musée Eugène Boudin. www.musees-honfleur.fr. • Le Havre diende na WO II heropgebouwd. Auguste Perret tekende voor 133 ha betonnen binnenstad. Sinds de Unesco het areaal met zijn merkwaardige Sint-Jozefskerk als Werelderfgoed beschouwt, is dat stuk stad helemaal opgewaardeerd. Een bezoek waard. www.lehavretourisme.com. Toeristische info • Atout France, tel. 02-505 38 28. be.rendezvousenfrance.com/nl. • CRT Normandie. www.normandie-tourisme.fr. • CDT de l’Eure. www.euro-tourisme.fr. • CDT de Calvados. www.calvados-tourisme.com. • CDT de la Seine-Maritime. www.seine-maritime-tourisme.com.

LIBRARY AND ARCHIVES CANADA/GF

MICHEL WUYTS/GF

Eind september opende aan de Antwerpse Rijnkaai het Red Star Line Museum, precies op de plek waar meer dan twee miljoen verpauperde of vervolgde Europeanen naar de Nieuwe Wereld trokken. Hopend op een beter leven. Een sociaal verhaal van alle tijden, weten de samenstellers.

Hier kwamen de migranten binnen voor de medische controle.

Migrantenmeisje in Amerika. Soms reisden kinderen alleen.

luister je naar de belevenissen van reizigers onderweg. De triptiek Landverhuizers, een schilderij van Eugène Laermans behoort tot de topstukken van het museum. Het sterkst zijn de verhalen van de Kroongetuigen, met Albert Einstein als beroemd buitenbeentje. En dat de familie

passagiers meenemen. Antwerpen was praktisch, want centraal gelegen voor het Oost-Europese hinterland. Dat de Red Star Line vrijstelling van kadegelden en een stevige subsidie kreeg, zal ook wel geholpen hebben.

Mee met de Red Star Line

Getuigen De grootste ruimte van dit eerste gebouw vertelt van de migratie door de eeuwen heen. Hoe de mens zich vanuit Afrika met wisselend succes over de aarde verspreidde, dat historische figuren vaak zelf migranten waren en ook vandaag mensen onderweg zijn. Vaak niet meer weg uit Europa, maar onderweg naar Europa. Onder de bekenden Israel Isidore Baline, de later beroemde componist Irving Berlin. Hij vertrok in 1893 als vijfjarige vanuit Antwerpen. Zijn dochter gaf het museum een piano in bruikleen. Langs een sas kom je in een ruimte die zich concentreert op de treinreis, het verblijf in Antwerpen en getuigenissen van passagiers. Met interactieve computerschermen stippel je zelf een reis uit. Je krijgt dan reisduur en kosten voorgere-

>>>

LETTERENHUIS/GF

bakstenen muur met een grote ijzeren poort en een oude foto. Daarop dezelfde muur, dezelfde poort, met reizigers dit keer. Staand, zittend, wachtend bij hun bagage. Vraagtekens in hun ogen. Hier, op deze plaats kwamen ze binnen. Hier werd over hun verdere leven beslist. Dagen waren ze onderweg geweest. Aangekomen in het Centraal Station, nog een keer overnacht in een logementshuis, misschien nog een ticket gekocht en dan de stad door, naar de Rijnkaai. Hier werd hun bagage in gigantische ketels ontsmet. Zelf moesten ze een uur lang onder de douche in afwachting van het doktersbezoek. Verderop in het museum zie je hoe iedereen onderzocht werd op luizen en trachoom, een oogziekte bij armelui. Met een tandenstoker tilt een dokter de oogleden van een kind op. Bandwerk is het, onmenselijk. Belangrijk detail, reizigers in eerste en tweede klasse hoefden helemaal geen onderzoek. En nog eentje: wie linkse sympathieën had, mocht ook thuisblijven. Een wat intiemere ruimte schetst de opstart van de rederij. Amerikaanse

Tekst: Chris Van Minnebruggen Foto’s: Chris Van Minnebruggen, Michel Wuyts e.a.

laarzen, haar vlasgele haar en angstig blauwe ogen. Ze verbleef in Hotel Lapland en had papier en een omslag gekocht voor een laatste brief naar huis, ook al was ze nauwelijks geletterd. Ze trok naar Canada, want daar zijn de appels groter, het koren hoger en geler dan in Plocka. Dat had ze gelezen op een almanak van de Red Star Line.

