ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
2
ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η έκθεση παρουσιάζει λειτουργικά ομοιώματα των σημαντικότερων εφευρέσεων των αρχαίων Ελλήνων - από το «ρομπότ-υπηρέτρια» του Φίλωνος μέχρι τον «κινηματογράφο» του Ήρωνος κι από τον αστρολάβο του Πτολεμαίου μέχρι τον αναλογικό υπολογιστή των Αντικυθήρων. Από τον υδραυλικό τηλέγραφο του Αινεία μέχρι τον αυτόματο ωρολόγιο του Κτησίβιου και την Δίκαιη Κούπα του Πυαθαγώρα μέχρι το ρολόι -ξυπνητήρι του Πλάτωνα.
Η έκθεση έχει στόχο να αναδείξει αυτή τη σχετικά άγνωστη πτυχή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και να αποδείξει ότι η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων λίγο πριν το τέλος του αρχαιοελληνικού κόσμου ήταν συγκλονιστικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας μας. Μια σημαντική πολιτιστική πρωτοβουλία, που αποδεικνύει ότι η Ελλάδα αποτέλεσε την βάση του δυτικού πολιτισμού. Όλα τα εκθέματα προέρχονται από το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά, που λειτουργεί στο Κατάκολο και στην Αρχαία Ολυμπία και δημιουργήθηκαν κατόπιν πολύχρονης ενδελεχούς έρευνας και μελέτης της αρχαιοελληνικής, λατινικής κι αραβικής γραμματείας, των αγγειογραφικών πληροφοριών και των ελάχιστων σχετικών αρχαιολογικών ευρημάτων.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
4
Από τον Ιούνιο ο Κώστας Κοτσανάς μελέτητης, ερευνητής και δημιουργός της έκθεσης έχει δημιουργήσει ένα νέο μουσείο αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ με στόχο να περιοδεύει σε όλη την αμερικανική ήπειρο. «Αυτή η δουλειά είναι όλη μου η ζωή» όπως εξηγεί, καθώς παρουσιάζει το «βαθύ και μαγευτικό ταξίδι στον κόσμο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας» όταν φοιτητής ακόμα στο Πολυτεχνείο της Πάτρας συνάντησε τον καθηγητή του σε μια βραδιά ποίησης και συνομίλησαν για τους οδοντωτούς τροχούς του Αριστοτέλη. «Το πάθος μου με οδήγησε στη μελέτη και εν τέλει στην κατασκευή των έργων. Ολα τα στάδια ήταν πολύ δύσκολα γιατί προσπάθησα να χρησιμοποιήσω τα υλικά και τις μεθόδους κατασκευής της αρχαιότητας». Παράλληλα με τις μόνιμες εκθέσεις διοργανώνονται και περιοδεύουσες εκθέσεις. Αυτή τη στιγμή εκτός της έκθεσης στο Μουσείο Ηρακλειδών πρόκειται να παρουσιαστεί μια αντίστοιχη στη Χάγη στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών, η οποία αμέσως μετά θα πάει στη Βιέννη και ύστερα θα φιλοξενηθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βασιλείας για να συνεχίσει το ταξίδι της σε όλη την Ευρώπη. Επιπλέον το ρομπότυπηρέτρια του Φίλωνος που βλέπουμε και στην έκθεση στο Ηρακλειδών θα είναι το κύριο έκθεμα στην έκθεση με θέμα τη ρομποτική που θα πραγματοποιηθεί σε λίγο καιρό στο Ντόρτμουντ της Γερμανίας.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
ΚΟΧΛΊΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΚΌΧΛΙΑ «Οι κοχλίες και τα περικόχλια, οι οδοντωτοί τροχοί και οι κανόνες, οι τροχαλίες και οι ιμάντες, οι αλυσοτροχοί και οι αλυσίδες, τα έμβολα και οι κύλινδροι, τα ελατήρια, οι υδραυλικοί ελεγκτές και οι βαλβίδες, οι προγραμματιστές και οι αυτόματοι πλοηγοί (εξαρτήματα όλα της μηχανής ενός σύγχρονου αυτοκινήτου ) είναι μερικά μόνο από τα εφευρήματα των αρχαίων Ελλήνων που αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους της πολύπλοκης τεχνολογίας τους», αναφέρει ο δημιουργός της έκθεσης Κώστας Κοτσανάς.
