Buchman k wspinaczka linowa compressed

Kazimierz Buchman

WSPINACZKA LINOWA Materiaùy pomocnicze do zajêã z Wychowania Fizycznego

Wrocùaw, paêdziernik 2008

SPIS TREÚCI 1. Wstêp 2. Sprzêt 2.1. Liny, taœmy, pêtle i lon¿e 2.2. Uprzê¿e 2.3. Karabinki 2.4. Przyrz¹dy asekuracyjne i autoasekuracyjne 2.5. Przyrz¹dy zjazdowe 2.6. Przyrz¹dy zaciskowe 2.7. Inne akcesoria 3. Wêzùy 4. Asekuracja 5. Stanowiska asekuracyjne 6. Zjazd na linie 7. Wchodzenie po swobodnie wisz¹cej linie 8. Przepinki 9. Wchodzenie po drabinie 10. Trawersowanie 11. Transport ciê¿kich przedmiotów 12. Pierwsza pomoc przedlekarska Literatura

4 6 6 12 14 16 19 20 22 24 34 42 47 54 57 62 65 69 69 83 84

Program nauczania

Nr zajêã 1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Program zajêã Przepisy bhp; Zasady zaliczania; Charakterystyka wspinaczki linowej na tle wspinaczki górskiej; Podstawowe oprzyrz¹dowanie grotoùaza; Nauka przepinki z wychodzenia do zjazdu na maùej wysokoœci Doskonalenie przepinki z wychodzenia do zjazdu równie¿ na du¿ych wysokoœciach Nauka wi¹zania wêzùów + Przepinanie siê z liny na linê przy zjeêdzie i wchodzeniu – wykonywanie tzw. ruchu okrê¿nego.

Zjazd w ósemce + zjazd w póùwyblince + Doskonalenie poprzednich ãwiczeñ Zjazd w ósemce + zjazd w póùwyblince + Doskonalenie poprzednich ãwiczeñ + podchodzenie i zjazd na skoœnie naci¹gniêtej linie Zjazd w kluczu klasycznym, francuskim, drabince, rolce stop i przyrz¹dach asekuracyjnych Zjazd w ùaweczce + Doskonalenie poprzednich ãwiczeñ Wchodzenie na prusikach + Doskonalenie poprzednich ãwiczeñ Wchodzenie metodami nietypowymi Porêczowanie i zakùadanie tyrolek Ukùady do opuszczania i podnoszenia ciê¿arów Asekuracja i wspinanie klasyczne Doskonalenie poprzednich ãwiczeñ Testy sprawnoœciowe Zajêcia zaliczeniowe

1. Wstêp Prekursor polskiego taternictwa jaskiniowego Stefan Zwoliñski we wstêpie do swej ksi¹¿ki W podziemiach tatrzañskich wydanej w 1961 roku napisaù: „Odwieczn¹ cech¹ charakteru czùowieka jest pêd odkrywczy, chêã wydarcia naturze jej tajemnic, dotarcia do wszystkich zak¹tków naszej Ziemi, a ostatnio siêgniêcia nawet w strefê pozaziemskiej przestrzeni wszechœwiata. Po przebyciu tropikalnych puszcz leœnych, bezwodnych pustyñ, skutych w lodowe pancerze okolic polarnych, przepùyniêciu mórz i oceanów, przyszùa kolej na zdobywanie najwy¿szych wyniosùoœci naszej planety w postaci niedostêpnych skalnych szczytów gór oraz najwiêkszych jej zaklêœniêã, to jest mrocznych gùêbin morskich. Gdy wreszcie, zwùaszcza na terenie Europy, zbrakùo ju¿ miejsc nieznanych, bo nawet wiêkszoœã œcian skalnych zostaùa przeciêta wszerz i wzdùu¿ szlakami wspinaczkowymi, siêgnêli ludzie równie¿ w gù¹b ziemi, penetruj¹c dr¹¿¹ce j¹ tunele naturalne, zwane jaskiniami. ……

Oprócz prowadz¹cych badania naukowców, odwiedzaj¹ jaskinie turyœci, miùoœnicy przyrody ¿¹dni nowych, niecodziennych wra¿eñ, a w zwi¹zku z potrzeb¹ pokonywania w jaskiniach trudnoœci nie mniejszych ni¿ przy wspinaczkach wysokogórskich — wytwarza siê nowa gaù¹ê sportu, zwana obecnie alpinizmem podziemnym.

Byùy to jednak przewa¿nie wyprawy przedsiêbrane dorywczo przez pojedynczych ludzi, nie mogùy wiêc szybko rozszerzyã znajomoœci trudno dostêpnego œwiata podziemi.

Zorganizowany, obejmuj¹cy wiêksze grupy ludzi ruch badawczy w krajach obfituj¹cych w jaskinie rozwija siê na wiêksz¹ skalê dopiero w okresie miêdzywojennym, a u nas …. a¿ po drugiej wojnie œwiatowej. Zwi¹zane to byùo z upowszechnieniem sportu, udoskonaleniem potrzebnego sprzêtu, a tak¿e wyczerpywaniem siê nierozwi¹zanych problemów wspinaczkowych w masowo odwiedzanych górach Europy”.

W Polsce taternictwo jaskiniowe uprawia ok. 800 - 1000 grotoùazów, z czego tylko ok. 200 - 300 dziaùa aktywnie w jaskiniach tatrzañskich i za granic¹. Zrzeszeni s¹ oni w kilkudziesiêciu klubach na terenie caùej Polski. We Wrocùawiu dziaùaj¹ dwa kluby: SGW (Sekcja Grotoùazów Wrocùaw) i Speleoklub Wrocùaw. Wszystkie kluby uprawnione do prowadzenia powa¿nej dziaùalnoœci s¹ czùonkami Polskiego Zwi¹zku Alpinizmu (PZA).

Organem PZA do spraw jaskiniowych jest Komisja Taternictwa Jaskiniowego PZA (KTJ PZA), która nadzoruje wszelk¹ polsk¹ dziaùalnoœã w jaskiniach Polski i œwiata.

Na terenie Polski jest ponad 3000 jaskiñ. W ogromnej wiêkszoœci s¹ to jednak obiekty bardzo maùe. Wszystkie najdùu¿sze i najgùêbsze jaskinie znajduj¹ siê w Tatrach Zachodnich, drugim najwa¿niejszym rejonem jaskiniowym Polski jest Wy¿yna Krakowsko-Wieluñska, popularnie zwana Jur¹. Poza tym jaskinie wystêpuj¹ na caùej dùugoœci Karpat w utworach fliszowych oraz w Sudetach, Górach Úwiêtokrzyskich, Niecce Nidziañskiej (kras gipsowy) i rejonie Gdañska. Za najpiêkniejsz¹ w Polsce uchodzi udostêpniona dla turystów jaskinia Niedêwiedzia w Kletnie.

Najwiêksze, najdùu¿sze, najtrudniejsze i najpiêkniejsze jaskinie w Polsce i na œwiecie czekaj¹ wci¹¿ na swych odkrywców. Póki co wiemy, ¿e: Najgùêbsz¹ jaskini¹ na œwiecie jest jaskinie Krubera (Wronia) maj¹c¹ gùêbokoœã 2191 m.

Do gùêbokoœci tej zostaùa wyeksplorowana w latach 2001-2007. Na drugiej pozycji znajduje siê austriacka jaskinia Lamprechtsofen o gùêbokoœci 1632 metry. Jaskinia ta zostaùa w przewa¿aj¹cej czêœci odkryta przez Polaków. Najgùêbsza jaskinia Polski Wielka Únie¿na ma 824 m gùêbokoœci.

Najdùu¿sz¹ jaskini¹ na œwiecie jest Mammoth Cave System w USA. Jaskinia ta ma okoùo 563 km dùugoœci. Drugie miejsce zajmuje jaskinia le¿¹ca nieopodal polskich granic (niegdyœ na terenie Polski) - Jaskinia Optymistyczna na Ukrainie o dùugoœci 208 km. Najdùu¿sza polska jaskinia - Wielka Únie¿na ma ok. 24 km

Najgùêbsza studnia jaskiniowa œwiata znajduje siê w sùoweñsko-wùoskim masywie Canin po stronie sùoweñskiej ma a¿ 643 m. Najwiêksz¹ studni¹ jaskiniow¹ wewn¹trz jaskini (z dala od otworu) jest obecnie Velebita w Chorwacji o gùêbokoœci 513 metrów. Polsce najgùêbsz¹ studni¹ jest Studnia Wazeliniarzy w jaskini Únie¿na Studnia - ma ona ponad 250 metrów.

Najwiêksza sala pod ziemi¹ znajduje siê w jaskini Lubang Nasib Bagus (Jaskinia Czystej Wody) na Bornego. Sala nosi nazwê Sarawak Chamber i ma niemal niewyobra¿alne wymiary 750 metrów dùugoœci na 400 metrów szerokoœci przy œrednich 80-100 metrach wysokoœci.

Najwiêksz¹ sal¹ jaskiniow¹ Europy jest La Grand Sala del GEV (w Torca del Carlista) w Hiszpanii (500x230x125 m) Podstawowym problemem w eksploracji jaskiñ jest pokonywanie pionowych studni i kominów. Odbywa siê to za pomoc¹ tzw. technik linowych. Zdobycie umiejêtnoœci posùugiwania siê technikami linowymi, wymaga specjalistycznego szkolenia, zarówno teoretycznego jak i praktycznego. Pomoc¹ w tym szkoleniu mog¹ byã niniejsze materiaùy instrukta¿owe. Ujmuj¹ ono, w sposób zwiêzùy, poparty wieloma ilustracjami, podstawowe zagadnienia dotycz¹ce: - sprzêtu stosowanego w alpinizmie a zwùaszcza taternictwie jaskiniowym, - sprzêtu specjalnie zaprojektowanego dla alpinizmu przemysùowego obecnie czêsto zwanego „dostêpem linowym”, - asekuracji i autoasekuracji, - przemieszczania siê po œcianach skalnych, obiektach naturalnych i konstrukcjach przemysùowych za pomoc¹ technik linowych, - sposobów transportu ciê¿kich przedmiotów, - zasad bezpieczeñstwa, - pierwszej pomocy przedlekarskiej.

Przedstawionym opracowanie zawiera równie¿ opisy historycznych, nie stosowanych ju¿ obecnie, technik linowych, których znajomoœã mo¿e byã bardzo przydatna w warunkach awaryjnych oraz podczas „zabaw rekreacyjnych na linach”.

Doœwiadczenie uczy, ¿e podczas szkolenia trzeba w sobie wyrobiã odpowiednie odruchy, tak, aby w sytuacjach ekstremalnych mo¿na byùo dziaùaã bezwarunkowo (odruchowo). Nie znaczy to jednak, ¿e od wyuczonych schematów postêpowania nie wolno robiã odstêpstw.

Musi to byã jednak dziaùanie œwiadome, oparte na analizie konkretnej sytuacji. Nale¿y zawsze dziaùaã tak, aby nie stwarzaã zagro¿enia dla siebie i innych.

2. SPRZÆT Zrozumienie zasad dziaùania, u¿ywania i konstrukcji sprzêtu jest bardzo wa¿ne dla nabycia zaufania do niego i wyrobienia sobie bezpiecznych zachowañ i nawyków.

Nale¿y przestrzegaã aby skùadniki systemu asekuracyjnego (uprz¹¿, karabinki, taœmy, punkty stanowiskowe i przelotowe, przyrz¹dy asekuracyjne i zjazdowe byùy zgodne z aktualnymi normami UIAA (Union Internationale des Associations d`Alpinisme) lub EN. Pamiêtajmy, ¿e u¿ywanie sprzêtu z „drugiej rêki” jest bardzo niewskazane, gdy¿ nie znamy jego historii, a wiêc mo¿e on mieã ukryte wady.

Elementy sprzêt musz¹ byã dobrane do siebie, np. œrednica liny i pozostaùe jej parametry winny byã odpowiednie do u¿ywanego sprzêtu.

2.1. LINY , TAÚMY, PÆTLE I LONÝE Lina jest najwa¿niejszym i niezbêdnym elementem wyposa¿enia przy wspinaczce linowej.

Liny musz¹ byã certyfikowane zgodnie z normami EN 1891 i EN 892.

Obecnie stosuje siê wyù¹cznie liny rdzeniowe, skùadaj¹ce siê z rdzenia i oplotu. Zadaniem oplotu jest przede wszystkim chroniã rdzeñ, który przenosi ogromn¹ wiêkszoœã obci¹¿eñ.

Rdzeñ ponadto odpowiada za wùaœciwoœci dynamiczne liny tj. zdolnoœã do rozci¹gania siê liny i zwi¹zan¹ z ni¹ mo¿liwoœã absorpcji energii powstaùej podczas odpadniêcia.

Liny dzielimy na statyczne i dynamiczne.

Liny statyczne (nierozci¹gliwe): maj¹ bardzo maùa rozci¹gliwoœã pod wpùywem obci¹¿enia, choã posiadaj¹ podobn¹ budowê i wytrzymaùoœã jak liny dynamiczne. Skutkuje to tym, ¿e liny statyczne minimalnie pochùaniaj¹ energiê powstaù¹ przy odpadniêciu; umo¿liwiaj¹ absorbowanie energii upadku o wspóùczynniku WO nie przekraczaj¹cym 0,3. Ten rodzaj lin wykorzystywany jest gùównie przez grotoùazów, a tak¿e w ratownictwie górskim i przy pracach na wysokoœci. Liny te przeznaczone s¹ do zjazdów i wchodzenia w górê po linie oraz do holowania ciê¿arów. Lin statycznych w ¿adnym wypadku nie wolno u¿ywaã do wspinania siê „z doùem”. Mo¿na z nich korzystaã tylko i wyù¹cznie przy wspinaniu na wêdkê.

Liny dynamiczne: posiadaj¹ zdolnoœã do pochùaniania energii powstaùej podczas odpadniêcia a wiêc s¹ przystosowane do wspinaczki „z doln¹” asekuracj¹ a wiêc przy wspóùczynniku odpadniêcia wiêkszym ni¿ 0.3. Liny te dzielimy na: - liny pojedyncze: [oznaczane (1)] maj¹ one œrednicê 9,4-11 mm. Standardowa lina do wspinaczki w skaùkach ma œrednicê 10,5-11 mm. Coraz czêœciej producenci oferuj¹ liny o mniejszej œrednicy (9,4-10,5 mm), a co za tym idzie, l¿ejsze, zachowuj¹c przy tym odpowiednio wysokie parametry wytrzymaùoœciowe. Standardowa dùugoœã lin to 50 lub 60 m. Bardzo istotnym parametrem okreœlaj¹cym wytrzymaùoœã liny jest iloœã odpadniêã (iloœã rwañ). Wskazanym jest u¿ywanie lin o liczbie rwañ powy¿ej 7.

- liny poùówkowe: (podwójne): [oznaczane (1/2)] maj¹ mniejsz¹ œrednicê (ok. 8 - 9 mm).

Stosuje siê je przede wszystkim do wspinaczki w górach, natomiast w skaùkach bardzo rzadko. Jak sama nazwa wskazuje u¿ywa siê ich parami jako czêœã systemu dwu¿yùowego, daje to mo¿liwoœã prowadzenia osobno ka¿dej z lin. Taki sposób asekuracji zapewnia wspinaczowi wiêksze bezpieczeñstwo np. w kruchym terenie oraz w momencie odpadniêcia dziaùaj¹ mniejsze siùy w ùañcuchu asekuracyjnym. Nie wolno asekurowaã siê korzystaj¹c tylko z jednej ¿yùy liny poùówkowej. Lina poùówkowa umo¿liwia dùu¿sze zjazdy, co nie jest bez znaczenia przy wspinaniu w górach.

- liny bliêniacze: [oznaczane (∞)] spotykane s¹ coraz rzadziej. Podobnie jak liny poùówkowe u¿ywa siê ich parami. Podstawowa ró¿nica w stosunku do lin poùówkowych polega na tym, ¿e lin tych nie wolno rozdzielaã.

Liny pomocnicze - repsznury – s¹ to linki o budowie rdzeniowej o œrednicy od 3 do 9 mm.

Wykorzystywane gùównie do wi¹zania wêzùów zaciskowych takich jak np. wêzeù Prusika, podwi¹zywania narzêdzi oraz w wielu innych przypadkach.

Wytrzymaùoœã statyczn¹ na zerwanie ró¿nych lin i taœm przedstawia poni¿sza tabela: Úrednica (szerokoœã) [mm] Wytrzymaùoœã na zerwanie [kN] Typ liny (taœmy) Dynamiczna 11 20,0 – 22,5 Dynamiczna 9 14,5 – 17,5 Statyczna 11 30,0 – 31,0 Statyczna 9 19,5 – 22,5 Statyczna 5,5 6,5 Kelvar 5,5 20,5 Taœma pùaska 25 15,0 – 24,0 Taœma rurowa 25 18,0 – 22,5 Wêzùy wi¹zane na linie zmniejszaj¹ jej wytrzymaùoœã o okoùo 30-50 %. Przegiêcie liny na kancie obni¿a wartoœã siùy zrywaj¹cej o okoùo 30 %, przy promieniu ùuku wynosz¹cym 5 mm, tj. takim jak karabinek. Liny mokre lub zmarzniête wykazuj¹ istotny spadek wytrzymaùoœci.

Zdolnoœã pochùaniania przez linê energii, powstaùej podczas upadku, zale¿y od jej rozci¹gniêcia, powstaùego na skutek wydùu¿enia wùókien oraz od konstrukcji liny. Lina, która znacznie siê wydùu¿a, pozwala na stosunkowo delikatne zatrzymanie lotu. Lina maùo rozci¹gliwa spowoduje gwaùtowne szarpniêcie. Maksymalna siùa dziaùaj¹ca na linê podczas hamowania odpadniêcia zwana jest siù¹ graniczn¹, lub siù¹ uderzenia, a wynikaj¹ce z niej rozci¹gniêcie nazywamy wydùu¿eniem granicznym. Niska siùa graniczna oznacza du¿e wydùu¿enie graniczne, czyli im bardziej siê lina rozci¹ga, tym mniejsza siùa zadziaùa na spadaj¹cego wspinacza i caùy ukùad asekuracyjny. Niestety, im bardziej lina siê rozci¹gnie, tym dùu¿szy bêdzie lot, zwiêksza siê wiêc mo¿liwoœã uderzenia o ziemiê lub o wystaj¹c¹ konstrukcjê. Przy œrednio ciê¿kim odpadniêciu lina dynamiczna wydùu¿y siê o okoùo 10-15 % Wielkoœã siùy zrywaj¹cej jest mniej wa¿na od siùy granicznej. Mo¿na wyprodukowaã bardzo mocn¹ linê, lecz jeœli ona zatrzyma spadaj¹cego wspinacza za szybko, zadziaùa na niego zbyt du¿a siùa. Przeci¹¿enie wy¿sze ni¿ 8G (oœmiokrotna waga ciaùa), powoduje powa¿ne obra¿enia wewnêtrzne, dlatego maksymalna wartoœã siùy granicznej dla liny wspinaczkowej nie powinna przekraczaã 12 kN. Tak¹, bowiem siùê mo¿e jeszcze wytrzymaã ciaùo ludzkie, jeœli czas dziaùania tej siùy nie przekracza uùamka sekundy. Im lina jest bardziej rozci¹gliwa, tym cechuje siê ni¿sz¹ siù¹ graniczn¹.

Poniewa¿ od liny zale¿y bezpieczeñstwo wspinacza, a wiêc nale¿y o ni¹ odpowiednio dbaã.

Odpowiednio traktowana lina nie tylko lepiej bêdzie chroniã przed upadkiem z wysokoœci, ale i bêdzie dùu¿ej sùu¿yã. Dlatego nie wolno:  deptaã po linie, zwùaszcza jeœli le¿y ona na kamienistym lub piaszczystym podùo¿u,  suszyã ani przechowywaã liny na sùoñcu lub w pobli¿u êródeù ciepùa,  dopuœciã do kontaktu liny z chemikaliami, w szczególnoœci z kwasami, olejami i benzyn¹ a tak¿e z moczem (!) - uszkadzaj¹ one wùókna liny w niewidoczny sposób,  obklejaã linê plastrami np. w celu zaznaczenia œrodka liny, kleje zawarte w plastrach mog¹ uszkadzaã poliamid.

Nale¿y pamiêtaã, ¿e:  liny s¹ maùo odporne na promieniowanie sùoneczne a zwùaszcza ultrafioletowe oraz wysokie temperatury (temperatura topnienia lin wynosi okoùo 230 °C),  tarcie liny o linê mo¿e je przetopiã, dlatego ruchome liny nigdy nie mog¹ siê krzy¿owaã, aby tego unikn¹ã nale¿y np. zastosowaã karabinek. Podobnie przemieszczanie siê wzglêdem siebie dwóch lin w jednym karabinku powoduje rozgrzewanie lin, które mo¿e doprowadziã do ich zerwania.