‘O, Dinska Bronska,/met je zeer dikke vingers:/je schrijft zo moeilijk die brief./Je ogen zoeken vliegen op het plafond./”Moj Boze!”/Er zit ‘n tranenveeg,/o zo verdrietig,/van je blauwe ogen naar je mond./O, Dinska Bronska.’ En dan brak er iets in mij. Nog altijd eigenlijk.

Landverhuizers

Wat bezielt een mens om have en goed, familie,

Promotieaffiche voor de Red Star Line.

Mijn moeder was en is een nuchtere vrouw. Van

desnoods kinderen achter te laten en met een

de generatie die een voltijdse baan wist te com-

plunjezak naar de andere kant van de wereld te

bineren met huishouden en opvoeding. Geen tijd

trekken? Wat voor emoties gieren door je heen

voor grote gevoelens en sentiment. Maar in een

op dat moment van afscheid nemen en vertrek-

lyrisch moment zong ze en declameerde zelfs een

ken, tussen onzekerheid en avontuur? Die vraag

COLLECTIE JANSSENS/GF

cultuur

gedicht. Dinska Bronska van Karel van den Oever

houdt je onherroepelijk bezig in het Red Star Line

was er altijd bij.

Museum. Daar sturen de samenstellers op aan na-

In mijn verbeelding zag ik die jonge vrouw uit

tuurlijk, en keer op keer laten ze je aanvoelen dat

Plocka, haar Pruisischblauwe hoofddoek en grauwe

migratie van alle tijden is en zal zijn.

35 Landverhuizers schepen in aan de Rijnkaai.

PASAR novembeR 2013

grammafolders, de fraaie ligzetels en het luxueuze

onherkenbare reizigers. Daarachter vertellen man-

servies voor de passagiers uit eerste klasse. Maar

nen, vrouwen en kinderen in verschillende talen

de ĂŠchte klemtoon ligt op de landverhuizers, de

over zichzelf. Pal voor je een witte bakstenen muur

boeren, arbeiders en dompelaars uit Rusland, Oost-

met een grote ijzeren poort en een oude foto.

Europa en eigen land, die tussen 1873 en 1934 via

Daarop dezelfde muur, dezelfde poort, met reizigers

Antwerpen naar Amerika trokken. In derde klasse.

dit keer. Staand, zittend, wachtend bij hun bagage.

Na het onthaal in de loods - het oude douanege-

Vraagtekens in hun ogen. Hier, op deze plaats kwa-

bouw - kom je het eigenlijke museumgebouw

men ze binnen. Hier werd over hun verdere leven

n boord.

Landverhuizers zoeken hun plaats aan boord. 36

MAS/GF

binnen tussen lange witte doeken met fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van

RED STAR LINE MUSEUM/GF

Natuurlijk zijn er de nostalgische affiches en pro-

weg geweest. Aangekomen in het Centraal Station, nog een Hier kwamen de migranten binnen voor de medische controle.

Mee

met de

keer overnacht in een loge-

Migrantenmeisje in Amerika. Soms reisden kinderen alleen.

mentshuis, misschien nog een

Red Star Line

ticket gekocht en dan de stad

ijn moeder was en is een nuchtere vrouw. Van de generatie die een voltijdse baan wist te combineren met huishouden en opvoeding. Geen tijd voor grote gevoelens en sentiment. Maar in een lyrisch moment zong ze en declameerde ze zelfs een gedicht. Dinska Bronska van Karel van den Oever was er altijd bij. In mijn verbeelding zag ik die jonge vrouw uit Plocka, haar Pruisischblauwe hoofddoek en grauwe laarzen, haar vlasgele haar en angstig blauwe ogen. Ze verbleef in Hotel Lapland en had papier en een omslag gekocht voor een laatste brief naar huis, ook al was ze nauwelijks geletterd. Ze trok naar Canada, want daar zijn de appels groter, het koren hoger en

geler dan in Plocka. Dat had ze gelezen op een almanak van de Red Star Line. ‘O, Dinska Bronska,/met je zeer dikke vingers:/je schrijft zo moeilijk die brief./ Je ogen zoeken vliegen op het plafond./ Moj Boze!/Er zit ‘n tranen-veeg,/o zo verdrietig,/van je blauwe ogen naar je mond./O, Dinska Bronska.’ En dan brak er iets in mij. Nog altijd eigenlijk.

