Rutkiewicz wanda, matuszewska ewa karawana do marzeń compressed

Wanda Rutkiewicz i Ewa Matuszewska (O Copyright Michał Błaszkiewicz i Ewa Matuszewska © Copyright illustrations Wanda Rutkiewicz Wydanie pierwsze: Wydawnictwo AT - Hudowski & Marcisz Wszystkie prawa zastrzeŜone Publikowanie bez zezwolenia całości lub poszczególnych części zabronione Wydanie pierwsze I<>'>4 Jfl| Hudowski & Marcisz ISBN 0-9521421-6-3 WYPOśYCZĄŁJtflAJ^ 83 Nr inw. — Wydawnictwo AT - Hudowski & Marcisz 23 Adeney Close, Londyn-W6, tel./fax (0-044-71) 381-55-66 Kraków, ul. Karłowicza 13/8, tel./fax (0-12) 56-21-66 Skład: COMTEX Kraków, tel. (0-12) 25-55-40 Wanda Rutkiewicz Ewa Matuszewska K0R0W0N0 DO MARZEŃ Hudowski & Marcisz

TO NIE MIAŁO BYĆ TAK...

Nie przechowuję listów, nie zbieram pocztówek, nawet tych z widokami z gór najwyŜszych, przysyłanych przez najbliŜsze mi osoby. Wanda przeciwnie. Dla niej kaŜdy skrawek zapisanego papieru miał znaczenie, o czymś jej przypominał, odświeŜał wspomnienia...

Którejś wiosennej soboty, trzy lata temu, w szale porządków opróŜniłam wszystkie szuflady w komodzie i biurku z zalegających tam niepotrzebnych, jak mi się wówczas wydawało, papierów. Wśród nich było kilka listów i pocztówek od Wandy, przysyłanych z Nepalu i Pakistanu. Cały ten stos, przygotowany do wyrzucenia na śmietnik, piętrzył się przy drzwiach wejściowych. Chciałam uporać się z porządkami przed przyjazdem Wandy, która miała wpaść i zabrać mnie z psami na spacer do Konstancina. Przyjechała wcześniej niŜ się umawiałyśmy i wchodząc potknęła się niemal o zgromadzoną makulaturę. Bystrym okiem wyłapała na samym wierzchu przedartą na trzy części kolorową pocztówkę. Była to kartka od niej.

— Dlaczego to zrobiłaś? PrzecieŜ te listy mogły nam się przydać przy pisaniu następnej ksiąŜki!

— Kiedy masz zamiar ją pisać? Chyba na emeryturze, twojej i mojej! A poza tym nie zamierzam zmienić mieszkania w archiwum! Nie myśl teŜ, Ŝe postawię ci pomniczek w postaci kolejnej ksiąŜki.

5 — Coś mi się zdaje, Ŝe jednak będziesz musiała zabrać się za ten pomniczek. W końcu chyba po coś przyjaźnię się z dziennikarką?

I tak w Ŝarcikach i przekomarzaniach udało się rozładować napięcie. Ale jakiś cień pozostał... „Na jednej linie" pisałyśmy razem, najpierw nagrywając wielogodzinne opowieści Wandy o górach i ludziach, potem porządkując je i redagując, wykłócając się nierzadko o jedno zdanie

czy określenie. Przy „Karawanie do marzeń" zostałam sama. Wprawdzie Wanda zgromadziła pokaźne, choć z pewnością niekompletne archiwum wycinków prasowych, ja zaś po kaŜdej wyprawie starałam się nagrać jej relacje, ale zabrakło mi tego, co było tak istotne przy naszej pierwszej, wspólnej ksiąŜce — atmosfery współdziałania, ostrych, ale twórczych dyskusji, zimowych wieczorów przy mocnej, pachnącej herbacie i letnich popołudni na łąkach wilanowskich, oddzielających jej dom od mojego.

Dzięki Wandzie przeŜyłam wówczas coś, co dla kaŜdego dziennikarza stanowi pasjonujące doświadczenie — moŜność wejrzenia w Ŝycie drugiego człowieka na tyle głęboko, Ŝe moŜna się z nim tylko zaprzyjaźnić albo znienawidzić go. Nam się udało zaprzyjaźnić na całe czternaście lat — od Mount Everestu do Kangczendzongi... „Karawana do marzeń" nie jest „pomniczkiem", nie jest „kapliczką" ani czymkolwiek w tym rodzaju. To jej się ode mnie naleŜało — próba rzetelnego, obiektywnego opisania wszystkich jej górskich osiągnięć po Mount Evereście. Mam świadomość, Ŝe nawet dysponując materiałami prasowymi i nagranymi taśmami z relacjami Wandy, nie uniknęłam, być moŜe, błędów faktograficznych czy merytorycznych — Wanda nie wszystkc dobrze pamiętała, zaś wartość niektórych publikacji prasowych lepiej pominąć milczeniem. Mam jednak nadzieję, Ŝe choć w części udało mi się odtworzyć drogę Wandy — od Mount Everestu do Kangczendzongi...

Gdybyśmy w „Karawanę do marzeń" wyruszyły razem, z pewnością byłaby to inna, lepsza ksiąŜka — od czasów „Na jednej 6 v linie" nabrałyśmy doświadczenia w pisaniu, pogłębiło się nasze spojrzenie na góry, choć w pewnym momencie okazało się, Ŝe róŜnimy się zdecydowanie w ocenie tego, co w ostatnich latach działo się w- górach wysokich.

W rozdziale „Czereśnie w Taconnaz" Wanda wspomina Krystynę Lipczyńską, z którą wybierała się w Tatry. Nie związały się liną — Krystyna zginęła na Galerii Gankowej: — Pomyślałam o Krystynie i ogarnął mnie Ŝal, jaki przychodzi, gdy dotrze świadomość nieodwracalności śmierci. I jeszcze irracjonalne poczucie winy, Ŝe nie zdąŜyło się wysiać listu, spotkać się... Później nie moŜemy sobie tego darować, opowiadamy — chcącym słuchać łub nie — Ŝe gdybyśmy wtedy...

Teraz juŜ wiem, zbyt dobrze, niestety, co wówczas czuła Wanda.

Jednak „Karawana do marzeń" nie jest formą ekspiacji, ani próbą rozgrzeszenia za grzech zaniedbania, jaki zdarza się popełnić wobec siebie nawet najściślej zaprzyjaźnionym ludziom.

Tą ksiąŜką chcę przede wszystkim podziękować — za lata przyjaźni, za obecność w najtrudniejszych dla mnie chwilach, za odkrycie świata, który mnie fascynował, a był dla mnie, zanim Ją poznałam, niedostępny. I to jest ten dług przyjaźni, który przyjdzie mi spłacać bardzo długo...

Ewa Matuszewska Chcę równieŜ podziękować Mamie Wandy, Pani Marii Błaszkiewicz, która swą wiarą, nadzieją i miłością nadała sens temu, co robiłam, by utrwalić pamięć o Wandzie.

Wyrazy wdzięczności naleŜą się równieŜ bratankowi Wandy, Mikołajowi Błaszkiewiczowi — dzięki jego pomocy mogłam korzystać z archiwum domowego. Bez niego nie przebrnęłabym przez stosy papieru i setki zdjęć.

Na koniec dziękuję moim Rodzicom — za miłość do gór, którą dali mi „w posagu" na całe Ŝycie.

7 PIERWSZY WYCIĄG

Kiedy rozpoczęłam wyczynowe uprawianie sportu rodzice nie protestowali, zachwyceni jednak nie byli. Wyznawali zasadę, Ŝe sport — rozwijając organizm i kształtując osobowość — w Ŝyciu człowieka odgrywa bardzo waŜną rolę. Ale nie sport wyczynowy. Zawody, rywalizacja, pogoń za wynikiem — te elementy sportu traktowali trochę pogardliwie.

Niemniej odegrali duŜą rolę w kształtowaniu moich' pierwszych zainteresowań sportowych, szczególnie ojciec — Ŝeglarz, strzelec sportowy i pływak. Z zawodu inŜynier sanitarny, twórca siedmiu patentów z zakresu oczyszczania ścieków, do wszystkiego miał inŜynierskie podejście. Potrafił zrobić prawie wszystko, a do czegokolwiek się zabrał, robił to znakomicie.

Dwuosobowa hulajnoga, specjalne wiązania do nart, własnoręcznie skonstruowane buty z łyŜwami, stojaki do skoku wzwyŜ — wszystko to było dziełem ojca.

Mieszkaliśmy we Wrocławiu, w Parku Szczytnickim. Uprawianie sportu w takich warunkach było łatwe: zimą — łyŜwy na stawie i narty na stokach wrocławskiego „Chimborazo' (wygasły wulkan, najwyŜszy szczyt w Andach Ekwadorskich, 6272 m), latem — skoki wzwyŜ, gimnastyka akrobatyczna na polankach parkowych oraz pływanie na basenach Stadionu Olimpijskiego. W domu mieliśmy biblioteczkę, w której znajdowały się ksiąŜki poświęcone prawie kaŜdej dyscyplinie sportu, ale podręcznika alpinizmu nie było.

8 Pierwsze wyprawy górskie na Sobótkę, mającą „aŜ" 718 m, były przez ojca bardzo starannie organizowane. Chciał nas (miałam młodsze rodzeństwo — siostrę i brata) nauczyć zabierania właściwego ekwipunku na najłatwiejsze nawet wycieczki. Nic nas nie powinno zaskoczyć — zmiana pogody, przymusowy nocleg czy konieczność przyrządzenia posiłku. „Być przygotowanym na wszystko" — ta dewiza ojca utkwiła mi w pamięci bardzo mocno.

W pierwszych latach szkolnych chodziłam po górach dzięki harcerstwu. Trafiłam do znakomitej druŜyny prowadzonej przez Danutę Wańkowicz oraz małŜeństwo Danutę i Józefa Łukaszewiczów. Urządzaliśmy piesze wyprawy po Beskidach — Wysokim, Niskim i Wyspowym. Poznawaliśmy kraj, ludzi, folklor. Na obozach harcerskich, stosując się do wskazówek druha — w „cywilu" matematyka — wszystko robiliśmy samodzielnie. Od rozstawiania namiotów, zbicia pryczy z Ŝerdek i uplecenia ze sznurka posłania począwszy, aŜ do zbudowania glinianego pieca w ziemi.

Lata szkoły średniej to okres uprawiania wielu dyscyplin lekkoatletycznych — skok wzwyŜ, rzut oszczepem, pchnięcie kulą — w Międzyszkolnym Klubie Sportowym „Parasol", gdzie trenerem i wychowawcą młodzieŜy był inŜ. Roman Guderski. Wtedy równieŜ zaczęła mi się podobać siatkówka.

Tatry po raz pierwszy zobaczyłam najpierw z daleka — w czasie wycieczki szkolnej, następnie zaś — po maturze. Grupka zaprzyjaźnionych osób z mojej klasy postanowiła uczcić zdanie matury wędrówką, na której trasie znalazły się równieŜ Tatry. To pierwsze z nimi spotkanie było dla mnie bardzo znaczące. Chodziliśmy po szlakach Hali Gąsienicowej, weszliśmy na Kasprowy Wierch, wreszcie pojechaliśmy do Morskiego Oka. Widok Morskiego Oka zafascynował mnie. Płaszczyzna stawu, nad nią ogromne szczyty i szum niepodobny do Ŝadnego innego — szum wiatru, drzew, potoku. Siedziałam na brzegu stawu, patrząc na góry i słuchając cichego plusku wody, obmywającej przybrzeŜne kamienie.

— Chciałabym tu pozostać — myślałam. Ale nie zastanawiałam się, w jaki sposób. Ot, pierwsze wraŜenie. Być moŜe były to doznania kogoś, kto w ogóle jest wraŜliwy na formę.

Niektórzy 9 ludzie chodzą do kościoła przede wszystkim dlatego, Ŝe lubią nastrój, monumentalność, spokój, skupienie, muzykę organową. I niewiele ma to wspólnego z prawdziwą wiarą. MoŜe właśnie taki charakter miały moje ówczesne wraŜenia znad Morskiego Oka — bardzo silne, ale bez większych konsekwencji w najbliŜszym czasie.

Na studiach, które rozpoczęłam w Politechnice Wrocławskiej, w dalszym ciągu uprawiałam lekkoatletykę, a takŜe siatkówkę — grałam w AZS-ie wrocławskim. W roku 1961 zostałam powołana do kadry juniorek i wyjechałam z reprezentacją Wrocławia na zawody o Puchar Ziem Nadodrzańskich i Nadbałtyckich. Były to moje pierwsze międzynarodowe mecze.

RównieŜ tego roku startowałam w lekkoatletycznych mistrzostwach Polski klubów uczelnianych, na których zajęłam pierwsze miejsce w pchnięciu kulą.

Na meczach siatkówki często siedziałam na ławce rezerwowych podziwiając te lepsze, przede wszystkim zaś Marię Panko-wą-Sliwkową — kapitana polskiej druŜyny na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio, gdzie Polki zajęły trzecie miejsce. Wówczas nie stawiałam sobie za cel grania w kadrze narodowej, tak jak zaczynając wspinać się, nie myślałam o Evereście. Po prostu angaŜowałam się na tyle mocno, Ŝe osiągałam pewne sukcesy, które z kolei stawały się bodźcem do dalszych działań.

W pierwszych latach studiów, oprócz nauki, zajmowałam się jeszcze wieloma sprawami: sportem, fotografią, literaturą, wędrówkami po górach. Z ciekawości chodziłam teŜ na wybrane zajęcia na innych kierunkach, które studiowali moi koledzy. Chciałam wiedzieć o czym mówią na uniwersyteckich wykładach fizyki, astronomii czy prawa.

Poprzez środowisko studenckie poznawałam ciekawych ludzi o róŜnorodnych zainteresowaniach. Jednym z nich był Bogdan Jankowski, kolega z wyŜszego roku na Wydziale Łączności. Od kilku Jat uprawiał wspinaczkę, w Tatry jeździł latem i zimą. Na soboty i niedziele wyjeŜdŜał wspinać się w „Skałki", czyli Góry Sokole leŜące w paśmie Rudaw Janowickich pod Jelenią Górą.

10 Pewnego dnia zaproponował mi taki wyjazd w rewanŜu za poŜyczenie notatek z matematyki.

Pierwszy dzień w Skałkach przyniósł mi doznania, które osłabiły wszystkie dotychczasowe fascynacje. Odnalazłam coś dla siebie i wiedziałam, Ŝe przy tym pozostanę. PrzeŜyłam wówczas całą gamę uczuć: strach i radość z jego pokonania, skupienie i determinację, uwolnienie się od siły ciąŜenia, niezwykle silny kontakt z przyrodą, ze skałą, która była moim oparciem. Jej zapach, zapach ziemi w szczelinach skalnych, powietrza i lasu. I chwila wiązania się liną z partnerem — poczucie bezpieczeństwa, gdyŜ jest on i lina. Potem byłam tam wielokrotnie instruktorem, szkoląc adeptów taternictwa. I za kaŜdym razem patrzyłam na nich trochę z perspektywy własnych przeŜyć podczas pierwszych wspinaczek.

Moimi partnerami na pierwszej wspinaczce w Skałkach byli Bogdan Jankowski i Władek Berwiński. Wspinaliśmy się na „Sukiennice" drogą, którą wykorzystuje się do zejścia.

Wówczas mówiło się, Ŝe są to „Sukiennice drogą przez czołganie". Później ten odcinek przechodziłam w maksymalnym odchyleniu od skały, co przy pierwszym przejściu nie przyszło mi do głowy. Wprost przeciwnie; kleiłam się do ściany mając złudzenie, Ŝe jestem przez to bezpieczniejsza.

Po dotarciu na szczyt „Sukiennic" byłam rozczarowana, Ŝe koledzy po drodze nie wbijali w szczeliny haków. A ja tak bardzo chciałam pójść na drogę „hakową"! Sądziłam, Ŝe na drodze „hakowej" wspinający się wbijają haki i Ŝe jest ona wyŜszym stopniem wtajemniczenia.

Tymczasem, choć rzeczywiście na trudnych wspinaczkach wbija się haki, to jednak we wspinaczce klasycznej słuŜą one wyłącznie do asekuracji. Określenie „wspinaczka hakowa" zarezerwowane jest dla dróg, na których wspinający się korzysta z wbitych haków, uŜywając ich jako chwytów i stopni. Wytłumaczono mi równieŜ, Ŝe okrągłe pierścienie z zamkami to nie klamry, lecz karabinki i Ŝe wspinanie się po klamrach to zupełnie coś innego.

Po tych wszystkich wyjaśnieniach naleŜało zjechać ze szczytu. Zjazdy w Skałkach są emocjonujące — przewieszony teren, brak 11 kontaktu ze skałą. Jedynym oparciem jest lina, na której wisi się w powietrzu. Pierwszy w Ŝyciu zjazd z wysokości około 20 metrów to duŜe przeŜycie!

ZałoŜyłam klucz zjazdowy, opasałam się liną, prowadząc ją przez lewe podudzie, prawy bark i plecy. Linę przed sobą trzymałam prawą ręką na wysokości twarzy, lewą zaś — linę zwisającą z tyłu, sięgającą podnóŜa skały. Przez odpowiedni kąt opasania liną ciała miałam regulować szybkość zjazdu. Z góry asekurowano mnie drugą liną, co jest niezbędne przy zjazdach początkujących.

Po wejściu w klucz zjazdowy wysłuchałam instrukcji, co dalej robić. Siedząc w kluczu zjazdowym miałam wychylać się stopniowo poza krawędź platformy szczytowej. W uszach mi szumiało, z trudnością rozumiałam, co do mnie mówią. To chyba najgorszy moment dla kaŜdego początkującego wspinacza. A stojący na górze ponaglali: — No, pochyl się! Zaprzyj się nogami o skałę!

— Nie klej się do ściany! Wyprostuj nogi! Odpychaj się nogami!

A mnie drŜą ręce i nogi, serce uderza szybciej. Na koniec decyzja — zjeŜdŜam! Pole widzenia nagle się zmniejszyło. Przestałam bać się wysokości. Powoli opuszczałam się, prawie nie słysząc pokrzykiwań z góry. W pewnym momencie usłyszałam: — Odchyl rękę do tyłu!

Posłuchałam. Zaczęłam zjeŜdŜać szybciej. Szybszy zjazd — szybsze przesuwanie się liny po ciele, powodujące oparzenia skóry. Czerwona pręga na nodze od liny to rodzaj pasowania na taternika.

Na dole Skałki wydały mi się mniej straszne. Koledzy uznali, Ŝe juŜ wystarczająco długo zajmowali się moją osobą i poszli wspinać się gdzie indziej. Postanowiłam rozejrzeć się trochę. Nieco na lewo od drogi, którą niedawno przeszłam, wypatrzyłam dosyć wysoki komin skalny. Pomyślałam, Ŝe spróbuję wspiąć się w nim choć parę metrów.

Wspinaczka w kominie jest prawie instynktowna i naturalna. W szerszej części komina zapierałam się plecami o jedną ścianę, 12 stopami o drugą i podpierając się rękoma przesuwałam się wyŜej. po około 10 metrach komin nieco się zwęził. Zamiast stóp klinowałam kolana. Jeszcze wyŜej komin był tak wąski, Ŝe utknęłam w nim zaklinowana, nie mogąc zdecydować się na wyjście. Dalsza droga wiodła bowiem stromą ścianką skalną. Po kilku przymiarkach udało mi się ją pokonać. Stanęłam na małych stopniach. Mogłam przytrzymać się ręką, ale przede mną był następny trudny odcinek. Dowiedziałam się później, Ŝe w skali taternickiej jest on określany jako „nadzwyczaj trudny". Bez dobrych chwytów i stopni, mając pod nogami kilkanaście metrów otwartej przestrzeni, trzeba się wspiąć trzymetrową ścianą komina na łatwą juŜ platformę podszczytową. Wycofać się tą samą drogą, którą tutaj dotarłam, nie miałam odwagi. Bałam się równieŜ pójść wyŜej.

Długo nie mogłam zdecydować się na opuszczenie wygodnych stopni. Wspinałam się metr wyŜej, ogarniał mnie strach i cofałam się. Odpoczywałam przed kolejną próbą, usiłując pokonać strach.

Spoglądając w dół zobaczyłam naraz kilka uniesionych ku mnie, zaniepokojonych twarzy.

Usłyszałam chór sprzecznych poleceń i retorycznych pytań: — Złaź natychmiast!

— Nie, czekaj spokojnie, idziemy!

— Po jaką cholerę tam lazłaś?

Któryś z kolegów zaczął wspinać się, by zabezpieczyć mnie przed spadnięciem.

Zdopingowana tym i rozzłoszczona skoncentrowałam się i raz jeszcze dobrałam się do piekielnej ścianki. Strach ustąpił. Nie myślałam co będzie, jeŜeli noga ześliźnie się z mikrostopnia, a ręce zaciśnięte na obłych wypukłościach ściany nie utrzymają cięŜaru ciała.

Nareszcie! Znalazłam solidny chwyt! Szybko podciągnęłam się na rękach i znalazłam się w łatwym terenie. Szczyt był tuŜ. Zdobyty samodzielnie, mój własny!

Czy byłam odwaŜna? Nie za bardzo. Za ówczesną odwagą, niewspółmierną do umiejętności, kryła się nieświadomość i brak wyobraźni. Ale radość po przejściu zawaŜyła na tym, Ŝe pozosta13 łam przy wspinaczce, a nie przy poprzednio uprawianych sportach. Choć nie tylko radość...

Alpinizm, a właściwie taternictwo, składało się dla mnie z trzech równorzędnych elementów: współtowarzysze, wspinaczka oraz przyroda, wśród której to wszystko się odbywało. Na pierwszym etapie wspinania najwaŜniejsi byli ludzie. Ci, których poznałam w Skałkach, stali się dla mnie bardzo waŜni. Panowała wśród nich atmosfera prawdziwej serdeczności, nowego otaczali od początku opieką, przyjmowali za swojego. Atmosfera rodzinna była bardzo typowa dla wrocławskiego środowiska alpinistycznego, które tworzyli niebanalni ludzie.

Na przykład Bogdan Jankowski, którego dewizą było, Ŝe cokolwiek robi, musi robić to dobrze, Adam Uznański — senior wrocławskich wspinaczy, długoletni prezes Wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego, Kazek Głazek — po uszy tkwiący w swej ukochanej matematyce, Tadeusz Zipser — architekt, Jacek Kolbu-szewski — literat, autor wielu ksiąŜek o górach, a takŜe Janusz Fereński i Romek Bebak — prawnicy i grotołazi, którzy nie tylko znakomicie się wspinali, ale równieŜ wymyślali wspaniałe zabawy.

Klub Wysokogórski był moŜe powaŜniejszy, grotołazi zaś odznaczali się nieposkromioną fantazją, ale obydwa środowiska przenikały się — tu i tam były te same osoby, panował teŜ podobny styl zabaw i surrealistycznych dowcipów. Wszyscy pozostawaliśmy pod urokiem fantazji Piotra Wojciechowskiego, twórcy Podhalańskiej Akademii Wiedzy, autora szalonych sztuk, jak „Rower pancerny", „Powrót docenta Pudyny" czy „Genialny wynalazek profesora Leclanche", granych w prywatnych domach oraz w Piwnicy grotołazów. Piotr do dziś w swej powaŜnej twórczości nawiązuje do tamtych dni: ...Wspominam czas dawniejszy nieco, Wrocław, studencką stołówkę na Szewskiej, kiedy to pochyleni nad grulami i sosem pólmiąsnym radziliśmy, jak tu się fizycznie przygotować do sezonu jaskiniowego i wspinaczkowego, kiedy sesja egzaminacyjna mordercza, materiału do wkucia sterty, czasu mało. W bibliotece mózg puchnie, ale bicepsy flaczeją. Ktoś, kto potem w Podhalańskiej 14 Akademii dochrapał się laurów i tytułów, wpadł na ideę „ treningu ukrytego": niesiesz kajecik cieniutki — ale mięśnie grają przesadnie, jakbyś dźwigał wór Ŝelastwa; schylasz się, aby trampki zasznurować -- schylasz się przesadnie, do zgrzytu kręgów, jakbyś chciał sobie ucho przydeptać; sięgasz po słoik ze smalcem na półce — tak sięgasz, jakby ta półka była w połowie północnego Filara Mięguszowieckiego...

Długie lata pozostawałam pod urokiem Skałek. Nie tylko dlatego, Ŝe mogłam się po nich wspinać, ale dlatego, Ŝe byli ludzie, z którymi tam jeździłam, swoista atmosfera — podobna trochę do tej z harcerstwa — po latach znów odnaleziona.

Wspinanie w Skałkach nie było celem samym w sobie, lecz jednym ze sposobów bycia ludzi ze sobą. Nasze sobotnio-niedzielne wyjazdy nie miały charakteru treningu. Był to pewien ceremoniał — robiło się trzy, cztery drogi, siedziało się nieco dłuŜej na górze, pogadywało...

Był czas, by popatrzeć wokół, fotografować, a po zejściu nazbierać drewna na ognisko, sprawdzić czy lis mieszka ciągle w jamie pod głazem. Potem następna droga, a po niej obiad.

Wieczorami siadywało się na skalnym balkoniku i prowadziło długie rozmowy. Spaliśmy w kolebie pod ogromnym głazem, który przytykając do granitowej turni Sukiennic, tworzył naturalne schronienie, osmolone dymem ogniska i przeciekające nieco w czasie deszczu.

Potem to wszystko zmieniło się. W Skałki przyjeŜdŜało się, by zrobić co najmniej piętnaście dróg. Z jednej wchodziło się natychmiast w drugą, prawie nie rozwiązując się. Trenowano, pokonując tę samą drogę po kilkanaście razy, coraz szybciej, w coraz lepszym stylu.

Poprzednia celebracja stwarzała coś w rodzaju tradycji domu rodzinnego. Tylko Ŝe z domu rodzinnego zazwyczaj ucieka się. I ja uciekłam — bo chciałam więcej, trudniej, samodzielnie.

Powoli nabierał znaczenia drugi element stanowiący dla mnie o istocie alpinizmu — sportowe podejście do wspinaczki, które ukształtowało się poprzez wcześniejsze uprawianie innych sportów. Ten element musiał wystąpić, bym pozostała przy wspinacz15 ce. Moje sportowe podejście do alpinizmu polegało na podejmowaniu coraz trudniejszych celów. Nieraz zastanawiałam się, czy radość po ukończeniu wspinaczki była inna niŜ po wygranym meczu siatkówki. W pewnej mierze jest podobna, bowiem nie tylko wynik jest waŜny, liczy się teŜ sama działalność, ruch, rywalizacja i niepewność wyniku.

W czasie waŜnego meczu, podczas Pucharu Ziem Nadodrzań-skich i Nadbałtyckich, weszłam na boisko i... zupełnie nie pamiętam, jak grałam. Byłam jak w transie. Potem przez trzy kolejne noce grałam cały mecz, od początku do końca. Rano budziłam się tak zmęczona, jak gdyby wydarzyło się to naprawdę. Ze wspinaczką było trochę inaczej — przeŜywałam ją przez wiele dni, ale na jawie.

Współdziałanie w zespole wspinaczkowym i druŜynie siatkówki jest, wbrew pozorom, bardzo podobne. Wzajemna zaleŜność i ta sama przyjemność płynąca z zespołowego działania. Ale koniec wygranego meczu jest sprawą umowną, związaną ze zdobyciem 15 punktów w ostatnim secie. Potem następuje zejście z boiska, szatnia z zapachem przepoconych ubrań, natryski i szybki powrót do codzienności. W górach koniec wspinaczki jest bardzo naturalny — jest nim szczyt. Dookoła nieograniczona przestrzeń, słońce, czasem wiatr i deszcz, czasem mgła. A my na szczycie, poprzez wysiłek i zmęczenie oczyszczeni i wolni, choć na chwilę stajemy się cząstką natury. I być moŜe ten element kontaktu z naturą, przestrzenność alpinizmu, zawaŜył na mojej decyzji, kiedy nadszedł czas dokonania wyboru.

W 1964 roku rozpoczęłam pracę zawodową w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych we Wrocławiu, jednocześnie robiąc dyplom na uczelni. Zrobiło się krucho z czasem. Praca od 7.15 do 14.15, trzy razy w tygodniu trening i mecze siatkówki, a do tego jeszcze Skałki — zazwyczaj w soboty i w niedziele, kiedy to bardzo często odbywały się jednocześnie mecze. Nie mogłam więc jeździć w Skałki, gdy były rozgrywki A klasy, później II ligi. Były teŜ zgrupowania reprezentacji młodzieŜowej, powoływano mnie na mecze międzypaństwowe. W trakcie przygo16 towań do Igrzysk Olimpijskich w Tokio byłam jeszcze w kadrze olimpijskiej. Jednak na igrzyska nie pojechałam.

Właśnie wtedy zmieniono przepisy. Faworyzowały one zawodniczki wyŜsze, mające większe szanse przy bloku i przy ataku. Próbowałam walczyć skocznością, chytrością, ale wydawało mi się, Ŝe szanse w siatkówce mam ograniczone. Osiągnęłam pewien poziom umiejętności, którego nie mogłam juŜ przekroczyć.

Ostatni raz grałam w siatkówkę w reprezentacji Polski AZS na Uniwersjadzie w Budapeszcie w 1965 roku. Poza mną był juŜ pierwszy wspinaczkowy wyjazd letni w Alpy, w roku 1964.

Po Budapeszcie jeszcze sezon grałam we wrocławskiej Gwardii, po czym poŜegnałam się z siatkówką wyczynową. Pozostał juŜ tylko alpinizm, bardzo wówczas absorbujący, jak wszystko na początku. Ale pierwsze kroki były poza mną, juŜ coś udało mi się osiągnąć.

Wiedziałam, ku czemu zmierzam.

Nastąpił wspaniały okres gromadzenia „dóbr". JakŜe wtedy było waŜne zdobycie kilku dobrych karabinków, lin czy haków! Jakie toczyły się dyskusje na temat sprzętu, sposobu wiązania liny, techniki wspinaczki. Ciuła się ten sprzęt, ciuła i ciągle jeszcze nie jest to.

Później dobrego sprzętu jest więcej, ale szybko się niszczy. Jest się juŜ dobrym wspinaczem, a sprzęt albo nie najlepszy, albo podniszczony. Najgorsze jednak czeka prawie kaŜdego z nas — ma się wreszcie juŜ ten wymarzony, dobry sprzęt, ale nie jest się juŜ dobrym alpinistą!

Po letnich wspinaczkach w Skałkach poznałam zasady wspinaczki zimowej w ŚnieŜnych Kotłach, leŜących między Łabskim Szczytem a Szrenica w Karkonoszach. Skala trudności, ekspozycja, długie, kilkugodzinne dojścia, typowy wysokogórski charakter, zimą ogromne nawisy, lodospady, lawiny — wszystko to sprawia, Ŝe ŚnieŜne Kotły — wychodzące na grań Ŝlebami 150-200 m wysokości — są etapem pośrednim między Skałkami a Tatrami. Jest to znakomity teren treningowy przed powaŜnymi zimowymi drogami tatrzańskimi dla wspinaczy ze środowiska sudeckiego. RównieŜ i ja w ŚnieŜnych Kotłach uczyłam się asekuracji przy 17 uŜyciu czekana, posługiwania się rakami, śrubami, igłami lodowymi, rąbania stopni w lodzie.

Po indywidualnych wspinaczkach i bliŜszym poznaniu środowiska wrocławskich taterników, wstąpiłam do ówczesnego Wrocławskiego Koła Klubu Wysokogórskiego jako członeksympatyk. Po pewnym czasie zostałam członkiem-uczestnikiem. W następnych latach moją działalnością górską w duŜej mierze kierował klub, nadając niejako urzędowy charakter moim inicjatywom. I właśnie jako członek klubu, ze skierowaniem w garści, w lipcu 1962 roku pojechałam do „szkółki taternickiej" na Hali Gąsienicowej.

18 ZAPACH TATR NaleŜę do tych nielicznych wspinaczy, którzy zaczęli uprawiać taternictwo prawie nie znając Tatr. Do taternictwa nie dochodziłam poprzez turystykę wysokogórską, ucząc się wspinaczki poznawałam jednocześnie Tatry. Znałam je z map i przewodników, znałam sporo faktów z historii ich zdobywania, a takŜe nazwiska najlepszych taterników i alpinistów, umiałam wymienić wszystkie szczyty w głównej grani Tatr, topografii uczyłam się z albumów.

Z pomaturalnej wycieczki w góry niewiele pozostało mi w pamięci, toteŜ po przyjeździe do Zakopanego nie bardzo orientowałam się, jak dojść na Halę Gąsienicową...

Do „Murowańca" przyszłam z ogromnym plecakiem: duŜo jedzenia, maszynka benzynowa, paliwo, sprzęt wspinaczkowy i biwakowy. Zgłosiłam się do dyŜurki GOPR-u, gdzie powiedziano mi, w której sali mieszkają „kursanci". Długo stałam pod drzwiami pełna obaw: kogo i co tam zastanę? Nagłe szarpnięcie drzwi z tamtej strony nie pozostawiło mi wyboru — musiałam wejść. „Kursanci" leŜeli na łóŜkach, odpoczywając po trudach pierwszych przejść. Nowa osoba zwróciła ogólną uwagę, co nie dodawało mi śmiałości. Posypały się pytania: kim jestem, czym się zajmuję, skąd się wzięłam? W obronę przed ciekawskimi wziął mnie jeden z instruktorów, Zbyszek Jurkowski: ¦— Dajcie jej spokój, niech dziewczyna rozpakuje się i odpocznie. Nie widzicie, jaka jest przeraŜona?

19 Szkółkę na Hali Gąsienicowej prowadził wówczas Michał Gajewski — pełniący obowiązki naczelnika GOPR-u, instruktorami zaś byli ludzie znani w środowisku taternickim; nazwiska niektórych związane są z historią taternictwa i alpinizmu w Polsce. Moimi bezpośrednimi instruktorami byli: „Szlachetny" czyli Zdzisław Jakubowski, późniejszy etatowy kierownik „Szkoły Taternictwa" na Hali oraz Ryszard Berbeka, brat bardziej znanego wśród alpinistów Krzysztofa.

Następnego dnia przeprowadzono sprawdzian naszych umiejętności. Prawie kaŜdy miał juŜ pewne doświadczenie wspinaczkowe, a przynajmniej powinien je mieć. Sprawdzian dotyczył nie tylko umiejętności posługiwania się liną, znajomości zasad asekuracji, ale równieŜ techniki wspinaczki. Cała impreza odbywała się na śółtej Igle, tradycyjnym poligonie

nowicjuszy. Dzieją się tam zazwyczaj rzeczy straszne, po latach wspominane jednak przez byłych kursantów z rozrzewnieniem.

Podchodzimy pod śółtą Igłę. Opuszczamy szlak turystyczny i wchodzimy w piarg. Niepokój — nie obsunie się? Wydaje się, Ŝe kaŜdy ruch na zboczu spowoduje ruszenie kamiennej lawiny. Pod śółtą Igłą wiąŜemy się. UŜywaliśmy wówczas lin sizalowych. Nowe sprawiały nam wiele kłopotu, gdyŜ w czasie wspinaczki skręcały się w węzły-koszmary. Trzeba było często rozplątywać tę „sałatę" i niewiele pomagał wcześniejszy zabieg prostujący — moczenie, a następnie suszenie napiętej, rozwieszonej między drzewami liny.

Związaliśmy się pod pachami węzłem tatrzańskim skrajnym. Nie były jeszcze uŜywane wsporki, czyli taśmy lub pętle na uda, podwiązane do tego węzła. Przy wiązaniu się pod pachami liną lub specjalnym pasem, w czasie upadku całe obciąŜenie szło na klatkę piersiową. Stosowano równieŜ wiązanie w pasie, ale przy tym sposobie asekuracji istniało niebezpieczeństwo, Ŝe środek cięŜkości moŜe przesunąć się i delikwenta obróci nogami do góry lub moŜe nastąpić szarpnięcie tak silne, Ŝe spowoduje wewnętrzne obraŜenia.

20 Po sprawdzianie pogrupowano nas w zespoły o mniej więcej wyrównanych umiejętnościach.

Byłam w zespole z Witkiem Błońskim i Adamem Trzaską. Najczęściej chodziliśmy na drogi o stopniu trudności II lub III, czyli „dość trudno" lub „trudno".

Na zakończenie kursu nagrodą dla najlepszych było wspinanie się na drogach o skali trudności IV i przejście „setki". Jest to droga na Zachodnim Kościelcu — wschodnim Ŝebrem od strony Zmarzłego Stawu.

Zazwyczaj ze schroniska wychodziliśmy około 7.30. Wspinaczki były krótkie: Ŝebra Granatów — prawe, lewe i środkowe, grań Kościelców, grań od Niebieskiej Turni do Świnicy bez uskoku oraz Zawratowa Turnia. Wszystkie te drogi nie przekraczały skali trudności III. Przejście zachodniej ściany Zadniego Kościelca, drogi trudniejszej, było dla naszego zespołu duŜym przeŜyciem, zwłaszcza Ŝe do trudności technicznych dołączyła się nagła ulewa, która zmusiła nas do pospiesznego wycofania się.

Wycofując się ze ściany zostawiliśmy karabinek z pętlą. Karabinek cięŜki, solidny, odkupiony od wspinacza z NRD. Sprzęt mieliśmy wówczas tak skromny, Ŝe strata jednego nawet karabinka wydawała się niepowetowana. Mieliśmy ich zaledwie trzy! ToteŜ następnego dnia wróciłam z Adamem na ścianę, by odzyskać naszą własność. Oczywiście, bez wiedzy instruktora, nie zabierając teŜ liny, a jedynie pętlę. Wspięliśmy się na znaczną wysokość. W trudnym miejscu ogarnął nas nagle strach, nie pozwalający pójść wyŜej, ani teŜ zdecydować się na odwrót. Trochę to trwało, zanim z duŜymi emocjami wycofaliśmy się w końcu do podnóŜa ściany.

To wydarzenie było dla mnie podwójnie pouczające. Pierwsza nauczka nastąpiła zaraz: na tym etapie umiejętności trzeba bardzo uwaŜać przy podejmowaniu samodzielnych decyzji wspinaczkowych. Druga natomiast zaowocowała w kilka lat później, kiedy zostałam instruktorem; wiedziałam juŜ, z własnego doświadczenia, ze po „kursantach" moŜna i trzeba spodziewać się wszystkiego.

Moje umiejętności wspinaczki zimowej, nabyte w ŚnieŜnych Kotłach, z których byłam tak dumna, nie wystarczały na Tatry nawet latem. Schodziliśmy z Przełęczy Kościelcowej ku Stawom 21 Gąsienicowym po płacie śniegu. Czując się bardzo pewnie chwytam mocniej w garść młotek i do roboty! Zdzisław Jakubowski ostrzega, bym uwaŜała. Odkrzykuję dziarsko: — Znamy to, znamy!

Ocieniony płat okazuje się jednak twardszy niŜ myślałam i zanim zdąŜyłam wyhamować młotkiem, zaczęłam zsuwać się w dół. Poleciałam zaledwie kilkadziesiąt metrów. Nic mi się nie stało. Ale do końca kursu słyszałam: „Znamy to, znamy!".

Szkółkę ukończyłam z wynikiem zaledwie dobrym. Mimo oczytania w literaturze, zawaŜyły braki w znajomości Tatr. Kurs kończył się egzaminem praktycznym, podczas którego — w tym samym zespole, w którym wspinało się w czasie kursu — naleŜało w obecności komisji egzaminacyjnej przejść drogę na śebrze Piets-cha, wyprowadzającym na grań Fajek pomiędzy śółtą Turnią a Granatami. Z trudnością moŜna nazwać to drogą, gdyŜ gubi się gdzieś między piargiem a kosówką. Nie jest to formacja wybitna, ale za to bardzo dogodna do przeprowadzenia egzaminu, poniewaŜ komisja moŜe dokładnie obserwować kolejne etapy wspinaczki. Naszemu zespołowi ten egzamin przeszedł bezboleśnie. Staliśmy się taternikami.

TuŜ przed rozpoczęciem naszego kursu, na Hali Gąsienicowej wydarzył się tragiczny wypadek. 2 lipca 1962 roku zginął Jan Długosz, idol ówczesnego pokolenia taterników, czołowa postać krakowskiego środowiska, człowiek o niezwykłej osobowości, narzucający określony styl bycia i wspinaczek. Zginął na łatwej, wydawałoby się, zupełnie bezpiecznej grani Zachodniego Kościelca, w trakcie zajęć prowadzonych z komandosami. Obserwując wspinające się grupy chodził po grani bez asekuracji, w terenie o skali trudności II. Nie znałam Długosza osobiście. Był dla mnie jeszcze jedną postacią legendarną, choć współczesną. MoŜe dlatego jego śmierć nie wywarła na mnie zbyt silnego wraŜenia, mimo Ŝe przeszła tak blisko. Ale inną śmierć w górach, kilka lat wcześniej, przeŜyłam mocno. Z taternictwem wtedy nie miałam jeszcze nic wspólnego.

22 Byłam studentką I roku. Naszym asystentem na zajęciach rysunku technicznego był Jerzy Biederman, młody, znakomity wrocławski taternik. 28 grudnia 1959 roku ze schroniska przy Morskim Oku wyruszył ze swym stałym partnerem, Józefem Panfilem z którym dokonał wielu wspaniałych przejść w Tatrach i Alpach, a towarzyszył im Marian Hensold. Mieli zamiar przejść filar północnej ściany śabiego Szczytu WyŜniego. Po południu zaczął padać śnieg. Następnego dnia rano wszystkie zespoły powróciły do schroniska — oprócz zespołu z Wrocławia. Ekipa GOPR-u przedostała się do Doliny śabich Stawów Białczańskich. Dolina była wypełniona świeŜo spadłym śniegiem, nie skalanym Ŝadnymi śladami. Tylko pod Owczą Przełęczą leŜały zwały wielkiej lawiny... Śmierć w górach wydawała mi się wówczas bohaterska i wzniosie tragiczna. Po raz pierwszy zetknęłam się ze śmiercią kogoś znajomego, kogo prawie codziennie widywałam. Trochę po młodopolsku myślałam, Ŝe góry za miłość do siebie kaŜą płacić cenę najwyŜszą.

O Jurku Biedermanie pamiętaliśmy we Wrocławiu, ale pamięć tę przesłonił nieco jego brat Wojtek, który zaczął się wspinać dopiero po śmierci Jurka. Szybko stał się jednym z lepszych taterników środowiska wrocławskiego. Cieszył się ogólną sympatią, zwłaszcza starszych taterników, którzy ze względu na pamięć brata mieli w stosunku do niego trochę opiekuńcze uczucia. Ale Wojtek nie chciał i nie potrzebował opieki. Chciał się wspinać. Bardzo często ocierał się o ryzyko, pokonując drogi „skrajnie trudne". Wśród przyjaciół budził obawy, czym to moŜe się skończyć. Skończyło się tragicznie w 1964 roku. Zginął w górach, których wciąŜ był spragniony, na zerwach Galerii Gankowej.

Po ukończeniu kursu na Hali Gąsienicowej, z „patentem" na samodzielne wspinanie, wyruszyłam do Morskiego Oka. Tam miał się mną zaopiekować jeden ze wspinaczy Koła Wrocławskiego, Longin Śliwiński. Obozował na „taborisku", czyli polu namiotowym niedaleko schroniska, wraz z przyszłą Ŝoną, Zosią.

Przed wyjazdem Adam Uznański przestrzegał mnie przed tym rejonem, który jest o wiele trudniejszy niŜ otoczenie Hali Gąsieni23 cowej. Drogi wspinaczkowe w okolicy Morskiego Oka są na ogół długie i trudne, trzeba je pokonywać w towarzystwie wspinaczy doświadczonych, dobrze znających teren. Takimi partnerami stali się dla mnie Longin i Zosia. Przyjaźń z nimi przetrwała lata. Połączyły nas niemal więzy rodzinne, gdyŜ zostałam matką chrzestną ich synów, Rafała i Pawła.

W Morskim Oku od razu trafiłam w środowisko osób podobnych do mnie, mniej lub bardziej zaawansowanych, wśród których szybko znalazłam krąg bliskich przyjaciół. Między nimi był Jerzy Hirszowski, późniejszy partner na trudniejszych drogach. Tego lata przeszłam z Jurkiem północną ścianę śabiego Konia. Tę drogę znałam z literatury, wydawała się bardzo trudna.

Prowadziłam na niej, więc tym większą miałam satysfakcję z przejścia.

Potem przyszła kolej na Zamarłą Turnię, znaną z taternickiej literatury, owianą mitem trudności i tragedii. Drogę na Zamarłej przechodziłam z Jurkiem i jego ojcem. Ten sześćdziesięcioletni pan budził podziw, gdy w dobrym stylu pokonywał trudności w skali V, czyli „nadzwyczaj trudno".

Tego samego dnia, po zejściu ze szczytu Zamarłej Turni, postanowiliśmy z Jurkiem przejść po raz wtóry ścianę, tym razem środkiem. Wspinaliśmy się bardzo stromymi, granitowymi płytami, mając przed sobą bezmiar gładkiej skały. Maleńkie stopnie centymetrowej szerokości nie stanowiły pewnego oparcia. Kiedy skończyliśmy wspinaczkę, było juŜ ciemno.

Nie mieliśmy latarek. Wyjście w ciemnościach z Pustej Dolinki, rozciągającej się u stóp południowej ściany Zamarłej Turni, łatwe nie było.

Wśród ogromnych głazów, nie mogąc trafić na ścieŜkę, szliśmy bardzo długo do Morskiego Oka przez Świstówkę. Zmęczona, prawie zasypiałam po drodze. Ale szłam. Przygotowanie sportowe sprawiło, Ŝe miałam nie tylko rezerwę sił, ale i umiejętność ich uruchamiania w razie potrzeby.

W 1963 roku nastąpiły juŜ dwa wyjazdy w Tatry — lipcowy i wrześniowy — przedzielone zgrupowaniem siatkówki. Lipiec spędziłam na Hali Gąsienicowej, gdzie tym razem poznałam ludzi ze środowiska warszawskiego: Andrzeja Skłodowskiego, Iwonę 24 • Jarka Sadowskich. Był równieŜ Jurek Hirszowski, Marek Soko-, s]^ Adam Uznański, Zosia i Longin Śliwińscy. Ten okres tkwił mi w pamięci jako bardzo miły i udany towarzysko. Po trosze czułam się taternikiem i miałam poczucie przynaleŜności do środowiska.

Przejścia tego sezonu dodały mi pewności siebie. Poznałam zasady wspinaczek hakowych.

Na pierwszej, a była to droga Pa-szuchy i Łapińskiego na wschodniej ścianie Mnicha, wiele nauczyłam się od Jacka Dyzmy Woszczerowicza, zaliczającego się do czołowych taterników młodego pokolenia. We wrześniu przechodzę pierwszą większą, powaŜną drogę, wymagającą sporych umiejętności. Przejście jej, na ówczesnym etapie rozwoju taternictwa, było duŜym osiągnięciem. To północno-wschodnia ściana Mnicha, Wariant R. Przy zdobywaniu Mnicha tą drogą po raz pierwszy uŜyto najnowocześniejszej z technik wspinaczkowych — specjalnymi przyrządami wywiercano w litej skale otwory, w których umieszczano odpowiednio przygotowane haki, zwane nitami. Dzięki tym hakom w 1955 roku Jan Długosz i Andrzej Pietsch pokonali niedostępne dotychczas fragmenty drogi. W lipcu 1962 roku Wariant R po raz pierwszy atakuje zespół kobiecy — z powodzeniem! Przechodzą go Halina Krtiger-Syrokomska i Janina Zygadlewicz.

Moim partnerem na Wariancie R był Jerzy Krajski. Wspinał się juŜ w Dolomitach i Alpach, ale i dla niego Wariant R stanowił pokusę. W schronisku nad Morskim Okiem nie mógł znaleźć partnera —jedni mieli tę drogę juŜ za sobą, inni nie byli nią zainteresowani. Jacek Hanasiewicz, taternik z Krakowa, przedstawił nas sobie i polecił mnie Jurkowi jako partnerkę.

Ze schroniska wyruszyliśmy wczesnym rankiem i juŜ około siódmej wchodziliśmy w ścianę trawersem do tzw. Półek Mnicho-wych, od których zaczynały się właściwe trudności.

Pierwszy wyciąg na płytach prowadził Jurek. Doszedł do szczeliny w kształcie wielkiej litery M i załoŜył stanowisko na dwóch tkwiących tam Juz nitach. Dochodząc do stanowiska, na którym Jurek siedział w szczeblach ławeczek, wpiętych karabinkiem do dwóch kawał25 ków Ŝelaza, wnitowanych w skałę na głębokość paru centymetrów, rozpoczęłam gimnastykę chcąc go obejść. W czasie wspinaczki im dalej od siebie znajdują się partnerzy, tym jest

bezpieczniej, gdyŜ więcej haków jest między nimi. Najniebezpieczniejszym momentem jest zmiana na stanowisku — na pionowej ścianie, bez chwytów i stopni, trzeba wyjść ponad asekurującego partnera, obciąŜając nity, na których on wisi.

Następny wyciąg, pod okapy, był mój. Po prostej początkowo wspinaczce hakowej, czyli wbijaniu kolejnych haków w szczeliny, przekładaniu ławeczek, stawaniu na nich i wbijaniu wyŜej następnego haka, zrobiło się trudniej. Szczelina zaczęła zanikać. Pasowały do niej tylko krótkie, grube haki, ale i one nie bardzo trzymały. Stojąc na ławeczce widzę naraz, jak pod moim cięŜarem hak powoli wysuwa się ze szczeliny. Na szczęście nie do końca. Zaklinował się! Chcę jak najszybciej podejść pod okapy, gdzie będzie moŜna dobrze wbić haki. Na razie delikatnie, bez gwałtownych poruszeń, wbijam następny hak, wieszam na nim drugą ławeczkę, staję w niej i dosięgam okapu.

Dalsza wspinaczka wymaga juŜ sporej siły. Wbijam kolejno haki w skalny strop, z trudem balansując na wiszących ławeczkach. Na skraju okapu o wysięgu kilku metrów zakładam kolejne stanowisko asekuracyjne i ściągam Jurka. Mija mnie, idzie wyŜej. Nie znamy zbyt dokładnie opisu drogi. Po kilkunastu metrach Jurek zakłada następne stanowisko, waha się, nie jest pewny, jak wspinać się dalej. Na dodatek zrobiło się mglisto. Gdy patrzyłam z dołu, spod okapu, wydawało mi się, Ŝe Jurek moŜe wreszcie wygodnie stanąć na płycie skalnej, na której było stanowisko. Złudzenie. W rzeczywistości płyta jest przewieszona. Często ulegaliśmy podobnym złudzeniom, kiedy brakowało pionowej skały jako lini odniesienia.

Wychodzę wyŜej. Źle, nie tędy. Zmyliły mnie powbijane poprzednio haki. Wracam mocno wychylona od pionu, w przewieszonej skale, do stanowiska między okapami. Teraz Jurek rusza do góry. Chmurzy się, po chwili leje deszcz. Po godzinie dochodzę do Jurka w strugach deszczu, poganiana błyskawicami i grzmotami.

26 Ten drugi, zwłaszcza kiedy się śpieszy, ma kłopoty z wybijaniem haków. Staram się robić to jak najszybciej, czasem zamiast w hak uderzam młotkiem w rękę.

Jurek siedzi na stromej, ale juŜ nie przewieszonej płycie. Dobija kilka haków. Stanowisko będzie bezpieczniejsze. Tkwimy na nim, wzdrygając się przy błyskawicach i grzmotach, czekając aŜ minie ulewa. Niestety, trwa. Kolejna błyskawica i nagły strach — po mokrej skale błyskawica sunie wprost ku nam! Dopiero po chwili przychodzi zrozumienie — to tylko światło odbite w wodzie płynącej szczeliną.

Od końca trudności dzieli nas tylko jeden wyciąg liny. śeby tylko wreszcie skończyła się ta burza!... Tam, gdzie teren jest juŜ łatwiejszy, dostrzegamy naraz w górze chybotliwe światełka. Słyszymy nawoływania! To Jacek Woszczerowicz i Jurek Hirszowski, niespokojni o nas, zmobilizowali kolegów i wyszli naprzeciw. Niosą ciepłe, suche rzeczy i herbatę.

Spuścili dodatkowe liny i dalsza wspinaczka z górną asekuracją poszła szybko. Jednak dopiero w późnych godzinach wieczornych dotarliśmy do szczytu, a prawie o północy zeszliśmy do schroniska. Przemarznięci, zmoczeni, głodni i zmęczeni.

W starym schronisku wszystkie prycze były zajęte. Jacek połoŜył się na stole w kuchni i od razu zasnął. Nawet się nie poruszył, gdy go przykryłam kurtką. Spałam bardzo źle, bolały opuchnięte i pokrwawione ręce. Rano matka Jacka, pani Halina Kossobudzka, opatrzyła je i zabandaŜowała.

Byłam na parę dni zwolniona od wspinania się. Odpoczywałam i przeŜywałam Wariant R od nowa. Zapamiętałam tę wspinaczkę jako jedną z najwspanialszych. Oceniając ją po latach wiem, ze była to droga wymagająca większego doświadczenia i sprawniejszego posługiwania się sprzętem, niŜ wówczas to potrafiłam.

Warszawski Pałac Kultury i Nauki, we mgle i deszczu zacierającym kontury, kryjącym architektoniczne ozdóbki przypominał mi monolit wschodniej ściany Mnicha — obraz szarych, zamglonych Ptyt, przeciętych czerwona liną, niknącą gdzieś w dole...

27

Po sezonie letnim 1962 pojechałam w Tatry zimą. Pierwsze kroki to podejście na grań Miedzianego nad Morskim Okiem. Tam nastąpiły przymiarki do poruszania się w rakach, z czekanem. Nie najgorzej wypadły podejścia i zjazdy.

Z Maćkiem Pogorzelskim, zwanym „Bąblem", kolegą z wrocławskiego klubu, wybraliśmy się więc na Halę Gąsienicową. On miał za sobą pół sezonu zimowego więcej niŜ ja, ale obydwoje sądziliśmy, Ŝe na wszystko nas stać. Przynajmniej na wspinaczkach w rejonie Hali Gąsienicowej. Postanowiliśmy „zrobić" filar Staszla, czyli Ŝebro skalne wyprowadzające na Skrajny Granat. Droga o stopniu trudności V, dosyć długa, trudności nagromadzone w dolnej partii i w połowie wysokości.

W ścianę wchodzimy wcześnie rano, ze wszystkimi akcesoriami, jak trzeba. Szybko okazuje się jednak, Ŝe nie umiemy wspinać się po ośnieŜonej skale. Pracowicie czyścimy kaŜdy stopień i chwyt, szukamy punktów do wbicia haków. Dochodzimy do miejsca dość trudnego — z nyŜą w przewieszonej skale. Ze swego stanowiska nie widzę Bąbla, słyszę tylko posapywanie, szurgot i bicie haków. Nagle krzyk: — Wanda, uwaŜaj!

Szarpnięcie liny — brzęk i cisza. Bąbel wylądował chyba na platformie pod nyŜą. Raz jeszcze próbuje sforsować przewieszkę — skutek jest ten sam. Doszłam do niego i zaczęliśmy rozwaŜać: co robić? Nie próbowałam powtarzać jego drogi — poszłam w lewo spodziewając się, Ŝe znajdę obejście ostrza filara. Wypatrzyliśmy ściankę, która wydawała się łatwiejsza niŜ kant. Ściankę tę stanowiły strome płyty pozbawione dobrych chwytów i stopni, pokryte cienką warstwą śniegu, z przymarzniętymi kępkami trawy.