Ponadto:  nale¿y zawsze sprawdzaã, czy zastosowane przyrz¹dy, karabinki b¹dê elementy konstrukcji przez które przepuszczana jest lina nie maj¹ zadziorów mog¹cych j¹ uszkodziã  nale¿y unikaã zbyt szybkich zjazdów lub zbyt szybkiego opuszczania za pomoc¹ „wêdki” – mo¿e to doprowadziã do nadmiernego nagrzania, nawet powy¿ej 230 °C, tj. jej temperatury topnienia  liny nale¿y bezwzglêdnie zabezpieczaã przed przetarciem (ocieraniem o skaùê lub konstrukcjê) – do tego celu mo¿na u¿yã np. zwykùych rur gumowych, lub specjalnych osùon,

ewentualnie mo¿na chroniã linê podkùadaj¹c miêkki materiaù (np. worek transportowy) lub instaluj¹c przepinkê.  o stopniu zu¿ycia liny informuje stopieñ zmechacenia oplotu,  jeœli lina wyhamowaùa odpadniêcie o wspóùczynniku WO wiêkszym od 1, nie nale¿y u¿ywaã jej do wspinaczki, mo¿e natomiast sùu¿yã do zjazdów i transportu przedmiotów; przy odpadniêciu o wsp. WO bliskim 2 linê nale¿y skasowaã,  lina jest produktem indywidualnym, trzeba braã pod uwagê mo¿liwoœã spowodowania powa¿nych, choã niewidocznych uszkodzeñ liny przy okazji jej u¿ytkowania przez osoby trzecie – nale¿y zatem znaã historiê liny - dlatego te¿ u¿ywanie liny kupionej z „drugiej rêki” jest bardzo niewskazane,  podczas transportu zaleca siê stosowanie worka na linê w celu jej ochrony przed zanieczyszczeniami i skrêceniem. Zjazd z odpowiednio „zworowan¹” lin¹ uùatwia rozwieszanie liny zwùaszcza przy porêczowaniu jaskiñ i na skomplikowanych konstrukcjach. Poni¿ej przedstawiono dwa sposoby zwijania lin.

Worowanie liny

Zwijanie liny na sposób alpejski

5

Zwijanie liny na sposób górski  po ka¿dym u¿yciu lina musi byã przejrzana na caùej dùugoœci i sprawdzona rêcznie, celem wykrycia ewentualnych uszkodzeñ,  ¿ywotnoœã liny zale¿y od czêstoœci i sposobu jej u¿ywania. Mo¿e siê zdarzyã, ¿e lina zostanie w istotny sposób uszkodzona ju¿ przy pierwszym jej u¿yciu,  zanieczyszczon¹ linê nale¿y myã w zimnej wodzie, ewentualnie z dodatkiem œrodków pior¹cych przeznaczonych do delikatnych tkanin, i wysuszyã w cieniu z dala od êródeù ciepùa,  przy zjazdach lub opuszczaniu „na wêdce” nale¿y sprawdziã czy dùugoœã liny jest wystarczaj¹ca oraz nale¿y zwi¹zaã wêzeù na koñcu liny dla wiêkszego bezpieczeñstwa,  najbezpieczniejszym wêzùem do poù¹czenia dwóch lin jest podwójny zderzakowy.

PÆTLE Bardzo wa¿nym elementem ukùadu asekuracyjnego i roboczego s¹ pêtle. Sùu¿¹ one do wielu ró¿nych celów, ale najczêœciej peùni¹ rolê ogniwa poœrednicz¹cego miêdzy karabinkiem, w który wpiêta jest lina, a punktem asekuracyjnym. Pêtl¹ mo¿e byã po prostu odciêty kawaùek liny, ale najczêœciej wykonuje siê je z taœmy pùaskiej b¹dê rurowej o szerokoœci od 15 do 25 mm. Do wi¹zania pêtli u¿ywa siê wêzùów zderzakowych (w przypadku liny) lub taœmowych (w przypadku taœm).

W handlu dostêpne s¹ pêtle zszywane.

pêtle zszywane

pêtle ekspresów

Maj¹ one wiêksz¹ wytrzymaùoœã, s¹ l¿ejsze i zajmuj¹ mniej miejsca ni¿ pêtle wi¹zane.

Stosuje siê równie¿ specjalne zszywane pêtle w ekspresach.

Lina pozioma kotwicz¹ca z zatrzaœnikami (karabinkami) o œrednicy 10,5 mm z fabrycznie doù¹czonymi karabinkami jest stosowania podczas wykonywania prac na wysokoœci oraz w „maùpich gajach”. Sùu¿¹ one do autoasekuracji przy przemieszczaniu siê w pùaszczyênie poziomej.

LONÝE I ABSORBERY ENERGII Lon¿e s¹ to elementy ukùadu asekuracyjnego stanowi¹ce poù¹czenie miêdzywspinaczem, a œciœlej miêdzy jego uprz꿹 a konstrukcj¹ b¹dê lin¹ noœn¹ i lin¹ asekuracyjn¹. A zatem zadaniem lon¿y jest: - stabilizacja i podtrzymywanie wspinacza w pozycji roboczej, - poù¹czenie wspinacza z systemem zabezpieczaj¹cym przed upadkiem z wysokoœci.

Lon¿e musz¹ zapewniaã bezpieczeñstwo w czasie pracy, a równoczeœnie nie ograniczaã swobody ruchów wspinacza.

Podstawow¹ lon¿¹ jest lon¿a biodrowa. Mo¿na j¹ wykonaã z okoùo trzy metrowego odcinka liny dynamicznej. W œrodku zwi¹zany jest wêzeù „ósemka”, w kolucho którego wpinana jest „delta” uprzê¿y biodrowej. Obydwa wolne koñce lon¿y zakoñczone s¹ równie¿ wêzùami, zwykle „ósemkami”, do których wpiête s¹ karabinki. Tak¹ „wùasnej roboty” lon¿ê mo¿na zast¹piã specjaln¹ – handlow¹.

Jest ona zszyta w V – ksztaùtn¹ pêtlê ze zùo¿onej podwójnie taœmy. Posiada ona pewn¹ niewielk¹ mo¿liwoœã absorbowania energii upadku przez czêœciowe rozerwanie szwów.

Znaczne mo¿liwoœci absorbcji energii upadku posiadaj¹ tzw. absorbery energii. Zasada ich dziaùania polega na pochùanianiu energii na skutek: 1. Rozerwania specjalnych szwów w absorberach z zszytej taœmy w harmonijkê. Ich dùugoœã wynosz¹ca zwykle od 20 do 30 cm po rozpruciu zwiêksza siê 4 do 6 razy. Szwy s¹ sùabsze i tak dobrane, by mogùy ulec zerwaniu, pochùaniaj¹c czêœã energii odpadniêcia. S¹ one „jednorazowego„ u¿ycia, potem mog¹ byã u¿ywane jako zwykùe pêtle. Absorbery te mo¿na stosowaã tylko wtedy, kiedy istnieje dostateczna iloœã wolnej przestrzeni pod u¿ytkownikiem.

2.Tarcia przesuwaj¹cej siê liny w metalowym absorberze wpiêtym do uprzê¿y. Siùê tarcia mo¿na zmieniaã poprzez ró¿ne wplatanie lon¿y w absorber. Lon¿¹ t¹ mo¿e byã odcinek liny, koniecznie dynamicznej, o œrednicy przystosowanej do danego absorbera. Energia upadku w du¿ej czêœci zamieniana jest na ciepùo tarcia.

Jest to prosty sposób na obni¿enie wspóùczynnika odpadniêcia podczas np. przepinek.

Poni¿ej pokazano przykùad lon¿y handlowych: a) lon¿a z metalowym absorberem i umocowan¹ taœm¹ z dwoma koñcami w ksztaùcie Y, analogicznie jak w lon¿y biodrowej.

b) lon¿e z zszywanym absorberem; pojedyncza, podwójna oraz podwójna z regulowan¹ dùugoœci¹. c) lon¿a bez absorbera z regulowan¹ dùugoœci¹

Do podchodzenia po linie niezbêdne s¹ pêtle „no¿ne”. Wykonuje je siê w wielu odmianach: z repsznura lub taœmy, o staùej lub zmiennej dùugoœci, zaciskane lub nie zaciskane na bucie.

Pêtlê no¿ne mocuje siê do poignee najczêœciej za pomoc¹ ù¹cznika maillona.

W wielu pracach bardzo przydatn¹ mo¿e byã „ùaweczka podci¹gowa„ zszyta z taœmy, posiadaj¹ca zwykle cztery stopnie.

Innymi pêtlami, s¹ tzw. pêtle piersiowe (ósemka i szelki) sùu¿¹ce do mocowania crolla. Pêtle te powinny byã ùatwo i pùynnie regulowane.

2.2.UPRZÆÝE Prawidùowa uprz¹¿ powinna:  zapewniaã odpadaj¹cemu wspinaczowi peùne bezpieczeñstwo w chwili wyhamowania jego upadku,  nie krêpowaã ruchów i nie przeszkadzaã w pracy,  zapewniaã wygodê „siedzenia” w czasie pracy, zwùaszcza w wolnym zwisie,  umo¿liwiaã wygodne i porêczne noszenie sprzêtu w czasie wspinania oraz mo¿liwoœã poprawnego i ùatwego wpinania przyrz¹dów asekuracyjnych.

Uprzê¿e dzielimy na biodrowe, piersiowe i peùne.

Peùna uprz¹¿ zabezpiecza pracownika przed zùamaniem krêgosùupa, i powinna byã stosowana wszêdzie tam gdzie grozi ciê¿ki upadek. Peùna uprz¹¿ wspinaczkowa posiada punkt wpiêcia liny umieszczony z przodu na wysokoœci mostka, zaœ peùna uprz¹¿ robocza posiada równie¿ punkt wpiêcia liny od strony pleców.

Peùna uprz¹¿ robocza Peùna uprz¹¿ wspinaczkowa Uprz¹¿ biodrowa, znacznie wygodniejsza, u¿ywana jest przy pracach o maùym stopniu ryzyka czyli do tzw. „prac w podparciu”.

Uprz¹¿ biodrowa:

wspinaczkowa

robocza

jaskiniowa spinana karabinkiem

Uprz¹¿ piersiowa, przewa¿nie stosowana ù¹cznie z uprz꿹 biodrow¹, w pewnych specyficznych sytuacjach, gdy potrzebny jest wysoko umieszczony punkt wi¹zania.

£¹czenie uprzê¿y biodrowej z piersiow¹ - Uprz¹¿ robocza zaopatrzona w sztywne siedzenie i szeroki usztywniony pas (poni¿ej). Praca w takiej uprzê¿y nie wymaga stosowania ùaweczki.

- W niektórych wyj¹tkowych przypadkach mo¿na u¿yã prowizorycznej uprzê¿y wykonanej np. z pêtli jak to pokazano na rys. po prawej.

W uprzê¿ach obowi¹zuje zasada, ¿e pasy udowe powinny byã na tyle dopasowane, aby pomiêdzy pas a udo mo¿na byùo pùasko wsun¹ã dùoñ, ale ju¿ nie piêœã.

2.3. KARABINKI Karabinki to metalowe ù¹czniki o bardzo szerokim zastosowaniu. Stanowi¹ one podstawowe ogniwo bezpieczeñstwa. Istnieje wiele rodzajów karabinków, ró¿ni¹cych siê ksztaùtem, wymiarami, wielkoœci¹ przeœwitu oraz sposobem zamykania. Ró¿nice te zwi¹zane s¹ z przeznaczeniem karabinka.

Dla zwiêkszenia bezpieczeñstwa wskazane jest u¿ywanie karabinków z blokad¹ zamka tzw. zakrêcanych. Ich wytrzymaùoœã zale¿y od materiaùu, z którego s¹ zrobione (stal, stopy aluminium, tytan) oraz od ich ksztaùtu. Najwiêksz¹ wytrzymaùoœã karabinki maj¹ wzdùu¿ swej gùównej osi. Dla standardowego karabinka wynosi ona od 20 do 30 kN, przy zamkniêtym zamku. Wytrzymaùoœã na rozrywanie w kierunku poprzecznym jest du¿o mniejsza i nie przekracza trzeciej czêœci tej wartoœci. Najsùabsz¹ czêœci¹ karabinka jest jego zamek, dlatego wa¿ne jest jego wùaœciwe i bezpieczne zamykanie. Otwarty zamek niezwykle osùabia karabinek. Powody mog¹ byã ró¿ne.

Ramiê zamka mo¿e siê otworzyã w kontakcie z konstrukcj¹, w wyniku gwaùtownego pêdu, czy w zetkniêciu z innym sprzêtem wspinaczkowym.  Najwiêksz¹ wytrzymaùoœã wykazuj¹ karabinki trapezowe (asymetryczne) je¿eli obci¹¿ane s¹ siù¹ osiow¹ dziaùaj¹c¹ jak najbli¿ej ramienia staùego tj. po przeciwnej stronie zamka. Wówczas wiêkszoœã obci¹¿enia zostaje przenoszona przez korpus a nie zamek. K¹t ostry w niektórych sytuacjach utrudnia manewry sprzêtowe.  Karabinki owalne (symetryczne) s¹ bardzo porêczne, lecz mniej wytrzymaùe, gdy¿ obci¹¿enie rozkùada siê na korpus i na czêœã z zamkiem, która jest sùabsza. S¹ szczególnie polecane do prac na wysokoœciach, pod warunkiem, ¿e posiadaj¹ zamek zakrêcany i s¹ wykonane ze stali. Bardzo dobre do wpinania do punktów stanowiskowych (ùatwe do obrócenia). Nadaj¹ siê przede wszystkim do systemów przeznaczonych do wci¹gania, szczególnie tam gdzie stosowane s¹ bloczki.  Karabinki gruszkowate zwane HMS s¹ stosunkowo maùo wytrzymaùe. Polecane s¹ szczególnie przy stosowaniu póùwyblinki i do wpinania przyrz¹dów asekuracyjnych typu pùytka Stichta.  Karabinki nie zakrêcane z prostym lub zgiêtym zamkiem s¹ szersze z jednej strony, aby uùatwiã wpinanie liny. Przy „zabawach” na wysokoœci mog¹ byã stosowane jako sprzêt pomocniczy.  Karabinki do przyrz¹dów zjazdowych ze zintegrowanym hamulcem, chêtnie stosowane przez grotoùazów, umo¿liwiaj¹ ùatwe wpinanie i wypinanie liny z hamulca w czasie zjazdu.

 Karabinki o bardzo du¿ym przeœwicie, do 60 o nawet 100 mm, z automatycznym zatrzaskiem, pozwalaj¹ na wpinanie w du¿e elementy konstrukcji albo w linkê stalow¹.

Bardzo czêsto stosowane na koñcu lon¿y.  Specjalnym rodzajem karabinków s¹ tzw. maillony. Najczêœciej wykonane s¹ ze stalowego prêta w ksztaùcie trójk¹ta, póùokrêgu lub owalu. Otwiera siê je poprzez zakrêcanie lub odkrêcanie nakrêtki ù¹cz¹cej nagwintowane koñce prêta. Podstawowe ich zastosowanie to spinanie uprzê¿y biodrowej tzw. jaskiniowej (gùówny punkt asekuracyjny), wpinanie lon¿y do uprzê¿y, wpinanie crolla i przyrz¹du zjazdowego a tak¿e zakùadanie stanowisk asekuracyjnych (maillony owalne).

Jeœli nie dysponujemy karabinkiem zakrêcanym, a jest on potrzebny, mo¿emy u¿yã dwóch zwykùych karabinków. Ustawiamy je zamkami w ten sposób, aby byùy one skierowane w przeciwne strony, dziêki czemu, niezale¿nie od kierunku dziaùania siùy, lina nie mo¿e siê z nich wypi¹ã.

Przykùadowe zastosowania karabinków o ró¿nych ksztaùtach

2.4. PRZYRZ¥DY ASEKURACYJNE I AUTOASEKURACYJNE

W „zabawach” na wysokoœci przyrz¹dy asekuracyjne sùu¿¹ do: asekurowania wspóùwspinacza wchodz¹cego lub schodz¹cego po konstrukcji b¹dê po linie; asekurowania przedmiotów dêwiganych w górê lub opuszczanych w dóù oraz do indywidualnego autoasekurowania siê w czasie prac. Istnieje wiele przyrz¹dów sùu¿¹cych do asekuracji i autoasekuracji. Do podstawowych zaliczamy: Przyrz¹dy askuracyjne Pùytka Stichta i kubek S¹ to najpopularniejsze przyrz¹dy u¿ywane do asekuracji i zjazdów w skaùach i górach. Przyrz¹dy te dziaùaj¹ na podobnej zasadzie. Ró¿ni¹ siê tylko budow¹. Pùytka Stichta najczêœciej bywa wyposa¿ona w sprê¿ynê, która zapobiega klinowaniu liny w przyrz¹dzie. Do karabinka pùytkê doczepiamy za pomoc¹ sznureczka. Sposób ten jest trochê niewygodny, bo sznurek lubi zapl¹taã siê utrudniaj¹c przesuw liny w przyrz¹dzie. Z punktu widzenia funkcjonalnoœci kubek jest znacznie wygodniejszy. Przy hamowaniu ciê¿kiego odpadniêcia, przez wszystkie pùytki i kubki asekuracyjne, pewien odcinek liny siê przeœlizguje.

Dziêki temu asekuracja jest dynamiczna, co w znacz¹cy sposób zmniejsza siùê dziaùaj¹c¹ na punkty asekuracyjne spadaj¹cego wspinacza i asekuruj¹cego go partnera, ale za to wydùu¿a sam lot. Przyrz¹dy te mo¿na u¿ywany zarówno do lin pojedynczych jak i podwójnych o œrednicy 7,5-11mm.

Cassin - Piu i podobny Reverso 3 Przyrz¹dy zjazdowo-asekuracyjne przeznaczone przede wszystkim do asekuracji dolnej i górnej, zarówno na linie pojedynczej, jak i na podwójnej.

Dodatkowe ucho pozwala na wpiêcie do stanowiska i u¿ycie w asekuracji górnej. Nie skrêcaj¹ liny. W zale¿noœci od sposobu przeùo¿enia liny pozwalaj¹ na zwiêkszenie lub zmniejszenie tarcia w przyrz¹dzie.

Reverso - Reverso Petzla jest bardzo uniwersalnym przyrz¹dem pozwalaj¹cym na asekuracjê zarówno doln¹ jak i górn¹ na pojedynczej lub podwójnej linie (zastêpuje asekuracjê z póùwyblinki). Bardzo podobnym przyrz¹dem jest Reversino - stosowane przy cienkich linach. Wad¹ tych przyrz¹dów jest „ostrzenie siê” krawêdzi przez linê, co w pewnych warunkach mo¿e prowadziã do uszkodzenia liny.

Gri-gri - Bardzo wygodny przyrz¹d asekuracyjno zjazdowy, blokuj¹cy siê automatycznie Jest bezpieczny, wygodny i ùatwy w obsùudze. Wybieranie liny czy wydawanie luzu nie wymaga wysiùku, niespodziewany lot nie grozi wypadkiem, bo przyrz¹d ten pod wpùywem nagùego naprê¿enia liny blokuje siê automatycznie. Gri-gri ma jednak swoje wady.

Po pierwsze ùatwo siê pomyliã przy wpinaniu liny w przyrz¹d (zùe wpiêcie powoduje, ¿e przyrz¹d w ogóle nie pracuje).

Po drugie, hamuje on niemal zupeùnie statycznie. Asekuracja dynamiczna przy u¿yciu gri-gri jest praktycznie niemo¿liwa, co mo¿e stwarzaã potencjalne niebezpieczeñstwo szczególnie podczas wspinaczki z u¿yciem tego przyrz¹du jako autoasekuracji. Gri-gri nie jest zalecane dla osób pocz¹tkuj¹cych, wymaga bowiem specjalistycznego przeszkolenia. Przyrz¹d ten chêtnie jest stosowany do asekuracji na wêdkê na sztucznej œcianie. Aby opuœciã partnera "na wêdce" nale¿y odblokowaã linê poprzez odci¹gniêcie plastikowej r¹czki. Prêdkoœã opuszczania reguluje siê przez wolniejsze lub szybsze wydawanie liny.

GriGri stosuje siê do pojedynczych lin dynamicznych o œrednicy 10-11 mm (dopuszczalna 9,7mm). Ósemka - wymyœlona zostaùa jako przyrz¹d zjazdowy i jako taki lepiej j¹ traktowaã. U¿ywanie ósemki do asekuracji jest niewskazane. Ma ona zbyt maùe siùy hamowania oraz bardzo skrêca linê. Lepiej zatem u¿ywaã pùytki reverso lub kubka.

W celu asekurowania prowadz¹cego za pomoc¹ ósemki mo¿na przepchn¹ã ucho z liny przez mniejszy otwór przyrz¹du i potraktowaã go tak, jak pùytkê asekuracyjn¹. Siùa hamowania tak u¿ytej ósemki jest zazwyczaj znacznie wiêksza ni¿ pùytki, a asekuracja jest w zasadzie statyczna (w zale¿noœci od rozmiaru mniejszego otworu ósemki, przez który przewlekamy linê). Ósemka sprawdza siê jednak w przypadku, gdy lina jest bardzo sztywna (np. oblodzona lub statyczna). Przepchniêcie takiej liny przez kubek czêsto jest bardzo trudne.

Karabinek z póùwyblink¹ – asekuracja z wykorzystaniem póùwyblinki to najprostsza metoda asekuracji, stosowana przede wszystkim wtedy, gdy nie mamy innych przyrz¹dów asekuracyjnych. Najlepiej stosowaã karabinek stalowy owalny lub gruszkowaty (HMS) koniecznie zakrêcany.

Przyrz¹dy autoasekuracyjne Shunt – wykorzystywany gùównie do autoasekuracji podczas

zjazdu

lub

schodzenia

po

konstrukcji.

Funkcjonuje podobnie jak wêzùy samozaciskowe (prusiki).

Zwykle umieszczany nad przyrz¹dem zjazdowym. Do zjazdów na podwójnej linie, by zapobiec jej skrêcaniu, wpinany

jest

pod

ósemkê.

Puszczony

blokuje

siê

samoczynnie, w dóù zsuwa siê trzymany lekko za obudowê. (nie za jêzyk! – grozi niebezpieczeñstwem).

Stosowany na liny pojedyncze lub podwójne. Niezbyt pewny – mo¿e siê œlizgaã zwùaszcza przy wiêkszych obci¹¿eniach to jest powy¿ej 1 kN (≈ 100 kg)

ASAP firmy Petzl - stosowany do autoasekuracji. Przeznaczony do zatrzymywania upadków z wysokoœci, zatrzymuje zbyt szybki zjazd (blokuje siê pod wpùywem zbyt du¿ej prêdkoœci). Dziaùa nawet zùapany odruchowo. £atwo i szybko siê go wpina; nie wymaga przewlekania liny.

