เกริ่นนำ ชุดสาธิตธงตะขาบนี้เปนสวนหนึ่งของดุษฏีนิพนธ เรื่อง “ภูมิปญญาดานศิลปกรรมของชุมชนไทยเชื้อสายมอญเพื่อออกแบบสื่อการเรียนรู “ ผูวิจัยไดนำองคความรูเรื่องการทำธงตะขาบมอญมาพัฒนาเปนสื่อการเรียนรูตนแบบ “ชุดสาธิตธงตะขาบ” เพื่อสืบทอดภูมิปญญามอญแกผูสนใจทั่วไปไดเกิดการเรียนรูและไดลงมือปฏิบัติไดดวยตนเอง “ชุดสาธิตธงตะขาบในกลองนี้เหมาะสำหรับผูเริ่มตนฝกหัดการทำธงตะขาบ วัสดุอุปกรณจึงมีการประยุกตใหงายและสะดวก สามารถหาอุปกรณไดดวยตนเอง 1. หนังสือคูมือการทำธงตะขาบ มีเนื้อหาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของธงตะขาบและ ขั้นตอนการทำธงตะขาบ 2. อุปกรณชุดประกอบธงตะขาบ
ตำนานธงตะขาบ
ตำนานธงตะขาบมีอยูวา เมื่อสมัยบรรพกาลนั้น ไดมี ษี ๔ ตน เปนสหายกัน ตางบำเพ็ญตบะอยูบนยอดเขา ๔ แหง ในละแวกเดียวกัน ไดกระทำสัตยตอกันวาทุกๆ ปจะชูธงขึ้นสูงเหนือยอดเขาเพื่อสงสัญญาณให ษีอีก ๓ ตนทราบวายังมีชีวิตอยู มิไดลมหายตายจาก หรือหนีไปบรรลุมรรคผลตามลำพัง ตอมา ษีตนหนึ่งเกิดสิ้นชีวิตลง และไปบังเกิดเปนพระราชาครองแควนแหงหนึ่ง อยูมาพระราชาไดเกิดอาการแสบรอนในพระวรกาย จนแทบจะไมสามารถดำรงพระวรกายอยูตอไปได จึงเรียกหมอหลวงและโหรหลวงมาตรวจพระวรกายและทำนายพระชาตา โหรหลวงไดทูลความแตในอดีตชาติที่เปนพระ ษีวา ไดเคยเสียสัตยตอพระสหายที่เปนพระ ษีทั้ง ๓ เอาไว ควรจะเสด็จไปหาและขออภัยโทษพระสหายทั้งสามเสีย อาการประชวรจะหายไป
พระราชาจึงรับสั่งใหจัดกระบวนเรือเสด็จไปยังเขาทั้งสามลูกนั้น ภายหลังจากสนทนาแลกเปลี่ยนกับ ษีทั้งสามจนเขาใจกันดีแลว ขากลับพระราชาทรงพบเขากับงาชางกองมหึมาเทาภูเขา จึงรับสั่งใหทหารขนลงเรือไดถึง ๗ ลำ นำกลับพระราชวัง ฝายพญาตะขาบซึ่งเปนเจาของงาชาง ในวันนั้นไดออกจับชางกินระยะทางไกล ดวยบรรดาชางที่จับกินบริเวณใกลๆ ที่พักอาศัยของตนนั้นหมดลง เมื่อกลับมาถึงที่พัก พบวางาชางของตนถูกขโมยไป จึงออกติดตามหา พญาตะขาบตามมาทันเห็นขบวนเรือของพระราชาดังกลาวอยูกลางมหาสมุทร ซึ่งมีปูทะเลยักษนอนแผกามอยูกลางมหาสมุทร เมื่อกระบวนเรือพระที่นั่งของพระราชาเห็นวาพญาตะขาบวายน้ำตามมา จึงรีบแลนหนีไปโดยเร็วและผานหวางกลางกามปูยักษไปได แตทวาพญาตะขาบซึ่งตัวใหญกวาและไมทันมอง และดวยความที่มีขามาก ยาวรุงรัง เมื่อวายน้ำตามมาผานกลางกามปู ขาสัมผัสถูกกามปู ปูยักษจึงหุบกามถูกพญาตะขาบขาดสองทอน เสียชีวิตในทันที
1
