Pocz tki saneczkarstwa w galicji (1900 1914) by ciotas

PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie Kultura Fizyczna

2013, t. XII, nr 2

Paweá KRÓL* Waldemar NADOLSKI**

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) Streszczenie Saneczkarstwo po raz pierwszy na ziemiach polskich pojawiáo siĊ w Krakowie i Zakopanem na początku XX wieku, okoáo 1900 r. Inicjatorami rozwoju sportu saneczkowego byli prof. Henryk Jordan i dr Eugeniusz Piasecki, wówczas 28-letni absolwent medycyny Uniwersytetu JagielloĔskiego. Eugeniusz Piasecki byá kontynuatorem i zwolennikiem idei prof. Henryka Jordana. Zapoznaá siĊ z rozwojem róĪnych dyscyplin sportowych uprawianych w parku Jordana w Krakowie. Po studiach przebywaá krótko w Wiedniu. MáodoĞü spĊdziá w Zakopanem, gdzie prowadziá m.in. Zakáad Ortopedyczny, w którym realizowaá gimnastykĊ higieniczną. W sierpniu 1900 r. wygáosiá prelekcje na temat rozwoju sportu, taternictwa i turystyki w kurorcie, opublikowane w miejscowej prasie. Sáowa kluczowe: Galicja, kultura fizyczna, saneczkarstwo, początki saneczkarstwa.

Eugeniusz Piasecki w kolejnym referacie w grudniu 1900 r. O sporcie Ğniegowym wskazaá na prawdziwego pioniera saneczkarstwa w Polsce – prof. Henryka Jordana, który u podstawy kopca KoĞciuszki w Krakowie zjeĪdĪaá na saneczkach wraz z máodzieĪą rzemieĞlniczą: po gáadko ujeĪdĪonej powierzchni Ğniegu caáy szereg maáych saneczek sunie wáasnym ciĊĪarem, niezaprzĊĪony w konie. Na kaĪdej siedzi jeden lub kilku ludzi i hamuje szalony pĊd, dotykając ziemi koĔcami stóp1.

Artykuá dra Eugeniusza Piaseckiego zainspirowaá elitĊ zakopiaĔskiej spoáecznoĞci do podjĊcia staraĔ o utworzenie stowarzyszenia sportowego w uzdrowisku. Pierwsze próby zorganizowania w lutym 1901 r. klubu sportowego, podjĊte przez Związek Przyjacióá Zakopanego, byáy nieudane2. Dopiero w listopadzie tego roku zaáoĪono Towarzystwo Sportowe w Zakopanem, które zajĊáo siĊ * ** 1 2

Dr, Wydziaá Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Dr, PaĔstwowa WyĪsza Szkoáa Zawodowa w Nowym Sączu. E. Piasecki, O sporcie Ğniegowym, „Przegląd ZakopiaĔski” 1900, nr 50, s. 463. Do zwolenników sportu!, „Przegląd ZakopiaĔski” 1901, nr 4, s. 28; nr 5, s. 37.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

gáównie urządzaniem Ğlizgawki. W 1902 r. praktykowano równieĪ jazdĊ na saneczkach: amatorów zimowych zabaw na powietrzu nie brak w Zakopanem. Garstka ich urządziáa sobie zjeĪdĪanie na saneczkach z góry. Wybrano jednak miejsce (w Modrzejowie) tak dalece niefortunne, Īe w jednym tygodniu nastąpiáo 5 wypadków3.

Krótko jednak trwaáa oĪywiona dziaáalnoĞü Towarzystwa Sportowego – pod koniec 1902 r. znacznie ograniczyáo swoją aktywnoĞü z powodu wyjazdu z Zakopanego jego inicjatora Jana SzymaĔskiego4. O rozwoju sportów zimowych w Zakopanem w 1903 r. informowaá korespondent „Nowej Reformy”: od dwóch lat bawi tu przez zimĊ mnóstwo pierwszorzĊdnych rodzin polskich, wolą tu jechaü niĪ za granicĊ. Wyrobiáo siĊ Īywe poĪycie towarzyskie, zakwitáy sporty zimowe, a w szczególnoĞci sport saneczkowy. MoĪe nigdzie w Europie nie ma tak wspaniaáego toru na saneczki szwajcarskie, jak na przestrzeni z KuĨnic do Muzeum ChaáubiĔskiego i dalej. Hrabia Zamoyski, nader Īyczliwie usposobiony dla tegoĪ sportu, zamierza, jak sáyszymy, urządziü w jak najkrótszym czasie odpowiedni tor z KuĨnic, aby sankarze i nadobne sankarki nie byli naraĪeni na wymijanie wozów i ewentualne wypadki5.

Dopiero okoáo 1905 r. pierwsze sanki sportowe sprowadzono do Lwowa. Popularyzacją tej dyscypliny od 1906 r. zajĊáo siĊ Towarzystwo Zabaw Ludu i MáodzieĪy (przeksztaácone póĨniej w Towarzystwo Zabaw Ruchowych). Zorganizowaáo ono 14 stycznia 1906 r. pierwsze we Lwowie zawody saneczkowe6. W kolejnych latach organizacją zawodów saneczkowych we Lwowie zajmowaáy siĊ stowarzyszenia i kluby sportowe, m.in. AZS, „Czarni”, „PogoĔ” i „Znicz”. Spotkania piákarskie sportowców lwowskich w Krakowie w czerwcu i wrzeĞniu 1906 r. oraz patronat sportowy Henryka Jordana nad tymi oĞrodkami zaowocowaáy rozwojem kilku dyscyplin sportowych w grodzie Kraka, w tym m.in. saneczkarstwa. Redaktor krakowskiego „Czasu” w listopadzie 1907 r. pisaá: „Cracovia” ma wnieĞü na rĊce pana prezydenta memoriaá w sprawie rozwiniĊcia sportu zimowego w Parku dra Jordana, moĪna siĊ spodziewaü, Īe miasto nie odmówi poparcia máodym zwolennikom sportu. BĊdzie tu chodziáo o wyasygnowanie niewielkiej kwoty na sprawienie saneczek i „rennwolfów”7 do Parku, a jestem przekonany, Īe znajdzie siĊ wiele osób, którzy na ten cel nie poskąpią datków i przyjdą z pomocą materialną8.

Autor artykuáu zapewniá, Īe w niedáugim czasie, staraniem „Cracovii”, jedna z firm krakowskich zaprezentuje róĪnego rodzaju saneczki systemu „Lappland”, w tym i rennwolfy9.