Ο “Υδραυλικός Τηλέγραφος” του Αινεία
5
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
6
Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΌΣ ΤΩΝ
ΑΝΙΚΥΘΉΡΩΝ
Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (γνωστός και ως αστρολάβος των Αντικυθήρων ή υπολογιστής των Αντικυθήρων) είναι ένα αρχαίο τέχνημα που πιστεύεται ότι ήταν ένας αρχαίος αναλογικός, μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων, που παρουσιάζει ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.
Ανακαλύφθηκε σε ναυάγιο ανοικτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Με βάση τη μορφή των ελληνικών επιγραφών που φέρει χρονολογείται μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., αρκετά πριν από την ημερομηνία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ.. Θα μπορούσε να ήταν κατασκευασμένο μέχρι μισόν αιώνα πριν το ναυάγιο. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1900 σε βάθος περίπου 40 με 64 μέτρων και πολλοί θησαυροί, αγάλματα και άλλα αντικείμενα, ανασύρθηκαν από Συμιακούς σφουγγαράδες και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Είναι φτιαγμένος από μπρούντζο και είχε ξύλινο πλαίσιο. Τα αποτελέσματα πολύχρονων ερευνών επιβεβαίωσαν ότι ο μηχανισμός φέρει 30 οδοντωτούς τροχούς οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από 10 άξονες. Η λειτουργία του μηχανισμού κατέληγε σε τουλάχιστον 5 καντράν, με έναν ή περισσότερους δείκτες για το καθένα. Με τη βοήθεια του τομογράφου έχουν διαβαστεί αρκετές από τις επιγραφές που υπήρχαν στις πλάκες και στους περιστρεφόμενους δίσκους, οι οποίες εμπεριέχουν αστρονομικούς και μηχανικούς όρους, και έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικούς ως ένα είδος “εγχειριδίου χρήσης” του οργάνου. Ο μηχανισμός αυτός έδινε τη θέση του ήλιου και της σελήνης καθώς και τις φάσεις της σελήνης. Μπορούσε να εμφανίσει τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης βασιζόμενος στον βαβυλωνιακό κύκλο του Σάρου. Τα καντράν του απεικόνιζαν επίσης τουλάχιστον δύο ημερολόγια, ένα ελληνικό βασισμένο στον Μετωνικό κύκλο και ένα αιγυπτιακό, που ήταν και το κοινό “επιστημονικό” ημερολόγιο της ελληνιστικής εποχής.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΌΣ ΤΩΝ
ΑΝΙΚΥΘΉΡΩΝ
Γραφική απεικόνιση του μηχανισμού
Ανακατασκευή του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Εθνικό Μουσείο των Αθηνών
7
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
8
γιατι? οι ΕΛΛΗΝΕΣ Κάποτε αγαπητοί μου, εκεί στον 6ο και τον 5ο αιώνα προ Χριστού, στα παράλια της Μικράς Ασίας αρχικά, στην πολυφίλητη Ιωνία κι αργότερα στη Αθήνα, έγινε μια πνευματική – πολιτιστική επανάσταση. Είναι η πιο συγκλονιστική, πιο βαθιά κι η πιο ριζοσπαστική επανάσταση όλων των εποχών. Και αν ακόμα δεχθούμε όλα όσα είπαν, κι ακόμα αμφισβητήσουμε τις θεωρίες και τις ιδέες τους, ένα δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανένας: ότι εκείνοι οι άνθρωποι, οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι, ποιητές, ιστορικοί, έθεσαν ερωτήματα που πρώτη φορά τολμούσε ο άνθρωπος να θέσει. Τι είναι ο Θεός, τι είναι ο άνθρωπος, τι είναι η φύση, η δημιουργία, η δικαιοσύνη, το άδικο, η αρετή, η πολιτική. Τι είναι ο πόλεμος, τι είναι η τέχνη, τι είναι η επιστήμη, τι είναι ο ανθρώπινος νους. Ερωτήματα στα οποία έδωσαν απαντήσεις με τη λογική τους, με τα ανθρώπινα μέτρα, εγκαταλείποντας