Landverhuizers Wat bezielt een mens om have en goed, familie, desnoods kinderen achter te laten en met een plunjezak naar de andere kant van de wereld te trekken? Wat voor emoties gieren door je heen op dat moment van afscheid nemen en vertrekken, tussen onzekerheid en

Hier werd hun bagage in gi-

avontuur? Die vraag houdt je onherroepelijk bezig in het Red Star Line Museum. Daar sturen de samenstellers op aan natuurlijk, en keer op keer laten ze je aanvoelen dat migratie van alle tijden is en zal zijn. Natuurlijk zijn er de nostalgische affiches en programmafolders, de fraaie ligzetels en het luxueuze servies voor de passagiers uit eerste klasse. Maar de échte klemtoon ligt op de landverhuizers, de boeren, arbeiders en dompelaars uit Rusland, Oost-Europa en eigen land, die tussen 1873 en 1934 via Antwerpen naar Amerika trokken. In derde klasse. Na het onthaal in de loods - het oude douanegebouw - kom je het eigenlijke museumgebouw binnen tussen lange

PASAR novembeR 2013

066-069 1113-3966.indd 66

16/10/13 15:31

gantische

ketels

De grootste ruimte van dit eerste gebouw vertelt

van de migratie door de eeuwen heen. Hoe de mens zich vanuit Afrika met wisselend succes over

de aarde verspreidde, dat Getuigen historische figuren vaak

De grootste ruimte van dit eerste gebouw

de migratie door de eeuwen zelf migranten waren envertelt ookvanvandaag mensen

heen. Hoe de mens zich vanuit Afrika met

veronderweg zijn. Vaak nietwisselend meer succes wegoveruitde aarde Europa,

door, naar de Rijnkaai.

Getuigen

kend. Op een kaart van Ant naar wens locaties aan die migratie te maken hadden. meteen. Op de banken van luister je naar de belevenis reizigers onderweg. De trip huizers, een schilderij van E Laermans behoort tot de to het museum. Het sterkst zijn de verhalen Kroongetuigen, met Albert beroemd buitenbeentje. En

spoorwegeigenaars brachten goederen naar de kust van Philadelphia en wilden die cargo naar Europa verkassen om te verhandelen. Op de terugweg konden ze passagiers meenemen. Antwerpen was praktisch, want centraal gelegen voor het Oost-Europese hinterland. Dat de Red Star Line vrijstelling van kadegelden en een stevige subsidie kreeg, zal ook wel geholpen hebben.

ontsmet.

Zelf moesten ze een uur lang onder de douche in afwachting van het doktersbezoek. Verderop in het museum zie je hoe iedereen onderzocht

spreidde, dat historische figuren vaak zelf

migranten waren en vandaag mensen maar onderweg naar Europa. Onder deookbekenden

LETTERENHUIS/GF

beslist. Dagen waren ze onder-

witte doeken met foto’s van onherkenbare reizigers. Daarachter vertellen mannen, vrouwen en kinderen in verschillende talen over zichzelf. Pal voor je een witte bakstenen muur met een grote ijzeren poort en een oude foto. Daarop dezelfde muur, dezelfde poort, met reizigers dit keer. Staand, zittend, wachtend bij hun bagage. Vraagtekens in hun ogen. Hier, op deze plaats kwamen ze binnen. Hier werd over hun verdere leven beslist. Dagen waren ze onderweg geweest. Aangekomen in het Centraal Station, nog een keer overnacht in een logementshuis, misschien nog een ticket gekocht en dan de stad door, naar de Rijnkaai. Hier werd hun bagage in gigantische ketels ontsmet. Zelf moesten ze een uur lang onder de douche in afwachting van het doktersbezoek. Verderop in het museum zie je hoe iedereen onderzocht werd op luizen en trachoom, een oogziekte bij armelui. Met een tandenstoker tilt een dokter de oogleden van een kind op. Bandwerk is het, onmenselijk. Belangrijk detail, reizigers in eerste en tweede klasse hoefden helemaal geen onderzoek. En nog eentje: wie linkse sympathieën had, mocht ook thuisblijven. Een wat intiemere ruimte schetst de opstart van de rederij. Amerikaanse

onderweg zijn. Vaak niet meer weg uit

Europa, maar onderweg naar Europa. Israel Isidore Baline, de later beroemde componist