3 4 5 6 7 8 9

„Przegląd ZakopiaĔski” 1902, nr 10, s. 96. „Przegląd ZakopiaĔski” 1902, nr 50, s. 474. Z pod Giewontu, „Nowa Reforma” 1903, nr 34, s. 1. „Kurjer Lwowski” 1906, nr 12, s. 3; „Sáowo Polskie” 1906, nr 19, s. 5. Rennwolfy – „wilki” to odmiana saneczek, na których jazda odbywaáa siĊ w pozycji stojącej. „Czas” 1907, nr 276, s. 3. TamĪe.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

W Sokalu na Woáyniu, w jednym z wiĊkszych miast Galicji, máodzieĪ gimnazjalna uprawiaáa saneczkarstwo juĪ zimą 1907/1908 r. Szkoáa zakupiáa dwoje sanek na 6 i 4 osoby10. W 1909 r. uczniowie uprawiali saneczkarstwo na wzgórzach nad Bugiem. Gimnazjum dysponowaáo oĞmioma saneczkami, w tym szeĞcioma typu rennwolf11. Sport saneczkowy na początku XX wieku rozwinąá siĊ takĪe w Bielsku (Bielitz), które byáo zamieszkiwane gáównie przez ludnoĞü niemiecką12. W roku szkolnym 1907/1908 w sprawozdaniu szkolnym Gimnazjum w Bielsku odnotowano po raz pierwszy fakt, Īe máodzieĪ chĊtnie korzystaáa z jazdy saneczkami. Nie wiadomo, czy te pierwsze próby saneczkarskie wĞród máodzieĪy byáy wynikiem wspóápracy z bielską sekcją Beskidensverein zaáoĪoną w 1907 r., chociaĪ wiele na to wskazuje. Owa sekcja, a wáaĞciwie Zimowy Klub Sportowy (Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines) propagujący sporty zimowe, gáównie narciarstwo – prowadziá dziaáalnoĞü wĞród Ğląskich i maáopolskich Niemców13. Sport saneczkowy w Galicji zacząá siĊ rozwijaü równieĪ w innych miejscowoĞciach. W 1908 r. saneczkarstwo uprawiano w Zakopanem na stokach Gubaáówki. Miaáo to związek z dziaáalnoĞcią ZakopiaĔskiego Oddziaáu Narciarzy Towarzystwa TatrzaĔskiego i jego wspóázaáoĪyciela Mariusza Zaruskiego, który czyniá starania o wybudowanie w Zakopanem toru bobslejowego14. Do Zakopanego na początku lutego 1909 r. przybyáa ponad 100-osobowa wycieczka „ogniska nauczycielskiego” z Krakowa. Wycieczka poáączona byáa z uprawianiem sportów zimowych, w tym i saneczkarstwa15. Zainteresowanie pobytem w Zakopanem rosáo zwáaszcza w okresie Ğwiątecznym. W trakcie Ğwiąt BoĪego Narodzenia w 1909 r. do Zakopanego przybyli sportowcy z róĪnych stron Polski, uroki kurortu doceniáa prasa: dla amatorów sportu saneczkowego nie brak w Zakopanem dáugich i urozmaiconych terenów, o wielkim niejednokrotnie spadzie. Na Gubaáówce, dziĊki subwencji Krajowego Związku Turystycznego, utrzymywany jest staáy tor saneczkowy, który tak pod wzglĊdem swej dáugoĞci, jak i doskonaáoĞci poáoĪenia nie ustĊpuje najlepszym torom zagranicznym16.

10 11 12

13 14

15 16

II sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1907/08, Sokal 1908, s. 8. III sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1908/09, Sokal 1909, s. 8. Na podstawie: Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912, ludnoĞü Bielska mówiąca w domu jĊzykiem niemieckim stanowiáa 81,5% wszystkich mieszkaĔców Bielska. Podobne szacunki podawano w polskiej prasie, przyznając, Īe w Bielsku w 1910 r. mieszkaáo tylko 13% Polaków: „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 291, s. 7. Jahresbericht des k. k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1907/08, Bielitz, s. 49. K. Szujecki, Początki sportów zimowych, Ĩródáo: http://www.sportowahistoria.pl/index.php/10artykuy/sport/108-pocztki-sportow-zimowych [stan z 12.02.2012]. „Kurjer Lwowski” 1909, nr 40, s. 3. „NowoĞci Illustrowane” 1909, nr 52, s. 7.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Ponadto saneczkarstwo uprawiano rekreacyjnie jak i coraz czĊĞciej wyczynowo na drodze do KuĨnic.

Fot. 1. Wycieczki narciarskie i saneczkowe do KuĨnic i Kalatówek w 1909 r. w Zakopanem ħródáo: „NowoĞci Illustrowane” 1909, nr 52, s. 7.

Nieco póĨniej saneczkarstwo dotaráo do Krynicy. Staáo siĊ to za sprawą czáonków lwowskiego Karpackiego Towarzystwa Narciarskiego, którzy w latach 1907–1910 wĊdrowali na nartach w paĞmie Jaworzyny i Radziejowej. Byli oni jedynymi w tym czasie narciarskimi „odkrywcami” gór w okolicach Krynicy. Byü moĪe saneczkarstwo po raz pierwszy zagoĞciáo tam w 1909 r.17 Uprawiane byáo na okolicznych wzniesieniach. Rozkwit sportów zimowych w kurorcie, w tym i saneczkarstwa, nastąpiá dziĊki doprowadzeniu linii kolejowej do Krynicy w 1911 r., dziaáalnoĞci prelekcyjnej m.in. Kazimierza Hemmerlinga i inicjatywie tamtejszego lekarza, wáaĞciciela Zakáadu Hydropatycznego, dra Henryka Ebersa18. Dopiero pod koniec 1909 r. w Krakowie urządzono tor saneczkowy o dáugoĞci 700 m na Woli Justowskiej. Jego wadą byáa zbyt duĪa odlegáoĞü od centrum 17

W. Nadolski, Wychowanie fizyczne i sport na Ziemi Sądeckiej w latach 1867–1918, Nowy Sącz 2007, s. 161–163. Od wielu lat powszechnie uwaĪa siĊ KrynicĊ za kolebkĊ saneczkarstwa w Polsce, co jednak nie jest prawdą. Informacje te pochodzą z wielu stron internetowych. Ich Ĩródáem mogáy byü m.in. nieprawdziwe informacje oraz báĊdna interpretacja samego artykuáu pt. 70-letnie tradycje saneczkarstwa, „Dziennik Polski” 1979, nr 29, s. 6, omawiającego początki sportu saneczkowego w naszym kraju. Nieprawdziwa jest informacja, Īe pierwsza sekcja saneczkowa powstaáa w 1909 r. Byü moĪe autor artykuáu miaá na myĞli Towarzystwo Saneczkowe w Krakowie. Przed I wojną Ğwiatową Īaden klub czy stowarzyszenie sportowe nie posiadaáo odrĊbnej sekcji saneczkowej. Funkcjonowaáy one w ramach sekcji sportów zimowych lub sekcji narciarskich. W. Nadolski, Wychowanie fizyczne…, s. 161–163.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

miasta, a przewoĪenie saneczek np. w tramwaju bez dodatkowej opáaty byáo niedozwolone. Projektowany byá równieĪ kolejny tor w Krakowie o dáugoĞci 350 m na Sikorniku. Pierwszy z wymienionych torów powstaá z inicjatywy bliĪej nieokreĞlonego Towarzystwa Saneczkowego, drugi miaá powstaü ze Ğrodków Związku Turystycznego. W związku z tym „Cracovia” zrezygnowaáa z wybudowania wáasnego toru saneczkowego, takĪe z powodu wysokich kosztów inwestycji19. W 1909 r. w okolicach Bielska drewniana chata (Rodelhütte lub Stefanka) na szczycie Koziej Góry (683 m n.p.m.) zostaáa zaadaptowana przez Komitet Popierania Ruchu Turystycznego na potrzeby sportu saneczkowego i udostĊpniona amatorom sportów zimowych, którzy zimą mogli znaleĨü tu doskonaáe warunki do uprawiania saneczkarstwa.