Późnym popołudniem, tuŜ przed zmierzchem, wyszliśmy na wielki zachód, znajdujący się zaledwie na wysokości jednej czwartej drogi. Pozostawało jedno — wycofanie się ze ściany tym właśnie zachodem do Koziej Dolinki. Do Czarnego Stawu Gąsienicowego dotarliśmy dopiero wieczorem. Mieliśmy ze sobą sizalową linę. Zmoczona w ciągu dnia, przy wieczornym mrozie zesztywniała. To samo stało się z taśmami przytrzymującymi raki. Nie mieli28 'mv latarek, toteŜ rozplatanie brył lodu, jakimi stały się lina i taśbyło niemoŜliwe. Związani liną, w rakach, powlekliśmy się ścieŜką turystyczną w stronę schroniska z uczuciem zawodu, Ŝe nie okazaliśmy się tacy wspaniali.

Ale zimą w Tatrach trudno być wspaniałym. Zimowe wspinaczki to mozolne pokonywanie wysokości w mrozie, wietrze, w śniegu, który przykrywa chwyty i stopnie skalne. Zimowe Tatry są niekiedy trudniejsze niŜ Alpy. W Tatrach wspinałam się zimą wielokrotnie. Niektóre wspinaczki przebiegały gładko, mimo Ŝe były trudne. W pamięci pozostały jednak nie te, które były przyjemne, ale te, które dostarczyły największych emocji i były źródłem mocnych wraŜeń...

Kilka lat później znów jestem w Tatrach zimą, w marcu. W schronisku nad Morskim Okiem tłok, ale nikt nie wyrusza na wspinaczki — pogoda fatalna, bardzo mocny mróz, silny wiatr, od którego schronisko trzeszczy i pojękuje. Na ten sezon byłam umówiona z Jasiem Franczukiem, jednym z moich najbliŜszych wrocławskich przyjaciół.

Siedzieliśmy juŜ tydzień w schronisku, nie wysuwając nosa na zewnątrz. Nic więc dziwnego, Ŝe humory mieliśmy coraz gorsze. A pogoda nie poprawiała się. Jaś podjął decyzję: mimo wszystko wychodzimy na jedną z dróg na wschodniej ścianie Mnicha, wariant Fereńskiego i Uchmańskiego.

Idziemy większą grupą, torując drogę w kopnym śniegu do Dolinki za Mnichem, by umocować linę ułatwiającą trawers na półki, od których zaczyna się nasza droga. Zostawiamy ośmiome-trową linę i wracamy do schroniska, sponiewierani przez wiatr.

Kilka dni później odmiana. Noc jest spokojna, księŜycowa. Idziemy do Dolinki za Mnichem urzeczeni spokojem i pięknem gór. Pierwsze promienie słońca zastają nas na półkach. Słońce!

Radość nas rozpiera — nareszcie moŜemy się wspinać! Jaś idzie pierwszy, był tu pół roku temu.

— Po co ja, głupi, wybiłem latem wszystkie haki? — dolatuje 2 góry retoryczne pytanie.

29 Śniegu strącanego przy czyszczeniu szczelin leci coraz więcej, przypuszczam więc, Ŝe Jasiowi jest juŜ mniej radośnie. Mnie dalej cieszy wspinaczka, to przecieŜ pierwsza droga po jesiennym wypadku w Skałkach. Nie czuję się jeszcze zbyt pewnie, toteŜ pozwalam Jasiowi na prowadzenie. Pod koniec wyciągu zaczęło dmuchać. Ostatnia Jasiowa uwaga, jaką usłyszałam, to było stwierdzenie, Ŝe trzy cienkie haki nie zastąpią jednego grubego. Potem słyszałam juŜ tylko wiatr. Było coraz zimniej. Skończyły się maleńkie przyjemności drugiej na linie. Śnieg strącany przez Jasia sypał się nieustannie na moją głowę. Znieruchomiałam w pełnym rezygnacji oczekiwaniu.

Po południu Cubryna huczała jak morze podczas sztormu. Huk wiatru ogłuszał, a zboczem filara sypał się nieustannie pył śnieŜny. Ostatni odcinek drogi, pokrywający się z drogą Paszuchy i Łapińskiego, pokonywaliśmy z nadzieją, Ŝe niebawem go ukończymy. DuŜe ilości śniegu w ścianie i pogoda sprawiły jednak, Ŝe do zacięcia wyprowadzającego na Taras Mnichowy doszliśmy dopiero przy świetle czołówek. Trzy metry poniŜej Tarasu zatrzymaliśmy się. Padający śnieg uniemoŜliwiał wyjście z zacięcia. Być tak blisko końca drogi i ugrzęznąć!

Po dokładnym rozejrzeniu się wypatrzyliśmy wyjście ponad Taras — szeroką szczelinę za odpękniętym blokiem, na lewo od zacięcia. Niestety, wyczerpane baterie w czołówkach zmusiły nas do nie zaplanowanego biwaku. Nie okazał się ani cięŜki, ani długi. W zacięciu było zacisznie i prawie ciepło. Dzień zaczął się około piątej. Zlikwidowaliśmy biwak i juŜ o siódmej byliśmy na Tarasie. Nie przeszkadzał nam wciąŜ padający śnieg, mimo Ŝe utrudniał widoczność.

Schodziliśmy. W połowie drogi nad staw spotkaliśmy kolegów, którzy wyszli nam naprzeciw z gorącą herbatą.

W kilkanaście dni później wschodnią ścianę Mnicha słońce uwolniło od śniegu, ale juŜ nie dla nas. Rozprawiliśmy się z nią, kiedy była groźna i trudna. Zahartowani tymi zmaganiami, czuliśmy się gotowi zmierzyć z najtrudniejszymi drogami Tatr. Kiedy jednak po kilku dniach pogoda pogorszyła się, trzeba było zrezyg30 nować z dalszych wspinaczek. Wracaliśmy do domu, do rodzin, do pracy czy nauki, trochę zawiedzeni, z niedosytem gór. Ten niedosyt rodził tęsknotę, która kazała nam wracać w góry przy kaŜdej okazji. Było tak, jak we fraszce Jana Sztaudyngera, jak na niego wyjątkowo lirycznej: Skądkolwiek wieje wiatr, zawsze ma zapach Tatr.

31 CZEREŚNIE W TACONNAZ Na lato 1964 roku zaplanowałam wyjazd w Alpy, chcąc zdobyć doświadczenie na lodowcach i duŜych drogach. Nie znałam ani języka niemieckiego, ani ludzi. Dostałam zaproszenie, ale zapraszający, wyświadczając mi tę uprzejmość, nie chcieli z tego tytułu mieć jakichkolwiek zobowiązań, ani kłopotów. Miałam sobie radzić sama.

Zamierzałam dołączyć do grupy polskich alpinistów biorących udział w szkółce alpejskiej, zorganizowanej przez Ósterreichischer Alpen Verein w Tyrolu. Znajdowali się tam juŜ moi koledzy: Kazek Głazek, Krzysztof Zdzitowiecki i Józef Nyka.

W Alpy wyjechałam tak, jak w Tatry. Z olbrzymim plecakiem waŜącym ponad 40 kilogramów, wyładowanym sprzętem wspinaczkowym i biwakowym oraz zapasem jedzenia na cały pobyt.

Nie byłam pierwszą z polskich taterniczek w Alpach. W latach pięćdziesiątych Helena Hajdukiewiczowa zdobyła ponad 20 szczytów czterotysięcznych. Przed nią wyjeŜdŜały w Alpy równieŜ Bogna Skoczylasowa-Wiśniewska, Wanda Stefańska i Zofia Strumiłło. Brały one udział w wyjazdach środowiskowych róŜnych kół Klubu Wysokogórskiego.

Początek lat sześćdziesiątych to rozkwit taternictwa kobiecego. Zespoły kobiece dokonują przejść sportowych, przede wszystkim dróg wymagających techniki sztucznych ułatwień. W 1960 do czołówki dochodzi zdecydowanie Halina Kriiger-Syro¦ "T______ Początki kariery Pierwsze kroki w skale Z mam:) na Sokolikach VsP'naczka w Alpach Podczas wyjazdu w Alpy na Matterhorn w 1978 i Icomska, uczestnicząca w tym sezonie we wszystkich waŜniejszych kobiecych przejściach.

Między innymi z Danutą Topczewską przechodzi po raz pierwszy — od śmierci sióstr Skotnicówien w 1929 roku — południową ścianą Zamarłej Turni.

W tym okresie znaczących przejść dokonują równieŜ Małgorzata Surdel, Janina Zygadlewicz, Jolanta Jarecka i Aleksandra Pawełczyk. Nie wspinały się one w stałych zespołach, brały udział zarówno w przejściach męskich, jak i kobiecych.

Mimo Ŝe kobiece zespoły przechodzą w Tatrach trudne drogi, nie są wysyłane w Alpy przez Klub Wysokogórski. Taterniczki próbują zatem wyjeŜdŜać same. Nie mając moŜliwości rozwoju poza Tatrami, taternictwo kobiece — tak obiecująco startujące — powoli podupada.

Nie zmienia sytuacji wytypowanie Janiny Zygadlewicz do udziału w wyjeździe centralnym, zresztą po raz pierwszy. Po niej wyjechała w Alpy austriackie Krystyna Lipczyńska, wysuwająca się na czoło taterniczek lat sześćdziesiątych.

W lipcu 1963 roku Krystyna wraz z Jolantą Jarecką przechodzą drogę uznawaną wówczas za najtrudniejszą w Tatrach — Filar Kazalnicy. Ich przejście jest tym cenniejsze, iŜ dokonują go zaledwie w rok po pierwszym przejściu, w podobnym czasie i stylu, co zespół męski.

Wśród grona znakomitych taterniczek Krystyna Lipczyńska była kimś szczególnie wybijającym się. Chyba jako jedna z pierwszych taternictwo i alpinizm traktowała po sportowemu. Trening uznawała za podstawę wspinaczki, warunkującą osiąganie sukcesów.

Wyjazdów w góry nie traktowała urlopowo-wakacyjnie, kiedy to (dla rozkręcenia się) przechodzi się kilka łatwiejszych dróg, a dopiero potem robi się jedną lub dwie drogi trudne.

Krystyna trenowała przez cały rok, wykonując ćwiczenia kondycyjne 1 ogólnosprawnościowe. Technikę wspinaczki doskonaliła wyjeŜdŜając jak najczęściej w Skałki. Nie przejmowała się panującym wówczas poglądem, Ŝe naleŜy być dobrym, ale z natury. A jeŜeli JuŜ dzięki treningowi, to przynajmniej nie naleŜało się do tego Przyznawać.

33 Pewnego dnia otrzymałam list z Katowic, a w nim propozycję wspólnego wspinania się — właśnie od Krystyny. Wynikiem tego listu było spotkanie w Skałkach podkrakowskich, po którym doszłyśmy do wniosku, Ŝe moŜemy spróbować. Zamierzałyśmy letni sezon 1964 roku spędzić w Tatrach.

Do wyjazdu jednak nie doszło. Kończyłam wówczas studia, byłam juŜ po absolutorium, a czekała mnie jeszcze praktyka dyplomowa w Związku Radzieckim. Po praktyce zamierzałam wyjechać w Alpy. Między tymi wyjazdami miały się jeszcze zmieścić Tatry.

Nie dojechałam na czas do Polski. Krystyna wyjechała w Tatry sama. Wróciłam tuŜ przed terminem wyjazdu w Alpy i wówczas dowiedziałam się o jej śmierci. Zginęła z zimna i wyczerpania na trudnej drodze Studnicki na Galerii Gankowej wraz ze swym partnerem, Henrykiem Horakiem.

Po jej śmierci nie mogłam się pozbierać. Przygnębiona, silnie przeziębiona, gorączkująca i z bolącym gardłem, odkładałam wyjazd z dnia na dzień. Po kilku dniach wyjechałam jednak z

Wrocławia. W drodze z Wiednia do Innsbrucku powróciła gorączka, na domiar wszystkiego zaczęła puchnąć ręka. Pod napiętą skórą ramienia i przedramienia nabrzmiewały ropą czyraki.

Co robić? Wracać? MoŜe gdzieś w spokoju przechorować?

Z kłopotu wybawiła mnie siostra zakonna, która jechała ze mną w przedziale. Na dworcu w Innsbrucku zaprowadziła mnie do Bahnhof-Mission, a później do pensjonatu „Fur Frauen und Frau-lein", prowadzonego przez siostry zakonne. Po skontaktowaniu się z panią Lhotta, prowadzącą młodzieŜową sekcję Alpen Verein, skierowały mnie na leczenie do ambulatorium kliniki uniwersyteckiej. Tam poznałam doktora Helmuta Scharfettera, chirurga i alpinistę, prowadzącego szkolenie medyczne dla ratowników górskich Tyrolu, który zaprosił mnie do uczestnictwa w tym kursie. Ale wcześniej, po tygodniu pachnącym szpitalem i ziółkami parzonymi przez siostry, ruszyłam na trochę sama w góry.

Droga była uciąŜliwa. Rano pociągiem do Jennbach, następnie wąskotorówką do Mayrhoffen, autobusem do Ginzlin i mikrobusem do Zillertaler.

34 pierwsze metry podejścia — przestaję istnieć ja, jest tylko mój ogromny, cięŜki plecak z wysuwającym się spod klapy kaskiem.

0 zmroku stanęłam przed Berlinerhiitte.

Schronisko niemieckiej sekcji Alpen Verein jest bardzo duŜe i z zewnątrz wręcz brzydkie.

Długo nie wchodziłam do środka, sp0glądałam na odległą śnieŜną grań, na jęzor lodowca, wsłuchując się w szum wiatru. Za chwilę nie będę sama, a jutro z bliska zobaczę lodowiec.

Sprawdzę, jak trzymają na nim moje raki, zwiąŜę się być moŜe z kimś liną, by pójść dalej, wyŜej...

Pomyślałam o Krystynie i ogarnął mnie Ŝal, jaki przychodzi, gdy dotrze świadomość nieodwracalności śmierci. I jeszcze irracjonalne poczucie winy, Ŝe nie zdąŜyło się wysłać listu, spotkać się... Później nie moŜemy sobie tego darować, opowiadamy — chcącym słuchać lub nie — Ŝe gdybyśmy wtedy...

Po tej samotnej wyprawie wzięłam udział w kursie dla ratowników górskich. Było to bardzo cenne doświadczenie. Poznałam nie tylko zasady poruszania się po lodowcu, ale równieŜ zasady prowadzenia akcji ratunkowej w warunkach alpejskich, tzw. improwizacji ratownictwa. Polega ona na umiejętności udzielenia sobie wzajemnie pomocy przez zespoły alpinistów, uŜywających normalnego sprzętu wspinaczkowego. Umiejętności nabyte na kursie przydały mi się po paru latach w Polsce, kiedy prowadziłam zajęcia z autoratownictwa dla taterników i grotołazów.

Kurs trwał dwa tygodnie, a po jego zakończeniu wspinałam się z uczestnikami kursu.

Przeszłam znajdującą się w grupie Ziller-taler Alpen tysiącmetrową, północno-zachodnią kaskadową, lodową ścianę Hochferner (3463 m), a w trzy dni później — nadzwyczaj trudną (V+) pięćsetmetrową północną ścianę Fusstein (3381 m) w rejonie Geraer Hiitte.

Rok później, we wrześniu, znów jestem w Alpach austriackich. Tym razem wspinam się ze Zdzisławem Kirkin-Dziędzielewi-czem w grupie Wetterstein, słynnej z najtrudniejszych wspinaczek skalnych w Austrii — do VI+. Zdzisław, starszy sporo ode mnie, ^ojcował" mi podczas tych wspinaczek. Zachowywał spokój 1 umiar, działając powolnie, z rozwagą. Zetknięcie się naszych 35 zupełnie odmiennych charakterów nie zawsze przebiegało łagodnie, mimo to zaprzyjaźniliśmy się bardzo.

Z przejść tamtego okresu najbardziej utkwiła mi w pamięci trzystumetrowa droga południową ścianą Scharnitzspitze (2464 m) zacięciem Hannemanna (V+). Weszliśmy w nią 27 września przy bardzo silnym wietrze, który w czasie wspinaczki zamienił się w gwałtowny John.

Opóźniło to wejście i szczyt osiągnęliśmy dopiero o zmroku. JuŜ w ciemnościach

zjeŜdŜaliśmy na linach ze wschodniej przełęczy Wang, na piargi pod ścianą. W nocy rozszalała się śnieŜyca, kończąc letni sezon wspinaczkowy w tym rejonie Alp. Mimo trudnych warunków miałam duŜą satysfakcję z przejścia tej drogi, gdyŜ cały czas prowadziłam. Poza tym dała mi ona przedsmak Alp juŜ powaŜniejszych, które zaczęły się w sezonie następnym —jjwJStftń rnkłJL__ Latem wyruszyłam z ElŜbietą Miszczak-Piekarczyk w Alpy francuskie, do Chamonix.

ElŜbieta była nie tylko koleŜanką klubową, ale mieszkała na tej ulicy co ja. Nasze wspinanie się chciałyśmy połączyć z działalnością obozu Klubu Wysokogórskiego. Sam wyjazd był całkowicie prywatny.

Kilka kilometrów za Chamonix, na łączce w Taconnaz, rozstawili swoje namioty polscy alpiniści. Kierownikiem obozu był Jerzy Warteresiewicz, a uczestnikami: Krzysztof Cielecki, Jan Junger, Piotr Kintopf, Maciej Pogorzelski, Maciej Popko, Wojciech WróŜ i Andrzej Zawada. Łączka w Taconnaz była dzierŜawiona przez GUMS (Groupe Universitaire de Montagne et de Ski), akademicką organizację alpinistyczną, z którą Klub Wysokogórski utrzymywał kontakty. Na zaproszenie tej organizacji odbywały się wyjazdy centralne najlepszych polskich alpinistów.

Francuscy alpiniści mieszkali w drewnianym chale/, trochę podobnym do góralskich chałup.

Nie był zbyt komfortowy — bez światła elektrycznego, wodę doprowadzano gumowym przewodem z pobliskiego strumienia. Mimo to został niezwykle starannie zagospodarowany.

Zwłaszcza kuchnia budziła nasz podziw i zaz36 drość. Stoły wprawdzie stały na zewnątrz, ale były zadaszone. Układy z Francuzami były bardzo miłe i przyjazne, chociaŜ czasami nasze bałaganiarstwo dawało im się we znaki.

Pierwszym naszym celem była wznosząca się nad miastem turnia Aiguille l'M, znajdująca się w grani odchodzącej od szczytu Grepon. Wybraliśmy się tam w czwórkę — Ela, ja, Maciek Popko - doświadczony taternik z Warszawy oraz Maciek Pogorzelski — Bąbel. Ten sam, z którym próbowałam stawiać pierwsze kroki zimą w Tatrach. Tu, w Alpach, zwróciłam uwagę na jego pewność siebie, nabytą po kilku latach wvspinania. Cieszył się jak dziecko z pobytu w Alpach, energia wręcz go roznosiła. Patrzyłam pełna podziwu na swobodę jego ruchów, a jednocześnie byłam zaniepokojona.

Następna moja wspinaczka, tym razem z Krzysztofem Cieleckim, to Mont Blanc (4807 m).

Ela chciała odpocząć, ja natomiast wolałam oswoić się z wysokością. Od łączki w Taconnaz podchodziliśmy wprost do schroniska Grands Mulets (3501 m), na północnych zboczach Mont Blanc. Nocujemy i następnego dnia ruszamy do szczytu. W nocy spadł śnieg i musimy odnajdywać drogę. Krzysztof, mój mistrz i wzór alpinisty, zmierzając w stronę przełęczy między Dom du Gouter a Mont Blanc, świetnie wybierał właściwą drogę wśród szczelin lodowca i seraków.

W ciągu jednego dnia pokonujemy 1800 m róŜnicy wysokości. Jesteśmy na grani wyprowadzającej w stronę szczytu Mont Blanc. Do znajdującego się po drodze schroniska Vallot (4362 m) zajrzeliśmy tylko.

Zaczęłam odczuwać wysokość. Dotąd bagatelizowałam trudności Mont Blanc. Z opowiadań wiedziałam, Ŝe wybrana przez nas droga nie przedstawia szczególnych trudności. Miałam juŜ za sobą trudne drogi zimowe w Tatrach, między innymi depresję NiŜnych Rysów, czułam się więc dość pewnie w warunkach wspinaczki zimowej i sądziłam, Ŝe na Mont Blanc po prostu „wbiegniemy". . le doceniałam znacznej róŜnicy wysokości, którą pokonaliśmy Jednego dnia.

Na domiar złego zerwał się silny, przewiewający na Wskroś wiatr. JakŜe cenna okazała się płachta biwakowa! Osłonię37

ta nią przebrałam się w ciepłe rzeczy, odtajałam, wiatr stał * mniej dokuczliwy. ?

Osiągamy szczyt. Przepełnia nas radość, pomimo Ŝe tylu bvł przed nami wspinaczy na wierzchołku Mont Blanc, Ŝe jesteśrn 180 lat po pierwszych zdobywcach. Nasze wejście tysięczne któreś z kole., nie jest przez to dla nas mniej radosne. Znajdujemy się na najwyŜszym szczycie Europy, a zza chmur pojawia 1 chwilami słońce. c Po kilku dniach znów ruszyłam w góry, tym razem z Elą Nie miałyśmy większych ambicji wspinaczkowych — chciałyśmy pójść na lodowce Vallee Blanche. Na wszelki wypadek zabrałyśmy line raki, trochę karabinków i śrub lodowych, a takŜe sprzęt biwaków i kuchenny.

A Ŝe miała to być wspinaczka rekreacyjna, dodatkowo zapakowałyśmy do plecaków przybory toaletowe, opalacze, komplet map i przewodników, a nawet duŜy ręcznik frotte.

Zamierzałyśmy wjechać kolejką na północny wierzchołek Aiguille du Midi przenosząc się od razu z poziomu 1037 m (Chamonix) na 3842 m ' Kolejka na Aiguille du Midi ma największą róŜnicę wysokości" między przęsłami (ok. 1700 m bez podpory). Trzeba wspomnieć ze ówczesny dyrektor ekonomiczny towarzystwa eksploatującego kolejkę, pan Antoine Poc^.chard, który w czasie II wojny światowej przebywał w obozie jenieckim w Wielkopolsce, duŜą sympatią darzył Polaków. ToteŜ — podobnie jak i innym Polakom wspinającym się w rejonie Chamonix — przyznał nam pięćdziesięcioprocentowa zniŜkę na przejazdy kolejką.

Na grani Aiguille du Midi, nieco powyŜej Col du Midi, znajduje się laboratorium badające promieniowanie kosmiczne.' Nie ma ono pomieszczeń dla alpinistów i turystów. Jeśli więc noc zaskoczy tych, którzy nie zdąŜą na ostatnią kolejkę, to albo biwakują na podłodze w korytarzach stacji kolejki albo próbują przenocować w „Kosmiku". Nam się udało.

- Wieczorem przyszło nam do głowy, by zamiast opalać się następnego dnia na lodowcu, przejść grań trzech szczytów Mont Blanc. Mont Blanc du Tacul (4248 m), Mont Maudit (4465 m) i Mont Blanc (4807 m). W nocy czułam duszności nie wiadomo 38 7vm spowodowane — wysokością czy zmianą ciśnienia? Wzma-aiacy się wiatr trzaskał okiennicami, nie pozwalając zasnąć.

Wstałyśmy o drugiej w nocy. Przy pakowaniu Ŝałowałam, Ŝe brałyśmy ta^ wjeje niepotrzebnych rzeczy. Najbardziej irytujący był ręcznik. Po posiłku, będącym czymś pośrednim między późną kolacją a wczesnym śniadaniem, wyruszyłyśmy w stronę zboczy Mont Blanc du Tacul.

W 1957 roku na zboczach tego szczytu lawina seraków zagarnęła dwójkę polskich alpinistów — Wawrzyńca śuławskiego i Stanisława Biela. Uratował się Biel, śuławski został w szczelinie lodowej przysypany lawiną. Brali oni wcześniej udział w akcji ratowniczej, poszukując Stanisława Grońskiego, który wraz z dwoma partnerami zamierzał trawersować grań Mont Blanc. Ich przedłuŜająca się nieobecność spowodowała podjęcie akcji ratunkowej, Ŝmudnej i bardzo niebezpiecznej z powodu gwałtownego załamania pogody.

Pamiętałyśmy o tej tragedii, szłyśmy więc pełne obaw. W ciemnościach, nie dostrzegając barier ani seraków, szłyśmy zaplanowanym szlakiem, wypatrując drogi w ścianie. Zazwyczaj szlak ten jest wydeptany przez licznych alpinistów, tym razem z trudem odnajdywałyśmy drogę. Śnieg niesiony wiatrem przysypał ślady poprzedników, natomiast naszymi śladami szło juŜ kilka zespołów, które wyszły po nas. Widziałam światła ich latarek.

Chcąc ominąć bardzo szeroką szczelinę brzeŜną, przecinającą ścianę w jednej trzeciej wysokości, naleŜało kierować się w prawo. Wybrany trochę na ślepo kierunek okazał się

właściwy — szczelinę przeszłyśmy bez kłopotów. Wkrótce dogoniły nas inne zespoły, ale w niedługim czasie pogubiliśmy się w duŜej ścianie. Świt zastał nas tuŜ pod wierzchołkiem Mont Blanc du Tacul. u° tej pory tempo miałyśmy dobre. Zeszłyśmy na przełęcz między Mont Blanc du Tacul a Mont Maudit. Teraz przed nami wejście v ścianę poprzecinaną serakami, szczelinami, ściankami lodowymi, ore błyszczały nie przykrytym przez śnieg lodem. KaŜdy z zespo-°w szukał przejścia na własną rękę. Było w tym trochę zabawy, e me pozbawionej rywalizacji. Kto z nas przejdzie, a kto utknie 39 .v-.v j.y, jarw ja. i\ołu) następny MUK uyi Lin<-1 niejszy od poprzedniego. Dlaczego tak źle mi się podchodzi? PrzecieŜ na ten sam szczyt kilka dni wcześniej wchodziłam nie tak 40 w trudnym miejscu? Cieszyłam się, kiedy udawało nam się wyszukać lepszy wariant przejścia, zostawić innych w tyle.

Na wierzchołku Mont Maudit spotkały się wszystkie zespoły i razem rozpoczęły zejście. Ściana zwrócona w stronę Mont Blanc pozbawiona jest prawie śniegu, skuta twardym lodem.

Schodzimy zwrócone twarzą do ściany, posługując się czekanem, w trudniejszych miejscach wkręcając śruby lodowe. Ostatni odcinek to zjazd ze śruby. Wytrzymuje ona cięŜar człowieka, lecz nie na długo. Pod obciąŜeniem lód wytapia się i przy nieostroŜnym ruchu śruba moŜe wypaść.

Na przełęczy Brenva jestem juŜ zmęczona. Mont Blanc wydaje się tak bliski! Mija napięcie mobilizujące siły, koncentrujące uwagę. Ale ta bliskość okazuje się złudna. Szczyt „połoŜył" się i nie widać, jaka naprawdę dzieli od niego odległość. A czeka nas jeszcze 500 metrów pionowego podejścia.

Lodowaty wiatr przewiewa na wskroś, ścinając mrozem twarz i ręce. Zjeść cokolwiek i odpocząć! Idąca za mną Ela jest chyba w lepszej kondycji. Nasi przypadkowi towarzysze z zespołu schodzącego z Mont Maudit namawiają na pójście dalej. Z Ŝalem poŜegnałam wizję gorącej zupy. Ruszyliśmy. Trudności tego odcinka były właściwie niewielkie. śmudnie, krok za krokiem, pokonujemy kolejne metry podejścia śnieŜnym stokiem, przewianym przez wiatr, który wydobył spod śniegu szklisty, zielonkawo-niebieski lód. Idziemy zakosami, stopniowo nabierając wysokości. Ostatnie metry podejścia na Mont Blanc będę pamiętać chyba do końca Ŝycia.

Szłam siłą woli. Na róŜne sposoby mobilizowałam siły: licząc kroki i obiecując sobie, Ŝe po dojściu do tego wystającego głazu juŜ na pewno odpoczniemy. Dochodziliśmy do upatrzonego na odpoczynek miejsca i... szliśmy dalej. Zmieniając rytm podchodzenia — drobne kroki, ostrzejsze, bardziej strome trawersy. Potem nfl odwrót P7a« wlńlrł ci«> Jo Ir io Vn-;^,. «„~ł~—.. .1. L..I J-~.rL zmordowana. Czułam, Ŝe płacę jakieś frycowe, nie bardzo wiedząc za co.

Teraz juŜ wiem, Ŝe taki był skutek niejedzenia i niepicia przy duŜym wysiłku (ponad 1600 metrów podejść, cały czas na wysokości około 4000 m). A przecieŜ kilka cukierków radykalnie zmieniłoby moje samopoczucie, łyk płynu zneutralizowałby skutki odwodnienia organizmu.

Po 11 godzinach, około czternastej, stanęłyśmy na szczycie, przede wszystkim odczułam ulgę. To juŜ koniec! Miejsca jest duŜo. Na płaskim wierzchołku moŜe stać kilkanaście osób, bez obawy osunięcia się. Myślałam wciąŜ o jednym — usiąść, odpocząć, nareszcie coś zjeść!

Pierwsze kobiety na szczycie Mont Blanc — Marie Paradis (1808) oraz Henriettę d'Angeville (1838) — tak wspominały swoją drogę na szczyt.

Marie Paradis mieszkanka Chamonix:

Na Grand Plateau nie miałam sił iść dalej, byłam chora i kładłam się na śniegu. Dyszałam jak kurczę, któremu jest zbyt gorąco. Wzięli mnie z obu stron pod ramiona, ciągnęli, ale przy Rochers Rouges czułam, Ŝe mowy nie ma o dalszej wspinaczce. Powiedziałam: - Rzućcie mnie do szczeliny i idźcie, dokąd chcecie!

- Musisz iść z nami do końca — odpowiedzieli mi przewodnicy. I zabrali mnie, ciągnęli, popychali, nieśli, wreszcie dotarliśmy na szczyt... Weszłam, byłam bez tchu, ledwo Ŝywa, wszystko widziałam na biało, to znów na czarno. A potem zeszłam.

KsięŜniczka Henriettę d'Angeville odmienne snuje wspomnienia: Oto strój, który dałam sobie zrobić ad hoc, począwszy od koszuli do płaszcza, od stóp do głów: kalesony i koszula z angiel-t/e7 flaneli, z długimi obcisłymi rękawami, dwie męskie koszide na, czepek z tej samej tkaniny obramowany czarnym suknem z podwójnym woalem przyszytym na brzegu, u dołu woalu wszyta tasiemka, by moŜna go ściągnąć i zawiązać wokół szyi..., maska z bardzo lekkiego czarnego weluru z niebieskimi, mocno przyćmionymi okularami na miejscu oczu.

Ekwipunek „narzeczonej Mont Blanc", jak później ją nazwano, zawierał jeszcze: ...ogromny wachlarz, którym będą mnie wachlować, malutki wachlarzyk, którym będę się sama wachlowała, wspaniała lorneta, by mieć przyjemność lornetowania tych, którzy mnie lornetują...

31 sierpnia 1838 roku Henriettę d'Angeville — po konsultacji z lekarzem i zredagowaniu testamentu — udała się z Genewy do Chamonix, a 4 września wraz z przewodnikami wyruszyła ze schroniska Grands Mulets. Na Grand Plateau na parę chwil straciła siły, ale kiedy wróciła do siebie, powiedziała do przewodników.

— JeŜeli umrę, nim dotrę na szczyt, zanieście tam moje ciało i pozostawcie.

Jednak na szczyt dotarła o własnych siłach.

— Teraz, kiedy pani zobaczyła to wszystko, co moŜna było stąd zobaczyć, trzeba by wzniosła się pani jeszcze wyŜej niŜ Mont Blanc — powiedzieli przewodnicy i dwaj z nich spletli z rąk krzesełko, poprosili by usiadła, potem podnieśli ją, jak tylko mogli najwyŜej...

Oprócz nas na szczycie nie ma juŜ nikogo. Główna fala dociera tu we wczesnych godzinach rannych. Są to turyści, którzy nocą wychodzą ze schroniska pod Aiguille du Gouter.

Kończący zaś wspinaczkę alpiniści pojawiają się tu dopiero po południu i wieczorem.

Schodzimy do schroniska Vallot. LeŜy ono na wysokości 4362 m i jest schronieniem tych wszystkich, którzy ulegli chorobie wysokościowej. Nieraz moŜna tam oglądać przykre widoki —' pokotem leŜące „tobołki" ludzkie, niektóre nawet w rakach, których nie mają siły zdjąć, gdyŜ kaŜdy ruch to następny atak mdłości. Nas teŜ dopadło zmęczenie i coraz wyraźniej odczuwana wysokość. Wprawdzie nie padłam jak „tłumok" ale miałam na to szczerą ochotę. Cały czas coś robiłam, byle tylko nie poddać się — ^chodziłam po śnieg, gotowałam jakieś jedzenie, które z trudnością przełykałam.

Po noclegu zeszłyśmy do Grands Mulets, skąd prowadziła najkrótsza droga do obozowiska na łączce w Taconnaz. A tam był juŜ dom. Miałam trochę tremy przed samodzielnym zejściem lodowcem, pokrywającym północne zbocza Mont Blanc, mimo Ŝe szłam tamtędy zaledwie kilka dni wcześniej z Krzysztofem. Obawiałam się szczelin lodowca, seraków. Ale 3000 metrów zejścia obyło się bez przygód.

Z pobytu w Chamonix najmilej wspominam powroty do obozu. Radości na szczytach były duŜe, ale nie dawały się porównać z radością powrotu. Powrotu, niestety, jeszcze pod górkę, bowiem od szosy w Taconnaz do łączki z namiotami trzeba było podejść jeszcze kilkaset metrów. Ale wejście na łąkę, spokojną, ukwieconą, pachnącą ziołami, rozgrzaną słońcem, potem wypicie kubka wody z sokiem, ugotowanie herbaty, odpoczynek, rozmowy z bliskimi

ludźmi, gratulacje składane sobie nawzajem po przejściach — to były najpiękniejsze chwile w Chamonix.

Ela po Mont Blanc czuła bóle w mięśniach. Była dobrą taterniczką — wytrzymałą, niewraŜliwą na głód, zmęczenie czy zimno. Jednocześnie jak gdyby trochę usuwała się w cień, czy to z nieśmiałości, czy ze skromności. Chciała zostawić mi wolną drogę w planowaniu przejść i wyborze partnerów. Wyjechała do Lyonu i ParyŜa, by zwiedzić Francję, a ja zostałam w Taconnaz.

Ale łączka w Taconnaz, mimo kwiatów, ziół i słońca, posmutniała. 10 sierpnia na grani Rochefort zginął Maciek Pogorzelski, Bąbel. Szedł z Maciejem Popko i dwoma Jugosłowianami, spotkanymi pod Dent du Geant. Cała czwórka szła nie związana. Wiał im w twarz silny wiatr, kaptury i czapki mieli zsunięte głęboko na 0czy. KaŜdy koncentrował się na swoim przejściu, nie poświęcając 2byt wiele uwagi partnerom. Pierwszy szedł Maciej Popko, za nim j^bel, następnie Jugosłowianie. Po przejściu kilkunastu metrów °Pko dotarł do skupiska skałek i zobaczył, Ŝe za nim podąŜają 43 tylko Jugosłowianie. Nikt nie spostrzegł, kiedy Bąbel poleciał Jego ciało znaleziono kilkaset metrów niŜej, na lodowcu Mont Mallet. Raki były zupełnie stępione, o króciutkich zębach.

Nie wiadomo, czy upadek spowodował ich starcie, czy teŜ juŜ wcześniej były tępe i spowodowały upadek.

W Taconnaz kaŜde miejsce przypominało Bąbla. Widzieliśmy go na czereśniowym drzewie, kiedy zrywał ogromne, soczyste owoce, krzątającego się przy posiłkach, planującego nowe przejścia. Pełnego Ŝycia i nieposkromionego humoru...

Przez kilka dni, mimo wspaniałej pogody, nikt nie wychodzi! w góry. Pobyt w Chamonix zbliŜał się do końca. Niektórzy koledzy wrócili do kraju, ja zostałam jeszcze na parę dni. Z Krzysztofem Cieleckim zdecydowaliśmy się podjąć próbę II przejścia bardzo trudnej drogi — Pillier Rouge du Brouillard, czyli Czerwony Filar Mgieł. Wznosi się on nad lodowcem Brouillard, spływającym z południowych zboczy Mont Blanc. Po raz pierwszy został zdobyty przez Waltera Bonattiego w 1958 roku. Czerwony Filar Mgieł fascynował nas nie tylko trudnościami, ale i pięknie brzmiącą nazwą.

Przed wyruszeniem w góry na drzwiach domku zostawiliśmy kartkę: Idziemy na »Bonattiego« na Pillier Rouge. Wracamy najpóźniej za tydzień. Wanda i Krzysztof.

Mieliśmy zamiar wjechać kolejką na Aiguille du Midi, a następnie przenocować w maleńkim bivacco na Col de la Fourche, leŜącym na grani odchodzącej od Mont Maudit. Na górnym piętrze Vallee Blanche Krzysztof poczuł się źle, zaczął wymiotować. Prawdopodobnie zatruł się konserwą, którą zjadł tuŜ przed wyjściem. Szliśmy wolniej, zwłaszcza Ŝe podejście do schroniska wymagało juŜ sporych umiejętności wspinaczkowych, a takŜe odpowiedniego sprzętu — raków, czekana, a niekiedy i liny. Do bivacco dotarliśmy dopiero przy świetle księŜyca.

Schronisko mieściło wygodnie kilka zaledwie osób. Przeglądając ksiąŜkę wyjść znaleźliśmy wpisy uczestników tragicznie zakończonej próby przejścia Filara Freney na południowej ścianie Mont 44 Blanc Z grupy siedmiu alpinistów, prowadzonych przez Bonattie-&0 w burzy śnieŜnej zginęło czterech. pierwszego przejścia Filara Freney dokonał zespół angielsko-nolsko-francuski w 1961 roku.

Uczestnikiem tego przejścia był Jan nwosz, który w swoich wspomnieniach z Alp pisał: ...lodowiec freney, lodowiec Brouillard, cala południowa strona Mont Blanc przy załamaniu pogody i niedokładnej znajomości terenu to jedna wielka pułapka, z której moŜna się nie wydostać.

Z niepokojem patrzyliśmy w stronę wschodnich zboczy Mont Blanc, następnie na grań — Aiguille Blanche de Peterey i Aiguille Noire, Filar NaroŜny (Pillier d'Angle Mont Blanc).

Stan Krzysztofa nie poprawiał się. Postanowiliśmy kilka dni przeczekać w schronisku. Jednak dłuŜsze przebywanie na znacznej wysokości zawsze jest połączone z osłabieniem. W wypadku choroby najwłaściwsze jest zejście na dół, ale powrót tą samą drogą do schroniska zbyt wiele zająłby nam czasu. Oczywiście, moŜna było przejechać tunelem pod Mont Blanc na stronę włoską, a następnie podejść łatwym i bezpiecznym terenem aŜ do schroniska Franco Monzino (dawniej Gamba) i jeszcze wyŜej do bivacco Lampugnani pod Col Eccles w pobliŜu południowej ściany Mont Blanc, ale nie mieliśmy włoskich wiz.

W schronisku czekamy dwa dni. Drugiego dnia po południu decydujemy się iść dalej. Razem z nami wychodzą Anglicy, którzy zamierzają wejść na Mont Blanc filarem Brenva. Po dwóch godzinach jesteśmy na przełęczy Col Moore. Anglicy idą w prawo do góry na filar Brenva, my musimy zejść z przełęczy na lodowiec Brenva przez bardzo nieprzyjemną szczelinę brzeŜną.

Wejście w nocy na przełęcz Freney jest bezpieczniejsze, gdyŜ w dzień — zwłaszcza o wschodzie słońca — lecą z przełęczy ćmienie, bryły lodu i lawiny śnieŜne. Przy szczelinie brzeŜnej czekamy, aŜ wzejdzie księŜyc. Gasimy latarki. Trochę drzemiemy. °udząc się spoglądamy na filar Brenva. Widać na nim światełka Anglików.

Po niedługim czasie zbocza przełęczy Freney zaczęły rozjaś-mac się. Pokazał się księŜyc.

Sygnał dla nas, by ruszać. JuŜ wcześ45 u i niej wypatrzyliśmy obejście szczeliny brzeŜnej. Podchodzenie hu i.....w , Ŝmudne, mieliśmy duŜo bagaŜu w plecakach na planowaną S Na *T" ^'7 T^ JT ^^ "7 ^ niową wyprawę. Około siódmej znaleźliśmy się tuŜ pod pTzeW? ***>.° ^ 7 "7S ^ 7^ 7^' ^ Słońce oświetliło jej zbocza. Mimo nie przespanej nocy Li? ^f TflT^ P^y* P°d Płach^b'wak™ą, nia staramy sie iść jak najszybciej. Zaczyna sie kanonadaT! * ^T ^a* ' -5*™0™11- ^amy ze *wiad°moscia przelatujących tuŜ obok kamifeni. Bolący kark od ciągłego zad* **¦ ^P\ef dma me rozpoczniemy wspinaczki na Czerworania głowy, brak tchu -byle szybciej! Dopadamy przełęczy "^ "* WyP°°ZąC' WySUSZyC S1?' PrzePakowac Przełęcz Freney to olbrzymia, płaska powierzchnia na któr* sprZęI' - • ¦ r • • ° T ^^T T- * ^ l™2?0^™^ moŜna ustawić dziesiątki namiotów. Wydaje się zupełnie bezpS **™ Poszu" na. Rozkładamy płachtę biwakową, gotujemy Jesteśmy wko! Idwanm. Tym razem schodzimy w doł przełęczy granią. Teoretyczlodowca osłoniętym od wiatru. Ogromna misa wypełnLa 2 "^ t J " ™ 7 ^Tn^ ^ ^ T $u śniegu i błękitem lodu. W pełnym słońcu upał^e do wyS ^^f^^^^^^ mania. Pocimy się, tracąc cenną wodę, słabniemy, śnieg jesToS f°m\°d schodza^f. alP^stow dowiadujemy się, ze stare miększy °J ^UId2 i/vacco dawno juz nie istnieje. Nowe podobne jest do schroniska 7nfliHnipmw oi^ «, ;0^, ^ u j• •j , na Col de la Fourche, mieści cztery osoby. Dla nas, po dwu nocach • * • ,,», tj-u znajdujemy Sle w jednym z najbardziei niedostępnych zakatf

kńw ain^icH^h o«,x *,.*-• * i• ¦ "v^> y^ii^n z^i- smegU to niemal hotel Hilton. kow alpejskich. Byc tutaj to zupełnie inne uczucie nŜ przv weiściu t • ¦ ™ i • na szczyt Nie ma tej satysfak " k' •• Targają nami sprzeczne uczucia. Mamy juz mało Ŝywności, tylko schodzenie. Jesteśmy zupełnie "samiT nie° z2 7J Z ^^ *****& Część Podczas podchodzenia. A przecieŜ ktokolwiek zakłócił to odosobnienie, gdyŜ alpiniści zachod^FT ^"'^^Th ^ ^T ™ oddali,widzimy Czerwony wybierają prostszą drogę - od strony włoskiej ^ Mgl6ł ~ ^^ wsPamale'.ale coraz mocnieJ watPimy' ze Jedynym cieniem zakłócającym te słoneczne godziny była 1™ 7 T T^' § i* ^ ? niePokoJacakCoraz czf t" myśl, co będzie, jeŜeli zepsuje się pogoda? Odwrót tą samą dróg Z* 1° Y bf;dz° Ciepłeg°f Wiatru" Niebem płyną haczykoodstręcza, zaś zejście lodolcem^feney jest bardzo zawiZ Z*™"' $ *"**** * ^^ ^ Załamame i niebezpieczne. Trzeba przedzierać się przez istny labirynt Jl' „• .4 i i u postrzępionych seraków. Staramy się nie myśleć o ewenSe, a Na, wsf^ ^Pade^pakujemy .cały sprzęt, przygotowując się ewentualnej do v/y]KaL Noc spędzamy konieczności odwrotu w bivacco^ ale nie śpimy dobrze Krzy.

Po południu ruszamy na przełęcz Col Eccles Podeiście iest T°\ Prawd°Podobnie ma niewesołe myśli, czując się odpowietrudne Rozmiękły śni™ LSrflT ¦ , , p°deJscie,J dzialny za losy naszego zespołu. Jestem skłonna iść dalej, choć nie u uune. Kozmiękry śnieg leŜy cienką warstwą na skae. Zęby raków be? nU™, vi * e a\ ¦ a i i- . • nie znaiHuifl ńnhronn nn»r^„ v • • i- -j ¦ ^*uy ia "ez obaw. Krzysztof w dalszym ciągu odczuwa skutki zatrucia, a¦ • nie znajdują dobrego oparcia. Związani iną idziemy ostroŜnie — Derwi* ™ a tir i• -i w kaŜdei rhwili Wń™ , „™ ~, ¦ ¦ \¦ 1U^1UC uecyzję za nas podejmuje pogoda. Wczesnym rankiem wichura w Kazuej cnwin ktores z nas moŜe się posizgnąć, pociaaaiac za wCkv„ .v \• t, , u , • /•..; ^ . . , ., sobą nartnpra w^Hh.o r,r,^„ ^^ -ił f F ^ J4 • , a sie w szpary bivacco.

Nadchodzi /o/?/;. Trzeba schodzie. soDą partnera. Według przewodnika bivacco Lampiigtiam^ powin- Miia i,,-i nra • t j • j ^r ¦i no znaiHowań cip «i,aU <;n moł •• • i *" f , , ."Jajuz prawie tydzień od wymarszu z Taconnaz i kończy się no znajdować się około 50 metrów poniŜej przełęczy. Rozę ądamy zywnnśr w;„+ • i ¦ j • • ^ i • ¦ j -^ . r- I sie na w«7vctHA ctr^r,,, a„j ¦ • j'. ivuz.giqua ; j-wnosc. Wiatr i mgła utrudniają odnalezienie drogi. Krzysztof iest się na wszystkie strony, chodzimy zataczając coraz szersze kręg' Przygnębiony Schodzimy do szczeliny wokół przełęczy. /Wca ani śladu. Zrezygnowani poddajemy się. brzeŜnej Za nią jest juŜ lodowiec

Czeka nas jeszcze jedna nie najlepiej spędzona noc.

Brouilwn v ? f cf"ny DrzezneJ- Za nia. Jest. Juz lodowiec r "uiuara. Krzysztor schodzi pierwszy na podejrzanie wyglądający 46 47 mostek śnieŜny. Pozostaję na stromym zboczu lodowym, kilkanaście metrów nad szczeliną.

Jesteśmy związani liną. Na wszelki wypadek wyrąbuję minimalne stopnie w lodzie. Równie odruchowo wbijam czekan i przekładam przezeń linę. W czasie tego zejścia prawie nie asekurowaliśmy się i teraz zapewne Krzysztof nie przypuszczał, Ŝe to robię. Postawił ostroŜnie jeden krok, potem drugi... Usłyszałam stęknięcie zapadającego się mostka, potem okrzyk Krzysztofa. Szarpnięcie liny — zaciskam ręce! Zawisnął na linie... Później powiedział, Ŝe był niezmiernie zdziwiony faktem, Ŝe wisi. Był święcie przekonany, Ŝe zaraz do niego zawitam.

— Opuść mnie niŜej! — krzyknął lekko przyduszonym głosem.

Stanął na dnie szczeliny i przeciwległą ścianą wydostał się na lodowiec. Jak do niego dojść?

Trzeba przeskoczyć szczelinę. Proszę Krzysztofa, by przyciągnął mnie w czasie skoku. Długo się przymierzam, w końcu nabieram odwagi i skaczę, lądując na drugim brzegu szczeliny. Po tych nieprzewidzianych emocjach ruszamy dalej. Zmęczeni, zgłodniali dochodzimy do schroniska Manzino. Krzysztof ma lirowe zaskórniaki. Prosimy o mangiare i gospodarz schroniska stawia przed nami pokaźną porcję makaronu. Nie moŜemy nocować w schronisku — znów pieniądze, a raczej ich brak! Biwakujemy w dolinie Val Veni w strugach deszczu.

Następnego dnia podchodzimy na przełęcz Giganta. Mozolnie pniemy się 1400 metrów, od stacji kolejki Entreves. Przełęcz przekraczamy z obawą, by nie zatrzymali nas straŜnicy graniczni. Udaje się nam przejść niepostrzeŜenie i lodowcem Giganta zmierzamy w stronę Mer de Glace, Morza Lodu. Po kilkunastu godzinach jesteśmy nareszcie w Taconnaz.

Chatkę zastajemy opustoszałą, tylko na drzwiach — obok naszej — tkwi kartka: Ktokolwiek wie coś o losach Wandy i Krzysztofa, niech natychmiast zawiadomi Ŝandarmerię górską.

Andrzej Skłodowski.

Rano idziemy do Chamonix. Przed sklepami, wprost na ulicy, mnóstwo jedzenia — wspaniały świat świeŜego jedzenia! Owoce, warzywa, mleko, którym opijamy się nieprzytomnie. Docieramy na 48 posterunek, by zawiadomić „o losach Wandy i Krzysztofa". Okazało się, Ŝe mimo zgłoszenia naszego „zaginięcia", na posterunku nikt tym się specjalnie nie przejął: — Dziewczyna i chłopak? Pewnie pojechali na Lazurowe WybrzeŜe. Co pan nam tu opowiada, jaki Czerwony Filar?

Dla świętego spokoju przekazali informację o nas załodze helikoptera patrolującego rejon Mont Blanc.

Niedowierzanie, Ŝe poszliśmy w góry, było w pewnym stopniu uzasadnione — trudny Czerwony Filar Mgieł, dziewczyna i chłopak z Polski, na dodatek podchodzący pod filar z zupełnie przedziwnej strony...

Po pewnym czasie Krzysztof przyznał się, Ŝe proponując tę drogę chciał mi dać trochę po nosie. Przypuszczał, Ŝe w czasie wspinaczki mój animusz zmniejszy się, ambicje okaŜą się ambicjami na wyrost i zmęczona trudnościami, przeraŜona tym, co nas czeka, zawołam w końcu: „Krzysiu, ratuj!".

49 W KRAINIE TROLLÓW W 1968 roku jeden z sierpniowych numerów ilustrowanego tygodnika „Alle Menen", będącego czymś w rodzaju norweskiego „Playboya", miał zupełnie nietypową okładkę: dwie

dziewczyny kompletnie ubrane, na dodatek w stroje alpinistyczne ze wszystkimi akcesoriami wspinaczkowymi. To byłyśmy my — Halina Kriiger-Syrokomska i ja — stojące na szczycie Romsdalshorn.

W taki to, między innymi, sposób został zauwaŜony fakt, Ŝe jako siódmy z kolei, a pierwszy kobiecy zespół, zdobyłyśmy wschodni filar Trollryggenu.

Wyjazd do Norwegii miał charakter rekonesansu. Wprawdzie wiadomo, Ŝe Norwegia obfituje w góry, ale czy moŜna się w nich wspinać tak jak w Tatrach czy Alpach?

Góry norweskie nie są wysokie — najwyŜsze wierzchołki nie przekraczają 2500 metrów, ale podstawy wielu masywów leŜą, bardzo nisko. Na północy urwiska skalne zaczynają się prawie od powierzchni morza, co sprawia, Ŝe drogi wspinaczkowe pod względem rozpiętości pionowej są porównywalne z największymi drogami alpejskimi. Niebagatelną zaletą jest teŜ geograficzne połoŜenie Norwegii — leŜy na tej samej szerokości co Alaska. Dzięki temu od czerwca do połowy sierpnia moŜna się wspinać przez 20-24 godziny na dobę.

Jest tam kilka rejonów interesujących dla wspinaczy. Jednym z nich jest Romsdalen — grupa składająca się z trzech masywów biegających się przy fiordzie Romsdal i miasteczku Andalsnes. Są to Vengendalen, Isterdalen i Trolltindene. Najbardziej interesujący iest ten ostatni — mur kilkukilometrowej długości o wysokości nonad 1000 metrów. To właśnie tutaj znajdował się nasz cel — wschodni filar Trollryggenu, przez który 1600-metrowym urwis-'klem prowadzi droga naleŜąca do najdłuŜszych dróg wspinaczkowych w Europie. Przewodniki określają ją jako skrajnie trudna.

Moje wiadomości o przyszłym obszarze działania były raczej skromne, opierały się jedynie na prospektach reklamowych. To w nich właśnie znalazłam nazwisko Arnego Randersa Heena, przewodnika górskiego zamieszkałego w Andalsnes.

Arne Heen to niezwykła postać. Ogromnie zasłuŜony dla rejonu Romsdal, w czasie wojny kierował tutejszym ruchem oporu, ukrywał jeńców zbiegłych z obozów, wśród których byli równieŜ Polacy i Rosjanie. To na jego ręce, po wkroczeniu aliantów, składał kapitulację dowódca garnizonu niemieckiego, okupującego miasteczko. Po wojnie Heen był oficjalnym gościem w Związku Radzieckim, zaproszonym przez uratowanych przez siebie Ŝołnierzy radzieckich.

Heen jest członkiem Norsk Tindeclub. Z własnej inicjatywy znakował szlaki, sprawdzał stan dróg wspinaczkowych, na szczytach budował kamienne schrony — słowem, dbał o góry jak o własne gospodarstwo. Z zawodu jest krawcem, z czym wiąŜe się powszechnie opowiadana w Andalsnes anegdota. Pewnego razu do zakładu krawieckiego przyszedł klient, który zamierzał wybrać się z Arnem na Romsdalhorn. Podniecony czekającą go wyprawą Arne nakreślił kredą zarys Romsdalhornu i szkic drogi, którą mieli pójść, na materiale przeznaczonym na spodnie.

Potem najspokojniej skroił materiał według nakreślonego szkicu. Kfc\J&Lfi~$ Do Andalsnen przyjechaliśmy w lipcu — Halina, ja i Andrzej Paulo, kierownik „wyprawy".

Po przyjeździe od razu udaliśmy się do Arnego Heena, który udzielił nam wszelkich informacji. Namioty rozstawiliśmy w dolinie Romsdal, w pobliŜu farmy Fiva, której właścicielami byli państwo Dahle.

51 Nasze plany wspinaczkowe przedstawiliśmy Arnemu. Kiedy usłyszał, Ŝe Ŝeńska dwójka wybiera się na wschodni filar Trollryg, genu, nie ukrywał sceptycyzmu co do powodzenia tego przedsię. wzięcia. Mimo to stał się jego gorącym orędownikiem i zadbał o odpowiednią publicity. Dzięki jego staraniom codzienne gazety informowały o kaŜdym niemal naszym kroku na filarze.

Dopóki byłyśmy widoczne na ścianie, ustawiona przez Arnego na drugim brzegu rzeki Raumy luneta z napisem „Tu się wspinają — oglądanie 1 korona" umoŜliwiała obserwację naszej wspinaczki, W witrynie pracowni krawieckiej umieścił duŜe zdjęcie filara z

zaznaczoną chorągiewkami drogą, którą przebyłyśmy. Były teŜ nasze zdjęcia i niektóre wycinki z gazet.

Arne czuł się gospodarzem tego rejonu, dbał o jego jak największą atrakcyjność turystyczną.