Onder de bekenden Israel Isidore Baline,

later beroemde componist Irving Irving Berlin. Hij vertrok inde 1893 als vijfjarige vanBerlin. Hij vertrok in 1893 als vijfjarige vanuit Antwerpen. Zijn dochter gaf het uit Antwerpen. Zijn dochter gaf het museum een museum een piano in bruikleen.

piano in bruikleen.

Langs een sas kom je in een ruimte die zich concentreert op de treinreis, het verblijf in Antwerpen en getuigenissen van passagiers. Met interactieve computerschermen stippel je zelf een reis uit. Je krijgt dan reisduur en kosten voorgere-

Langs een sas kom je in een ruimte die zich concentreert op de treinreis, het verblijf in Antwerpen

werd op luizen en trachoom, een oogziekte bij ar-

en getuigenissen van passagiers. Met interactieve

melui. Met een tandenstoker tilt een dokter de

computerschermen stippel je zelf een reis uit.

oogleden van een kind op. Bandwerk is het, ontmenselijkt. Belangrijk detail, reizigers in eerste en tweede klasse hoefden helemaal geen onderzoek. En nog eentje: wie linkse sympathieën had, mocht

ook thuisblijven.

Promotieaffiche voor de Red Star Line.

Een wat intiemere ruimte schetst de opstart van de rederij. Amerikaanse spoorwegeigenaars brachten goederen naar de kust van Philadelphia en wilden

cultu

die cargo naar Europa verkassen om te verhandelen. Op de terugweg konden ze passagiers meenemen. Antwerpen was praktisch, want centraal gelegen voor het Oost-Europese hinterland. Dat de Red Star Line vrijstelling van kadegelden en een stevige subsidie kreeg, zal ook wel geholpen hebben.

COLLECTIE JANSSENS/GF

MICHEL WUYTS/GF

LIBRARY AND ARCHIVES CANADA/GF

TeksT Chris Van Minnebruggen – FoTo’s Chris Van Minnebruggen, MiChel Wuyts e.a.

066-069 1113-3966.indd 67

Landverhuizers schepen in aan de Rijnkaai.

LIBRARY AND ARCHIVES CANADA/GF

van Morris Moel. Hij reisde na enkele jaren zijn vader achterna, samen met zijn moeder, broers en zus. Hij vertelt hoe ze op Ellis Island (New York) aankwamen en zijn zusje Ita het land niet binnen mocht. Ze had nog sporen van trachoom. Ita moest in haar eentje terug naar Antwerpen, ze is dan negen. Daar werd ze opgevangen door Ezra, een joodse hulporganisatie. Na verzorging keert ze terug naar Amerika en wordt weer afgewezen. Pas bij haar derde overtocht mag ze binnen. Aan haar wanhopige briefwisseling met een vriendinnetje merk je dat ze geen alleenstaand geval is. Dat een joodse organisatie Ita opvangt is geen toeval. Veel landverhuizers trekken naar Amerika Migrantenmeisje in Amerika. Soms reisden alleen. Je krijgt dan reisduur en kinderen kosten voorgerekend. Op

omdat industrialisering en een sterke bevolkings-

een kaart van Antwerpen klik je naar wens locaties

groei hen in armoede storten. Daar bovenop komen

aan die met de migratie te maken hadden. Uitleg

de pogroms in Rusland en Oostenrijks-Hongarije.

volgt meteen. Op de banken van een treincoupé

Joden worden er openlijk, zelfs van staatswege ge-

luister je naar de belevenissen van reizigers onder-

discrimineerd en vervolgd. Het brengt een nieuwe

Star Line

weg. De triptiek Landverhuizers, een schilderij van

Eugène Laermans behoort tot de topstukken van het museum.