Fot. 2. Schronisko na Koziej Górze (Rodelhütte) i początek toru saneczkowego przed I wojną Ğwiatową ħródáo: T. Biesik, Schroniska górskie na starej pocztówce i fotografii, Beskid Maáy, ĝląski i ĩywiecki, Bielsko-Biaáa 2004.

Przy samym schronisku usytuowany byá początek toru saneczkowego, koniec zaĞ znajdowaá siĊ przy restauracji Emmerhof w CygaĔskim Lesie. Sanki moĪna byáo wypoĪyczyü w schronisku i zjechaü aĪ do restauracji, skąd transportowane byáy z powrotem do schroniska. CaáoĞü trasy liczyáa od 2300 do 3000 m, nieĞcisáoĞü spowodowana byáa tym, Īe róĪne Ĩródáa podawaáy rozbieĪne informacje o dáugoĞci toru20. Z pewnoĞcią tor byá jednym z dáuĪszych obiektów w tym czasie, na których startowali polscy zawodnicy. W 1910 r. prasa lwowska 19 20

„Przegląd Sokoli” 1909, nr 23, s. 4. Kozia Góra, czyli schronisko na Stefance, Ĩródáo: http://www.kozia.pl/historia.html [stan z 12. 02.2012]; Czy tor saneczkowy w CygaĔskim Lesie musi niszczeü?, Ĩródáo: http://bielskobiala. gazeta.pl/bielskobiala/1,88025,7820774,Czy_tor_saneczkowy_w_Cyganskim_Lesie_musi_niszczec .html#ixzz2LeOiYvsY [stan z 12.02.2012].

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

informowaáa o odbywających siĊ tam zawodach. Wedáug relacji tor liczyá wówczas 2300 m i posiadaá siedem ostrych krzywizn. W zawodach startowaáo 81 zawodników, w tym równieĪ polscy zawodnicy. W zawodach jedynek panów najlepszy rezultat wynosiá 4.11, wĞród kobiet 5.54. Najlepsza dwójka osiągnĊáa rezultat 4.06,4, drugie miejsce w tej konkurencji zajĊli Polacy z czasem 4.20. Niestety prasa nie podaáa nazwisk ani zwyciĊzców zawodów, ani startujących w nich sportowców polskich. Podsumowano jednak, Īe tor zbudowany byá wedáug najnowszych wymogów sportowych, „nadający sposobnoĞü do emocyjnej a bezpiecznej jazdy”21. TakĪe w Zakopanem sezon saneczkowy 1910 r. znajdowaá siĊ w peáni, sanki i narty mkną jedne za drugimi, a nie brak na nich oprócz máodych i uĞmiechniĊtych twarzy, takĪe i osób starszych, które równieĪ oddają siĊ temu sportowi22.

Na áamach „Kurjera Lwowskiego” korespondent gazety z Zakopanego wygáosiá apel, w którym stwierdziá, Īe sport saneczkowy bardzo siĊ rozwija, jak równieĪ jazda na „ski” i wobec tego warto by pomyĞleü o zaáoĪeniu fabryki wyrobu saneczek i nart w kraju, które teraz z Davos albo z Czech do nas wagonami sprowadzają. Sport saneczkowy rozszerza siĊ na caáy kraj, wiĊc zaspokojenie potrzeb tego sportu krajowym wyrobem byáoby najwáaĞciwsze, przez co wiele tysiĊcy koron pozostaáoby w kraju23.

Kraków od jesieni 1909 roku posiadaá tylko jeden tor saneczkowy, którego wáaĞcicielem byáo Towarzystwo Saneczkowe. Dla czáonków „Cracovii” udostĊpniaáo tor bezpáatnie w poniedziaáki, co byáo znacznym udogodnieniem, gdyĪ obiekt ten sporo kosztowaá, wstĊp dla obcych wynosiá 2 korony dziennie. Saneczkarze „Cracovii”, wspólnie z czáonkami krakowskiego AZS i krakowskiego koáa Karpackiego Towarzystwa Narciarskiego w okresie ferii Ğwiątecznych wyjechali do Zakopanego24, co zresztą skrupulatnie odnotowano w prasie: od tygodnia roją siĊ przylegáe Zakopanemu KuĨnice od saneczek i nart, na których liczni amatorzy naraĪają nogi i rĊce. Karnawaá zupeánie nie daje siĊ odczuwaü – wszyscy tak zajĊci saneczkami, wycieczkami, Īe ani czasu nie mają, ani ochoty do taĔca25.

AZS z Krakowa 27 lutego 1910 r. zorganizowaá kolejną wycieczkĊ saneczkowo-narciarską do Zakopanego. WziĊáo w niej udziaá 15 narciarzy i narciarek oraz kilku saneczkarzy. Warunki pogodowe byáy bardzo dobre. Saneczkarze nie 21 22 23

24 25

„Kurjer Lwowski” 1910, nr 91, s. 91. „Kurjer Lwowski” 1910, nr 55, s. 3. „Kurjer Lwowski” 1910, nr 81, s. 3; F. Dáugoszewski, Krajowa Szkoáa Koáodziejsko-Kowalska, „Ziemia Sądecka” 1914, nr 17, s. 4. Od roku szkolnego 1913/14 w grybowskiej Szkole Koáodziejsko-Kowalskiej wykonywano sanki, bobsleje i skeletony, które jakoĞcią nawet przewyĪszaáy wyroby zagraniczne, zdobywając wiele nagród w konkursach. „Kurjer Lwowski” 1910, nr 20, s. 7. „Kurjer Lwowski” 1910, nr 12, s. 2.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

spodziewali siĊ, Īe w Zakopanem zastaną tak dogodne warunki do uprawiania tego sportu: na Kalatówkach znaleziono Ğnieg doskonaáy i tu zostaáa czĊĞü narciarzy i saneczkarze, którzy przez caáy dzieĔ uĪywali na doskonaáych zjazdach do KuĨnic26.

Fot. 3. Wycieczka AZS z Krakowa do Zakopanego w 1910 roku, wyciąganie saneczek na Kalatówki ħródáo: „NowoĞci Illustrowane” 1910, nr 10, s. 13.