Funkcjonuje na linie pionowej lub ukoœnej. Przemieszcza siê w górê i w dóù bez interwencji u¿ytkownika. Rolka przyrz¹du obraca siê przy przesuwaniu po linie – dziêki temu ASPA przemieszcza siê za u¿ytkownikiem. W przypadku nagùego obci¹¿enia (upadek) lub zbyt du¿ej prêdkoœci (poœlizgniêcia, niekontrolowany zjazd), rolka blokuje siê samoczynnie, zatrzymuj¹c odpadniêcie.

Back Up firmy Kong to niewielki przyrz¹d autoasekuracyjny bezobsùugowy. Podczas asekuracji przyrz¹d przesuwa siê sam w górê i w dóù oraz zapewnia asekuracjê nawet przy odpadniêciu ze wspóùczynnikiem 2, absorbuj¹c odpadniêcie dynamicznie.

W razie odpadniêcia krzywka dociska linê i zatrzymuje upadek. Za pomoc¹ specjalnej przekùadni mo¿na wybraã dwa tryby pracy: - przyrz¹d przesuwa siê w górê i w dóù - przyrz¹d przesuwa siê tylko w górê a w dóù musimy przesun¹ã go dùoni¹ Wêzùy samozaciskowe (prusiki - p. rozdz. 3) – nie s¹ oczywiœcie przyrz¹dami, ale dobrze nadaj¹ siê do autoasekuracji zwùaszcza w czasie zjazdu na linie. Wchodz¹c natomiast po konstrukcji w górê i asekuruj¹c siê do wczeœniej rozwieszonej liny, wêzùy samozaciskowe musi siê przesuwaã rêcznie – najczêœciej u¿ywaj¹c obu r¹k. Nie ma tego utrudnienia w przypadku u¿ycia shunta lub innych przyrz¹dów zaciskowych – przesuwaj¹ siê bowiem one samodzielnie ju¿ przy lekko obci¹¿onej linie. Zalet¹ prusików jest to, ¿e mo¿na je odblokowaã pod obci¹¿eniem.

Do autoasekuracji praktycznie mo¿na wykorzystaã ka¿dy z przyrz¹dów zaciskowych opisanych w rozdz. 2.6

2.5. PRZYRZ¥DY ZJAZDOWE Wszystkie przyrz¹dy asekuracyjne, za wyj¹tkiem shunta, mog¹ byã wykorzystane do zjazdu. Zdecydowanie najlepszymi przyrz¹dami zjazdowymi s¹ poni¿ej opisane typowe przyrz¹dów zjazdowe.

Rolka zjazdowa (prosta) – jak sama nazwa wskazuje, jest bardzo prosta w budowie i obsùudze - najpopularniejsza w pracach na wysokoœci. Przeznaczona do zjazdów na linie pojedynczej o œrednicy 9 do 12 mm. Spotyka siê równie¿ rolki zjazdowe do zjazdu na dwóch linach – posiadaj¹ one szersze rolki. Szybkoœã zjazdu reguluje siê rêk¹, natomiast zablokowanie wymaga oplecenia go lin¹. Aby wykonaã zjazd, wystarczy trzymaã linê jedn¹ rêk¹, bez potrzeby obsùugiwania przyrz¹du drug¹ rêk¹. Jest to istotne zwùaszcza w w¹skich szybach lub studniach. Zapadka na obudowie rolki pozwala na ùatwe wpinanie go do liny bez koniecznoœci zdejmowania z karabinka Rolka zjazdowa stop jest przyrz¹dem blokuj¹cym siê automatycznie po zwolnieniu dêwigni. Uùatwia to manewr zatrzymania siê w czasie zjazdu i nie wymaga blokowania podczas wchodzenia w zjazd i na przepince - bardzo dobra dla wprawnych pracowników. Przeznaczony do zjazdów na linach pojedynczych o œrednicy 9 do 12 mm. Stop dziaùa niezale¿nie od stanu liny. Po odblokowaniu (naciœniêciu r¹czki) hamowanie odbywa siê poprzez zmianê uchwytu na wolnym koñcu liny. Nie nale¿y naciskaã hamulca bez trzymania wolnego koñca liny - grozi to upadkiem. Podobnie jak w rolce prostej zapadka na obudowie pozwala na ùatwe wpinanie jej do liny. Uwaga – w czasie zjazdu nie nale¿y naciskaã hamulca bez trzymania wolnego koñca liny – grozi to upadkiem.

Drabinka - przeznaczona do dùugich zjazdów oraz do zjazdów z du¿ym obci¹¿eniem. Skùada siê z kilku ruchomych poprzeczek pozwalaj¹cych regulowaã siùê hamowania. Podobnie jak rolki zjazdowe nie skrêca liny.

Stosowana na linach pojedynczych (9 do 13 mm) lub podwójnych (8 do 11 mm). Ósemka – popularny przyrz¹d zjazdowy. Z uwagi na maùe wymiary, ùatw¹ obsùugê, szybkie zakùadanie liny i szybkie uwalnianie siê z liny oraz mo¿liwoœã szybkiego pùynnego zje¿d¿ania, u¿ywana chêtnie przez alpinistów przy wycofywaniu siê ze œcian oraz przez sùu¿by specjalne. Stosowana do lin pojedynczych i podwójnych.

I’D jest bardzo skutecznym i bezpiecznym przyrz¹dem zjazdowym. Zjazd odbywa siê przez naciœniêcie r¹czki. Jej puszczenie powoduje automatyczne zablokowanie przyrz¹du. Szybkoœã zjazdu reguluje siê zmieniaj¹c siùê uchwytu na wolnym koñcu liny. Funkcja „antypaniczna” powoduje automatyczne zablokowanie przyrz¹du podczas zbyt mocnego (w odruchu paniki) nacisku na r¹czkê. Istnieje tak¿e dodatkowa mo¿liwoœã blokowania przyrz¹du w pozycji „do pracy”. Wraz z pêtl¹ no¿n¹ mo¿na go u¿yã do wychodzenia po linie. Sùu¿y równie¿ do asekuracji prowadz¹cego wspinaczkê i do asekuracji górnej. Przeznaczony dla lin o œrednicy 10 - 11,5 mm.

Pro ALLP tech firmy Troll to nowej generacji przyrz¹d zjazdowy który pomyœlnie przeszedù próby w warunkach prac na wysokoœci. Wyposa¿ony jest w hamulec i nie wymaga dodatkowego blokowania liny. Ponadto umo¿liwia po regulacji pokrêtùem, zjazd powolny lub szybszy ze staù¹ szybkoœci¹ bez koniecznoœci obsùugi przyrz¹du (jeœli potrzebujemy mieã dwie rêce wolne).

Podobnie jak I’D mo¿na go u¿yã jako przyrz¹du zaciskowego do wchodzenia po linie jak równie¿ jako przyrz¹du asekuracyjnego w czasie wspinaczki.

2.6. PRZYRZ¥DY ZACISKOWE Przyrz¹dy zaciskowe wykorzystywane s¹ do: - wchodzenia po linie, - autosaekuracji podczas zjazdu i na porêczówkach, - transportu ciê¿kich przedmiotów, - podwieszania narzêdzi, urz¹dzeñ i tp.

Dobry przyrz¹d powinien siê ùatwo wpinaã i wypinaã nawet jedn¹ rêk¹.

Najpopularniejsze przyrz¹dy zaciskowe to: Poignee (nowa wersja nosi nazwê „ascensjon”) – bardzo uniwersalny, budowany w wersji dla praworêcznych (A) i leworêcznych (B). Wraz z dwoma bloczkami i ruchomym strzemieniem tworzy tzw. „pompê” (C). Zastosowanie pompy pozwala na zmniejszenie siùy przy podchodzeniu po linie o okoùo 30 %. Inna wersja „pompy” A B z zastosowaniem jednego bloczka polega na mocowaniu lon¿y no¿nej C do uprzê¿y biodrowej i przepuszczeniu jej przez bloczek umocowany do dolnego mniejszego otworu w uchwycie poignee.

Nforce (A) - to przyrz¹d podobny do poignee ale o przegubowo umocowanej rêkojeœci do korpusu, co w czasie obci¹¿enia powoduje dodatkowy docisk liny.

Dlatego polecany jest do lin zalodzonych lub brudnych.

Pierwowzorem tego przyrz¹du byù zapewne jumar (B) – równie¿ z przegubowo mocowan¹ rêkojeœci¹. Jumar zostaù doœã skutecznie wyparty przez poignee.

A C

B

Croll – piersiowy przyrz¹d zaciskowy (A i B), sùu¿y gùównie do wchodzenia po linie. Górny otwór przeznaczony jest do zaùo¿enia pêtli piersiowej, dolny zaœ do wpiêcia do delty.

Basic - zwany równie¿ dresslerem lub maùp¹ (C) – stosowany jest przewa¿nie w ukùadach do wyci¹gania, do napinania tyrolek, autoasekuracji, wchodzenia po linie jako przyrz¹d kostkowy lub piersiowy (zamiast crolla), ewentualnie zastêpuje poignee.

A Shunt (p. rozdz. 2.4) – przyrz¹d zaciskowy do autoasekuracji - u¿ywany gùównie podczas zjazdu i poruszania siê po konstrukcji z rozpiêt¹ porêczówk¹. Niezbyt pewny. Dla wiêkszego bezpieczeñstwa lepiej posùu¿yã siê poignee lub maùp¹.

B

Tiblok – niewielki awaryjny przyrz¹d zaciskowy, w zasadzie mo¿e zast¹piã ka¿dy z wymienionych poprzednio przyrz¹dów. Niezbyt wygodny w u¿yciu, niepewny w dziaùaniu.

Pantin - stosowany jedynie przy wchodzeniu po linie jako dodatkowy przyrz¹d mocowany do prawej nogi w okolicy kostki. Napina linê wychodz¹c¹ spod przyrz¹du piersiowego, dziêki czemu podchodzenie jest szybsze i mniej mêcz¹ce.

Microcender - maùy przyrz¹d zaciskowy o zwartej obudowie. Jest przeznaczony do autoasekuracji na linie zamocowanej „na sztywno”. W górê ùatwo przesuwa siê po linie; blokuje go pionowe obci¹¿enie. Mo¿na go zsun¹ã w dóù po odci¹gniêciu jêzyka od obudowy. Przeci¹¿ony lub poddany du¿ej sile uderzenia œlizga siê na linie zmniejszaj¹c jej obci¹¿enie. Wpinanie w linê po wyjêciu jêzyka zabezpieczonego zawleczk¹. Stosowany do lin 9-13 mm Gibas – przyrz¹d obecnie rzadko u¿ywany gùównie ze wzglêdu na kùopotliwe wpinanie w linê, które wymaga wyjêcia sworznia i dêwigni z korpusu a nastêpnie ponownego ich zmontowania.

Bloczki z blokad¹ (p. rozdz. 2.7) choã przeznaczone gùównie do transportu ciê¿kich przedmiotów, mog¹ byã z powodzeniem stosowane do podchodzenia po linie – zwùaszcza zamiast crolla przy podchodzeniu po ukoœnie rozpiêtej linie.

Garda – w awaryjnych przypadkach mo¿e zast¹piã przyrz¹d zaciskowy (p. rozdz.3).

Wêzùy samozaciskowe (prusiki) – sùu¿yùy do wchodzenia po linie w czasach kiedy jeszcze nie wymyœlono obecnie u¿ywanych przyrz¹dów zaciskowych. Obecnie stosowane w wyj¹tkowych przypadkach.

2.7. INNE AKCESORIA Bloczki – stosowane wszêdzie tam, gdzie chcemy zmniejszyã tarcie liny o karabinek.

Produkowanych jest wiele przeró¿nych bloczków (A). Bloczek mo¿na równie¿ zmontowaã z rolki i karabinka (B)

A B Ciekawym rozwi¹zaniem s¹ bloczek poù¹czone z przyrz¹dem zaciskowym tzw. „wall hauler” (C). Mog¹ one byã pomocne przy transporcie sprzêtu o wadze do 90 kg. Innymi interesuj¹cymi bloczkami, s¹ bloczki z blokad¹ – tzw. pro traxion (D) i mini traxion (E). Nadaj¹ siê one do transportu ciê¿kiego sprzêtu, do zakùadania systemów wyci¹gowych oraz na tyrolkach (automatyczna blokada zapobiega zsuwaniu siê). Zastêpuj¹ tradycyjny ukùad: bloczek + karabinek + przyrz¹d zaciskowy. Mo¿na równie¿ u¿ywaã samego bloczka bez blokady lub samego przyrz¹du zaciskowego.

C

D E £aweczka – bardzo pomocna przy dùu¿szych pracach, zwùaszcza w wolnym zwisie na linie. Wykonaã j¹ mo¿na samodzielnie ze sklejki o wymiarach okoùo 25 na 50 cm, z czterema otworami w rogach, przez które przewleka siê pêtlê, Do pêtli tych za poœrednictwem karabinka wpinamy przyrz¹d zjazdowy, najczêœciej Dwa typy ùaweczek handlowych rolkê zjazdow¹. Lepiej oczywiœcie pracowaã na produktach handlowych.

Wór transportowy - sùu¿y do transportu sprzêtu wspinaczkowego.

Niezbêdny zwùaszcza przy eksploracji jaskiñ.

Kask – niezbêdny przy wszelkich „zabawach” na wysokoœci. Najlepiej stosowaã typowe kaski z odpowiednim atestem koniecznie z zapiêciem pod brod¹.

Drabinka – w wielu przypadkach bardzo pomocn¹ mo¿e okazaã siê zwijana drabinka wykonana z linek stalowych (niekiedy sznurowych) i szczebelków z rurek aluminiowych.

Pùytki stanowiskowe – przeznaczone do budowy skomplikowanych stanowisk dziêki licznym otworom do wpinania karabinków.

Spity i plakietki – u¿ywane do budowy stanowisk asekuracyjnych i poœrednich gùównie w taternictwie jaskiniowym.

Krêtliki – stosowane do wyci¹garek. Zapobiegaj¹ skrêcaniu liny wskutek rotacji ciê¿aru.

Wyci¹garka spalinowa ODYSSE firmy Act Safe Systems AB – o wadze 9,5 kg, udêwigu 300 kg i prêdkoœci wyci¹gania 22 m/min – wspóùpracuje z pojedyncz¹ lin¹ rdzeniow¹ przesuwaj¹c siê po niej w górê wraz z podwieszony osobnikiem. Koniecznie nale¿y siê asekurowaã na dodatkowej linie.

3. WÆZ£Y Istnieje wiele ró¿nych wêzùów, niektóre z nich s¹ bardzo efektowne, a co za tym czêsto idzie, skomplikowane. Rzecz polega jednak¿e na tym, aby znaã przede wszystkim wêzùy przydatne w praktyce, a wiêc:  mo¿liwie proste i ùatwe do zawi¹zania równie¿ w sytuacjach stresowych czy trudnych bez popeùnienia bùêdu,  proste do skontrolowania po zawi¹zaniu,  ùatwe do rozwi¹zania,  odpowiednie do sytuacji,  sprawdzone (pewne), czyli takie, które posiadaj¹ odpowiedni¹ wytrzymaùoœã.

W praktyce wykorzystuje siê kilka wêzùów i ich odmiany. Wi¹zanie tych niewielu wêzùów nale¿y jednak opanowaã perfekcyjnie i stosowaã je zgodnie z przeznaczeniem.

Wêzùy typy kluczka Dawniej stosowane powszechnie przez alpinistów. Obecnie z uwagi na swe wady (trudne do rozwi¹zania, znaczne osùabienie wytrzymaùoœci liny), zostaùy skutecznie wyparte przez wêzùy typu ósemka.

Wi¹zanie kluczki na podwójnie zùo¿onej Wi¹zanie kluczki na elemencie konstrukcji – linie nie zalecane

Kluczka (supeù) np. na koñcu liny zjazdowej

Kluczka (supeù) zwana tu stoperem sùu¿y do zabezpieczenia innego wêzùa np. ósemki.

Wêzeù zderzakowy pojedynczy skùada siê z dwóch kluczek (stoperów)

pojedynczy

pojedynczy – - zabezpieczony

Wêzeù zderzakowy podwójny – pewna odmiana kluczki – linê nale¿y obwin¹ã dwa razy

Wêzeù ten nie wymaga w zasadzie dodatkowych zabezpieczeñ na koñcówkach, których dùugoœã powinna wynosiã minimum 10 œrednic. Jest wêzùem uniwersalny; mo¿na nim ù¹czyã liny i taœmy dowolnego rodzaju. Wêzeù mocny i pewny w dziaùaniu. Zalecany!

Kluczka równolegùa (wêzeù taœmowy)

Jedyny wêzeù polecany bez zastrze¿eñ do ù¹czenia taœm. Dùugoœã wolnych koñcówek powinna wynosiã minimum 5 szerokoœci taœmy.

Kluczka równolegùa zabezpieczona stoperami

Kluczk¹ równolegù¹ mo¿na równie¿ ù¹czyã liny ale nie jest to zalecane,

£¹czenie dwóch lin kluczk¹ – stosuje siê przy zakùadaniu zjazdu na dwóch poù¹czonych linach – stosowany chêtnie przez taterników podczas wycofywania siê ze œciany (p. rozdz. 8), gdy¿ ùatwo przechodzi przez zaùamania œciany.

Wêzùy typy ósemka Wêzùy o bardzo dobrych wùasnoœciach – praktycznie mo¿na nimi zast¹piã wiêkszoœã innych wêzùów.

Wi¹zanie ósemki na podwójnie zùo¿onej linie Wi¹zanie ósemki na elemencie konstrukcji

Ósemka równolegùa – dobra przy ù¹czeniu podobnych lin oraz do wi¹zania pêtli.

Przykùad wykorzystania ósemki równolegùej z dodatkow¹ ósemk¹ uùatwiaj¹c¹ przepinanie

£¹czenie lin ósemk¹ potrójn¹ bardzo uùatwia pokonanie poù¹czenia liny zarówno w czasie zjazdu jak i podchodzenia po linie

Ósemki podwójna i rzymska s¹ bardzo dobre do porêczowania w V i Y Ósemka podwójna Ósemka rzymska

Dziewi¹tka (osiem i póù) – najmocniejszy, ze wzglêdu na du¿e rozmiary rzadko u¿ywany

Przykùady zastosowania ósemki podwójnej i rzymskiej

Wêzùy typu skrajny tatrzañski Kiedyœ podstawowy wêzeù wspinacza – taternika, byù u¿ywany do bezpoœredniego przywi¹zywania liny do ciaùa czyli do zwi¹zywania siê lin¹. Obecnie, kiedy powszechnie u¿ywane s¹ uprzê¿e, wêzùem tym mo¿na wwi¹zywaã linê do uprzê¿y. Skutecznie jest jednak wypierany przez ósemkê.

I sposób II sposób

III sposób

Skrajny tatrzañski: -musi byã zawsze zabezpieczony, -nie mo¿e byã rozci¹gany w trzech kierunku

Wêzùy typu motyl - nadaj¹ siê zwùaszcza do mocowania liny porêczowej w punktach poœrednich na trawersach, a tak¿e do porêczowania w systemie Y. Wêzùy te nie zaciskaj¹ siê , dlatego ùatwo je rozwi¹zaã nawet po dùu¿szym pozostawieniu pod obci¹¿eniem.

Motyl - wykonywany jest w dwóch nieco ró¿ni¹cych siê wersjach: wersja I wersja II

Niby wêzùy Do tej grupy zaliczamy takie wêzùy, których nie mo¿na samodzielnie zawi¹zaã na linie bez u¿ycia dodatkowego przedmiotu np. karabinka, elementu konstrukcji itp. S¹ one bardzo przydatne zwùaszcza do porêczowania trawersów, a w przypadku póùwyblinki do asekuracji, awaryjnego zjazdu i opuszczania ciê¿kich przedmiotów.

Wyblinka – podobne zastosowanie jak motyla a ponadto czêsto u¿ywana do autoasekuracji na stanowisku oraz jako strzemiê zakùadane na stopê przy wchodzeniu po linie. Wyblinka zawi¹zana na karabinku mo¿e pod du¿ym obci¹¿eniem zacz¹ã siê œlizgaã. Dlatego tym wêzùem nie nale¿y mocowaã liny do gùównego punktu asekuracyjnego. Nadaje siê natomiast do mocowania liny w punktach poœrednich.

wi¹zania wyblinki jedn¹ rêk¹

wi¹zanie wyblinki na elemencie konstrukcji ……….

i na karabinku

Póùwyblinka – stosuje siê w szczególnych przypadkach miêdzy innymi do asekuracji, zjazdu, opuszczania ciê¿arów i naci¹gania tyrolek. Póùwyblinka skrêca linê na karabinku, powoduj¹c jej nadmierne zu¿ycie.

wi¹zania póùwyblinki jedn¹ rêk¹ Wêzeù napinaj¹cy – u¿ywany przy naci¹ganiu liny tzw. systemem Pasabloq (budow¹ przypomina stosowany w ¿eglarstwie wêzeù ro¿kowy)

do wykonania wêzùa niezbêdny jest maillon lub karabinek

Garda – wskutek odpowiedniego przeplatania liny przez dwa karabinki uzyskuje siê dziaùanie samoblokuj¹ce. Garda w awaryjnych przypadkach mo¿e zast¹piã przyrz¹d zaciskowy. Obci¹¿on¹ linê mo¿na przesuwaã tylko w jednym kierunku (w przypadku nieco podobnego wêzùa – póùwyblinki, linê mo¿na przesuwaã w obie strony). Garda mo¿e byã wykorzystana przy dêwiganiu ciê¿arów za pomoc¹ liny.