για πρώτη φορά την μακαριότητα της μυθολογικής και θρησκευτικής ερμηνείας. Κι αν ακόμα κάποιες ή πολλές από τις απαντήσεις τους δεν ισχύουν σήμερα, όμως πολλά από τα ερωτήματα που έθεσα ακόμα απασχολούν ή βασανίζουν τον άνθρωπο. Κι από τότε κάθε γενιά και κάθε πολιτισμός δίνουν τη δική τους απάντηση. Όποτε ερχόταν μια νέα γενιά κι έθετε από την αρχή τα ερωτήματα αυτά, άρχιζε από τους αρχαίους. Ακόμα και σήμερα, όταν για παράδειγμα όταν προχωρούσε στη θεωρία του ατόμου και τη διάσπαση του, οι επιστήμονες του 20ου αιώνα πήγαν πολλούς αιώνες πριν και ξεκίνησαν από τον Έλληνα Δημόκριτο, που ήταν ο πρώτος που διερωτήθηκε και διατύπωσε τα βασικά στοιχεία της θεωρίας αυτής. Η απάντηση στα ερωτήματα του ήρθε αιώνες μετά, όμως ο πρωτοπόρος ήταν εκείνος. Ερωτήματα λοιπόν έθεσαν οι αρχαίοι. Και πέρασαν αιώνες για να δοθεί μια απάντηση. Και στα περισσότερα δεν έχει ακόμα δοθεί ολοκληρωμένη κι από όλους αποδεκτή απάντηση. Ακόμα και σε απλά, όπως φαίνονται ερωτήματα, όπως τι είναι η τέχνη, γιατί καταφεύγει στην τέχνη ο άνθρωπος και σε τι αποβλέπει η τέχνη. Αν είναι μια ωφέλεια από τη μελέτη των αρχαίων, που κανένας δεν αμφισβητεί είναι αυτή: να οδηγεί τον αναγνώστη να ερωτά, να αμφισβητεί. Κι η ερώτηση και η αμφισβήτηση είναι το θεμέλιο της γνώσης και του πολιτισμού. Αν η ανθρωπότητα προόδευσε, αν η επιστήμη και η τέχνη πήγαν μπροστά, είναι γιατί υπήρξαν φωτεινά πνεύματα που τόλμησαν να αμφισβητήσουν και να ερωτήσουν. Από την ομιλία του Δάσκαλου Κωστή Κολώτα στη γιορτή των Γραμμάτων και Τεχνών στο Δήμο Μέσα Γειτονιάς στις 31 Ιανουαρίου 2005
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
Οι Σημαντικότεροι Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι
Θαλής, Σόλων, Περίανδρος, Κλεόβουλος, Χίλων, Βίας, Πιττακός, Λεύκιππος, Δημόκριτος, Επίκουρος, Ξενοφάνης, Ζήνων, Μέλισσος, Παρμενίδης, Φαίδων, Μενέδημος, Αντισθένης, Βίων, Διογένης, Κράτης, Μητροκλής, Αρίστιππος, Αννίκερις, Ηγησίας, Θεόδωρος, Μελέαγρος, Πυθαγόρας, Ακμαίων, Αρχύτας, Εμπεδοκλής, Επίχαρμος, Εύδοξος, Τηλαυγής, Φιλόλαος, Ευκλείδης, Στίλπων, Ηράκλειτος, Ανάχαρσις, Μύσων, Επιμενίδης, Φερεκύδης, Αριστοτέλης, Δημήτριος, Ηρακλείδης, Θεόφραστος, Λύκων, Στράτων, Πλάτων, Αρκεσίλαος, Καρνεάδης, Κλειτόμαχος, Κράντωρ, Κράτης, Λακύδης, Ξενοκράτης, Σπεύσιππος, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Αναξαγόρας, Αρχέλαος, Πυρρών, Τίμων Μένων, Πρωταγόρας, Ζήνων, Απολλόδωρος, Αρίστων, Αρχέδημος, Διονύσιος, Ηρρίλος, Κλεάνθης, Χρύσιππος, Σωκράτης, Ξενοφών, Θεόκριτος, Ισοκράτης, Φιλόστρατος, Αισχύλος, Ευριπίδης, Ησίοδος, Μένανδρος, Υπατία, Όμηρος, Ορφεύς, Σοφοκλής. Η Σχολή των Αθηνών, Ραφαήλ - Η Νωπογραφία διακοσμεί ένα τοίχο, του δωματίου με το όνομα “δωμάτιο των υπογραφών” στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανό
9
ΚΟΎΠΑ ΤΟΥ ΠΥΘΑΓΌΡΑ
Η «κούπα του Πυθαγόρα» ή αλλιώς «δίκαιη κούπα» που κατασκεύασε ο Σάμιος φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής είχε ως στόχο την υπόδειξη και την τήρηση του μέτρου, «μέτρον άριστον»... Η «δίκαιη κούπα», η οποία χρονολογείται περίπου από τον 6ο αιώνα π.Χ., είναι ένα αριστούργημα της υδραυλικής τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων, αλλά και ένα μέσο διδαχής. Όταν ξεπερνιέται το μέτρο πρόκειται για «ύβρις», η οποία έχει ως αποτέλεσμα την τιμωρία, «τίσις». Όλοι οι άνθρωποι οφείλουν να απολαμβάνουν με μέτρο όσα τους...
ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ
Ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος (ή Αρχιμήδης, περ. 287 π.Χ- περ. 212 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, φυσικός, μηχανικός, εφευρέτης και αστρονόμος. Αν και λίγες λεπτομέρειες από τη ζωή του είναι γνωστές, θεωρείται ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες στην κλασική αρχαιότητα. Είναι ο σπουδαιότερος από τους μαθηματικούς της αρχαιότητας και ένας από τους σπουδαιότερους όλων των εποχών. Κατά την πολιορκία των Συρακουσών σκοτώθηκε από ένα Ρωμαίο στρατιώτη, παρά τις εντολές ότι δεν έπρεπε να τον πειράξουν. Οι τελευταίες λέξεις που του αποδίδονται είναι «μή μου τους κύκλους τάραττε» - «μην ενοχλείτε τους κύκλους μου», αναφερόμενος στους κύκλους στο μαθηματικό του σχέδιο το οποίο μελετούσε όταν τον διέκοψε ο Ρωμαίος στρατιώτης. Κάποιες από τις σημαντικότερες παρακαταθήκες του στην ανθρωπότητα περιλαμβάνουν: • Την εξαιρετικά ακριβή προσέγγιση για τον αριθμό Π • Τις βάσεις της υδροστατικής • Την Μέθοδο της εξάντλησης • Την Αρχιμήδεια ιδιότητα των πραγματικών αριθμών • Τον Τετραγωνισμό της παραβολής • Τις βάσεις της στατιστικής • Την διατύπωση των νόμων της διάθλασης του φωτός. • Μια εξήγηση της αρχής του μοχλού • Ανυψωτικά συστήματα τροχαλιών • Την εφεύρεση του οδομετρητή • Τον Κοχλία του Αρχιμήδη
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
12
Όμηρος Τα δύο επικά ποιήματα, Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, με 28.000 στίχους συνολικά, είναι τα πρώτα λογοτεχνικά έργα της Ευρώπης. Τα έχει συνθέσει ο Όμηρος που έζησε στην Ελλάδα γύρω στον 8ον αιώνα π.χ. Η Ιλιάς αποτελείται από 15.693 στίχους και αναφέρεται στις τελευταίες πενήντα μία (51), αποφασιστικής σημασίας ημέρες του πολέμου της Τροίας, ο οποίος συνολικά διήρκεσε, σύμφωνα με το μύθο, 10 χρόνια. Η Οδύσσεια αποτελείται από περίπου 12.110 στίχους και περιγράφει τον δεκαετή αγώνα του Οδυσσέα για τον νόστο (επιστροφή στην πατρίδα του Ιθάκη μετά την κατάληψη της Τροίας). Η καταγωγή του φαίνεται πως ήταν από την Ιωνία και θρυλείται ότι επτά πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του, με επικρατέστερες τη Σμύρνη και τη Χίο. Ως γονείς του αναφέρονται ο Μαίων και η Κριθηίδα και λέγεται ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Μελησιγένης, επειδή γεννήθηκε κοντά στον ποταμό Μέλητα της Σμύρνης και ότι πήρε αργότερα το όνομα «Όμηρος», είτε επειδή ήταν τυφλός, είτε επειδή ήταν όμηρος των Κολοφωνίων στον πόλεμο με τη Σμύρνη.