Sportowcy i amatorzy sportów zimowych w Krakowie w 1910 r. takĪe nie próĪnowali. Oblegane byáy zwáaszcza stoki Góry Ğw. Bronisáawy, Skaá PanieĔskich i Góry BielaĔskiej. O popularnoĞci tej dyscypliny zimowej Ğwiadczy choüby fragment tekstu z krakowskiego „Czasu”: dzieĔ w dzieĔ ciągną w te strony liczni amatorzy saneczek i nart, a droga wojskowa, prowadząca od fortu na Kopca KoĞciuszki, aĪ pod koĞcióá Norbertanek jest ulubionym terenem do zjazdów. Sport saneczkowy zna Kraków dopiero od dwóch lat, a dzisiaj sport ten liczy w Krakowie nie mniej zwolenników od footballu. Pod Kopcem KoĞciuszki znajduje siĊ codziennie co najmniej 150 saneczek, a poáoĪenie szosy na grzbiecie Góry Ğw. Bronisáawy pozwala na zjazdy nie tylko na szosie wojskowej doskonale w Ğnieg zaopatrzonej przez wozy, ale i na zjazdy w kierunku Wisáy i BáoĔ. Tu teĪ prócz saneczek prywatnych spotyka siĊ saneczki klubowe „Cracovii”, wĞród których tzw. „lenkev” wielosiedzeniowy, zbliĪający siĊ typem do bobsleja, budzi powszechną sensacjĊ27.

Saneczkarstwo w 1910 r. uprawiali równieĪ sportowcy innego krakowskiego klubu sportowego – „Wisáy”28. Na torze Towarzystwa Saneczkowego na Woli Justowskiej równieĪ notowano duĪy ruch sportowy. Zorganizowano zawody 26 27 28

„NowoĞci Illustrowane” 1910, nr 10, s. 13. „Czas” 1910, nr 46, s. 2. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 19, s. 5.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

bobslejowe. PodkreĞlano bardzo dobre wykonanie toru, lecz jako wadĊ wskazywano, Īe byá on raczej dostosowany do jazdy bobslejem niĪ saneczkami, gdyĪ na ostatnich 300 metrach nabieraáo siĊ znacznej prĊdkoĞci29. W 1911 r. sport saneczkowy w Ğrodowisku krakowskim uprawiali w dalszym ciągu sportowcy „Cracovii”, którzy uĪywali torów naturalnych w okolicy Krakowa i organizowali wycieczki do Zakopanego30. Zapewne korzystali równieĪ z toru na stokach kopca KoĞciuszki znajdującego siĊ w lasku zwanym potocznie Sikornikiem. Jego zalety podkreĞlaáa kolejna krakowska gazeta, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”: raz po raz zajeĪdĪają automobile i eleganckie pojazdy, z których wysiada máodzieĪ páci obojga, w biaáe opoĔcze sportowe odziana, i dĨwigając saneczki do sterowania tzw. „bobsleighy” pnie siĊ na szczyt wzgórka, skąd za chwile báyskawicznie zjeĪdĪają na dóá. To sport saneczkowy w Krakowie!31

MáodzieĪ II Gimnazjum w Nowym Sączu od początku braáa udziaá w wycieczkach Sekcji Narciarskiej nowosądeckiego Oddziaáu Towarzystwa TatrzaĔskiego „Beskid”, którego początki siĊgają 1906 roku. Oddziaá wáasne saneczki posiadaá juĪ w sezonie 1909/1910. DziĊki staraniu dyrekcji II Gimnazjum w Nowym Sączu, która w sezonie zimowym 1910/1911 zakupiáa znaczną liczbĊ saneczek do uprawiania sportów zimowych, uczniowie mogli rozwijaü swoje umiejĊtnoĞci nabywane podczas wycieczek TT „Beskid”32. Nic nie wspominano o organizowanych zawodach, uczniowie uprawiali saneczkarstwo, tylko zjeĪdĪając z pobliskich wzniesieĔ w okolicach Nowego Sącza33. WáaĞciwie jedyna wzmianka o początkach sportu saneczkowego w Nowym Sączu pochodziáa z artykuáu „Gazety Poniedziaákowej” z lutego 1911 r.: zima tegoroczna, choü krótka, zapisze siĊ jako pamiĊtna w historii sportów zimowych w naszym mieĞcie. W tym roku zaczĊto tu uprawiaü na wielką skalĊ sport saneczkowy, ignorując jednoczeĞnie ĞlizgawkĊ34.

Nowy Sącz nie posiadaá oczywiĞcie toru saneczkowego, zjazdy o dáugoĞci 1 km odbywaáy siĊ w niedalekim Zabeáczu (obecnie dzielnica Nowego Sącza) oraz we wsi Wysokie, oddalonej od miasta okoáo 7 km35. Saneczkarstwo uprawiano w roku szkolnym 1910/1911 równieĪ w gimnazjum przemyskim. ûwiczenia w jeĨdzie saneczkami odbywaáy siĊ pod kierunkiem instruktorów „Sokoáa”. ZajĊcia prowadzono na torze drogi fortecznej wsi Lipowice pod PrzemyĞlem36. 29 30 31 32

34 35 36

„Czas” 1910, nr 46, s. 2. „Czas” 1911, nr 92, s. 2. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 15, s. 4. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum II w Nowym Sączu za rok szkolny 1910/11, Nowy Sącz 1911, s. 53. Sprawozdanie z czynnoĞci Zarządu Oddziaáu Towarzystwa TatrzaĔskiego „Beskid” w Nowym Sączu za rok 1910, „PamiĊtnik Towarzystwa TatrzaĔskiego”, t. 32, Kraków 1911, s. XVIII. „Gazeta Poniedziaákowa” 1911, nr 9, s. 9. TamĪe. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum z wykáadowym jĊzykiem polskim w PrzemyĞlu za 1911 rok, PrzemyĞl 1911, s. 21.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

W sezonie zimowym 1910/1911 coraz wiĊcej miejscowoĞci galicyjskich rozwijaáo sport saneczkowy. Kolejną z nich byá Sambor, mimo Īe brakowaáo tam odpowiedniego toru saneczkowego, a dyrekcja gimnazjum nie widziaáa potrzeby zakupu sanek dla swych uczniów37. Ale saneczkarstwo byáo tam bardzo popularne, o czym Ğwiadczyáa korespondencja „Kurjera Lwowskiego”: sport ten ma swoich gorących zwolenników i gromadzi na stoku ulicy JagielloĔskiej, obok fary, wieczorami setki máodzieĪy obojga páci, która saneczkuje siĊ do póĨnej nocy bez przedsiĊbrania odpowiednich Ğrodków ostroĪnoĞci38.