Flagowy - typowe zastosowanie to zabezpieczenie liny bêd¹cej pod obci¹¿eniem wpiêtej w póùwyblinkê, ósemkê zjazdow¹ itp. £atwy do odblokowania nawet pod mocnym obci¹¿eniem.

Hamulec z karabinków – niegdyœ stosowany do zjazdu.

Wêzùy zaciskowe Grupa wêzùów powszechnie u¿ywana przez wspinaczy do ubezpieczania siê podczas zjazdu, wychodzenia po linie do góry oraz czasowego mocowania wyposa¿ênia (np. worka) do liny zjazdowej. Przesuwalne wêzùy samozaciskowe dziaùaj¹ na zasadzie mówi¹cej, ¿e wêzeù utworzony przez oplecenie cienkiej linki wokóù grubszej zaciska siê pod obci¹¿eniem.

Linka u¿ywana do zakùadania takich wêzùów powinna mieã œrednicê mniejsz¹ od liny noœnej oraz byã uprzednio zwi¹zana w zamkniêt¹ pêtlê, której rozmiary nale¿y dostosowaã do istniej¹cej sytuacji i potrzeb.

wêzeù Prusika

prusik z karabinkiem

wêzeù francuski z liny lub taœmy

bloker z liny lub taœmy

wêzeù Bachmana

wêzeù Penberthyego

Dorysowaã wêzeù taœmowy z warkoczem – stosowany równie¿ na rury Wytrzymaùoœã wêzùów Tabelê wytrzymaùoœci wêzùów sporz¹dzono na podstawie danych zamieszczonych w Techniques de la speleologie – G. Marbach, J. L. Rocourt . Wykonano je dla liny rdzeniowej statycznej o wytrzymaùoœci na zrywanie 23,5 kN. Dla innych lin dane te mog¹ byã nieci inne.

Spadek Nazwa Wygl¹d wytrzymaùoœci liny w % 50 Kluczka Kluczka równolegùa

56

Ósemka

45

Ósemka równolegùa

52

Dziewi¹tka

30

Skrajny tatrzañski

48

Motyl

49

Wyblinka

Zderzakowy pojedynczy Zderzakowy podwójny Pùaski i babski

przy obci¹¿eniu jednego koñca œlizga siê przy 4,0 kN, nie œlizga siê na mocowaniach o wiêkszym tarciu lub o wiêkszej œrednicy, najpierw poœlizg, potem blokada i zerwanie

60 44

wymkniêcie siê przy 2,2 kN !

zakaz u¿ywania

Dla wùasnego dobrze pojêtego bezpieczeñstwa nale¿y pamiêtaã, ¿e: - Ka¿dy wêzeù zmniejsza wytrzymaùoœã lin, repsznurów i taœm, dlatego nie mno¿ymy wêzùów bez potrzeby.

- Do mocowanie lin do punktów staùych, np. elementów konstrukcji, nale¿y stosowaã ósemkê.

- Przy ù¹czeniu lin o ró¿nej œrednicy nale¿y stosowaã wêzeù podwójny zderzakowy.

- Ósemka równolegùa sùu¿y do wi¹zania lin o jednakowych œrednicach.

- Ósemka z dwoma uszami, zaj¹czek do porêczowania z dwóch punktów, lub gdy istnieje niebezpieczeñstwo przetarcia siê liny w punkcie mocowania.

- Taœmy ù¹czymy wyù¹cznie przy pomocy wêzùa taœmowego (równolegùego).

- Wêzùy zaciskowe wi¹¿e siê przy pomocy linki o œrednicy mniejszej od liny gùównej (tzn. 5-7 mm) lub z taœmy o szerokoœci 20 – 30 mm.

- Zawsze zostawiamy odpowiednio dùugie koñcówki wychodz¹ce z wêzùa. (lina, repsznury min. 10 x œrednica; taœmy - min. 5 x œrednica/szerokoœci).

- Zawsze warto sprawdziã wêzùy zawi¹zane zarówno przez siebie jak i partnera.

- Nigdy nie ufamy bezkrytycznie wêzùom zastanym bez ich dokùadnego sprawdzenia!!

- Nale¿y zdecydowanie unikaã stosowania wêzùa pùaskiego.

- Dobrze jest potrafiã zawi¹zaã wyblinkê i póùwyblinkê tylko jedn¹ rêk¹.

W/g: B. Szczerba. Wiedza i Zycie, nr 11/2001 s. 26 „Jeszcze kilka lat temu zagadnienie wytrzymaùoœci wêzùów byùo dla nas bardzo wa¿ne. Ju¿ na wstêpnym kursie kandydat na taternika uczyù siê, o ile procent dany wêzeù zmniejsza wytrzymaùoœã liny. Odradzano wówczas niemal w ogóle stosowanie kluczki jako zbyt niebezpiecznej i w jej miejsce zalecano ósemkê, a nawet dziewi¹tkê. Wêzùy te s¹ masywniejsze ni¿ kluczka, mniej zaginaj¹, a co za tym idzie, mniej osùabiaj¹ linê. Ostatnio problem wytrzymaùoœci wêzùów straciù na znaczeniu. Teraz liczy siê przede wszystkim wygoda i ùatwoœã zawi¹zania wêzùa i prosta kluczka znów wraca do ùask. Produkowane dziœ liny s¹ niezwykle wytrzymaùe i o ile nie zostan¹ przetarte na ostrej krawêdzi skaù lub zmia¿d¿one spadaj¹cymi kamieniami, nieomal nic nie jest w stanie im zaszkodziã. Pit Schubert prowadziù badania, w jakim stopniu ró¿norakie „przygody”, które mog¹ spotkaã linê na wspinaczce, wpùywaj¹ na jej wytrzymaùoœã. I co siê okazaùo? Linie nie szkodzi zmoczenie, zmarzniêcie ani nawet k¹piel w oleju z puszki sardynek. Najgorsze, co j¹ mo¿e spotkaã, to gdy wspinacz po nocy spêdzonej w skale, zrosi j¹ rankiem... moczem.”

4. ASEKURACJA 4.1 Podstawy teoretyczne Generaln¹ zasad¹, przy „zabawach” na wysokoœci, jest takie postêpowanie, aby nigdy nie doszùo do upadku z wysokoœci. Zùamanie tej reguùy z zaùo¿eñ prowadzi do stresu zarówno pracownika jak i sprzêtu. Spadaj¹cy czùowiek w uùamku sekundy zmienia sw¹ energiê potencjaln¹ na energiê kinetyczn¹ – tym wiêksz¹ im dùu¿szy jest lot. Osi¹ga on przy tym odpowiedni¹ prêdkoœã lotu. Ilustruje to poni¿sza tabela.

Dùugoœã lotu Czas spadania Prêdkoœã spadania Siùa graniczna (uderzenia), [m.] [s] [km /h] dla ciaùa o wadze 80 kg [kN] 1 0,45 16 0,8 2 0,64 22 1,6 5 1,01 36 4,0 10 1,42 50 8,0 20 2,02 71 16,0 40 2,85 100 32,0 Maksymalna siùa, dziaùaj¹ca udarowo na hamowane przez linê ciaùo, zale¿y odwrotnie proporcjonalnie od jej wydùu¿enia. Im bardziej lina siê rozci¹ga w momencie szarpniêcia, tym mniejsza jest siùa maksymalna, i odwrotnie. Na rys. 4.1 przedstawiono wzajemn¹ zale¿noœã siùy i wydùu¿enia wzglêdnego liny przy jej statycznym obci¹¿eniu.

Rys.4.1 Rys.4.2 Wykres sporz¹dzono dla liny, której wytrzymaùoœã statyczna wynosi ok. 27 kN (dane z katalogu „Edelrid”). Rozkùad siùy dziaùaj¹cej na hamowany lin¹ lec¹cy ciê¿ar, w poszczególnych chwilach czasu, pokazuje rys. 4.2, na którym; s – pocz¹tek hamowania; k – koniec wahañ (osiowych) zatrzymanego ciaùa; SG – siùa maksymalna zwana siù¹ graniczn¹. Analizuj¹c tego typu wykresy, ustalono zale¿noœã empiryczn¹ na siùê dziaùaj¹c¹ na ciaùo pracownika podczas hamowania odpadniêcia. Ma ona postaã: SG = 0,8 + A √WO [ kN ], Gdzie: 0,8 – siùa zale¿na od wagi ciaùa, A – wspóùczynnik ujmuj¹cy wùasnoœci sprê¿yste ukùadu asekuracyjnego, a zwùaszcza liny – dla lin dynamicznych wynosi on ok. 6,5 WO – wspóùczynnik odpadniêcia, czyli stosunek dùugoœã swobodnego lotu do dùugoœã liny u¿ytej do zatrzymania odpadniêcia, 0 < WO ≤ 2 niekiedy WO mo¿e byã wiêksze od 2.

Wartoœã siùy granicznej (siùy uderzenia) dla kilku przypadków pokazuje rys.4.3. Rys.4.4 przedstawia przypadek, kiedy wspóùczynnik WO mo¿e byã wiêkszy od 2. Ma to miejsce wówczas, jeœli pracownik jest wpiêty lon¿¹ do liny stalowej kotwionej np. co 3 m., wtedy,

Ciê¿ar wspinacza: 80 kg Lina statyczna Lina dynamiczna Dùugoœã liny 1m 5m Dùugoœã lotu 2m 10 m Wspóùczynnik odpadniêcia 2 2 Siùa uderzenia 18 kN 9 kN

9m 10 m

przy lon¿y o dùugoœci 1 m., w skrajnym przypadku wspóùczynnik ten mo¿e osi¹gn¹ã wartoœã a¿ WO = 5.

Nale¿y pamiêtaã, ¿e: - wartoœã siùy granicznej (siùy uderzenia) nie zale¿y od dùugoœci lotu, lecz od wartoœci wspóùczynnika odpadniêcia, - upadek w dolnych partiach konstrukcji jest znacznie groêniejszy ni¿ w górnych z uwagi na dùugoœã u¿ytej liny.

Liczne badania, w tym równie¿ ekspertyzy powypadkowe, dowodz¹, ¿e czùowiek mo¿e prze¿yã upadek z maksymaln¹ siù¹ SG = 12 kN. Przy wy¿szych wartoœciach, w momencie nagùego wyhamowania (zetkniêcie z podùo¿em lub zawiœniêcie w uprzê¿y), jego organy wewnêtrzne ulegn¹ uszkodzeniu. Nale¿y zatem Rys. 4.4 d¹¿yã do tego aby wspóùczynniki A i WO miaùy jak najmniejsz¹ wartoœã.

1,1 6 kN

Rys.4.3

Podczas upadku, energia hamowania rozkùada siê na wszystkie elementy ukùadu asekuracyjnego, a wiêc wspóùczynnik A zale¿y od: Odksztaùcenia (wydùu¿enia) liny, im lina jest bardziej rozci¹gliwa tym pochùonie wiêcej energii. W przypadkach gro¿¹cych upadkiem nale¿y stosowaã wyù¹cznie liny dynamiczne.

Odksztaùcenia pêtli poœrednich punktów asekuracyjnych (przelotów).

Odksztaùcenia uprzê¿y asekurowanego i asekuruj¹cego.

Odksztaùcenia wêzùów. Istotnym jest rodzaj wêzùa u¿ytego do wi¹zania liny asekuracyjnej oraz stopieñ jego zaciœniêcia. Zaleca siê stosowanie ósemki z zabezpieczeniem, niezbyt mocno zaciœniêtej.

Odksztaùcenia ciaùa asekuruj¹cego lub stanowiskowego punktu asekuracyjnego.

Tarcia liny o karabinki „przelotów”, przyrz¹d asekuracyjny i ciaùo (najczêœciej dùonie) asekuruj¹cego. Ten ostatni punkt ma zasadnicze znaczenie przy asekuracji, która mo¿e mieã charakter: - statyczny (sztywny) – lina jest zablokowana przez asekuruj¹cego. Droga hamowania jest wówczas bardzo krótka, równa wydùu¿eniu liny. Asekuracjê statyczn¹ stosuje siê przy asekurowaniu „drugiego” tj. przy asekuracji górnej.

- dynamiczny, który polega na ùagodnym hamowaniu lec¹cego ciaùa przez kontrolowane wypuszczanie pewnej iloœci liny, która tr¹c o przyrz¹d asekuracyjny i rêce asekuruj¹cego, zamienia energiê upadku na ciepùo tarcia. Dobry dynamiczny sposób asekurowania polega na

wykonaniu maùego podskoku przez asekuruj¹cego w momencie kiedy lina siê naprê¿a, co zapewnia wystarczaj¹c¹ amortyzacjê (rys.4.5). Nale¿y pamiêtaã, ¿e asekuruj¹cy powinien pracowaã w rêkawicach. Asekuracjê dynamiczn¹ nale¿y stosowaã przy asekurowaniu „pierwszego” tj. przy asekuracji dolnej.

Wartoœã wspóùczynnika odpadniêcia WO mo¿na obni¿yã poprzez: - Skrócenie dùugoœci lotu. Osi¹ga siê to stosuj¹c punkty asekuracyjne poœrednie, tzw. przeloty, które powinno siê zawsze zakùadaã przed miejscami trudnymi (rys.4.6 i 4.7).

Rys. 4.5

Rys. 4.6

Rys. 4.7

- Zwiêkszanie czynnej dùugoœci liny. Zagadnienie to dobrze ilustruje rys.4.8. Wynika niego, ¿e lina „pracuje” ró¿nie na ró¿nych odcinkach – w zale¿noœci od rozmieszczenia przelotów i rozkùadu tarcia. Najlepsza asekuracja jest wówczas, jeœli lina przebiega w linii zbli¿onej do prostej.

Proste prowadzenie liny uùatwia wspinanie, a zarazem obni¿a wartoœã wspóùczynnika odpadniêcia. Przy êle rozmieszczonych przelotach, na skutek du¿ych przegiêã, upadek amortyzuje tylko fragment liny.

Podobnie, jeœli lina ociera o konstrukcjê, jej dùugoœã czynna ulega zmniejszeniu jak to przedstawia rys.

4.9.

Rys. 4.8

z

Rys. 4.9 Zwrot kierunku przebiegu liny. Zwrot liny przesuwaj¹cej siê, w wyniku odpadniêcia pracownika, przez karabinek stanowiska asekuracyjnego (przelotu) prawie podwaja siùê dziaùaj¹c¹ na punkt asekuracyjny (Rys.4.10). W takiej sytuacji na ostatnim przelocie sumuj¹ siê dwie siùy. S¹ to: siùa graniczna (uderzenia) SG, dziaùaj¹ca wzdùu¿ liny, na której zawisù pracownik oraz siùa przeniesiona na drug¹ stronê karabinka, pomniejszona tylko o siùê tarcia, dziaùaj¹ca w kierunku stanowiska asekuracyjnego.

4.2. Sposoby asekuracji Asekuracja partnerów musi wykluczyã bùêdy w posùugiwaniu siê ni¹ w sytuacjach niebezpiecznych, tzn. asekurowanie musi byã proste i mo¿e bazowaã jedynie na odruchach.

Asekuracja pracownika wspinaj¹cego siê po konstrukcji mo¿e byã prowadzona w ró¿ny sposób. Rozró¿niamy: - Asekuracjê z ciaùa (rys.4.11). Gùównym elementem ubezpieczenia jest ciaùo asekuruj¹cego. Asekuracja ta nadaje siê do asekurowania lekkich odpadniêã (WO = 0,5). Bezwzglêdnie nale¿y pracowaã w rêkawicach i odpowiednio grubym ubraniu. W trakcie asekurowania nie wolno wypuszczaã liny z dùoni Rys. 4.10 blokuj¹cej. Pozycjê dùoni mo¿na zmieniaã tylko wtedy, gdy lina jest caùkowicie zablokowana. Dùonie mo¿na przesuwaã wzdùu¿ liny kolejno – nigdy zaœ jednoczeœnie. Ten sposób bardzo archaicznej asekuracji nie jest zalecany.

Mo¿e byã stosowany w wyj¹tkowych przypadkach tylko przez bardzo doœwiadczonych pracowników.

Rys. 4.11

- Asekuracjê z wykorzystaniem przyrz¹dów asekuracyjnych, mocowanych do uprzê¿y asekuruj¹cego (rys. 4.12) lub do punktu asekuracyjnego (rys.

4.13). Przy tego typu asekuracji, wiêkszoœã energii upadku pochùaniana jest przez te przyrz¹dy, w postaci ciepùa tarcia.

Posùugiwanie siê przyrz¹dami asekuracyjnymi polega na kontrolowanym wybieraniu lub podawaniu liny partnerowi przestrzegaj¹c nastêpuj¹cych zasad: - lina wychodz¹ca z przyrz¹du nigdy nie mo¿e byã wypuszczona z dùoni.

W trakcie dawania „luzu” uœcisk dùoni nale¿y lekko Rys. 4.13 poluêniã, w trakcie zaœ wybierania „luzu” dùoñ nale¿y Rys. 4.12 przesuwaã po linie pomagaj¹c sobie drug¹ rêk¹ podtrzymuj¹c linê poni¿ej lub przekùadaj¹c rêce.

- blokowanie liny lub hamowanie upadku polega na zwiêkszaniu k¹ta opasania przyrz¹du asekuracyjnego; siùê hamowania mo¿na dodatkowo zwiêkszyã przepuszczaj¹c linê wychodz¹c¹ z przyrz¹du asekuracyjnego przez dodatkowy karabinek lub opasuj¹c j¹ wokóù ciaùa asekuruj¹cego.

Asekuracja pierwszego (prowadz¹cego – dolna) Asekuruj¹cy powinien staã w linii pierwszego (za pierwszym przelotem) odcinka asekuracji. Dziêki temu, jeœli wspinaj¹cy siê pracownik odpadnie, jest mniej liny pomiêdzy nim i asekuruj¹cym i mniejsza jest szansa upadku na ziemiê. Nie mo¿na dopuœciã do sytuacji, kiedy szarpniêcie wskutek odpadniêcia pracownika mo¿e rzuciã asekuruj¹cego na konstrukcjê. Wobec takiego zagro¿enia asekuruj¹cy powinien zaùo¿yã autoasekuracjê (przypi¹ã siê do konstrukcji), zwùaszcza przy du¿ej ró¿nicy wagi na niekorzyœã asekuruj¹cego.

Przy asekuracji z reverso lub ósemki nale¿y przepi¹ã linê przez przelot kierunkowy (rys.4.14), zaùo¿ony na stanowisku lub tu¿ powy¿ej, aby zapewniã prawidùow¹ pozycjê przyrz¹du w czasie zatrzymywania odpadniêcia. Tylko póùwyblinka funkcjonuje skutecznie bez przelotu kierunkowego.

Rys. 4.14 przelot kierunkowy

W czasie wspinania siê po konstrukcji nale¿y odpowiednio ukùadaã linê, tak aby nie zapl¹taùa siê o jej elementy. Lina nie mo¿e byã prowadzona miêdzy nogami, gdy¿ mo¿e to spowodowaã upadek gùow¹ w dóù, jak na rys. 4.15.

Przeloty – prawidùowy przebieg liny w karabinku zmniejsza ryzyko wypiêcia liny podczas upadku (rys. 4.16); sposoby wpinania liny do karabinka pokazano na rys. 4.17.

Rys. 4.16 lub Rys. 4.17 Asekuracja drugiego(asekuracja na wêdkê – górna) W czasie asekuracji drugiego mog¹ wyst¹piã jedynie lekkie szarpniêcia podczas odpadniêcia a dùugoœã lotu jest niewielka. Asekuracja nie wymaga przelotu kierunkowego – niemniej jednak jest on zalecany.

Z uwagi na maùe wspóùczynniki odpadniêcia, mo¿na tu z powodzeniem stosowaã asekuracjê przyrz¹dem mocowanym wprost do konstrukcji.

Rys. 4.15 W czasie wspinaczki, zwùaszcza w warunkach trudnych, zarówno wspinaj¹cy jak i asekuruj¹cy musz¹ pracowaã w uprzê¿y „dynamicznej” to jest wspinaczkowej.

Linê do uprzê¿y biodrowej wwi¹zujemy ósemk¹ (tzw. przeplatan¹) dodatkowo zabezpieczon¹ wêzùem stoperem, jak na rys. 4.18. Jest to pewny i bezpieczny sposób zawi¹zywania siê. Zaciœniêty wêzeù mo¿na ùatwo rozluêniã. Ósemki nie wolno mocno zaci¹gaã – wêzeù powinien pozostaã lekko rozluêniony. Obie czêœci liny w wêêle powinny biec równolegle, bez skrêtów i skrzy¿owañ.

Rys. 4.18 Wwi¹zanie liny do uprzê¿y wêzùem skrajnym tatrzañskim, który z zaùo¿eñ musi byã zabezpieczony stoperem - nie jest zalecane dla pocz¹tkuj¹cych wspinaczy, a to ze wzglêdu na du¿¹ mo¿liwoœã niepoprawnego wwi¹zania.

Przyrz¹d asekuracyjny wpinamy do punktu asekuracyjnego lub uprzê¿y zawsze przy pomocy karabinka zakrêcanego.

Przy pracach ùatwych, gdzie mo¿e nast¹piã co najwy¿ej obsuniêcie siê pracownika, i przy asekuracji górnej mo¿na pracowaã w uprzê¿y „statycznej” typu uprz¹¿ jaskiniowa.

4.3. Autoasekuracja Odmian¹ asekuracji jest autoasekuracja. Polega ona na samodzielnym asekurowaniu siê przy pomocy: a. Lon¿y biodrowych (osobistych) z karabinkami, które mocowane s¹ bezpoœrednio do elementów konstrukcji lub zabezpieczeñ dróg via ferrata b. Odpowiednich przyrz¹dów mocowanych z jednej strony wprost do uprzê¿y pracownika (rys. 4.19) lub do jego lon¿y biodrowej (rys. 4.20), zaœ z drugiej strony wpiêtych do wczeœniej rozwieszonej liny. Przyrz¹dem tym mog¹ byã przyrz¹dy zaciskowe (p. rozdz. 2.6), grigri lub

wêzùy zaciskowe prusika. Autoasekurowanie siê do liny, poprzez przyrz¹d zaciskowy, pozwala na ùatw¹ zmianê miejsca pracy.