Naar Amerika

Het sterkst zijn de verhalen van de Kroongetuigen,

De trap op voor het doktersbezoek en we staan

met Albert Einstein als beroemd buitenbeentje. En

op de drempel van de overtocht. Als bezoeker kom

dat de familie Hutlet een wafelijzer meenam om

je via de loopbrug aan boord, ontdek je een reeks

zich in Canada bij -40°C aan Brusselse wafels te

glimmende scheepsmaquettes en steven je af op

warmen, klinkt best olijk. Schrijnend is het relaas

nog meer moois: een model in doorsnede van het

tar Line Museum, precies op de plek waar meer dan

Nieuwe Wereld trokken. Hopend op een beter leven.

had ze gelezen Red Star Line.

stroom migranten op gang. De rederij doet zaken.

avontuur? Die vraag houdt je onherroepelijk bezig in het Red Star Line Museum.

strengden de immigratiewetten. Het aantal passa-

zamelstukken van de inrichting aan boord en een

giers daalde, de Red Star Line geraakte in slechte

evocatie van de overtocht in derde klasse. Boven

papieren en ging uiteindelijk failliet. Er zat dan ook

werd gedineerd en gefeest, beneden zat het plebs

een wereldwijde crisis aan te komen.

aan lange tafels voor een bord aardappelen met

Nog één keer krijg je een blik op wat glamour: de

spek, soms een haring. Als de rijkelui tafelden,

piano van Irving Berlin, foto’s van Fred Astaire en

mocht de derde klasse aan dek om zeelucht te

de Amerikaanse ambassadeur. Hun ouders maak-

snuiven. Het ruim moest gelucht.

ten vanuit Antwerpen de overtocht. En dan een

En dan, Amerika. Ellis Island. Wie daar doorheen

groots panorama van Antwerpen vandaag en een

kwam, kon aan een nieuw leven beginnen. Sommigen

reeks televisieschermen waarop immigranten ver-

trokken verder, naar familie of streekgenoten om er

tellen hoe ze hier terecht zijn gekomen, hoe ze de

op een boerderij te werken of er na verloop van tijd

stad beleven en waar ze op hopen. Kijk, luister en

zelf een te beginnen. Anderen

stap achter je ook nog even de besloten ruimte in

zochten de stad op, kwamen in

voor de stille film Dance van Hans Op De Beeck.

woonkazernes terecht en moes-

Neem die tien minuten en koester de ontroering

ten tevreden zijn met slechte,

van dat moment, het zal je geen moeite kosten

onhygiënische baantjes. Aan de

om aan te voelen wat het betekent te moeten ver-

foto’s te zien kun je je afvragen of

trekken. De gelatenheid van de figuranten heeft

ze ’t wel beter hadden getroffen.

veel van een deportatie.

MICHEL WUYTS/GF

RED STAR LINE MUSEUM/GF

TeksT xxxx

MAS/GF

S.S. Belgenland II met zijn drie schoorstenen, ver-

Sommigen hebben het gemaakt,

Ook in het museum brengt een loopbrug je aan boord.

anderen niet. Ook over de grote

Ieders verhaal

plas was er die struggle for life

Bij de opening van het museum benadrukte cul-

en veel Amerikanen zagen al dat

tuurschepen Philip Heylen dat een migratiemuseum

vreemd volk niet zitten. Bang

meer moet zijn dan een lieu de mémoire, een plek

voor ziektes, bang voor het com-

waar we ons een belangrijke gebeurtenis uit het

munisme, bang dat ze hun werk

verleden collectief herinneren. Het Red Star Line

gingen verliezen. Mettertijd ver-

Museum legt niet alleen een band met vandaag,

Landverhuizers zoeken hun plaats aan boord.

Hutlet een wafelijzer meenam om zich in Canada bij -40°C aan Brusselse wafels te warmen, klinkt best olijk. Schrijnend is het relaas van Morris Moel. Hij reisde na

een sterke bevolkingsgroei hen in armoede storten. Daar bovenop komen de pogroms in Rusland en Oostenrijks-Hongarije. Joden worden er openlijk, zelfs van

beter hadden getroffen. Sommigen hebben het gemaakt, anderen niet. Ook over de grote plas was er die struggle for life en veel Amerikanen zagen al dat