A nasza wspinaczka, z racji rzadkości przedsięwzięć tego typu, mogła stanowić atrakcję sezonu! Poza tym Arne duŜym sentymentem darzył wschodni filar Trol-lryggenu, bowiem w 1958 roku dokonał jego pierwszego przejścia. Partnerował mu Ralph Hóibakk, jeden z najlepszych alpinistów norweskich. Z nim teŜ Arne dokonał ponownego przejścia z okazji 10lecia zdobycia filara. Czas jubileuszowego przejścia był rekordowy— 12 godzin!

Wspinaczkę rozpoczęłyśmy 9 sierpnia. Początkowo szłyśmy nie związane, jednak po dojściu pod płyty o stopniu trudności IV związałyśmy się. Tego dnia jeszcze zmieniałyśmy się w prowadzeniu. Pamiętam chwilę, w której pomyślałam z radością o moŜliwości zmiany, bowiem doszłam do miejsca, w którym nie czułam się dość pewnie. Czekałam na Halinę.

Kiedy doszła, przejęła prowadzenie. Jak to czasem dobrze iść ze zmianami! Jeśli mi coś nie idzie, mogę mieć pewność, Ŝe partnerka mnie wyręczy! Ale dość szybko wpadłam we właściwy rytm i przez następne dwa dni prowadziłam.

Przed nami kluczowy odcinek. To właśnie tutaj, według przewidywań Arnego, miała załamać się nasza próba. Startuję obciąŜona tym brzemieniem. Kominek rzeczywiście jest parszywy, mocno przewieszony, mokry, oślizły. MoŜna go obejść drogą o podobnej 52 skali trudności, ale z gorsza asekuracją. Wprawdzie Arne twierdził, Ŝe w kominku nie da się wbić Ŝadnych haków, znajdowałam jednak sporo szczelin, z których skorzystałam.

Kluczowy fragment drogi udało się przejść, ale tego dnia daleko nie zaszłyśmy. PowyŜej kominka zaczął się system rys i zacięć idących w lewo, który wyprowadził nas na wielopoziomowe, tarasowate półki, ciągnące się w poprzek całego filara. Nie był to odpowiedni moment na szukanie właściwej drogi, toteŜ noc spędziłyśmy w płachcie biwakowej na względnie wygodnej półce. Dominującym uczuciem było zmęczenie — tempem wspinaczki i brakiem wody. Nie miałyśmy maszynki butanowej, piłyśmy więc zimną wodę z zagłębień skalnych, dodając kwasek cytrynowy.

Rankiem wypatrzyłyśmy nyŜę, od której naleŜało iść bardziej w prawo, w trudnym terenie, zbliŜając się niemal do kantu filara. Zaraz za nyŜą były znów ryski, potem zauwaŜyłyśmy haki. Wydawało się, Ŝe jesteśmy na dobrej drodze. A jednak nie. Po drugim wyciągu rysa rozpłynęła się nagle w gładkiej płycie skalnej. Koniec drogi. W ostatni hak wbity w zanikającej szczelinie wpięty był karabinek — to jakiś nasz poprzednik wycofał się z tego miejsca zjazdem. Musiałam zrobić to samo. Niepotrzebna strata czasu. Poszłyśmy tarasami jeszcze bardziej w prawo i w pobliŜu kantu filara wystartowałyśmy ponownie. Wspinaczka rzetelna, trudna technicznie, ale w pięknej, bezpiecznej, litej skale, w którą moŜna wbijać pewne haki. Ideał wspinaczki!

Po ostatniej przewieszce ze starymi hakami miało na nas czekać kilka wyciągów czwórkowych do górnego pola śnieŜnego. Raz jedyny na tej ścianie poczułam się strasznie samotna. Halina była gdzieś w dole, nie widziałam jej, ani nie słyszałam. Cały wyciąg szłam w zacięciu, nietrudnym wprawdzie — zaledwie IV, ale trochę parszywym — hak gdzieś daleko, przede mną ściana, nacięciem niby moŜna iść, jak się dobrze ustawi, ale mnie się juŜ me chciało. Skałki mokrawe, haka nie ma gdzie wbić, nie pomoŜe mi Ŝaden święty, muszę iść — więc szłam dalej, przede mną ostatka, trzymetrowa mokra ścianka. Zlizuję trochę wilgoci.

Wbijam wa naki obok siebie — niepotrzebnie, wystarczyłby jeden. Wiem, 53 Ŝe to juŜ ostatnie metry i nie moŜna dopuścić do tego. Ŝeby coś $j« stało. Wychodzę na ściankę, przede mną łatwo — tarasy pod gór, nym polem śnieŜnym, a lina klinuje się. Ledwo stoję na krawędź ścianki, ściągam linę, z trudem utrzymując równowagę. Halina coj krzyczy z dołu, ja jej odwarkuję trzymając linę w zębach. Cztery metry wyŜej widzę stary hak, liny

oczywiście nie starcza, podcho-dzę więc dwa metry — wszystko się rusza. Halina likwiduje auto-asekurację i wreszcie dosięgam haka. Jest dobry. Wpinam pętlę, lina napięta jak drut.

Partnerka stoi pewnie nosem przy ścianie i klnie, ale ja juŜ nie czuję się samotna. Hak dobry, ona zaraz do mnie przyjdzie. Jeszcze jeden wyciąg za nami.

Za wszelką cenę chcemy dojść do wylotu kuluaru o długości około 300 metrów, który wyprowadza juŜ na szczyt. Przed oczami wciąŜ mamy pole śnieŜne rozciągające się na rozległych półkach. Po całym dniu wspinaczki „na sucho", woda stała się motorem działania.

Byłyśmy bardzo spragnione, gdyŜ rano piłyśmy tylko! odrobinę wody z zagłębienia skalnego.

Aby dojść do wody, wspinałyśmy się mimo zapadających ciemności, przy światełku' lampy czołowej. Ciemność stwarzała specyficzne poczucie bezpieczeństwa. Świat ograniczał się tylko do fragmentu objętego światłem latarki. Nie widziałam tysiąc-metrowego urwiska, nie czułam więc lęku przed odpadnięciem od ściany. Szłam jednak bardzo ostroŜnie, świadoma niebezpieczeństwa.

Chciałam wbić kolejny hak przelotowy jak najszybciej i... zamiast w hak walnęłam młotkiem w palec. Przeszywający ból, ugięcie kolan, ale chwytu nie puściłam i nie straciłam równowagi. Hak tkwił jako tako w szczelinie, szybko więc przypięłam się, by otrząsnąć się z bólu. Dopiero po chwili dobiłam go mocniej.

Był to wyciąg kończący trudności. Jeszcze kilka metrów i jestem w łatwym terenie, na piargu wygładzonym jęzorem lodowca. Doszłam do śniegu, długo szukając miejsca na dobre stanowisko autoasekuracyjne. Nie podchodziłam za wysoko. Zostałyśmy na skraju pola śnieŜnego, bo tylkp tu mogłyśmy liczyć na wodę wytopioną w ciągu dnia.

54 Biwak był niewygodny, ale za to przepiękny. Znajdowałyśmy • na niewielkiej, pochylonej półce skalnej, zawieszonej nad chmurami oświetlonymi księŜycem. Nad nimi sterczały ciemne szczyty. Fascynujący nierealnością widok kaŜe zapomnieć o trudzie wspinaczki, o głodzie i pragnieniu. I o tym, Ŝe jeszcze nie jesteśmy bezpieczne, bo wciąŜ w ścianie...

Następnego dnia zasypiałyśmy na stanowiskach. Dochodząc do stanowiska, automatycznie, wbijam hak. Przypinam się do haka, ściągam linę. Nie myślę o niczym. Gdyby Halina się obsunęła, równie odruchowo zacisnęłabym ręce na linie.

Droga prowadziła kuluarem i miałyśmy wraŜenie, Ŝe wyprowadzi on do szczytu. Szłyśmy lewą stroną kuluaru — jego dno było piarŜyste, poprzecinane progami nie do przejścia, kruchymi i niebezpiecznymi. Weszłyśmy na lewe ograniczenie kuluaru, dość litą skałę. Na tej drodze napotkałyśmy znaczne trudności, w niektórych miejscach trzeba było uŜywać ławeczek. W ostatnich godzinach wspinaczki narastało zmęczenie spowodowane nie tylko trudnościami, ale i monotonią powtarzających się wyciągów.

Idziemy we mgle uniemoŜliwiającej orientację i ocenę, gdzie i jak wysoko się znajdujemy.

Dochodzimy pod wywieszone zacięcie. Wyjście z półki, na której było stanowisko, wymagało sporej siły. Chwila wahania. Halina, jakby wyczuwając, Ŝe potrzebuję dodatkowej mobilizacji, pogania: — IdŜŜe juŜ w końcu!

Tym trochę zniecierpliwionym okrzykiem jak gdyby daje mi znak, Ŝe właściwie nic specjalnego się nie dzieje, Ŝe najzwyczajniej trzeba to przejść. Nie naleŜy więc rozklejać się.

Weszłam w przewieszoną ryskę, która okazała się nie trudniejsza niŜ „czwórka".

Wspinamy się dalej, nie mając pojęcia, jak daleko jeszcze do grani szczytowej. Na ostatnich wyciągach asekuracja kiepska. Zobojętniałam na niebezpieczeństwo, na strach — byle iść!

Stałam SI? maszyną do wspinania. Wyciąg za wyciągiem, wbijając jak najmniej haków przelotowych — byle szybciej! Płyta skalna zamienia się w poziomą krawędź. Za nią, mimo mgły, dostrzegam nareszcie coś płaskiego. CzyŜby koniec drogi? Tak, to juŜ grań szczy55 towa! Patrzę w dół. Haliny jeszcze nie widzę, tylko po drgam',. liny poznaję, Ŝe idzie.

— Gdzie jesteśmy? — dociera przez mgłę pełne nad> pytanie.

— Jeszcze daleko, co najmniej kilka wyciągów! — odkrzyj^ szczęśliwa, nareszcie rozluźniona, wygodnie siedząc.

Słyszę zduszone przekleństwo i lina drga dalej. Za chw dochodzi do mnie Halina.

Początkowo nie wierzy własnym oczor Ŝe to juŜ koniec wspinaczki, potem zaczyna rozumieć.

Zrobiryśj filar!

Znajdujemy się na rozległym, prawie płaskim zboczu skalnyt Miejscami pokryte szutrem, płatami śniegu. Teren prawie jak d turystów. Słyszymy jakieś głosy. To Arne Heen z Ŝoną Bodil orj Rotraud Eliassen, we mgle wyglądająca jak chłopak. Rotraud -Ŝona Oda, którego poznałam wcześniej w Polsce; wspinałam a z nim na śabim Mnichu.

Czekają na nas zjedzeniem, z ciepłym i zimnym piciem. Bod podaje termos z gorącym kakao i wspaniałe bułeczki maślane i słodkawym kozim serem. Mimo niepogody, mgły, zimnego wiatł wyszli nam naprzeciw, jak najprawdziwsi przyjaciele.

Nasze dalsze losy były w rękach Arnego Heena. To on spra wił, Ŝe stałyśmy się bohaterkami nie tylko jednego dnia, ale i widl następnych. Prasa, radio, wywiady, spotkania, medale, puchary. Pf raz pierwszy wspinaczka przestała być moją prywatną sprawą.

Po tych wszystkich uroczystościach nastąpił najmniej spodzif wany upadek — w najdosłowniejszym tego słowa znaczenia Odpadłam. Podczas wspinaczki z Rotraud Eliassen.

Zwiedzając rejony wspinaczkowe dotarłyśmy do Trondhein" od którego nieco na południe znajduje się grupa górska Innerdale" odznaczająca się szczególnie pięknym krajobrazem.

Góry te ksztal tern przypominają Dolomity, choć oczywiście nie dorównują i" wysokością. Ściany rzadko przekraczają 400 metrów. Prowadź przez nie przyjemnościowe, eleganckie drogi wspinaczkowe, chfl nie brak i dróg o skrajnych trudnościach.

56 Tvm razem nie chodziło tylko o wyczyn. Miała to być krótka, bardzo trudna wspinaczka, takŜe dla przyjemności — z kimś 3 e aznym, w ciepłej i suchej skale, w słońcu. P Drugi wyciąg po gładkiej płycie skalnej przeszłam na granicy odpadnięcia.

Następny, oprócz techniki, wymagał znacznej siły. Wspinałam się kończąc wyciąg w przewieszonej, obłej rysie. Nie wytrzymałam psychicznie trudności. Chcąc być bliŜej skały, wtuliłam się w rysę. Dobrze dotychczas działający układ — odciągnięte ręce, nogi zaparte w skałę — przestał funkcjonować. Poleciałam! Po drodze trafiłam stopą w krawędź okapu, który przed chwilą pokonałam w odwrotnym kierunku. Noga zmiękła, zrobiła się bezwładna, poczułam drętwienie. Zawisłam w powietrzu — dwa metry od ściany i kilkaset od ziemi. Po kilku wahnięciach znalazłam się obok ściany i zdąŜyłam chwycić hak.

Rotraud opuściła mnie do swego stanowiska i zjazdami wycofałyśmy się. Na dole okazało się, Ŝe nie mogę stanąć. Później lekarz stwierdził pęknięcie kości skokowej.

Moje taternickie dojrzewanie przypadło na okres, kiedy odpadnięcie było dyshonorem.

Usiłowałam znaleźć przyczyny upadku. Tłumaczyłam sobie, Ŝe but zaklinował się w rysie, a próbując go wyciągnąć straciłam równowagę. Jednak naleŜało mieć odwagę i powiedzieć sobie, Ŝe odpadłam, bo było trudno. Pomógł mi w tym Adam Uznański, prezes wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego, który badał okoliczności wypadków taternickich: — Jak to się stało?

— Szłam w przewieszce i but mi się zaklinował.

— A padało?

— Nie. — Warunki były dobre?

— Tak, ale...

— Spadł na ciebie kamień albo ukruszyła się skała?

— Nie.

To moŜe zasłabłaś nagle? Nie? No to co tu wymyślasz? Po Prostu spadłaś z powodu duŜych trudności.

57 To stwierdzenie wydawało mi się wówczas brutalnym ujaw-nierńem czegoś, do czego sama nie chciałam się przyznać — wypadek był zawiniony przeze mnie, nie przez przyczyny obiektywne.

Do kraju wracałam zafascynowana moŜliwościami wspinaczkowymi w Norwegii; Poznałam wielu norweskich alpinistów, wśród których był Ralph Hóibakk. Od niego, a takŜe od Odda Eliassena i Arnego Heena, dowiedziałam się wielu interesujących szczegółów na temat uprawiania alpinizmu wyczynowego w tych nieznanych górach.

Po powrocie napisałam do „Taternika" artykuł „Norwegia jest krajem gór". Starałam się w nim zachęcić polskich alpinistów do wyjścia poza krąg Alp czy Dolomitów, właśnie w góry Norwegii, gdzie jeszcze wiele problemów czeka na wspinaczy latem. A zimowa wspinaczka moŜe okazać się niezwykle ambitnym celem, jako Ŝe większość najtrudniejszych dróg w rejonie Romsdalen nie ma zimowych przejść.

To nasze „otwarcie" gór norweskich zaowocowało w cztery lata później, kiedy to czwórka Polaków — Andrzej Dworak, Wojciech Jedliński, Ryszard Kowalski i Tadeusz Piotrowski !

(5-13 marca 1972 roku) — dokonała pierwszego zimowego przejścia wschodniego filara Trollryggenu. Tym wyczynem polski zespół dokonał przełomu w dziejach eksploracji gór norweskich, rozpoczynając okres zimowego alpinizmu wyczynowego.

Nie znalazłam okazji; by powrócić do Norwegii, do ludzi, którzy okazali nam tak wiele przyjaźni i do gór, dzięki którym doznałam zupełnie nowych przeŜyć. JakŜe odmienne były one niŜ na przykład te w Alpach, w których wśród tłumu wspinających się alpinistów jest się kimś zupełnie anonimowym, W Romsdalen — pewnie dlatego, Ŝe tak niewielu alpinistów tam się pojawia -4 otaczane byłyśmy powszechnym zainteresowaniem, Ŝyczliwością i sympatią.

Rok później Rotraud Eliassen przyjechała do Polski. Kilka dfl' spędziła we Wrocławiu, potem wspinałyśmy się w Tatrach, a jeszcze później wprowadzałam Rotraud na Mont Blanc. I choć nic powróciłam do Romsdalen, w Norwegii jest Wanda — najmłodsza córka Rotraud i Odda Eliassenów.

58

WYśEJ" NIE ZNACZY „TRUDNIEJ" " Lata sześćdziesiąte i początek siedemdziesiątych to specyficzny okres w polskim alpinizmie.

PoniewaŜ dopiero odkrywa się góry wysokie, liczą się przede wszystkim zdobyte metry wysokości, a nie trudności szczytów czy ścian, czyli to, co we współczesnym alpinizmie i himalaizmie jest najwaŜniejsze. Stąd teŜ konkurencyjność — kto był wyŜej, kto osiągnął rekord wysokości. Właściwie dopiero chyba polskie wejście na Mount Everest zakończyło tę pogoń za rekordem i skierowało uwagę alpinistów na wejścia wysokościowe o duŜym stopniu trudności technicznych. Poprzednio określenie „wyŜej" nie zawsze znaczyło „trudniej". I tak, prawdę mówiąc, na Pik Lenina moŜna było wejść z rękoma w kieszeniach i tylko zmęczenie zmuszało do opierania się na czekanie. Tę wysokość mogło pokonać wielu alpinistów, jeśli byli dostatecznie zaaklimatyzowani i ich organizmy łatwo przystosowywały się do duŜych wysokości. Dlatego w polskim alpinizmie pojawiło się wielu wspinaczy specjalizujących się w wejściach wysokościowych, nie posiadających jednak dorobku taterńicko--alpinistycznego.

Na etapie łatwych technicznie wypraw w góry wysokie wszy-0 układa się dobrze, a wyprawy się udają, kiedy nie przytrafi się niespodziewanego. Ale róŜnica między wszechstronnie doś-

czonymi alpinistami a specjalistami od wysokości wyjdzie na J Wowczas, gdy załamie się pogoda, zdarzy się wypadek lub 59 trzeba podejmować decyzje w sytuacjach szczególnych, odbiegają, cych od normy. Bo tylko sytuacje ryzykowne, takie jak pokonywa, nie duŜych trudności wspinaczkowych, dają rezerwę doświadczę, nia. Decyduje ona nieraz o Ŝyciu alpinisty na tych pozornie łatwy^ wyprawach.

Niejednokrotnie były to wyprawy-pułapki, które zwabiafy względną łatwością, pozwalały uzyskać uznanie i zapisanie naz. wisk w historii polskiego alpinizmu — jeŜeli się udały.

Jednak cena, za tę łatwość bywały niekiedy tragiczne wypadki, spowodowane niedoświadczeniem lub brakiem umiejętności.

W tym okresie alpinistki zyskały większe uznanie. MoŜe właśnie przez udział w wyprawach, na których stosunkowo łatwo osiągało się znaczący wynik. O wiele trudniej było go osiągnąć w Alpach, bowiem zespoły kobiece nie przechodziły dróg równie trudnych jak drogi pokonywane przez męŜczyzn. Drogi zespołów kobiecych były pionierskie tylko w odniesieniu do alpinizmu kobie-j cego, natomiast opóźnione od kilku do kilkunastu lat w porównaniu z alpinizmem męskim.

NaleŜy jednak przyznać, Ŝe właśnie wyprawy w góry wysokie sprawiły, Ŝe nazwiska alpinistek zaczęły się pojawiać na łamach prasy. Wejście na szczyt siedmiotysięczny było przyjmowane z większym zainteresowaniem niŜ wejścia w Tatrach czy Alpach Wysokość siedmiu tysięcy metrów działała na wyobraźnię kaŜdego, sugerując, Ŝe im wyŜej, tym trudniej.

Względna łatwość dochodzenia do wyniku mierzonego metrami na pewno przyniosła sporo dobrego polskiemu alpinizmowi, ale jednocześnie wywołała trochę zamieszania w środowisku. Ten sani medal za wybitne osiągnięcia sportowe uzyskiwali bowiem alpiniści o duŜych umiejętnościach wspinaczkowych i doświadczeniu, jal i ci o niewielkich kwalifikacjach.

W 1963 roku po raz pierwszy wprowadzono zwyczaj przy znawania tych medali, podobnie jak w innych dyscyplinach sport-wy eh. Otrzymywali je wszyscy uczestnicy wyprawy zakończona sukcesem, choć szczyt zdobyło tylko kilku z nich. W peW^J 60 • r7Q było to sprawiedliwe, bowiem na ich sukces pracował cały Sspół. Ale tylko w pewnej mierze.

Najbardziej wymiernymi ocenami pozostawały medale za sninaczkowe drogi alpejskie, choć o wiele trudniej było je uzyskać Zdarzało się i tak, Ŝe ci, którzy pokonali wspaniałe drogi aloeiskie, nie zdawali egzaminu wysokości. Ich organizm nie umiał się zaaklimatyzować w warunkach rozrzedzonego powietrza. Góra łatwa, ale wysoka, pozostawała dla nich nie do zdobycia...

Dla mnie, jak dla kaŜdego alpinisty, pierwszy wyjazd w góry wysokie był wielką niewiadomą. Czy mój organizm dobrze zniesie wysokość i czy będę mogła jeździć na wyprawy?

Klub Wysokogórski WarszaM>a, 15.IV. 1970 Zarząd Główny otrzymują wg listy Szanowna KoleŜanko Prezydium ZG na posiedzeniu w dniu 14.04.1970 r. — na wniosek Przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego centralnej wyprawy Karakorum 1971 — uchwali/o wytypowanie KoleŜanki jako członka kadry wyprawy. Celem jej działania jest zdobycie szczytu Gasherbrum 111 lub Khunyang Chhish... Zawiadamiamy jednocześnie, Ŝe znalezienie się w kadrze wyprawy nie oznacza automatycznie wejścia w skład wyjeŜdŜający w Karakorum, ostateczny skład będzie zatwierdzony w lutym 1971 r. na podstawie aktualnego przygotowania sportowego oraz prac przy organizowaniu wyprawy...

I rzewodniczący Komitetu Organizacyjnego (—) Andrzej Zawada

Z taternickim pozdrowieniem Prezes KW (—) Antoni Janik

61 Klub Wysokogórski Warszawa, 1 LV. 1970 Zarząd Główny wg rozdzielnika Zarząd Główny Klubu Wysokogórskiego zawiadamia, Ŝe została KoleŜanka wyznaczona do wzięcia udziału w wyczynowej wyprawie alpinistycznej w Pamiro-Ałaju (ZSRR). Wyjazd z Warszawy 28 czerwca br., powrót około 24 sierpnia br... Wysokość odpłatności wynosi 6 500 zł.

Z taternickim pozdrowieniem Kierownik Biura ZG KW (—) Hanna Wiktorowska Otrzymują: Andrzej Zawada — kierownik Halina Kruger-Syrokomska Wanda Błaszkiewicz-Rutkiewicz Bogdan Jankowski — zastępca kierownika Wojciech Jedliński Tadeusz Łaukajtys Jan Franczuk Jan Kiełkowski Te dwa pisma postawiły mnie przed faktem dokonanym — jadę w góry wysokie! Tym razem nie muszę sama dla siebie organizować wyjazdu, co znacznie podnosi jego atrakcyjność.

W owym czasie nie myślałam jeszcze o wyprawach w wysokie, egzotyczne góry. Większą radość sprawiała mi wspinaczka skalna lub lodowa niŜ ewentualne satysfakcje wyprawowe.

Jednak kiedy dowiedziałam się, Ŝe przede mną wyjazd — najpierw w Pamir, a potem moŜe w Karakorum — zaczęło się radosne oczekiwanie.

Wyjazd w Pamiro-Ałaj nastąpił dzięki zaproszeniu wysłanemu z Klubu „Vertikal" z Nowosybirska. AJpiniści tego klubu wspólnie z Polakami w 1969 roku działali w PamiroAłaju, dokonując wielu 62 zych wejść na trudne szczyty i przyczyniając się do poznania P| udanego dotychczas zakątka gór Pamiru.

Celem naszej wyprawy było zdobycie dziewiczych szczytów - Piku Fedczenki (5409 m) i Szczurowskiego (5560 m). Następie wyprawa miała przenieść się w masyw zaałajski i wejść na Pik 1 enina (7134 m). Tak więc nasza działalność została podzielona na dwa zupełnie odmienne etapy.

W rejon lodowca Zerawszańskiego mieliśmy dotrzeć w sposób niewiele róŜniący się od tego, jakim przemierzali te tereny ich odkrywcy. „Karawana" — wystarczy usłyszeć to słowo, a wyobraźnia podsuwa egzotyczne obrazy. Wynajmowanie zwierząt jucznych — koni, osłów zwanych iszakami, przygotowanie dla nich ładunków, wreszcie sam domarsz — wszystko to stanowiło wstęp nie mniej fascynujący niŜ działalność górska.

Zupełnie inaczej zaplanowano drugi etap. Uczestnicy wraz z ładunkami mieli dotrzeć cięŜarówką lub helikopterem do obozu „Wysotnik", połoŜonego u stóp Piku Lenina. Stały, znakomicie zorganizowany obóz oraz zinstytucjonalizowana działalność górska odebrały temu etapowi posmak wielkiej przygody. Pod Pikiem Lenina zdecydowano i zaplanowano za nas, a naszym jedynym zadaniem było wejść na szczyt.

Z Warszawy wylecieliśmy 2 lipca. Jestem podekscytowana. Dla mnie wyjazd w góry wysokie to jednocześnie pierwsze zetknięcie z Azją. A wrotami do Azji staje się Taszkent.

Po wylądowaniu w Taszkencie czekamy na Rosjan, którzy tego samego dnia mają przylecieć z Nowosybirska oraz na Bułgarów, równieŜ zaproszonych przez „Vertikal". Krótkie zwiedzanie miasta i załatwianie samochodu na dalszą drogę.

Około 17 kończymy ładowanie bagaŜu i ruszamy. Obiad roamy w miejscowości Ałma-Łyk, leŜącej nad rzeką Achangararan ~ dopływem Syr-Darii. Nocleg wypada na nieznanej z nazwy Przełęczy w paśmie kuramińskim, oddzielającym Dolinę Fergańską Taszkenckiej. Długo nie moŜemy zasnąć. Śpimy w śpiworach, Materacykach, pod wysokim, rozgwieŜdŜonym niebem, jakby ^zszym niŜ u nas, moŜe z racji czystszego powietrza.

63 Następnego dnia w Kokand mijamy Syr-Darię. W Kokand postój. Idziemy do czajchany.

Podają nam zieloną herbatę wpiaj. kach, małych miseczkach, które trzyma się oburącz, by jak najdłu-Ŝej zachować ciepło napoju. Na obiad dostajemy manpar — potrawę przypominającą zupę jarzynową, której głównymi składnikami są pomidory, cebula, papryka, ziemniaki, kawałki mięsa i mnóstwo przypraw. Najedzeni wyruszamy na bazar. Pierwszy wschodni bazar, jaki widzę. Konfrontacja wyobraŜeń o baśniowych bazarach Wschodu z rzeczywistością nie przynosi rozczarowania. Obfitość owoców, warzyw, najprzeróŜniejszego jedzenia, barwne stroje handlarzy i kupujących, unoszące się nad targowiskiem przedziwne zapachy. Kupujemy tylko melony i arbuz na drogę i ruszamy dalej.

Jedziemy wzdłuŜ rzeki Soch. Mijamy granicę Republiki Uzbeckiej i Kirgizkiej. Okolice, początkowo pustynne równiny, stają się coraz bardziej pagórkowate. Daleko przed nami rysuje się pasmo gór. Rzeka Soch przecina ogromnym kanionem wzgórza. Jedziemy jej brzegiem do miejscowości o tej samej nazwie, potem do Kan. Przed Kan zmyliliśmy drogę.

Cały czas jechaliśmy dopływem Soch, pewni, Ŝe jedziemy wzdłuŜ głównego koryta. Okolice pustynne, całymi godzinami nie spotykamy ludzi, Ŝadnych drogowskazów na drodze nie ma.

Zresztą „droga" to teŜ określenie raczej umowne. Docieramy w końcu do Zardale.

W miejscu nazwanym przez nas „Iszak Camp" rozładowujemy bagaŜ, dzieląc go na dwie części — Ŝywność i sprzęt na teraz, i reszta na działalność pod Pikiem Lenina. Wieczorem chcemy rozpalić ognisko, ale skąd wziąć drewno? Na pustyni, u podnóŜa bezleśnych gór? W świetle latarek znajdujemy jednak w róŜnych miejscach patyki i to w sporych ilościach.

Rankiem okazało się, Ŝe przez przypadek zdewastowaliśmy cmentarz muzułmański. W miejscach pochowania zmarłych nie było Ŝadnych nagrobków, a jedynie kamień lub wbity w ziemię patyk, niekiedy z przywiązanym kawałkiem szmatki.

5 lipca. Dalszy ciąg dzielenia ładunków. Rezerwa zostaje odtransportowana cięŜarówką, pozostała część zostanie załadowana na iszaki i konie, które niebawem mają być doprowadzone.

64 . 1(3 przyprowadzono pięć iszaków. Ładujemy skrzynie r rki na grzbiety zwierząt. Kirgiz Taszawaj uczy nas, jak juczyć ki jak je poganiać i zatrzymywać. Pierwsze iszaki niosą lŜejsze Ldunki, następne mają juŜ po 100 kg na grzbiecie — prawie tyle, le ładowano na konia. Norma wynosi 70 kg, mniej więcej cięŜar człowieka. Ale nie było wyjścia, gdyŜ w wiosce nie mogliśmy wynająć więcej zwierząt jucznych.

Pierwsza grupa, wyruszająca z Iszak Camp, to Halina i Tadek, Bułgarzy — Metody i Stojanka oraz Rosjanie — Kuzniecow, Rais, Rapaport i Tania. Zabierają ze sobą trzy iszaki. Pozostałe idą z drugą grupą, w której są Wojtek, Janek, Bogdan i ja oraz Rosjanie __Edik Mogilewski, Igor Mieszków i Kirgiz Taszawaj. Mamy

dojść do miejsca przeznaczonego na bazę, leŜącego na wysokości 2500 metrów po lewej stronie rzeki Ak-Terek, nieco powyŜej miejsca, w którym wpływa do niej potok zbierający wody z lodowca Utron. Miejsce to zostało wybrane wcześniej, w czasie rekonesansu Rosjan w związku z zamiarem eksploracji grzbietu Turkie-stańskiego od strony lodowca Zerawszan.

Plan przewidywał dojście do bazy w ciągu niedzielnego popołudnia i całego poniedziałku, ale wyprawa rozproszyła się na kilka grup, z których kaŜdą zatrzymała jakaś przygoda.

Po noclegu w Zardale nasza grupa idzie dalej na głodno, bowiem jedzenie dla wszystkich niesie inna grupa, w odległości kilku godzin drogi przed nami. W południe znajdujemy trochę jedzenia pozostawionego dla nas przez pierwszą grupę. Spotykamy się dopiero wieczorem na biwaku w wiosce Elbiek. W nocy pogoda pogarsza się, nad ranem pada deszcz. Nasza grupa decyduje się odciąŜyć nieco iszaki, aby móc zwiększyć tempo marszu.

Idziemy zboczem kanionu, bardzo wąską ścieŜką. Ledwo mieści się na niej iszak z bagaŜem. Osły instynktownie idą skrajem ścieŜki, tuŜ nad przepaścią, by nie zawadzać ładunkiem o skały. ednemu z naszych nie udaje się, zaczyna spadać. Ktoś zdołał go Przytrzymać, ale dwie skrzynki lecą do rzeki. Edik biadoli, Ŝe stra•ismy wszystkie zupy. Idący o dzień drogi za nami Zawada "ranczuk tracą iszaka, który spadł do rzeki i utonął.

65 7 lipca. Podchodzimy do letowki Matcza. Letowka to Ŝarnie szkała latem osada pasterska, składająca się z kamiennych chat W pobliŜu letowki zakładam bazę. Wyrównując teren pod namioty podnosimy kamienie. Trzeba to robić ostroŜnie. Edik ostrzega przed ukrywającymi się pod kamieniami skorpionami. W ten dzień i przez następne kursujemy wahadłowo między bazą a Elbiek i niŜej połoŜonymi wioskami, aby donieść resztę ładunków.

9 lipca. MŜy deszcz. Z bazy wychodzą prawie wszyscy w dół naprzeciw podchodzącym, by pomóc w transporcie. Ja pozostaję w bazie. Udaję, Ŝe zwichnęłam nogę, chcąc ukryć rzeczywistą przyczynę bólu. Po kilkudniowym marszu z ponad 20-kilogramo-wym obciąŜeniem złamana w Norwegii noga nie wytrzymała. Silny ból uniemoŜliwia mi chodzenie. Obawiam się, Ŝe przyznanie się do przewlekłych skutków dawnej kontuzji moŜe wyeliminować mnie z akcji. ToteŜ zwichnięcie nogi wydaje się bezpieczniejsze.

10 lipca. Rano ustalamy plan: grupa składająca się z ojśmiu Polaków i ośmiu Rosjan przejdzie przez przełęcz Matcza (4000 m) i załoŜy bazę wysuniętą na lodowcu Zerawszan. Z niej będzie atakować szczyty leŜące w graniach bocznych, odchodzących od grani grzbietu Turkiestańskiego — Pik Szczurowskiego i Pik Fedczenki. \ 11 lipca. Wychodzimy z letowki Matcza o 8 rano. Mijamy ostatnie osady pasterskie. Ich mieszkańcy częstują nas ajranem — zsiadłym mlekiem owczym. Iszaki z ładunkiem wyprawy mogły dojść tylko do początku lodowca spadającego z przełęczy Matcza, czyli do wysokości 3400 m. Potem Tadek i Tola sprowadzają iszaki na dół, a my rozpoczynamy transport wahadłowy na własnych plecach. Wieczorem wracają Tadek i Tola. Biwakujemy na wysokości 3850 metrów. W nocy wieje wiatr przynosząc opady śniegu. Temperatura około 34°C. 12 lipca. Ranek pochmurny, ale później rozjaśnia się. Przełęcz Matcza ukazuje się w całej okazałości. Zbocza przełęczy to lodowiec — stromy, poprzecinany szczelinami, kończący się ogromnym nawisem śnieŜnym. Trzeba będzie przekopać się prŜez nawis i załoŜyć linę poręczową. Przełęcz Matcza jest rozległa, 66 Hnie opada w stronę lodowca Zerawszari, który szerokim \ kim jęzorem spływa kilometrami w dół. Schodząc z przełęczy ' aodzinie docieramy do kamienistej moreny na lodowcu. Tu ° dzie baza wysunięta. Z ulgą zrzucam plecak. Noga wciąŜ boli.

13 lipca. Pakuję rzeczy do wyjścia na Pik Szczurowski ego. ivfói zespół to Halina, Wojtek i Andrzej. Planujemy zdobywanie zczytu od strony południowo—wschodniej. Będziemy podchodzić lodowcem Mir Amin. Zespół drugi — Jaś Franćzuk, Bogdan, Martynow i Edik — zaatakuje ten sam szczyt północną granią, podchodząc równieŜ lodowcem Mir Amin. Trzeci — Tadek, Janek Kiełkowski, Jura i Tola — podchodząc lodowcem Skaczkówa, zaatakuje Pik Fedczenki. Czwarty — Wołodia, Galina, Erik i Jurij — planuje wejście na łatwiejsze szczyty — Igłę (5301 m), Obryw iBajŜan.

Dzień jest słoneczny, moŜe dlatego nasze plany wydają się tak realne, choć czasu mamy niewiele, a Ŝywności starczy na 6 do 8 dni. NajbliŜsze dni nie potwierdzają przedwczesnego optymizmu. Huraganowy wiatr i zawieja śnieŜna zastają nas wysoko. Widoczność zła. Ze skalnych uskoków sypią się na nas pyłówki. Coś grzmi. Lawiny?

Prowadzi Wojtek na zmianę ze mną. Teren staje1 się coraz trudniejszy. Pod kolejnym uskokiem grani czekamy na drugą dwójkę, by zastanowić się wspólnie, co robić — walczymy czy wracamy? Andrzej mówi: — Idziemy dalej. Ale nie kwapi się do prowadzenia. Wojtek zastanawia się w milczeniu. Ja boję się zejścia. Im później nastąpi, tym będzie niebezpieczniejsze. Wracamy. Odwrót • 5300 metrów jest dramatyczny. Pole śnieŜne wyprowadzające na b'ran stało się pułapką. JuŜ je przecinają tory lawin. Z trudem ocieramy do miejsca biwaku. Odkopujemy namiot spod zwałów 'iiegu, wyciągamy rzeczy, mokre i cięŜkie, z trudem pakujemy je do plecaków.

W ponurych nastrojach, przygnębieni niepowodzeniem, scho-f lodowcem Mir Amin do bazy.

Na lodowcu, w bezpiecznym ,cu, krótki odpoczynek. Znów wleczemy się w dół, niewyspamCczeni i głodni. Zejścia są łatwiejsze, jeŜeli osiągnęło się cel.

67 ni Schodzenie z poczuciem poraŜki jest podwójnie cięŜkie. Spotyka, my zespół drugi, przymierzający się do Piku Szczurowskiego oh północy. PrzeŜyli to samo co my — beznadzieja oczekiwania niemoŜność zrobienia czegokolwiek, przygnębienie. Początkowo — jak opowiadał Jaś Franczuk — nie nudzili się, oczekując na poprawę pogody. Rozmawiali „o Ŝyciu", opowiadali dowcipy śpiewali. Jednak nie na długo starczyło im humoru...

Udało się tylko zespołowi trzeciemu — tym z Piku Fedczenki. Byli chyba twardsi, potrafili więcej zaryzykować. Pik Fedczenki został zdobyty.

W bazie dyskusja — co dalej? Ponowić atak na Pik Szczurowskiego? Wydawało mi się, Ŝe wprawdzie krucho z jedzeniem, ale powinno go wystarczyć na drugą-próbę wejścia. Ale benzyna?... Benzyna skończyła się i to przesądziło sprawę. Wracamy do letow-ki Matcza.

Odchodzę na bok — ze złości mam łzy w oczach. Ale nie było szans na zmianę decyzji.

Nagła bezradność człowieka uzaleŜnionego od zwyczajnych drobiazgów, kiedy jest przygotowany na zmaganie z górami, niepogodą, własną słabością. Źle wyliczona ilość benzyny sprawiła, Ŝe Pik Szczurowskiego pozostał dziewiczy...

Czy musiało tak się zakończyć? MoŜe tam, pod szczytem, naleŜało zaryzykować? Czuję Ŝal do siebie i innych, Ŝe Ŝadne z nas — pragnących przecieŜ zdobyć szczyt — nie umiało powiedzieć: „Idziemy. Ja prowadzę". A na Piku Fedczenki któryś z czwórki pewno tak powiedział. Rosjanie zaś zdobywający Igłę, Obryw i BajŜan, moŜe nawet nie zastanawiali się, tylko po prostu poszli. Poszli i zdobyli swoje szczyty, ale ich powrót do bazy był rozpaczliwy. Wygłodzeni i wyniszczeni, zmęczeni do ostatka, przyprowadzili na linie oślepłego kolegę. Wspinał się bez ciemnych okularów i rozproszone przez mgię promienie słoneczne poraziły mu oczy.

Podziwiałam ich. W ich dzielności sporo było wiary w to, Ŝe wytrzymają wszystko. Mieli gorszy sprzęt i odzieŜ, ale wykazywał' niezwykłą odporność na głód, zimno, zmęczenie i

niewygody. Ale cel w górach, nawet najtrudniejszy, moŜna osiągnąć spokojnie-rozwaŜnie, planując i organizując akcję. I tak zagroŜenie Ŝyci* 68 ńrach jest duŜe. Po co na starcie stwarzać sytuacje, w których W ba będzie o nie walczyć? Wydawało mi się, Ŝe alpiniści radzieceóry traktują jak wielką, romantyczną przygodę, szkołę męstpróbę charakteru i przyjaźni. I o tym śpiewają w swoich Ininistycznych piosenkach. U Włodzimierza Wysockiego — oiosenkarza rosyjskiego, twórcy wielu górskich ballad — wygląda w bardzo prosto: Jeśli drug okazals'a w drug i nie drug i nie wrag, a tak Jeśli skoro nie razbieriosz Ploćh on iii charosz Parnia w góry bieri, tiani...

A więc, jeŜeli poddawany sprawdzianowi delikwent wspina się dzielnie mimo przeciwności, nie okazuje strachu, z poświęceniem asekuruje partnera, to pomyślnie zdaje egzamin na przyjaciela i moŜna na nim polegać. „Bohaterstwo w górach", „męska, twarda gra", „braterstwo liny" — to wciąŜ pojęcia wiele dla alpinistów radzieckich znaczące, niepodwaŜalne. Był to alpinizm heroiczny, traktowany jako sposób na Ŝycie. Tak odbierałam ich piosenki, rozmowy, styl chodzenia po górach.

Dla nas w alpinizmie waŜniejsze były przeŜycia indywidualne.

Chodziło nam o wzbogacenie osobowości, a nie o jej sprawdzanie.

Rosjanie byli wspaniali w gestach spontanicznych, w gotowości oddania wszystkiego innym. Dla przyjaciół serca mieli na dłoni.

W drodze pod Pik Lenina docieramy do alpinistycznej bazy Osz, ponad stutysięcznym mieście w Kirgiskiej SRR. Tam czeka na nas wiadomość, Ŝe grupa polskich wspinaczy z Klubu Turystów orskich z Warszawy weszła na Pik Lenina. W grupie tej jest osia Szajuk, która jako pierwsza z Polek przekroczyła wysokość metrów. Cieszymy się z Haliną w sposób umiarkowany. ujemy się pokonane, mimo Ŝe naszym celem było przede 69 wszystkim sprawdzenie się na wysokości i przygotowanie |j0 wyprawy planowanej na rok następny, a nie rekord.

Z Osz cięŜarówka dowozi nas do Doliny Aiajskiej. Tutaj, p0j Pikiem Lenina, znajduje się stały, sezonowy obóz alpinistyczny „Wysotnik". Na wielkiej równi, na wysokości 3600 metrów, u p0. czątku lodowca spływającego Ŝ północnych stoków Piku Lenina stoi mnóstwo namiotów. Małe dla uczestników i duŜe gospodarz cze. W centralnym punkcie obozu stoi wysoki maszt, na którym powiewają flagi krajów, z których pochodzą przebywający tu alpiniści.

Po wcześniejszej akcji w Pamiro-Ałaju sprzęt i Ŝywność mamy w nie najlepszym stanie.

Przenoszenie się z jednego miejsca akcji I w drugie zawsze wprowadza bałagan, Zniszczone, mokre namioty, zniszczony sprzęt, niedobory jedzenia. To najlepsze pozostawia się na wejście szczytowe. Teraz trochę pościmy. W końcu udaje nam się jakoś zagospodarować.

Stajemy się integralną częścią obozu „Wysotnik", automatycznie podlegając jego regulaminowi. Zaczyna się on od powitalnego ustawienia w l/niejkę, czyli szereg, zdania raportu przez kierownika naszej grupy i krzyknięcia trzy razy: Priwiet! Priwiet! Priwiet!

Tak oto w bezpośredni sposób poznajemy organizację radzieckiego alpinizmu, który jest tam sportem masowym. Inaczej niŜ u nas. Tatry stanowią mikroskopijną część obszaru Polski, taterników jest około 5000, a wspinających się systematycznie zaledwie 1000. W Związku Radzieckim, gdzie jest Kaukaz, Pamir, Tien-Szań i wiele innych gór, wspinają się setki tysięcy osób. Robią to w ramach działalności klubów zrzeszonych w Federacji Alpinizmu lub

przez związki zawodowe, które zamiast skierowań na wczasy wydają chętnym putiowki, czyli delegacje do obozów alpinistycznych.

W Polskim Związku Alpinizmu prawie nie ma zawodowych działaczy i organizatorów alpinizmu, ich funkcje pełnią sportowcy-alpiniści. Przyzwyczajeni do samodzielnej działalności w górach, nie mogliśmy nadziwić się, jak wielu było tu kierowników, czy'1 rukowaditieli, wypuskajtiszczych, starszych trenierow, rukowcUm 70 ¦ /¦ yuaschaŜdienija, instruktorów i diŜurnych woobszczie. Kie-wnicy sprawdzają kwalifikacje tych, którzy planują wejście — f v mają odpowiedni razriad, czyli stopień...

Droga przez Skały Lipkina, którą mamy podchodzić, oceniona ¦ «t na V, a więc naleŜy mieć razriad drugi lub pierwszy oraz zali-zone rukawodstwo. Jest to droga dla wspinaczy mających nie tvlko określony stopień umiejętności, ale równieŜ doświadczenie kierownicze. Trójka Rosjan z „Vertikalu", aby uzyskać zgodę na pik Lenina, musiała uzupełnić swe kwalifikacje i wejść na inny szczyt w pobliŜu „Wysotnika".

Po sprawdzeniu formalnych uprawnień trzeba było jeszcze poddać się badaniom lekarskim.

Odbywały się one nie tylko przed samą akcją na Pik Lenina, ale i przed pierwszym wyjściem w góry na zabroskę. Zabroska to wyniesienie na pewną wysokość sprzętu, Ŝywności i paliwa, a następnie powrót do obozu.

Z racji wieku nie dopuszczono do wejścia na Pik Lenina pięć-dziesięcioośmioletniego Martynowa, cieszącego się duŜym szacunkiem i autorytetem wśród wertikalowców i polskiej grupy. Marty-now jednak był uparty i postanowił iść z inną grupą. Kierownictwo postawiło warunek, Ŝe będą mu towarzyszyli dwaj lekarze. Pod wierzchołkiem Piku Lenina lekarze prawie padli, a Martynow w znakomitej formie osiągnął szczyt. Schodził w dół znacznie wyprzedzając lekarską asystę.

Z naszymi kwalifikacjami sytuacja była niewyraźna. W końcu jako delegację sportowców polskich uznano nas za mastierow sporta. Gorzej wypadły badania lekarskie. Jaś Franczuk, na nizinach nieustannie przeziębiony, im wyŜej się znajdował* tym lepiej S'C czuł, choć lekarzom trudno było w to uwierzyć. U Haliny wykryto arytmię serca, ale uznano, Ŝe unormuje się przy wysiłku tycznym. Do mojej nogi lekarz nie miał zastrzeŜeń, bo nie przypalam s'e> Ŝe pobolewa. Wiedziałam, Ŝe przy chodzeniu po śniegu wyŜszych partiach nie będzie tak bolała, jak przy stąpaniu po cieniach. W końcu dopuszczono nas wszystkich do wejścia.

Do zwyczajnego toku postępowania po wejściu na szczyt wrocie do obozu naleŜy razbor, w którym uczestniczy grupa 71 biorąca udział w waschaŜdienii i kierownictwo obozu. Podczas razboru wytyka się wszystko, co zostało źle przeprowadzone Olegowi Gribiennikowi, kierownikowi wejścia naszej grupy na pju Lenina, zarzucono później, Ŝe był zbyt bierny, ale zaliczono mu rukawodstwo.

Zaliczono je równieŜ uczestnikom wejścia. KaŜdy z alpinistów ma coś w rodzaju indeksu, w którym zapisuje się wejście, datę, nazwisko kierownika i to wszystko potwierdza pieczątka.

Nam teŜ chcieli ją przystawić, ale podziękowaliśmy.

Ceremonia liniejki obowiązywała nie tylko przy powitaniach nowych uczestników obozu, ale równieŜ przy powrotach z gór. Na powitanie schodzących wybiegał kto Ŝyw z namiotów, ustawiał się w szereg i witał trzykrotnym okrzykiem. Tylko dwa razy w czasie naszego pobytu liniejka nie odbyła się — kiedy powrót kilku uczestników wejścia odbywał się na noszach oraz wówczas, gdy w „Wysotniku" pozostały tylko dwie albo trzy osoby, a z góry powróciło około pięćdziesiąt.

Mimo dyscypliny organizacyjnej zdarzają się, jak wszędzie, wypadki burzące ustalony porządek. Dwóch turystów, nie pytając nikogo o pozwolenie, weszło na Pik Lenina.

Pomieszali kolejność wejść i narobili bałaganu przy numerowaniu odznak przyznawanych za

osiągnięcie szczytu. Innym przykładem był Giena, lekarz naszej wyprawy. Miły, cichy, niewiele mówiący, niepokaźny. Nie, został dopuszczony do wejścia, choć na zabrosce był jeszczd z nami. Po powrocie do obozu zorientował się, Ŝe zapomniał naj górze swoich dokumentów. Wrócił więc po nie i od wysokoścfl 3600 do 5200 m przez lodowiec ze szczelinami szedł sam, w krótH kich spodenkach i tapoczkach, czyli tenisówkach. Spokojnie wrócił do bazy i wyjechał pierwszym przygodnym samochodem. Ale to się wydało. Edik, jako rudowaditiel, miał być za karę niedopusz-j czony do wejścia. Udało się jednak wytargować odwołanie tej kary. Natomiast Martynow i Mieszków otrzymali naganę. Tym razem zakończyło się nie najdalej idącymi konsekwencjami. Za róŜne przewinienia, bezpośrednie i z tytułu odpowiedzialności zbiorowej moŜna bowiem zostać zdegradowanym nawet ze stopn'^ 72 Wspinaczka w Alpach na pn. ścianie Matterhornu Podczas wyprawy w Pamir I Wanda podczas wyprawy na Gasherbrumy z 1975 r.

Widok z drogi na Gasherbrumy Dobry Bóg tak chciał, Ŝe tego samego dnia weszliśmy tak wysoko" - te słowa wypowiedział Jan Paweł II 10 czerwca 1979 roku, kiedy Wanda Rutkiewicz wręczyła mu kamyk z Mount Everestu I

'¦¦"' ' «' -,, Dhaulagiri 8167 m Wanda podczas noclegu w górnym obozie przed atakiem na Mount Everest mastiera sporta do stopnia najniŜszego i karierę alpinistyczną zaczynać od początku.

1 sierpnia. Obóz „Wysotnik". Nastroje w polskiej grupie nie są dobre. W górach znajdujemy się po raz pierwszy w tak niezwykłej dla nas sytuacji. Nie bardzo orientujemy się, co mamy robić, dokąd pójdziemy, co zabierzemy ze sobą. O tym wszystkim decydują gospodarze, ale informacje docierają do nas powoli, poza tym są niekompletne. Andrzej Zawada nie moŜe być pośrednikiem, bo nie zna rosyjskiego. Zastępuje go Bogdan Jankowski, ale ograniczony do jednej osoby „kanał informacyjny" jest zbyt wąski. Czekanie to nasze główne zajęcie w tych dniach.

Po paru dniach nareszcie coś wiadomo. Część uczestników obozu ma wyruszyć samochodem do Łukowej (Cebulowej) Polany, zabierając wszystkie bagaŜe. Samochód wyjeŜdŜa bardzo wcześnie, bo około 5.30. Pozostali, a między nimi Polacy, w tym samym czasie podejdą do Łukowej Polany pieszo. Dalej obie grupy pójdą razem. W rzeczywistości wyruszyliśmy godzinę później niŜ było zaplanowane, gdyŜ porządkowaliśmy obóz, który wygląda! jakby przeleciał nad nim huragan.

O 8.15 dochodzimy do pozostawionych przez pierwszą grupę plecaków, w których jest Ŝywność na cztery dni akcji oraz racja przeznaczona na wejście szczytowe. Tę drugą część chcemy zostawić na wysokości 6100 m. Przewidujemy, Ŝe Ŝywności wystarczy na pięć dni działalności górskiej. Plecaki waŜą około 25 kg.

Na Łukowej Polanie naprawdę rośnie dzika cebula. śując zielone, soczyste pędy, rozpoczynamy podejście. Po przejściu przez Przełęcz PodróŜników (4000 m), o 14.30 dochodzimy do miejsca, w którym pierwsza grupa rozstawiła obóz na lodowcu. Wita nas Igor Mieszków, ostro i nieprzyjemnie strofując naszą grupę: — Jak moŜna dochodzić do miejsca biwaku w trzy godziny Później niŜ pierwsza grupa!

Nieoczekiwana agresja i niesprawiedliwość poruszyła nawet °ogdana Jankowskiego, który w nasze wyprawowe Ŝycie wnosił dotychczas spokój, umiar, stwarza! nastrój ciepła prawie domowe-8°- Starał się zawsze pozostawać w cieniu, ale szybko stawał się 73 kimś, z kim się liczono i kogo ceniono. Zawsze spokojny i nie klnący, teraz odpowiada agresywnie i ostro, wyjaśniając, Ŝe nasze opóźnienie było spowodowane porządkowaniem obozu po tych, którzy wyruszyli wcześniej. Poza tym część naszej grupy w czasie podejścia miała kłopoty Ŝołądkowe, niektórzy wymiotowali. To po bardzo tłustej baraninie, którą zjedliśmy przed wyjściem.

Oleg Griebiennik, kierownik wejścia, przedstawia plan dalszej akcji. Następnego dnia mamy podejść na wysokość 5200 m przez Skały Lipkina. Tam rozstawimy namioty, a dopiero potem pójdziemy na 6200 m, gdzie zrobimy skład. Oleg proponuje zmniejszyć cięŜar plecaków zespołu kobiecego, dźwigamy bowiem tyle samo co męŜczyźni — po 24-25 kg. A w ogóle proponuje, aby zlikwidować kobiecy zespół, poniewaŜ jego samodzielność jest fikcją.

Zespół kobiecy to Halina, Stojanka, Kira Griebiennik i ja. Według załoŜenia, ustalonego z kierownictwem przeze mnie i Kirę, mamy same wnieść to, co będzie potrzebne czterem osobom w czasie wejścia. Rozstawienie namiotu, gotowanie, likwidowanie biwaku — cały ten nieefektowny trud wejścia — teŜ mamy ponosić samodzielnie, bez pomocy kolegów.

Halina i Stojanka nie palą się do tego, więc Kirze i mnie nie pozostaje nic innego, jak oddać po 10 kg kolegom, odciąŜając się na czas zabroski.

2 sierpnia. Po ciepłej nocy dzień jest pogodny. Wychodzimy o 5 rano, a juŜ o 7.15 — po 900metrowym podejściu stromym, lodowym kuluarem — dochodzimy do Skał Lipkina.

Odpoczywamy, przepakowujemy rzeczy i około 8.30 nasze kierownictwo planuje — wbrew uprzednim ustaleniom — dalsze podchodzenie do góry.

Daleko nie zaszliśmy. Śnieg, początkowo twardy, staje się coraz miększy. Słońce odbiera siły, słabniemy z minuty na minutę. Odwodnieni, przygnieceni plecakami, wleczemy się, zapadając się w śnieg. W odstępach kilkugodzinnych złazimy się wszyscy na 5400_ m.

Odpoczywamy, gotujemy. Wojtek Jedliński i Wołodia Prokopienko chcą iść dalej, nawet aŜ do szczytu. Słabsi protestują-Po dyskusji jednak zostajemy. Rozstawiamy cztery namioty czteroosobowe, w których ma się pomieścić 21 osób. Panuje kompletny 74 chaos Ŝywnościowy. Nie mamy prymusa, nie moŜemy samodzielnie gotować.

Przyłączamy się do 7-osobowej grupy Rosjan. Denerwuje to Halinę, gdyŜ zrobił się olbrzymi, jak na te warunki, U-osobowy kołchoz". Odchodzi do mniejszej, polskiej grupy. Tymczasem Igor nie odmawia sobie przyjemności stwierdzenia, Ŝe dobre tempo dzisiejszego dnia to rezultat wczorajszej politrohoty. Do wieczora pogoda jest słoneczna, ale w nocy zaczyna wiać wiatr. Rano budzimy się w zadymce.