MáodzieĪ cieszyĔskiego II Gimnazjum w roku szkolnym 1910/1911 uprawiaáa saneczkarstwo prawdopodobnie na torach bielskiego Beskidenverein. W kaĪdym razie saneczkarstwo w tej szkole cieszyáo siĊ znaczną popularnoĞcią, przewyĪszając zdecydowanie narciarstwo. SpoĞród wszystkich 306 uczniów II Gimnazjum 189 osób (ponad 61%) uprawiaáo saneczkarstwo. NajwiĊcej saneczkarzy wywodziáo siĊ z III klasy – 30, najmniej z VIII klasy – 8 uczniów39. RównieĪ máodzieĪ gimnazjalna z Rzeszowa w roku szkolnym 1910/1911 uprawiaáa saneczkarstwo mimo niedogodnego terenu. Uczniowie wykorzystywali pobliskie wzgórza na zjazdy saneczkami40. Saneczkarstwo uprawiano wówczas takĪe w Tarnowie, za tor saneczkowy sáuĪyáa aleja w ogrodzie strzeleckim. Sport saneczkowy w Gorlicach równieĪ zyskaá sobie znaczne grono zwolenników. W korespondencji prasowej podkreĞlano: w najbliĪszej okolicy miasta mamy dobry tor, toteĪ liczne rzesze máodzieĪy i starszych wĊdrują tam, by skorzystaü ze wspaniaáej zimy41.

W 1911 r. w dalszym ciągu Kraków, Lwów i Zakopane pozostawaáy gáównymi arenami sportu saneczkowego. DuĪą popularnoĞcią cieszyáa siĊ droga do KuĨnic w Zakopanem, która coraz czĊĞciej gromadziáa na starcie rzesze bobsleistów, rozwijających prĊdkoĞü okoáo 60 km/h. Byáo to o tyle niebezpieczne, Īe zjazdy odbywaáy siĊ w okolicy, w której odbywaá siĊ normalny ruch uliczny42. W roku szkolnym 1910/1911 máodzieĪ gimnazjum bielskiego coraz energiczniej uprawiaáa saneczkarstwo. Po raz pierwszy w sprawozdaniu szkoáy wymieniono udziaá uczniów poszczególnych klas w zawodach szkolnych. W caáym roku szkolnym saneczkarstwo w tej szkole uprawiaáo 323 uczniów. Zjazdy odbywaáy siĊ pod opieką tamtejszych nauczycieli. W zawodach máodzieĪowych odbywających siĊ 12 marca 1911 r. na torze Steffansruhe-Emmerhof zwyciĊĪyá Polatschek 37

38 39

40 41 42

Sprawozdanie kierownika filii c.k. Gimnazjum w Samborze za rok szkolny 1911/12, Sambor 1912, s. 61. „Kurjer Lwowski” 1911, nr 48, s. 4. Programm des Vereinigten k.k. Albrecht-Gymnasiums in Teschen fur das Schuljahr 1910/11, Teschen, s. 69. „Kurjer Lwowski” 1911, nr 81, s. 7. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 33, s. 7. „Kurjer Lwowski” 1911, nr 17, s. 4.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

z IV klasy. Trzecie miejsce zająá Hans Vetter z tej samej klasy, z kolei Schwarz z V klasy zająá równieĪ trzecie miejsce w jedynkach43. Kolejny tor saneczkowy w okolicy Bystrej i Bielska powstaá pod koniec 1911 r. Tor o dáugoĞci 5 km i szerokoĞci 3 m zostaá wykonany z inicjatywy dzierĪawcy schroniska Klementynki na Szyndzielni44. W tym czasie tor rozpoczynający siĊ na wysokoĞci 1110 m n.p.m. uznawany byá za jeden z najlepszych w kraju. Znajdowaá siĊ pod opieką Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines45. MáodzieĪ z Gimnazjum w Bielsku braáa udziaá w kolejnych zawodach saneczkarskich organizowanych przez Wintersportclub. Odbyáy siĊ one 18 lutego 1912 r. na torze SteffansruheEmmerhof. Alfred Feuerstein z IV klasy zająá trzecie miejsce, a Hans Vetter z V klasy równieĪ byá trzeci w jedynkach46. Powstające coraz czĊĞciej tory saneczkowe w Galicji przyczyniaáy siĊ do dalszego rozwóju sportu saneczkowego i bobslejowego. Na początku 1912 r. Lwów posiadaá oficjalnie trzy tory saneczkowe znajdujące siĊ pod zarządem sfer sportowych (TZR, „Lechii” i „Pogoni”), dwa tory znajdowaáy siĊ w Krakowie i Bielsku. Tylko jeden tor na Gubaáówce posiadaáo Zakopane, drugi w KuĨnicach byá zakazany dla uĪytku saneczkarzy, chociaĪ uĪytkowany „na dziko” przez amatorów tego sportu. Nic zatem dziwnego, Īe coraz czĊĞciej domagano siĊ wybudowania w Zakopanem toru saneczkowego z prawdziwego zdarzenia. Dotychczasowe zjazdy praktykowano z KuĨnic, Kalatówek oraz Doliny KoĞcieliskiej, ale w 1912 r. o Īadnym torze nie zdąĪono jeszcze pomyĞleü; naturalne zaĞ pochyáoĞci zgoáa nie utrzymane, urągają najprymitywniejszym wymogom bezpieczeĔstwa, bariery czy waáy ochronne w miejscach nawet groĨnych dla Īycia ludzkiego nie istnieją – co przy samowoli jednostek wjeĪdĪających koĔmi pod górĊ, oraz lekkomyĞlnoĞci ogóáu, tworzy chaos nie do opisania47.

WaĪnym wydarzeniem w rozwoju saneczkarstwa w Galicji w 1912 r. byáo zorganizowanie zawodów saneczkowych w kolejnej podkarpackiej miejscowoĞci – JaĞle. Nic nie wiadomo o istniejącym tam torze saneczkowym oraz o organizacji samych zawodów, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” podaá tylko zwyciĊzców poszczególnych konkurencji. W kaĪdym razie zawody z nagrodami byáy bardzo interesujące i zgromadziáy duĪą widowniĊ. W rywalizacji par zwyciĊĪyli L. Methówna z S. Siwikiem przed Steinhausówną z Z. Kosikiewiczem, 43 44

45 46 47

Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1910/11, Bielitz, s. 64–65. „Klementynka” to nazwa pierwszego schroniska na Szyndzielni nazywanej wtedy Kamitzer Platte (Kamienicka Páyta), wybudowanego w 1895 roku. „Klementynka” spáonĊáa w momencie uroczystego otwarcia. PóĨniej powstaáo w 1897 roku schronisko pod Klimczokiem o wysokim standardzie pobytu. W pobliĪu schroniska, oprócz toru saneczkowego, znajdowaáa siĊ skocznia narciarska, co powodowaáo znaczną popularnoĞü obiektu. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 290, s. 7. Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1911/12, Bielitz, s. 47–48. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 4, s. 7.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

GoldschlaĪanką z Steinhausem oraz M. Kurzówną z S. Kostkiewiczem. Ogólne zawody dwójek mieszanych zakoĔczyáy siĊ równieĪ sukcesem L. Methówny z S. Siwikiem przed Steinhausówną z Z. Kosikiewiczem. Kolejne miejsca zajĊli: GoldschlaĪanka z Steinhausem, Patlówna z Kranzem, Haubenstockówna z Alscherem, Kurzówna z J. Kurzem48. W 1912 r. krakowskie wzgórza i tory saneczkowe, mniej lub bardziej oficjalnie oddane dla uĪytkowników saneczkarstwa, przeĪywaáy totalne oblĊĪenie: drogą ku Báoniom ciągną setki sportowców, aby uĪyü jazdy na saneczkach na Sikorniku… Specjalny teren sportowy stanowią Planty, milczącym zezwoleniem publicznoĞci zarezerwowane dla naszych milusiĔskich49.