Rys. 4.19 Rys. 4.20 Lekkie napiêcie liny znacznie uùatwia przesuwanie po niej przyrz¹dów zaciskowych. Mo¿na tego dokonaã poprzez czêœciowe jej podwieszenie , jak na rys.4.19, podpiêcie worka z folii wypeùnionego wod¹ lub podwieszenie innego obci¹¿nika.

Wpinaj¹c siê przyrz¹dem do liny autosekuracyjnej nale¿y pamiêtaã o prawidùowym wpiêciu karabinka. W przypadku autoasekuracji z poigne przyrz¹d ten nale¿y wpi¹ã jak na rys. 4.21.

Rys. 4.21 Wpinaj¹c siê lon¿¹ do konstrukcji miejmy œwiadomoœã, ¿e upadek nawet z niewielkiej wysokoœci mo¿e byã zakwalifikowany do wypadków ciê¿kich, jeœli punkt zaczepienia jest niekorzystnie umiejscowiony (rys.

4.22).

Przyrz¹d zawsze powinien znajdowaã siê nad punktem mocowania w uprzê¿y.

Rys. 4.22

WO = 0

WO = 1

WO = 2

Siùê upadku mo¿na znacznie zmniejszyã stosuj¹c absorber energii, ale warunkiem jest zapewnienie odpowiedniej wolnej przestrzeni pod stanowiskiem pracy (rys.

4.23).

Tak wiêc: im wy¿ej pracujemy tym jesteœmy bezpieczniejsi.

Zmniejszenie siùy uderzenia zale¿y od zastosowanego rodzaju absorbera.

Przykùadowy przebieg obci¹¿enia w czasie, bez zastosowania absorbera, z jednym i z dwoma absorberami, pokazuje rys. 4.24.

Rys. 4.23

W czasie pracy na swobodnie wisz¹cej linie roboczej zawsze bezwzglêdnie autoasekurujemy siê na dodatkowej linie asekuracyjnej.

Rys. 4.24

wychodzenie z u¿yciem liny wyù¹cznie do autoasekutacji – przy u¿yciu crolla i poignee.

5. STANOWISKA ASEKURACYJNE I PORÆCZOWANIE Stanowisko asekuracyjne jest to miejsce poù¹czenia punktu (lub punktów) stanowiskowych z systemem asekuracyjnym, a wiêc:  Lin¹ noœn¹, po której bêdzie siê przemieszczaù pracownik w czasie wykonywania pracy na wysokoœci,  lin¹ asekuracyjn¹ lub autoasekuracyjn¹,  lin¹ sùu¿¹c¹ do transportu sprzêtu i materiaùów,  lon¿¹ autoasekuracjn¹,  przyrz¹dem autoasekuracyjnym lub asekuracyjnym, itp Stanowisko asekuracyjne w zasadniczym stopniu decyduje o bezpieczeñstwie pracy.

Najczêœciej skùada siê ono z pêtli lub lon¿y z jednej strony przymocowanych (bezpoœrednio lub za poœrednictwem karabinków) do punktów stanowiskowych a z drugiej strony do centralnego punktu asekuracyjnego CPA, którym zwykle jest karabinek zakrêcany lub maillon. Poprawnie zbudowane stanowisko asekuracyjne cechuje siê: - odpowiednio dobranymi, pod wzglêdem wytrzymaùoœci i poùo¿enia, punktami stanowiskowymi - podwójne lub potrójne punkty stanowiskowe powinny byã standardem, w szczególnoœci w pracach na swobodnie wisz¹cej linie i na tyrolach.

- odpowiednio wpiêtymi pêtlami stanowiskowymi o wystarczaj¹cej wytrzymaùoœci - odpowiednim ustawieniem centralnego punktu asekuracyjnego CPA. Stanowiska asekuracyjne – podziaù z uwagi na: konstrukcjê:  trwaùe  tymczasowe charakter:  staùe  ruchome  przesuwne liczbê punktów stanowiskowych:  pojedyncze  podwójne  potrójne obci¹¿enie punktów stanowiskowych:  równomiernie obci¹¿one  nierównomiernie obci¹¿one budowê punktów stanowiskowych:  elementy œrodowiska naturalnego  elementy konstrukcji  punkty sztuczne  lina: - alpinistyczna - specjalna (stalowa lub syntetyczna) Niektóre konstrukcje, dla których przewidziano remonty lub konserwacjê z u¿yciem technik linowych, s¹ wyposa¿one w trwaùe elementy stanowiska asekuracyjnego np. w postaci koluch do wpiêcia karabinka. Jeœli takich elementów nie ma, a przewidujemy permanentny serwis danego obiektu, mo¿e okazaã siê opùacalne zainstalowanie takich

elementów. W konstrukcjach stalowych mo¿na je przykrêciã lub przyspawaã, natomiast zakotwiã w konstrukcjach betonowych i murowanych. W tym ostatnim przypadku wykorzystuje siê ró¿nego rodzaju kotwy wklejane lub mocowane rozprê¿nie jak równie¿ - zwùaszcza w œcianach skalnych - spity z plakietkami, powszechnie u¿ywane przez taterników jaskiniowych.

Spit z plakietk¹ Stanowiska tymczasowe budujemy z taœm lub pêtli, pamiêtaj¹c o mo¿liwoœci ich zerwania lub przetarcia.

Stanowiska staùe to znaczy nieruchome s¹ najczêœciej stosowane. Typowym stanowiskiem ruchomym jest pozioma porêczówka do której wpina siê pracownik za pomoc¹ karabinka z lon¿¹ i mo¿e siê swobodnie wzdùu¿ niej przemieszczaã. Porêczówkê mo¿e stanowiã staùy poziomy element konstrukcji w postaci np. rury lub liny stalowej, a mo¿e to byã odpowiednio rozpiêta lina alpinistyczna.

Stanowisko asekuracyjne przesuwne to na ogóù lina rozpiêta wzdùu¿ stromo nachylonej powierzchni do której pracownik jest wpiêty za poœrednictwem przyrz¹du zaciskowego.

Przemieszczenie siê pracownika w strefie pracy wymaga odblokowania i przesuwania przyrz¹du.

Stanowisko asekuracyjne mo¿na zbudowaã z jednego punktu stanowiskowego, jeœli jest on wystarczaj¹co mocny i znajduje siê w dogodnym miejscu. Przykùadem jest pieñ zdrowego drzewa. Jeœli istniej¹ choãby najmniejsze w¹tpliwoœci, co do wytrzymaùoœci punktu stanowiskowego nale¿y stanowisko asekuracyjne zaùo¿yã z dwóch a nawet trzech niezale¿nych punktów. Przykùadem jest stanowisko z konarów drzewa. £¹czenie punktów stanowiskowych Stanowisko asekuracyjne skùadaj¹ce siê z dwóch lub wiêcej punktów mo¿na zbudowaã na kilka sposobów, w zale¿noœci od okolicznoœci. Stanowiska te dziel¹ siê na dwie grupy: 1. Takie, w których jeden punkt podstawowy przenosi caùe obci¹¿enie, a pozostaùe punkty normalnie nie s¹ obci¹¿one.

Ich obci¹¿enie mo¿e nast¹piã w przypadku awarii punktu podstawowego. Wa¿nym jest aby dodatkowy punkt asekuracyjny znajdowaù siê nad punktem podstawowym, a pêtla ù¹cz¹ca oba punkty nie byùa zbyt luêna.

2. Takie, w których wszystkie punkty asekuracyjne s¹ w miarê równo obci¹¿one. Rozkùad obci¹¿enia dwóch punktów stanowiskowych (punktów asekuracyjnych), jako funkcjê k¹ta pomiêdzy pêtlami, przedstawiono obok na wykresie. Z rysunku widaã, ¿e powy¿ej k¹ta 120° obci¹¿enie punktów stanowiskowych przewy¿sza obci¹¿enie liny i mo¿e osi¹gn¹ã znaczne wartoœci zwùaszcza przy linie statycznej.

Nale¿y zawsze uwzglêdniã mo¿liwoœã zniszczenia punktu stanowiskowego i tego konsekwencje – wzrost wspóùczynnika odpadniêcia. Generalna zasada przy budowie stanowiska z kilku punktów asekuracyjnych jest taka, aby w razie uszkodzenia jednego z nich centralny punkt asekuracyjny obni¿yù siê jak najmniej.

Poni¿ej pokazano jak ù¹czyã ze sob¹ dwa punkty stanowiskowe. Dziêki wêzùom na pêtli, w przypadku wyrwania jednego z punktów, siùa uderzenia zostanie znacznie zmniejszona.

Dwa sposoby poù¹czenia trzech punktów stanowiskowych równomiernie obci¹¿onych pokazano na kolejnych rysunkach.

stanowisko zwykùe

stanowisko samonastawne

Wpinanie pêtli do punktu stanowiskowego Buduj¹c stanowisko asekuracyjne z liny lub taœmy, nale¿y zwracaã uwagê na sposób jej oplatania wokóù punktu stanowiskowego t.j.: elementu konstrukcji, drzewa itp. gdy¿ ma to istotny wpùyw na jego wytrzymaùoœã. Jeœli pêtlê mocujemy za pomoc¹ kluczki zaciskowej to nale¿y zaùo¿yã j¹ tak aby nie zaginaùa siê do tyùu (8kN), bo zwiêksza to siùy dziaùaj¹ce na taœmê. Taœma musi biec niemal bez przegiêã (16kN).

Wpinaj¹c karabinek w dwa koñce pêtli uzyskuje siê najwy¿sz¹ wytrzymaùoœã stanowiska (2x22kN). Opasuj¹c punkt stanowiskowy dùug¹ pêtl¹, której koñce zwi¹zuje siê ósemk¹, otrzymujemy pewne, zdublowane stanowisko asekuracyjne.

W pracach na wysokoœci zalecane jest stosowanie dwóch pêtli stanowiskowych.

Centralny punkt asekuracyjny – zwykle stanowi go karabinek – koniecznie zakrêcany. W wyj¹tkowych sytuacjach mo¿e byã zast¹piony dwoma karabinkami nie zakrêcanymi. Nale¿y je wówczas wpi¹ã zamkami naprzemianlegle.

Maj¹c mo¿liwoœã wyboru, punkty stanowiskowe nale¿y umiejscowiã w taki sposób, aby mo¿na byùo bez wiêkszych kùopotów usytuowaã punkt CPA w po¿¹danym miejscu, czyli najczêœciej w prostej linii nad miejscem pracy. Ponadto CPA powinien byã wysuniêty poza krawêdê konstrukcji tak, aby mocowana do niego lina nie miaùa kontaktu z konstrukcj¹.

Nie wolno dopuœciã do poprzecznego obci¹¿enia karabinka

Porêczowanie zjazdu i podchodzenia po linie W czasie zjazdu nale¿y zwracaã baczn¹ uwagê na to aby lina, zwùaszcza noœna, nie ocieraùa o elementy konstrukcji. Mo¿e to bowiem doprowadziã do jej przetarcia.

Jeœli lina ociera o konstrukcjê, a usytuowanie punktów asekuracyjnych nie pozwala na unikniêcie tego, wówczas linê nale¿y chroniã poprzez zastosowanie: - ró¿nego rodzaju ochraniaczy na linê (p. rozdz. 2.1), specjalne podkùadki z rolkami lub podkùadaj¹c coœ miêkkiego np. worek transportowy.

- stanowiska poœredniego (przepinkê) – po przejœciu którego ponawiamy zjazd na wolno zwisaj¹cej linie.

- odci¹gów .

Stanowiska asekuracyjne dla trawersów i tyrolek Stanowiska asekuracyjne do tyrolek musz¹ byã szczególnie mocne. Siùy dziaùaj¹ce na punkty asekuracyjne mog¹ nawet kilkakrotnie przekraczaã obci¹¿enie liny. K¹t jaki tworzy lina pomiêdzy dwoma stanowiskami asekuracyjnymi jest bliski 180°.

Na znacznie mniejsze obci¹¿enie nara¿one s¹ punkty asekuracyjne w przypadku porêczy na trawersach. Lina jest w tym przypadku rozpiêta bez naci¹gania, a pomiêdzy skrajnymi punktami jest dodatkowo mocowana w punktach poœrednich.

Wêzùy do porêczowania Podstawowy wêzeù, którym mocujemy linê do centralnego punktu asekuracyjnego, najczêœciej za pomoc¹ karabinka, to ósemka. Jeœli stanowisko bêdzie u¿ywane przez dùu¿szy czas lub bêdzie mocno obci¹¿one (tyrolka), wówczas lepiej zastosowaã ósemkê podwójn¹.

Gdy porêczujemy z dwóch punktów w „V”, to mo¿emy u¿yã: a) ósemkê podwójn¹ lub poœredni tatrzañski, gdy punkty s¹ blisko siebie (do ok. 0.7 m), b) kombinacjê ósemki i motyla, gdy punkty znajduj¹ siê w wiêkszej odlegùoœci od siebie. £¹czenie lin o tych samych œrednicach mo¿na wykonaã podwójnym zderzakowym, ósemk¹ równolegù¹ lub ósemk¹ potrójn¹.

W ostatnim przypadku mamy gotowe ucho do wpiêcia siê – asekuracji przy przepinaniu. Zu¿ywamy tak¿e najmniej liny.

Koñcówka liny id¹cej w dóù (dowi¹zanej) powinna byã dùuga i najlepiej zawi¹zana jako podwójny stoper na linie powy¿ej ósemki.

W dwóch pierwszych przypadkach oprócz wùaœciwego wêzùa ù¹cz¹cego, nale¿y dodatkowo zawi¹zaã ósemkê na wolnym koñcu liny id¹cej do góry.

Jedynym polecanym wêzùem do ù¹czenia lin o ró¿nych œrednicach jest podwójny zderzakowy. Nale¿y mieã na uwadze to, ¿e po zaciœniêciu doœã trudno go rozwi¹zaã.

Przy punktach poœrednich na trawersach stosujemy najczêœciej motyle ewentualnie wyblinki jeœli oszczêdzamy na dùugoœci liny. Punkty pocz¹tkowy i koñcowy mocujemy ósemkami.

Gdy koñcowy punkt trawersu wykorzystywany jest równie¿ do zjazdu z niego, to najlepiej zawi¹zaã osobn¹ ósemkê do trawersu i osobn¹ do zjazdu.

Jako wêzeù zabezpieczaj¹cy koniec liny podczas zjazdu najlepiej u¿yã ósemkê zawi¹zan¹ ok. 1 m przed koñcem liny.

Wêzùami amortyzuj¹cymi (pochùaniaj¹cymi czêœã energii upadku, gdy lina zostanie obci¹¿ona dynamicznie), s¹ motyle i kluczka pracuj¹ca na rozrywanie. By speùniaùy sw¹ rolê nie mog¹ byã wstêpnie zaciœniête. Stosujemy je przy punktach zabezpieczaj¹cych, do skrócenia luzu np. na przepince.

W przypadku gdy lina trze o konstrukcjê zaraz za karabinkiem i nie da siê tego unikn¹ã, do porêczowania mo¿emy u¿yã ósemki z dwoma uszami. Dwa ucha wêzùa zmniejszaj¹ w takim przypadku ryzyko przetarcia siê liny.

6. ZJAZD NA LINIE Zje¿d¿anie jest technik¹ pozwalaj¹c¹ na opuszczanie siê w dóù po linie w sposób kontrolowany, za pomoc¹ tarcia powstaj¹cego miêdzy lin¹ a przyrz¹dem zjazdowym, b¹dê w niektórych przypadkach, ciaùem pracownika. Zablokowanie przyrz¹du zjazdowego w dowolnym momencie, pozwala na swobodne wykonywanie pracy w wybranym miejscu. Dodatkowe u¿ycie ùaweczki zapewnia doœã wysoki komfort pracy. Lina mo¿e tutaj w peùni zast¹piã kosztowne rusztowanie, a niejednokrotnie jest jedynym rozwi¹zaniem. Nale¿y pamiêtaã, ¿e pracuj¹c technik¹ zjazdu, nale¿y zawsze u¿ywaã dwóch lin, najlepiej statycznych. Liny noœnej, po której zje¿d¿amy i liny asekuracyjnej, do której jesteœmy wpiêci, tak jak przy autoasekuracji. Liny mocujemy, poprzez karabinki i pêtle do stanowisk asekuracyjnych, które nale¿y dobraã szczególnie starannie. Zawsze stosujemy dwa niezale¿ne punkty mocowania. Nale¿y równie¿ przestrzegaã zasady wi¹zania wêzùa na wolnym koñcu liny. Zapobiega to przed ewentualnym wypadniêciem z liny, gdyby ona okazaùa siê za krótka.

Ze wzglêdu na przyrz¹dy zjazdowe, techniki zjazdu dzielimy na trzy grupy: 1. Zjazd z u¿yciem typowych przyrz¹dów zjazdowych to jest: a)

zjazd w rolce zjazdowej prostej,

b)

zjazd w rolce zjazdowej stop,

c)

zjazd w drabince,

d) zjazd w ósemce. a. Rolka prosta Sposób zakùadania liny

lub Regulacja prêdkoœci zjazdu

Blokowanie przyrz¹du

lub b. Rolka stop Sposób zakùadania liny

Regulacja prêdkoœci zjazdu

Blokowanie przyrz¹du

lub

c. Drabinka Regulacja prêdkoœci zjazdu

Blokowanie przyrz¹du

na chwilê

na staùe

d. Ósemka Sposób zakùadania liny i regulacja prêdkoœci zjazdu

Blokowanie przyrz¹du

2. Zjazd z u¿yciem typowych przyrz¹dów asekuracyjnych Wszystkie przyrz¹dy asekuracyjne, za wyj¹tkiem shunta, mog¹ byã wykorzystane do zjazdu. Do prac na wysokoœci nie s¹ stosowane za wyj¹tkiem gri-gri, które ma swoich zwolenników.

Gri-gri – stosowane do lin pojedynczych. Nieostro¿noœã w obsùudze mo¿e doprowadziã do niezamierzonego odblokowania liny.

Pùytka Stichta – stosowana do lin pojedynczych i podwójnych.

Sprê¿yna uùatwia utrzymanie pùytki we wùaœciwym poùo¿eniu zapobiegaj¹c zakleszczaniu siê liny. Regulacja prêdkoœci zjazdu poprzez zginanie prawej rêki w dóù do tyku (wolno) lub w górê do przodu (szybko). Blokowanie przyrz¹du analogiczne jak dla ósemki Kubek – obsùuga jak dla pùytki Stichta

Rewerso – obsùuga jak dla pùytki Stichta

3. Zjazd metodami historycznie najstarszymi Do metod tych zaliczamy miêdzy innymi: zjazd w kluczu francuskim i kluczu klasycznym, zjazd za pomoc¹ hamulca z karabinków oraz zjazd w póùwyblince. Praktycznie nie wymagaj¹ one u¿ycia ¿adnych przyrz¹dów (w dwóch ostatnich metodach konieczna jest uprz¹¿ i karabinek). Mo¿na je stosowaã tylko w wyj¹tkowych awaryjnych okolicznoœciach.

Klucz francuski - ma zastosowanie do schodzenia po pochylniach, zwùaszcza œliskich np. oblodzonych. Regulacja prêdkoœci zjazdu odbywa siê poprzez zginanie lewej rêki w kierunku prawej rêki. Blokowanie zjazdu nastêpuje przez opasanie lin¹ ciaùa i uchwycenie obu lin do jedn¹ rêk¹. Powa¿n¹ wad¹ tej metody s¹ trudnoœci w blokowaniu liny, a wiêc w uwalnianiu r¹k, oraz bardzo maùy komfort zjazdu.

Klucz klasyczny - mo¿na go stosowaã do zjazdu po pochylniach oraz w pionie zarówno w kontakcie z konstrukcj¹ jak równie¿ w wolnym zjeêdzie. W tym ostatnim przypadku jest to sposób bardzo uci¹¿liwy a nawet bolesny.

Regulacja prêdkoœci zjazdu odbywa siê poprzez odchylanie prawej rêki do tyku (szybko) lub do przodu (wolno). Blokowanie przyrz¹du jak przy kluczu francuskim.

Hamulec z karabinków – zjazd przy pomocy hamulca zjazdowego zbudowanego z karabinków obecnie nie powinien byã stosowany. Regulacja prêdkoœci zjazdu: - lina w górê – zjazd wolny, - lina w dóù – zjazd szybki Blokowanie wêzùem flagowym na linie wychodz¹cej z przyrz¹du Póùwyblinka - metoda ta aczkolwiek nie zalecana mo¿e byã stosowana w warunkach awaryjnych pod warunkiem u¿ycia karabinka zakrêcanego lub dwóch karabinków zùo¿onych zamkami naprzemianlegle. Bardzo skrêca i niszczy linê. Regulacja prêdkoœci zjazdu i blokowanie jak w przypadku hamulca z karabinków

UWAGA! Pamiêtajmy, ¿e: - Podczas zjazdu nie wolno wypuœciã liny z rêki.

- Prêdkoœã zjazdu reguluje siê przez sùabsze lub mocniejsze œciskanie wolnego koñca liny.

Dla dodatkowego hamowania linê nale¿y przepi¹ã przez karabinek.

- Zatrzymanie siê w czasie zjazdu i blokowanie liny, polega na dodatkowym owiniêciu liny wokóù przyrz¹du lub ( i ) karabinka, aby wystarczaj¹co zwiêkszyã k¹t tarcia.

- Do blokowania liny mo¿na równie¿ u¿yã dodatkowego przyrz¹du np. shunta. Zjazd w ósemce z autoasekuracj¹ przy pomocy shunta pokazano na rys. po prawej. Poni¿ej pokazano patent na nie zgubienie shunta.