C cultuur

De trap op voor het doktersbezoek en we staan op de drempel van de overtocht. Als bezoeker kom je via de loopbrug aan boord, ontdek je een reeks glimmende scheepsmaquettes en steven je af op nog meer moois: een model in doorsnede van het S.S. Belgenland II met zijn drie schoorstenen, verzamelstukken van de inrichting aan boord en een evocatie van de overtocht in derde klasse. Boven werd gedineerd en gefeest, beneden zat het plebs aan lange tafels voor een bord aardappelen met spek, soms een haring. Als de rijkelui tafelden, mocht de derde klasse aan dek om zeelucht te snuiven. Het ruim moest gelucht. En dan, Amerika. Ellis Island. Wie daar doorheen kwam, kon aan een nieuw leven het vraagt de bezoekers ook nadrukkelijk om deel beginnen. Sommigen trokken verder, naar te nemen. Daarom je in passagierslijsten familie ofkun streekgenoten om er op niet een alboerderij te werken of er na verloop van leen op zoek gaan naar familie en bekenden, je kunt tijdfamilieverhalen zelf een te beginnen. zochten ook je eigen kwijt. Anderen Heb je brieven, de stad op, kwamen in woonkazernes kaartjes, anekdotes, dan ook, het zijn museum terecht en wat moesten tevreden met is blij met elkeslechte, bijdrage. onhygiënische baantjes. Aan de foto’s te zien kun je je afvragen of ze ’t wel

Praktisch

Info: Red Star Line Museum, Montevideostraat 3. Open van 10 tot 17 u., zaterdag en zondag tot 18 u. Gesloten op maandag, 1/1, 1/5, O.L.H.-Hemelvaart, 1/11 en 25/12. www.redstarline.be. Tickets • Prijs: 8 euro, 65+ 6 euro, 12 tot 26 j. 1 euro, -12 j. gratis (meer kortingen op de webstek). • Combitickets Red Star Line Museum – Museum Plantin-Moretus – Museum Eugeen Van Mieghem: 12 euro. Geldig tot 5 januari 2014. • Te koop in het museum zelf, aan de balie van Antwerpen Toerisme & Congres, Grote Markt 13 en online. Reserveren aanbevolen, het aantal bezoekers per tijdsblok is beperkt. Groepen/stadswandelingen • Raadpleeg de website voor tarieven en reserveringen van groepsbezoeken. Ook zonder gids reserveer je een groepsbezoek. • Landverhuizers achterna: groepswandeling (3 u.) tussen Centraal Station en Rijnkaai, op zoek naar nagelaten sporen van de landverhuizers. Digitale versie beschikbaar voor individuelen.

Line geraakte in slechte papieren en ging uiteindelijk failliet. Er zat dan ook een wereldwijde crisis aan te komen.

CVM

aar eentje terug naar e is dan negen. Daar werd ze door Ezra, een joodse tie. Na verzorging keert ze merika en wordt weer as bij haar derde overtocht n. Aan haar wanhopige g met een vriendinnetje e geen alleenstaand geval is. e organisatie Ita opvangt is Veel landverhuizers trekken omdat industrialisering en

• Op zoek naar de Red Star Line: groepswandeling (2 u.) door museumbuurt het Eilandje, langs lokale overblijfselen van de Red Star Line. Onderweg vertelt je gids anekdotes en getuigenissen van betrokkenen. Extra 16/10/13 15:31 9. Open op • Museum Eugeen Van Mieghem, Ernest van Dijckkaai zondag en maandag van 14 tot 17 u. Gesloten op feestdagen. Van Mieghem groeide vlak bij de Red Star Line-gebouwen op. Zijn ouders hielden er café. Later tekende en schilderde hij de miserie van de landverhuizers. www.vanmieghemmuseum.com. • Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22. Open van dinsdag tot zondag, van 10 tot 17 u. Tot 5 januari loopt er een tentoonstelling over wat mensen tot migratie drijft. Veel werken van Van Mieghem ook. www.museumplantinmoretus.be. • Red Star Line, uitgeverij Davidsfonds, 240 blz., 29,95 euro. Een uitstekend boek dat het hele verhaal van de Red Star Line en alle aspecten van de museumtentoonstelling uit de doeken doet: de rederij, de reis, het leven aan boord, de landverhuizers zelf, met accenten op Belgische en Joodse migranten. Ook een bijdrage over de schilder Eugeen Van Mieghem en een hoofdstuk over de aparte thematiek van migratiemusea. Een heel verzorgde uitgave, rijk geïllustreerd.