3 sierpnia. Ta sama wysokość. Nadal silny wiatr. Wracamy do bazy.

4 sierpnia spędzamy w „Wysotniku". Pada deszcz ze śniegiem. Dla nas to dzień kondycyjny.

Odpoczywamy.

5 sierpnia. Rozpogadza się, choć wiatr wciąŜ wieje. Polski dzień w kuchni, gotujemy obiad dla całej ekspedycji. Reszta dnia upływa na pracach porządkowych i przygotowaniach do wyjścia. Wieczorem badanie lekarskie kwalifikujące do wyjścia. Tym razem na Pik Lenina.

6 sierpnia. Pierwszy dzień akcji. Do miejsca biwaku na lodowcu docieramy juŜ o 14. Bardzo dobre tempo, duŜo lepsze niŜ poprzednio. Podział na trzy grupy 8—9-osobowe. Kobiecego

zespołu nie ma. Plan na dzień następny: szybkie wyjście między 6 a 7.30. Wychodzimy jednak później. To ostatni biwak, na którym moŜemy się jako tako wyspać. Wieje bardzo silny wiatr, jest zimno, choć słonecznie.

7 sierpnia. Docieramy do pozostawionych rzeczy, przepakowujemy je. Dochodzimy do trawersu w lewo, na wysokość 5700 m. Wiatr i mróz stopują nas.

8 sierpnia. Przy bardzo silnym wietrze, po około dwóch godzinach wychodzimy na skalny filar. Zwalający z nóg wiatr uniemoŜliwia dalsze podejście. Ledwo utrzymuję równowagę na stromym, kamienistym stoku. Znów biwak, tym razem na 5950 m. Nie osiągnęliśmy zaplanowanego celu — połogiej grani Piku Lenina, zaczynającej się na wysokości 6400 m.

Opóźnia to akcję o jeden dzień.

75 9 sierpnia. Wiatr nie pozwala na wczesne wyjście z biwaku. Dopiero około 13 jesteśmy na długiej, łagodnie wznoszącej się grani, którą będziemy zmierzać do szczytu.

KaŜdy idzie swoim tempem, ja gdzieś pośrodku rozciągniętego węŜa podchodzących. Wiatr jest silny, ale świeci słońce, nadając złotoróŜowy kolor śniegom. Zatrzymujemy się na wysokości 6600 m. Mija nas piątka Rosjan schodzących ze szczytu. Przed atakiem przeczekiwali jeden dzień. Wiatr podarł im namiot. Tylko tych pięciu z kilkunastoosobowego zespołu weszło na szczyt. Słucham ich opowiadania i zaczynam odczuwać coś w rodzaju tremy.

Przed pójściem spać oglądam przy zachodzącym słońcu widoki z grani. Trzęsę się z zimna, wiatr przewiewa na wskroś, ale nie chcę wchodzić jeszcze w ciasnotę namiotu. Wolę nie myśleć, Ŝe jutro wyjście na szczyt. Szczyt siedmiotysięczny. Usiłuję wytłumaczyć sobie, Ŝe jutro czeka nas zwykłe, normalne podchodzenie pod górę, a nie jakieś nadzwyczajne wydarzenie. Przed nami na Piku Lenina było juŜ prawie 1000 osób.

10 sierpnia. Wszystkie czynności poprzedzające wyjście wykonujemy bardzo starannie, ale nie udaje się uniknąć nerwowości i pośpiechu. Nie pamiętam, w jaki sposób doszło do dyskusji z Andrzejem Zawadą. Przekonuję go o konieczności zabrania namiotu i pozostawienia na 6800 m, tam gdzie zazwyczaj biwakują zespoły atakujące szczyt. Wojtek Jedliński nie czuje się dobrze. Nie moŜna wyruszać z biwaku na 6400 m nie mając zabezpieczonego odwrotu ze szczytu. Między biwakiem na 6400 m a biwakiem na 6800 m jest niewielka róŜnica wysokości, ale parę kilometrów odległości w poziomie. Długa grań moŜe stać się pułapką dla wyczerpanych wejściem alpinistów.

Andrzej zgadza się, ale zachwycony nie jest, bo przez ten namiot on i ja zostajemy daleko za czołówką. Doganiamy ją przed masywem szczytowym, w dość płaskim miejscu, gdzie zostawiamy namiot. Patrzę w stronę szczytu. Pełzną nań maleńkie z tej odległości sylwetki ludzi. KaŜdy stara się iść maksymalnie oszczędzając siły. KaŜdy swoim tempem, w zupełnej rozsypce. Wśród idących 76 kilka osób wyróŜnia się spowolnieniem ruchów, co jest spowodowane reakcją na brak tlenu w powietrzu — na tej wysokości jest go tylko połowa.

Jaś Franczuk ma dziś swój dzień. Idzie jak maszyna, prowadzi cały peleton do góry. Razem z Jankiem, Tadkiem i Bogdanem zakłada dla następnych podchodzących linę poręczową na ostatnich metrach stromego, lodowego podejścia.

Początkowo idę dość szybko. Doganiam środek peletonu. Mimo Ŝe nie jest waŜne, kto będzie pierwszy i w jakiej kolejności dojdziemy do szczytu, zabieram się do dalszego wyprzedzania.

Mijam Halinę oraz Wojtka, który czuje się źle. Nieoczekiwanie dla samej siebie, jakieś 100 metrów przed szczytem czuję, Ŝe jest mi coraz trudniej. Typowy objaw „zatkania". Za szybko poruszałam się dotychczas. W mięśniach powstał głód tlenowy. Nie mogę dotrzymać kroku Andrzejowi, który powoli oddala się. Ostatnie 30 metrów liczę kroki, powtarzam kolejne liczby, co kilkanaście kroków odpoczywam. Oby ten stok wreszcie skończył się! Staram się

nie podnosić głowy, by nie widzieć, Ŝe to jeszcze nie koniec. Wreszcie osiągam szczyt i... zaczynam wymiotować. Mało uroczyście zdobywam swój pierwszy siedmiotysięcznik.

Dopiero po kilkunastu minutach wraca dobre samopoczucie, zmęczenie ustępuje. Rozglądam się wokół. Na szczycie stoi tablica pamiątkowa z wyrytą nazwą szczytu i jego wysokością. Ze śniegu wystaje kilka niewielkich popiersi Lenina.

Zostawiamy zapiską, w której podajemy nasze nazwiska, datę i godzinę wejścia. Ze szczytu zaś zabieramy informację poprzedników. To zwyczaj potwierdzający wejście. Znajdujemy list zostawiony przez jakiegoś alpinistę radzieckiego dla syna. Przeczyta go wówczas, gdy dorośnie i sam stanie na Piku Lenina.

Pierwszy siedmiotysięcznik nie dostarczył mi szczególnych wzruszeń. Było nas za duŜo. W takim tłoku trudno o spotkanie twarzą w twarz ze szczytem. Fotografujemy się na tle tablicy — Wołodia, Andrzej i ja. Oni w puchowych kurtkach, ja tylko w anoraku, toteŜ wyglądam przy nich niepozornie.

77 Na dół schodzimy w błyskawicznie pogarszającej się pogodzie. Noc na wysokości 6800 metrów była koszmarem. Targane wiatrem podwójne ściany namiotu „Wysotnik" uderzały o siebie z łomotem nie dającym się opisać, waliły po twarzach leŜących wewnątrz. Nie dało się teŜ zawiązać wejścia. Od naszych oddechów i pary z gotowania himalajski rękaw nasiąkał wilgocią i natychmiast zamarzał. Zrobiła się z niego bryła lodu. Nie sposób było zaciągnąć sznurka. W końcu machnęliśmy ręką i próbowaliśmy ułoŜyć się do spania.

LeŜałam przy wejściu. Śnieg z zewnątrz przysypywał mnie nieustannie. Usiłowałam się jakoś przed nim chronić, przykrywając twarz anorakiem. Co pewien czas strzepywałam śnieg ze śpiwora. Ból głowy — od wysokości, hałasu, zapachu benzyny — długo nie dawał mi zasnąć.

Po tym upiornym noclegu zeszliśmy na dół. Na miejscu biwaku na zobaczyłam nasz namiot, zapomniany przez kolegów. Doładowałam go do plecaka i juŜ bez niespodzianek dotarliśmy do bazy.

W obozie bazowym nie było czasu na kontemplację i przeŜywanie wejścia. Jestem trochę rozczarowana. Zbyt wiele było okoliczności, które odebrały mi radość z pierwszego siedmiotysięcznika. JuŜ teraz, w pośpiechu pakowania, zanika więź łącząca zdobywców szczytu. Jedni spieszą do Nowosybirska, inni do Moskwy, my do Warszawy. Wspólna przygoda i przeŜycia, które nas zbliŜyły lub kazały — we wspólnym interesie — zapomnieć o niechęci i antypatii, w bazie mają swój wyraźny kres. Teraz moŜna juŜ sobie pozwolić na ich okazywanie. JuŜ nie jesteśmy od siebie zaleŜni. Nie wróciliśmy jeszcze do Ŝycia, w którym obowiązują konwenanse i gdzie poruszamy się po własnych, nie krzyŜujących się drogach.

Tutaj jesteśmy zbyt blisko siebie, ciągle się o siebie obijamy.

Niechęć Haliny do mnie w końcu wyzwoliła się, widać zbyt wiele kosztowało powstrzymywanie jej. Nie daję się sprowokować do „walki wręcz" i agresji w odwecie.

Trochę rozŜalona i ciągle 78 nierozumiejąca, wreszcie uświadamiam sobie prostą rzecz — przecieŜ nie muszę się z nią wspinać!

Wyprawa w Pamir była zamierzona jako próba i przygotowanie przed wyprawą na Khunyang Chhish, ale dla mnie stała się odkryciem wyprawy jako organizmu społecznego. Wspinaczki odbywałam dotąd w małych, dwu-, trzyosobowych zespołach. W takiej strukturze problemy występujące w większych zespołach nie miały miejsca lub były niezauwaŜalne.

Na pierwszej wyprawie w góry wysokie doznania widokowe, kulturowe i sportowe, dzielone z innymi, zafascynowały mnie. Ale dostarczyła ona równieŜ wielu przykrych przeŜyć i niewesołych odkryć, dotyczących mechanizmów działających w większych zbiorowiskach ludzi, wykonujących określone zadanie, w określonym czasie i scenerii, zobowiązanych do wzajemnej akceptacji.

Dobra organizacja działania tej społeczności jest największym problemem do rozwiązania.

Układając plan, trzeba uwzględnić procent nieprzewidzianego jakim w przypadku naszej wyprawy okazał się brak iszaków w wiosce, upadek kilku z nich, choroby.

Uczestnicy ogarniają jedynie fragmenty planu, tylko projektodawca zna go w całości.

Wykonawcy widzą chaos i bezhołowie, podczas gdy kierownictwo — tylko pewien procent nieudanego. Ten rozdźwięk między ocenami jest tym większy, im gorsza wymiana informacji między kierownictwem a zespołem. Wyszło na jaw znaczenie drobiazgów, które w pewnych warunkach przestają być drobiazgami. Brak najzwyklejszych rzeczy, jak jedzenie i paliwo, przesądza o poraŜce. W codziennym Ŝyciu zapominamy o pierwotnym nakazie zapewnienia sobie przede wszystkim tych rzeczy. Zapominamy o głodzie, nie znamy swoich reakcji i reakcji innych ludzi na głód — podkradania konserw i chowania ich na „czarną godzinę".

Na wyprawie koleŜeństwo, niekiedy chropawe i ostre, niekoniecznie zamieniało się w przyjaźń, jak tego instynktownie pragnęłam. Uświadomiłam sobie, Ŝe ludzie w takich warunkach unikają tonów pośrednich, narzuconych przez kulturę, dobre wychowanie, ogładę.

W górach cały czas jesteśmy ze sobą, widzimy się zbyt 79 dobrze i oceniamy bezlitośnie. I nie moŜemy od siebie odpocząć. Zmniejsza się wówczas tolerancja na drobiazgi. Nie przypuszczałam, Ŝe taki drobiazg, jak czyjeś „ciamkanie" przy jedzeniu, moŜe przesłonić urok całego świata.

Nie byłam kłótliwa, agresywna ani krańcowo egoistyczna. Starałam się ofiarnie i rzetelnie wykonywać swoje obowiązki. Tę dyscyplinę wyniosłam ze sportów wcześniej uprawianych.

Okazało się, Ŝe to za mało. NaleŜało wciąŜ pamiętać, Ŝe jest się członkiem zespołu powiązanego subtelnymi nićmi, a w tej plątaninie nie moŜna poruszać się niezgrabnie.

Cechowała mnie wtedy prostota wyobraŜeń o świecie i ludziach, nie zdawałam sobie sprawy z bardziej delikatnych powiązań między nimi, róŜnych przyczyn, zachowań i motorów działania — ambicji, antypatii, zazdrości, zawiści, innych pragnień pozagórskich, wspólnych lub róŜnych interesów.

Zespół wyprawowy to nie zespół, w którym wszyscy grają do jednej bramki według licznych i ścisłych reguł gry. W alpinizmie mało jest reguł dotyczących akcji, bo trudno je sformułować w stosunku do tak nieobliczalnego przeciwnika, jakim są góry. Kłótliwość i agresja uczestników mogą być złymi cechami charakteru, mogą teŜ być cechami wtórnymi, reakcją na jakąś sytuację. Alpinizm jest sportem indywidualistów i wyprawa z nich się składająca wypracowuje sobie własne reguły dotyczące postaw, własne kryteria wartości i ocen ludzi. Dzięki temu „pozytywny uczestnik wyprawy" i „szwarc-charakter" są rolami niekiedy wymiennymi, ten sam alpinista moŜe jedną i drugą rolę grać na róŜnych wyprawach.

KaŜda duŜa, wieloosobowa wyprawa juŜ w zarodku zawiera źródła przykrych doznań. Młodzi alpiniści, zafascynowani przede wszystkim wspinaczką, najczęściej z trudem odnajdują się na wyprawach, które — na szczęście! — na tym etapie mało ich pociągają. Do wypraw albo trzeba się urodzić, albo dojrzeć. Zbyt szybkie wejście w okres wyprawowy moŜe do nich zniechęcić...

Początek pamirskiej przygody stanowiły dwa listy, trzeci zaś, przytoczony niŜej, jej zakończenie i przekreślenie tego, co miało być kontynuacją Pamiru — Karakorum.

80 Klub Wysokogórski Warszawa, 18. XI. 1970 Zarząd Główny Kol. Wanda Rutkiewicz W nawiązaniu do pisma ZG z 15. IV. 1970 r. informujemy, Ŝe na Plenarnym Posiedzeniu Zarządu Głównego 8 listopada br. rozpatrywany był skład osobowy przygotowywanej wyprawy centralnej w Himalaje-Karakorum w roku 1971. Z przykrością zawiadamiamy, Ŝe niestety nie znalazła się KoleŜanka w zatwierdzonym składzie ostatecznym 12-osobowym

wyprawy. WyraŜamy nadzieją, Ŝe dalsza działalność alpinistyczna KoleŜanki stworzy inną okazją do wyjazdu w góry najwyŜsze w najbliŜszych latach, czego serdecznie KoleŜance Ŝyczymy.

Sekretarz Z taternickim pozdrowieniem (—) Andrzej Kuś Prezes (—) Antoni Janik Na wyprawę w Karakorum nie pojechała Ŝadna alpinistka. Ale wówczas nie obeszło mnie to za bardzo. Po pamirskich doświadczeniach przez parę miesięcy po powrocie do kraju wyprawy w góry wysokie nie pociągały mnie.

KI ZNIKAJĄCY PUNKT C W 1972 roku warszawskie koło Klubu Wysokogórskiego zorganizowało swoją pierwszą, a ósmą z kolei polską wyprawę w góry wysokie — w Hindukusz. Celem był Noszak (7492 m)_ i szczyty w jego rejonie. Noszak zdobyła pierwsza powojenna wyprawa polska w góry wysokie w 1960 roku. Kierownikiem wyprawy był Bolesław Chwaściński. Ustanowiono wtedy polski rekord wysokości.

Wyprawa warszawska zamierzała wejść na ten szczyt innymi drogami — znaleźć przejście południowo-zachodnią ścianą oraz powtórzyć drogę zachodnią grzęda.

Wyprawą kierował Janusz Kurczab, czyli „Jano", a uczestnikami byli: Alison ChadwickOnyszkiewicz, Ewa Czarniecka--Marczak, Jan Holnicki-Szulc, lekarz Jan Lewicki, Jędrek Łapiński, Andrzej Marczak, Janusz Onyszkiewicz — „Onyszek", Andrzej Sikorski, Krzysztof Zdzitowiecki — „Pomurnik" oraz ja — w owym czasie jeszcze członkini wrocławskiego koła KW. Patronat nad wyprawą objął komitet honorowy, na czele którego stanęła dr Halina Skibniewska, wicemarszałek sejmu.

Wyjazd w Hindukusz to zupełne przeciwieństwo Pamiru z 1970 roku. Stał się on wspaniałą przygodą, która zaczęła się juŜ podczas podróŜy Starem A-29 przez Turcję i Tran do Afganistanu. Jednocześnie osiągnięcia sportowe przekroczyły nasze najśmielsze 82 czekiwania. Szkoda, Ŝe to nie wyprawa w Hindukusz była moją pierwszą wyprawą.

W skład naszej grupy wchodzili ludzie o podobnych kwalifikacjach i ambicjach, a postawione przed nimi cele były na ich miarę, gyć moŜe na dobrą atmosferę wpłynęło równieŜ to, Ŝe wyprawa liczyła tylko jedenaście osób.

Wyprawę organizujemy sami. Wydawało mi się naturalne, Ŝe kaŜdy z jej uczestników rzuca wszystkie swoje sprawy i pracuje na rzecz wyprawy. I tak właściwie było.

W tym czasie wyprawy działały trochę w nie uporządkowanej sytuacji, jeśli chodzi o przepisy i normy określające ich organizowanie. Dopiero utworzenie federacji klubów alpinistycznych wprowadziło porządek. Nastąpił wówczas podział imprez na centralne i środowiskowe.

Zostali teŜ wskazani odpowiedni sponsorzy. My szukaliśmy pieniędzy wszędzie, trochę po omacku. „Mózg" wyprawy, czyli komitet organizacyjny, działał w Warszawie i zajmował się zdobyciem odpowiednich funduszy. Moim zadaniem było przygotowanie sprzętu, głównie puchowego, a takŜe plecaków.

W organizację wyprawy wszyscy wkładamy sporo emocji i zaangaŜowania. Za cel postawiliśmy sobie Noszak, utoŜsamiając się całkowicie z tym celem. Był to bowiem okres, kiedy taki wyjazd mógł być pierwszym i ostatnim zarazem. Dlatego naleŜało go jak najdokładniej przygotować i spróbować podczas niego przeŜyć jak najwięcej. Po wyprawie w Pamir sądziłam, Ŝe potrafię wyobrazić sobie schemat działania wyprawy, organizację transportu, zakładanie obozów. Wyprawa w Hindukusz nie wydawała mi się skomplikowana.

Wiadomo, o co chodzi i co trzeba zrobić. Jest to coś, co czuję od samego początku.

Przygotowanie sprzętu dla wyprawy... Niestety, nie polega °no na pójściu do sklepu, wybraniu odpowiedniego sprzętu i zapłaceniu. Nasze wytwórnie sprzętu sportowego nie są nastawione na alpinizm — ani wspinaczkowy, ani wyprawowy. Sprzęt powstaje według projektów alpinistów. Szycia śpiworów i kurtek, spodni Puchowych i „nóg słonia" uczymy rzemieślnicze spółdzielnie pracy 83 we Wrocławiu. Ale potrzebne są do tego odpowiednie materiały, puch. Szukamy więc materiałów nie przepuszczających puchu, wodoodpornych, przepuszczających powietrze, a jednocześnie bardzo lekkich. Szukamy nawet takich drobiazgów, jak specjalne nici nylonowe do szycia plecaków z grubego ortalionu czy dakronu. Przy plecakach potrzebne są klamerki.

Okazało się, Ŝe klamerki do plandek na samochody cięŜarowe znakomicie nadają się i do naszych celów. Z kolei duralowe nosiłki do plecaków i worów transportowych wykonały dla nas zakłady produkujące anteny telewizyjne. W taki oto iniekonwencjonalny sposób powstał sprzęt wyprawy.

Kiedy 31 lipca 1972 roku samochód wyprawy, wiozący uczestników i bagaŜe, po 29 dniach od wyjazdu z Polski dotarł do wioski Kazi Deh w Badachszanie, licznik wskazywał 8020 kilometrów. Wcześniej, 10 lipca, była Ankara, 15 lipca — Teheran. W Meszedzie dwa i pół dnia zajęła naprawa samochodu, zaś 20 lipca zameldowaliśmy się w polskiej ambasadzie w Kabulu.

Nie zapomnę spotkania z tym miastem. ZbliŜaliśmy się do niego coraz bardziej, ale nasza wytrzymałość na jazdę równieŜ zbliŜała się do kresu. Maltretowani ciasnotą i niewygodą, zaczadziali od spalin, ja na domiar wszystkiego nękana chorobą lokomocyjną...

Zapadał zmierzch. Nagle odsłonił się widok z górskiej drogi na połoŜony w dolinie Kabul, ukryty między wzgórzami, gdzieniegdzie wspinający się na nie. Co najbardziej róŜni to miasto od miast europejskich, to światło i zapach. Łuna nad Kabulem była ciepła, zółtawopomarańczowa, a nie zimna chłodem lamp jarzeniowych. W powietrzu unosił się słodki zapach dyrtiu z ognisk, nad którymi piekły się kebaby i szaszłyki. Płonące w ogniskach drewno jałowca lub drzewa arcza sprawiało, Ŝe zapach dymu był tak niezwykły. Zmierzch skrył brzydotę półmilionowego miasta. Wyłaniały się z niego tylko kopuły meczetów, mauzoleów, pałaców i nowoczesnych hoteli. Mimo późnej pory na ulicach tłumy w malowniczych, egzotycznych ubiorach, kobiety w czadorach, męŜczyźni zaś w jasnych lub szarych, szerokich, marszczonych spodniach 84 i luźnych koszulach. Tłum przenikał między samochody, riksze, wózki...

Do 26 lipca trwało załatwianie formalności związanych z zezwoleniami na działalność górską w strefie przygranicznej z ZSRR i Pakistanem. Jako nieliczni jeszcze Polacy przybywający do Afganistanu jesteśmy bardzo serdecznie przyjmowani w polskiej placówce przez ambasadora Tadeusza Martynowicza i radcę handlowego Leona Kopcińskiego. Poznajemy równieŜ inŜyniera Alojzego Rozworę, pracującego tutaj w budownictwie, wielkiego sympatyka alpinistów, goszczącego u siebie większość Polaków przybywających do tego kraju.

27 lipca przez przełęcz Salang wyruszamy do Kunduzu. Tu kończy się droga asfaltowa, dalej wyboistymi drogami, w obłokach pyłu dojeŜdŜamy do Keszim. Następnie drogą o szerokości naszej cięŜarówki, wiodącą zboczami przełomu Kokczy, docieramy do Fajzabadu — centrum administracyjnego Badachszanu. Kolejny przełom, tym razem rzeki WardŜudŜ. PrzejeŜdŜamy po wątłych mostkach kleconych z drewna i kamieni, na stromych podjazdach popychamy samochód. W końcu osiągamy wioskę Kazi Deh. Po trzech dniach marszu z karawaną 47 tragarzy dochodzimy do moreny lodowca Kazi Deh, od zachodniej strony Noszaka. Tu, na wysokości 4500 m, zakładamy bazę. Jeszcze chwilę targujemy się z tragarzami, przeplatając angielski i polski liczebnikami w języku farsi, ale juŜ

z ciekawością spoglądamy na widoczną zachodnią grzędę Noszaka, jak teŜ na namioty w bazie. Mieszkają w nich Norwegowie. Oni równieŜ zamierzają wchodzić na Noszak zachodnią grzędą. Wśród nich jest Odd Eliassen. Co za miłe, pełne serdeczności i wspomnień spotkanie!

Odbywają się tu równieŜ „wczasy pod Noszakiem", organizowane przez agencję „Trekking International" w trzech turnusach. Ich kierownikiem, a jednocześnie magnesem dla uczestników, jest najsławniejszy alpinista naszych czasów — Reinhold Messner.

W luksusowo, według naszych pojęć, urządzonej bazie posiłki dla „wczasowiczów" przygotowują wynajęci i przywiezieni z Nepalu Szerpowie. Punktualnie o 13 odzywał się gong, wczasowicze 85 zasiadali w namiocie-jadalni, a Szerpowie na plastykowych talerzach podawali zupę, drugie danie, kończąc to przedziwne dla nas widowisko deserem. Oni teŜ zakładają i wyposaŜają obozy na zachodniej grzędzie Noszaka, a takŜe ubezpieczają uczestników imprezy w górach.

Za „wczasowiczów" czarną robotę wykonywali Szerpowie, pozwalając im na nie zakłóconą niczym radość obcowania z górami, uwalniając od noszenia ładunków, gotowania, zmywania, słowem, całej prozy Ŝycia wyprawowego. Gdybyśmy mogli mieć w ten sam sposób zorganizowane Ŝycie bazowe, to nie trzeba byłoby zawracać sobie głowy drobiazgami!

MoŜna byłoby skupić się na najwaŜniejszym — na górach. Nasza jedenastka tymczasem zasuwała przy garach aŜ miło. Wyznaczaliśmy dyŜury i kaŜdy po kolei przymuszał się do brudnej roboty. Ale za to nasza wyprawa w sumie kosztowała niewiele więcej niŜ odpłatność jednego(!) uczestnika „wczasów pod Noszakiem".

W turnusach tych uczestniczyli przeciętni alpiniści, którym nie stawało chęci i moŜliwości zorganizowania wejścia na siedmioty-sięczny szczyt we własnym zakresie, bardziej ze względu na oszczędność czasu niŜ pieniędzy. Byli teŜ alpiniści zupełnie początkujący w górach wysokich, ale zafascynowani nimi. Ci płacili czasami drogo za niedostatek wiadomości o adaptacji organizmu w warunkach rozrzedzonego powietrza — obezwładnionych chorobą Szerpowie niemalŜe na plecach znosili do bazy z górnych obozów.

Celem podopiecznych Messnera był równieŜ Noszak grzędą zachodnią, po uprzednich wejściach aklimatyzacyjnych na Aspe Safed (6607 m) i Chorpuszte Jachi (5698 m). Jednak z kilkudziesięcioosobowej grupy zaledwie kilkanaście osób osiągnęło wierzchołek Noszaka.

Reinhold Messner wszedł równieŜ, ale czekając na swoich klientów na grani Noszaka odnowił odmroŜenia stóp i później juŜ przewaŜnie siedział w bazie, obuty w wielkie, puchowe boty.

W bazie jest równieŜ jego Ŝona, Uschi. Historia tego małŜeństwa była niezwykle romantyczna. Dla Reinholda Uschi zostawiła 86 nie tylko męŜa, ale i trójkę dzieci, tytuł i zamek. Uschi to menedŜer dbający o sławę męŜa, o jego sukcesy na niwie literackiej i w publikatorach. Zachwyciła nas wszystkich. Szczupła, piękna brunetka w dopasowanych dŜinsach, obcisłym sweterku i kolorowych, wełnianych skarpetach, robionych przez afgańskie góralki, wyglądała trochę inaczej niŜ my — w pumpach i cięŜkich wibramach na nogach.

Mimo całego jej uroku, trochę podejrzliwie przysłuchiwałam się wyraŜanym przez nią opiniom i sądom na temat alpinizmu. Wydawało mi się to trochę bez pokrycia, wyczuwałam w tym przyswojenie sobie poglądów Reinholda. Kobieta traktuje drugą kobietę powaŜniej niŜ męŜczyzna. Nie ma w sobie tolerancji i pobłaŜliwości dla fascynującej urody kobiety, kiedy ta gada głupstwa. Oddzielnie ocenia ją za to, co mówi i robi, a oddzielnie punktuje wygląd.

Odrobina zazdrości nie zmniejszyła jednak mego podziwu dla Uschi. Wydawało mi się, Ŝe odgrywała ona duŜą rolę, mobilizując Reinholda do wielu nowych dokonań. Jednak w 1978 roku u stóp Nanga Parbat — podczas samotnego wejścia Reinholda zakończonego sukcesem

— oczekiwała na niego juŜ nie Uschi. Niełatwo było pewnie być Ŝoną Reinholda, Ŝyć w cieniu jego sławy.

Messner juŜ wtedy fascynował nas z racji swoich dokonań, chociaŜ te największe były jeszcze przed nim, a takŜe z powodu jego pędu do robienia wciąŜ czegoś nowego. Dopiero od niedawna zajął się górami wysokimi, po pokonaniu najtrudniejszych dróg alpejskich latem i zimą, niektórych samotnie. Jego wytrenowanie i predyspozycje są tak doskonałe, Ŝe dają mu zupełną swobodę w przeŜywaniu wspinaczki, niezaleŜne od trudności i niebezpieczeństw terenu. Nie musi angaŜować świadomości do ich pokonywania. Niewielu alpinistom to się udaje. MoŜe dlatego nie zawsze rozumieją jego doznania. Niektórzy, ci ze „starej szkoły" zarzucają mu, Ŝe szuka poklasku dla swoich bądź co bądź wielkich osiągnięć. Nie akceptują profesjonalizmu w alpinizmie. Reinhold finansuje sam swoje przedsięwzięcia — pisze ksiąŜki o alpinizmie, wygłasza 87 prelekcje, robi zdjęcia i filmy, zawiera liczne umowy reklamowe, Alpinizm jest więc niejako jego zawodem.

Nie wszyscy alpiniści wierzyli mu, kiedy w wywiadzie stwierdził, Ŝe po osiągnięciu szczytu pragnął na nim pozostać i ledwie zmusił się do zejścia na dół... Większość alpinistów dobrze pilnuje własnej skóry. Aczkolwiek ryzykują i świadomie godzą się z nie-bezpieczeństwem, ale nie po to, by się zatracać. Akceptują niebezpieczeństwo jako nierozerwalnie związane z uprawianiem tego sportu, przede wszystkim chcą jednak przeŜyć.

Wypowiedzi Messnera do szerokiego ogółu docierają za pośrednictwem prasy. Nie wiadomo więc, na ile zostały zniekształcone przez dziennikarzy, którzy wiedzą, czego oczekuje czytelnik codziennej prasy, popularnych magazynów i odpowiednio do tego przygotowują wywiady. Ale popularność Reinholda nie maleje. WciąŜ wzbudza zainteresowanie i niepokój stawiając nowe tezy, I ustalając nowe kierunki w alpinizmie, a juŜ istniejące — ale nieznane powszechnie — wydobywa na jaw i sprawia, Ŝe stają się obowiązujące.

W sześć lat po naszym spotkaniu pod Noszakiem Reinhold ¦ wejdzie bez tłenu na Everest.

Magia jego nazwiska sprawi, Ŝe taki sposób wchodzenia na najwyŜsze szczyty świata stanie się obowiązujący dla wielu wypraw. Co więcej, będzie kryterium ich oceny zarówno przez alpinistów, jak i kibiców alpinizmu. Podobnie stanie się z wejściami w małych zespołach i solo na himalajskie olbrzymy. Poprzez swoje dokonania Messner robi dwa kroki do przodu, pierwszy — w górach, drugi — po powrocie, uruchamiając publicity. Nie umniejsza to jego wartości, wręcz przeciwnie. Trzeba [ bowiem czegoś więcej aniŜeli tylko dobra kondycja i technika, by stworzyć legendę wokół swojej osoby...

Obok Messnera i Norwegów zawitała do naszej bazy grupa amerykańskich alpinistów, podróŜujących dookoła świata i zaliczających wybrane szczyty. Byli wyposaŜeni w znakomity, lekki i sprzęt-wspinaczkowy i biwakowy, jak teŜ w liofilizowaną Ŝywność. Prawie z marszu, nie nocując nawet w bazie, ruszyli zachodnią grzędą na Noszak. Zaaferowani zakładaniem obozów nie 88 zauwaŜyliśmy, kiedy zeszli, nie dowiedzieliśmy się teŜ w bazie, czy udało się im wejść na szczyt. Spotkaliśmy się dopiero w drodze powrotnej w Kazi Deh. Nie będąc dostatecznie zaaklimatyzowani nie mogliśmy przeprowadzić — jak Amerykanie — wejścia na szczyt z marszu. Poza tym nasze plany były rozleglejsze, obejmowały nie tylko Noszak zachodnią grzędą. Aby więc przygotować zdobycie Noszaka wielkim i trudnym 1600-metrowym urwiskiem od strony południowo--zachodniej, załoŜyliśmy dwa obozyskłady u podnóŜa i powyŜej lodowej zerwy pod ścianą. RównieŜ na zachodniej grzędzie Noszaka rozstawiliśmy namioty w trzech obozach — na 5500, 6300 i 6900 m. Dzięki temu dwa zespoły będą mogły wchodzić na Noszak róŜnymi drogami i spotkać się w obozie III,

przy czym droga zachodnią grzędą miała równieŜ słuŜyć zespołowi ścianowemu jako droga zejściowa po osiągnięciu szczytu.

W okresie aklimatyzacji postanowiliśmy, Ŝe jedna grupa przejdzie wszystkie cztery wierzchołki Aspe Safed (6607 m), druga — zdobędzie dwa dziewicze wierzchołki oznaczone jako W81 (5980 m) i W82 (ok. 5980 m), trzecia zaś wejdzie najłatwiejszą drogą od Przełęczy Południowej na Aspe Safed.

Janusz Kurczab zdecydował, Ŝe będę w zespole zdobywającym W81 i W82. Poszliśmy w czwórkę: Janek Holnicki, Andrzej Sikorski, Krzysztof Zdzitowiecki i ja. Droga wejścia wydawała się oczywista — z wierzchołka W82 opadał 1200-metrowy filar skalisto-śnieŜny, który na dole zaczynał się wielkim polem lodowo--śnieŜnym, w miarę wysokości stromiejącym, wyŜej zaś przechodzącym w kruche skały.

14 sierpnia pogoda była Jak drut". W słońcu piarŜysty, brud-nobrunatny lodowiec Kazi Deh, przypominający hałdy kopalni, nie przygnębiał brzydotą. Śnieg na nieoświetlonym słońcem zboczu był blękitnoszary. Świetnie trzymały się na nim buty z rakami. Szybko wiec wspinaliśmy się do góry i nikt nie proponował sztywnej asekuracji. Zatrzymał nas skalny uskok. Rozgrzana podejściem Pchałam się do prowadzenia. Po kilkunastu metrach raki zazgrzytały na stromym rumowisku skalnym i z trudnością wyszukiwałam 89 Janek. Jemu teŜ nie szło łatw™ Pod d^ ^ W PoŜeni* czysty, Ŝywy Iód albo skała. Pole kon^T ^T Ukrywal si? JuŜ z bazy wydawał się nam kluclo^t ¦ * WIe,k,m nawise* zani do ledwo wbitych!.hakówi Z?!?^™ ^ ^ią-ciem obserwowaliśmy Krzysztofa TrZ/u™"^ W ,Ód' z na4 Idąc za nim mam juz" linęTgót' H?*^ Się ?™z °*°l CięŜki plecak i lina zwisająca fnTwisu oH ^Jak tu trud"o. wiaj^ontaktu z lodową %L%L J^Wg *> tyłu, * ułatortalionowy namiocik oraz płachtę L?' ^ Y ty,k° Jeden "wly i Andrzej spędzają noc Z^^T*? ** K^ wysokości prawie 6000 metrów W nLiJl 8°^m "iebem' na dla wszystkich p0siłek.

Woda paruie o fU 8°tUJę Z Jankiem kapie na głowy i śpiwory Ale nie mni!'

Slę na bankach, gów czeka gorszanoc. Ranta w^ami^ ""^ "aSZych kole-brycznie - dwie meruchTZTeZiZT^^ ^^ bakami lodu na wąsach i brodacii STnHS?" "^ * ^ przez nas herbaty „zwłoki" oŜywają ' P° P^S^owaniu Do następnego szczytu W81 idziemv ni • ną granią, ostrą i kruchą Dr/ynomL Y ~~ G zw,azai" — skalfi* To od4czn^i~ M Schodzimy z grani na zbocza od stronTS ? J"Z Z* S°ba' n.e wyglądają zachęcająco: stroma 2 ^T? *?" °^ choć Czuję się pewnie w takim stromym Se t ,2 ^ ** ^ nym kamieniami.

Treningowe LLi / ^ P°P*etyka-Snieznych Kotłach bardzo się tZTcrlt^ W karko^ich i zblegam na dół sama, ciesząc JeS* •Wypmam SIe * «ny samopoczuciem, a nawet tan?Ŝe !Zd°bytymi bytami, dobrym W- ^'^Tu^SZ^ SiC l0dU zatrzymuję się, by poczekać na kolerów SchnH W T^6 ^ Jąc w zejściu Andrzej, Wcześniej &^^L2*% na Alam-Kuh. Spadł z takiego właśnie stromego lodowo-śnieŜne-20 stoku i ma teraz opory przy schodzeniu...

Przypomniałam sobie ten moment naszego powrotu w trzy lata później, kiedy dowiedziałam się o śmierci Andrzeja. Zginął schodząc ze zdobytego Broad Peak, dziewiczego ośmiotysięcznika w Karakorum. Schodził sam, jak kaŜdy z pięciu zdobywców szczytu. Do bazy dotarło tylko dwóch, pozostali zginęli przy schodzeniu w huraganowym wietrze i śnieŜycy.

W ciągu dwóch dni powrotu świeciło nam słońce. Spieczeni, trochę zmęczeni, a przede wszystkim szczęśliwi dotarliśmy do bazy. Krzysztof po tej wyprawie pozostał mi w pamięci jako wspaniały towarzysz, co potwierdziło się w późniejszych wyprawach. Był tylko nieco

gderliwy i zrzędzący. Lubił dobrą organizację, ale nie zajmował się jej tworzeniem, chciał być jednym z elementów i wykonywać przygotowany przez kogoś odcinek pracy. Czasem przygotowanie pracy dla „Pomurnika" wymagało tyle energii, Ŝe miało się ochotę machnąć ręką i samemu to zrobić. Na przykład jego dyŜury w kuchni! Nie miał pojęcia, gdzie jest makaron, płatki owsiane, chleb w puszkach, mleko w proszku, kiełbasy, rybki. Dopiero po przygotowaniu mu tego wszystkiego zabierał się do gotowania.

Przy organizowaniu wyprawy gromy waliły się na Krzysztofa, bowiem najcierpliwszych wyprowadzał z równowagi. Byłby cudownym uczestnikiem wyprawy, w której wszystko działałoby jak w zegarku. Niestety, takich wypraw nie ma. Jest zbyt wiele czynników niezaleŜnych od najsprawniejszej nawet organizacji i najbardziej przewidującego kierownika, jak teŜ zbyt wiele zdarzeń przypadkowych, niemoŜliwych do przewidzenia. Ale znając tę wadę Krzysztofa moŜna było ją jakoś zneutralizować. W rozmowach bazowych zdawał się być skoncentrowany na własnym ja, ale widocznie tylko tak potrafił kontaktować się z innymi. W rzeczywistości w górach dawał z siebie bardzo wiele.

Janek Holnicki juŜ przy organizacji wyprawy był bezkonfliktowy, nie oszczędzający się, pełen spokojnej inicjatywy w wykonywaniu swojej części pracy.

91 — Po co tyle gadania, trzeba to zrobić i tyle! — stwierdzał i robił, co do niego naleŜało, a nawet więcej.

W górach odporny i wytrzymały, bez wahania i niezauwaŜalnie brał najcięŜszy plecak i przejmował prowadzenie w czasie wspinaczki. Napięte sytuacje rozładowywał zabawnymi powiedzonkami, kłopoty przyjmował ze spokojem, sprawnie i bez hałasu je likwidując.

Dobrze się czułam w tym zespole. Ale w duŜym stopniu sprawił to przypadek, Ŝe na szczyt Noszaka weszliśmy w tym właśnie składzie, pomimo Ŝe 23 sierpnia z obozu III wystartowało siedem osób.

22 sierpnia do obozu III — po przejściu południowo-zachod-niej ściany Noszaka — dotarli Janusz Kurczab, Jan Holnicki i Krzysztof Zdzitowiecki, gdzie zastali Jędrka Łapińskiego, Janka Lewickiego, Andrzeja Sikorskiego i mnie. Dwa dni wcześniej, idąc z obozu II na zachodnią grzędę, Andrzej Sikorski i ja jako pierwsi osiągnęliśmy skraj zachodniego tarasu Noszaka na wysokości 6900 metrów i załoŜyliśmy obóz III. Ostatnie 100 metrów przed skrajem tarasu to trudny uskok skalny, na którym Szerpowie Messnera (albo on sam) zawiesili liny poręczowe. Dzięki temu było nam łatwiej, ale ekspozycja na prawie 7000 metrach zapierała dech. Andrzej nie czuł się zbyt dobrze. Przy końcu poręczówki zostawił plecak i wyszedł na taras bez obciąŜenia. Po kilkunastu minutach złapał drugi oddech, wrócił i odebrał ode mnie swój plecak, kiedy gramoliłam się przez krawędź uskoku.

Rozstawiając namiot w obozie III nie wiedzieliśmy z Andrzejem o tym, Ŝe rozstawiamy go dokładnie na miejscu, w którym wydarzyła się tragedia alpinistów bułgarskich.

Wytrzymali i odporni, doskonale wytrenowani Bułgarzy nie docenili jednak znaczenia aklimatyzacji. W wyniku deterioracji trzech z nich zginęło. Jednego, wiszącego na poręczówkach znaleźli Szerpowie Messnera, drugi zmarł w obozie II, a trzeci zaginął.^ O tym, Ŝe nasz namiot rozstawiliśmy dokładnie w miejscu obozu bułgarskiego, dowiedziałam się w pół roku później od Tad92 ka Piotrowskiego, uczestnika zimowej wyprawy na Noszak. Gdy zimą zniknęła warstwa letniego śniegu, Tadek zauwaŜył szczątki obozu Bułgarów przemieszane z puszkami po polskich konserwach. I tu dokonał makabrycznego odkrycia — ze śniegu sterczała sczerniała ludzka dłoń. Nasz namiot stał na miejscu, gdzie pod erubą warstwą śniegu znajdowały się zwłoki bułgarskiego alpinisty.

Rozstawiając z Andrzejem namiot wiedzieliśmy, Ŝe obóz bułgarski znajdował się w pobliŜu.

Na dole naturalną reakcją na śmierć jest strach i niepokój oraz poszanowanie miejsca spoczynku zmarłego. Tutaj, w górze, instynkt samozachowawczy kazał nam przyblokować emocje. Nic juŜ nie moŜna było zmienić, ani pomóc zmarłemu, ani zmienić naszych planów.

Z wisielczym humorem i odrobiną niepokoju Ŝartowaliśmy głośno, by nie myśleć po cichu o tym co i nam się moŜe przydarzyć.

Kiedy 23 sierpnia wyruszyliśmy w siódemkę, z podchodzących jednym śladem wykruszali się kolejno z róŜnych powodów: Janek, Jano i na końcu Jędrek. Na grań podszczytową wyszliśmy w czwórkę: Krzysztof, Jasiek, Andrzej i ja. Od wierzchołka dzieliło nas jeszcze półtora kilometra grani. Wiatr przenikał przez ubranie, mroził do kości. Na otwartej przestrzeni nie było przed nim schronienia. Bezskutecznie próbowałam ustawić się do kierunku wiatru, by był jak najmniej dokuczliwy. W końcu zdecydowałam się na trud włoŜenia kurtki puchowej. Wiatr wyrywał ją, nie mogłam trafić w rękawy. Taka prosta czynność, jak załoŜenie i zapięcie kurtki, a tyle przy tym zachodu! Do kaŜdej dodatkowej czynności trzeba się przymuszać. Tylko nieustanne podchodzenie, krok za krokiem, jest czymś oczywistym, jest nakazem bezapelacyjnym.

Kilka metrów niŜej zmuszałam się do zdjęcia raków i butów, by rozetrzeć stopy. Traciłam w nich czucie. Biłam po stopach aŜ do bólu zmarzniętą na kamień rękawiczką. Wbrew niechęci do dodatkowego wysiłku, wbrew obawie, Ŝe zostanę daleko w tyle za Pnącą się do góry, wówczas jeszcze szóstką, kolegów.

93 Wiatr wzbijał tumany śnieŜnego pyłu i chwilami nie widzieliśmy się wzajemnie. Na rozległych polach śnieŜnych pod granią szczytową nie było widać Ŝadnych punktów orientacyjnych, tylko od czasu do czasu wiatr odsłaniał skalną barierę grani. Szliśmy więc w jej kierunku. Trawersując u podstawy grani w lewo, trafiliśmy na upatrzony wcześniej Ŝleb.

Nie była to jednak właściwa droga, choć Ŝleb wyprowadzał na grań. U jego wylotu zdecydował się na odwrót Jędrek. Bolało go gardło i czuł się coraz gorzej. Po czterech dniach wspinaczki na Aspe Safed, przed atakiem szczytowym na Noszak, wypoczywał w bazie zaledwie jeden dzień. Nie dał się zdopingować do dalszego podejścia. Gdyby wiedział, Ŝe potem będzie łatwiej, na pewno dałby się namówić. Z Ŝalem poŜegnaliśmy Jędrka — miał naszą dozgonną wdzięczność jako kierowca Stara, którego doprowadził aŜ do Kazi Deh. Zanim zrobiliśmy kilkanaście kroków w Ŝlebie, schodzącego samotnie Jędrka zasłoniła mgła.

Potem dołączył się do Jana i doktora, którzy wcześniej zdecydowali się na odwrót.

Twardy śnieg i nietrudna skała wyprowadziły nas na grań, która kulminowała półtora kilometra dalej szczytem wyŜszym od tego, na którym staliśmy. Śnieg był twardy i przewiany wiatrem. Jak w transie szłam połogą, rozległą granią. Wiatr, choć dławił i mroził, trochę pomagał iść. Szliśmy bardzo szybko, nie oglądając się, ale czując wzajemną obecność.

Przepełniała mnie radość, Ŝe sił starcza i powietrza nie brakuje. Dojdziemy do szczytu! Tu było łatwiej niŜ kilkaset metrów niŜej. Ostatnie metry do wierzchołka. Bardziej stromo, mniej śniegu, spod którego sterczały odsłonięte przez wiatr kamienie.

Jesteśmy na szczycie! Bardzo krótko, bo wiatr nie pozwala na dłuŜej. Przymocowałam kamieniami proporczyk klubowy. Szczyt osiągnęłam łatwo, prawie od niechcenia. Nie „zatkałam" się, jak na Piku Lenina. Na wierzchołku nie fotografowałam. PrzeraŜała perspektywa zdjęcia rękawic. Uciekaliśmy ze szczytu przed szalejącym pod wieczór wiatrem.

Wracaliśmy nie drogą podejścia, aby nie iść twarzą pod wiatr. Zbiegliśmy na taras podszczytowy Noszaka wprost w dół. Rozle94 „Iz pola śnieŜne tarasu trawersowaliśmy juŜ po ciemku. Tam było spokojniej, mgła została wyŜej, a góry stały czarne i posępne. Słabe światełka obozu III wytyczały kierunek.

W obozie są dwie pary małŜeńskie — Marczakowie i Onysz-kiewiczowie, a takŜe Jano, który chce raz jeszcze spróbować wejść na Noszak. Jędrek i Janek po południu zeszli do bazy.

Nasza czwórka i— Krzysztof, Jasiek, Andrzej i ja — do bazy zeszła następnego dnia.

W bazie jest nas sześcioro. Rozkoszujemy się bezczynnością. Przed nami za dwa dni likwidacja dwóch obozów na grzędzie i jednego pod ścianą. Teraz wygrzewamy się w słońcu.

Rytm dnia wyznaczają godziny kontaktu z drugim zespołem atakującym szczyt. Jest w nim Jano, Ewa i Andrzej oraz Alison i Onyszek. Poprzedniego dnia w bazie na próŜno czekaliśmy na kontakt wieczorny z obozem III. Radiotelefon milczał.

Rano odezwał się Jano. Nie weszli na szczyt, ale spróbują dziś po raz drugi. On sam odmroził nogi i rezygnuje z dalszych prób wejścia. Będzie czekał w obozie III na powrót zespołu ze szczytu.

— Po jeszcze jednym biwaku na 7000 metrów, który nie regeneruje sił, po nieudanym poprzednim ataku, przy nie najlepszej pogodzie, dziś mają mniejsze szanse niŜ poprzedniego dnia — myślałam. Nie wierzyłam, Ŝe osiągną szczyt. Byłoby to trudniejsze niŜ nasze wejście dwa dni wcześniej.

Wieczorem znowu nie było kontaktu. Dopiero rano ^słyszeliśmy Jana: — Alison, Ewa, Andrzej i Janusz poprzedniego dnia późnym popołudniem osiągnęli wierzchołek. W zejściu Alison pośliznęła się na Jodzie, ale szczęśliwie zatrzymała się 100 metrów niŜej. Podczas upadku straciła raki, schodzili więc bardzo wolno. Do Trójki dotarli późną nocą. Dziś, po zlikwidowaniu obozu, wszyscy zaczną schodzić do bazy.

Więc jednak weszli! Cieszymy się serdecznie. Doktor ładuje zakupiony na bazarze pistolet, chcąc strzelić na wiwat. Na wszelki wypadek wyrzucamy go z namiotu razem z pistoletem.

Oddalony 0 kilkanaście metrów od nas nie ma odwagi nacisnąć spustu.

95 Pewno obawia się, Ŝe przy strzale pukawka rozleci się. Wyciąg, rękę jak na najdalej od siebie, odwraca twarz — strzela! O dziwo stoi cały. Huk wystrzału wraca echem od gór. Nabrawszy animiu szu doktor strzela jeszcze kilkakrotnie.

Po wiadomości od Jana moŜna bez niepokoju dalej leŜeć przed namiotem. Sionce grzeje słabo, od dna doliny wieje zimny wiatr. Szykuję sobie gorącą kąpiel. Plastykowa wanna jest pozostałością po wyprawie Messnera. SłuŜyła jako zbiornik wody. Z pobliskiego źródełka przynoszę „transportem wahadłowym" wodę i grzeję ją na kilku maszynkach benzynowych.

Jako łazienka posłuŜy największy namiot, w którym jest świetlica. Gorąca kąpiel z pianą na wysokości prawie Mont Blanc to wspaniała sprawa!

Rozkoszowanie się tym luksusem przerywa trzeszczenie radiotelefonu. To Jano z obozu III. Musiał wyczuć, Ŝe 2500 metrów niŜej, w bazie, dzieje się coś, co niewiele ma wspólnego z alpinizmem sportowym. Jano wydaje dyspozycję, byśmy zlikwidowali obozy dzisiaj, najlepiej zaraz. Schodzący ze szczytu przenocują w obozie II i nazajutrz zejdą do bazy.

W pośpiechu wycieram się i ubieram, aby przekazać kolegom „radosną wiadomość". Pałają świętym oburzeniem. PrzecieŜ w harmonogramie sam Jano zagwarantował nam dwa dni odpoczynku w bazie! Likwidacja obozów zajmie najwyŜej półtora dnia i zdąŜymy ją przeprowadzić najpóźniej dzień po zejściu Jana z góry, jeśli wyjdziemy następnego dnia.

Pomurnik rozciągnięty na materacu mruczy, Ŝe dziś nawet nogą nie ruszy, Andrzej nawet nie odzywa się z namiotu, chyba śpi. Doktor jest zdecydowanie przeciw, nawet Jędrek i Jasiek — ci najofiarniejsi — nie bardzo mają ochotę ruszać się z bazy bez widocznej potrzeby.

OstroŜnie przedstawiam sytuację Janowi, co nie powstrzymuje jego gniewu. Denerwuje się, Ŝe ulegamy typowemu na wyprawach rozprzęŜeniu po osiągnięciu sukcesu. Zarządza prace likwidacyjne, by zapobiec większemu rozleniwieniu. Pomurnik, nie zmieniając pozycji na materacu, proponuje: — Niech Jano nie wymyśla głupstw i zejdzie z Trójki do Dwójki. Tam jest więcej tlenu i łatwiej myśleć.

96 Bezmyślnie powtarzam do radiotelefonu tę propozycję — bez odania jej autorstwa. W odpowiedzi słyszę rzucone z pasją: __P... was!

I radiotelefon milknie. Cisza w eterze trwała do następnego dnia, do południa. Cały czas byliśmy na nasłuchu.

Gnębieni trochę wyrzutami sumienia, podzieliliśmy się pracą likwidacyjną. Pomurnik z Jędrkiem wyszli rano pod ścianę, Jasiek i ja byliśmy w drodze pod grzędę, a Andrzej — mając tylko za zadanie zlikwidowanie obozu I na grzędzie — przygotowywał się do wyjścia.

Odezwali się w końcu. Zawiadamiali, Ŝe nocowali w obozie II i dziś zejdą do bazy. Prosili o zabranie raków dla Alison. Wracamy z Jaśkiem po raki i znów do góry. Między obozem I i II spotykamy schodzących. Jest to jedna z najprzyjemniejszych chwil na wyprawie. Witamy się z prawdziwą radością. Ewa opowiada o samotności w zadymce podczas pierwszego ataku.

Andrzej samotnie wyszedł na grań szczytową w pobliŜu wierzchołka. Cofnął się, nie wiedząc, jak blisko był szczytu. Onyszek, oddawszy swoje raki Alison, schodził asekurowany przez Andrzeja krótką liną, zdjętą z ostatniego odcinka poręczówki. Komunikuje nam, Ŝe na szczycie stoi zatknięta w śnieg tablica z harmonogramem. Nasz proporczyk niosła ze szczytu Alison, ale go zgubiła przy upadku. Jano juŜ nie jest zły na mnie za tę nieszczęsną rozmowę.

Po godzinie rozstajemy się. Oni pod wieczór dotarli do bazy, ja z Jankiem do obozu III. Nim mróz nas zagonił do namiotu, długo siedzieliśmy na platformie i patrzyliśmy w dół, gdzie ciemności odległej moreny lodowca w kilku punktach rozjaśniały światła namiotów bazy.

Tego lata byliśmy ostatnimi ludźmi w górach.

Choć przez cały czas byliśmy skazani wyłącznie na siebie, nie byliśmy dotąd naprawdę skłóceni. Wspólnie zakładaliśmy wszystkie pięć obozów — na grzędzie i pod ścianą. KaŜdy z nas zaspokoił co najmniej jednym sukcesem własne ambicje. I prawie kaŜdy Przez co najmniej jedno niespełnione marzenie odczuwał niedosyt. Dzieje wyprawy i jej sukces to kombinacja sukcesów i niepowodzeń uczestników. Ale czy istnieje tylko jedna, właściwa kombina97 cja? Czy nie mogłaby być inna, lepsza? NiewaŜne. WaŜne jest to, Ŝe za kilkanaście godzin będziemy wszyscy razem w bazie.

Ze wszystkimi uczestnikami wyprawy na Noszak byłam po raz pierwszy na wyprawie. Ale nie ostatni. Z Ewą i Andrzejem Marczakami, Krzysztofem i Onyszkiem spotkałam się później w Pamirze. Z nimi teŜ, ale juŜ bez Ewy, za to z Alison i Jędrkiem wyjechałam w Karakorum.

Poznaliśmy swe zalety i przywary, zaakceptowaliśmy się nawzajem. Na tych ludzi postawiłam i na nich się opierałam w trzy lata później, w wyprawie na Gasherbrumy.