ฝายพระราชานั้นก็รูสึกถึงบาปกรรมที่ไดกอขึ้น เมื่อกลับถึงพระราชวัง จึงนำงาชางที่ไดมานั้น สรางเปนหอคอยงาชางไดสูงถึง ๗ ชั้น แลวทำธงรูปตะขาบ แขวนไวเหนือหอคอยนั้น เพื่อรำลึกถึงพญาตะขาบ ครั้นเมื่อชาวมอญอพยพมาอยูเมืองไทย ก็ยังมีการสรางเสาธงเปนการบูชาพระพุทธเจา และสรางเสาแขวนธงตะขาบ (โหน) บูชาพญาตะขาบในวัดมอญตลอดมา แยกเปน ๒ เสา คือเสาหงส และเสาธงตะขาบ ยอดบนสุดของเสาธงตะขาบนั้นบางวัดก็ทำเปนรูปชางสามเศียร กินนรี มา หรือหงส แตตอมาจึงปรากฏวานิยมทำยอดเสาทั้งหมดเปนรูปหงส เพื่อเปนการรำลึกถึงเมืองหงสาวดีของมอญ เมื่อนานเขาก็เกิดการรวมกันขึ้นของเสาทั้งสอง โดยนำธงตะขาบไปแขวนไวที่เสาหงส เรียกรวมๆ วาเสาหงสธงตะขาบ หรือบางแหงเรียกธงตะขาบวา “หางหงส“ เปนตน นอกจากนี้ยังมีการกลาวถึงธงตะขาบที่เกี่ยวของกับพุทธประวัติไววา เมื่อพระพุทธเจาตรัสรูแลวพระองคไดเสด็จขึ้นไปจำพรรษาบนสวรรคชั้นดาวดึงส แสดงธรรมโปรดพุทธมารดาเปนเวลา 3 เดือน แลวเสด็จกลับมายังมนุษยโลกในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 กอนพุทธกาล45 ป มวลมนุษยในโลกที่เลื่อมใสในพุทธองคตางพากันดีใจนำอาหารไปใสบาตรจัดการาต อนรับเฉลิมฉลอง ดวยการปกธงรูปตางๆ เปนทิวแถว โดยเฉพาะชนชาติมอญไดทำธงรูปตะขาบ หรือเรียกวา ธงตะขาบ ( อะลามเทียะกี่ ) เปนการตอนรับพระพุทธเจา ตามคตินิยมทางพระพุทธศาสนาทั้งทางโลกและทางธรรม สามารถอธิบายความหมายในการทำธงเปนรูปตะขาบ ดังนี้ ความหมายของธงตะขาบในทางโลก กลาวคือในทางโลกตะขาบเปนสัตวมีเขี้ยวเล็บที่มีพิษสามารถตอสูกับศัตรูที่มาระรา นไดและสามารถปกปองลูกออนถึง 20-30 ตัวไวในออมกอดไดเปรียบเสมือนชนชาติมอญที่มิเคยหวั่นหวาดตอศัตรูถาไดผูนำที่ ดีสามารถคุมครองบริวารไดแลวมอญคงไมสูญเสียประเทศ สำหรับในทางธรรม
2
ความหมายธงตะขาบในทางธรรม ธงตะขาบที่มีความหมายในเชิงคติธรรม เกี่ยวกับการบำเพ็ญเพียร 10 ชาติ มรรค 4 ผล 4 นิพพาน 1 และอายุพรรษาของพระพุทธเจา ตั้งแตตรัสรูจนถึงปรินิพพาน รวม 45 พรรษา
คติความเชื่อเกี่ยวกับธงตะขาบ ชาวมอญนิยมทำธงตะขาบไปแขวนเปนพุทธบูชาตามเจดียบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เสาหงส โบสถและวิหารในเทศกาลสงกรานต รวมถึงการฉลองพระ(การทำบุญใหกับคนตาย) เปนตน ชาวมอญผูชายและผูหญิงจะตัดเสนผมไปผูกไวที่พูปลายตุมของธงตะขาบเพื่อเปนพุทธบูชาและ เปนสิริมงคลอีกดวย
3
ประเพณีแหหงส- ธงตะขาบ ชาวมอญชุมชนตางๆ จะมีประเพณีเกี่ยวกับธงตะขาบ ที่สำคัญในชวงสงกรานต มักจัดขบวนแหน้ำหวาน นก ปลา และแหธงตะขาบ เพื่อไปถวายวัดเพื่อแขวนบนเสาหงส ในขบวนแหจะประกอบดวยสาวสวยภายในหมูบานถือหงส (เรียกคนถือหงสวานางหงส) นิยมเรียกวาประเพณีประเพณีแหหงส- ธงตะขาบ นั่นเอง...