- Przyrz¹dy zjazdowe wpinamy do uprzê¿y (delty) zawsze za pomoc¹ karabinka zakrêcanego.

- Nale¿y pamiêtaã o zawi¹zaniu wêzùa na koñcu liny.

- W czasie zjazdu nale¿y bezwzglêdnie autoasekurowaã siê na drugiej linie. W tym celu mo¿emy u¿yã jednego z przyrz¹dów zaciskowych (p. rozdz. 2.6), przyrz¹du ASAP, shunta lub prusika.

W pewnych, skrajnych przypadkach, mo¿na zje¿d¿aã przy pomocy póùwyblinki z karabinkiem wpiêtym do prowizorycznej uprzê¿y sporz¹dzonej z liny lub taœmy – rys. poni¿ej

Zzjazd w ùaweczce - w pracach na wysokoœci zwykle zje¿d¿a siê w ùaweczce. Zapewnia to pewien komfort pracy zwùaszcza w wolnym zwisie na linie i przy dùu¿szych pracach. £aweczkê mo¿na wykona samodzielnie ze sklejki o wymiarach okoùo 25 na 50 cm, z czterema otworami w rogach, przez które przewleka siê pêtlê lub mo¿na pracowaã w ùaweczce, dostêpnej w sklepach specjalistycznych. Do pêtli tych ùaweczek wpinany jest przyrz¹d zjazdowy, najczêœciej rolka zjazdowa, za poœrednictwem karabinka zakrêcanego. Do karabinka tego pracownik bezwzglêdnie musi siê wpi¹ã swoj¹ lon¿¹ biodrow¹.

Asekuracja i autoasekuracja podczas zjazdu 1. asekuracja podczas zjazdu – polega na tym, ¿e zje¿d¿aj¹cy na linie noœnej jest asekurowany przez partnera od góry przy pomocy drugiej liny - asekuracyjnej. Poniewa¿ asekuracja jest górna, lina ta mo¿e byã zarówno dynamiczna jak i statyczna. Tego typu asekuracjê stosujemy miêdzy innymi wówczas jeœli istnieje prawdopodobieñstwo zasùabniêcia zje¿d¿aj¹cego i koniecznoœã jego natychmiastowej ewakuacji. Mo¿e to mieã miejsce przy remontach wewn¹trz zbiorników i silosów w przemyœle chemicznym, ekspertyzach wewn¹trz kominów przemysùowych itp. oraz w czasie szkolenia pracowników.

W niektórych przypadkach kontrolê nad zje¿d¿aj¹cym mo¿e przej¹ã asekuruj¹cy znajduj¹cy siê „na dole”

zjazd z górn¹ asekuracj¹

2. autoasekuracja podczas zjazdu – w przypadku ka¿dej pracy prowadzonej ze zjazdu nale¿y u¿ywaã dodatkowej liny asekuracyjnej (najczêœciej statycznej) do której pracownik wpina siê przyrz¹dem autoasekuracyjnym bezpoœrednio albo za pomoc¹ lon¿y (z absorberem lub bez absorbera energii).

Ósemka + shunt gri-gri + ASAP W pewnych sytuacjach zachodzi koniecznoœã zjazdu bez u¿ycia liny asekuracyjnej. Wówczas nale¿y równie¿ stosowaã autoasekuracjê ale na linie noœnej (lina noœna - zjazdowa mo¿e byã pojedyncza lub podwójna). W takim przypadku przyrz¹d autoasekuracyjny instalujemy: nad przyrz¹dem zjazdowym lub pod przyrz¹dem zjazdowym (zje¿d¿aj¹c w rolce stop nie stosujemy dodatkowego przyrz¹du autoasekuracyjnego).

Nad przyrz¹dem zjazdowym

Pod przyrz¹dem zjazdowym

Rolka stop

7. WCHODZENIE PO SWOBODNIE WISZ¥CEJ LINIE Podczas prac na wysokoœciach na ogóù, wykorzystujemy techniki zjazdu na linie. Mo¿e siê jednak zdarzyã, ¿e koniecznym jest wchodzenie po linie. Ma to miejsce na przykùad podczas prac w silosach, przy eksploracji studni, podczas pielêgnacji drzew itp. Jest wiele sposobów podchodzenia po linie, a miêdzy innymi:

Rys. A

 Historycznie najstarszy sposób, obecnie stosowany tylko w sytuacjach awaryjnych, jest wchodzenie za pomoc¹ wêzùów zaciskowych (wêzùów Prusika). W pracach na wysokoœci nie zalecany. Przykùadowy sposób takiego wchodzenia ilustruje rys. A. Dolna pêtla (no¿na) zamocowana jest do stopy wyblink¹ w celu zabezpieczenia przed zsuwaniem. Lina noœna wpiêta wyblink¹ do zakrêcanego karabinka przy uprzê¿y stanowi dodatkowe zabezpieczenie w razie obsuniêcia siê wêzùów zaciskowych lub w razie zerwania pêtli. Po przejœciu kilku metrów nale¿y wybraã luz liny i przepi¹ã wêzeù – wyblinkê lub zawi¹zaã now¹ wyblinkê, wpi¹ã j¹ dodatkowym karabinkiem do uprzê¿y, zaœ poprzedni¹ wyblinkê wypi¹ã z karabinka.  Podchodzenie z wykorzystaniem przyrz¹dów zaciskowych. Przy odpowiednim doborze przyrz¹dów i pewnej wprawie, sposoby te s¹ bardzo efektywne, bezpieczne i komfortowe.

Najlepszym zestawem przyrz¹dów jest zestaw pokazany na rys. B, który skùada siê z: - crolla umocowanego, poprzez deltê, do uprzê¿y biodrowej i pêtl¹ piersiow¹ utrzymywany w pozycji pionowej.

- poignee umocowanej do delty za pomoc¹ jednego koñca lon¿y biodrowej. Do poignee podpiêta jest lon¿a no¿na.

- shunta wpiêtego do drugiego koñca lon¿y biodrowej i zaùo¿onego na linê asekuracyjn¹. Podobnie jak przy zjeêdzie, przy podchodzeniu nale¿y równie¿ stosowaã dwie liny, najlepiej statyczne - noœn¹ i asekuracyjn¹.

- ewentualnie przyrz¹du zaciskowego mocowanego do kostki (rys. C). Przyrz¹dem tym mo¿e byã: pantin, basic lub croll. Zastosowanie tego

dodatkowego

przyrz¹du

uùatwia podchodzenie po linie zwùaszcza

przy

dùugich

Rys. B

odcinkach. Mo¿liwe s¹ w tym ukùadzie dwie metody wychodze-

nia: „naprzemienna”, która jest najszybsza (rys. D1) lub

„równolegùa”,

mniej

mêcz¹ca

(rys.

D2).

Najmniej mêcz¹c¹, ale za to najwolniejsz¹ metod¹ jest wychodzenie z tzw. pomp¹ (rozdz. 2.6).

Stosujemy j¹ podczas wychodzenia z dodatkowym obci¹¿eniem.

Rys. C Lon¿ê wpi¹ã z lewej strony przyrz¹du CROLL, stosowaã kostkowy przyrz¹d zaciskowy, zamocowaã pêtlê no¿n¹ przy pomocy opasek gumowych i nie zapomnieã o nakolannikach.

Rys. D

1

2

Mo¿na stosowaã równie¿ inne kombinacje ró¿nych przyrz¹dów, niektóre z nich pokazano na poni¿szych rysunkach: Rys. E i F – zamiast prusików (jak na rys. A) zastosowano bardzo prosty przyrz¹d zaciskowy tzw. tibloc (rys. E) lub mocny przyrz¹d typu poignee (rys. F).

Rys. E

Rys. F

Rys. G i rys. H – tu zastosowano ró¿ne przyrz¹dy w ukùadzie klasycznym (p. rys. B): - poignee (ascension) + bloczek z blokad¹ tzw. minitraxion (rys. G) i poignee + rolka zjazdowa z hamulcem ! (rys. H).

Rys. G

Rys. H

Rys. J – bardzo uci¹¿liwe i nie zalecane podchodzenie tylko na jednym przyrz¹dzie zaciskowy, tu shunt'cie.

Pamiêtajmy!

Podczas podchodzenia po

swobodnie wisz¹cej linie bezwzglêdnie nale¿y autoasekurowaã siê na linie asekuracyjnej, jak na rys. K.

Rys. J

Rys. K

8. PRZEPINKI przy zjazdach podchodzeniu i kombinowane Niejednokrotnie zdarza siê, ¿e w trakcie podchodzenia po linie, musimy przepi¹ã siê na drug¹ linê, która jest dowi¹zana do liny po której siê poruszamy lub jest umocowana do wspólnego punktu asekuracyjnego.

Zdarza siê, ¿e w czasie wspinania po linie trzeba przepi¹ã siê z jednej liny na drug¹ linê.

Manewr taki popularnie nazywany jest przepink¹. Ma to miejsce w nastêpuj¹cych wersjach: 1. przepinki na pojedynczej linie, 2. przepiêcie na s¹siedni¹ równolegle wisz¹c¹ linê, 3. przepiêcie na dowi¹zan¹ linê, 4. przepiêcie na linê dowi¹zan¹ do stanowiska poœredniego, 5. przejœcie przez odci¹g, 6. przejœcie ze wspinania do opuszczania, 7. zjazdy odcinkami na dùugich œcianach.

Poni¿ej opisano niektóre zagadnienia zwi¹zane z przepinaniem.

1. Przepinka przez wêzeù ù¹cz¹cy dwie liny Bywa, ¿e lina jest za krótka i wówczas j¹ przedùu¿amy dowi¹zuj¹c drug¹ linê.

Zalecane wêzùy to: - ósemka potrójna - ósemka równolegùa z dodatkowym uchem na koñcu pierwszej liny - podwójny zderzakowy z dodatkowym uchem na koñcu pierwszej liny – nale¿y pamiêtaã o wpiêciu lon¿y do ucha wêzùa 1.a. podczas zjazdu

1

2

3

Tok postêpowania: 1. dojechaã w pobli¿e wêzùa ù¹cz¹cego linê noœn¹ 2. zablokowaã przyrz¹d zjazdowy 3. wpi¹ã lon¿ê biodrow¹ do ucha wêzùa, wpi¹ã poignee 4. wypi¹ã przyrz¹d zjazdowy, stoj¹c na lon¿y no¿nej, i zawisn¹ã na lon¿y biodrowej wpiêtej do poignee 5. wpi¹ã przyrz¹d zjazdowy do liny poni¿ej wêzùa i zablokowaã go 6. staj¹c na lon¿y no¿nej (wpiêtej niezale¿nie maillonem do pognie), odci¹¿yã lon¿ê biodrow¹ i wypi¹ã j¹ z pognie 7. obci¹¿yã przyrz¹d zjazdowy 8. wypi¹ã poignee 9. odblokowaã przyrz¹d zjazdowy 10. kontynuowaã zjazd nie zapominaj¹c o przyrz¹dzie autoasekuracyjnym zamontowanym na linie asekuracyjnej

1.b. podczas wchodzenia – przy wchodzeniu przez wêzeù ù¹cz¹cy dwie liny – nale¿y pamiêtaã o wpiêciu lon¿y do ucha wêzùa

…………………………………………………………………………

2. Przepinka na linê dowi¹zan¹ do stanowiska poœredniego (przepinka przez punkt poœredni) 2.a. podczas zjazdu - nale¿y pamiêtaã o wpiêciu lon¿y do karabinka stanowiskowego.

2.b. podczas wychodzenia - nale¿y pamiêtaã o wpiêciu lon¿y do karabinka stanowiskowego; zawsze najpierw croll a póêniej „maùpa” no¿na.

Tok postêpowania: 1. dojœã w pobli¿e stanowiska poœredniego 2. wpi¹ã lon¿ê biodrow¹ do karabinka stanowiskowego 3. wypi¹ã poigneea a nastêpnie ponownie wpi¹ã j¹ do liny powy¿ej stanowiska 4. stoj¹c na lon¿y no¿nej wypi¹ã crolla a nastêpnie ponownie wpi¹ã go do liny powy¿ej stanowiska 5. wypi¹ã lon¿ê biodrow¹ z karabinka stanowiskowego i kontynuowaã wchodzenie 3. Przejœcie przez odci¹g Odci¹gi stosuje siê po to aby zabezpieczyã linê przed ocieraniem o elementy konstrukcji. Przejœcie przez odci¹g poruszaj¹c siê zarówno w górê jak i w dóù jest bardzo proste. Wystarczy w odpowiednim momencie wypi¹ã linê z odci¹gu a nastêpnie j¹ ponownie wpi¹ã ale ju¿ za przyrz¹dami do wchodzenia (wychodzenia). W pewnych sytuacjach mo¿e byã wskazane wpiêcie siê lon¿¹ do pêtli odci¹gu.

4. przejœcie ze wspinania do opuszczania - przepinanie siê do zjazdu – niejednokrotnie wspinaj¹c siê po œcianie skalnej lub po konstrukcjê dochodzimy do punktu asekuracyjnego, w który chcemy siê wpi¹ã, a nastêpnie byã opuszczonym przez partnera asekuruj¹cego.

Sposób przepiêcia siê do takiego zjazdu pokazuje poni¿szy rysunek:

1 – wpiêcie siê lon¿¹ (ekspresem) do punktu asekuracyjnego, odci¹¿enie liny asekuracyjnej i przeùo¿enie ucha liny przez karabinek (klucho) stanowiskowy, 2 – zawi¹zanie na uchu liny wêzùa ósemki, 3 – wpiêcie ósemki do uprzê¿y 4 – rozwi¹zanie liny z uprzê¿y i podanie hasùa asekuruj¹cemu do opuszczania.

5. Zjazdy odcinkami na dùugich œcianach Taternicy czêsto wycofuj¹c siê ze œciany zje¿d¿aj¹ na dwóch zwi¹zanych linach, po czym liny te œci¹gaj¹. Liny te ù¹cz¹ wêzùem kluczk¹ .Wêzeù ten ùatwo przechodzi przez zaùamania terenu (póùki skalne) jak równie¿ elementy konstrukcji a nawet, przy pewnej wprawie, przez karabinek. Przy œci¹ganiu liny nale¿y zadbaã aby liny nie skrêciùy siê wokóù siebie.

Przedstawiony sposób zjazdu w pracach na obiektach przemysùowych nie jest zalecany.

przeci¹ganie liny

wêzeù kluczka

uwaga na skrêcanie lin podczas ich œci¹gania

9. WCHODZENIE PO DRABINIE Niejednokrotnie podczas prac na wysokoœci trzeba wchodziã po drabinie lub podobnym urz¹dzeniu np. klamrach na kominach przemysùowych.

Drabiny bywaj¹ mocno wyeksploatowane i skorodowane. Nale¿y na nich zachowaã szczególn¹ ostro¿noœã. Id¹c „na pierwszego”, koniecznym jest zakùadanie przelotów w niezbyt du¿ych odstêpach.

Jeœli obok drabiny biegnie stalowa lina, rura lub porêcz, mo¿na z niej korzystaã jako z autoasekuracji (rys. A), pamiêtaj¹c jednak o tym, ¿e w czasie upadku wspóùczynnik odpadniêcia WO mo¿e byã znacznie wiêkszy od 2. Karabinek lon¿y przesuwa siê bowiem swobodnie miêdzy kolejnymi, nieraz doœã odlegùymi punktami zamocowania (rys. B). Nawet kilkumetrowy upadek, przy maùej dùugoœci amortyzuj¹cej go lon¿y grozi jej zerwaniem.

W takich przypadkach wskazane jest stosowanie lon¿y z absorberem energii, pochùaniaj¹cym czêœã energii upadku.

Kolejne fazy wchodzenia Rys. A Odpoczynek Po dojœciu do koñca drabiny nale¿y zaùo¿yã stanowisko asekuracyjne i umocowaã linê. Nastêpna osoba wykorzystuje t¹ linê do autoasekuracji za poœrednictwem przyrz¹du zaciskowego np. basica lub poigne jak na rys. C.

Rys. B

Rys. C Skutecznoœã dziaùania shunta do autoasekuracji jest ograniczona. Dla bezpieczeñstwa lepiej posùu¿yã siê przyrz¹dem zaciskowym poignee lub basic.

wiêkszego

Nale¿y pamiêtaã, ¿e wchodz¹c po drabinie stacjonarnej nale¿y chwytaã za podùu¿nice, bywa bowiem, ¿e skorodowane szczeble odpadaj¹. Jeœli po drabinie wchodz¹ równoczeœnie dwie lub wiêcej osób, powinny zachowaã miêdzy sob¹ jak najmniejsze odstêpy.

Spadaj¹cy wówczas przedmiot (wyrwany szczebel, wykruszona cegùa, upuszczone narzêdzie itp.), nie zd¹¿y nabraã zbyt du¿ego „impetu” i nie zagrozi nastêpnemu wchodz¹cemu.

Czêsto przy pracach na wysokoœci u¿ywa siê drabin sznurowych (linowych). Wychodzenie po nich wymaga odpowiedniego ustawienia r¹k i nóg, jak to pokazano na rys. D. Po drabinach mo¿na równie¿ schodziã w dóù.

W przypadku niezbyt pewnych drabin bezpieczniejsze i wygodniejsze jest zje¿d¿anie na linie.

Podobne zasady, jak przy wchodzeniu po drabinie, obowi¹zuj¹ przy wchodzeniu na konstrukcje stalowe.

Ró¿nica polega gùównie na wiêkszym rozstawie „szczebli”, którymi w tym przypadku s¹ elementy konstrukcji. Podczas wchodzenia „na pierwszego”, bezwzglêdnie nale¿y zakùadaã przeloty w maùych odstêpach, zgodnie z wczeœniej omówionymi zasadami. Przykùad prawidùowego poruszania siê po konstrukcji stalowej, pokazane s¹ na rys. E. Wchodz¹c z autoasekuracj¹ dobrze jest nieco Rys. D obci¹¿yã linê, tak aby zaciskowy przyrz¹d ùatwo siê po niej przesuwaù. Sposoby obci¹¿ania liny – jak na rys. F i G np. w postaci worka plastikowego wypeùnionego wod¹.

Rys. E

Rys. G

Rys. F

. W czasie prac na konstrukcjach, nale¿y stosowaã lon¿e z absorberami energii. Mog¹ one mieã postaã pùytek z otworami (rozdz. 2.1 i rys. H), przez które przewlekana jest lon¿a. W czasie upadku, lon¿a przesuwa siê w otworach z du¿ymi oporami tarcia, co powoduje, ¿e znaczna czêœã energii zostaje zaabsorbowana przez przyrz¹d.

Rys. H

Na rys. J pokazano wejœcie na drabinê bez mo¿liwoœci asekuracji z wczeœniej zainstalowanej liny (stalowej lub alpinistycznej). Lon¿ V-ksztaùtn¹ z absorberem energii nale¿y przepinaã co dwa trzy strzeble.

10. TRAWERSOWANIE Trawersowanie jest to przemieszczanie siê w poziomie na pewnej wysokoœci. Mo¿e ono odbywaã siê: po konstrukcji z u¿yciem liny do autoasekuracji lub bez kontaktu z konstrukcj¹, po tzw. tyrolce.

Przemieszczaj¹c siê w poziomie po konstrukcji, pracownik asekuruje siê rozpiêt¹ lin¹ asekuracyjn¹ (rys A). Powinna ona byã lekko napiêta i za pomoc¹ wêzùów poœrednich, np. motyla, przymocowana co kilka metrów do konstrukcji. Pracownik wpina siê do liny asekuracyjnej przy pomocy lon¿y biodrowej. W czasie przechodzenia przez wêzeù poœredni, wykorzystuje obie czêœci tej lon¿y, jak to pokazano na rys. B. Nale¿y przestrzegaã zasady przechodzenia poni¿ej liny i stanowisk asekuracyjnych.

Rys. A Tyrolkê tworz¹ dwie liny: noœna i asekuracyjna, do których przymocowany jest pracownik za poœrednictwem odpowiednich przyrz¹dów (rys. C). Mog¹ nimi byã, w zale¿noœci od sytuacji: karabinek zakrêcany, rolka zjazdowa lub bloczek. Liny tworz¹ce tyrolkê musz¹ byã odpowiednio naci¹gniête; lina noœna bardzo mocno, lina asekuracyjna nieco sùabiej.

Rys. B Tyrolkê nale¿y rozpinaã pomiêdzy bardzo mocnymi punktami asekuracyjnymi, bezwzglêdnie za poœrednictwem dwóch pêtli dla ka¿dej liny. Pamiêtaã, bowiem nale¿y o tym, ¿e siùy dziaùaj¹ce na punkty asekuracyjne mog¹ wielokrotnie przekraczaã siùy obci¹¿aj¹ce linê, co wynika zarówno z naci¹gu liny, jak równie¿ z rozkùadu siù (rys. D i rozdz. 5).

Rys. C

Rys. D Naci¹gaã linê mo¿na na wiele sposobów. Oto niektóre z nich:  Naci¹g z zastosowaniem przyrz¹du zaciskowego (rys. E). Wad¹ tego sposobu jest to, ¿e z¹bki przyrz¹du bardzo niszcz¹ oplot liny, oraz spore trudnoœci w likwidacji tyrolki.  Naci¹g z zastosowaniem rolki zjazdowej z hamulcem (rys. F), znacznie lepszy, nie niszczy liny.

 Doœã praktycznym i chêtnie stosowanym sposobem naci¹gu liny jest zastosowanie póùwyblinki lub gardy. Linê naci¹ga siê za pomoc¹ np. poignee. Po uzyskaniu odpowiedniego naci¹gu nale¿y wêzùy te zablokowaã wêzùem flagowym, jak na rys. G.