Poznając Alison nie przypuszczałam, jak wielki wpływ wywrze na mnie w przyszłości. Była to jej pierwsza wyprawa w góry wysokie i pierwsza w zespole polskim. Z racji trudności językowych czuła się trochę wyobcowana, związana tylko z Januszem, który był jej naturalną ostoją. Powolna w ruchach, ale szybka w myśleniu, emanowała kulturą bycia i ciepłem. Choć wielu rzeczy na wyprawie nie mogła zrozumieć, to szanując nasze prawo do bycia innymi, tylko się dziwiła. Pochodziła z Anglii, kraju indywidualistów i demokratów, kraju szanującego prawa i odrębność ludzi, którzy mimo to pozostawali zdyscyplinowani.

Tymczasem znalazła się wśród ludzi innej narodowości i mentalności, wahających się między potrzebą demokracji a potrzebą władzy silnej ręki, domagających się i egzekwujących prawa jednostki, ale z trudem akceptujących odrębność i nie zawsze zdyscyplinowanych. Dla mnie jej zdziwienie było lepszą nauczką niŜ wiele późniejszych agresywnych zachowań, kłótni i napadów. Dzięki Alison spostrzegłam inne moŜliwości funkcjonowania mikrospołeczeństwa, jakim jest wyprawa, aniŜeli tylko przez zdyscyplinowanie jego członków.

Początkowo trochę podejrzliwie patrzyłam na samodzielność Alison i Ewy, poniewaŜ stale chodziły z męŜami. Do szczytu doszły równieŜ w asyście męŜowskiej, co w moim odczuciu odbierało im samodzielność. Rozmawiałam o tym później z Ewą, kiedy zaczęły się projekty wyprawy kobiecej. Powiedziała wtedy, Ŝe właściwie to chciałaby pojechać z Andrzejem, przeŜywać góry 98 z najbliŜszym sobie człowiekiem. Pomyślałam, jak róŜne stanowiska mogą być w tej samej sprawie. Wyznawałam zasadę, Ŝe zespół wyprawowy musi być jednolity. Para małŜeństwa automatycznie stanowi wyizolowaną grupę, która moŜe się kierować nie tylko interesem wspólnym, ale i swoim własnym, powodowana wzajemnym uczuciem miłości lub niechęci i rywalizacji. MęŜowi moŜe zaleŜeć na sukcesie Ŝony lub wręcz przeciwnie. I na odwrót. W tej kwestii i w innych mogą zachowywać relacje wzajemnej zaleŜności Ŝycia małŜeńskiego, inne niŜ pomiędzy pozostałymi uczestnikami wyprawy. A to zawsze jest zakłóceniem równomiernego rozdziału praw i obowiązków na wyprawie.

Jednak w przypadku Onyszkiewiczów i Marczaków nic takiego nie nastąpiło. A i moje powątpiewanie w samodzielność Alison i Ewy okazało się niesłuszne. Startowały z innego punktu niŜ ja, ale zmierzały ku temu samemu celowi. Alison wspinała się samodzielnie z róŜnymi partnerami, nie tylko z męŜem, pokonywała trudne drogi w górach Szkocji i w Alpach. Była o wiele bardziej samodzielna niŜ nam się wtedy wydawało. Odkryłam to parę lat później na Gasherbrumach, na wyprawie, która dla mnie i Alison zaczęła się od spotkania pod Noszakiem Arlene Blum, alpinistki z grupy amerykańskiej. Postanowiłyśmy wtedy zorganizować polsko-amerykańską wyprawę kobiecą na szczyt ośmiotysięczny.

Z Ewą wiele lat wcześniej poznał mnie Wojtek Biederman, ale znajomość nasza nie wykraczała poza grunt towarzyski. Ewa zaczęła wspinać się dopiero po śmierci Wojtka, a wprowadzającym ją w arkana wspinaczki był mąŜ — Andrzej. Z nim wyjeŜdŜała w Tatry, w góry Iranu, Hindukusz. Dwa lata po Hindukuszu zdecydowała się na wyjazd w Pamir bez męŜa. Jako pierwsza 2 polskich alpinistek weszła na trzy szczyty siedmiotysięczne. Zginęła w Pamirze przy schodzeniu z trzeciego.

Wspaniała atmosfera wyprawy hindukuskiej, zaprzyjaźnienie SI? wszystkich jej członków nie było jednak idealne. Poczucie wspólnoty nadwątliło się, gdy w grę weszły sprzeczne interesy po Powrocie do kraju. To było dla mnie ostrzeŜeniem, Ŝe dla przyjaźni górskich istotny jest nie tylko czas wyprawy.

99 Ewa w liście do mnie napisała: Muszą Ci się przyznać, Ŝe zetknięcie z wielką polityką wypra-wową napawa mnie obrzydzeniem do wielu ludzi. I przemaM>ia przeze mnie nie tylko rozgoryczenie z powodu But hanu. Jano natychmiast po powrocie zgłosił następną wyprawę w góry Buthanu, w składzie której nie uwzględnił nikogo z nas. Z nas, na których zbudował swó/ sukces jako kierownik i którzy mu się sprawdzili. Ale moŜe tak jest, Ŝe jeŜeli chce się być dobrze ze wszystkimi, kierować działalnością sportową, to trudno jest zachować twarz. Daleko odeszliśmy, grono ludzi z wyprawy, od tamtych zmagań z górą. Zmagamy się ze sobą, komu wcisnąć więcej pracy przy likwidowaniu wyprawy, kogo „załatwić" na przyszłość złą, niesprawiedliwą opinią. I robią to ludzie, których byś nie podejrzewała o coś takiego. Ech, Ŝycie...

Ewa pisała to na gorąco, pod wpływem konfrontacji miłych wspomnień wyprawowych, rozbudzonych ambicji i nadziei, poczucia wspólnoty interesów z zupełnie inną rzeczywistością. PrzeŜywała bardzo mocno i boleśnie nową sytuację. Niełatwo bowiem pogodzić się z tym faktem, Ŝe kiedy wyprawa się kończy, moŜe nastąpić rozpad wspólnoty.

Jano podobał nam się jako kierownik. Planował, robił grafiki, panował nad całością akcji. W cytowanym wcześniej liście Ewa pisała równieŜ:

Przypuszczam, Ŝe dla Jana nasza wyprawa była tylko poligonem, stopniem umoŜliwiającym realizację jego dalszych ambicji. Traktował nas jak pionki wyprawowe, którymi rozporządzał i które go słuchały. A nawet były zadowolone, bo i dla nich wyprawa była cennym doświadczeniem. Po powrocie do kraju zaczęło się szukanie dobrych miejsc na szachownicy —przed nową partią.

Dobrym ustawieniem się na niej moŜe być wymigiwanie się od Ŝmudnej roboty powyprawowej i pozostawienie nieszczęsnego kierownika na placu boju, sam na sam ze sprawozdaniami, zdawaniem sprzętu, rozliczaniem się. Poszukiwaniem najlepszego pola mogą być teŜ przetargi, czyj sukces jest waŜniejszy —jeŜeli sukcesów było więcej.

Rozliczanie dorobku, istotne ze względów ambicjonalnych i moŜliwości lepszego startu do następnej imprezy, nie 100 odbywa się wyłącznie poprzez formalną ocenę władz sportowych Dokonuje się równieŜ w środowisku. A Ŝe we władzach są czynni sportowo alpiniści, opinia ta jest bardzo istotna. W zaleŜności od niej przeŜywamy dodatkowe, pozagórskie emocje czujemy się wygrani lub przegrani. Emocje z czasem wygasają, nowe dokonania zacierają pamięć poprzednich.

Wyprawy takie jak Noszak szybko odchodzą w zapomnienie. NajdłuŜej pamięta się te które dostarczają silnych przeŜyć, nawet negatywnych i są decydujące w naszym Ŝyciorysie alpinistycznym. Te były jeszcze przede mną Wyprawa na Noszak była jasnym, ale powoli znikającym punktem. jt j 101 ¦ PRZEGRAĆ ABY WYGRAĆ Wiosną 1974 roku Polski Związek Alpinizmu otrzyma! pismo z sekcji alpinistycznej Klubu „Miechnat" w Taszkencie, w którym Wadim Elczibiekow, prezes sekcji, zaprasza! grupę polskich alpinistów do wspólnego zdobywania, latem tego roku, dwóch szczytów w Pamirze!

Piku Kommunizma (7495 m — najwyŜszego szczytu ZSRR) oraz Piku Eugenii Korzeniewskiej (7105 m).

Na tę wyprawę wyjechało nas siedmioro: Ewa Czarniecka--Marczak z Warszawy, Danuta Gellner-Wach z Katowic, Janusz Onyszkiewicz i Krzysztof Zdzitowiecki z Warszawy, Janusz Mączka z Krakowa, Roman Bebak z Wrocławia i ja. Z uzbeckimi uczestnikami wyprawy spotkaliśmy się 10 lipca w Taszkencie.

Do DŜirgitalu — punktu startowego niemal wszystkich wypraw w rejon Piku Kommunizma — przybyliśmy z niewielkim opóźnieniem, spowodowanym awarią samochodu. Po paru dniach wyczekiwania na pogodę 18 lipca przylecieliśmy helikopterem do bazy na lodowcu Moskwina. Baza, załoŜona wcześniej przez Uzbeków, leŜy na wysokości około 3900 metrów.

Lodowiec w pobliŜu bazy jest twardy, bez szczelin, przykryty płaszczem kamieni. Jesteśmy między najwyŜszymi szczytami Pamiru. Czuję się osaczona tymi wielkimi, ponad 3000metrowymi urwiskami, zamykającymi nas niczym w pułapce. Po raz pierwszy odczuwam coś w rodzaju klaustrofobii. Chcę uciec z bazy wyŜej, na szczyty.

102 Góry zagradzają drogę, przeszkadzają. Nie lubię ich. Odpłacą mi za to później.

Baza jest tylko dla nas. Nie tak, jak baza na lodowcu Fortam-bek, od zachodniej strony Piku Kommunizma. Tam jedna grupa przyjeŜdŜa, druga wyjeŜdŜa, naukowcy prowadzą stale badania nad fizjologią zwierząt. Z białymi myszkami i świnkami morskimi w plecakach kursują między baza a Wielkim Pamirskim Plateau (6000 m). Jesteśmy z dala od tego wiru.

Wadim Elczibiekow jest kierownikiem całej wyprawy, Janusz Onyszkiewicz — grupy polskiej, a ja — zespołu kobiecego. Mimo obiecywanej wcześniej pełnej samodzielności zespołu polskiego, teraz Wadim nie bardzo się na to zgadza. Wspólnie z Januszem musimy wykłócać się o nasze prawa. Nasi chłopcy chcieli wejść nową drogą lub powtórzyć jakąś bardzo trudną trasę na Pik Kommunizma, my natomiast zamierzałyśmy wejść klasycznymi drogami na oba szczyty.

Wadim dla swej licznej grupy ma własne plany. NajwaŜniejszy z nich to przejście granią od Piku Kommunizma do Piku Eugenii Korzeniewskiej. To przejście zamierzał zgłosić do alpinistycznych mistrzostw kraju. Federacja Alpinizmu ZSRR co roku ocenia dokonane przejścia — czy to wspinaczkowe, czy wysokościowe — i najlepszym przyznaje pierwszeństwo. Wadim chciał je zdobyć. Dlatego wolał nie dekoncentrować się opieką nad Polakami, do której — jako gospodarz — czuł się zobowiązany. O zespole kobiecym nie chciał nawet słyszeć, wymyślał róŜne preteksty, by wymigać się od wyraŜenia zgody.

Twierdził, Ŝe będąc w składzie ekipy radzieckiej podlegamy ich przepisom, a wspinać się w zespole trzysobowym na szczyt siedmiotysięczny według tych przepisów nielzia.

Nasz plan został uratowany dzięki „ŚnieŜnej Panterze", która przyleciała do bazy helikopterem. Była to radziecka alpinistka, która weszła na wszystkie cztery siedmiotysięczniki Pamiru. Za takie osiągnięcie otrzymuje się odznaczenie SnieŜnyj Bars.

Gdyby nie jej poparcie, pewnie byśmy pokornie pomaszerowały do góry w wielkiej, uzbeckopolskiej grupie.

103 Mimo Ŝe z Wadimem od czasu do czasu „darliśmy koty" znajdowaliśmy wspólny język i lubiliśmy się. Wadim to niezwykle barwna postać i wielka indywidualność. Z pochodzenia Ormianin, pełen sprytu, chytrości i dowcipu. Znakomicie przystawał do naszych wyobraŜeń o ludziach Wschodu. Na jego wyprawie panowały niemalŜe feudalne zaleŜności, ale nikomu nie ciąŜyły, chociaŜ skład jej był wielonarodowościowy — Uzbecy, Kirgizi, Tatarzy, Rosjanie i Polacy. Był to skład bardzo sprawny organizacyjnie, w którym wszystkie kółka kręciły się zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Ale ria większych wysokościach, w rozrzedzonym powietrzu, z dala od Wadima, kółka kręciły się gorzej. Do działania bowiem potrzebna była własna, silna motywacja.

Przebywanie w bazie to przyjemność. śycie toczyło się uregulowanym trybem, nawet pory wspólnych posiłków były stałe. Jedzenie — nie tylko z konserw; helikopter zaopatrywał bazę w ziemniaki, kapustę, marchew, cebulę, a nawet w śledzie. Przyleciały teŜ nim dwie Ŝywe krowy. Nasi radzieccy koledzy potrafili wszystko — zarŜnąć krowę, poćwiartować, potem część mięsa przechować w naturalnej lodówce, szczelinie lodowca, część zaś wysuszyć na słońcu. Potrafili teŜ upolować świstaka, zdjąć z niego futerko i wyprawić je. Czuliśmy się przy nich jak mieszczuchy. Kiedy poproszono nas o pomoc przy zarŜnięciu drugiej krowy, wybór padł na Janusza Mączkę. Biorąc nóŜ do ręki miał w oczach wyraz paniki, w końcu niechlubnie zrejterował z miejsca kaźni. ŚwieŜe jedzenie pozwala uniknąć zaburzeń pracy Ŝołądka i wątroby, wynikłych z niedoboru tlenu i stresowych sytuacji. Wprowadza teŜ nastrój domu i miłej codzienności, kiedy to na wysokości 4000 metrów moŜna zjeść świeŜy borsz, czyli zupę jarzynową wzbogaconą mięsem i ostrymi przyprawami.

Pierwszego dnia w bazie czułam lekki ból głowy i niechęć do wysiłku fizycznego. Organizm, mimo Ŝe wcześniej byłam dwukrotnie powyŜej 7000 metrów, nie przystosował się jeszcze do nagłych zmian-wysokości, nie nadąŜał z adaptacją do niŜszego ciśnienia. Musiał mieć czas, by wytworzyć dodatkowe czerwone krwinki, niemal podwoić ich liczbę. Jeszcze nie wiem o tym, Ŝe moja akli104

atyZacja będzie bardzo utrudniona, a szybkie wyjście wysoko moŜe doprowadzić do katastrofy. Przyczyna? Mam silną anemię, znaczny niedobór hemoglobiny. Ale o tym dowiem się później.

Mimo złego samopoczucia pracuję przy rozstawianiu namiotu. Kilofem wyrąbuję kamienie, łopatą czyszczę teren z lodu. Mamy własne namioty, przywiezione z Polski. Danka, Janusz i ja śpimy w „Warcie 4", Ewa i pozostała trójka chłopców — w duŜym, 8-osobowym namiocie.

Ewa unikała ostentacji. Zespół kobiecy — poza działalnością w górach — w bazie nie musi przebywać wyłącznie ze sobą. Wydaje mi się. Ŝe większość dziewcząt, które podejmowały próby przejść kobiecych lub przechodziły drogi w zespołach kobiecych, starała się odjąć temu charakter ostentacji. I dobrze. Jesteśmy tu jedną wprawą, a więc nie wyodrębniajmy się specjalnie.

Po uzyskaniu zgody Wadima na działalność zespołu kobiecego, stanęłam przed koniecznością opracowania planu działania. Dotychczas byłam tylko jednym z wykonawców planów opracowanych przez innych. Wydawało mi się to proste — rozłoŜyć wszystkie wyjścia w czasie, zaplanować gdzie i w jaki sposób przeprowadzić aklimatyzację, pomyśleć o sprzęcie i Ŝywności. Praca ta poszła mi gładko, ale nie uniknęłam potknięć.

Wybrałyśmy Pik Czetyrioch (około 6400 m) jako cel aklimatyzacyjny. Potem wrócimy do bazy na trzydniowy odpoczynek. Po nim wejdziemy w stylu alpejskim, bez zakładania obozów pośrednich, na Pik Eugenii Korzeniewskiej. Znów kilka dni odpoczynku w bazie, nim zmierzymy się z Pikiem Kommunizma. Taki był plan w ogólnych zarysach.

Nasi koledzy w celach aklimatyzacyjnych wybrali wejście na Pik Worobiowa (5718 m) i mieli schodzić na naszą stronę Piku Czetyrioch.

Zajęta przygotowaniem wejścia aklimatyzacyjnego, zbagatelizowałam jedną sprawę —jak podejść pod Pik Czetyrioch? PoniewaŜ przed nami kursowali na tej drodze Uzbecy, sądziłam Ŝe znajdziemy ich ślady. I popełniłam błąd. Śladów nie znalazłyśmy. Podchodziłyśmy od niewłaściwej strony lodowca, plącząc się 105 w serakach, pokonując trudne uskoki i wspinając się stromymi, kruchymi zboczami. Zajęło to tyle czasu, Ŝe tego dnia nie udało się nam dotrzeć nawet do podnóŜy szczytu.

Następnego dnia okazało się. Ŝe to ostatni dzień pogody. Straciłyśmy czas na błądzenie. We mgle i śnieŜycy niepodobieństwem było wchodzenie na szczyt. Trudno, rozstawiłyśmy namiot i postanowiłyśmy zaczekać na kolegów, którzy tego dnia mieli schodzić z Piku Worobiowa. Aby we mgle nie błądzili na nieznanym lodowcu, wychodzimy im naprzeciw.

Bez kompasu, bo w przeciwieństwie do alpinistów radzieckich nie mamy zwyczaju uŜywania go. Kierunek wybieramy intuicyjnie. Niekiedy, na chwilę tylko, wiatr rozgarnia mgłę i wtedy moŜemy skorygować drogę podejścia. Wreszcie usłyszałyśmy głosy kolegów, ale dopiero w odległości około 50 metrów zaczęły wyłaniać się z mgły ich sylwetki. Po naszych śladach zeszliśmy wszyscy razem do namiotu. Dalej, dzięki przypadkowo spotkanej grupie Rosjan wracających z grani, juŜ bez błądzenia zeszliśmy do bazy.

Krzysztof czuł się bardzo kiepsko. Był przeziębiony, prawdopodobnie miał anginę. Schodził bardzo powoli. Wszyscy, z wyjątkiem Onyszka i mnie, pobiegli do przodu. My konwojowaliśmy osłabłego Krzysztofa. W bazie Janusz objechał „szybkobiegaczy", Ŝe nie zatroszczyli się o chorego kolegę...

Zastanawiałam się nad tym wiele razy. Jak to się dzieje, Ŝe w górach, gdzie kaŜdego alpinistę obowiązuje pewien kodeks etyczny, zdarzają się jednak sytuacje z nim niezgodne, takie na przykład, jak pozostawienie osłabionego partnera? MoŜe to dlatego, Ŝe przywykliśmy do niebezpieczeństwa i do tego, Ŝe sami musimy się z nim uporać. Nie tylko ja, ale mój partner równieŜ. Nie zawsze dostrzegamy, w którym momencie nasza pomoc jest naprawdę potrzebna. Nieraz zwlekamy, by nie ingerować w czyjeś przeŜycia, dać mu moŜliwość satysfakcji samodzielnego pokonania trudności i niebezpieczeństw.

Jeden z najlepszych operatorów górskich, Anglik Leo Dickin-son, obok alpinizmu zajmujący się lotniarstwem, narciarstwem, nurkowaniem, uprawiający prawie wszystkie niebezpieczne sporty, 106 nakręcił film z zimowego przejścia północnej ściany Matterhornu, jest tam scena, która szczególnie utkwiła mi w pamięci — trójka alpinistów podchodzi pod ścianę, czwarty, Leo, filmuje.

Znam ten teren — bardzo strome podejście, niebezpieczne, naraŜone na lawiny. Sama w tym miejscu spadłam z małą lawinką śnieŜną. Przypomnienie własnych przeŜyć znajduję w kolejnych kadrach filmu. Jeden z podchodzących, ogarnięty olbrzymią lawiną pyłową, osuwa się wraz z nią. Widać wyraźnie, jak go kotłuje. Jego partnerzy przystanęli i patrzą w dół. Leo nie przerywa filmowania. Zmieciony lawiną alpinista w końcu zatrzymuje się. Usiłuje wstać, wstaje, otrzepuje się, sprawdza, czy nic mu się nie stało. Podnosi czekan i macha nim w kierunku tych na górze — wszystko w porządku! Uspokojeni ruszają dalej, nie czekając aŜ partner dojdzie do nich. Nie zwaŜają na fakt, Ŝe ten uspokajający gest jest być moŜe pozorny, a ich towarzysz moŜe się znajdować w stanie szoku, w którym nie czuje się, na przykład, bólu złamanej nogi i próbuje się wspinać dalej.

Tym razem rzeczywiście wszystko okazało się w porządku. Ale analizując zachowanie dwójki alpinistów moŜna przypuścić, Ŝe nie było ono spowodowane obojętnością. To raczej, jak juŜ wspomniałam, niechęć do ingerencji w czyjeś przeŜycia, w prawo do przeŜyć niebezpiecznych, w prawo do ryzyka i strachu. Pomoc powinna być udzielona tylko wówczas gdy ktoś o nią prosi albo kiedy wyraźnie widać, Ŝe jest potrzebna.

Ten mechanizm obserwowałam bardzo często w górach i wierzę, Ŝe nie jest to egoizm ani obojętność na los drugiego człowieka. Góry kształtują bardzo silną więź między wspinającymi się partnerami, uczą solidarności. Ale przy wyŜszym stopniu umiejętności występuje pewne zobojętnienie na los partnera i niebezpieczeństwo. Stajemy się trochę zadufani we własne siły i wierzymy, Ŝe kaŜdy z tych dobrych da sobie radę.

Niebezpieczeństwo chcemy pokonywać wspólnie, ale zostawiamy kaŜdemu jakby pewną strefę indywidualną na przeŜywanie go. Bo kaŜdy tego trochę potrzebuje — samotności w działaniu i przeŜywaniu, zdawania egzaminu górskiego tylko przed sobą. Najłatwiej przychodzi to na wypra107 wach. W duŜym, kilkunastoosobowym zespole nie sposób myśleć o kaŜdym uczestniku wyprawy, nie sposób interesować się poczynaniami kaŜdego z nich. Ograniczamy się do kilku osób, które lubimy. Nie wszyscy znajdą się w kręgu zainteresowania, a i my moŜemy znaleźć się poza uwagą innych. Wówczas łatwo przegapić moment, kiedy jeden drugiemu powinien przyjść z pomocą. Z Krzysztofem, którego lubimy, tak się nie stało.

Podobna sytuacja powtórzyła się kilkanaście dni później. Tym razem Danka pozostaje z tyłu przy zejściu z Piku Kommunizma, mimo Ŝe na szczyt prawie wbiegła. Teraz wlecze się ostatnia. Po Krzysztofie moŜna było poznać, Ŝe jest chory, okazywał to ostentacyjnie. Danka natomiast mało komunikuje się z zespołem, nie skarŜy się, tylko na rozległym, firnowym Wielkim Plateau porusza się wolniej niŜ inni. Zresztą ci inni równieŜ mają juŜ dość.

Wszyscy są po akcji na Piku Kommunizma, pod wraŜeniem śmierci Ewy i po transporcie jej ciała na przełęcz między Pikiem Duszanbe a Pikiem Kommunizma, gdzie na wysokości prawie 7000 metrów została pochowana. Są wyczerpani długim przebywaniem na tej wysokości, nadmiernym wysiłkiem fizycznym, niewyspaniem i niejedzeniem. Jeden z kolegów zwichnął staw skokowy. Zespół właściwie jest w rozsypce.

Wreszcie ktoś zauwaŜa brak Danki i czeka na nią. Gdy po dłuŜszym czasie dochodzi, zostaje zwymyślana — Ŝe nie idzie ze wszystkimi. Nikt nie pyta, czy moŜe źle się czuje, czy nie naleŜy jej pomóc? Danka załamuje się. Prosi o radiotelefon. Potrzebuje oparcia, chce usłyszeć

parę ciepłych słów, chce rozmawiać ze mną. W tym czasie jestem w bazie. RozŜalona, mówi rzeczy, których nie powinna mówić. Po powrocie do bazy, a nawet później, juŜ w kraju, będzie to roztrząsane. Ale rozmowa pomogła jej zebrać się. Danka zresztą z natury jest twarda i odporna na agresję.

Wiele razy zastanawiałam się nad tym wydarzeniem. Czy był to tylko epizod, niewaŜny w gruncie rzeczy, wynikły z deterioracji i wyczerpania, poczucia zagroŜenia w trudnej sytuacji, kiedy słownictwo mało przypomina salonowe, a formy zwracania się do siebie stają się agresywniejsze? Ta agresja w górach to wynik 108 zasroŜenia, podświadoma samoobrona. Poprzez utrzymanie się w takim nastroju człowiek czuje się przygotowany do zmagań z niebezpieczeństwem albo teŜ rozładowuje zbyt silne napięcie. Ale agresja rozproszona na wszystko dookoła nie rozładowuje. Dopiero skupiona na kimś lub na czymś daje tę moŜliwość. Ten ktoś, to w podświadomości umowny sprawca zagroŜenia, niepewności. Tępienie i gnębienie go to odwet.

W kaŜdym zbiorowisku ludzi zagroŜonych zostanie wyznaczony kozioł ofiarny. Zostaje nim ktoś najbardziej róŜniący się od pozostałych, co nie znaczy, Ŝe gorszy. To niemalŜe atawizm, jak dziobanie przez stado ptaka o innym upierzeniu. Dlaczego ofiarą tego atawistycznego zachowania padła właśnie Danka?

W Pamirze zetknęłam się po raz pierwszy z problemem „kobieta-partner w zespole męskim".

Partner, a nie beniaminek, maskotka. Kobieta w zespole męskim to draŜniąca w sytuacjach stresowych inność, budząca agresję lub eliminację z grupy przez obojętność, większą niŜ w stosunku do najmniej lubianego partnera. A więc, jeŜeli kobieta chce być tylko partnerką w grupie męŜczyzn i nie ma tradycyjnej ochrony w postaci męŜa lub przyjaciela, to oprócz tego, Ŝe musi być dobrą alpinistką, powinna odpowiadać wyobraŜeniom grupy o kobietach.

RóŜnym, w zaleŜności od grupy. Danka róŜniła się najbardziej od akceptowanego przez kolegów wizerunku, została więc kozłem ofiarnym. Uświadomienie sobie tych .mechanizmów jeszcze bardziej -skłaniało mnie do wspinaczek i wypraw kobiecych, kaŜąc zapominać o ich złych stronach. Dopiero wówczas, kiedy standardowy, akceptowany wizerunek kobiety w grupach męskich zmieni się, a kobiety podejmą działalność dotychczas wyłącznie męską, ich udział w wyprawach alpinistycznych będzie czymś naturalnym. Zmianę wizerunku mogą spowodować konkretne osiągnięcia kobiet, osiągnięcia samodzielne.

W Pamirze w 1974 roku nasza trójka to precedens. Po raz pierwszy w górach wysokich Polki będą wchodzić na szczyty siedmiotysięczne w zespole kobiecym. Radzieckie alpinistki wyprzedziły nas o dwa lata. 26 lipca 1972 roku, po 6 dniach od 109 wyjścia z bazy na lodowcu Moskwina, na szczycie Piku Eugenii Korzeniowskiej staje czwórka alpinistek. Elwira Szatajewa, inicjatorka przedsięwzięcia, napisze później: A jednak stoimy na szczycie. Niezupełnie co prawda stoimy, raczej cłmńejemy się. I ta kipiąca radość z osiągnięcia celu, ogromna radość urzeczywistnienia dawnego marzenia.

Jesteśmy zupełnie same na wysokości 7105 m. I nawet nie te metry są waŜne, waŜne jest to, Ŝe stoimy tu same. A męŜczyźni? MęŜczyźni są teraz daleko w dole.

Koledzy, trenerzy i inni uściskami dłoni i pocałunkami poŜegnali tę czwórkę 16 lipca w bazie na lodowcu Fortambek.

— Bez zwycięstwa nie wracajcie! — powiedział na poŜegnanie Witalij Michajłowicz Abałakow, mistrz sportu, Ŝyjąca legenda radzieckiego alpinizmu, pokrywając wzruszenie surowością. Słowa te inaczej brzmiały w dniu zwycięskiego powrotu z Piku Korzeniewskiej, a innego znaczenia nabrały w dwa lata później.

W 1974 roku Elwira podjęła kolejną próbę — po zdobyciu Piku Korzeniewskiej i trawersie kaukaskiej Uszby — kobiece wejście na Pik Lenina (7134 m).

30 lipca osiem alpinistek wyruszyło z bazy na Łukowej Polanie. Szły powoli, zbyt powoli, ale wytrwale. 5 sierpnia osiągnęły szczyt. 6 sierpnia straszliwa zawierucha odcięła im drogę powrotu. Wiatr w strzępy porwał namioty, zaginęły w zawiei śpiwory i maszynki do gotowania. Uwięzione na wysokości prawie 7000 metrów umierały, zamarzając po kolei. 7 sierpnia wieczorem Elwira zgłosiła się przez radiotelefon do bazy po raz ostatni: — Pozostało nam tylko pół godziny Ŝycia...

Radiotelefon zamilkł. Tym, którzy słuchali w bazie, przez ściśnięte gardła nie mogły wydobyć się Ŝadne słowa pociechy. Nie było dla dziewczyn Ŝadnej nadziei. Wielu alpinistów płakało.

8 sierpnia na miejsce tragedii dotarł zespół japońskich alpinistów, uczestników międzynarodowego obozu „Wysotnik". Siedem ciał wiatr -omiatał śniegiem. Ślad ósmej dziewczyny prowadził w stronę północnego obrywu. Jej ciała nie odnaleziono. Tak zginęły: Elwira Szatajewa, Nina Wasiljewa, Walentyna Fatajewa, Ilsijar 110 Muchamiedowa, Tatiana Bardaczowa, Irina Liubimcewa, Galina Pieriechodiuk i Ludmiła ManŜarowa.

W tym samym czasie, kiedy one szły na Pik Lenina, my planujemy kobiece wejście na Pik Eugenii Korzeniewskiej. Trochę nawet Ŝartujemy na temat opisu wejścia Elwiry i jej koleŜanek na Pik Korzeniewskiej. Dziewczyny szły niezwykle ostroŜnie, z pełną asekuracją tam, gdzie my chodziłyśmy nie związane. Dziwimy się, Ŝe zdecydowały się na tak wiele obozów — co kilkaset metrów. Wydaje nam się to błędem. Na znacznej wysokości naleŜy przebywać jak najkrócej. Bardziej niŜ wysiłek podejścia wyczerpuje samo przebywanie w strefie śmierci, kiedy organizm ma ujemny bilans energetyczny. Rosjanki były tak wzruszająco sentymentalne! TuŜ pod szczytem rozmawiają z bazą przez radiotelefon. Cieszą się z bliskiego zwycięstwa, płaczą, spierają się, która ma wejść pierwsza na szczyt. KaŜda wskazuje na koleŜankę. W końcu obejmują się i wchodzą wszystkie razem.

U nas odbywa się to jakoś zwyczajnie. Ot, zwykłe wyjście w góry. Pakujemy plecaki i 2 sierpnia wychodzimy z bazy. KaŜda z nas wie, co ma robić, spędziłyśmy wspólnie wiele czasu w górach. Danka, choć drobna i niewysoka, w górach jest niespoŜyta. Kokieteria jest u niej tak nieodłącznym odruchem, Ŝe na wysokości 6000 metrów maluje tuszem rzęsy, choć wiadomo, Ŝe tylko my będziemy ją oglądały „pod bronią". A przy tym jest bardzo twarda i odporna, stawia zazwyczaj jasno sprawy, nie ma w sobie cienia obłudy i zawiści. Nie wszyscy ją lubią. Wydaje mi się, Ŝe znalazłam do niej klucz i lubimy się, choć mam jej czasem to i owo za złe, a i ona mnie. Zaprzyjaźnił nas północny filar Eigeru, trochę zimowych i letnich wspinaczek w Tatrach.

Ewa od czasów Noszaka bardzo dojrzała. Nie ma zmiennych nastrojów, czuje się pewniej w górach. Ciągle aktywna, w naturalny sposób zdyscyplinowana, myśląca o innych, wciągająca ludzi w ciekawe rozmowy, choćby o terenach zielonych — jest architektem przestrzeni — o których opowieści wydają się tak niezwykłe tutaj, gdzie ostatnia, mizerna zieleń pozostała kilka tysięcy metrów niŜej. Ewa ani na chwilę nie poddaje się tak częstej na wysokoś111 ciach bezmyślnej stagnacji, byle tylko przetrwać. Ja czuję się wyraźnie źle. Nie rozumiem, dlaczego tak trudno mi się podchodzi.

3 sierpnia przenosimy zabroską — zostawiony wcześniej na wysokości 5800 metrów namiot zjedzeniem i paliwem — na prze-łączkę w grani, leŜącą 200 metrów wyŜej. W nocy załamuje się pogoda. Rano wiatr niesie kłęby śniegu. Widoczność prawie Ŝadna. AJe z tego miejsca nie sposób juŜ zabłądzić. Wystarczy trzymać się ostrza grani, by osiągnąć szczyt. Dlatego, mimo złej pogody, ruszamy do góry. Uskok skalny, wznoszący się nad obozem, pokonuję bez trudności, wspinaczka nie jest tak męcząca, jak Ŝmudne podchodzenie. Zostawiamy linę poręczową na zejście. Potem znów grzęźniemy w śniegu. Torujemy na zmianę, ale silny wiatr

tak szybko zasypuje ślady, Ŝe druga osoba, idąca za torującą, juŜ ich nie dostrzega. Umęczone wiatrem poddajemy się. Rozstawiamy namiot na 6500, zamiast 200 metrów wyŜej.

Następnego dnia walczymy dalej, choć pogoda nie poprawia się. Uszłyśmy niedaleko. Jeszcze jeden nocleg na grani. MoŜe ostatni?

6 sierpnia widoczność poprawia się, choć wiatr wieje nadal. Jest bardzo zimno, co najmniej 20°C. Jednak decydujemy się — wychodzimy!

W nocy miałam kłopoty z oddychaniem, bolały mnie plecy, dusiłam się. Nie mogłam spać.

Męczyłam się, leŜąc z nosem przy zimnej, dygocącej na wietrze ścianie namiotu. Kusiło, Ŝeby przyznać się dziewczynom, Ŝe jestem chyba chora. Rano, mimo Ŝe wokół tak wiele przestrzeni, czułam się jak w pułapce. Z niepokojącym uczuciem duszenia się podchodziłam kilkaset metrów wspólnie z Ewą i Danka, torując na zmianę. Potem zaczęłam zostawać w tyle, coraz bardziej tracąc siły.

— Idźcie same, nie czekajcie na mnie! — zawołałam.

Postały chwilę, pogadały między sobą i ruszyły do góry. Szybko zniknęły za śnieŜnym uskokiem grani. Ruszyłam i ja, wolnym tempem, często odpoczywając. Jakoś zmęczę te kilkaset metrów do szczytu — dodawałam sobie otuchy. śmudnie torowałam zasypany śniegiem ślad po dziewczynach. Psychicznie czułam się 112 Hnbrze, choć miałam świadomość własnej słabości. Próbowałam mocją chytrością, zmieniałam tempo, zaŜyłam glucardiamid.

200 metrów przed szczytem dostrzegłam przed sobą dwie sylwetki. Dziewczyny wracały.

Króciutkie ukłucie zazdrości, ale i radość. Moje zdobycie lub niezdobycie szczytu niczego juŜ nie zmieni. Jako zespół odniosłyśmy sukces. Z trudem porozumiewamy się w wichurze. Są bardzo wychłodzone wiatrem uniemoŜliwiającym dłuŜsze przebywanie na szczycie.

Zostawiły na nim proporczyk, zabrały „zapiskę" naszych kolegów, którzy byli tu przed kilkoma dniami. Chcą, bym schodziła razem z nimi, ale jeszcze nie poddaję się. PrzeraŜone moim uporem nie mogą nic zrobić, nie ściągną mnie przecieŜ na dół siłą. Schodzą do namiotu, a ja mozolnie, z uporem pnę się do góry.

Grań podszczytowa co chwila mami, Ŝe za kolejnym śnieŜnym uskokiem zobaczę wreszcie wierzchołek. Silny wiatr utrudnia utrzymanie i tak chwiejnej równowagi. Słabnę coraz bardziej, choć mam świadomość, Ŝe jeszcze mogę się uratować. Wreszcie wyłania się kopuła wierzchołka. Wiatr wywiał jego zbocza aŜ do kamieni. Nad granią widzę przelatujące czarne ptaki. Majaczę? Nie, ptice są prawdziwe. Ale przestraszyłam się. Jeszcze trochę i nie będę miała sił na zejście. Zawracam!

W chwili podjęcia decyzji juŜ poczułam się bezpieczna. Tak jakby odwrócenie się od szczytu i schodzenie w dół niwelowało fakt, Ŝe znajduję się na wysokości 7000 metrów, Ŝe jestem sama i czeka mnie 500 metrów brnięcia w śniegu, zmagania z wiatrem i słabością na śnieŜnej grani, pociętej uskokami. Schodziłam z trudnością. Dziewczyny co jakiś czas wychodziły przed namiot, wyglądały mnie. Kiedy dotarłam do namiotu, nie komentowały mojej samotnej próby.

Noc miałam cięŜką. Dusiłam się, a plecy dokuczały coraz bardziej. Następnego dnia dotarłyśmy do skalnego uskoku nad przełęczą w grani. ZjeŜdŜałam pierwsza w kluczu zjazdowym. Kiedy zwolniłam linę stojąc juŜ na śniegu, rozpoczęła zjazd Ewa. Kilka metrów nade mną nagle zatrzymała się, przywierając do skały. MoŜe była to chwilowa niedyspozycja spowodowana 113 zmęczeniem, ciągłym uczuciem zagroŜenia, obawą przed odpadnięciem? Podeszłam i przypięłam ją do haka, który pospiesznie wbiłam. Na chwilę jej pomogłam, choć pomoc ta jakŜe była iluzoryczna!

Bo tak naprawdę w górach nikt nikomu nie pomoŜe. Nie weźmie na plecy i nie zniesie na dół wyczerpanego kolegi. MoŜe jedynie zmobilizować tego drugiego, by sięgnął do swoich rezerw. MoŜe stworzyć, być moŜe złudne, poczucie bezpieczeństwa, przywrócić wiarę we własne siły, zachęcić do dalszego działania.

MoŜe dzięki tej chwili odpoczynku i odpręŜenia, kiedy przywiązana do dającego pewność haka była bezpieczniejsza, Ewa poczuła się lepiej. Spokojnie zjechała pozostałe kilkanaście metrów, dzielące nas od namiotu. Dalsze zejście jest łatwe. Schodzimy kaŜda swoim tempem, one trochę szybciej niŜ ja. śleb nad lodowcem Moskwina jest teraz przykryty warstwą śniegu.

Buty ślizgają się na mokrych kamieniach, tracimy równowagę, osuwamy się z małymi lawinkami kamiennymi.

Dochodzimy do bazy. Wychodzą nam naprzeciw koledzy. Mają ze sobą śmieszne medale wycięte z papieru — „Za wejście". Ale o nich dowiedziałam się później. Aby nie robić mi przykrości, kiedy dowiedzieli się, Ŝe nie byłam na szczycie, nie wręczyli medali Ŝadnej z nas.

Teraz juŜ wiem, dlaczego z takim trudem wchodziłam. Obrzęk płuc. Helikopter odtransportował mnie do szpitala w DŜirgitalu. Wprawdzie wróciłam do bazy po tygodniu, ale juŜ nie miałam szans na udział w dalszej akcji. Ze szpitala wracałam równieŜ helikopterem, okręŜną drogą, gdyŜ pilot chciał mi pokazać góry Pamiru w całej okazałości.

Na wysokości 6000 metrów lecieliśmy w stronę Piku Lenina. W cztery lata po wejściu na ten szczyt znów go zobaczyłam. Wylądowaliśmy w znanym mi juŜ obozie „Wysot-nik". Panował tu nastrój smutku i przygnębienia. Od alpinistów radzieckich dowiedziałam się o śmierci ośmiu alpinistek na grani Piku Lenina. W górze było wtedy wiele grup. Japończycy, Polacy i Amerykanie, ale ich radiotelefony działały na innej częstotliwości i z bazy nie moŜna było porozumieć się z nimi, by prosić o pomoc 114 ,. dziewcząt. Grupa alpinistów, która wyruszyła z bazy na poszukiwanie, nie odnalazła ich na rozległej grani. Fatalna pogoda ograniczała widoczność do kilkunastu zaledwie metrów.

Spośród tych, które zginęły, znałam tylko Elwirę. Poznałyśmy się w Szwajcarii na międzynarodowym spotkaniu alpinistek. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych, ale poprzez góry związała się ze sportem. Była odwaŜna w górach i poza nimi, chciała przełamywać bariery psychiczne i zwyczajowe, piętrzące się przed alpinizmem kobiecym, inicjowała przedsięwzięcia górskie zespołów kobiecych.

Tragedia pod Pikiem Lenina wstrząsnęła mną. Podobne katastrofy górskie pochłonęły wiele juŜ ofiar. Ginęli w nich jednak głównie męŜczyźni. Jeśli kobiety podejmują takie samo ryzyko, to nie mogą łudzić się, Ŝe góry potraktują je łagodniej. Ale śmierć Elwiry i jej koleŜanek była przeraŜająca i jakoś bardziej niesprawiedliwa. O moim wejściu na Pik Kommunizma nie było juŜ mowy. Lekarz nie chciał nawet rozmawiać na ten temat. Musiałam pozostać w bazie. Zespól kobiecy liczy! juŜ tylko dwie osoby i przestał być zespołem. Ewa i Danka dołączyły do kolegów.

Rosjanie nie wyraŜali zgody, by nasi chłopcy robili nową drogę na murze Piku Kommunizma, wyprowadzającym na Pamir-skie Plateau od strony lodowca Waltera. Zgodzili się jedynie na wejście filarem Borodkina. Byłoby to drugie przejście tej drogi. Filar był znakomicie widoczny z naszego obozu bazowego.

Przed polskim zespołem wyruszyli tą drogą alpiniści radzieccy — grupa graniowa i grupa wspomagająca, która miała ułatwić tym pierwszym podejście pod Pik Kommunizma, donieść niezbędny sprzęt i zabrać niepotrzebny.

Polska grupa wyruszyła dwa dni później. Obserwowałam ich poczynania przez lunetę. Dla mnie w bazie panowała juŜ wakacyjna atmosfera. Pogodzona z tym, Ŝe jestem wyłączona z akcji, z duŜą przyjemnością piekłam szaszłyki z Wadimem, który jako ruko-wadiiiel pozostawał w bazie i obserwował działalność swej wyprawy. Było niewiele osób, co

stwarzało niezwykle miłą, kameralną atmosferę. Zajadałam się ziemniakami w mundurkach z masłem oraz marynowanymi śledziami z cebulą.

115 Grupa idąca filarem Borodkina była widoczna tylko przez dwa dni. Potem zniknęli na Pamirskim Plateau. Ich dalsze losy znam juŜ tylko z późniejszych relacji. Onyszek opowiadał, Ŝe we mgle, która ich tam ogarnęła, nagle natknęli się na Rosjan, którzy przecieŜ wyszli dwa dni wcześniej. Z niezrozumiałych dla nas przyczyn szli bardzo wolno. Dopiero zdopingowani tempem zespołu polskiego, który mimo mgły szedł ostro do góry, zwinęli obóz i wyruszyli na przełęcz między Pikiem Duszanbe a Pikiem Kommunizma.

Tego dnia do bazy przyleciał helikopter, który miał zrzucić Ŝywność na Plateau. Nie wytrzymałam tych bazowych wywczasów i zabrałam się „okazją". Pamirskie Plateau to równina leŜąca na wysokości 6000 metrów, obrywająca się uskokiem o wysokość 2000 metrów. Niesamowite wraŜenie sprawiał moment wznoszenia się helikoptera i przekraczania granicy Plateau. Wydawało się, Ŝe kiedy lecimy nad równiną, jesteśmy bezpieczni. Zupełnie irracjonalny strach poczułam, kiedy zbliŜyliśmy się do krawędzi uskoku — tak jak byłaby jakaś róŜnica, czy spadniemy z wysokości 100, czy 2000 metrów.

Zrzuciliśmy Ŝywność — świeŜe mięso, wysokokaloryczne jedzenie, a nawet jakieś ciepłe danie zawinięte w srebrną folię i wróciliśmy do bazy. Znów przez lunetę obserwowałam sylwetki pnące się juŜ na kopułę szczytową Piku Kommunizma. Dzień był słoneczny, widoczność znakomita. Patrzyłam na kolegów i usiłowałam wczuć się w ich doznania w tej chwili. śeby choć w ten sposób nie być bezsilną i wyeliminowaną, nie być obok. Była to godzina kontaktu z nimi. Nagle usłyszałam krzyk Wadima: — Wanda, szybko! Ewa spadła!

Rzuciliśmy się do lunety. Na oświetlonej zachodzącym słońcem ścianie, 300 metrów poniŜej kopuły szczytowej, widać było maleńką plamkę — czerwoną kurtkę Ewy...

Po powrocie do Polski przez dłuŜszy czas nie mogłam się uporać ze sobą. Gorączkowałam, co było następstwem obrzęku płuc-i anemii. Zakończyło się to szpitalem. Na łóŜku szpitalnym miałam sporo czasu na rozmyślania. Nie były one optymistyczne. W końcu września robiłam bilans 1974 roku. Wynik był ujemny 116 pod kaŜdym względem. Zawodowo byłam na znacznie gorszej pozycji niŜ koledzy ze studium doktoranckiego — czas przeznaczony na doktorat wykorzystałam na góry. Po rozwodzie miałam kłopoty mieszkaniowe, a po tragicznej śmierci ojca uczestniczyłam w wielu posiedzeniach sądu jako oskarŜyciel posiłkowy. Poza tym sprawy związane z alpinizmem — mimo Ŝe poświęcałam im tak wiele czasu — równieŜ nie przedstawiały się dobrze.

Wiosną tego roku nieoczekiwanie dla siebie samej nie zostałam uwzględniona w składzie zimowej wyprawy na Lhotse. Wydawało mi się, Ŝe moje osiągnięcia są najlepsze wśród osiągnięć polskich alpinistek. Za sobą miałam trudne przejścia tatrzańskie latem i zimą, Eiger, Trollryggen, a takŜe dwa siedmiotysięczniki. Ale udział alpinistki w tej wyprawie miał być elementem dodatkowym do zasadniczej działalności zespołu męskiego. JeŜeli się uda, wprowadzi się dziewczynę na Lhotse. JuŜ samo określenie — „wprowadzi się" — doskonale charakteryzowało całe przedsięwzięcie, stawiało uczestniczkę wyprawy w podrzędnej nieco roli. Później dowiedziałam się, Ŝe mój udział był niepoŜądany, bo za bardzo chciałabym wejść na szczyt, zagraŜając w ten sposób spokojowi na wyprawie.

PrzeŜyłam ogromny wstrząs, kiedy okazało się; Ŝe jedzie inna alpinistka. Nie wystarczy być dobrym alpinistą i nie wystarczy chęć zdobycia szczytu — trzeba jednocześnie zmieścić się w kalkulacjach, czy taka akurat osoba jest potrzebna wyprawie. JeŜeli mój udział był niedogodny z punktu widzenia interesów wyprawy, naleŜało przyjąć to jako rzecz normalną.

Niestety, potraktowałam to jako osobistą poraŜkę.

Było to pierwsze duŜe niepowodzenie związane z górami, a które spotkało mnie poza nimi.

Potem był Pamir i choroba, co jakby potwierdziło moją nieprzydatność. Ale Ŝeby iść pod górę, trzeba znaleźć się na dole. Po latach oceniam ten rok jako okres przygotowawczy do wielu następnych lat, twórczych, niekiedy szczęśliwych.

Postanowiłam zmobilizować się do działania. Nie czekać, by ktoś zabrał mnie na wyprawę, lecz zorganizować ją sama.

117 Jeszcze ze szpitala rozpoczęłam rozmowy telefoniczne z Ewą Krasińską i Januszem Kurczabem. Chciałam reaktywować komitet organizacyjny wyprawy warszawskiej, która za cel wybrała Annapurnę. Wyprawa była planowana na rok 1974 lub 1975, jednak nie otrzymała zezwolenia na Annapurnę f. Komitet organizacyjny był w rozsypce — Ewa Czarniecka-Marczak, która była motorem tej wyprawy, zginęła w Pamirze, ja leŜałam w szpitalu, a Janusz Kurczab szykował się na K-2 — został kierownikiem narodowej wyprawy na ten szczyt. I prawdę mówiąc, poza mną i Januszem Onyszkiewiczem, nie został nikt.

Postanowiłam przejąć tę sprawę, korzystając z faktu, Ŝe wyprawa była zatwierdzona w programie warszawskiego Klubu Wysokogórskiego, i wrócić do pomysłu wyprawy kobiecej, który powstał, kiedy z Alison Ŝegnałyśmy Arlene Blum po wyprawie na Noszak.

Zaczął się najwspanialszy okres, choć nieraz oczy piekły ze zmęczenia i głowa pękała po wielogodzinnych dyskusjach. Początkowo nad celem i formą tej wyprawy rozmawiałam głównie z Ewą Krasińską. Bardzo spokojna, rozwaŜna, realnie i wnikliwie potrafiła ocenić nasze szanse. Rozmowy z Ewą, a potem z Alison i Januszem Onyszkiewiczami zaowocowały projektem zorganizowania wyprawy kobiecej i męskiej; współdziałających ze sobą, ale mających róŜne cele. Organizacja w kraju miała być wspólna, a po przybyciu na miejsce działania wyprawy miały się rozdzielić.

Wybrano dwa sąsiadujące szczyty — Gasherbrum II (8035 m) i Gasherbrum III (7952 m), leŜące w paśmie Karakorum. Był to dobry plan. Zarówno organizacja wyprawy w kraju, jak i domarsz mogły być przeprowadzane wspólnie, co obniŜałoby koszty i ułatwiało załatwianie róŜnych spraw, natomiast działalność górska byłaby juŜ niezaleŜna. Pomysł na takie organizowanie wyprawy miał dodatkową zaletę — zespół kobiecy nie stanąłby od razu wobec pełnej samodzielności, zwłaszcza organizacyjnej, która, być moŜe, przerastałaby nasze moŜliwości i doświadczenia. Podejmując taką inicjatywę i startując z pozycji, wydawałoby się, straconej, nie moŜna było sobie pozwolić na błąd lub niedopatrzenie, którego 118 konsekwencją mogło być niepowodzenie wprawy. A ta wyprawa musiała się udać. Z wielu powodów.

Po śmierci ośmiu alpinistek radzieckich w Pamirze nastąpił właściwie koniec alpinizmu kobiecego w Związku Radzieckim. Obawiałyśmy się, Ŝe moŜe to mieć wpływ na decyzję naszych władz sportowych. śeby stworzyć zaufanie i wiarę w samodzielne działanie kobiet w górach, naleŜało przeprowadzić udaną wyprawę. Potrzebny był sukces.

119 GORYCZ SUKCESU Próbowałam nie udawało się wiele razy wodziło na pokuszenie poddaj się mogłam znaleźć wykręt choćby zwolnienie lekarskie „niezdolna do walki" nie zrobiłam nic walczę aŜ do gorzkiego końca przeciwko nim przeciwko tobie przeciwko sobie samej i wygram poniewaŜ

nie mam innego wyjścia.

W roku 1975 dochodzi do skutku wyprawa, którą kieruję, a jednocześnie jestem kimś więcej niŜ tylko jej współtwórczynią. UtoŜsamiałam się z wyprawą i to tak dalece, Ŝe uwaŜam ją niemal 120 Na Gasherbrumic II Widok z Gasherbrumów na K-2 i Broad Pcak a u o Na szczycie Gasherbrum III - Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Wanda Rutkiewicz i Krzysztof Zdzilowic" a swoją własność. Dla niej odłoŜyłam na bok prawie wszystko. Organizowałam ją z beznadziejnych pozycji. Właściwie prawie kaŜda wyprawa startuje z takich pozycji, przynajmniej tak sądzą organizatorzy i uczestnicy zarazem. Muszą przebić się przez konkurencję, zdobyć pieniądze, przygotować Ŝywność, sprzęt i transport.

Ale nasza wyprawa była naprawdę niezwykła. Po raz pierwszy z Polski w góry wysokie miała wyruszyć wyprawa kobieca. I dlatego miała więcej niŜ inne wyprawy zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Do jej zbilansowania chcę przystąpić pod kątem własnych zysków i strat, opowiedzieć, dlaczego była dla mnie tak waŜna. Nie zamierzam więc zdawać dokładnego sprawozdania z przebiegu wyprawy. Tę rolę w duŜym stopniu spełnia ksiąŜka „Zdobycie Gasherbrumów", praca zbiorowa uczestników. Z kolei film, który powstał w oparciu o wydarzenia wyprawowe — „Temperatura wrzenia" Andrzeja Zajączkowskiego — skupia uwagę na relacjach zespół-kierownik, na sposobach, jakimi kierownik realizuje swój cel, czy teŜ cel wyprawy. Film nie jest dokumentem w pełnym tego słowa znaczeniu, nie zawiera najistotniejszych informacji o dokonaniach wyprawy — dwu zdobytych szczytach, czterech udanych atakach szczytowych i dwunastu zdobywcach.

Wyprawa okazała się, jak stwierdził Polski Związek Alpinizmu, do roku 1975 najowocniejszą z polskich wypraw powojennych. Dla mnie stała się punktem zwrotnym w alpinistycznym Ŝyciorysie, źródłem niezapomnianych przeŜyć i podstawą do rozwaŜań, które snułam w czasie wyprawy i długo po powrocie z gór.

Vs*—' Do zorganizowania wyprawy skłoniło mnie wiele czynników. Sportowe — nie zdobyta góra, Gasherbrum III (7952 m) w Karakorum i zespół alpinistek, mogący pokusić się o,pierwsze wejście na ten szczyt. Z innych czynników wymienię dwa subiektywne. Pierwszy z nich był negatywny — wyprawę poprzedzał okres zasłuŜonych i niezasłuŜonych poraŜek, a nagromadziło się ich sporo. Narastała więc we mnie chęć zwalczenia złej passy. Drugi czynnik wynikał z coraz wyraźniej uświadamianej sobie potrzeby 121 tworzenia — określenia zadania, zebrania zespołu, zorganizowania środków i przeprowadzenia akcji górskiej aŜ do osiągnięcia celu czyli zdobycia szczytu.