ธงตะขาบเมื่อแขวนที่เสาหงสในวัดมอญ
การใชธงตะขาบประกอบขบวนแหในงานเฉลิมฉลองวันชาติมอญ
4
วัสดุอุปกรณที่ใชทำธงตะขาบ 1. ผาโทเรสีแดง กวาง 12x 47 เซนติเมตร จำนวน 5 ผืน 2. ไมเสียบลูกชิ้นยาว 6.5 นิ้ว สำหรับทำตีนตะขาบ จำนวน 50 อัน 3. สวนหัวและสวนหางธงตะขาบ (ทำจากระดาษฟวเจอรบอรด 10 อัน 4. กระดาษสติกเกอรสี สำหรับตกแตงขอบ และกานธง จำนวน 1 มวน 5. กระดาษโปสเตอรสะทอนแสง สีเงิน หรือ สีทอง สำหรับทำธงสามเหลี่ยม (ติดปลายกานธง เปนตีนตะขาบ) ขนาด เอสี่ จำนวน 1 แผน ธงสามเหลี่ยมขนาด กวาง 2.5 ซม ยาว 3.5 ซม 6. กาวลาเท็กซ 1 ขวด กรรรไกร เล็ก 1 อัน ดินสอ 1 ดาม ไมบรรทัดพลาสติก 1 อัน 7. ไหมพรม หรือ เชือกฟาง ความยาวประมาณ 12 ซม นำมามัดรวมกันพอสวยงาม เพื่อเปนพูหอยในสวนทายของธงตะขาบ ขั้นตอนการประกอบธงตะขาบ (ดูภาพประกอบ) 1. นำผาแดงมาแบงเปน 9 ชองเทาๆ กัน หางประมาณชองละ 5 ซม 2. ใชกาวลาเท็กซทาบนผา ติดสวนหัวและสวนหางของธง (อาจใชที่เย็บกระดาษเย็บติดอีกครั้งเพื่อใหแข็งแรงขึ้น) สวนหัวและหางธงตะขาบอาจตกแตงลายดวยกระดาษสีตางๆ ตามถนัด 3. ติดไมที่เปนขาธงตะขาบตามชองที่แบงไวจำนวน 9 อัน โดยใหดานขาง ของไมยื่นเลยผาออกมาขางละ 2 เซนติเมตร สำหรับติดธงสามเหลี่ยม 4. ตัดธงสามเหลี่ยมจากแบบที่ใหมา จำนวน 20 อันติดที่ปลายไมทั้งดานซาย-ขวา 5. ติดลายตกแตงผืนธง หรือ ตกแตงดวยวัสดุสำเร็จรูป เชนลูกปดสี และอื่นๆ ใหสวยงาม 6. ใชไหมพรม หรือ เชือกฟางมัดรวมกันทำเปนพูหอยสวนหางของธงตะขาบ
5
สวนประกอบของธงตะขาบ สวนหัวใชกระดาษ ฟวเจอรบอรด เจาะรูสวนหัว สำหรับใชเชือกรอยผูกกับไมสำหรับถือ แตงลวดลายดวยกระดาษสีบนสวนหัวและหาง
ผืนธงตะขาบใชผาเทโร นิยมใชสีแดง หรือใชผาลูกไมอื่นๆ ประยุกตไดตามความชอบ ลายบนตัวผืนธงตะขาบใชกระดาษสะทอนแสง ตัดตามแบบติดบนผืนธง หรือเจาะทะลุผาใหเกิดชองเล็กๆ จำนวน 5 ชอง หรือ เพิ่ม-ลดตามขนาดความกวางของผืนธง
ตัดกระดาษสี เปนรูปธงสามเหลี่ยม ติดปลายไมทั้งสองดาน
ใชสติกเกอรสีแบบมวน ตกแตงขอบผา และติดทับบนไม ใหสวยงาม หรืออาจใชวัสดุตกแตงสำเร็จรูป เชน ลูกปดสี เปนตน
สวนทายใชไหมพรมหรือ เชือกฟางตัดเปนเสนๆ มัดรวม และผูกที่ปลายผืนธงคลายพูหอย
6
ลายสำหรับติดบนผืนธง
ธงสามเหลี่ยมสำหรับติดปลายไมทั้งสองดาน 7
ขอมูลอางอิง ประพันธพงษ เทวคุปต. 2556. 18 มีนาคม. สัมภาษณโดย วารดา พุมผกา ที่วัดคันลัด อำเภอพระ ประแดง จ. สมุทรปราการ. ชาติวัฒน งามนิยม . ประเพณีแหหงส- ธงตะขาบ . เอกสารแจกเพื่อการศึกษา, (ม.ป.ป.). องค บรรจุน.(2557). ตำนานธงตะขาบ . เขาถึงไดจาก Facebook : รามัญคดี Mon Studies.