W tym samym roku w Gimnazjum w Bochni z inicjatywy tamtejszego nauczyciela prof. dra Gofrona powstaá „klub saneczkowy”. Klub ten posiadaá 40 saneczek i 4 bobsleje, w czasie ferii zimowych organizowaá wyjazdy saneczkarskie do Zakopanego, KuĨnic, Kalatówek i Doliny KoĞcieliskiej. W okolicy Bochni we wsi Kopaliny na drodze w kierunku Limanowej máodzieĪ korzystaáa z toru saneczkowego, którego „pozazdroĞciáoby niejedno wiĊksze miasto”50. W 1912 r. saneczkarstwo uprawiano wáaĞciwie wszĊdzie, gdzie tylko byáy dogodne warunki terenowe i klimatyczne, m.in. w Oczkowie koáo ĩywca. Miaá tam miejsce zresztą bardzo groĨny wypadek, któremu ulegáa arcyksiĊĪna Maria Teresa, maáĪonka arcyksiĊcia Karola Stefana. Na szczĊĞcie operacja siĊ powiodáa i arcyksiĊĪna wróciáa do zdrowia. Ten wypadek pokazaá jednak, Īe sport saneczkowy, w którym czĊstym wypadkom ulegaáa máodzieĪ i dzieci, stanowiá duĪe niebezpieczeĔstwo takĪe dla dorosáych51. Prasa galicyjska bardzo czĊsto informowaáa o wielu ciĊĪkich wypadkach i kontuzjach zawodników uprawiających saneczkarstwo. Tragiczne wydarzenie miaáo miejsce w lutym 1913 r. w Zakopanem. W wyniku wypadku bobslejowego zginĊáa jedna osoba, a dwie zostaáy ranne52. Zjazdy saneczkowe i bobslejowe odbywaáy siĊ tam wbrew zakazowi, który na wniosek tamtejszej Sekcji Narciarskiej obowiązywaá od poprzedniego sezonu53. W Bielsku 28 stycznia 1913 r. odbyáy siĊ kolejne zawody saneczkarskie z udziaáem 9 uczniów tamtejszego gimnazjum. Jeden z nich, Artur Pustowka z III klasy zająá trzecie miejsce. Organizatorem zawodów byá Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines54. NastĊpne zawody zorganizowane zostaáy 2 lutego 1913 r. na torze Steffansruhe-Emmerhof. W konkurencji mĊskich jedynek zwyciĊĪyá Edmund Pechal z czasem 5.60 przed Oswaldem Antesem 5.14 48 49 50 51 52 53 54

„Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 6, s. 7. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 8, s. 4. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 9, s. 7. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 16, s. 4. „Kurjer Lwowski” 1913, nr 69, s. 3. „Kurjer Lwowski” 1913, nr 72, s. 4. Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1912/13, Bielitz, s. 68.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

i Juliusem Deutschem 5.20,5. W jedynkach kobiet wygraáa Grete Jacob z czasem 4.47 przed Hilde Kreis 7.10,5 i Louise Roy 10.28,5. Pierwsze miejsce w rywalizacji dwójek mĊskich zająá Gustav Kotschy z czasem 4.45, drugie miejsce zająá Franz Till – 4.58,5, a trzecie Erwin Traubner – 5.10,5. W konkurencji juniorów najlepszy okazaá siĊ Fritz Aschenbrenner z czasem 5.13,5 przed Arturem Pustowką 5.18,5 oraz Friedrichem Krakowskim 5.2555. Zawody saneczkarskie byáy organizowane co roku przez bielską SekcjĊ Sportową Towarzystwa Beskidzkiego. Zaletą toru Stefansruhe-Emmerhof byáo dobre przygotowanie dwóch torów do jazdy saneczkami56. Przed I wojną Ğwiatową w okolicach Bielska utworzono trzeci tor saneczkowy Josefsberg-Straconka, który równieĪ naleĪaá do Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines57. Ze szczytu Jozefsberg (Magurka) zjeĪdĪano w stronĊ Straconki, prowadziá tam zielony szlak, który aktualnie teĪ siĊ tam znajduje58. W 1913 r. zawody saneczkowe przeprowadzone zostaáy takĪe przez filiĊ Gimnazjum w Stryju. Odbyáy siĊ one w Strzaákowie, Skolem i Bolechowie. W zawodach braáo udziaá od 14 do 18 uczniów. Ich organizacją zajmowaá siĊ nauczyciel Bolesáaw Keim, kierownik gier i zabaw w tamtejszym Gimnazjum59. W 1913 r. w austriackiej prasie inĪ. Aleksander Bobkowski, jeden z zaáoĪycieli krakowskiego oddziaáu Karpackiego Towarzystwa Narciarzy i dziaáacz TatrzaĔskiego Towarzystwa Narciarzy, opisywaá sport zimowy w Galicji. Artykuá poĞwiĊciá gáównie roli Zakopanego w rozwoju sportów zimowych. Aleksander Bobkowski podkreĞliá, Īe dotąd odczuwalny byá brak sztucznych dobrze utrzymanych torów bobslejowych i saneczkowych. Zbyt strome wzgórza i páaskie równiny w Zakopanem utrudniaáy powstawanie takich torów. Kamieniste drogi leĞne i dobrze utrzymane drogi wiejskie z umiarkowanym spadkiem zostaáy zaadoptowane przez sportowców na potrzeby saneczkarstwa60. BudowĊ sztucznego toru saneczkowo-bobslejowego w Zakopanem zainicjowaá Wincenty Szymborski w paĨdzierniku 1910 r. PóĨniej sprawą budowy toru zajĊáa siĊ Sekcja Narciarska Towarzystwa TatrzaĔskiego. Projekt toru dla Sekcji (z Kalatówek do „KsiĊĪówki”) wykonaá Alojzy Jost w lutym 1911 r. Tor 55 56