Aby wyprawa kobieca mogła dojść do skutku, naleŜało przy. jąć, Ŝe ze względów taktycznych i organizacyjnych równolegle do niej będzie działał zespół męski, prowadząc nową drogę na Ga-sherbrum II (8035 m), zdobyty w 1956 roku przez Austriaków. TuŜ przed wyjazdem z kraju okazało się jednak, Ŝe zespół męski nie otrzymał zezwolenia władz pakistańskich na ten szczyt. Stał się więc zespołem towarzyszącym wyprawie kobiecej, która miała pierwszeństwo w zdobywaniu Gasherbrumu III. Gdyby nam się nie powiodło, prawo zdobywania szczytu

odstępowałyśmy kolegom. Oni nie tracili jednak nadziei, Ŝe w Pakistanie uzyskają zgodę na swój pierwotny cel i nie będą odgrywać drugoplanowej roli.

Wyprawa zainicjowana w Klubie Wysokogórskim w Warszawie, musiała jednak wydostać się spod jego „opieki". Prezes klubu i kierownik wyprawy na K-2, planowanej na rok 1976, utrudniali jak mogli działanie „konkurencji". Wyprawę naszą przejął pod swój patronat Polski Związek Alpinizmu. Dzięki temu stała się imprezą centralną, korzystając z wielu udogodnień wynikających z nowego statusu.

Po półrocznym okresie zmagań organizacyjnych, wyprawa była gotowa do wyjazdu z Polski bez opóźnień. NaleŜało uznać to za pierwszy sukces. Nie byłby on moŜliwy bez współdziałania wielu osób spoza kręgu uczestników. Czynniki warunkujące ten pierwszy sukces były bardzo niespójne i przypadkowe, ale szczęśliwie ich wypadkowa raźno posuwała organizację wyprawy do przodu. Wychodziłam temu szczęściu naprzeciw z determinacją i wiarą, zaraŜającą chyba innych.

Przygotowanie przedsięwzięcia, które chce się przeprowadzić, jest jego integralną częścią, równie waŜną jak ono samo. Połączenie umiejętności organizacyjnych i wspinaczkowych jest w alpi-nizmie" konieczne. Nie moŜna sobie wyobrazić sytuacji, kiedy organizator lub działacz stawia alpinistę pod ścianą i odgwizduje początek wspinaczki. Sukcesy alpinistyczne odnoszą ci, którzy 122 otrafią hczY^ °^ie umiejętności, jak na przykład Reinhold Messner, Chris Bonington, a z polskich alpinistów — Andrzej Zawada, Janusz Kurczab, Wojciech Kurtyka.

Ale organizacja jest mniej wdzięcznym zadaniem niŜ wspinanie się, więc niektórzy wykręcają się od niej. Nie mogą, nie chcą, z lenistwa i wygody. A przy organizacji wyprawy trzeba być wszystkim — „mózgiem", reprezentantem oficjalnym, sekretarką, gońcem, tragarzem, zaopatrzeniowcem, pakowaczką. Jestem takim „omnibusem" Pozostali uczestnicy nie wszyscy w równym stopniu biorą udział w przygotowaniach. Więc pierwszy dysonans. Czy moŜna traktować wyprawę jako spółkę akcyjną, w której kaŜdy moŜe otrzymać udział w zyskach w zaleŜności od wkładu, w tym przypadku pracy? Czy faworyzować słabszego fizycznie, ale ofiarnego uczestnika, czy przymknąć oko na migającego się od roboty, ale asa w górach?

Problem ten nie był wówczas jątrzący, poniewaŜ ginął w ogólnym entuzjazmie. Mieliśmy sporo zrozuzumienia dla siebie nawzajem, bo kaŜdy był czymś ograniczony — rodziną, pracą.

Dopiero kiedy oderwiemy się od tego wszystkiego — myśleliśmy — i będziemy juŜ w górach, wtedy wszyscy będą mogli zaangaŜować się w „czarną robotę" wyprawową. Ale tak się nie stało. Ci, którzy unikali pracy w kraju, unikali jej równieŜ w górach. Nie było równości w wypełnianiu obowiązków. Mimo wszystko ten pierwszy okres działalności wyprawy w kraju pozostał we wdzięcznej pamięci. Wszystko było przed nami i kaŜde działanie w widoczny sposób zbliŜało nas do celu.

Potem, w górach, zostaliśmy sami ze sobą. Przez dwa miesiące osiągnięcie celu zaleŜało tylko od nas, choć wiele razy mieliśmy wątpliwości, czy jakaś podjęta decyzja zbliŜa do niego. Po raz pierwszy miałam kierować dwudziestoosobowym zespołem i, jak się później okazało, nie zdawałam sobie sprawy z wielu mechanizmów, działających w tak licznej grupie. Nie występowały one w małych zespołach, z którymi dotychczas miałam do czynienia. Im społeczność wyprawową większa, tym podobniejsza do normalnego społeczeństwa, ze wszystkimi regułami jego funkcjonowania.

123 Ale wyprawa nie działała w warunkach normalnych, lecz w sytuacji zagroŜenia, niejako w stanie wyjątkowym. Zaskoczyło mnie, Ŝe pod Gasherbrumami niektórzy koledzy nie uznali nadzwyczajności działania. Chcieli, by w górach obowiązywały takie same reguły społeczne, jak na dole — demokracja, poszanowanie form dialogu władzy ze społeczeństwem, istnienie

opozycji, pełna informacja, jawność oraz niezmienność decyzji i ustaleń. I to niezaleŜnie od zmieniających się okoliczności. Władza powinna być reprezentantem społeczeństwa i bronić jego interesów.

Później odkryłam, Ŝe społeczeństwo tym głośniej domaga się od władzy przestrzegania tych reguł, im bardziej jest z władzy niezadowolone, czuje się zagroŜone i nie ma do niej zaufania.

Jest skłonne wiele wybaczyć, jeśli czuje się bezpiecznie, dostatnio i lubi swego przywódcę.

Na wyprawie kierownik nie jest reprezentantem społeczności uczestników, przynajmniej na klasycznej wyprawie, jaką byliśmy. Zespół nie wybiera kierownika. To kierownik dobiera uczestników. Takich, których umiejętności gwarantują osiągnięcie celu postawionego przed wyprawą. Akcja górska przebiega w warunkach zagroŜenia i kierownik jest odpowiedzialny za Ŝycie uczestników. Stąd, z załoŜenia, w klasycznym modelu wyprawy kierownik ma taką władzę, jaką ma przywódca kaŜdej zagroŜonej społeczności. Większą niŜ w czasie pokoju.

Podejmując się prowadzenia wyprawy miałam pełną świadomość tej odpowiedzialności, ale nikłe wyobraŜenie o sposobach pracy z duŜym zespołem. Lubiłam działanie zespołowe, odczuwałam satysfakcję z budowania czegoś razem. Naiwnie zakładałam, Ŝe poczynania zespołu będą zmierzały wyłącznie ku celowi, Ŝe nie będzie działań odśrodkowych. KaŜdy odłoŜy na bok swe antypatie, będzie Ŝył wyprawą. Byłam przekonana, Ŝe kierowanie takim zespołem to niemal formalność, gdyŜ zespół oŜywiony zapałem i wiarą będzie się rządził sam. Sądziłam, Ŝe w dyskusjach wypo-wiedzr będą konstruktywne, a jeśli krytyczne, to zarazem obiektywne, odnoszące się do spraw, a nie osób. I Ŝe moje potknięcia będą wybaczone ze względu na dobre chęci mną powodujące. Na 124 domiar wierzyłam jeszcze, Ŝe wszyscy będą się lubili, polubią nie lubianych tylko z racji partnerstwa przy tak wielkiej sprawie. Dlatego do zespołu weszli wszyscy, którzy mogli się wyprawie orzydać. Nawet jeśli miałam z niektórymi z nich wcześniej nieporozumienia.

Tak więc w dziewięcioosobowym zespole kobiecym znalazły się: Anka Okopińska, Alka Bednarz, Alison Chadwick-Onysźkie-wicz, Anka Czerwińska (Czerwosia), Ewa Abgarowicz, Halina Kruger-Syrokomska, Krystyna Palmowska, Maria Mitkiewicz, Sylva Kysylkova z Czechosłowacji i ja. Zespół męski to: Janusz Onyszkiewicz (Onyszek) — mój zastępca i szef zespołu męskiego, Leszek Woźniak (Brodacz), Leszek Cichy, Andrzej Łapiński (Łapa), Marcin Zachariasiewicz (Marcysia), Marek Janas i Krzysztof Zdzitowiecki (Pomurnik).

Dołączyli do nich filmowcy — Andrzej Zajączkowski (Zając) i Zbyszek Pietrzkiewicz, a takŜe pakistański oficer łącznikowy, kapitan Saeed Ahmed Malik.

17 kwietnia. Łapa, Brodacz i Marcysia wyruszają z Warszawy Jelczem 316 z dziewięciotonowym ładunkiem. Alison i ja odlatujemy z Warszawy 29 kwietnia — przez Moskwę do Kabulu, skąd 3 maja docieramy mikrobusem do Rawalpindi i rozpoczynamy działalność organizacyjną. Zatrzymujemy się w hotelu „Mrs. Davies". Załatwiamy sprawy w Tourism Division, na policji, w urzędzie celnym, w urzędzie ubezpieczeniowym, w biurze P1A, Pakistańskich Linii Lotniczych. Kupujemy, w czym pomaga nam Saeed, prowiant dla tragarzy: tłuszcz roślinny ghee, soczewicę dhal oraz papierosy „K-2". Mąkę kupimy w wioskach po drodze, a samochód wyprawy dowiezie z Polski cukier, sól i herbatę. Do Islamabadu, leŜącego kilkanaście kilometrów od Rawalpindi, Jelcz przybywa 7 maja i parkuje na wielkim campingu. Tam teŜ będą mieszkać pozostali uczestnicy wyprawy, którzy w dwóch grupach docierają 13 i 18 maja.

Na campingu jest parno i gorąco, łazi robactwo, gryzą komary- Ale namioty stoją na kamiennych podestach, gotować moŜna w budyneczku kuchennym z bieŜącą wodą, jest teŜ pawilon z natryskami. Do pracy w monsunowej duchocie trzeba się 125 zmuszać. A pracy przy przepakowywaniu sprzętu i Ŝywności jest sporo. Wszystkie urzędy, oprócz ambasad, znajdują się w Rawal-pindi. Dlatego teŜ mieszkamy tam z AJison w hotelu.

Po ścianach naszego pokoju biegają jaszczurki, nie ma klimatyzacji, są tylko wentylatory.

Nasz „apartament" jest dwupokojowy, z łazienką. To wystarcza, by komfort kłuł w oczy mieszkających na campingu kolegów. A przecieŜ wyprawy nie stać na to, by w hotelu kosztującym 7 dolarów dziennie od osoby ulokować wszystkich. Tak więc na początku powstaje niezręczna sytuacja — oni na campingu, my w hotelu. Właściwie drobiazg, ale...

CięŜar reprezentacji spoczywa na Alison, obywatelce brytyjskiej. Ledwo poznaję dawną Alison. W Warszawie znajdowała się trochę w cieniu męŜa. MoŜe z powodu trudności językowych nie była zbyt aktywna. Teraz jest pełna pomysłów i inicjatywy. Delikatna i wiotka, bez obawy wchodzi w egzotyczny tłum uliczny w muzułmańskim kraju. I nic się nie dzieje z tego powodu.

— CóŜ za głupstwa opowiadali! — myślę o tych, którzy straszyli nas przed wyjazdem niebezpieczeństwami czyhającymi w Pakistanie na kobiety.

23—26 maja. Po wielu interwencjach w PIA znajdują się dla nas miejsca w samolotach.

Dzięki patronatowi, jaki nad wyprawą objęła pani Bhutto, Ŝona ówczesnego premiera, udaje się załatwić równieŜ przelot naszego bagaŜu do Skardu.

Skardu jest stolicą rejonu północnego, oddaloną 600 km od Islamabadu. Zostawiamy w Skardu część Ŝywności przeznaczoną na powrót, a takŜe jedną radiostację. Wynajmujemy jeepy, traktory i docieramy do odległej o blisko 90 km wioski Baha. Tu formujemy karawanę tragarzy. Zwerbowanie tragarzy, podział ładunków i kontrola to zadanie Saeeda.

28 maja. Pierwszy dzień karawany. Tego dnia docieramy do wioski Dusso. Nie ma chętnych do noszenia ładunków, poniewaŜ większość mieszkańców wiosek leŜących na drodze do lodowca Baltoro pracuje juŜ przy innych wyprawach, które poszły w góry przed nami.

Poczynając od Dusso za karawaną ciągle pozostają w wioskach ładunki, których nie ma kto nieść oraz alpiniści, usiłu126 jacy znaleźć tragarzy. Tak jest na postojach w Dusso, Gomboro, Chongo i Askole. Onyszek ofiarnie zabezpiecza tyły karawany przez cały czas domarszu. Spotka się z nami dopiero na Concordii, stąd pozostają dwa dni marszu do bazy. To niewdzięczne zadanie moŜe opóźnić dotarcie do bazy, a co za tym idzie — aklimatyzację. KaŜdy wyrywa się jak moŜe z tego ogona, tylko Alison i Marek dotrzymują dłuŜej towarzystwa Januszowi.

2 czerwca. Dzień odpoczynku karawany w ostatniej wiosce na trasie, Askole, połoŜonej na wysokości 3000 metrów. Kupujemy 2,5 tony mąki dla tragarzy, bo od tej pory będziemy ich Ŝywić. W Askole pozostawiamy duŜo ładunków, wciąŜ nie moŜemy zwerbować dostatecznej liczby tragarzy. Wbrew wcześniejszym ustaleniom, Ŝe alpiniści będą podchodzić „na lekko", kaŜdy z nas musi nieść ponad dwudziestokilogramowy plecak.

Trzy dni drogi od Askole wybucha strajk trzystuosobowej karawany. Tragarze Ŝądają wyŜszych stawek, codziennej wypłaty, paliwa i namiotów oraz ciepłej odzieŜy. Przez dwa dni wyprawa stoi w miejscu. Wraz z Marcinem i Saeedem prowadzę negocjacje z przedstawicielami tragarzy. W zasadzie racja jest po naszej stronie, gdyŜ zobowiązani jesteśmy zapewnić tragarzom tylko to, co jest wymienione w warunkach organizacji karawan, dokumencie sporządzonym przez Tourism Division. Nie ma tam słowa o codziennej wypłacie. Jej wypłacanie mogłoby grozić tym, Ŝe tragarze w kaŜdej chwili, gdy zechcą, opuszczą karawanę. Nie jesteśmy teŜ zobowiązani do dania im skarpet i paliwa, a tylko obuwia i okularów przeciwsłonecznych. Los wyprawy wisi na włosku. W końcu, po kilku demonstracyjnych odejściach i powrotach tragarzy, osiągamy kompromis, który nadszarpnie trochę nasze finanse i uszczupli zapas paliwa.

Zaabsorbowanie kłopotami, ciągła praca przy ratowaniu wyprawy uniemoŜliwiają mi bliŜszy kontakt z zespołem. W rozwiązywaniu problemów pomagają mi głównie koledzy, są pręŜniejsi, bardziej doświadczeni. Przyzwyczajeni do wspólnego działania, do decydowania

w nowych, nieznanych warunkach. Byliśmy pierwszą Polską wyprawą w tym rejonie i jedną z nielicznych po długim 127 okresie zamknięcia przez władze rejonu Baltoro Mustagh dla cudzoziemców. Tylko nieliczne koleŜanki próbowały wyszukiwać wyjście z róŜnych kłopotów, w jakie wyprawa w czasie domarszu popadała. Głównie Alison i Alka z własnej inicjatywy przychodzą mi z pomocą.

Marysia leczy tłum chorych tragarzy i mieszkańców mijanych wiosek, Sylva ma wysoką temperaturę i źle się czuje, debiutantki wyprawowe — Czerwosia, Krystyna i Ewa — są trochę pasywne z braku doświadczenia, Anka ma pretensje, Ŝe nie dotrzymałam słowa i musi iść z cięŜkim plecakiem, a Halina — Ŝe nie uzgadniam z nią swych poczynań i traktuję ją niewłaściwie.

Jestem tak zmęczona tysiącem spraw waŜnych i drobiazgów, Ŝe przechodzę nad tym wszystkim do porządku dziennego. Dopiero później uświadamiam sobie, co to znaczy. To niewaŜne, Ŝe brakuje tragarzy do niesienia podstawowych nawet ładunków wyprawy. JeŜeli coś się ustali ze społecznością, naleŜy tego dotrzymać. I osobiste rzeczy kaŜdego z alpinistów powinien nieść tragarz. Moje zdziwienie wynikało z faktu, Ŝe jak jeszcze kilku kolegów, byłam na etapie himalaizmu spontanicznego, entuzjastycznego, kiedy kaŜdy wychodzi naprzeciw drugiemu z pomocą w kłopotach, na plecy bierze cięŜar największy, jaki tylko moŜe unieść. A okazało się, Ŝe to nie tak. śe dla niektórych liczą się uporządkowane formy współŜycia społecznego, przeniesione z dołu. To nie jest nasza wyprawa, tylko wyprawa, na której są oni — uczestnicy i j a — kierownik. Choć mamy określone prawa i obowiązki, przede wszystkim j a powinnam wziąć na siebie obowiązek dotrzymania ustaleń.

Taka postawa reszty ustawiała mnie bardziej na pozycjach kierowniczych, niŜ początkowo zamierzałam. Oczekiwałam, Ŝe uczestnicy równieŜ utoŜsamią się z wyprawą i pospieszą z przyjacielską współpracą. Oczekiwałam tego równieŜ od Haliny. JeŜeli juŜ nie przyjacielskiej, to lojalnej współpracy na rzecz całej wyprawy. Zaprosiłam ją do udziału w wyprawie, gdyŜ sądziłam, Ŝe ułatwi mi kontaktowanie się z zespołem, odciąŜy choć trochę w robocie. W alpinistycznym Ŝyciu towarzyskim w kraju wodziła rej, a w grupach na wyjeździe stawała się towarzyskim prowody128 Postawiłam na to. Chciałam, by przejęła ode mnie funkcję wydawania poleceń i egzekwowania ich. Dla mnie był to nieznośny obowiązek. Władza nad ludźmi nie była magnesem, choć władza kierownika wyprawy była mi potrzebna jako niezbędny czynnik tworzenia. Rozumiałam ją bardziej jako doglądanie procesu tworzenia niŜ przewodzenie, ale na tym potknęłam się.

Wydawanie poleceń i egzekwowanie ich wykonania jest mniej wdzięczną dziedziną niŜ Ŝycie towarzyskie, wystawia na próbę popularność i wiąŜe się z odpowiedzialnością. Twórcy popełniają błędy, unikają ich ci, którzy nic nie robią. Nie popełniają ich równieŜ krytycy, co najwyŜej niewłaściwie kogoś lub coś ocenią. Ale konsekwencji ich błędów nie ponosi bezpośrednio społeczność. Krytycy powinni wspomagać proces tworzenia, wytykając jego dewiacje. Krytyka nie powinna jednak być skierowana przeciw twórcom, poniewaŜ w przypadku wyprawy są oni wartością constans, ustaloną na czas jej trwania. W zasadzie nie wchodzi w grę moŜliwość wyboru innego kierownika wyprawy.

Traktując Halinę jako wspólniczkę popełniłam błąd, nie wiedząc lub nie chcąc wiedzieć, Ŝe od razu ustawiła się w opozycji. Nie przeszła na stronę współtwórców wyprawy. Wolała wykonywać polecenia, krytykować je lub ich brak. Nie była lojalna w stosunku do mnie. Są tysiączne sposoby podwaŜenia czyjegoś autorytetu nie wprost, w bezpośredniej konfrontacji stanowisk, a poza plecami, w ironicznych komentarzach, niepochlebnych uwagach i lekcewaŜących słowach. Wyczuwałam, co się dzieje, ale bagatelizowałam to. Nie neutralizowałam jej działania, gdyŜ wydawało mi się to niegodne. Byłoby to przyznaniem się,

wbrew temu, co zakładałam, Ŝe nie wszyscy odłoŜyli na bok chęć osobistych rozgrywek w imię celu stojącego przed nami. Poza tym miałam coraz więcej roboty i musiałam coraz częściej podejmować decyzje związane z „być albo nie być" wyprawy.

Oczekiwano ode mnie kierownictwa. W czasie domarszu większość uczestników nie tęskniła za demokracją. Byłaby bardzo męcząca, nie przynosząca w zamian Ŝadnych satysfakcji i korzyści. Bo cóŜ moŜe przynieść mozolne podchodzenie, zmęczenie mięśni, 129 piekące stopy? Co najwyŜej ciepły posiłek w końcu dnia i odpoczynek na postoju. Ci, którzy byli po raz pierwszy na wielkiej wyprawie, woleli pracować nad przydzielonym zadaniem niŜ wychodzić z inicjatywą, przewidywać, myśleć. Zbyt wiele wysiłku kosztowało podchodzenie kilkunastu kilometrów dziennie po bezdroŜach, z cięŜkim plecakiem. Grzbiet i mięśnie nóg bolały mnie wieczorem tak samo jak innych, plecak był tak samo cięŜki. Ale mimo zmęczenia musiałam cały czas myśleć, kalkulować, przewidywać, bo karawana tragarzy była trudnym do okiełznania Ŝywiołem. I mnie wciąŜ brakowało czasu, by przewidywać wszystko.

Podczas tej wyprawy nieustannie dziwiłam się, jak łatwo ludzie ulegają emocjom, jak bardzo instynktowne, impulsywne są niektóre ich reakcje. Sprawa sympatii czy antypatii do kogoś okazuje się być bardzo istotną. Instynktowna niechęć do Sylvy była dla mnie zupełnie niezrozumiała. Nikt poza mną nie znał jej wcześniej, choć jej nazwisko było bardzo dobrze znane w świecie alpinistycznym. Halina reagowała na ten „czeski akcent" w wyprawie niezwykle emocjonalnie, z instynktownym buntem przeciwko draŜniącej inności, z ledwo tłumioną agresją. Podobnie było początkowo z Ewą Abgarowicz. Jej inność polegała na tym, Ŝe była spoza klanu sportowców. Na wyprawie pełniła funkcję fotografika. Obserwowałam w zadziwieniu, jak powstaje i rozszerza się w zespole niechęć do niej, choć niczym jej nie prowokowała, była prostolinijna, trochę szorstka.

Działało prawo stada — nie tolerować osobnika, którego przywódca wykluczył z grupy.

Dorosłe kobiety nie były mądrzejsze od dziewczynek, które zapamiętałam z dzieciństwa.

Tamte gnębiły koleŜankę, którą posądziły o to, Ŝe jest „czarownicą". I nie pomogły Ŝadne próby tłumaczeń czy okup w postaci cukierków. Psychoza ogarniająca całą grupę wykluczyła ją na stałe, a dokuczanie i tępienie jej było warunkiem przynaleŜności do grupy. W trakcie wyprawy Ewa zdobyła jednak w końcu sympatię i uznanie.

Zachowania nadmiernie emocjonalne czy wręcz histeryczne na tej wyprawie nie były wyłącznie domeną kobiet. MęŜczyźni reago130 ali podobnie, choć z zupełnie innych przyczyn. Kobiety z powo-, drobiazgów, jak na przykład czyjaś inność, nad czym koledzy przechodzili do porządku dziennego. Z kolei oni popadali w panikę ze względów istotnych, jak moŜliwość odejścia tragarzy i pozostawienia wyprawy „na lodzie", w przenośni i dosłownie.

Kiedy trzon karawany wchodzi na lodowiec Baltoro, druga kilkudziesięcioosobowa grupa tragarzy z Alison i Onyszkiem posuwa się dzień drogi za nami. Udało im się wynająć dostateczną liczbę tragarzy i mogli nawet zabrać ładunki pozostawione w Askole jako mniej waŜne. My jesteśmy juŜ w jednym z najpiękniejszych miejsc na świecie. Lodowiec przysypany jest warstwą szutru, z błyszczącymi, róŜnokolorowymi kamykami znoszonymi z gór przez boczne lodowce. U czoła lodowca Baltoro znajduje się tradycyjne miejsce postoju wszystkich karawan, zwane Paiju, skąd doskonale widać czoło lodowca, jednego z największych w Pakistanie, jak równieŜ wspaniałe, w większości niezdobyte, skalno--śnieŜne szczyty po obu stronach doliny.

Dwa dni drogi od Paiju kolejne miejsce postoju — Urdokas. Po raz ostatni widzimy zieloną trawę i kwiaty porastające boczną morenę lodowca. Wysokość znaczna — 4000 m. Tu trzeba rozstrzygnąć, co zrobić z Sylvą. Od kilku dni ma temperaturę 38°C W tym stanie nie moŜe iść wyŜej. Wprawdzie jest z nami lekarz z apteczką, ale przy niektórych chorobach najlepszym

lekarstwem jest łagodniejszy klimat i lepsze warunki, a przede wszystkim większa ilość tlenu w powietrzu. Wyprawa nie moŜe czekać na wyzdrowienie Sylvy, bo kaŜdego dnia trzeba wypłacać tragarzom za transport tysiąc dolarów, a za czekanie połowę tej sumy. Na dodatek trzeba nakarmić kilkusetosobową grupę ludzi, bez względu na to czy idą, czy mają dzień odpoczynku.

Postój w Urdokas był dla mnie jedną z kilku najdramatyczniej-szych chwil na Wyprawie.

Miałam zdecydować, kto pozostanie z Sylvą i sprowadzi ją na dół. Konwojowanie chorej do Skardu potrwa tydzień, oczekiwanie na lot do Islamabadu parę dni. Gdyby konwojujący chciał wrócić do wyprawy, miałby około miesiąca opóźnienia w akcji aklimatyzacyjnej, co uniemoŜliwiałoby mu włą131 czenie się do działalności górskiej i pozbawiało szans wejścia na szczyt. Nie łudziłam się, Ŝe ktoś zgłosi się dobrowolnie. Wszyscy z niepokojem oczekiwali na moją decyzję.

Uznałam, Ŝe zespół kobiecy jest nie do ruszenia. Trzeba wybrać kogoś z zespołu męskiego.

Ale kogo? Nie moŜe to być ktoś, kto da odczuć Sylvie, jak bardzo się dla niej poświęca. MoŜe to zrobić tylko z wewnętrznego przekonania. Na dodatek musi to być ktoś, czyja nieobecność nie osłabi nazbyt wyprawy. Ci najlepsi byli więc chronieni. Wiedzieli o tym i nie przeŜywali rozterek sumienia. Wreszcie zdecydowałam — Marek. Zachował się tak, jak przypuszczałam.

Nie zaprotestował, bez komentarzy przyjął do wiadomości moją decyzje. W sytuacjach podbramkowych zawsze się nim wyręczałam; gdy trzeba było coś trudnego załatwić, na przykład zostać za karawaną z resztą ładunków bez widoków na szybkie znalezienie tragarzy.

Wiedziałam, Ŝe na Marku mogę polegać.

Choć Marek pogodził się z moją decyzją, to koledzy jednak zaprotestowali —jeŜeli nie zmienię decyzji, odłączą się od wyprawy i zejdą na dół. Tylko Leszek nie poparł protestu i postanowił pójść z nami. Nie zwaŜałabym na takie deklaracje, gdybym była całkowicie przekonana, Ŝe nikt inny, oprócz Marka, nie moŜe zejść z Sylvą. A przekonana nie byłam. I choć w momentach oporu staję się twarda i nieustępliwa, tym razem rozsądek kazał mi się zastanowić nad ponownym wyborem „ofiary". Rozmawiam z Marysią i Onyszkiem.

Pozostali, jakby przyczajeni, obserwują nas. Na kogo kolej? Zemocjonowana Halina reaguje agresywnie: — Dobrze ci tak! — napada bezlitośnie — a mówiłam, Ŝeby nie brać Sylvy!

Nie lubi ani Sylvy, ani mnie. Nie mam co szukać u niej rady, czy oczekiwać współdziałania.

Trzeba samej z tym się uporać. Nagle olśnienie! Najmniej osłabi wyprawę nieobecność fotografika. A więc Ewa. Inna sprawa, czy będzie to wybór sprawiedliwy. Nie, nie będzie.

Ewa włoŜyła duŜo pracy w organizację wyprawy, wniosła sporo dewiz za swój udział. Ale na pytanie: — Czy pójdziesz z Sylvą? — odpowiedziała. — Jak trzeba, to pójdę.

132 Powrotu Ewy w góry nie przewiduje się, poniewaŜ moŜe okazać się zbyt kosztowny.

Kiedy wyprawa rusza w dalszą drogę, Sylva ma Izy w oczach. Przegrywa swą szansę w sposób nieoczekiwany, niesprawiedliwy. Właśnie ona musiała zachorować na malarię! W przeciwieństwie do polskich uczestników, którzy wpłacili z własnej kieszeni tylko nieznaczne pieniądze, Sylva za udział w wyprawie musiała zapłacić znacznie więcej.

Ewa trzyma się dzielnie, choć dla niej to takŜe cios — wyprawa, w którą włoŜyła tyle nadziei i zachodu, oddala się bezpowrotnie. Jednak szczęśliwy przypadek, a takŜe jej odwaga i inicjatywa sprawiły, Ŝe po odprowadzeniu Sylvy do Skardu powróciła na lodowiec Baltoro.

Razem z gońcami pocztowymi wrocławskiej wyprawy na Broad Peak Middle, spotkanymi w Skardu, Ewa trafiła do bazy tej wyprawy. Do naszej bazy nie znała drogi. Pod koniec działalności górskiej nawiązaliśmy przypadkowy kontakt radiotelefoniczny z wrocławiakami.

Dowiedzieliśmy się, Ŝe Ewa jest z nimi. Wysłaliśmy po nią kuchcika Gulama. I tak Ewa uczestniczyła w dwu wyprawach, robiąc wiele wspaniałych zdjęć. Początkowo odczuwałam

wyrzuty sumienia, ale później, dzięki swej determinacji, Ewa uwolniła mnie od nich. Mimo wszystko, gdyby taka sytuacja powtórzyła się, postąpiłabym tak samo...

Od Urdokas tragarze maszerują w otrzymanych od nas trampkach. Dostali teŜ okulary lodowcowe, paliwo, część namiotów, materacyki. Niestety, namioty i materacyki nie mogą być później wykorzystane, gdyŜ przesiąkły zapachem nie do wytrzymania.

Trzy dni później, w rozwidleniu lodowca Baltoro, przeŜywamy kolejny dramatyczny konflikt z tragarzami. Do Concordii dotarli w zamieci śnieŜnej i Ŝadna siła nie mogła ich zmusić do pójścia dalej. Za podwójną stawkę zgodziło się pójść zaledwie czterdziestu kilku. Ostatnie, dwudniowe podejście do bazy powtarzaliśmy więc kilkakrotnie, donosząc ładunki na własnych plecach.

Do bazy wszyscy uczestnicy i prawie wszystkie ładunki dotarty między 15 a 19 czerwca...

133 Namioty bazowe rozstawiamy kilkadziesiąt metrów od bazy wyprawy francuskiej na Gasherbrum II, kierowanej przez Pierre'a Fresafonda. Baza znajduje się na wysokości 5150 m. Widać z niej nasze szczyty. Dzieli od nich uskok lodowca Gasherbrum Południowy — około 600 metrów róŜnicy wysokości. Dzięki Francuzom nie musimy szukać przejścia przez niebezpieczny lodowy labirynt. Oni przemierzyli go wielokrotnie. Teraz kończą działalność górską.

18 czerwca Yannick Seigneur i Marc Batard z ostatniego obozu, leŜącego na wysokości około 7600 metrów, wchodzą na Gasherbrum II. Po zdobywcach z 1956 roku jest to drugie wejście, ale dokonane nową drogą, prawą grzędą. Tą drogą zamierzali pójść nasi koledzy. Teraz, nawet gdyby mieli zezwolenie na Gasherbrum II, zostali pozbawieni przez Francuzów moŜliwości zrobienia nowego przejścia. Pozostało im tylko wchodzenie wraz z zespołem kobiecym aŜ do przełęczy między Gasherbrumem II a Gasherbrumem I i poprowadzenie nowej drogi od przełęczy.

Ponowny atak Francuzów na Gasherbrum II nie udaje się. Louis Audobert uchodzi z Ŝyciem, ale jego partner, Bernard Villa-ret, pozostaje w górach na zawsze, w małym namiocie ostatniego obozu na wysokości 7600 metrów. Niepogoda uniemoŜliwia akcję ratunkową.

Francuzi opuszczają bazę i schodzą z karawaną do Skardu. Pozostajemy w górach sami, wciąŜ mając przed oczyma czerwoną plamkę namiotu na grzędzie Gasherbrumu II...

Od 19 czerwca do 10 lipca zakładamy trzy obozy. Pierwszy na wysokości około 6000 metrów, na wspaniałej równinie górnego piętra lodowca Gasherbrum Południowy, rozlewającego się w dolinę podchodzącą do stóp wszystkich Gasherbrumów — od I na VII kończąc. Z obozu I jak na dłoni widzimy całą dalszą drogę lewą grzędą Gasherbrumu II. Na niej 4 lipca, na wysokości 6500 metrów, stanęły namioty obozu II, następnie zaś o 850 metrów wyŜej, u lewego skraja podstawy piramidy szczytowej Gasherbrumu II, załoŜyliśmy obóz III. • Podczas tych dni wielokrotnie wychodziliśmy z bazy z ładunkami i wracaliśmy po następne lub na wypoczynek. Prawie na całej 134 wysokości grzędy rozpięliśmy liny poręczowe. ZałoŜyliśmy teŜ ubezpieczenia na uskoku lodowca. „Oswajaliśmy" górę, przygotowując się do dnia, kiedy zdobywszy aklimatyzację ponownie ruszymy do obozu III, by następnego dnia zmierzyć się z niezna-nym — zdobyć dziewiczy Gasherbrum III i poprowadzić nową drogę na Gasherbrum II. Ofiarnie nosiliśmy ładunki: męŜczyźni po 15, kobiety po 10 kg. Przy zakładaniu obozów i zaopatrywaniu ich starałam się jak najczęściej być w górze. Chciałam wszystkiego sama dotknąć, zobaczyć, by nie polegać tylko na relacjach i opiniach innych. Do nielicznych bowiem miałam zaufanie, przede wszystkim do tych, których znałam z wypraw w Hindukusz czy Pamir. Mogłam zawierzyć bez wahania Onyszkowi, Pomurnikowi i Brodaczowi — Ŝe obóz moŜna postawić tylko w tym miejscu, Ŝe niebezpieczny, lawiniasty odcinek naleŜy

minąć w taki, a nie inny sposób. Jednak chciałam być obecna przy takich decyzjach.

Chciałam wiedzieć, jak naprawdę wygląda teren, poznać trudności i testując siebie, poznać jaki wysiłek jest potrzebny na ich pokonanie.

Więcej niŜ połowę dni spędziłam powyŜej bazy, kursując między górnymi obozami, układając często tam, w górze, „grafik" — plany ruchów poszczególnych zespołów, z którymi mijałam się po drodze, pilnując odpowiedniego zaopatrzenia obozów w Ŝywność, sprzęt i paliwo, komunikując się z pozostałymi przez radiotelefon. Starałam się tak planować akcję, by zespoły kobiece towarzyszyły męskim, by nie było zdecydowanej przewagi jednych lub drugich. Skład zespołów, zaplanowany na początku, zmieniał się w czasie trwania wyprawy.

Choroby, kontuzje i niedyspozycje przegrupowały uczestników. W miarę moŜności starałam się pilnować tylko tego, aby kaŜdy miał dobrą aklimatyzację i co najmniej raz przekroczył 7000 metrów.

W bazie mieszkałam w namiocie sprzętowym sama. Sądziłam, ze jako osoba decydująca o składzie zespołów szczytowych nie powinnam wiązać się z określonym zespołem, a raczej być trochę na zewnątrz wyprawy. Wyobcowanie towarzyskie i rzadkie pobyty 135 w bazie sprawiły, Ŝe nie wiedziałam, co dzieje się na wyprawie. A działo się coraz więcej...

Zazwyczaj na wyprawie wszystko widać niezwykle wyraźnie przez ograniczenie czasu, miejsca i liczby osób. Jesteśmy razem w bazie, razem działamy w górach, w ściśle określonym czasie musimy osiągnąć cel, bo — na przykład — później nie starczy nam Ŝywności. Nam — to znaczy ciągle tym samym osobom, których nie moŜna wymienić na inne. Ta ostrość widzenia wynika takŜe ze stresów, głodu, zmęczenia, strachu i niepokoju.

RównieŜ z tego, Ŝe ludzie są nieustannie w fizycznej bliskości i widzą siebie twarzą w twarz, bez moŜliwości zachowania prywatności Ŝycia. Obraz jest ostry, czarno-biały, bez półtonów.

Wszystko jest jednoznaczne — złe albo dobre, miłe albo nienawistne. Reakcje na tę jednoznaczność są odpowiednio kontrastowe — od agresji i niechęci czy wręcz nienawiści do pełnej akceptacji czy bezkrytycznego uznania. Poprzez fakt, Ŝe wydarzenia zachodzące na wyprawie widoczne są jak na dłoni, obserwatorom wydaje się, Ŝe widzą wszystko. Ale kaŜdy widzi obraz wyprawy tak, jak pozwala mu na to jego zdolność postrzegania i wyciągania wniosków. Czasem zaś widzi tylko to, co chce widzieć.

Jak juŜ wspomniałam, zakładałam, Ŝe poczynania zespołu będą zmierzały wyłącznie ku celowi, nie będzie działań odśrodkowych. Rzeczywistość okazała się inna. Uczestnicy byli naprawdę zaangaŜowani w osiągnięcie celu, pracowali bardzo ofiarnie w górach, podporządkowywali się nawet tym decyzjom, których nie akceptowali. Ale nie przestawali kalkulować i nie zapominali o sobie. W poszanowaniu ich jako jednostek chcieli znaleźć wyzwolenie od ciągłego stresu i poczucia zagroŜenia, którego źródłem były góry. Stąd większość nie przestała być wraŜliwa na formy. A ja, były zdyscyplinowany zawodnik innych dziedzin sportu, nie zwaŜałam na nie. Siebie i innych traktowałam trochę instrumentalnie.

Podporządkowałam ludzi grafikom, wykresom akcji i kalkulacjom strategicznym dość bezceremonialnie. Prowadziłam strategię wojenną, a oni pragnęli pokojowej i uporządkowanej. Pomimo tych rozbieŜności akcja górska rozwijała się sprawnie.

136 Mimo załoŜenia trzech obozów na pierwszy sukces przyszło czekać całe trzy tygodnie. Od 10 lipca trwały akcje dalszego zaopatrywania obozów.

19 lipca pierwszy zespół szczytowy opuścił bazę. Są w nim Leszek, Marek, Pomurnik i Onyszek. PoniewaŜ oficer łącznikowy na własną rękę udzielił im zezwolenia na Gasherbrum II, zamierzają wyjść na przełęcz i z niej zdobywać szczyt.

Dzień później, 20 lipca, wychodzi sześcioosobowy zespół kobiecy, z którego wyłoni się czteroosobowy zespół szczytowy. Są w nim Alka, Alison, Czerwosia, Halina, Anka i ja.

Następnego dnia bazę opuszcza zespół rezerwowy: Krystyna, Brodacz, Łapa, Saeed i Marysia.

Pogoda miesza szyki. Wszystkie zespoły przeczekują zamieć w obozach III, II i I. W końcu wycofują się do bazy.

Następne próby wejścia na przełęcz trwają aŜ do 31 lipca. Tego dnia zespół kobiecy i męski podchodzą do obozu III. Idziemy razem ze względu na konieczność torowania drogi w głębokim, świeŜym śniegu.

1 sierpnia rozdzielamy się. Leszek, Onyszek i Pomurnik idą w prawo — na Gasherbrum II, ja z Haliną na lewo — pod wschodnią grań Gasherbrumu III. Grań jest bardzo trudna i nie rokuje nadziei na zdobycie szczytu w ciągu jednego dnia. Wycofujemy się więc. Natomiast koledzy wchodzą od strony chińskiej na Gasherbrum II. Nowa droga prowadzi śnieŜną ścianą, w połowie wysokości przeciętą pasmem skał. Jest pierwszy sukces.

Gasherbrum III pozostaje nadal niezdobyty, mimo Ŝe juŜ od 6 tygodni działamy w górach.

Wszyscy są juŜ górami i sobą wzajemnie zmęczeni. W dyskusjach nad dalszą akcją Anka i Leszek uwaŜają, Ŝe nie wykorzystaliśmy do tej pory wszystkich szans, ale nie mamy juŜ Ŝadnych i naleŜy wracać.

Nie podnosiłam głosu, nie krzyczałam, nie klęłam, nie dawałam się sprowokować, nawet pod wpływem silnych stresów. Nie tych spowodowanych górami, lecz zachowaniem zespołu.

Akceptowałam krainę lodu, śniegu i skał, uwaŜałam za coś zupełnie naturalnego swój pobyt tutaj, z dala od domu, bliskich i zwyczajnej 137 codzienności. Nie męczyło mnie tak długie tu przebywanie, nie chciałam się wyrwać do domu. Lubiłam lodowiec, nasze szczyty. Trochę teŜ bałam się, byłam więc bardzo ostroŜna.

To rzutowało na sposób planowania akcji górskiej i poruszania się zespołów.

W stosunku do siebie wyczuwałam narastającą niechęć. Odbierałam ją tak, jakby wszyscy byli przeciwko mnie, choć była to niechęć tylko kilku osób, która jednak zaraŜała innych, biernych lub obojętnych, którzy nie atakowali, ale i nie bronili mnie. W dyskusjach prowadzonych w bazie widziałam podobieństwo z dyskusjami na zebraniach klubowych, typowymi dla środowiska warszawskiego.

Wrocławskie środowisko, w którym wyrosłam, było zupełnie inne. Nieco rodzinne, serdeczne, tolerancyjne, pobłaŜliwe dla słabostek innych. Wiedziałam, Ŝe jestem lubiana, nawet gdy podśmiewano się z moich błędów. Stanowiliśmy zŜytą grupę, do której czułam bardzo silnie swą przynaleŜność. Natomiast środowisko warszawskie, skupione w duŜym klubie, nie stanowiło jednego zespołu. Składało się raczej z koterii skupionych wokół przywódców, wybitniejszych osobowości czy ludzi z władz klubowych. Walka o władzę, znaczenie i moŜliwości realizacji własnych ambicji, była prowadzona metodami walki politycznej.

DuŜa, wieloosobowa wyprawa tego klubu, jaką była nasza, zachowała wiele cech swego środowiska. Poznałam na niej mini--społeczność jakŜe róŜną od tej sprzed trzech lat, z wyprawy na Noszak. A spodziewałam się takiej samej, entuzjastyczno-rodzin-nej. Nie zmieniając nastawienia i struktury osobowości weszłam w układ bardziej skomplikowany, nie tolerujący struktur tego typu. Kilka osób niechętnych, z zadawnionymi urazami do mnie, moje nastawienie oraz błędy wystarczyły, by nastroje zespołu zaczęły się polaryzować na „nie".

Zespół nie czuł się przeze mnie szanowany, był dotknięty, Ŝe nie liczę się z jego zdaniem. A przecieŜ liczyć się ze zdaniem dwudziestu osób jest niezwykle trudno. Demokracja nie jest najlepszą metodą prowadzenia duŜych wypraw himalajskich.

138 po raz pierwszy alpinistki, zdobywające dotychczas doświadczenie pojedynczo przy męskich wyprawach, nie znając swych moŜliwości, próbowały działać razem. Działać pod presją —

pierwsza kobieca wyprawa! Jeśli się nie uda, moŜe pogrzebać przyszłe szanse kobiet w alpinizmie, tak jak w Związku Radzieckim śmierć ośmiu alpinistek na Piku Lenina zahamowała na długie lata rozwój samodzielnego alpinizmu kobiecego.

Nie miałam duŜego zaufania do tych współtowarzyszek, które nigdy lub rzadko wspinały się w zespołach kobiecych, a sukcesy swe osiągały biernie — nie podejmując decyzji za innych, nie odpowiadając za nic i za nikogo. Jednocześnie potrzebowałam konsultacji z zespołem przy planowaniu akcji. Szybko zorientowałam się, Ŝe nie mogę pozwolić sobie na dyskusje bez przygotowania, na rozterki czy wahania. Moje wypowiedzi były traktowane jako ostateczny wyraz mego stanowiska. Oczekiwano ode mnie propozycji, by móc się do nich ustosunkować, skrytykować je bądź pochwalić. A ja potrzebowałam twórczej, przyjacielskiej „burzy mózgów", roboczej dyskusji nie zobowiązującej mnie do niczego przed podjęciem ostatecznej decyzji.

Próby „burzy mózgów" nie powiodły się. Zdania były rozproszone, czasem nie wynikające z przekonania, ale z chęci wykazania się przed pozostałymi. Kiedy indziej były to wzorce zaczerpnięte z innych wypraw, nie uwzględniające specyfiki naszej wyprawy. Słowem, nie były to zdania jednakowo znaczące i wartościowe na tyle, by moŜna było na ich podstawie konstruować zdanie demokratycznej większości. Dlatego na robocze dyskusje pozwalałam sobie jedynie w małym gronie, z Onyszkiem czy Pomurnikiem, odsłaniając się bez obaw, Ŝe moje słabości czy rozterki będą dyskutowane poza moimi plecami. Do Haliny, jak i do reszty zespołu, przychodziłam z gotowym juŜ planem. Dyskusja w szerokim gronie była mi potrzebna najczęściej wtedy, gdy chodziło o sondaŜ opinii uświadamiający mi, w jakich warunkach plan będzie realizowany.

MoŜna twierdzić, Ŝe kierownik kształtuje zespół i atmosferę w zespole. Ale równieŜ zespół kształtuje kierownika. Jeśli nie 139 mogą nawiązać kontaktu, jeśli powstanie taka sytuacja, jaka wytworzyła się podczas podejścia do bazy, to jedynym rozsądnym wyjściem dla kierownika jest zaprzestanie prób nawiązania kontaktu z zespołem. Bo od pewnego momentu, momentu utraty zaufania i akceptacji, kontakt jest niemoŜliwy. Wszystko, cokolwiek kierownik zrobi, będzie złe.

PoniewaŜ jednak musimy być razem do końca i nie moŜna powiedzieć: „To ja się z wami nie bawię i jadę do domu", trzeba stać się „twardym". Nie kokietować, tylko narzucać, wymagać i stanowczo egzekwować swe prawa kierownika.

Działanie „twardą ręką" to najczęściej wynik przegranej władzy, metoda środka ostatecznego.

Kierownik i zespół zmagający się ze sobą to coraz szybciej obracające się koło. MoŜe nastąpić taka sytuacja, w której kierownik traci zbyt wiele sił na spory z zespołem zamiast na góry, a zespół moŜe zapomnieć, po co przyjechał w góry. Stając w opozycji do kierownika gotów jest przegrać, byleby ten nie wygrał. Pierwsze głosy za odwrotem wprawiły mnie w konsternację. Nie zdawałam sobie sprawy z faktu, Ŝe wyprawa jest juŜ zmęczona, zbyt długo poddawana najróŜniejszym stresom.

3 sierpnia odbywa się w bazie dyskusja nad planem akcji szczytowych. W jej wyniku zapadają postanowienia, w góry wyruszą trzy zespoły w róŜnych terminach.

Pierwszy zespół, w skład którego weszli Brodacz, Łapa i Marek, zaczął podchodzić do obozu I juŜ następnego dnia. Po okresie niepogody i opadów śniegu rola pierwszego zespołu była bardzo waŜna. Mając prawo wchodzenia na Gasherbrum II drogą Austriaków przygotowywali tym samym drogę dla następnych zespołów, torując szlak i odkopując spod śniegu namioty.

Następny zespół: Alisonka, Janusz, Pomurnik i ja miał wyjść z bazy 6 lub 7 sierpnia, jednak wyszliśmy dopiero dzień później. Rozpoczęcie akcji przez nasz zespół opóźniła wiadomość, przyniesiona przez Ewę z bazy wyprawy wrocławskiej: 28 lipca w szalejącej wichurze ginie w zejściu trzech z pięciu zdobywców szczytu Broad Peak Middle. Jesteśmy wstrząśnięci tą tragedią, zginęli nasi

140 ibliŜsi koledzy: Marek Kęsicki, Bohdan Nowaczyk i Andrzej Sikorski.

9 sierpnia wyrusza do obozu I trzeci zespół — Anka, Halina, Krystyna i Saeed. Tego dnia, przy pięknej pogodzie, na szczycie Gasherbrumu II staje pierwszy zespół. To juŜ drugi sukces wyprawy.

PowyŜej bazy na róŜnych wysokościach znajduje się w sumie 11 osób. W bazie pozostali tylko chorzy i kontuzjowani: Leszek z odmroŜonymi stopami, Marcysia — z zapaleniem krtani, Czer-wosia — z nogą w gipsie i Alka — ze skaczącym ciśnieniem. Opiekuje się nimi lekarz wyprawowy, Marysia. W bazie znajduje się równieŜ Ewa, która tak nieoczekiwanie dołączyła do wyprawy.

Jest to nasz ostatni zryw, ostatnia szansa zdobycia Gasherbrumu III. Na powtórny atak nikt nie miałby juŜ siły...

Zadania drugiego zespołu były podzielone. Alisonka i ja — zakładanie lin poręczowych na wschodniej grani Gasherbrumu III, czyli przygotowanie drogi dla dziewcząt z trzeciego zespołu. Ubezpieczają nas Onyszek i Pomurnik — mieli pozostać na przełęczy podczas naszej akcji. Gdyby okazało się to moŜliwe, mogłybyśmy podjąć próbę dojścia aŜ do szczytu, w co nie bardzo wierzyłam. Po niepowodzeniu naszej próby do akcji miały wejść Anka, Halina i Krystyna. Gdybyśmy jednak zdobyły szczyt, dziewczyny miały iść na Gasherbrum II drogą Austriaków razem z oficerem łącznikowym. Saeed wyraził zgodę na atakowanie tego szczytu przez zespół kobiecy pod warunkiem, Ŝe będzie mógł iść z tym zespołem. Chciał mieć szansę zostania „najwyŜszym Pakistańczykiem", pierwszym na wysokości ponad 8000 metrów.

11 sierpnia o godz. 7.30 drugi zespół — po noclegu w obozie III — osiąga przełęcz.

Rozstawiamy namioty i o 8 przystępujemy do ataku na Gasherbrum III, lecz nie wschodnią granią, a śnieŜno--skalnym kuluarem w środku wschodniej ściany. Zmianę planu spowodowała prognoza pogody, która na popołudnie przewidywała zamiecie i wiatr o szybkości 20-35 węzłów oraz temperaturę -24°C. Wobec zbliŜającego się pogorszenia pogody naleŜało wejść na szczyt w ciągu jednego dnia. A tylko kuiuar stwarzał taką 141 moŜliwość. Trzeba było więc połączyć siły i całą czwórką torować drogę w śniegu. Po Ŝmudnej wspinaczce przez progi skalne, w stromym i kopnym śniegu, o 18 stanęliśmy na szczycie. Główny cel wyprawy został osiągnięty, choć nie w taki sposób, jak było to planowane. Po czterech godzinach, częściowo zjeŜdŜając na linach, wróciliśmy do namiotu na przełęczy.

Następnego dnia, mimo pesymistycznych prognoz, pogoda wciąŜ była dobra. Zgodnie z alternatywą planu z obozu III ruszają dziewczęta z Saeedem. Anka idzie bez raków — zagubiła je gdzieś w śniegu. W połowie drogi zasłabł Saeed. Krystyna postanawia sprowadzić go z powrotem do obozu III, zaś swoje raki oddaje Ance. Około 16 Anka i Halina stają na szczycie Gasherbrumu II. Są pierwszymi kobietami, które bez męŜczyzn zdobywają ośmiotysięczny szczyt. Bez kłopotów wracają do obozu III, gdzie czekam na nie z Krystyną jako zespół asekurujący.

Kusi mnie, by następnego dnia — pogoda wciąŜ dobra! — wejść z Krystyną na Gasherbrum II. Mimo trudnej wspinaczki na Gasherbrum III i trzech nocy spędzonych na wysokości ponad 7000 metrów, czuję się bardzo dobrze. Jednak rezygnuję. To wejście nie jest wyprawie potrzebne, a stanowi dodatkowe ryzyko...

Wyprawa zdobyła dziewiczy szczyt, wprowadziła zespół kobiecy na Gasherbrum II drogą austriacką, poprowadziła nową drogę na ten szczyt i dokonała jeszcze jednego wejścia drogą austriacką. Dziesięciu uczestników wyprawy stanęło na wierzchołku, w tym dwóch na obu szczytach.

Kiedy wszyscy zeszliśmy do bazy, a parę dni później wrócił równieŜ zespół likwidujący obozy wysokie, moŜna było powiedzieć, Ŝe wyprawa zakończyła się szczęśliwie. Ale nastrój daleki był od entuzjazmu. Wyniki były inne od zamierzonych. Na Gasher-brumie III stanęli równieŜ męŜczyźni, mimo Ŝe zezwolenie władz miał tylko zespół kobiecy. Ten cel numer jeden wyprawy miał być tylko zdobyczą pań. Z kolei Gasherbrum II zdobyły teŜ kobiety, mimo Ŝe byf to cel zespołu męskiego.

Po powrocie do kraju rozpoczęły się przetargi, czyj sukces był waŜniejszy. Pomimo oficjalnego uznania władz klubowych dla 142 wyników wyprawy i dla mnie jako jej kierownika, środowisko długo ekscytowało się wewnętrznymi sporami zespołu, podjudzane Ŝalami zawiedzionych uczestniczek.

Obraz wyprawy, jaki powstał w wyniku tej akcji, a takŜe dzięki filmowi Zająca, nie wystawiał najlepszego świadectwa ani uczestnikom, ani mnie. Film, a właściwie jego autorzy, nie byli wobec wyprawy fair. Ukazali tylko drugą, gorszą stronę medalu. Przysłoniła ona tę, która mówiła o wspaniałej, wspólnej walce zespołu, o zmaganiach z mrozem, śniegiem, wiatrem i wysokością, o pokonaniu samego siebie, strachu, słabości, zmęczenia, o walce z własnym zwątpieniem. I o tej największej radości — zdobycia szczytu. A ja, choć wygrałam, bo musiałam nie mając innego wyjścia, gorzko odczułam smak tego zwycięstwa.

143 GÓRA PRZEKLĘTA Zarówno zaproszenie na wyprawę na Nanga Parbat, jak i późniejsze, na Mount Everest, nastąpiło dzięki Gasherbrumom. W Islamabadzie poznałam doktora Karla Herrligkoffera, kierownika zachodnioniemieckiej wyprawy na Nanga Parbat. Po sukcesie naszej wyprawy nastąpiła wymiana listów, w wyniku której wiosną 1976 roku otrzymałam wstępne zaproszenie na wyprawę everesto-wską, planowaną na rok 1978.

Karl miał juŜ wówczas zezwolenie władz Nepalu na ten szczyt i był pewien, Ŝe będzie organizował wyprawę. Mnie wydawała się ona nierealna. Poza tym nie wiedziałam, jak potraktować to zaproszenie. .Herrligkoffer w środowisku alpinistycznym cieszy się duŜym autorytetem, a jednocześnie niezbyt dobrą opinią. Jest pełen uporu, wielkiej pasji i namiętności, jaką stały się dla niego Himalaje, a przede wszystkim Nanga Parbat, jeden z najbardziej nieprzyjaznych i zdradzieckich szczytów himalajskich, którego pokonanie wymaga najwyŜszych umiejętności wspinaczkowych. Zainteresowanie Karla Herrligkoffera i jego związki z tą górą trwają od roku 1934. Wówczas to jego przyrodni brat, Willy Merkl, po raz drugi kierował wyprawą niemiecko-austriacką na ten wciąŜ nie zdobyty szczyt. t)wa lata wcześniej prowadził wyprawę amerykańsko-nie-miecką. Wyprawa z 1934 roku zakończyła się tragicznie — śmiercią Merkla, Wielanda, Welzenbacha i dziewięciu Szerpów.