Ρέμπραντ ‘Ο Αριστοτέλης μπροστά στην προτομή του Ομήρου’
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
Η αυτόματη θεραπαινίς (ρομπότ-υπηρέτρια) του Φίλωνος. Στο στήθος της βρίσκονταν δύο στεγανά δοχεία γεμάτα με οίνο και νερό. Ο μηχανισμός της υποκινούνταν μόλις ο επισκέπτης τοποθετούσε ένα κύπελλο στην παλάμη του χεριού της.
Το αυτόματο άνοιγμα θυρών ναού μετά από θυσία στο βωμό του (ο πρώτος κτηριακός αυτοματισμός της ιστορίας)
13
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
14
Η καταθλιπτική αντλία του Κτησιβίου (Πυροσβεστική Αντλία)
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΕΣ ΕΦΕΥΡΈΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ
Για όλα «φταίει» ο Αριστοτέλης Για την εξέλιξη της τεχνολογίας ο Κώστας Κοτσανάς τονίζει κάτι σημαντικό, όχι τόσο γνωστό. «Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας για την εξέλιξη της τεχνολογίας ότι δηλαδή είναι μια γραμμική αύξουσα καμπύλη που μετά από μια στασιμότητα τον Μεσαίωνα συνέχισε να εξελίσσεται, δεν είναι ακριβώς έτσι. Τώρα πλέον διαπιστώνουμε και μάλιστα αυτό προσπαθούμε να δείξουμε ότι τον 3ο και τον 2ο αιώνα π.Χ. υπήρχε αλματώδης ανάπτυξη και αμέσως μετά μια υποχώρηση αυτής της τεχνολογίας για να αρχίσει να ξανανεβαίνει και να φτάνει στο ίδιο επίπεδο το 1.500 μ.Χ. Θα αναρωτιόμαστε γιατί έγινε αυτή η αλματώδης ανάπτυξη; Για όλα λοιπόν “φταίει” ο Αριστοτέλης ο οποίος εμπότισε τον Αλέξανδρο με την τεχνολογία και οτιδήποτε αξιοπερίεργο. Έτσι στις εκστρατείες του ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είχε μόνο στρατιώτες αλλά και μηχανικούς, επιστήμονες, γεωγράφους, αστρονόμους τους οποίους χρησιμοποιούσε σαν πλεονέκτημά του αφού ήξερε ότι θα μπορούσε να κερδίσει όχι απλά έχοντας ένα στρατό αλλά και επιστήμονες που θα μπορούσαν να φτιάξουν τους κατάλληλους καταπέλτες, τις κατάλληλες πολιορκητικές μηχανές. Η αγάπη αυτή για τη γνώση και τις καινοτομίες μεταδόθηκε στους διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου οι οποίοι προσπάθησαν να αποκτήσουν όσο περισσότερους επιστήμονες μπορούσαν, π.χ. στην Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων στρατολογήθηκε ένα πλήθος επιστημόνων από όλο τον ελληνικό χώρο οι οποίοι ανέπτυσσαν οποιουδήποτε τύπου καινοτομία. Γι’ αυτούς η γνώση ήταν θησαυρός».
Τα δίπτυχα κερωμένα πινακίδια, μέρος της κρυπτογραφικής επικοινωνίας των αρχαίων Ελλήνων, είναι ένα από τα εκθέματα στο Μουσείο Ηρακλειδών σε μια μεγάλη έκθεση που αναδεικνύει άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
15
Η έκθεση παρουσιάζεται με έντονο εκπαιδευτικό χαρακτήρα και για το λόγο αυτό θα λειτουργήσουν ειδικά προγράμματα ξεναγήσεων για μαθητές και οργανωμένα σύνολα που πραγματικά θα βοηθήσουν να κατανοήσουμε και να απολαύσουμε την έκθεση ακόμα περισσότερο.
ΤΟ ΕΛΛΗΝ ΟΥ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
ΑΛΛΑ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