59 60

„Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 6, s. 8. E. Tischler, Wintersport im Bielitz-Biala, „Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 7, s. 3–4. Die östlichen Beskiden im Gebiet der Sektion Bielitz-Biala des Beskiden-Vereines (von der Weichsel bis zur Babia Góra) mit einem Anhang über die westl. Beskiden und das Fatragebirge, Schweidnitz 1914, s. 25, 55. Magurka Wilkowicka nazywana w jĊzyku niemieckim Josefsberg to jeden z najwyĪszych szczytów Beskidu Maáego o wysokoĞci 909 m n.p.m. Pierwsze schronisko Beskidenverein wybudowaá tutaj w 1903 roku. Schronisko spaliáo siĊ 22 marca 1912 roku. Rok póĨniej powstaáo nowe schronisko z 64 miejscami noclegowymi, Ĩródáo: http://www.wbb.2morrow.cal.pl/tablica pokaz.php?id=464 [stan z 12.02.2013]. Sprawozdanie kierownictwa filii c.k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1913, Stryj 1913, s. 24. A. Bobkowski, Wintersport in Galizien, „Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 5, s. 3–4.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

zostaá wykonany w 1913 r. przez zarząd dóbr Wáadysáawa Zamoyskiego (wáaĞciciela terenu) wedáug wspólnego projektu Alojzego Josta i Józefa Ramsa. Jego trasa wiodáa z KuĨnic na Kalatówki, nieco powyĪej obecnej dolnej stacji kolei linowej na Kasprowy61. Sekcja Narciarska Towarzystwa TatrzaĔskiego w swym sprawozdaniu za 1913 r. podkreĞliáa, Īe budowa doszáa juĪ do skutku, tym wiĊcej, Īe w znacznym stopniu staáo siĊ to dziĊki naszej Sekcji: postaraáa siĊ ona o zrobienie projektu trasy i kosztorysu i zwoáaáa zebranie, na którym wybrano komitet, który spopularyzowaá caáą sprawĊ i usilnie zabiegaá o budowĊ toru62.

Fot. 4. Zawody saneczkowe na torze w Zakopanem 2 lutego 1914 r. ħródáo: „NowoĞci Illustrowane” 1914, nr 6, s. 10. Tabela 1. Początki i rozwój sportu saneczkowego w Galicji Lp.

Rok 1900

Kraków (kopiec KoĞciuszki)

1908/1909 Kraków (Wola Justowska) 1910/1911

MiejscowoĞü

Kraków (kopiec KoĞciuszki-Sikornik)

Organizacja/organizatorzy sportu saneczkowego prof. Henryk Jordan Towarzystwo Saneczkowe Krajowy Związek Turystyczny

Bobslejowy sport, Ĩródáo: http://z-ne.pl/t,haslo,384,bobslejowy_sport.html [stan z 12.02.2013]. Sprawozdanie Sekcji Narciarskiej Towarzystwa TatrzaĔskiego za czas od 1 stycznia do 31 grudnia 1913 roku, „PamiĊtnik Towarzystwa TatrzaĔskiego”, t. 35, Kraków 1914, s. XXXI.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Tabela 1. Początki i rozwój sportu saneczkowego w Galicji (cd.) Lp.

Rok

MiejscowoĞü

1901/1902 Zakopane (Modrzejów)

1903

Zakopane (z KuĨnic do Muzeum ChaáubiĔskiego)

1908

Zakopane (Gubaáówka, póĨniej Kalatówki, KuĨnice, Dolina KoĞcieliska)

1913/1914 Zakopane-KuĨnice

—

Krajowy Związek Turystyczny Sekcja Narciarska Towarzystwa TatrzaĔskiego

Lwów (ulica Kadecka)

TZLiM (TZR)

1908

Lwów (ĩelazna Woda przy ulicy Snopkowskiej)

TZR, AZS

1909

Lwów (ĩelazna Woda przy ulicy Snopkowskiej)

„Czarni”

1909

Lwów (na drodze do Kiselki z wejĞciem od ulicy TeatyĔskiej)

„PogoĔ”

Lwów (na ul. Ğw. Zofii obok placu „Znicz” powystawowego)

1907/1908 Sokal (wzgórza nad Bugiem)

Gimnazjum

1907/1908 Bielitz (Bielsko)

Gimnazjum

1909

Bielitz Stefansruhe-Emmerhof

1911

Bielitz Klementinenhütte-Bistrai

przed I wojBielitz Josefsberg-Straconka ną Ğwiatową 6

Towarzystwo Sportowe

1906

1909/1910 4

Organizacja/organizatorzy sportu saneczkowego

1909

Krynica

Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines/Gimnazjum Karpackie Towarzystwo Narciarskie Lwów

1910/1911 Nowy Sącz

Oddziaá Towarzystwa TatrzaĔskiego „Beskid”/II Gimnazjum

1910/1911 PrzemyĞl (wieĞ Lipowice)

„Sokóá”/Gimnazjum

1910/1911 Sambor

—

1910/1911 Teschen (Cieszyn)

Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines/Gimnazjum

1910/1911 Rzeszów

Gimnazjum

1910/1911 Gorlice

Gimnazjum

1912

Jasáo

— Gimnazjum

1912

Bochnia (wieĞ Kopaliny)

1913

Stryj (Bolechów, Strzaáków, Skole) Gimnazjum

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie informacji zawartych w pracy.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