144 Herrligkoffer, jakby chcąc zakończyć podjęte przez brata Hanie rozpoczyna działalność wyprawową w Himalajach. Najerw postanowił rozliczyć się z Nanga Parbat. Niemiecko-austriaka wyprawa z 1953 roku, kierowana przez Karla i poświęcona mięci jeg0 brata, osiąga sukces. Po samotnym ataku 3 lipca na szczycie Nanga Parbat (8125 m) staje Austriak Hermann Buhl, jeden z największych alpinistów świata.

Autentyczność jego wejścia przez dłuŜszy czas była kwestionowana, a wokół wyprawy panowała atmosfera wątpliwości i niedomówień. Było w tym wiele ludzkiej zawiści, niewiary w zasady etyki panującej w górach. Alpiniści to ludzie, którzy nie przypisują sobie osiągnięć nieprawdziwych. Owa etyka jest silniejsza od ewentualnych korzyści wynikających z

hochsztaplerstwa. Zresztą zazwyczaj takie sprawy wcześniej czy później wychodzą na jaw, bo nie sposób nie dać się przyłapać na mistyfikacji. Jednak historia alpinizmu zna kilka takich przypadków, do dziś nie wyjaśnionych — czy ktoś był rzeczywiście na szczycie, czy był tylko misty-fikatorem?

Mimo bardzo osobistego stosunku do Himalajów, Herrligkoffer wyprawy organizuje jak dyrektor-menedŜer. Bez sentymentów, za to na ogół skutecznie. Biada więc entuzjastom, którzy nie zadają sobie trudu, aby przestudiować umowę uczestnictwa przed wyprawą.

Zachodzi w niej dysonans między chęcią, by uczestnicy wyprawy traktowali góry jako cel, dla zdobycia którego kaŜdy daje z siebie maksimum wysiłku, bez oglądania się na własne korzyści, a wymaganiem, by jednocześnie przestrzegali określonych przepisów. Powoduje to uczucie ograniczenia, takiego samego jak w społeczeństwie na dole, gdzie obowiązują prawa, nakazy i zakazy. W tak uporządkowanej grupie społecznej trudno jest wyzwolić z ludzi spontaniczność.

KaŜdy z uczestników wyprawy podpisuje umowę określającą stawki i zakres obowiązków.

Natomiast umowa ta nie bardzo wyraźnie precyzuje, co w zamian uczestnik otrzymuje. Dość ogólnikowo stwierdza, Ŝe wyprawa ma na celu zdobycie określonego szczytu. Korzyść uczestnika pozostaje niejako w domniemaniu — 145 będzie miał prawo zdobywać szczyt i być moŜe zdobędzie go, ale nie ma na to Ŝadnej gwarancji. Z jakiego punktu widzenia wyszedł Herrligkoffer, określając w taki sposób zasady uczestnictwa w jego wyprawach?

OtóŜ twierdzi on, Ŝe jeŜeli wyprawa osiąga sukces, to osiąga go jako swego rodzaju instytucja. I nie powinno być z tego tytułu korzyści dla poszczególnych uczestników.

Zwłaszcza, Ŝe bohaterami zostają ci, którzy osiągnęli szczyt. Ich nazwiska zna szeroka publiczność i tylko nimi interesuje się. Oni mają okazję zdyskontowania sukcesu poprzez zdjęcia, wywiady, prelekcje. A przecieŜ sukces stał się moŜliwy dzięki pracy całej wyprawy, a przede wszystkim organizatora. Dlatego teŜ alpiniści podpisując umowę uczestnictwa w wyprawach Herrligkoffera zobowiązują się do oddania organizatorowi wszystkich zdjęć z wyprawy. On ma pierwszeństwo w ich publikowaniu. Uczestnicy mogą sobie zamówić tylko duplikaty, a dochody z tytułu sprzedaŜy muszą przekazywać na konto organizatora, czyli Himalaya Club z Monachium, którego reprezentantem jest Herrligkoffer.

KaŜdy alpinista biorący udział w wyprawach organizowanych przez Himalaya Club musi mieć własny sprzęt, raki, czekan, pas wspinaczkowy, karabinki, śpiwory, kurtkę puchową i anorak. Himalaya Club zapewnia: namioty, Ŝywność, sprzęt dodatkowy i transport.

Wbrew temu, co sądzi się o wyprawach Herrligkoffera, nie są to wyprawy bogate. Myślę, Ŝe w jego kraju dawno juŜ minęła potrzeba podbijania dumy narodowej wyprawami alpinistycznymi. Sądzę nawet, Ŝe po II wojnie światowej RFN raczej stara się unikać demonstracji osiągnięć narodowych. Pewnie dlatego Herrligkoffer ma zawsze kłopoty z pieniędzmi na swoje wyprawy. Ich podstawą finansową jest odpłatność za uczestnictwo, która pokrywa mniej więcej połowę kosztów. Herrligkoffer musi mieć zawsze jakieś rezerwy finansowe z poprzednich wypraw i dodatkowe pieniądze za reklamę sprzętu i Ŝywności. A po wyprawie — dochody ze sprzedaŜy zdjęć, filmów, ksiąŜek.

146 Mimo wręcz zawodowej organizacji i rygorystycznych przepiw na wyprawach tych panuje nie mniejszy chaos niŜ na innych.

Prawdę mówiąc, nie jest on moŜliwy do uniknięcia. ZaleŜność od zmiennych warunków klimatycznych, organizacyjnych i wielu innych moŜe przewrócić do góry nogami najlepszy plan.

Zanim doszła do skutku wyprawa na Mount Everest, Herrlig-koffer zaproponował mi udział w wyprawie na Nanga Parbat w roku 1976. PoniewaŜ polskie władze sportowe mniej

interesowało zaproszenie dla jednej osoby, Karl zgodził się zaprosić jeszcze jedną Polkę.

Zwiększało to szansę osiągnięcia przez polskie alpinistki szczytu.

Bardzo cenię Berrligkoffera, między innymi i za to, Ŝe nie jest typowym kierownikiem wyprawowym, uwaŜającym himalaizm za sport wyłącznie męski. Nie chroni zazdrośnie tego obszaru działania, zastrzeŜonego w potocznym rozumieniu dla prawdziwych, bohaterskich męŜczyzn. Być moŜe jest to spowodowane faktem, Ŝe sam nie miał ambicji wchodzenia na szczyty. WaŜniejsze dla niego było przeprowadzenie akcji i wprowadzenie na szczyt innych.

Jest on przede wszystkim strategiem wyprawowym, przez to nie obawia się konkurencji. Na chłodno, choć moŜe i z sympatią dla kobiet, kalkulował, na ile ich udział w wyprawie opłaca mu się. Ewentualny sukces kobiety dodaje wyprawie dodatkowego waloru i łatwiej daje się „sprzedać".

W wyprawie na Nanga Parbat obok mnie wzięła udział Danuta Gellner-Wach z Katowic, legitymująca się znakomitymi zimowymi oiągnięciami w Tatrach, a takŜe mająca doświadczenie w górach wysokich. Zaprzyjaźniłyśmy się podczas przejścia północnego filara Eigeru, a potem w Pamirze. W Islamabadzie nieoczekiwanie dołączył do nas Jan Jaworski.

Wyprawa nie miała lekarza, więc gdy tylko znalazł się, a jego udział w wyprawie nie był związany z dodatkowymi kosztami, został przyjęty z duŜą radością. I tak Janek został lekarzem wyprawy.

W wyprawie bierze udział dziewięć osób: Austriacy — Mathias Gradnitzer, Werner Haim, Sebastian Arnold; Niemcy — 147 Herbert Holzmaier, Willy Klimek, Karl Wehrle oraz polska trójka. W ten sposób wyprawa stała się austriacko-niemiecko-polska.

Wyprawa, której uczestnicy nie znają się wcześniej, jest zawsze ryzykowna, a jeśli jeszcze składa się z alpinistów trzech narodowości — juŜ tylko ten fakt wprowadza potencjalne zagroŜenie dla spokoju wyprawy. KaŜdy bowiem, oprócz własnego, chce osiągnąć sukces narodowy. Z tym wiąŜe się nie tylko chęć rewanŜu sponsorom, ale równieŜ zdobycie konkretnych korzyści.

W naszej wyprawie, na domiar wszystkiego złego, bardzo skomplikowane były sprawy związane z jej kierownictwem. Początkowo kierownikiem miał być Herrligkoffer, ale nie otrzymał wizy Pakistanu. Kiedy zaś dowiedział się, Ŝe nie uzyska równieŜ zezwolenia na wyprawę na swoje nazwisko, wysłał papiery na nazwisko Mathiasa Gradnitzera i wyprawę nazwał „austriacką", choć w dalszym ciągu był jej organizatorem. Austriacy otrzymali zezwolenie. Herrligkoffer — chcąc, by ktoś bezpośrednio reprezentował Hima-laya Club — powierzył mi kierownictwo ze strony organizatora. Tak więc zostałam coleaderem, czyli drugim kierownikiem wyprawy.

Udział w tej wyprawie był dla mnie zupełną nowością. Po uzyskaniu akceptacji polskich władz sportowych nie musiałam zajmować się sprawami organizacyjnymi, którymi byłam obarczona przy wyprawie na Gasherbrumy. Przygotowanie sprzętu puchowego i namiotów dla wszystkich uczestników wyprawy — co miało równowaŜyć nasze koszty uczestnictwa w wysokości 2500 dolarów — nie było kłopotliwe. Załatwianie tego odbywało się utartymi, znanymi sposobami, wprawdzie nie bez przeszkód, ale nie wymagało szczególnej inwencji i przebijania się przez niewiadome.

Wyprawę potraktowałyśmy ambitnie, ale jednocześnie jako niezwykłą przygodę. Dotychczas przez zaangaŜowanie w sprawy wypraw, w konkretną pracę przy ich organizowaniu, bardzo duŜo traciłam, brakowało mi poczucia luzu, przeŜywania wyprawy tylko na własny rachunek.

W zespole 9-osobowym nie przytłaczały mnie nadmiernie obowiązki drugiego kierownika.

Większość spraw 148

łatwiało się mechanicznie. Nie miałam teŜ poczucia odpowiedzialności za los całej wyprawy i niepewności, co z tego pomysłu wyniknie.

Przygotowanie sprzętu opóźniło się, co uniemoŜliwiło zabranie go przez samochód wyprawowy, startujący z Monachium. Kiedy więc powstał problem transportu sprzętu z Polski, wpadłyśmy na pomysł, Ŝe do Pakistanu dowieziemy go samochodem. Ale jakim samochodem? Zwróciłyśmy się z prośbą do dyrektora Bieleckiego, by Fabryka Samochodów Osobowych na śeraniu udostępniła wyprawie fiata 125 combi. Danka miała zawodowe prawo jazdy, ja amatorskie, ale jeszcze nie byłam zbyt doświadczonym kierowcą.

Samochód dostałyśmy i 23 lipca wyjechałyśmy z kraju. Duśka okazała się nie tylko znakomitym kierowcą, ale i ambitnym mechanikiem. Pierwsza awaria — pęknięcie uszczelki pod głowicą, niesprawna pompa wodna i gotująca się woda w chłodnicy. Dla mnie to zupełne nieszczęście, natomiast Duśka z energią zawinęła rękawy i wzięła się do wymontowywania pompy. Z trudem wybiłam jej ten pomysł z głowy, jako Ŝe było ciemno, a my nie miałyśmy latarek. Pomoc drogowa szybko uporała się z defektem i juŜ bez kłopotów dojechałyśmy do Monachium.

Wyprawa miała opóźnienie. Okazało się teŜ, Ŝe samochód ze sprzętem wyprawowym jeszcze nie wyjechał, nie musiałyśmy więc z całym bagaŜem jechać do Islamabadu. Przeładowujemy więc sprzęt z fiata i moŜemy lecieć samolotem. Ale nie chcemy zostawiać samochodu.

Rezygnujemy z samolotu, a pieniądze przeznaczone na bilety Herrligkoffer daje nam na benzynę. Zabieramy ze sobą dwóch alpinistów: Niemca Herberta Holzmaiera i Austriaka Sebastiana Arnolda, zastrzegając sobie prowadzenie samochodu. Z Monachium wyruszamy 15 sierpnia.

Z wyprawy tej pozostały mi w pamięci nie góry, a właśnie podróŜ przez Turcję, Iran, Afganistan i Pakistan. Była ona niepowtarzalną okazją do bliŜszego poznania tych krajów.

Przejazd przez Turcję, mimo wcześniejszych obaw, minął gładko. Ale tuŜ za jej granicą, u zbiegu granic tureckiej, radzieckiej i irańskiej, zaczęło 149 się coś niedobrego dziać z samochodem. Za ciasno spasowane łoŜysko przedniego koła rozgrzało oś i zablokowało hamulce. Po ostudzeniu i stwierdzeniu, Ŝe hamulce jednak trochę działają, wleczemy się do warsztatu z prędkością 30 kilometrów na godzinę. DojeŜdŜamy do niewielkiej miejscowości, przepychamy się zatłoczonymi ulicami. Jadący za nami samochód daje sygnał klaksonem i uparcie pilnuje nas, przebijając się przez natychmiast zamykający się po naszym przejeździe strumień pojazdów. Pomimo Ŝe cały zmotoryzowany Wschód trąbi bez szczególnych przyczyn, zatrzymujemy się. Co za niewiarygodne szczęście! Za nami jechał fabryczny wóz polskiego fiata, w którym znajdował się serwis techniczny z ekipą mechaników. Spadli nam jak z przysłowiowego nieba. Z ogromną radością witamy rodaków, którzy ofiarowują nam pomoc. Mieszkają w Julfie, następnego dnia jadą do Teheranu.

Jedziemy więc za nimi do Julfy.

Do hotelu, w którym zatrzymali się nasi rodacy, przyjeŜdŜamy nocą. Natychmiast zabierają się do naprawy samochodu, abyśmy następnego dnia mogli pojechać z nimi do Teheranu.

Rano samochód jest w idealnym stanie. Ruszamy do Teheranu. Przesiadam się do samochodu inŜyniera Lipkowskiego, nasz prowadzi jeden z mechaników. Obaj dobrze znają trasę i sposób poruszania się po szosach irańskich. Dotychczas Duśka świetnie radziła sobie ze wschodnim zamętem panującym na drogach. Prowadziła wóz agresywnie, nie dając się zahukać i zastraszyć innym kierowcom. Sprytnie wychodziła z najgorszych korków. Jednak gdy za kierownicą naszego fiata zasiadł mechanik z FSO, koledzy wyprawowi przestali się zupełnie odzywać. Tylko widoczne w ich oczach przeraŜenie i co chwila zduszonym szeptem wymawiane „Herr Gott!" świadczyło, Ŝe nie przywykli do takiej jazdy. Z dwojga złego woleli juŜ nasz sposób prowadzenia. Z widoczną ulgą powitali Teheran.

Z Teheranu jedziemy przez Demawend na północ, w stronę Morza Kaspijskiego. Trudne odcinki górskie, ostre serpentyny, szosa zapchana cięŜarówkami TIR. 150 Nasi współtowarzysze zapadnięci na tylnych siedzeniach czują ¦ nie najlepiej, pozbawieni moŜliwości prowadzenia samochodu. Rekompensują to agresją skierowaną przeciwko nam.

Co tu ukrywać dochodziło niekiedy do najzwyklejszych pyskówek. W Iranie sytuacja stalą się tak napięta, Ŝe wysadziłyśmy panów z samochodu z pieniędzmi na dalszą drogę. Najmilszy moment z dotychczasowej podróŜy to poŜegnanie z naszymi pasaŜerami. Gdyby nie gapie, odtańczyłybyśmy z Duśką dziki taniec radości. Nareszcie same!

Nastają wspaniałe czasy. Świetna pogoda, oślepiające słońce, a przy tym orzeźwiający wiatr.

Po kilku dniach dojeŜdŜamy do granicy z Afganistanem i zmierzamy w stronę Heratu i Kandaharu. Droga do przejścia granicznego z Pakistanu mogłaby biec równoleŜnikowo, byłaby wówczas najkrótsza, ale cała środkowa część Afganistanu to góry. Droga omija je, kierując się na południe przez Wielką Słoną Pustynię. Dopiero po minięciu pustyni zawraca na północ, kierując się do Kabulu. Byłam urzeczona pustynią — zmienną o kaŜdej porze dnia, wszechobecną. Na horyzoncie niekiedy majaczyły góry o fantastycznych kształtach.

W Kabulu mamy zamiar wymienić pieniądze. Wieziemy pokaźną sumę dolarów, którą musimy wymienić na rupie pakistańskie. 20 sierpnia opuszczamy Kabul, mijamy DŜelalabad i po południu osiągamy przełęcz Khyber, gdzie jest punkt graniczny. Formalności paszportowe i graniczne trwają długo. Po stronie pakistańskiej znajdujemy się dopiero po zachodzie słońca. Wzbudzamy zainteresowanie straŜników granicznych. Ostrzegają przed dalszą jazdą nocą; moŜemy natknąć się na grasujące grupki rabusiów. Nocujemy więc w hotelu na punkcie granicznym.

Przejazd przez przełęcz dostarcza mocnych wraŜeń. Khyber Pass to znakomity punkt strategiczny, prowadzi tędy droga z Afganistanu do Pakistanu, łącząca Kabul z Peszawarem.

Ostrymi serpentynami rwie w górę, część płaska ma 35 mil, wszędzie fortyfikacje, od czasu do czasu moŜna zauwaŜyć straŜników.

Mijamy Peszawar. Do dawnej stolicy Pakistanu — Rawalpindi docieramy tego samego dnia. Jest koniec sierpnia. Z resztą 151 wyprawy spotykamy się w hotelu „Mrs. Davies". Jesteśmy w komplecie — dziewięcioro alpinistów i kierowca wyprawy.

Kierownictwo wyprawy jest podwójne, jednak ani w Islamabadzie, ani w górach nie dezorganizowało to naszej działalności. Mathias Gradnitzer okazuje się „równym chłopem".

Wszystko omawiamy wspólnie, a decyzje przez nas podejmowane on przekazuje zespołowi.

Nawet antagonizmy podróŜne z Sebastianem i Herbertem w ogólnej dobrej atmosferze zanikają. Ton nadają bardziej doświadczeni alpiniści — bardzo dobra trójka: Mathias Gradnitzer, Willy Klimek i Werner Haim. Podporządkowują sobie młodszych, mniej doświadczonych, którzy nie znają się i dla których jest to debiut himalajski. Rzutuje to równieŜ na stosunek do naszej grupy — nie ma wyraźnego antagonizmu i sporów.

W Islamabadzie dwa tygodnie oczekiwania na zezwolenie na dotarcie wybraną drogą pod Nanga Parbat. Okazuje się, Ŝe władze Pakistanu nie wydają zezwoleń obcokrajowcom na przejazd drogą najprostszą — Karakorum Highway — ogromną magistralę pół-noc-południe, budowaną przez Chiny. Zupełnie nie potrafimy wymyślić, jak dobrać się do tej góry.

Pomaga nam przypadek. A właściwie czteroosobowa grupa Austriaków, która uzyskała dodatkowe zezwolenie i zaatakowała w międzyczasie Nanga Parbat. Grupa ta miała wejść w skład naszej wyprawy, ale nie doczekawszy się nas, załatwiała sobie zezwolenie. ZdąŜyli wrócić z gór, kiedy my pojawiliśmy się w Islamabadzie. Byli to. Hans Schell, Robert Schauer, Hillmar Sturm i Sigf-ried Gunter. Spotkaliśmy ich oficera łącznikowego, kapitana Sher Khana, z którym udało nam się nawiązać kontakt. Alpinista całą duszą, syn księcia z

plemienia Hunzów, bardzo wykształcony, znający Europę, błyskotliwy i dowcipny, a przy tym wszystkim bardzo nam Ŝyczliwy. Od niego dowiedzieliśmy się, Ŝe Austriacy zdobyli szczyt drogą, którą i my planowaliśmy. Odebrali nam pierwszeństwo, czyli cel wyprawy.

Wahamy się, co robić dalej. Decydujemy się jednak na powtórzenie drogi — nie ma innego wyjścia. Sher Khan wynajduje nam 152 dojazdu pod Nanga Parbat — obok jeziora Sat Parah, H lei przez przełęcz Chilim Choki. I ten wariant dojścia zgłaszano władz. Po kilku dniach oczekiwania otrzymujemy zgodę. Do Skardu lecimy z bagaŜem całej wyprawy, a tam wynajmu-• mv kilkanaście jeepów.

Sprawdzamy ich stan techniczny. Arnold elada opony — to chyba najgorsze opony w całym Pakistanie. Z trudem udaje się skompletować karawanę samochodów. W końcu ruszamy. Kierunek —jezioro Sat Parah i przełęcz Chilim Choki.

Droga początkowo dobra, piękne krajobrazy i urzekające jezioro. Potem robi się coraz stromiej. Jak jeepy wytrzymają tę drogę? Jadę wozem, w którym nie ma spręŜyny odciągającej pedał hamulca. Zamiast niej jest sznurek, który co chwila podciągam do góry.

Droga przypomina ścieŜki turystyczne w naszych Tatrach. Na niektórych odcinkach przepychamy jeepy. Arnold podczas jazdy miał wypadek. Przy kolejnej próbie podjazdu jego jeep stracił przyczepność — tylne koła znalazły się tuŜ nad przepaścią. Powoli zsuwał się coraz niŜej, aŜ wylądował na drzewie. Gdyby nie ono... Arnold wyskoczył z samochodu blady, wstrząsany torsjami.

Nareszcie przełęcz. Widać z niej rozległy płaskowyŜ. Wiedzie przezeń droga niezbyt wyraźna, ale juŜ nie tak trudna. Czeka nas jeszcze 20-30 kilometrów jazdy, cały czas na wysokości 4500 metrów. To juŜ odczuwalna wysokość. Nie jesteśmy zaaklimatyzowani, gdyŜ zbyt szybko osiągnęliśmy tę wysokość. Niektórzy koledzy cierpią na silne bóle głowy.

Zapach benzyny i choroba lokomocyj-na mnie równieŜ dają się we znaki. Mam juŜ dość samochodu Ale podróŜ trwa nadal, choć zaczyna się zmierzchać. Wioski Rampur nie osiągniemy przed nocą, zbyt jesteśmy skonani. Zatrzymujemy się. Ostatnim wysiłkiem woli zabezpieczamy samochody i ładunki, szykujemy nocleg, gotujemy. Po kolacji — poobijani, ale zadowoleni, Ŝe nic pod nami się nie trzęsie — zapadamy w sen.

Biwak przywrócił dobry nastrój. Wyruszamy wcześnie rano. Przed Astor skręcamy w lewo.

Po drugiej stronie Indusu zmierza-mY w stronę wiosek Bunji i Rampur, gdzie następuje koniec przygody samochodowej, która dawno przestała być fascynująca, 153 przynajmniej dla moich kości — kaŜda z nich boli oddzielnie. Po prawie 200 kilometrach jazdy po czymś, co tylko w przybliŜeniu moŜna nazwać drogą, następuje radosna chwila, czyli wypłata naleŜności kierowcom jeepów.

Zaczyna się formowanie karawany. Pomaga w tym oficer łącznikowy, kapitan Mahmud. Jest równieŜ Saeed, nasz oficer łącznikowy z Gasherbrumów, którego spotkaliśmy w Islamabadzie. Ma juŜ doświadczenie w pełnieniu tej funkcji i pomaga Mahmudowi w załatwianiu wszystkich spraw. Nie jest to jednak najszczęśliwszy układ, bowiem Mahmud czuje się trochę niepotrzebny.

Czeka nas niedługie, zaledwie półtoradniowe podejście. Co sprawniejsze karawany docierają pod Nanga Parbat w ciągu jednego dnia. Prawie cały czas idziemy przez rejon zamieszkany — doliną Rupal podchodzącą pod południowe zbocze Nanga Parbat. Gdy kończy się jedna wioska, zaczyna się zaraz druga, nie mamy więc kłopotu z tragarzami i wyŜywieniem ich.

Karawana nie jest zwartym organizmem. Po wejściu do wioski tragarze gdzieś się rozpraszają, kiedy zaś nadchodzi pora wymarszu równie niespodziewanie pojawiają się.

Biwak zakładamy w pięknym miejscu — zielona trawa, owoce przynoszone przez wieśniaków, drzewa dające cień.

Następnego dnia idziemy nadal przepiękną doliną Rupal. Obóz bazowy u stóp Nanga Parbat coraz bliŜej, ale góry wciąŜ nie widać. Po kilku godzinach marszu zjawiła się nieoczekiwanie, jak góra ze snu. Za kolejnym kamienistym wzniesieniem ukazała się biała zjawa.

Przyspieszyłam kroku. JuŜ widać jej południową ścianę, najpotęŜniejszą w całych Himalajach. RóŜnica wysokości od podnóŜa góry do szczytu wynosi aŜ 4500 metrów. Tysiąc metrów więcej niŜ podejście z bazy na szczyt Mount Everestu...

Nasza baza staje na wysokości 3600 metrów. Od podnóŜa góry jest oddalona moŜe o kilometr. Widzimy stąd prawie całą ścianę, giną jedynie jej górne partie.

Namioty rozstawiamy na ziemi, a nie na lodowcu, wokół rośnie soczysta zielona trawa i krzewy, a tuŜ obok przepływa 154 trumien, czysty i chłodny. Wieczorami moŜna rozpalać ognisko. Płonie w nim drewno, którego jest sporo wokół obozu. Co wieczór wzrusza mnie ten niezwykły kontrast — śnieŜny olbrzym i maleńki ogieniek u jego stóp.

To wspaniałe połoŜenie ma równieŜ jednak minusy. W czasie akcji górskiej konieczna będzie większa liczba obozów, między którymi będą duŜe odległości. Po zapłaceniu tragarzom odprawiamy karawanę. Nie zostajemy jednak sami, jesteśmy bowiem tak blisko wiosek, Ŝe wciąŜ pojawiają się ciekawscy pasterze baranów pasących się nie opodal. Ale najczęstszymi gośćmi są dzieci. Trochę niepokojące są te wizyty, obawiamy się o nasz dobytek, który na czas akcji górskiej zostanie bez opieki. Na szczęście mamy gospodarza bazy. Jest nim kierowca cięŜarówki — Willy. Obowiązki swe pełni z talentem i skutecznie.

Mathias Gradnitzer planuje załoŜenie obozu I aŜ 1600 metrów powyŜej bazy, w miejscu obozu Austriaków. Po raz pierwszy jestem na wyprawie, gdzie obóz I jest tak bardzo oddalony od bazy. Pierwsze podejście zajmuje duŜo czasu, później podchodzimy szybciej. Z ładunkiem w trzy godziny osiągamy obóz I i jeszcze tego samego dnia schodzimy. Podejście jest stosunkowo łatwe, prawie jak na Rysy, jedynie dwukrotnie dłuŜsze.

Akcji górskiej mieliśmy niewiele, zaledwie tydzień. W tym czasie załoŜyliśmy obozy I i II. Wychodziłam do góry pięć razy i w sumie razem z Jaśkiem osiągnęłam 9000 metrów przewyŜszenia, czyli tyle, ile przy wchodzeniu na Everest wraz z całą akcją aklimatyzacyjną.

Po powrotach z obozu I do bazy, najczęściej tego samego dnia, popołudnia mamy dla siebie.

MoŜna zrobić pranie, ugotować coś dobrego, przygotować rzeczy na wyjście następnego dnia lub w spokoju popatrzeć na górę. Fascynowała mnie swoim pięknem, ale wciąŜ pamiętałam tragiczne dzieje jej zdobywania.

W wyjściach do obozu I towarzyszą mi przewaŜnie Duśka i Jasiek. Nasz lekarz zdobył sympatię wszystkich uczestników wyprawy. W czasie domarszu bardzo troskliwie zajmował się chorymi. W mijanych wioskach wykonał teŜ kilka operacji. Dla ich 155 mieszkańców przemarsz karawany to właściwie jedyna okazja do korzystania z pomocy lekarskiej. Jasiek nie miał w sobie obojętności cechującej niekiedy wyprawowych lekarzy, dla których sytuacją zwracającą uwagę jest dopiero konieczność odcięcia nogi, a co najmniej palca. Takie drobiazgi, jak nogi w pęcherzach, biegunka czy bóle głowy, to przypadki, którymi nie warto się przejmować.

Podejście do Jedynki jest wspaniałe. Długi czas idziemy zboczem moreny porośniętej niskopiennym, skarłowaciałym lasem, rosną tu kwiaty i wrzos. Później las rzednie, zostaje tylko wysuszona trawa. Dalej jest juŜ teren najlepiej znany alpinistom — kamienie, lód i śnieg.

PowyŜej obozu I znajduje się kluczowy, trudny odcinek — bardzo stromy, wymagający juŜ wspinaczki. Po linach poręczowych, zostawionych jakoby przez Austriaków, nie ma śladu.

26 września z obozu I wyruszają Werner Haim, Sebastian Arnold i Herbert Holzmaier. Mają załoŜyć poręczówki i obóz II. Nasza trójka rusza z bazy do obozu I. Rozzuchwaleni tym, Ŝe

podejście zajmowało zazwyczaj mało czasu, wychodzimy z bazy bardzo późno, zapominając o tym, Ŝe tym razem niesiemy bardzo cięŜkie plecaki. Wyruszyliśmy o piętnastej, ale o osiemnastej jesteśmy dopiero w połowie drogi. Zmierzch zapadał godzinę później.

Podczas podejścia z trzydziestokilogramowym plecakiem wyraźnie słabnę. Nie ma co iść dalej. Ale biwak? To prawie kompromitacja. Cholerne plecaki!

Nazajutrz z nową energią ruszamy do obozu I. Docieramy do niego po dwóch godzinach.

Patrzę na trudny uskok skalny o ponad trzystumetrowej wysokości. PowyŜej teren jest łatwiejszy, stromy śnieg poprzetykany skałkami.

Godzina dziewiąta. Na krawędzi uskoku nagle pojawia się sylwetka ludzka. Poznaję Wernera Haima. Dzieli nas niewielka odległość, pozwalająca zrozumieć jego krzyk: — Arnold spadł!...

Z nie wypakowanym cięŜkim plecakiem, by nie tracić czasu na poszukiwanie apteczki, zbiegam stokiem śnieŜnym w stronę róŜo156 czerwonej rynny, wyŜłobionej spadającym ciałem. Dotarliśmy W laskiem do niego w 20 minut po okrzyku Wernera. Z trudem trZyłam na to, co zostało z Arnolda. Ciało powyginane w róŜvch kierunkach, nogi i ręce sterczące pod nieprawdopodobnym katem. Najgorsza była twarz — wyraźna, rozpoznawalna, choć z tyłu głowy niewiele pozostało. Usta otwarte do krzyku, oczy zastygłym przeraŜeniem patrzące w niebo. Jasiek stwierdził zgon.

Nic juŜ nie moŜemy zrobić. Pozostaje tylko zabezpieczyć ciało przed zepchnięciem w dół przez kamienna lawinę. Później je pochowamy.

Rąbiemy półkę w lodzie. Zajmuje to sporo czasu, ale najgorsze przed nami — przeciągnięcie Arnolda na półkę. Nie przypuszczałam, Ŝe martwe ciało waŜy tak wiele. Starałam się nie patrzeć, nie zastanawiać się nad tym, co robię. Na półce ciało przywiązaliśmy do śrub wkręconych w lód i otuliliśmy je płachtą.

Wróciliśmy do obozu I, gdzie zastaliśmy juŜ Wernera. Mimo szoku potrafił samotnie pokonać w zejściu trudny uskok. Opowiedział nam przebieg wypadku. Okazał się bardzo typowy — wystarczyła chwila nieuwagi. Schodzili juŜ do obozu I i znajdowali się w nietrudnym terenie.

Werner przysiadł na chwilę, by odpocząć. Spoglądał na nadchodzącego jego śladami Arnolda, który prawie doszedł do niego. Dzieliło ich zaledwie kilka metrów. Arnold akurat rozpinał kask, kiedy stracił równowagę. Nie wiadomo dlaczego, czy zahaczył rakiem o rak, czy pośliznął się? Zamachał tylko rękami, chcąc złapać równowagę, ale juŜ nie zdołał jej utrzymać. Spadł z około dziesięciometrowego uskoku, znajdującego się poniŜej miejsca, w którym siedział Werner. Ten pierwszy upadek odebrał mu jakiekolwiek szanse ratunku, gdyŜ stracił wówczas przytomność. Następne 300 metrów zsuwał się bezwładnie w łatwym terenie.

Doświadczony alpinista, jeśli nie straci przytomności, w takim miejscu moŜe jeszcze uratować się. Ale los nieprzytomnego Sebastiana był przesądzony. Kiedy osunął się do krawędzi wielkiego, trzystumetrowego uskoku, nie miał najmniejszych szans — przerzuciło go przez krawędź. Obijając się o skały spadał, aŜ 157 zatrzymał się z małą lawiną śnieŜną 100 metrów poniŜej obozu I. Tam go znaleźliśmy.

Po wysłuchaniu relacji Wernera, zawiadomiliśmy bazę. Mathias Gradnitzer i inni uczestnicy doszli do nas po południu. Mathias był załamany.

— To juŜ koniec — mamrotał — nie zdobędziemy tej przeklętej góry...

Zaproponowałam, by w obozie I nie dyskutować o dalszych losach wyprawy. Jeszcze tego samego dnia zeszliśmy do bazy. Jednak dyskusja rozpoczęła się tego samego wieczoru.

Byłam przeciwna zastanawianiu się nad dalszą akcją, powinniśmy raczej dyskutować, co

zrobić z ciałem Arnolda. NaleŜało się otrząsnąć, decyzje podjąć na spokojnie. Podczas dyskusji Austriacy — Gradnitzer i Haim — powiedzieli, Ŝe nie będą dalej uczestniczyć w akcji górskiej i rezygnują z wyprawy. Było ich trzech, a po śmierci Arnolda zespół przestał istnieć. Solidarnie przyłączyli się do nich Niemcy.

Ten, który zginął, chciał wejść na szczyt. I zapewne nie chciałby, aby jego śmierć uniemoŜliwiła innym osiągnięcie tego celu. Myślałam tak, być moŜe dlatego, Ŝe nie zdąŜyłam zaprzyjaźnić się z Sebastianem, nie stał się jeszcze dla mnie towarzyszem liny, nie łączyły nas wcześniejsze wspinaczki.

PoniewaŜ Austriacy i Niemcy postanowili nie kontynuować akcji, grupa polska musiała równieŜ zrezygnować. Dalsze działania były podejmowane juŜ pod kątem likwidacji wyprawy. Ustaliliśmy, Ŝe raz jeszcze podejdziemy do góry, pochowamy Arnolda, a jeden zespół zlikwiduje obóz II. Transport ciała Arnolda na dół okazał się zbyt niebezpieczny, pozostawiliśmy go więc na tej samej wysokości, ale na zboczu śnieŜnym, nie naraŜonym na lawiny. Dokopaliśmy się do piargu. Mathias, Willy i Janek pracowali ubezpieczeni stumetrową liną opuszczoną z obozu I. Herbert i ja asekurowaliśmy akcję. Grób wykopany-w piargu był bardzo płytki. Owinęliśmy ciało Arnolda w srebrną folię i złoŜyliśmy je w półmetrowej jamie. Najtrudniejszą chwilą było przysypanie go kamieniami, a potem śniegiem. Na 158 . ¦ cU spoczynku Arnolda pozostawiliśmy krzyŜ, czekan i kask. zostaliśmy chwilę, odmówiliśmy modlitwę i wróciliśmy do obozu I. Nazajutrz ktoś musiał wyjść do obozu II. Chętnych nie było.

W końcu znaleźli się — Willy, Janek i ja. Podchodziliśmy wykorzystując CZęściowo poręczówki załoŜone przez Arnolda i Wernera Na trudnym uskoku była juŜ wspinaczka w skali tatrzańskiej do piątki", gdzieniegdzie za pomocą poręczówek. Wspinaliśmy się na lekko, więc wcześnie dotarliśmy do obozu II. Zamiast jednak schodzić od razu, po spakowaniu pozostawionych przez Wernera i Sebastiana rzeczy, pozostaliśmy dłuŜej. Nasze wyjście było jednocześnie poŜegnaniem z górą, poŜegnaniem nie spełnionych nadziei. Siedzieliśmy długo, wygrzewając się w słońcu, nieświadomi, Ŝe „Góra przeklęta" poŜegna się z nami na swój sposób.

Po południu pogoda zaczęła się pogarszać z minuty na minutę. Nim zdąŜyliśmy się zebrać, zerwał się wiatr, a padający śnieg przysłonił świat. Dopiero teraz uświadomiliśmy sobie, Ŝe przed trzema dniami tą samą drogą schodził Sebastian. Załamanie pogody sprawiło, Ŝe poczuliśmy się wciągnięci w pułapkę, pewni Ŝe niezadługo przyjdzie nam walczyć o Ŝycie.

Schodziliśmy ostroŜnie, jak nigdy dotąd, asekurując się do przesady. W bazie przez cały czas był na nasłuchu Mathias, a w obozie I czekał Herbert. Później Mathias opowiedział mi, jak przestraszony nagłą zmianą pogody Herbert zaczął przez radiotelefon płakać: — Co mam robić, pada śnieg, zadymka, jestem sam! Jak mam zejść? — histeryzował.

Zdziwiło mnie to, przecieŜ to my w górze musieliśmy uporać się z zejściem, a wycofywanie się z obozu I nie przedstawiało Ŝadnych trudności. Herbert w panice nie bał się o nas, tylko o siebie. Mathias przez ten czas chyba bliski był szaleństwa.

Udało nam się jednak pokonać uskok i dojść do obozu I. Nocleg nie był spokojny. Byliśmy pod wraŜeniem niedawnego pogrzebu, jak teŜ drogi, która dla Sebastiana okazała się ostatnią, a którą niedawno szczęśliwie przeszliśmy. Mimo Ŝe byliśmy sami w gó159 rach, słyszałam nawoływania, gwizdy, metalowy brzęk. Truchlałam ze strachu. Zaczęłam odmawiać modlitwę za umarłych.

Rankiem zobaczyliśmy, Ŝe pozostawione przed namiotem rzeczy, zwłaszcza jedzenie, były porozciągane. Okazało się, Ŝe to świstaki i małe lisy niepokoiły nas przez całą noc.

Załadowaliśmy do plecaków tyle, ile mogliśmy unieść i rozpoczęliśmy schodzenie. W bazie panowała lekka psychoza strachu, nawet dojście do obozu I wydawało się ryzykiem. Z trudem udało nam się namówić pozostałych uczestników do całkowitego zlikwidowania obozu I. Ci, którzy nie poszli w górę, przygotowywali symboliczny grób Sebastiana, gdyŜ ten wysokogórski zapewne niedługo potrwa — zasypią go lawiny, kamienie... Znaleźliśmy duŜy, piękny głaz, na którym wyryto imię, nazwisko i datę śmierci. Symboliczny pogrzeb odbył się następnego dnia. Tak zakończyło się zdobywanie „Góry przeklętej".

3 października wyruszyliśmy z bazy w dół. Koniec wyprawy tak wspaniale zapowiadającej się, a tak smutnie zakończonej. Absurdalnie przypadkowa śmierć zmieniła wszystkie plany.

Po kilku dniach koledzy trochę Ŝałowali, Ŝe tak pochopnie podjęli decyzję odwrotu. Do śmierci w górach jesteśmy przyzwyczajeni, w kaŜdym z nas bowiem gdzieś głęboko tkwi myśl, Ŝe i mnie moŜe ona dosięgnąć. Choć tak naprawdę nikt w to nie wierzy — w górach zawsze giną inni.

W tydzień po śmierci Arnolda być moŜe zostaliby i prowadzili akcję nadal. Mathias, jako kierownik, zbyt szybko podjął decyzję odwrotu. MoŜe nie wierzył w sukces i było to rozsądne posunięcie. Śmierć Arnolda znacznie uszczupliła siły wyprawy. Z młodych uczestników, takich jak płaczący ze strachu Herbert, wysoko nie byłoby zbytniej pociechy. Tylko Haim zdecydowanie nie chciał wchodzić — przyjaźnił się z Arnoldem i jego stanowisko było jednoznaczne: „Mój przyjaciel nie wszedł na szczyt, to ja teŜ nie pójdę".

Jeszcze w bazie postanowiliśmy, Ŝe podczas powrotu polska grupa spróbuje wchodzić na inny szczyt. Miał to być Haramosh 160 Przeprawa przez rzekę himalajską Południowa grań K-2 Turnie Trango z Doliny Baltoro Wspinaczka po poręczówkach na K-2 Widok z bazy pod K-2 na Vig„e Peaks ^7397 m) leŜący o dzień drogi od Indusu, wzdłuŜ którego mieliśmy jechać do Skardu.

Pakując w bazie sprzęt i Ŝywność, oddzielamy część ładunków na akcję górską naszej grupy.

Duśka, która w górach zwykle jest twarda i odporna, teraz oklapła. MoŜe śmierć Arnolda sprawiła, Ŝe zatęskniła za męŜem i domem, tymi wszystkimi sprawami, które są bliskie i bezpieczne. Zostaliśmy więc we dwójkę — Jasiek i ja. Ciągle jeszcze z niedosytem gór, zdecydowani nawet w dwuosobowym zespole wchodzić na Haramosh.

W Rampur dwa dni oczekujemy na jeepy. Chcemy wysłać telegramy: do Herrligkoffera — zawiadamiający o śmierci Arnolda i przerwaniu wyprawy oraz do Tourism Division — z prośbą o zgodę na wejście na Haramosh. Trzeba jednak w jakiś sposób dotrzeć do wioski Astor, gdzie jest najbliŜsza poczta. W tym celu oficer łącznikowy i ja dostaliśmy konie pod wierzch. Na szczęście dla mnie, lepszego i ambitniejszego dostał Mahmud. Wiedziałam mniej więcej, z której strony naleŜy dosiadać konia i jak trzymać wodze, ale to było wszystko, co umiałam.

Od Astor dzieliło nas około 25 kilometrów. I tyle trwał wyścig koni. Droga była wystarczająco szeroka dla jednego jeepa, ale dwa konie, galopujące prawie bez przerwy łeb w łeb, mieściły się na niej z trudem. Pod koniec jazdy nie miałam siły siedzieć w siodle, stałam więc tylko w strzemionach. Obawa, by koń Mahmuda nie zepchnął mojego w przepaść i ciągła uwaga, by nie trzasnąć głową o występ skalny, potęgowały emocje. Galopując na czele chmury pyłu, wpadliśmy do wiosek, gdzie dzieci, psy i kury umykały spod kopyt na wszystkie strony. Po kilkunastu kilometrach droga zaczęła wznosić się i do Astor przybyliśmy w wolniejszym tempie. Konie nareszcie się zmęczyły.

Wysłaliśmy telegramy, u miejscowego nauczyciela wypiliśmy herbatę, poczęstowano nas teŜ ciapatami i morelami. Droga powrotna znów była próbą szybkości dla naszych ambitnych wierzchowców. Wypoczęte, ze zdwojoną energią rozpoczęły wyścigi. W Rampur, po zejściu z konia, z trudem dotarłam do namiotu.

161 Powrót do Skardu przebiega! spokojnie. Skróciliśmy sobie nawet drogę — wyjechaliśmy skoro świt i chyłkiem przejechaliśmy Karakorum Highway, dzięki czemu nie musieliśmy wracać przez przełęcz Chilim Choki. Do Skardu wracaliśmy wzdłuŜ Indusu. Z powodu przebudowy drogi tydzień czekaliśmy w Bundji, aŜ będzie moŜna przejechać.

Odpowiedzi z Tourism Division nie doczekaliśmy się. Zrezygnowaliśmy więc z Jaśkiem z odłączenia się od reszty wyprawy. Kiedy powiedzieliśmy kolegom, Ŝe nie idziemy na Haramosh, nasze oświadczenie przyjęto w nieoczekiwany sposób — wszyscy rzucili się w stronę ładunków, w których była odłoŜona dla nas Ŝywność. Nastąpiło wielkie Ŝarcie.

Okazało się, Ŝe nasi koledzy — wiedząc, Ŝe za kilka dni znajdą się w Islamabadzie — zostawili sobie na powrót gorszą Ŝywność. Teraz nie Ŝałowaliśmy sobie niczego — pysznych kompotów, słodyczy, wymyślnych gotowych dań.

W Islamabadzie na Duśkę czekał telegram. Wracaj natychmiast. Rodzice. I Ŝadnych wyjaśnień. W Duśkę jakby grom strzelił. Przypuszczała wszystko co najgorsze: „Na pewno coś złego przytrafiło się Zbyszkowi w górach"... Wyrywała się z Islamabadu, jak najszybciej chciała być w Polsce. Mamy jeden awaryjny bilet lotniczy z Kabulu, który przeznaczamy, oczywiście, dla niej. Ale jak dostać się najszybciej do Kabulu? Nie moŜe przecieŜ pojechać sama. Rozumiejąc powagę sytuacji i chcąc pomóc Duśce, zaraz po przybyciu do Islamabadu rozliczam wyprawę, wydaję ostatnie dyspozycje; wszystko w wielkim pośpiechu. Jeszcze tego samego dnia ostatnie wizyty, zdanie relacji z przebiegu wyprawy w Tourism Division, niezbędne zakupy, przygotowanie samochodu.

Wieczorem jesteśmy gotowi. Nie ma mowy o spaniu, jest trójka kierowców, będziemy więc prowadzić na zmianę. PoŜegnanie z kolegami jest smutne, mam wyrzuty sumienia, Ŝe zostawiam wyprawę. Nie mamy Ŝywności na drogę, gdyŜ nie było juŜ czasu, by przepakować bagaŜe. Umawiamy się, Ŝe w Kabulu będziemy czekać na samochód wyprawy i zabierzemy pieniądze oraz Ŝywność na dalszą podróŜ do Polski.

162 pomimo ciemności, ludzi pieszych i na rowerach, bydła pętającego się na drodze, jedziemy moŜliwie najszybciej. Niedaleko Taksili pierwszy pech — łapiemy gumę. Szybka zmiana koła i... po kilkunastu kilometrach następna guma. Głęboka noc, do osiedli daleko. Jasiek zatrzymuje jakąś cięŜarówkę i zabiera się razem z kołem, mając nadzieję naprawić je w najbliŜszej miejscowości. Zostajemy same. Trochę boimy się. Po kilkunastu minutach zatrzymuje się przy nas osobowy fiat. Kierowca zachowuje się jednak zupełnie inaczej niŜ się tego obawiałyśmy. Ofiarowuje pomoc — zostanie z nami do powrotu Jaśka. Był to bardzo sympatyczny gest gospodarza kraju, dbającego, by jego gościom nie przydarzyło się nic złego.

Przez trzy godziny rozmawiamy. Opowiadamy o Polsce, o wyprawie, a nasz opiekun o swej pracy — jest urzędnikiem państwowym — o swoim kraju. Wraca Jasiek z naprawionym kołem. śegnamy się serdecznie i ruszamy dalej.

ZbliŜamy się do Peszawaru. Przejazd przez miasto jest skomplikowany. Choć ulice nocą puste, mamy trudności z odczytywaniem źle widocznych drogowskazów, w większości wypisanych w języku urdu. Próbujemy zapytać o drogę jakiegoś starszego męŜczyznę w turbanie. Patrzy na nas nieŜyczliwie, wręcz groźnie, ale wreszcie wskazuje kierunek na Khyber. Sześćdziesiąt kilometrów za Peszawarem powoli rozwidnia się. Ze zdziwieniem zwracam się do Jaśka:

— Słuchaj, to dziwne, dwa razy mijamy taki sam most — wiszący, z wąskim przejazdem, ograniczenie szybkości do 30 km na godzinę!

Przypatrujemy się dokładniej drogowskazom. Psiakrew! PrzecieŜ wracamy z powrotem do Islamabadu! W ten sposób nadłoŜyliśmy ponad 120 km. Wściekli zawracamy. Dziś odlatuje samolot z Kabulu do Moskwy, więc juŜ nie zdąŜymy. Jedziemy teraz spokojniej, trochę jeszcze źli, Ŝe tak nas wystrychnięto na dudków. Duśka teŜ jakby się uspokoiła i pogodziła z faktem, Ŝe dziś nie odleci.

163 Dość pewnie czuję się juŜ w roli kierowcy. Ktoś, kto ustana-wiał w Pakistanie przepisy drogowe, prawdopodobnie nie bardz0 wierzył w to, Ŝe będą przestrzegane. Wymyślono więc róŜne speećl breakery, czyli wymuszone ograniczniki szybkości. Na przykład przed skrzyŜowaniem nawierzchnia jest tak pofałdowana, Ŝe nie sposób przejechać szybko, Ŝeby nie zniszczyć samochodu. Trzeba zwolnić. Podobnie na serpentynach — zamiast linii środkowej widnieje wbudowany w szosę rząd kilkunastocentymetrowych, ostrych kamieni, co zdecydowanie powstrzymuje kierowców od ścinania zakrętów.

Przed nami nareszcie Kabul. Tu czuję się prawie jak w domu. Są znajomi Polacy i wiadome drogi powrotu. Nie moŜemy znaleźć szybkiego połączenia lotniczego dla Duśki. I widzę, jak obawa i niepokój o Zbyszka miesza się z radością. Skąd ta radość? Jesteśmy przecieŜ w środku świata bazarów pełnych bajkowo kolorowych strojów, skór i futer, cudacznych świecidełek i biŜuterii z półszlachetnych kamieni, pachnideł przyprawiających o zawrót głowy. Duśka wie, Ŝe być moŜe nie wróci tu juŜ nigdy i cieszy się w skrytości ducha, Ŝe jeszcze nie Ŝegna się ze Wschodem.

18 października odlatuje do Moskwy, stamtąd do Warszawy. Czekając na samochód wyprawy pozostaję z Jaśkiem wciąŜ bez pieniędzy i Ŝywności. Oczekiwanie trwa dwa tygodnie.

Codziennie zaglądamy do hotelu „Intercontinental", w którym umówiliśmy się z kolegami.

Na ulicach wypatrujemy znajomego samochodu. W Kabulu zwiedzamy wszystko, co tylko moŜna zwiedzić, docieramy nawet do podmiejskich miejscowości, ale na dłuŜsze wycieczki nie moŜemy sobie pozwolić.

Po długich dniach oczekiwania wreszcie zjawia się cięŜarówka wyprawowa. Zabieramy co nasze do fiata, jeszcze raz Ŝegnamy się z kolegami i ruszamy w drogę. Od czasu do czasu wspominamy Duśkę, zastanawiając się, co było przyczyną wysłania telegramu.

Po dwunastu dniach jazdy jesteśmy w Monachium. Czeka na nas list od Duśki. Rzucam się nań gorączkowo. MoŜe nareszcie dowiemy się, co stało się w Polsce? A Duśka ze spokojem pisze, co mam zabrać z Monachium, gdzie są sznurówki, jakieś bzdurne 164 drobiazgi, przyprawy — słowem, lista rzeczy do zabrania, spraw do załatwienia i... ani słowa wyjaśnienia.

Po powrocie do kraju okazało się, Ŝe to stęskniony mąŜ wysłał telegram! A gdy robiłam mu wyrzuty, Ŝe niepotrzebnie stawaliśmy na głowach, by jak najszybciej wyekspediować jego Ŝonę do kraju, Zbyszek ze spokojem odrzekł: __Liczyłem, Ŝe właśnie w ten sposób postąpicie.

165 CZAS EVERESTU Pod koniec roku 1977 dr Karl Herriigkoffer — kierownik wyprawy na Mount Everest planowanej na rok 1978 — ponownie zaprosił mnie do udziału w zachodnioniemieckofrancuskiej wyprawie na ten szczyt. Grupą francuską miał kierować Pierre Mazeaud, znany alpinista oraz były minister sportu i młodzieŜy.

A więc mój udział w wyprawie na Mount Everest, jeszcze dwa lata temu mało prawdopodobny, stał się realny. Jednak warunkiem mego uczestnictwa była zgoda i pomoc Polskiego Związku Alpinizmu, bowiem kaŜdy uczestnik wyprawy musiał wnieść minimalną opłatę w wysokości 6 tysięcy marek zachodnioniemieckich. Herriigkoffer zaproponował, by mój udział został zrealizowany w sprzęcie; „w posagu" miałam wnieść 25 kurtek i spodni puchowych. Zawiadamiał równieŜ, Ŝe ze względu na moje kwalifikacje alpinistyczne planuje włączenie mnie do zespołu szczytowego.

Po uzyskaniu zgody na dofinansowanie i pomoc Polskiego Związku Alpinizmu, rozpoczęłam przygotowania do wyprawy; miała ona wyruszyć z Kathmandu pod koniec lipca 1978 roku.

W marcu wyjechałam w Alpy z Anną Czerwińską, Ireną Kęsa i Krystyną Palmowską. Po trzy i półdniowej wspinaczce przeszły-śmy północną ścianę Matterhornu. Dramatyczny przebieg wejścia, odmroŜenie Ireny, a takŜe akcja ratunkowa na szczycie wzbudziły zainteresowanie opinii publicznej i środków masowego przekazu.

166 Ten największy mój sukces wspinaczkowy dał mi od nowa przeŜyć uczucie partnerstwa i przyjaźni.

Po powrocie z Alp pozostało mi zaledwie trzy miesiące na wygotowania organizacyjne do wyprawy na Mount Everest. Łatwo więc przewidzieć, jak wyglądały tygodnie dzielące mnie od wyjazdu — praca w Instytucie Maszyn Matematycznych, przygo-toWywanie sprzętu,, zdobywanie funduszy, załatwianie mnóstwa spraw związanych z wyjazdem, no i oczywiście treningi. ToteŜ na badania do przychodni sportowo-lekarskiej zgłosiłam się dopiero w ostatnich dniach. Sprzęt był juŜ przygotowany, bilety lotnicze wykupione, formalności paszportowe załatwione, a wiadomość o moim wyjeździe podano w prasie, radiu i telewizji.

Cios padł z najmniej oczekiwanej strony, choć mogłam się go spodziewać, biorąc pod uwagę tryb Ŝycia, jaki prowadziłam przez ostatnie miesiące. Po badaniach dowiedziałam się w przychodni, Ŝe karty zdrowia sportowca nic dostanę, gdyŜ mam... anemię!

Po wysłuchaniu diagnozy łzy zakręciły mi się w oczach. Uprosiłam w przychodni, aby zapomnieli o mojej wizycie, zapewniłam, Ŝe jestem w pełni świadoma mego stanu zdrowia i odpowiedzialność biorę na siebie.

Musiałam podjąć decyzję — jechać czy nie? Właściwie nie miałam wyboru — przecieŜ wszystko gotowe do wyjazdu! W ostateczności mogę nie wchodzić na szczyt. Spośród alpinistów, którzy próbowali zdobyć Everest, wielu o znanych nawet nazwiskach musiało wycofać się. Przegrana w walce z takim „przeciwnikiem" jest czymś wysoce prawdopodobnym i nie przynoszącym ujmy. Pojadę, rozejrzę się, będę filmować, pochodzę trochę między bazą a obozami. Wysokość mobilizuje organizm do produkcji hemoglobiny.

MoŜe zdąŜę się zaaklimatyzować. Na wszelki wypadek zaopatrzyłam się w preparaty krwiotwórcze i odŜywki.