Rys. E

Rys. F

Rys. G  Najlepszym sposobem naci¹gania liny jest tzw. system „pasabloq” (rys. H). System ten zùo¿ony jest z ukùadu bloczków, karabinków i specjalnego wêzùa napinaj¹cego. Pozwala on zluzowaã bez wysiùku nawet najsilniej napiêt¹ linê. Nie niszczy liny. W ukùadzie tym mo¿na pomin¹ã bloczki, przeci¹gaj¹c linê wprost przez karabinki. Mo¿na równie¿ wêzeù napinaj¹cy zast¹piã innym wêzùem o podobnych wùasnoœciach np. wyblink¹ ewentualnie ósemk¹.

Rys. H Naci¹gniête liny tyrolki nale¿y zawsze dodatkowo zabezpieczyã – najlepiej wêzùem flagowym, nigdy przyrz¹dem zaciskowym. Siùê naci¹gu lin mo¿na zwiêkszyã stosuj¹c ró¿nego rodzaju systemy naci¹gu, które mog¹ mieã charakter bezpoœredni (rys. H i J) lub poœredni (rys. K).

Rys. J

Rys. K

Po naci¹gniêciu tyrolki nale¿y j¹ sprawdziã poprzez obci¹¿enie jej po œrodku zdwojonym przewidywanym obci¹¿eniem. Tak obci¹¿ona tyrolka nie mo¿e ocieraã o elementy konstrukcji a zawieszone przedmioty zahaczaã o konstrukcjê (rys. L).

Rys. L Przemieszczaj¹c siê po tyrolce nale¿y byã wpiêty do obydwu lin za pomoc karabinków zakrêcanych lub za poœrednictwem bloczków. Aby uùatwiã start, zwùaszcza na tyrolkach usytuowanych ukoœnie, mo¿na zastosowaã hamowanie przy pomocy dodatkowej liny wpiêtej w rolkê zjazdow¹, jak to ilustruje rys. M.

Rys. M Jeœli zajdzie potrzeba przejœcia po tyrolce ukoœnie pod górê, wówczas mo¿na wykorzystaã przyrz¹dy jak do wchodzenia po swobodnej linie. Przy maùym nachyleniu tyrolki wystarczy zastosowaã jeden przyrz¹d zaciskowy jak to przykùadowo pokazano na rys. N i P lub dwa przyrz¹dy zaciskowe, jak na rys. R

Rys. N

Rys. P

Rys. R

11. TRANSPORT CIÆÝKICH PRZEDMIOTÓW Podczas prac na wysokoœci, zwykle trzeba transportowaã ró¿nego rodzaju przedmioty, nieraz o znacznym ciê¿arze. Transport ten mo¿e odbywaã siê: w dóù, w górê lub w poziomie.

Opuszczanie przedmiotów. Do opuszczania ciê¿arów wykorzystywane s¹, poznane wczeœniej przyrz¹dy asekuracyjne i zjazdowe (rys. A i B). Chêtnie stosuje siê póùwyblinkê. Do du¿ych ciê¿arów szczególnie dobre s¹ drabinki zjazdowe. Przy opuszczaniu bardzo du¿ych ciê¿arów, aby zmniejszyã siùê tarcia na przyrz¹d zjazdowy, mo¿na zastosowaã wielokr¹¿ek, jak na rys. C. Zbudowany on jest z typowych bloczków i karabinków.

Jeœli opuszczany przedmiot jest cenny, lub jeœli istnieje, choãby niewielkie, prawdopodobieñstwo zerwania liny, nale¿y zainstalowaã dodatkow¹ linê asekuracyjn¹.

Bezwzglêdnie bêdziemy tego przestrzegaã przy transporcie ludzi. Korzystnym niekiedy mo¿e siê okazaã zje¿d¿anie wraz z transportowanym przedmiotem.

Przedmiot ten, za poœrednictwem lon¿y, podczepiamy do przyrz¹du zjazdowego, jak to pokazano na rys. D. Rys. A

Rys. B

Rys. C

Dêwiganie przedmiotów. Istnieje wiele sposobów uùatwiaj¹cych podnoszenie przedmiotów do góry. Zale¿¹ one od sytuacji, charakteru dêwiganego przedmiotu i jego wagi.

Niewielkie przedmioty mo¿emy po prostu wnieœã podwieszone do uprzê¿y, analogicznie jak przy zje¿d¿aniu z ciê¿arem (rys E). Oczywistym uùatwieniem w wychodzeniu bêdzie zastosowanie poignee z bloczkiem, tzw. pompy. Wchodzenie z obci¹¿eniem, mimo ró¿nych uùatwieñ, bêdzie zawsze uci¹¿liwe. Najlepiej, transportowane w górê przedmioty, wyci¹gaã za pomoc¹ liny przechodz¹cej przez bloczek i zabezpieczonej przed cofaniem.

Zabezpieczenia tego mo¿na dokonaã za pomoc¹ dowolnego przyrz¹du zaciskowego (rys. F),

ewentualnie wêzùa zaciskowego tzw. prusika lub gardy. Do wci¹gania przedmiotów o wiêkszym ciê¿arze, nale¿y zmontowaã odpowiedni ukùad wyci¹gowy.

Rys. E

Rys. F

Rys. D Rysunek G przedstawia podstawowe ukùady wyci¹gowe, oraz podaje stosunek siùy wyci¹gania do siùy obci¹¿enia. Na rys. H pokazano praktyczne wykorzystanie dwóch z tych ukùadów (pierwszego i trzeciego). Buduj¹c ukùad wyci¹gowy, powinno siê go tak zaprojektowaã, aby siùa wyci¹gania byùa skierowana pionowo w dóù. Wówczas pracownik mo¿e uùatwiã sobie pracê, obci¹¿aj¹c linê wùasnym ciê¿arem (rys. J).Mo¿e siê to tak¿e odbywaã na zasadzie „przeciwciê¿aru”. Dolny pracownik z rys. J wpiêty jest do liny przyrz¹dami jak do wchodzenia po linie. Wchodz¹c w górê wci¹ga transportowany przedmiot. Pomaga mu w tym górny pracownik, wykorzystuj¹c poignee z lon¿¹ no¿n¹.

Bloczek pojedynczy (nieruchom)

Bloczek pojedynczy z blokad¹ (nieruchom)

Bloczek pojedynczy (ruchomy)

Bloczek pojedynczy z blokad¹ (nieruchomy)

Ukùad bloczków (ruchomy i nieruchomy)

P – siùa obci¹¿enia F – siùa wci¹gania

Siùa teoretyczna

F=P

F = 0,5 P

F = 0,33 P

Siùa

F = 1,4 P

F = 0,58 P

F = 0,45 P

F=2P

F = 0,66 P

F = 0,57 P

rzeczy wista

Rys. G

Rys. J

Bloczek z blokad¹

basic (poignee) + bloczek z blokad¹ Rys. H

Kolejne przykùady ukùadów wyci¹gowych pokazano na rys. K

Rys. K Transport poziomy. Do transportu poziomego wykorzystuje siê, poznan¹ ju¿ wczeœniej, tyrolkê (rys. L). Tyrolka, w tym przypadku powinna siê skùadaã z trzech lin: 1) noœnej – stosunkowo mocno napiêtej, 2) asekuracyjnej – nieco luêniejszej, 3) trakcyjnej – sùu¿¹cej do ci¹gniêcia lub przytrzymywania transportowanego przedmiotu.

Rys. L

15. PIERWSZA POMOC PRZEDLEKARSKA (Wybrane zagadnienia) 15.1. RESUSCYTACJA • Wielu ludzi traci przytomnoœã i umiera z powodu zatrzymania akcji serca. Úmierci tej mo¿na czêsto zapobiec poprzez natychmiastowe rozpoczêcie resuscytacji kr¹¿eniowooddechowej (RKO). W skùad RKO wchodz¹: uciskanie klatki piersiowej (zapewnia kr¹¿enie krwi) i oddechy ratownicze (zapewniaj¹ dostarczenie tlenu do pùuc).

• RKO mo¿e zapobiec uszkodzeniu narz¹dów ¿yciowo wa¿nych, takich jak mózg i serce.

• RKO w wiêkszoœci przypadków nie przywraca akcji serca. Jednak¿e prawidùowo prowadzona RKO (zwùaszcza uciskanie klatki piersiowej) zwiêksza prawdopodobieñstwo wykonania skutecznej defibrylacji po dostarczeniu defibrylatora lub innej akcji ratunkowej przeprowadzonej przez sùu¿by medyczne. £añcuch prze¿ycia Ratowanie ¿ycia wymaga wykonania sekwencji dziaùañ. Ka¿de z nich wpùywa na prze¿ycie.

S¹ one czêsto opisywane jako ogniwa „ùañcucha prze¿ycia”

A B C D A. Wczesne rozpoznanie i wezwanie pomocy Nale¿y podejrzewaã zawaù serca, je¿eli u poszkodowanego wyst¹più dùugotrwaùy, gniot¹cy ból w œrodku klatki piersiowej, który nie ustêpuje mimo odpoczynku. Ból mo¿e promieniowaã do rêki lub ¿uchwy. Poszkodowani czêsto opisuj¹ wyst¹pienie uczucia osùabienia, ciê¿kiej choroby oraz obfite pocenie siê. Je¿eli podejrzewasz zawaù serca, natychmiast wezwij karetkê. W krajach Unii Europejskiej obowi¹zuje jeden numer ratunkowy 112. W Polsce numer do Pogotowia Ratunkowego to tak¿e 999.

B. Wczesne rozpoczêcie resuscytacji Je¿eli dojdzie do nagùego zatrzymania kr¹¿enia (serce przestaje pracowaã), wczesne rozpoczêcie uciskania klatki piersiowej i oddechów ratowniczych (podstawowe zabiegi resuscytacyjne) mo¿e podwoiã szansê prze¿ycia poszkodowanego.

C. Wczesna defibrylacja W wiêkszoœci przypadków zatrzymania kr¹¿enia miêsieñ sercowy drga z powodu zaburzeñ elektrycznych okreœlanych jako ,,migotanie komór” Jedynym skutecznym leczeniem migotania komór jest wykonanie wstrz¹su elektrycznego (defibrylacja). Szansa na wykonanie skutecznej defibrylacji spada o prawie 10% w ci¹gu ka¿dej minuty od chwili utraty przytomnoœci. U¿ycie zestawu AED umo¿liwia wykonanie defibrylacji nawet przez ratowników niezawodowych.

D. Opieka poresuscytacyjna Po skutecznej resuscytacji ratownik mo¿e zwiêkszyã szansê prze¿ycia poszkodowanego.

W przypadku ratowników niezawodowych dziaùania mog¹ obejmowaã uùo¿enie nieprzytomnego, oddychaj¹cego poszkodowanego w pozycji bezpiecznej. Personel medyczny

mo¿e u¿ywaã zaawansowanych poszkodowanego.

technik

w

celu

Podstawowe zabiegi resuscytacyjne: Ocena bezpieczeñstwa • Podchodê ostro¿nie, upewnij siê, ¿e ¿adne niebezpieczeñstwo nie zagra¿a Tobie ani poszkodowanemu.

Uwa¿aj na zagro¿enia: pr¹d elektryczny, gazy, ruch uliczny, urz¹dzenia mechaniczne w ruchu itp.

Oceñ przytomnoœã • Ostro¿nie potrz¹œnij za ramiona i gùoœno zapytaj „Czy wszystko w porz¹dku”?

• Je¿eli poszkodowany reaguje: - pozostaw go w pozycji zastanej.

- dowiedz siê, co mu dolega.

- regularnie oceniaj stan poszkodowanego.

• Je¿eli poszkodowany nie reaguje, woùaj o pomoc.

Woùanie o pomoc • Je¿eli jest ktoœ w pobli¿u, poproœ go, aby zaczekaù, poniewa¿ mo¿esz potrzebowaã jego pomocy.

• Je¿eli jesteœ sam, krzycz gùoœno, staraj¹c siê zwróciã na siebie uwagê, ale na tym etapie nie zostawiaj poszkodowanego.

Udro¿nij drogi oddechowe U nieprzytomnej osoby zapadaj¹cy siê do tyùu jêzyk mo¿e zablokowaã drogi oddechowe. Mo¿na je udro¿niã dziêki odchyleniu gùowy do tyùu i uniesieniu bródki, co powoduje odsuniêcie siê jêzyka od tylnej œciany gardùa.

• Obróã poszkodowanego na plecy. Poùó¿ jedn¹ dùoñ na jego czole i delikatnie odchyl jego gùowê do tyùu.

• Opieraj¹c koñce dwóch palców (wskazuj¹cy i œrodkowy) drugiej rêki poni¿ej bródki, unieœ j¹ do góry.

• Kombinacja tych dwóch czynnoœci udra¿nia drogi oddechowe.

zwiêkszenia

szans

prze¿ycia

Oceñ oddech • Utrzymuj¹c dro¿noœã dróg oddechowych sprawdê, czy poszkodowany oddycha prawidùowo, u¿ywaj¹c: - wzroku - zobacz ruchy klatki piersiowej - sùuchu - usùysz szmer towarzysz¹cy wdechowi i wydechowi - dotyku - poczuj strumieñ powietrza na swoim policzku.

Sprawdzanie, czy u poszkodowanego wystêpuje prawidùowy oddech - wzrokiem, sùuchem i dotykiem - nie powinno trwaã dùu¿ej ni¿ 10 sekund.

Oddech agonalny W ci¹gu pierwszych kilku minut po zatrzymaniu kr¹¿enia poszkodowany mo¿e wykonywaã pojedyncze oddechy lub gùoœne westchniêcia przypominaj¹ce oddychanie. Nie nale¿y myliã tego z prawidùowym oddechem.

Zadzwoñ pod numer 112 Je¿eli poszkodowany nie reaguje i nie oddycha prawidùowo:  jesteœ sarn: - wezwij karetkê dzwoni¹c na numer ratunkowy 112 lub 999 (je¿eli to konieczne, zostaw poszkodowanego) - jak najszybciej przynieœ zestawu AED (je¿eli jest dostêpny).  jest ktoœ obok Ciebie: - poproœ go o wezwanie karetki pogotowia (telefon 112 lub 999) oraz - szybkie przyniesienie AED (je¿eli dostêpne); w tym samym czasie rozpocznij resuscytacjê RKO (uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze)!

Osoba wzywaj¹ca pomocy powinna podaã miejsce zdarzenia, swoje nazwisko oraz poinformowaã, ¿e u poszkodowanego doszùo do zatrzymania kr¹¿enia.

Rozpocznij uciskanie klatki piersiowej Uciskanie klatki piersiowej powinno byã prowadzone u poszkodowanego le¿¹cego na plecach na twardej powierzchni. Mostek jest rytmicznie uciskany w kierunku pleców. Umo¿liwia to przepùyw krwi z serca po caùym organizmie.

• Umieœã nadgarstek jednej rêki na œrodku klatki piersiowej.

• Umieœã nadgarstek swojej drugiej rêki na grzbiecie pierwszej. Spleã palce.

• Utrzymuj¹c rêce proste w ùokciach, przesuñ siê tak, aby twoje ramiona znajdowaùy siê bezpoœrednio nad klatk¹ piersiow¹ poszkodowanego.

• Uciœnij mostek na gùêbokoœã 4—5 cm, a nastêpnie caùkowicie zwolnij ucisk, ale trzymaj swoje dùonie na mostku.

Zalecana czêstoœã uciskania klatki piersiowej wynosi okoùo 100 na minutê (trochê mniej ni¿ 2 uciœniêcia na sekundê). Wykonaj 30 uciœniêã.

• Mo¿e byã pomocne gùoœne liczenie: jeden, I dwa, i trzy, ... trzydzieœci.

Wykonaj oddechy ratownicze Preferuje siê poù¹czenie uciskania klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi. Po 30 uciœniêciach klatki piersiowej wykonaj dwa oddechy ratownicze.

• Utrzymuj dro¿ne drogi oddechowe (odchylenie gùowy do tyùu, uniesienie bródki).

Wykorzystuj¹c palce rêki le¿¹cej na czole zaciœnij nos poszkodowanego. Drug¹ rêk¹ utrzymuj uniesienie bródki, tak aby usta byùy otwarte.

• Weê normalny wdech, obejmij swoimi wargami usta poszkodowanego; musisz to zrobiã dokùadnie, aby powietrze wprowadzane podczas oddechu ratowniczego nie wydostawaùo siê na zewn¹trz. Wykonuj spokojny wydech do ust poszkodowanego, powinien on trwaã 1 sekundê. Jeœli to mo¿liwe, patrz w kierunku klatki piersiowej poszkodowanego; obserwuj, czy klatka piersiowa unosi siê podczas ka¿dego oddechu ratowniczego.

Ka¿dy oddech ratowniczy powinien byã wystarczaj¹cy, aby spowodowaã widoczne uniesienie siê klatki piersiowej - jak przy normalnym oddechu.

• Utrzymuj¹c odchylenie gùowy i uniesienie bródki, odsuñ swoje usta od ust poszkodowanego. Pozwól, aby powietrze opuœciùo pùuca ratowanego, powoduj¹c opadniêcie klatki piersiowej.

Nabierz po raz kolejny powietrza i powtórz opisan¹ wy¿ej sekwencjê, tak by ù¹cznie wykonaã dwa oddechy ratownicze.

Je¿eli pierwszy oddech ratowniczy nie spowodowaù uniesienia siê klatki piersiowej, jak przy normalnym oddechu, wtedy przed kolejn¹ prób¹: • skontroluj jamê ustn¹ poszkodowanego i usuñ wszelkie mo¿liwe przeszkody; • ponownie sprawdê, czy odchylenie gùowy i uniesienie bródki zostaùy prawidùowo wykonane.

Wykonuj naprzemiennie 30 uciœniêã i 2 oddechy ratownicze, do czasu a¿ przybêdzie wykwalifikowana pomoc lub nie bêdziesz mógù kontynuowaã RKO ze wzglêdu na wyczerpanie fizyczne.

Je¿eli nie mo¿esz lub nie chcesz wykonywaã oddechów ratowniczych, podejmij tylko uciskanie klatki piersiowej. Powinno ono byã prowadzone z czêstoœci¹ 100/min. Przerwij RKO w celu oceny poszkodowanego, tylko kiedy zacznie on prawidùowo oddychaã.

W innych przypadkach nie przerywaj resuscytacji.

Pozycja bezpieczna Pozycja bezpieczna utrzymuje dro¿ne drogi oddechowe u nieprzytomnego poszkodowanego, który oddycha prawidùowo. Zapobiega zapadaniu siê jêzyka, co mogùoby spowodowaã niedro¿noœã dróg oddechowych oraz umo¿liwia ùatwe wydostanie siê treœci pokarmowej (np. podczas wymiotów) z jamy ustnej poszkodowanego.

• Úci¹gnij poszkodowanemu okulary.

• Klêknij obok poszkodowanego, upewnij siê, ¿e ma obie nogi wyprostowane.

• Umieœã ramiê bli¿sze Ciebie pod k¹tem prostym do tuùowia, zegnij w ùokciu, tak aby dùoñ byùa skierowana ku górze.

• Drugie ramiê przeùó¿ przez klatkê piersiow¹ i przyciœnij grzbiet dùoni poszkodowanego do jego policzka po swojej stronie.

• Drug¹ rêk¹ chwyã dalsz¹ nogê poszkodowanego tu¿ powy¿ej kolana i zegnij j¹ utrzymuj¹c stopê na podùo¿u.

• Trzymaj¹c przyciœniêt¹ dùoñ do policzka, poci¹gnij za zgiêt¹ nogê obracaj¹c poszkodowanego na swoj¹ stronê.

Ustaw le¿¹c¹ wy¿ej nogê, tak aby zarówno biodro, jak i kolano byùy zgiête pod k¹tem prostym.

• Odchyù gùowê upewniaj¹c siê, ¿e drogi oddechowe pozostaj¹ dro¿ne.

• Wsuñ dùoñ pod policzek, jeœli to konieczne, tak aby utrzymywaùa odgiêcie gùowy.

• Sprawdzaj regularnie oddech.

Przenoszenie zaka¿eñ • Mo¿liwoœã przeniesienia infekcji w trakcie próby resuscytacji staje siê wspóùczeœnie êródùem niepokoju, szczególnie przed wirusem zapalenia w¹troby typu B (powoduj¹cego uszkodzenie w¹troby) i ludzkiego wirusa niedoboru odpornoœci (HIV), bêd¹cego przyczyn¹ AIDS. Pomimo czêstego wykonywania zabiegów resuscytacyjnych nie opisano przypadków zaka¿enia wirusem zapalenia w¹troby ani HIV bêd¹cych rezultatem prowadzenia oddechów ratowniczych.

• Ryzyko przeniesienia chorób wzrasta, jeœli dojdzie do kontaktu zainfekowanej krwi z uszkodzon¹ skór¹, na przykùad ran¹ lub obtarciem. Zaleca siê w czasie resuscytacji unikania kontaktu z krwi¹ oraz innymi pùynami ustrojowymi (jak plwocina, wydzielina z nosa, pot lub wymiociny). W takich sytuacjach mo¿na u¿yã chusty twarzowej lub maski kieszonkowej.

Chusteczki do nosa s¹ caùkowicie nieskuteczne i mog¹ uùatwiã przejœcie materiaùu zakaênego, znacznie zwiêkszaj¹c ryzyko infekcji.

Sprzêt do prowadzenia oddechów ratowniczych - Maska kieszonkowa • Maska kieszonkowa to przezroczysta maseczka u¿ywana do prowadzenia oddechów usta—maska.

• Ma ona zastawkê jednokierunkow¹, dziêki czemu powietrze wydychane przez poszkodowanego jest kierowane z dala od osoby udzielaj¹cej pomocy.

• Maska jest przezroczysta, aby wymioty lub krew poszkodowanego byùy widoczne. Niektóre maski maj¹ port pozwalaj¹cy na podù¹czenie tlenu.