DáugoĞü toru wynosiáa 1740 m. Pierwsze zawody bobslejowe na tym torze odbyáy siĊ 6 stycznia 1914 r. Kolejne zawody zorganizowane zostaáy 2 lutego tego roku przez SekcjĊ Narciarską Towarzystwa TatrzaĔskiego. W programie zawodów byáy wyĞcigi saneczek jedynek i dwójek mĊskich oraz saneczek jedynek kobiet. Zorganizowano równieĪ wyĞcigi bobslejów trzy-, cztero- i piĊcioosobowych63. Podsumowując początki saneczkarstwa w Galicji, naleĪy stwierdziü, Īe najwczeĞniej, okoáo 1900 r., sport ten pojawiá w Krakowie i Zakopanem. Pierwsze udokumentowane zawody odbyáy siĊ jednak w styczniu 1906 r. we Lwowie. W kolejnym sezonie zimowym uprawiaáa go juĪ máodzieĪ gimnazjalna w Sokalu. Bardzo szybko saneczkarstwo dotaráo z Cesarstwa Niemieckiego do Bielska, które leĪąc na pograniczu Galicji i wáaĞnie Cesarstwa Niemieckiego, cháonĊáo wszelkie postĊpowe nowinki technologiczne. Roszczenia niemieckie do Bielska powodowaáy, Īe im bliĪej byáo do wybuchu I wojny Ğwiatowej, tym bardziej rosáo zaangaĪowanie niemieckie w rozwój m.in. sportu. W 1907 r. doszáo do powoáania bielskiej Sekcji Sportowej Towarzystwa Beskidzkiego, która, co trzeba przyznaü, bardzo sprawnie i z rozmachem organizowaáa Īycie sportowoturystyczne dla mieszkaĔców tych terenów. Oprócz ludnoĞci niemieckiej czy Īydowskiej z obiektów Towarzystwa Beskidzkiego korzystaáo takĪe kilkanaĞcie procent polskich uczniów tamtejszego gimnazjum. Co roku brali udziaá w zawodach saneczkowych, organizowanych wáaĞnie dla grup máodzieĪowych. Prekursorem saneczkarstwa w Galicji byáy bez wątpienia Kraków i Zakopane. W krótkim jednak czasie najwiĊkszą rolĊ w rozwoju tej dyscypliny sportu odegraá Lwów, stąd dziĊki komunikacji kolejowej wyruszaáy rzesze máodych sportowców, gáównie narciarzy, którzy niejako przy „okazji” zabierali ze sobą saneczki. W ten sposób doszáo do równoczesnego odkrywania terenów narciarskich i saneczkarskich w Galicji. Po spenetrowaniu okolic Lwowa sportowcy lwowscy z KTN, AZS i „Czarnych” przyjeĪdĪali do Zakopanego. Tam teĪ okoáo 1908 r. saneczkarstwo uprawiano z inicjatywy Mariusza Zaruskiego, początkowo na stokach Gubaáówki, póĨniej na drodze do KuĨnic. WaĪnym oĞrodkiem saneczkarstwa w Galicji byá Kraków i jego rekreacyjne tereny zlokalizowane w okolicy kopca KoĞciuszki i parku dra Jordana. NajwaĪniejszym i z pewnoĞcią najlepiej przygotowanym obiektem saneczkarsko-bobslejowym byá tor wybudowany w 1909 r. na Woli Justowskiej. Okoáo 1910 r. nastąpiá gwaátowny rozwój saneczkarstwa w niemal kaĪdym dogodnym miejscu w Galicji, który wymagaá tylko pofaádowania terenu i dobrych warunków ĞnieĪnych. W niemal kaĪdej placówce gimnazjalnej máodzieĪ uprawiaáa saneczkarstwo. To wáaĞnie nauczyciele, przenoszeni z jednej szkoáy do drugiej, byli czĊsto jedynymi inicjatorami sportu saneczkowego w mniejszych i prowincjonalnych oĞrodkach Galicji. Z pewnoĞcią w upowszechnieniu saneczkarstwa duĪą rolĊ odegraáa sieü poáączeĔ kolejo63

„Kurjer Lwowski” 1914, nr 22, s. 8; „NowoĞci Ilustrowane” 1914, nr 6, s. 8; nr 8, s. 16.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

wych. Kolej nie pobieraáa dodatkowych opáat za przewóz nart czy saneczek. Z czasem rozpoczĊáa siĊ rywalizacja poza granicami Galicji, gáównie w Austrii. NajczĊĞciej, i to z sukcesami, brali w niej udziaá sportowcy „Czarnych” Lwów, którzy do wybuchu I wojny Ğwiatowej byli najlepszymi polskimi saneczkarzami w caáej Galicji. Obecnie kontynuowane są badania nad saneczkarstwem w okresie miĊdzywojennym.

Bibliografia A. ħródáa I. ħródáa drukowane Die östlichen Beskiden im Gebiet der Sektion Bielitz-Biala des BeskidenVereines (von der Weichsel bis zur Babia Góra) mit einem Anhang über die westl. Beskiden und das Fatragebirge, Schweidnitz 1914. Jahresbericht des k. k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1907/08, Bielitz. Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1910/11, Bielitz. Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1911/12, Bielitz. Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1912/13, Bielitz. Programm des Vereinigten k.k. Albrecht-Gymnasiums in Teschen fur das Schuljahr 1910/11, Teschen. II sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1907/08, Sokal 1908. III sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1908/09, Sokal 1909. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum II w Nowym Sączu za rok szkolny 1910/11, Nowy Sącz 1911. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum z wykáadowym jĊzykiem polskim w PrzemyĞlu za 1911 rok, PrzemyĞl 1911. Sprawozdanie kierownictwa filii c.k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1913, Stryj 1913. Sprawozdanie kierownika filii c.k. Gimnazjum w Samborze za rok szkolny 1911/12, Sambor 1912. Sprawozdanie Sekcji Narciarskiej Towarzystwa TatrzaĔskiego za czas od 1 stycznia do 31 grudnia 1913 roku, „PamiĊtnik Towarzystwa TatrzaĔskiego”, t. 35, Kraków 1914.

Początki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

Sprawozdanie z czynnoĞci Zarządu Oddziaáu Towarzystwa TatrzaĔskiego „Beskid” w Nowym Sączu za rok 1910, „PamiĊtnik Towarzystwa TatrzaĔskiego”, t. 32, Kraków 1911. II. Prasa „Czas” 1907, 1910–1911 „llustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911–1912 „Gazeta Poniedziaákowa” 1911 „Kurjer Lwowski” 1906, 1909–1911, 1913–1914 „Nowa Reforma” 1903 „NowoĞci Ilustrowane” 1909–1910, 1914 „Przegląd Sokoli” 1909 „Przegląd ZakopiaĔski” 1900–1902 „Sáowo Polskie” 1906 III. ħródáa internetowe Bobslejowy sport, Ĩródáo: http://z-ne.pl/t,haslo,384,bobslejowy_sport.html [stan z 12.02.2013]. http://bielskobiala.gazeta.pl/bielskobiala/1,88025,7820774,Czy_tor_saneczkowy _w_Cyganskim_Lesie_musi_niszczec_.html#ixzz2LeOiYvsY [stan z 12.02. 2012]. http://www.kozia.pl/historia.html [stan z 12.02.2012]. http://www.wbb.2morrow.cal.pl/tablicapokaz.php?id=464 [stan z 12.02.2013]. K. Szujecki, Początki sportów zimowych, Ĩródáo: http://www.sportowa historia.pl/index.php/10-artykuy/sport/108-pocztki-sportow-zimowych [stan z 12.02.2012]. B. Literatura Dáugoszowski F., Krajowa Szkoáa Koáodziejsko-Kowalska, „Ziemia Sądecka” 1914, nr 17. Nadolski W., Wychowanie fizyczne i sport na Ziemi Sądeckiej w latach 1867– 1918, Nowy Sącz 2007.

Paweá KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Abstract The Beginnings of Luge in Galicia (1900–1914) Luge for the first time on Polish lands appeared in Krakow and Zakopane in the early twentieth century, around 1900. The initiators of the development of sledging sports were prof. Henry Jordan and 28 year old dr. Eugeniusz Piasecki, alumnus of medicine at the Jagiellonian University. Eugeniusz Piasecki was a continuator and follower of prof. Henry Jordan idea. He become acquainted with development of various sports cultivated in Jordan Park in Krakow. After graduation, he stayed shortly in Vienna. He spent his youth in Zakopane, where he ran the department of orthopedics, which guide hygienic gymnastics. In August 1900 he made a lectures about development of sports, mountaineering and tourism in the health resort, which has been published in the local press. Keywords: Galicia, physical culture, luge, orgins, begin.