• Zalecana jest technika dwurêczna, aby utrzymaã szczelnoœã pomiêdzy mask¹ a twarz¹ poszkodowanego.

- Chusty twarzowe • Chusty twarzowe maj¹ plastykow¹ lub silikonow¹ powùokê, oddzielaj¹c¹ usta poszkodowanego od ratownika.

15.2. URAZY KOÚCI I STAWÓW We wszystkich przypadkach zùamania koñczynê powinno siê unieruchomiã, i to w takiej pozycji, w jakiej chory j¹ trzyma, jako tzw. unieruchomienie transportowe Powinno ono likwidowaã bezpoœrednio gro¿¹ce niebezpieczeñstwa, jak i zapobiegaã powikùaniom, które mog¹ wynikaã w czasie przewo¿enia chorego do szpitala.

Do unieruchomienia takiego nie nale¿y zdejmowaã odzie¿y, a w przypadku takiej koniecznoœci zdejmowanie zaczynaã od zdrowej koñczyny.

Unieruchomienie polega na odpowiednim jej ustaleniu na sztywnym podùo¿u, aby odùamy nie przesuwaùy siê wzglêdem siebie. W celu unieruchomienia koñczyn stosujemy specjalne szyny, najczêœciej druciane tzw. szyny Kramera lub drewniane oraz szyny pneumatyczne.

W sytuacjach wyj¹tkowych mo¿na u¿yã ka¿dego materiaùu, np. kija, deseczki, linijki czy wrêcz przybanda¿owaã np. koñczynê górn¹ do tuùowia, a koñczynê doln¹, uszkodzon¹, do zdrowej.

Aby szyny nie uciskaùy, powinny byã starannie wyœcielone, np. wat¹, lignin¹, oraz doœã œciœle zabanda¿owane. Unieruchomienie powinno obejmowaã co najmniej dwa s¹siednie stawy, poni¿ej i powy¿ej miejsca zùamania, bez próby nastawienia zùamania.

W przypadku zùamania otwartego przed unieruchomieniem nale¿y naùo¿yã jaùowy opatrunek

Dobre unieruchomienie nie tylko zapobiega przesuwaniu siê odùamów kostnych wzglêdem siebie, lecz równie¿ likwiduje ból w miejscu zùamania. Unieruchomion¹ koñczynê nale¿y uùo¿yã nieco wy¿ej, aby zapobiec narastaniu obrzêku.

Podobnie postêpujemy w zwichniêciach stawu. Nastawienie zwichniêcia w ka¿dym przypadku powinno byã poprzedzone wykonaniem zdjêcia radiologicznego.

15.3. URAZY KRÆGOS£UPA Chorzy nieprzytomni, u których okolicznoœci wypadku nasuwaj¹ podejrzenie uszkodzenia krêgosùupa (upadek z wysokoœci), najczêœciej wymagaj¹ specjalistycznej pomocy medycznej.

Przy udzielaniu pierwszej pomocy wa¿ne jest zapewnienie choremu prawidùowego oddechu.

Chorzy przytomni skar¿¹ siê najczêœciej na ból uszkodzonego odcinka krêgosùupa. Konieczne jest obejrzenie bolesnego miejsca bez zmiany pozycji ciaùa. Stùuczenia, otarcia naskórka lub znieksztaùcenia tej okolicy na ogóù potwierdzaj¹ te podejrzenia. Udzielaj¹c pomocy rannemu nale¿y pamiêtaã, aby chorych przysypanych, np. gruzem, rusztowaniem, czy innymi przedmiotami, nie wyci¹gaã spod przedmiotów, a raczej przedmioty te z niego zdj¹ã.

Udzielaj¹c pomocy rannemu, me wolno unosiã go za gùowê i biodra, czy barki i biodra, poniewa¿ mo¿e to spowodowaã przesuniêcie uszkodzonych krêgów i uszkodzenie rdzenia.

Chorego nale¿y przesun¹ã na nosze, drzwi, deskê, najlepiej w kilka osób, bez zmiany pozycji ciaùa. W przypadku podejrzenia uszkodzenia szyjnego odcinka krêgosùupa, gùowa powinna byã obùo¿ona z boku np. woreczkami z piaskiem i przybanda¿owana przez czoùo do podùo¿a.

Podobnie powinny byã przybanda¿owane barki, a w przypadku piersiowego czy lêdêwiowego odcinka krêgosùupa banda¿ujemy równie¿ miednicê i podudzia. Pod kolana mo¿na podùo¿yã zwiniêty w rulon koc, aby uniemo¿liwiã ruchy obrotowe ciaùa w czasie transportu. Chorego najlepiej przewoziã do szpitala w pozycji na plecach, na twardym podùo¿u. Nie wolno przekùadaã chorego z noszy na nosze, lecz transportowaã na noszach lub przedmiotach, na których zostaù uùo¿ony bezpoœrednio na miejscu wypadku, a¿ do chwili zbadania w szpitalu przez specjalistê. W czasie transportu trzeba dbaã o dro¿noœã dróg oddechowych, co jest szczególnie wa¿ne u chorych z pora¿eniami wszystkich koñczyn. U tych chorych odkrztuszanie i kaszel s¹ niemo¿liwe, dlatego w czasie transportu nale¿y chorego uùo¿yã gùow¹ w dóù. W przypadku zaburzeñ oddychania (u chorego wyst¹pi sinica) mo¿e byã potrzebne sztuczne oddychanie metod¹ usta-usta.

15.4 Z£AMANIA ÝEBER W zùamaniach izolowanych, bez uszkodzenia pùuc i naczyñ miêdzy¿ebrowych, stosujemy œrodki przeciwbólowe oraz zalecamy szybk¹ mobilizacjê chorych. W przypadku uszkodzenia pùuca z nastêpow¹ odm¹ mo¿e wystêpowaã dotkliwy ból w miejscu zùamania, nasilaj¹cy siê przy oddychaniu, z ograniczeniem ruchów klatki piersiowej po stronie uszkodzonej.

Czasem mo¿e wyst¹piã odma podskórna, mog¹ byã sùyszalne trzeszczenia, œwiadcz¹ce o skaleczeniu pùuca i gromadzeniu siê powietrza pod skór¹. Chorzy tacy wymagaj¹ niezwùocznego skierowania do szpitala.

15.5. ZRANIENIA Pierwsza pomoc przy zranieniach polega na: - zatamowaniu krwawienia (opanowaniu krwotoku) - zapobieganiu zaka¿eniu rany przez zaùo¿enie odpowiedniego opatrunku, - unieruchomieniu, jeœli zranienie dotyczy koñczyny, - mo¿liwie szybkim przekazaniu zranionego do szpitala.

Opanowanie krwotoku Ka¿da rana krwawi na skutek przerwania tkanek i uszkodzenia naczyñ krwionoœnych.

Krwawienie trzeba opanowaã przez odpowiednie uciœniêcie têtnicy palcem lub piêœci¹, uciœniêcie rany za pomoc¹ opatrunku uciskowego lub przez naùo¿enie opaski uciskowej.

Oczywiœcie sam ucisk nie wystarczy, je¿eli nie powstaù w ranie skrzep, który zatrzymuje krwawienie.

Doraêne zatrzymanie krwawienia jest mo¿liwe w wiêkszoœci uszkodzeñ du¿ych têtnic koñczyn za pomoc¹ uciœniêcia palcem lub piêœci¹ (dogùowowo od miejsca zranienia) do s¹siaduj¹cych z ni¹ koœci (w przypadku koñczyny dolnej bêdzie to ucisk têtnicy udowej do grzebienia koœci ùonowej na wysokoœci pachwiny; w koñczynie górnej — ucisk têtnicy ramiennej do trzonu koœci ramiennej). Umo¿liwia to nastêpnie, bez zbêdnej utraty krwi, zaùo¿enie opatrunku uciskowego.

W przypadku krwawienia z ¿yù lub z mniejszych i œrednich têtnic zakùada siê natychmiast opatrunek uciskowy. Polega on na poùo¿eniu bezpoœrednio na powierzchniê rany grubszej warstwy jaùowej gazy, nastêpnie waty, któr¹ mocno przybanda¿owujemy, najlepiej opask¹ elastyczn¹. W czasie zakùadania opatrunku uciskowego koñczynê nale¿y unieœã ku górze.

Ucisk nie mo¿e jednak byã zbyt silny, aby nie wywoùaù zasinienia lub zbledniêcia palców, które powinny pozostaã ró¿owe i ciepùe. Dobrze zaùo¿ony opatrunek uciskowy powinien zatrzymaã ka¿de krwawienie. Je¿eli ten opatrunek w miejscu zranienia nie zatrzymaù krwotoku, konieczny jest dalszy ucisk rêczny.

W przypadku niezwykle gwaùtownego krwawienia z takich têtnic, jak szyjna czy podobojczykowa, jedynym sposobem doraênego opanowania krwawienia mo¿e okazaã siê uciœniêcie palcem miejsca zranienia. W takiej sytuacji tylko bùyskawiczny transport na oddziaù chirurgiczny mo¿e uratowaã ¿ycie choremu. Jednoczeœnie nale¿y w miarê mo¿liwoœci zawiadomiã telefonicznie szpital.

15.6. ODMROÝENIA Odmro¿eniu ulegaj¹ przede wszystkim obwodowe czêœci ciaùa, jak uszy, nos, palce u r¹k i nóg. Odmro¿enie poprzedza szczypanie i pieczenie zagro¿onej czêœci ciaùa, która szybko staje siê zupeùnie nieczuùa i przybiera kredowobiaùe zabarwienie. Nieco póêniej zabarwienie okolicy zmienia siê na sinofioletowe oraz pojawia siê obrzêk. Nale¿y zaznaczyã, ¿e zmiany w tkankach rozwijaj¹ siê pod wpùywem zimna doœã wolno i ujawniaj¹ siê w peùni dopiero po kilku godzinach.

Pierwsza pomoc w przypadku odmro¿enia, zwùaszcza gdy odmro¿ona czêœã ciaùa jest jeszcze blada, polega na mo¿liwie szybkim przywróceniu w niej kr¹¿enia krwi. W tym celu stosujemy szybkie ogrzanie uszkodzonej koñczyny w k¹pieli wodnej o coraz wy¿szej temperaturze. Rozpoczynamy ogrzewanie wod¹ o temperaturze 25—30°C, aby po kilkunastu minutach zwiêkszyã j¹ a¿ do 38—40°C. Ogrzewanie nale¿y stosowaã do czasu, gdy tkanki uzyskaj¹ odpowiedni¹ temperaturê. Po k¹pieli mo¿na odmro¿one miejsca lekko nacieraã niewielk¹ iloœci¹ 70% alkoholu etylowego a¿ do zaró¿owienia skóry. Nastêpnie trzeba

naùo¿yã jaùowy opatrunek z grub¹ warstw¹ waty i z ciepùo owiniêtymi koñczynami odwieêã chorego do szpitala.

Jeœli w warunkach polowych nie ma mo¿liwoœci wykonania takiej k¹pieli ogrzewaj¹cej, to nale¿y zastosowaã krótkotrwaùy, delikatny masa¿, u¿ywaj¹c niewielkiej iloœci 70% alkoholu etylowego, a nastêpnie naùo¿yã gruby opatrunek ochronny. Odmro¿onych okolic nie wolno nacieraã œniegiem lub zimn¹ wod¹, jak to niegdyœ zalecano, poniewa¿ mo¿e to przynieœã wiêcej szkody ni¿ po¿ytku w wyniku uszkodzenia zmarzniêtych tkanek.

15.7. SZOK WISZENIA (Suspension trauma) Upadek z wysokoœci czêsto oprócz konsekwencji mechanicznych mo¿e powodowaã zaburzenia fizjologiczne wynikaj¹ce z bezwùadnego wiszenia w uprzê¿y. Wiszenie w uprzê¿y przez dùu¿szy czas, wg dr David Merchant (http://skyworkers.info), samo w sobie nie powoduj¹c ¿adnego szoku prowadzi niejednokrotnie do œmierci. Przyczyn¹ tego jest jedyna reakcja fizyczna – omdlenie – które, w pewnych konkretnych warunkach, mo¿e mieã katastrofalne skutki.

Serce czùowieka charakteryzuje siê tym, ¿e potrafi wpompowaã krew w têtnice, ale nie umie odpompowaã jej z ¿yù. Tak wiêc podczas stania, grawitacja œci¹ga krew do nóg, natomiast serce w ¿aden sposób nie jest w stanie temu zapobiec. Natura przygotowaùa wyjœcie z tej sytuacji prowadz¹c naczynia krwionoœne w nogach przez miêœnie szkieletowe. W czasie pracy miêœni krew jest odpompowywana z powrotem do górnej czêœci ciaùa. Jest to tzw. efekt pompy ¿ylnej, który caùkowicie zale¿y od poruszania nogami. W przypadku, gdy nogi pozostaj¹ nieruchome, grawitacyjnie mo¿e do nich wpùyn¹ã du¿a iloœci krwi, a zatem w obiegu pozostanie jej niewiele. W konsekwencji najwiêkszy konsument tlenu w naszym ciele – mózg – dostanie go za maùo.

Dla systemu kr¹¿enia nie ma ró¿nicy miêdzy utrat¹ krwi a zebraniem siê jej w jednym miejscu. Wraz ze spadkiem ciœnienia krwi w mózgu wzrasta têtno i czêstotliwoœã oddechu, co ma na celu uzupeùnienie niedoboru tlenu w mózgu. Efekt jednak jest odwrotny do zamierzonego, poniewa¿ równie¿ do nóg dociera wiêcej krwi. W koñcu ciœnienie krwi w mózgu spada poni¿ej krytycznego poziomu i pojawia siê omdlenie. Nastêpuje wówczas bardzo wolne tempo pracy serca a do tego w nogach gromadzi siê bezczynnie du¿a iloœã krwi – która przecie¿ powinna transportowaã tlen. System natleniania staje siê potwornie niewydajny. Mózg, pozbawiony tlenu, obumiera. Biegu wypadków nie mo¿na zatrzymaã, jeœli nie uniesie siê nóg lub nie zaktywizuje miêœni nóg. Proces ten, od peùnej przytomnoœci do caùkowitej nieœwiadomoœci, mo¿e trwaã jedyne 20 minut. Wystarczy, ¿e nogi zwisaj¹ i nie s¹ u¿ywane. Tak wiêc szok zwi¹zany z wiszeniem mo¿e byã œmiertelny.

Krew zebrana w nogach oprócz tego, ¿e jest niewystarczaj¹co natleniona, dodatkowo z czasem staje siê coraz bardziej toksyczna. Jej gwaùtowny powrót do górnej czêœci ciaùa (w przypadku œci¹gniêcia osoby poszkodowanej na ziemiê) mo¿e spowodowaã zaburzenia pracy nerek i zatrzymanie akcji serca. Jeœli osoba taka przez dùu¿szy czas byùa nieprzytomna, istniej spore ryzyko œmierci po jej uratowaniu lub w ci¹gu kilku nastêpnych dni. Ofiarê szoku nale¿y przywracaã do pozycji poziomej stopniowo tak, aby jej caùkowite poùo¿enie zajêùo co najmniej 30 minut. Stoi to w sprzecznoœci z normalnym traktowaniem omdleñ. Istnieje zatem ryzyko, ¿e osoba udzielaj¹ca pomocy poszkodowanemu nie przeprowadzi nale¿ytego postêpowania bez wczeœniejszej informacji o jego stanie. Warunkiem powodzenia akcji ratunkowej jest wùaœciwe rozpoznanie.

Szok zwi¹zany z wiszeniem nie dotyczy osób siedz¹cych, poniewa¿ uda s¹ poziomo i dziaùanie grawitacji jest ograniczone – a zatem osoby pracuj¹ce w dostêpie linowym na sztywnych siedzeniach (ùaweczkach) s¹ bezpieczne. Pracuj¹c bez ùaweczki wskazanym jest posiadanie odpowiednich regulowanych pêtli, które w razie zawiœniêcia zakùada siê pod kolanami i przyczepia do lon¿y przy uprzê¿y. Pozwala to na uniesienie kolan do pozycji

siedz¹cej i znaczne opóênienie pojawienia siê objawów szoku. Badania pokazuj¹, ¿e czas mo¿e wydùu¿yã siê nawet do 50 minut. Problem polega na tym, ¿e takie „siadanie” jest mo¿liwe jedynie w uprzê¿y podczepianej z przodu. Osoba pracuj¹ca w uprzê¿y podczepianej z tyùu czêsto ma trudnoœci z dosiêgniêciem lon¿y, ¿eby podczepiã pêtlê pod kolana. Ponadto wiszenie w uprzê¿y podczepianej z tyùu, w przypadku omdlenia, mo¿e prowadziã do zablokowania dróg oddechowych, i tragicznych tego konsekwencji.

Udzielanie pierwszej pomocy polega w pierwszej kolejnoœci sprowadzeniu ofiary na ziemiê tak szybko, jak to mo¿liwe. Jeœli z jakichœ powodów byùoby to niemo¿liwe nale¿y unieœã kolana ofiary w ci¹gu pierwszych 5 minut u¿ywaj¹c do tego celu specjalnego lub zaimprowizowanego sprzêtu. W przypadku utraty przytomnoœci nale¿y chroniã drogi oddechowe. Po zwiezieniu poszkodowanego na ziemiê nale¿y utrzymywaã go w pozycji siedz¹cej i zapewniã maksymalny dopùyw tlenu. Ratowanego nie nale¿y nawadniaã, jeœli nie doszùo do znacz¹cej utraty pùynów. Osoby zawieszone dùu¿ej ni¿ 10 minut powinny zostaã przetransportowane do szpitala, pozostaùe osoby powinny byã utrzymywane w pozycji siedz¹cej przez 30 minut i obserwowane.

Z uwagi na szok zwi¹zany z zawiœniêciem na linie zasadne jest stosowanie uprzê¿y z przednim zaczepieniem. Uùatwiaj¹ one samodzielny ratunek i przyjêcie pozycji zapobiegaj¹cej szokowi. Zaczepienie z tyùu zmniejsza natomiast ryzyko wyst¹pienia urazu krêgosùupa. Wedùug normy EN361 4.2 zaczepienie musi znajdowaã siê powy¿ej œrodka ciê¿koœci, z przodu lub z tyùu. Miêdzynarodowe normy ISO równie¿ dopuszczaj¹ oba typy uprzê¿y.

KURS – UPRAWNIENIA DO PRACY NA WYSOKOÚCI Z UÝYCIEM SPRZÆTU ALPINISTYCZNEGO

Zajêcia praktyczne na œciance ZERWA; Zajêcia teoretyczne w siedzibie SIMP-u W-w ul. Piùsudskiego 74; Wspóùorganizatorem kursu jest NOT (Naczelna Organizacja Techniczna) – SIMP (Stowarzyszenie In¿ynierów Mechaników Polskich) Koszt ok. 400 zù.

Od czerwca 2006 roku Oœrodek Doskonalenia Kadr Stowarzyszenia In¿ynierów i Techników Mechaników Polskich wdro¿yù i stosuje system zarz¹dzania jakoœci¹ zgodny z norm¹ PN-EN ISO 9001:2001. Urz¹d Dozoru Technicznego UDT–CERT przyznaù Oœrodkowi certyfikat nr CSJ/308/2006/11 w zakresie komisji energetycznych, szkoleñ specjalistycznych ( w tym szkolenie ze stosowania technik alpinistycznych w pracach na wysokoœci), konferencji naukowo-technicznych i seminariów

LITERATURA 1. Buchman K., Sùowiñski Z.: Metodologia prowadzenia akcji ratowniczej w szybie z zastosowaniem technik alpinistycznych w warunkach górniczych – praca nie opublikowana.

Wrocùaw 1983 r.

2. Fasulo D. J.: Wspinaczka - Asekuracja i autoratownictwo. Eremis, Warszawa 2004 r.

3. Fyffe A., Peter I.: Podrêcznik wspinaczki; Galaktyka, £ódê 1999 r.

4. Katalogi firmy PETZL. 5. Katalogi firmy SINGING ROOCK 6. Lewis P. S.,Cauthorn D.: Wspinaczka – Ze œcianki na œcianê. Eremis, Warszawa 2001 r.

7. Lwow A.: Liny alpinistyczne. Sudety, Opole 1992 r.

8. Sonelski W.: Sztuka wi¹zania wêzùów. Stapis, Katowice 1995 r.

9. Sonelski W.: W skale – zasady alpinizmu. Biblioteka bularza, Gliwice 1987 r.

10. Sprzêt i odzie¿. Jaskinie nr 4/1998 r 11. Stibranyi G.: Zaklady jednolanowej techniky. Slavenska speleologicka spolecnost; Technicka Komisia, Liptovsky Mikulas 1985 r.

12. Gùowacz S., Pohl W.: Jak wspinaã siê na skaùy. Bellona, Warszawa 1999 r.

13. Perry G.: Wêzùy. Bellona, Warszawa 2006 r.

14. Luebben C.: Wspinaczka w skale. Galaktyka, £ódê 2004 r.

14. Drajdon D., Hanson K.: Góry – wolnoœã i przygoda. Galaktyka, £ódê 1997 r.

15. Goùkowski M.: Alpinizm przemysùowy. Magazyn górski, Nr. 43/2007 r.

16. Janicki K. red.: Domowy poradnik medyczny. PZWL, Warszawa 2001 r.

17. Handly A. i inni: Podstawowe zabiegi resuscytacyjne i automatyczna defibrylacja zewnêtrzna. Europejska Rada Resuscytacji, 2006 r.

18. Zwoliñski S.: W podziemiach tatrzañskich. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1961 r.

19. Portal Komisji Taternictwa Jaskiniowego Polskiego Zwi¹zku Alpinizmu  http://sktj.pl/ Epimenides – Cave Page 20. Forum poœwiêcone technikom dostêpu linowego w Polsce:  http://skyworkers.info