12 sierpnia ze sprzętem puchowym dla wyprawy i bagaŜem osobistym znalazłam się na warszawskim lotnisku. Zegnali mnie najbliŜsi, rodzina i przyjaciele, przedstawiciele PZA, dziennikarze. Na pół godziny przed odlotem zorientowałam się, Ŝe nie mam przy 167 sobie paszportu. Mój bagaŜ był juŜ załadowany do samolotu. W szalonym pośpiechu pognałam samochodem na pocztę, na której załatwiałam ostatnie formalności. Poczta była juŜ zamknięta, ale udało mi się odnaleźć paszport. W równie zwariowanym tempie powrót na lotnisko. Samolot odlatuje z niewielkim tylko opóźnieniem. Pełna emocji zapadam w fotel ściskając w dłoni szary, wapienny kamyk. Podarowany na szczęście przez Irenę Kęsę, pochodził ze Skałek Rzędkowickich, w których wspinałyśmy się przed wyjazdem.

Lot z Delhi do Kathmandu odbywam samolotem Nepalskich Linii Lotniczych. Czekam niecierpliwie, kiedy usłyszę przez głośniki komunikat o przekroczeniu granicy indyjsko-

nepalskiej. Mam nadzieję, Ŝe zaraz zobaczę śnieŜne olbrzymy. Niestety. Początkowo lecimy nad Terajem, nizinną częścią Nepalu. Później teŜ nie widzę gór, gdyŜ są ukryte w chmurach, a ja jestem nieco oszołomiona radością i odrobiną ginu z tonikiem.

Na lotnisku czeka Karl Herrligkoffer. Od razu robi się raźniej, gdyŜ obawiałam się, Ŝe nie odnajdę wyprawy. Trafiłam w sam środek pory monsunowej, jest gorąco, parno i duszno.

PrzyjeŜdŜamy do hotelu „Taragaon" pod Kathmandu. Znakomita architektura projektu Szwajcarów, idealne wkomponowanie w otaczający krajobraz. Dookoła pełno kwiatów i zieleni.

W pobliŜu hotelu znajduje się tybetańska wioska, w której jest największa w Nepalu stupa buddyjska — Buddanath. Na kopule świątyni ogromne oczy Buddy, tak wyraziste, Ŝe sprawiają wraŜenie wszystkowidzących.

Codziennie leje deszcz. W jego strugach odbywa się domarsz do bazy. Jedynie Herrligkoffera, jego towarzyszkę Doris oraz mnie omija ta przyjemność. PoniewaŜ Karl chce przyspieszyć swoje dojście do bazy i uniknąć trudów marszu z karawaną, postanawia lecieć helikopterem do Lukli, od razu na wysokość 2800 metrów, „oszczędzając" około 12-14 dni podejścia. Lecę z nimi, by dogonić trzyosobową grupę stanowiącą forpocztę wyprawy, w której są najlepsi alpiniści: Hubert Hillmaier, Georg Ritter i Sepp Mack.

168 pozostali od Kathmandu idą z karawaną pieszo. Tylko na bardzo krótkich odcinkach transport odbywał się samochodem.

Po godzinie lotu wylądowaliśmy w Lukli. Oczekiwaliśmy, Ŝe tłumy chętnych rzucą się do noszenia naszych bagaŜy. Tymczasem na lotnisku, poza grupką ciekawskich dzieciaków, nie było nikogo. W okresie monsunu miejscowi chłopi pracują w swoich gospodarstwach, niektórzy z nich są zatrudnieni przy budowie dróg. Trzeba więc poczekać. Rozstawiliśmy namiot i zmęczeni nagłą zmianą ciśnienia wcześnie połoŜyliśmy się spać. Monotonny szum deszczu szybko nas uśpił.

Lotnisko, które nazajutrz dokładnie obejrzeliśmy, to po prostu pas ziemi wspinający się na zbocze. Dzięki temu lądujące samoloty mogą wytracać prędkość na krótszym odcinku.

Oprócz funkcji lotniska miejsce to pełni równieŜ funkcję placu zabaw dzieci z pobliskich wiosek. Przed południem pojawił się tragarz i obiecał znaleźć jeszcze kilku innych.

Następnego dnia wyruszyliśmy z minimalnym bagaŜem.

Do Namche Bazar podchodziliśmy dwa dni. Nim nogi przyzwyczaiły się do cięŜkich butów, szłam jak po ostrzach noŜy. Z podziwem patrzyłam na Herrligkoffera, który pomimo swych sześćdziesięciu lat szedł dobrym, równym tempem.

W Namche Bazar — wiosce szerpańskiej, połoŜonej na wysokości 3600 m — dochodzimy naszą forpocztę: Huberta, Seppa i Georga. Wioska wywiera na mnie niezapomniane wraŜenie.

Chaty, przydomowe ogródki i pola uprawne leŜą na zboczach góry, która tworzy coś w rodzaju rozległego, półokrągłego amfiteatru. Z kaŜdej chaty widać, co dzieje się w dolnych partiach wioski. W centrum wsi, na samym dole, stoi świątynia Buddy. Na sznurach odchodzących od jej kopuły w róŜne strony, trzepocą na wietrze modlitewne chorągiewki.

Chata, w której zamieszkali nasi koledzy, mieści się na górnym tarasie moŜemy więc podziwiać piękno wioski w całej okazałości. *o z niej pochodzą Szerpowie, których nazwiska są zapisane w dziejach zdobywania Himalajów. W Namche Bazar urodził się Pierwszy zdobywca Mount Everestu — Tensing Norgay. Nie 169 mamy jednak czasu, by bliŜej poznać wioskę i jej mieszkańców. Następnego dnia ruszamy dalej. Herrligkoffer zostaje — zwalnia nieco tempo, bo chce aklimatyzować się stopniowo.

Hubert, Sepp i Georg przyjmują mnie do swego zespołu bez entuzjazmu. Są juŜ zŜyci ze sobą.

Byli razem w trakcie przygotowań do wyprawy, razem czekali w Kathmandu i razem

podchodzili do Namche Bazar. Dołączam do nich zbyt nagle, jestem kimś zupełnie obcym.

Staram się włączyć w zespół w najmniej bezkonfliktowy sposób, ale startuję z przegranej pozycji. Hubert od razu stwierdza, Ŝe kobiety na wyprawach to bezsens. Na domiar złego mam być nie tylko partnerem, ale równieŜ pełnić funkcję drugiego zastępcy kierownika i być operatorem filmowym. Za mną przemawia tylko ich ciekawość. Obserwują mnie, zastanawiają się, jaka się okaŜe.

Od razu popełniam błąd: jestem jak zwykle partnerska, pełna inicjatywy, włączam się do dyskusji, którędy i jak iść dalej. Natychmiast odczuwają to jako próbę naduŜycia uprawnień kierowniczych. Według nich powinnam siedzieć cicho.

Trudno było w kraju przewidzieć, jak mnie przyjmą koledzy, byłam przygotowana na najgorsze i juŜ, na szczęście, uodporniona na taką sytuację. Przyjęłam ją więc z uczuciem zawodu, ale nie nieszczęścia.

W drodze mijamy wioski leŜące powyŜej Namche Bazar. Na wysokości 3900 metrów znajduje się klasztor w Thyangboche. Zostajemy zaproszeni przez lamę do jego rezydencji.

Jest bardzo młody, w brązowym habicie, z ogoloną głową. Mówi trochę po angielsku.

Częstuje herbatą, a na poŜegnanie wiesza nam na szyi białe szale z czegoś, co przypomina gazę. Płacimy za nie symbolicznie pięć rupii i — jak nasi Szerpowie — wierzymy, Ŝe przyniosą nam szczęście przy zdobywaniu góry.

PowyŜej klasztoru napotykamy osady pasterskie. Droga wiedzie głębokim kanionem, o zboczach porośniętych zielenią, wśród której rozpoznaję szarotki, goryczki i krzewy głogu.

Gdzieniegdzie rosną topole, sosny i jałowce. Często przy strumieniach widzimy młyny modlitewne, które obracane przez wodę wyręczają wiernych 170 w odmawianiu modlitwy, podobnie jak trzepocące na wietrze modlitewne chorągiewki Pomimo znacznej wysokości, prawie 4000 metrów, lasy wciąŜ jeszcze zielone. Słońce przygrzewa, nie jest zimno i nawet przestało padać. Początkowo idziemy w krótkich spodenkach, jednak przy podmuchach wiatru robi się chłodno, naciągamy wówczas pospiesznie swetry i długie spodnie. Jesteśmy juŜ powyŜej chmur monsunowych, które zalegają doliny.

Po tylu róŜnych wyprawach domarsz do bazy jest dla mnie po raz pierwszy wręcz luksusowy.

Z niemiłym dreszczem wspominam Gasherbrumy — jaka ulga, Ŝe tym razem jest inaczej! W plecaku niosę tylko niezbędne rzeczy, wśród których najcięŜsza jest kamera filmowa i jej osprzęt.

Od Namche Bazar towarzyszą nam Szerpowie, którzy wezmą udział w wyprawie.

Rozstawiają namioty i przygotowują nam posiłki. Po długim marszu, trochę zmęczeni, zasiadaliśmy po południu do obiadu. Przed nami pojawiało się znakomite jedzenie, sałaty, a nawet desery. A co najwaŜniejsze------nie trzeba było potem zmywać! Wszystki te usługi były oczywiście płatne, kosztowały bardzo drogo, a korzystała z nich tylko grupa wyprzedzająca resztę wyprawy.

Pheriche i juŜ wysokość 4900 metrów. Jest to osada pasterska, nastawiona głównie na turystów i wyprawy alpinistyczne. Są tu dwa hotele, bardzo tanie i odpowiednio do ceny prymitywne — spanie na zwykłych pryczach, jedzenie najprostsze. Hotel to zwykła wiejska chata z płonącym wewnątrz ogniskiem, na którym przygotowuje się posiłki. W Pheriche jest takŜe szpital i lądowisko dla helikopterów. Znajdujemy się juŜ na terenie parku narodowego.

Pracownikami parku są głównie Nowozelandczycy, którzy kontrolują ruch turystyczny i wyprawowy w okolicach Everestu. zdarza się, Ŝe przychodzą do bazy pod Everestem, by sprawdzić, do jakiego stopnia jakaś wyprawa zaśmieca i niszczy środowisko.

Dla polepszenia aklimatyzacji postanawiamy zatrzymać się * Pheriche na jeden dzień. Urządzamy wycieczkę w okoliczne go^ przekraczając wysokość 5000 metrów. Po drodze mijamy

Pustelnię mnicha buddyjskiego — chatkę z kamieni przywartą do 171 zbocza. Mnich zaprasza do środka. Próbujemy dowiedzieć się, co tu robi i jak Ŝyje. Ale konwersacja jest utrudniona, odbywa się głównie na migi. Gościnność mnicha budzi w nas popłoch, gdyŜ chce nas poczęstować herbatą z solą, mlekiem i tłuszczem. Bardzo grzecznie, by go nie urazić, odmawiamy i tłumacząc się brakiem czasu Ŝegnamy go.

Nazajutrz opuszczamy Pheriche. PowyŜej 5000 metrów napotykamy ostatnią, wysuniętą najdalej w głąb gór osadę pasterską — Lobuche. Dalej droga wiedzie wzdłuŜ jęzora lodowca Khumbu, w tej części nieefektownego, potrzaskanego i pokrytego piargiem.

Zakole lodowca — miejsce naszej bazy — osiągamy po dziewięciu dniach marszu. Stoją juŜ tutaj namioty Francuzów. Czuję wysokość. Ból głowy i mdłości są oznaką nieprzystosowania organizmu.

Po przyjściu do bazy zabraliśmy się natychmiast do pracy, na tej wysokości nielekkiej — przygotowywaliśmy platformy pod namioty i rozstawialiśmy je. Przy jednym z nich pomagał mi Austriak Kurt Diemberger, uczestnik wyprawy francuskiej i jej operator filmowy.

Ucieszyłam się bardzo z tego spotkania. Wiedząc wcześniej, Ŝe Kurt będzie pod Everestem, zabrałam ze sobą zdjęcia z jego pobytu w Warszawie.

Kurt zachował styl dawnych wielkich alpinistów, a jednocześnie naleŜy do współczesnych znakomitości tego sportu. Zdobył juŜ trzy szczyty ośmiotysięczne. Pełen spokoju, ciepła, wciąŜ zachwycony i zafascynowany górami. Góry to dla niego nie tylko sport. Pamiętając, Ŝe nadejdzie chwila, kiedy trzeba będzie poŜegnać się z wyczynem, został operatorem filmów wysokogórskich. Dzięki Kurtowi wyprawa francuska będzie miała świetną dokumentację filmową, nawet ze szczytu Everestu.

Spotkanie z Francuzami to okazja zjedzenia wytwornej kolacji. Nawet na wyprawach przywiązują wagę do dobrego jedzenia i regularnych godzin posiłków. Jadalnią jest duŜy namiot, w nim najprawdziwsze stoły i krzesła. Jedzenie wprawdzie z puszek, ale jak przyrządzone i przyprawione! Stertę nie rozpakowanych jeszcze bagaŜy wieńczy ogromna druciana klatka z setkami jaj.

172 iód zapasów są równieŜ świeŜe owoce i mięso dostarczane z dołuGrupa francuska jest dość liczna — ośmiu alpinistów, prawie tvle samo osób liczy zespół radiowców, a i filmowców jest niewielu mniej. Radiowcy rozstawili maszt umoŜliwiający poprzez satelitę łączność z całym światem. Mogłabym zatelefonować nawet do Warszawy, ale minuta rozmowy kosztuje 13 tysięcy franków. Z bazy moŜna równieŜ wysyłać teleksy. Wśród filmowców jest znany dziennikarz Chrisian Briancourt oraz ciemnoskóry realizator telewizyjny Jean Claude, nieco surrealistycznie wyglądający na tle śniegu. Pierre Mazeaud — ku mojemu zaskoczeniu — wygląda jak lama, zgolił bowiem włosy „na ofiarę", by wejść na Everest! Francuzi zaangaŜowali dwudziestu Szerpów, my mamy tylko dziesięciu. Nasza wyprawa składa się z piętnastu alpinistów, lekarza, filmowca, kierownika wyprawy, gospodyni bazy, dziesięciu Szerpów oraz trzech „niemieckich Szerpów". Herrligkoffer doszedł do wniosku, zresztą słusznego, Ŝe wyprawa będzie tańsza, jeŜeli do noszenia ładunków między obozami zatrudni niemieckich alpinistów, mających jakieś doświadczenie górskie, dla których juŜ sam udział w wyprawie był atrakcją.

Za wyprawę płacili oczywiście znacznie mniej niŜ „pełnoprawni" alpiniści. Głównym zadaniem „niemieckich Szerpów" był transport między bazą a obozem I i II. Dla mnie okazali się najmilszymi uczestnikami wyprawy.

Nasza baza leŜy na znacznej wysokości — 5350 metrów, nieco niŜej niŜ szczyt Elbrusu i duŜo wyŜej niŜ Mont Blanc. Mamy tu spędzić prawie dwa miesiące. Po kilku tygodniach

będziemy do niej wracać, jak do domu, gdzie moŜna spokojnie odpocząć i nabrać sił do dalszych zmagań z górą. Teraz na tej wysokości nie czujemy się jeszcze dobrze.

Zakole lodowca Khumbu — miejsce naszej bazy — początkowo nie było pokryte śniegiem.

Piarg i kamienie skrywały olbrzymie masy lodu. Wodę czerpiemy z jeziorek lodowcowych.

W październiku, kiedy temperatury były juŜ ujemne, jeziorka zamarzały i wodę topiliśmy ze śniegu.

173 Nasi Szerpowie zabierają się do budowy kuchni, magazynów oraz pomieszczeń dla siebie.

Kuchnia to dhjga budowla o ścianach z kamieni i dachu wzmocnionym krokwiami z drewnianych pali, pozostawionych przez poprzednie wyprawy. Dach pokrywa plastykowa folia. W środku kuchni jest palenisko, ale posiłki przygotowuje się na paliwie butanowym.

Prawdziwe ognisko jest tu luksusem, gdyŜ drewno donoszone z dołu kosztuje drogo.

Z bazy nie widać całego Everestu. Widoczna jest jedynie południowo-zachodnia grań, kulminująca w formie kształtnej piramidy, przysłaniającej główny wierzchołek. Od tego wzniesienia odchodzi grań do przełęczy Lho La. Za przełęczą widnieje szczyt Chang Tse, leŜący juŜ po stronie tybetańskiej. Dalej grań zmierza ku szczytowi Khumbutse i łagodnie przechodzi w Lingtren. Szczyty w górnej części są pokryte śniegiem, niŜej zaś piarŜystymi, osuwającymi się zboczami. Dolinę zamyka piękny i strzelisty szczyt Pumori, który w tym samym czasie, co my Everest, zdobywają Szwajcarzy. W wysokich obozach nieraz widzieliśmy światełka ich namiotów.

Podczas pierwszej kolacji z Francuzami zmuszałam się, by nie dać poznać, Ŝe jedzenie podchodzi mi do gardła. Czułam się znacznie gorzej niŜ koledzy. Niewiele pomogły tabletki odŜywcze i wzmacniające zastrzyki z Ŝelaza. Odbiegam od normy, jeśli chodzi o moŜliwości aklimatyzacyjne. Muszę to przezwycięŜyć.

Następnego dnia wychodzę z kolegami załoŜyć ubezpieczenia na lodowcu Khumbu.

Równocześnie Francuzi, Jean Afanassieff i Nicolas Jaeger, znaleźli przejście przez lodowiec.

Jest to 600 metrów stromego jęzora lodowca, spływającego z prędkością około metra na dobę, zmieniającego wciąŜ konfigurację. Mimo Ŝe podchodzili drogą pierwszych zdobywców, wielokrotnie powtarzaną, musieli — jak kaŜda wyprawa — od nowa wynajdywać drogę między szczelinami, szukać mostków śnieŜnych. Naszym zadaniem jest zawiesić liny poręczowe lub drabiny na lodowych ściankach, a gdy nie ma moŜliwości obejścia szczeliny — przerzucenie przez nią duralowej drabiny. KaŜda wyprawa robi to od nowa, bowiem spływający z gór lodowiec niszczy zakładane ubez174 ieczenia. Gdzieniegdzie znajdujemy zniesione przez lodowiec nieprzydatne juŜ ubezpieczenia, zakładane przez naszych poprzedników.

Po dwóch dniach, w większym zespole francusko-niemiec-kjm wyruszam ponownie do góry.

Sześćset metrów powyŜej bazy, nad uskokiem lodowca, znajduje się śnieŜna dolina zwana Western Lwm — Zachodni Kościół lub Dolina Milczenia. Z prawej strony ograniczona zboczem Nuptse i Lhotse, z lewej zaś — Everestu. Francuzi nie zdołali dojść do tej płaskiej części lodowca, zabrakło im jeszcze kilkadziesiąt metrów. Naszym zadaniem jest znalezienie przejścia przez ostatnie metry uskoku. Po dwóch dniach prób zakładamy obóz I w Dolinie Milczenia.

Dobrze się składa, Ŝe Hubert Hillmaier z naszej grupy cieszy się sympatią Pierre'a Mazeauda.

Znają się z Alp. Pierre do kaŜdej akcji zaprasza Huberta, dzięki temu obie grupy — francuska i niemiecka — nie rywalizują ze sobą. Bardzo to dobrze wpływa na atmosferę. Pracujemy wspólnie, choć sprzęt i jedzenie mamy oddzielne.

Przed moim wyjazdem z Polski eksperci od wypraw wątpili w sukces naszej wyprawy. Nie tylko dlatego, Ŝe miała to być wyprawa pomonsunowa, a takie zazwyczaj rzadko się udawały.

RównieŜ dlatego, Ŝe skład jej był wielonarodowościowy, kierownictwo spoczywało w rękach

ludzi o duŜych indywidualnościach i niełatwych charakterach. Wbrew prognozom stała się jednak przykładem dobrej współpracy obydwu, ich mądrej postawy, umiejętności pójścia na kompromis i dogadania się.

W pierwszych dniach września dochodzą do bazy wszyscy uczestnicy wyprawy. Otrzaskani z lodowcem, od wielu dni zmagajmy się ze śniegiem i lodem witamy się z nimi, jak z obcymi Judźmi. Zresztą i oni są pełni rezerwy, moŜe zazdroszczą nam tych klIku dni aklimatyzacji więcej.

Atmosfera dopiero teraz robi się bojowa. W wyprawie bierze udział sporo osób, a piętnastka to kandydaci na wejście szczytowe. chwili wpłaty 6 tysięcy marek kaŜdy otrzymał od Herrligkoffera s w rodzaju zapewnienia moŜliwości zmierzenia się ze szczytem.

175 Ale nawet Herrligkoffer nie jest w stanie dać wszystkim takich samych szans. Wyprawa jest biedna, mamy za mało butli tlenowych i niewielu Szerpów. Od pierwszych wspólnych dni w bazie, kiedy jeszcze wszyscy są zdrowi i silni, ścierają się ambicje. Tracimy mnóstwo energii na dyskusje, na pilnowanie własnych interesów. Potem rozpłynie się to wszystko w zmęczeniu, choroby przerzedzą szeregi ewentualnych kandydatów na zdobywców.

W zespole znam tylko Herrligkoffera i trójkę kolegów, z którymi podchodziłam. Pozostałych uczestników wyprawy — z wyjątkiem Willego Klimka znanego mi z wyprawy na Nanga Parbat — poznaję dopiero w bazie. Pojawia się teŜ druga kobieta — Mariannę Walter. Odnoszę się do niej bardzo serdecznie, juŜ widząc w niej uczestniczkę kobiecego wejścia na Everest.

Ale nic z tego nie wyszło — Mariannę bez męŜa, Josefa, nie robi kroku. Są bardzo kochającym się i zgranym małŜeństwem. Poza tym Mariannę brak samodzielności, która w górach jest niezbędna. Najsłabsi w naszej grupie są Helmut i Jorg Daumowie, pozostali to bardzo dobrzy alpiniści.

Przybyli lokują się w namiotach trochę przypadkowo, nie tworzą zespołów, w których później będą szli do góry. Zatrzymuję dla siebie namiocik, który miałam w czasie podejścia. Robię to nie tylko dlatego, Ŝe lubię samotność; będzie to najmniej krępujące. Lubię po powrocie z górnych obozów zająć się wyłącznie sobą. Kąpiel w wodzie podgrzewanej w menaŜkach, mycie głowy, małe pranie — to czynności, przy których niepotrzebni są świadkowie.

Herrligkoffer śpi w duŜym namiocie noszącym nazwę „Namiot Kierownika", gdzie jest część sypialna, salon, pomieszczenie na bagaŜe. To prawie namiot campingowy, idealny na wakacje na Lazurowym WybrzeŜu.

Pierwsze zebrania i dyskusje nad planami są niezwykle burzliwe. Zbieramy się wszyscy w namiocie-jadalni i gdy tak siedzimy ciasno obok siebie, widzimy jak jest nas wielu, a kaŜdy to pretendent do szczytu, zdecydowany walczyć o to, za co zapłacił 6 tysięcy marek. Walczyć nie tylko z górami, ale i z ludźmi stojącymi na 176 eszkodzie; wchodzić w przymierze z tymi, którzy jego szansę m0gą zwiększyć.

Podczas jednego z zebrań koledzy postanawiają, Ŝe kobiety noszą do góry tyle samo bagaŜu co męŜczyźni. Tłumaczą to tym, Ŝe jeśli chcemy zdobywać to, co oni, być na szczycie Mount Eve-restu, musimy mieć te same obowiązki. KaŜdy więc musi wynieść z bazy do górnych obozów co najmniej 75 kilogramów. Jest to równieŜ warunek uczestnictwa w akcji szczytowej.

Wszyscy wiedza, Ŝe są trudności z transportem, gdyŜ mamy za mało Szerpów. MąŜ Mariannę ładuje do swojego plecaka część bagaŜu przypadającego na nią. Mój bagaŜ noszę sama.

Noszę takŜe waŜącą ponad trzy kilogramy kamerę i filmy. Nie jest to lekkie, w dodatku muszę filmować. Do rozwiązania pozostaje jeden problem — czy sprzęt filmowy ma być wliczony do obowiązkowego bagaŜu? Na ten temat toczyła się zaŜarta dyskusja. Uczestnikom nie zaleŜy bowiem na tym, by o wyprawie powstał film, z którego dochody i tak pójdą do

kasy Himalaya Club. Bardziej im zaleŜy, by kaŜdy miał równe szanse wchodzenia na szczyt.

W końcu udaje mi się przekonać ich, by przy podchodzeniu kamera była wliczana w cięŜar ładunku, który mam wnieść.

W czasie dyskusji pretensje kierowano równieŜ w stronę Her-rligkoffera — dlaczego jest tak mało butli tlenowych? PrzecieŜ nie starczy ich dla całej piętnastki! Herrligkoffer postanawia wysłać teleks do USA z zamówieniem na dodatkowe maski tlenowe, a jednocześnie pertraktować z Pierre'em Mazeaud o odkupienie butli. HerrligkoflFer jest doświadczonym kierownikiem i nie boi się takich dyskusji. Jest chłodny i sprawiedliwy, ale uczestnicy wypraw boją się go jak ognia. Umowa uczestnictwa, którą podpisują, wiąŜe im ręce. Jest ona bowiem majstersztykiem prawnym. Przy sporach kończących się w sądzie HerrligkoflFer zawsze wygrywał.

Na tej wyprawie „czarną robotę" planowania akcji, zakładania 1 zaopatrzenia obozów wykonuje jego zastępca — Sigi Hupfauer. HerrligkoflFer wkracza do akcji dopiero przy planowaniu ataków szczytowych.

177 CięŜka praca towarzyszy zakładaniu I i II obozu. W tej akcji biorę jeszcze udział. Wraz z Hubertem Hillmaierem rozstawia^ pierwszy namiot w Dwójce. Ale juŜ przy zakładaniu III i IV obo^ nie jestem w przodzie. Przychodzi kryzys. Podczas podejścia do obozu III nie jestem w stanie pójść wyŜej. Pocę się nadmiernie z kaŜdym oddechem tracę siły, boli mnie gardło.

Chcę podchodzić ale organizm mnie nie słucha. Z Ŝalem patrzę na oddalających się kolegów.

Wracam do obozu II. Jestem tak osłabiona, Ŝe nie chcę sama wracać do obozu I. Myślałam, Ŝe Mariannę i Josef, którzy są w obozie II, nie będą w nim nocować i zejdę z nimi. Licząc na nich nie dołączyłam do innych schodzących. Wolałam Walterów, bo wydawali mi się bardziej ludzcy. Proszenie zaś o pomoc niechętnych lub obojętnych kolegów sprawiało mi trudność.

Walterowie jednak zostają w obozie II, bo tak zaplanowali. Muszę więc schodzić sama.

Odczuwam z tego powodu jednocześnie strach i podniecenie. Normalnie instynkt samozachowawczy i rozum powstrzymują mnie przed podejmowaniem ryzyka, choć odczuwam psychiczną jego potrzebę. Teraz okoliczności nie dają mi wyboru i nawet cieszę się z tego. Mogę bowiem, bez posądzenia o głupotę, podjąć ryzyko i postąpić zgodnie z przekonaniem, Ŝe w góry naleŜy iść dopiero wtedy, jeśli ma się pewność, Ŝe da się im radę i Ŝe w razie czego naleŜy przede wszystkim walczyć samemu.

Góry przyjmują wyzwanie, ale pierwsze ich zagranie jest nie fair — pogoda nagle pogarsza się. TuŜ za obozem II wchodzę w zadymkę śnieŜną i mgłę. Z trudnością odnajduję drogę, ledwo zaznaczoną chorągiewkami. Błogosławię je teraz, choć w słoneczny dzień wydawały się bezsensowne. Szlak wydeptany przez wcześniej schodzących juŜ nie istnieje, został zasypany przez świeŜo spadły śnieg oraz wiatr. Nie zawsze trafiam stopą na przysypany śniegiem ślad i zapadam się wówczas powyŜej kolan. Osłabiona idę wolno. ZbliŜam się do ścian Nuptse. Na pewnym odcinku szlak wiodący z obozu I do II przebiega bardzo blisko zboczy tego szczytu, niemal przecina stoŜki lawinowe, usypane u stóp ściany-Gdy rano na ścianie pojawiało się słońce, ruszały lawiny, a p° 178 ' eŜvm opadzie spadały prawie nieustannie. Tego miejsca bałam • najbardziej. ToteŜ z całej wyprawy najsilniej zapamiętałam hwile P0^ ścianą Nuptse — były trudniejsze niŜ wchodzenie na szczyt Everestu.

Przy trawersowaniu we mgle śnieŜnego stoŜka słyszę nagle łoskot walącej się lawiny. W głębokim śniegu nie mogę uciekać. Zresztą dokąd? Uciekając przed lawiną mogę wpaść w szczelinę. Zatrzymałam się. Z zupełną rezygnacją pomyślałam: „Zaraz będzie koniec". Po długiej, bardzo długiej chwili łoskot umilkł. Cisza. Lawina przeszła bokiem. Zebrawszy wszystkie siły staram się jak najprędzej oddalić od tego miejsca. KaŜdy przyspieszony oddech

z bólem przedziera się przez krtań. Ale nie mogę zwolnić. Ostatkiem sił dowlokłam się do obozu I. Choć organizm jest wyczerpany, odŜyłam psychicznie— wygrałam tę rundę!

W obozie zastałam miłych i sympatycznych „niemieckich Szerpów" — Martina Ringa, Huberta Wehrsa i Franza Seilera. Zajęli się mną, dali jeść i pić. Do bazy zeszłam dopiero nazajutrz. Przez kilka następnych dni kurowałam się, starając się nie poddać przygnębieniu.

25 września. Po raz pierwszy po chorobie, która okazała się zapaleniem oskrzeli, wychodzę z bazy do obozu I. Jestem osłabiona, naszpikowana antybiotykami. Boję się podejścia i nawrotu choroby. Suche i mroźne powietrze wysusza i działa draŜniąco na błony śluzowe dróg oddechowych. Idę z Anglikami: Dougiem Scottem i Joe Taskerem. Po drodze poprawiamy mosty, czyli drewniane liny poręczowe i drabiny. W zejściu mija nas Niemiec, Gunter Harter. śegna się, schodzi na dół. Opuszcza juŜ wyprawę.

— Dlaczego, co się stało? — pytam.

— Muszę wracać do domu — odpowiada.

Nie przychodzi mi w tym momencie do głowy najprostsze wyjaśnienie, Ŝe Gunter nie wytrzymał napięcia, które od miesiąca °tCguje się z dnia na dzień. Przestał wierzyć w sukces wyprawy raz swój, a cena za wytrwanie do końca na wyprawie wydała mu - 2byt wysoka w stosunku do tego, co pozostawił w domu.

179 W obozie I Anglicy rozstawiają swój namiot. Ja zaś cahy dzień! spędzam w towarzystwie Huberta i Martina. Pełen słońca, prawje zwyczajny dzień — porządki, gotowanie. Długo rozmawiam z Martinem, który przypomina mi trochę Jasia Franczuka. JvjJ w sobie coś z Jasiowej niefrasobliwości, poczucia humoru, nonsza-lancji w stosunku do Ŝycia, polegającej na zdaniu się w duŜym stopniu na przypadek. Opowiada, między innymi o tym, jak to raz w roku — w celu „oczyszczenia" — upija się dokumentnie i wy. rzuca z siebie całą nagromadzoną agresję. Potem śpi długo, a po przebudzeniu zaczyna nowe Ŝycie.

26 września. Z obozu I wraz z Martinem i Szerpami idę do obozu II. Idę ostroŜnie, oddychając przez wełniany szalik. W Dwójce nieoczekiwanie zastaję Willego i Sigiego, którzy następnego dnia mają zamiar iść do obozu III. Z góry schodzą Hubert i Sepp —idą do bazy na odpoczynek. Zeszli równieŜ Pierre MaŜe-aud i Kurt Diemberger, który na wpół oślepł. Staram się jakoś pomóc, robiąc mu okłady z rumianku na oczy. Jego obecność w obozie II sprawia, Ŝe czuję się odpręŜona.

27 września. Wyruszam z Willym i Sigim do obozu III. Męczy mnie oddychanie, nos mam zupełnie zatkany. Przy oddychaniu ustami boli gardło. Niepokoję się. Tydzień temu doszłam tylko do poręczówek. Po półtorej godziny docieramy do początku poręczówek na ścianie Lhotse. Zakładam raki, przepakowuję plecak, dokładając zostawione tu przed tygodniem rzeczy. Idę kontrolując tempo. Przy obozie francuskim, znajdującym się 100 metrów poniŜej naszego, zatrzymałam się. Chciałam porozmawiać z Raymondem i Claudem. Okazało się, Ŝe Claude nie czuje się dobrze, widocznie zmogła go wysokość.

W obozie III, oprócz Willego i Sigiego, był takŜe Szwajcar, Robert Allenbach, który wrócił z obozu francuskiego. Georg i Hans w dalszym ciągu pracowali wyŜej przy zakładaniu poręczówek. Niestety, nie wolno było mi zostać w tym obozie, pomimo Ŝe bafdzo tego chciałam. Sigi kategorycznie kazał mi schodzie Czułam, Ŝe powinnam tu zostać, by lepiej się zaaklimatyzować, nadrobić braki powstałe podczas choroby. I tak juŜ jestem dobra, 180 iem przed wyjazdem miałam 9 mg hemoglobiny, a teraz juŜ wie 17- ^e m*010 wszystko jestem jeszcze daleko w tyle za t- legami, którzy mają wyniki w granicach 20%. Przeklinam swoją kłonność do anemii i Ŝałuję, Ŝe nie zrobiłam badań krwi dostatecz;e wcześnie. Dziś mija miesiąc od przybycia do bazy. Właściwie

nie mam powodów do rozpaczy, mimo Ŝe nie biegam po górach iak na Gasherbrumach. Tam, po sześciu tygodniach, z wejściem na szczyt, miałam w sumie 15 tysięcy metrów podejść, teraz zaledwie siedem.

28 września. Odpoczywam w obozie II. Noc była spokojna, spałam sama w duŜym namiocie.

Rano obudziłam się z przekonaniem, Ŝe wszystkiemu dam radę. Dzień pełen słońca.

W obozie III Georg i Hans odpoczywają po zakładaniu poręczówek, natomiast Willy i Sigi poszli na Przełęcz Południową, którą jako pierwsi osiągnęli tego dnia w bardzo dobrym czasie 6 godzin, bez tlenu. ZałoŜyli brakujące 300 metrów poręczówek i tego samego dnia zeszli do obozu II. Przez następne dni Szerpowie po załoŜonych poręczówkach wnosili tlen na Przełęcz Południową.

Siedząc w obozie rozmyślam nad swoja sytuacją. Dochodzę do wniosku, Ŝe zaproponowanie mi przez Herrligkoffera obowiązków drugiego zastępcy kierownika i filmowca od razu wzbudziło niechęć kolegów. Musiałabym być zupełnie inna, by uzyskać ich akceptację.

Oczekiwano bowiem ode mnie trochę ciepła i kokieterii, a takŜe pewnego podporządkowania.

Usprawiedliwiłoby to fakt, Ŝe nie jestem męŜczyzną Bez tego byłam poddawana bezlitosnemu porównywaniu ich i moich moŜliwości w górach. Musiałabym być w sposób najoczywistszy najlepsza, aby nawet ci najsłabsi nie czuli się lepsi ode mnie. „JeŜeli chcesz być partnerem — bądź, ale dźwigaj i pracuj tyle samo co my". Takie postawienie sprawy nawet bardzo by mi odpowiadało, przyjęłabym je bez najmniejszego sprzeciwu, gdyby nie towarzyszący temu nastrój — niechętny, czasem wręcz wrogi. Zobaczymy czy wygrasz."

181 Ani śladu serdeczności, czy choćby obowiązkowego koleŜeń, stwa, brak zrozumienia i tolerancji. Taki nastrój towarzyszył ^ w obozie II, gdy znajdowałam się tam z pretendentami do wejścj, szczytowego, tymi najsilniejszymi. Gesty serdeczne i koleŜeńskie okazywali mi tylko ci, którzy nie naleŜeli do ścisłej czołówki Gdyby nie oni i Kurt Diemberger, Ŝycie na wyprawie byłoby d|a mnie nie do zniesienia. Kurt, z racji wieku i doświadczenia, nicze. mu się juŜ nie dziwił i radził mi robić to samo.

Z ponurych rozmyślań wyrwał mnie niezwykły widok — jakiś Ŝółto upierzony ptaszek przysiadł na menaŜce Roberta, potem bez strachu przespacerował się po jego głowie i niespiesznie odleciał...

29 wrzes'nia. Do obozu III podchodzę z Robertem oraz Bern- ''¦ dem. Będę filmować, wychodzę więc trochę wcześniej. Biorę kamerę i dziesięć kaset. Doganiają mnie przy poręczówkach, kiedy przepakowuję plecak. Jest zimno i wieje silny wiatr. Nieopatrznie powiedziałam: — Przy takim mrozie trudno filmować.

Zapamiętali to i nie darowali mi chwili słabości Jak się okazało, kaŜdy mój krok i kaŜde słowo jest komentowane, najczęściej niepochlebnie.

Podchodzi mi się fatalnie. MoŜe to jeszcze daje znać o sobie anemia, a moŜe pozostałość zapalenia oskrzeli i działanie antybiotyków. Nocujemy w obozie.

30 wrzes'nia. Nieoczekiwanie dla siebie samej schodzę do obozu II. Robert i Bernd zdecydowali się wcześniej na zejście, bo pogoda popsuła się trochę — wiało i pada drobny śnieg. Do dziewiątej czekałam na kontakt radiotelefoniczny. Dowiedziałam się, Ŝe tego dnia nikt nie będzie podchodził do góry, a ja mam zejść, zabierając jednocześnie maski tlenowe.

PrzecieŜ je tu wniosłam! Tak, ale maski trzeba znieść, by Szerpowie mogli je sobie dopasować.

Pamiętając wciąŜ o swoich niedostatkach aklimatyzacyjnych, chciałam iść do góry, do obozu francuskiego, a potem na Przełęcz Południową. Nie mogłam więc od razu pogodzić się z koniecznością schodzenia. Poczekałam do południa, chcąc jak najdłuŜej byc

182 Pogoda piękna, słonecznie i bezwietrznie, chociaŜ rano saia}0 Trzeba jednak schodzić.

Szybko idę w stronę poręczówek, ale na połogiej części zasto-owała mnie mgła i brak śladów.

Widoczność jest ograniczona do kilkunastu metrów. Kijkiem narciarskim wyszukuję zasypany ślad wydeptanej ścieŜki. Po godzinie mordęgi dotarłam do obozu. Kucharz Mingma podszedł do mnie, pomógł zdjąć plecak, podał kubek gorącej herbaty oraz zupę. JakŜe odwykłam od takich aestów! Koledzy siedzieli w namiotach, Ŝaden nawet nosa nie wychylił na powitanie.

Godzinę później — awantura! Komentowano właśnie fakt, Ŝe nie filmowałam w czasie podejścia do obozu III. Robert z Bern-dem donieśli o tym Sigiemu, a ten wraz z Seppem napadł na mnie nie dobierając słów: — Jesteś niczym, taka mała, a nie wielka Wanda! — słyszę.

Jest to chyba stres wynikający z zagroŜenia, przeradzający się w agresję, chęć udowodnienia sobie i mnie, Ŝe jestem niczym.

W późniejszej rozmowie na ten temat przyjazny mi Martin powiedział, Ŝe dziewięciu spośród dziesięciu Ŝonatych uczestników wyprawy bije swoje Ŝony, jeśli są nieposłuszne...

Wieczorem zaszyłam się w namiocie. Zaczęło wiać. Namiot trząsł się i rwał z uwięzi.

Wzięłam proszek nasenny i obudziłam się dopiero rano. Wiało jeszcze gorzej. Ściany namiotu wygięły się pod cięŜarem świeŜego śniegu. Około dziesiątej zmobilizowałam się do wyjścia ze śpiwora i ubrałam się. Musiałam odkopać namiot. Po śniadaniu poszłam do odległego o 1000 metrów obozu francuskiego, skąd przez radiotelefon przekazałam prośbę do Herrligkoftera o moŜliwości kontaktu z nim poza ustalonymi godzinami. Wiedziałam, Ŝe nie wytrzymam tego wszystkiego dłuŜej. Nie czułam się na siłach, ani nie widziałam sensu pójścia z tymi ludźmi ao góry. Wrogość, tak wyraźnie ujawniana, zabrałaby mi chęć do walki o górę, a moŜe nawet chęć walki o Ŝycie.

O 14 udało mi się niepostrzeŜenie zabrać radiotelefon z na-1Qtu Sigiego i porozmawiać z Herrligkofferem. Powiedziałam: 183 by moim partnerem w atakf s ^^ L «L ProPon _ Tymczasem mój problem 2?.^^ Koniec z Ŝartami! Nie mogę iść z^^n*"16^'tylko H namiocik chroni przed nieprzyjaznym światem. Czytam, słucham y moim partnerem w ataku szczvtowvm h„ł cJ?0?;. ProP°nu|f Beethovena z taśmy magnetofonowej i zapominam, gdzie jestem.

Tylko niekiedy łoskot lawiny przywraca mi poczucie rzeczyc^u a^zyiowym był Szerpa Mingma. , Tymczasem mój problem rozwiązała pogoda.

Prognoza i, najbliŜsze trzy dni była zła. Po południu zarówno Francuzi, jl i Niemcy postanowili wycofać z obozów większość alpinistóu i Szerpów. Rozpoczął się exodus do bazy. Prawie trzydziestu luda w obłąkanym tempie, walcząc ze śniegiem i wiatrem, mgłą i cieni nością, dotarło wieczorem do bazy. Nie wiem, czemu nalej zawdzięczać, Ŝe obyło się bez wypadku. Nikt nie wpadł do szczej liny, choć prawie wszyscy biegli nie związani.

Zaczęliśmy schodzie do bazy o piątej po południu. Zmrok zapadł po ósmej. Caią godzinę błądziliśmy po lodowcu bez latarek. KaŜdy biegł myśląc tylko o sobie, nie oglądając się na innych. Czułam euforyczni radość, Ŝe biegnę równie szybko i Ŝe nie boję się.

W bazie powitał mnie Kurt i swoją obecnością wszystko odmienił. JuŜ nie czułam się skrzywdzona przez innych, wszystko nabrało właściwych proporcji. A to tylko dzięki temu, Ŝe Kurt byt po prostu Ŝyczliwy. I w tym momencie ucieszyłam się, Ŝe pogoda załamała się, Ŝe w górze pozostali ci wciąŜ mi niechętni — Sigi, Hubert, Sepp i Georg, a ja jestem wśród ludzi, z którymi znajduję wspólny język i będę wreszcie mogła zachowywać się normalnie.

— Kurt, jak to się dzieje? PrzecieŜ ci na górze to najmocniejsi. Tacy nie powinni odczuwać jakiegokolwiek zagroŜenia z mojej strony. Znają swoją wartość i nie mają poczucia niŜszości.

Nie jestem dla nich konkurentką. Wydawało mi się, Ŝe tylko słabsi wspinacze, niepewni swych umiejętności, skłonni są widzieć w innych konkurentów, zwalczać ich i utrącać.

—Tu nie o to chodzi. Myślę, Ŝe na stosunku kolegów do ciebie zawaŜył fakt, Ŝe HerrligkofFer ustawił cię na stanowisku zastępcy kierownika. NiewaŜne, Ŝe drugiego. Który z naszych kolegów, nawet ja, byłby zachwycony, gdyby w górach miała nitu kierować kobieta?

2 października. Baza. Cały dzień nic nie robię, wysuszyła"1 jedynie rzeczy. Odpoczywam.

Uczucie ulgi, nastrój domu. Maleńki 184 wistościWieczorem odwiedziłam Anglików. JakŜe są inni od Niemców!

Tego samego dnia z bazy wyruszył do ataku szczytowego nierwszy zespół, w którym są Pierre Mazeaud, Hubert Hillmaier i Kurt Diemberger.

3 października. WciąŜ baza. Pogoda wspaniała. Robię wielkie pranie, myję głowę polewając wodą z menaŜki. Bieliznę i włosy suszę na słońcu.

Prawie cały dzień trwały z Herrligkofferm dyskusje na temat Lhotse. Chciał, by jakiś zespół wchodził równolegle na ten szczyt. Zaproponował nawet skład tego zespołu: Willy, Bernd, Robert i ja. śadne z nas nie chciało zgodzić się na ten plan. Zgoda oznaczałaby rezygnację z Mount Everestu. Karl gdyby mógł, zmusiłby nas do tego, ale podpisaliśmy umowę uczestnictwa w wyprawie na Mount Everest, a nie na Lhotse. Kierownik wyprawy być moŜe ma rację, chcąc wykorzystać szansę zdobycia w jednej wyprawie dwóch szczytów ośmiotysięcznych. Jednak dla nas Lhotse to za mało. Wolimy najpierw spróbować z Everestem, dopiero później pomyśleć ewentualnie o Lhotse.

Karl decyduje się wyznaczyć pierwszy zespół do ataku szczytowego na Everest. Jest w nim oczywiście Sepp Mack, Hans Engl, Sigi Hupfauer i Georg Ritter.

Na temat udziału Roberta Allenbacha w pierwszym zespole szczytowym Karl niezbyt jasno się wypowiada. ToteŜ Robert nie bardzo wie, czy dochodzić do grupy czekającej w obozie II, czy Pozostać w bazie.

Willy Klimek, który 28 września wraz z Sigim wszedł na Przeocz Południową, był pewnym punktem pierwszego zespołu, ale w bazie zmogła go choroba i gorączkuje.

Czuję, Ŝe w obozie II będą podejmowane decyzje dotyczące teku szczytowego. Chcemy w tym uczestniczyć, ale nie mamy 185 "S s***- ¦ ---------------szkicować plan akcji. Ale jak w obecnej s^Tac i mo ---------------o~ wac ataki kolejnych zespołów szczytowych nr ?* ZapIan°: oracuje dla mnie, odpoczywam psychicznie i nabieram sił. Niepo zaopatrujących Przełęcz PołudnioJ* ; LJrŹ m°7 2esP°^ Le się tylko o tych, którzy są powyŜej bazy. Śnieg odciął zespoh y ^^yiowycn oraz ruchy zespo zaopatrujących Przełęcz Południową i obóz III w tlen? Rysuj, wykresy kilku wariantów akcji, które pokazuję kolegom. Roben prosi, by dać mu taki wykres, zabierze go ze sobą do góry. Posta. nawia bowiem wyjść z Walterami do obozu I, a następnie dołączyć do pierwszego zespołu szczytowego.

— Martin, znów przygotowałam „czerwoną płachtę"! Właśnie wysłałam plan akcji Sigiemu do obozu II. MoŜe to podziałać bardziej draŜniąco, niŜ to wszystko, co działo się dotychczas.

— Nie przejmuj się! Byki są zmęczone. Jak widziałaś — te w bazie jakoś nie reagowały.

Siedzieliśmy przy ognisku długo rozmawiając o wszystkim i o niczym, wpatrzeni w ogień.

Ognisko w bazie jest czymś najwspanialszym, bo przypomina chwile spędzone w Skałkach.

Zapomi-j nam, Ŝe jestem w bazie pod Everestem, choć nie zapominam, Ŝe Everest jeszcze przed nami...

4 października. Robert z Walterami wychodzi do góry. Chcę wyjść po nich następnego dnia.

Pobyt w bazie dłuŜszy niŜ trzy dni to za wiele. Trzy dni to niezbędne minimum, by wypocząć.

Pogoda znów pogarsza się, pada śnieg. Moje rzeczy rozwieszone są na linach między namiotami na pewno nie wyschną. Jestem niewyspana, gdyŜ do trzeciej nad ranem kreśliłam plany róŜnych ataków szczytowych i ruchów poszczególnych zespołów. Mimo Ŝe pogoda załamuje się równieŜ w górze, pierwszy zespół szczytowy wychodzi z obozu II do III. Niebo jest całkowicie zachmurzone, ale Hubert sądzi, Ŝe to chwilowe.

Noc z 4 na 5 października wyjaśnia sytuację. Całą noc syp'e śnieg, napadało go aŜ metr. W tej sytuacji przejście z obozu III -j trawersem przez flankę Lhotse w stronę śebra Genewczyków -Ą stało się niemoŜliwe. Zbyt duŜe jest niebezpieczeństwo lawin-Postanawiają zejść z powrotem do obozu II. 186 5 października. Tym razem — brodząc po pas w śniegu — dza 7 godzin. W dalszym ciągu pozostaję w bazie. Niepogoda cuie dla mnie, odpoczywam psychicznie i nabieram sił. Niepol- e się tylko o tych, którzy są powyŜej bazy. Śnieg odciął zespoły obozach. Ci, którzy zeszli z obozu III, siedzą w obozie II bez moŜliwości pójścia w górę lub w dół. Nawet przejście z obozu I do U jest niemoŜliwe. Karl zanotował, Ŝe w bazie spadło 80 cm, w obozie I, Kotle Zachodnim i w obozie II — ponad metr śniegu.

Wiadomości o sytuacji na górze są przekazywane przez radiotelefon, ale w tych warunkach trudno uzyskać łączność. Na górze brak masek, trzeba je posłać moŜliwie najszybciej. Muszą być do dyspozycji, gdy tylko poprawi się pogoda. W górze, oprócz pierwszego zespołu szturmowego, są równieŜ Walterowie i Robert. Trójka ta postanawia przetorować drogę między obozem II i I. Sepp zjeŜdŜa na nartach. Bez przeszkód docierają do obozu I, nazajutrz mają zejść do bazy. Chcąc ułatwić im przejście, przynajmniej ostatniego odcinka i pomóc znaleźć bazę, wyruszają naprzeciw: Willy Klimek, Bernd Kullmann, Hubert Wehrs, Helmut Daum, Martin Ring i ja. Mimo naszych najlepszych chęci nie spotykamy się. Dochodzimy do miejsca, w którym przedtem była drabina. Nie ma po niej śladu, widocznie wpadła do szczeliny, która nagle się rozwarła. Jest tylko poręczówka, łącząca dwa brzegi szczeliny. Nie szukamy juŜ obejść. Czekamy jakiś czas, ale nie widać schodzących. Sądzimy, Ŝe zrezygnowali, gdyŜ zbliŜa się wieczór. Po własnych śladach wracamy do bazy. Tamci jednak obejściem przez dość niebezpieczny teren znajdują dojście do przetorowanej przez nas ścieŜki i wieczorem docierają do bazy.

8 października. Zaświeciło słońce, ale jest zimno. Na górze Wleje silny wiatr. Wczesnym rankiem Sepp Mack wychodzi do =0ry z maskami, towarzyszyć mu będzie Sepp Walter, który obala S1^ ° zonC pozostawioną w obozie I. Śmieszy mnie ta troskli,c i choć nie zamieniłabym się z Mariannę nigdy w Ŝyciu, jednak . cn? Jej zazdroszczę. Mariannę na tej wyprawie nie podjęła neJ inicjatywy, nie zabrała głosu w dyskusjach. Robił to za nią 187 mąŜ. I pewnie dlatego jej obecność była pobłaŜliwie tolerowana przez kolegów. PoniewaŜ nie była zdolna do samodzielnego poruszania się nawet na lodowcu, nie była dla nich rywalką.

W ten dzień pogody, kiedy silnie wiejący wiatr sprasował śnieg na zboczach Lhotse, niezmordowani Pierre, Kurt i Hubert wyruszają z obozu II do III. Podejmują drugi atak szczytowy. Wprost z obozu III zamierzają iść na Przełęcz Południową, a z niej, po biwaku, na szczyt.

W dalszym ciągu jestem w bazie. Przygotowuję się do wyjścia następnego dnia z Berndem, Robertem i Willym. Projekty Karla dotyczące Lhotse upadają. Powstaje natomiast inny plan: pierwszy niemiecki zespół czteroosobowy będzie atakował Mount Everest, drugi zaś, siedmioosobowy, wesprze ich. W skład drugiego zespołu wchodzi nasza czwórka oraz Walterowie i Helmut Daum. Od razu mamy zastrzeŜenia do ostatniej trójki, gdyŜ ich umiejętności odbiegają od naszych.

Trwają rozmowy między obozem II a bazą. Co znajduje się w obozie IV na Przełęczy Południowej? Obóz ten jest decydujący dla wyprawy. Od liczby butli tlenowych i namiotów znajdujących się tam zaleŜy bowiem liczba osób mogących wejść na szczyt. Początkowo Karl przewiduje cztery butle na osobę, potem okazało się, Ŝe wystarczą trzy, łącznie z tlenem do spania w noc.

Nieustannie utrzymujemy kontakt z górnym obozem i próbujemy przymierzyć się do ich sytuacji, wyliczyć w jaki sposób i jakimi siłami uda się zapewnić tlen dla kaŜdego, kto będzie zdobywał szczyt. Liczba pretendentów do szczytu zmalała o trzy osoby. Pierwszy opuścił wyprawę Gunter Harter, z nim jego przyjaciel Hans Kirchberger, a następnie Jórg F. Daum, który obraził się o głupstwo i wyjechał. Pozostała więc dwunastka.

Powoli nawiązuję kontakt z tymi, którzy pozostali w bazie. Epicentrum niechęci znajduje się gdzie indziej. Nie „poszturchiwana psychicznie" potrafię zainteresować się innymi: troszczę się o chorego Willego, zauwaŜam cierpienie Karla, którego migrena dopada kilka razy dziennie, zaczynam dostrzegać problemy kole188 ów Jest t0 m°Ŝnwe tylko wówczas, kiedy nie muszę bronić się przed ich agresją.

9 października. Wyruszamy z bazy do obozu I. Pogoda dobra, świeci słońce. Nasza czwórka miała wyruszyć z Helmutem Daumem, aby później z Walterami, koczującymi w obozie II, iść w stronę szczytu. Rano okazało się, Ŝe Helmut rezygnuje — jest zmęczony źle przespaną nocą. Tak więc zostajemy we czwórkę: Robert, Bernd, Willy i ja. Po raz pierwszy czeka nas wspólne podejście.

Tylko na początku wyprawy chodziliśmy po lodowcu związani liną, potem jak kto chciał i kiedy chciał. Jedynie Kurt zachowywał rozsądek. Bo właśnie na uskoku lodowca Khumbu wydarzyła się większość wypadków pod Everestem. Ruchomy, uszczeliniony lodowiec pochłonął wiele ofiar. Ale nas rozzuchwaliło szczęście, podczas naszej działalności nie zdarzył się Ŝaden wypadek na lodowcu. I tym razem nie byliśmy związani, ale uwaŜaliśmy na siebie. W pewnym momencie wpadłam jedną nogą w szczelinę. Bernd, będący najbliŜej, podał mi natychmiast kijek narciarski i pomógł wydostać się. Nie byłam juŜ sama, czułam przynaleŜność do akceptującej mnie grupy. Nie związaliśmy się nawet wówczas, gdy okazało się. Ŝe nie ma dalej szlaku. Ślad obu Seppów — Macka i Waltera — kończył się w olbrzymim rumowisku lodu, a nasza droga, przecięta szczeliną dziesięciometrowej szerokości z przerzuconą przez nią drabiną, przestała istnieć. Drabina zwisała w absurdalnym miejscu, na brzegu szczeliny. Rumowisko minęliśmy obojętnie, jakby było całkowicie bezpieczne.

Wyjście z niego okazało się jednak ryzykowne, bowiem na drugą stronę moŜna było przedostać się tylko przez niepewnie wyglądający most śnieŜny. Byliśmy niepoprawni, nie wyciągnęliśmy liny z plecaka. Chyba jednak zobojętnieliśmy na niebezpieczeństwo.

Lodowiec oglądaliśmy juŜ sześć tygodni i przestał nas straszyć, choć nadal był niebezpieczny.

Tego dnia między obozem III a Przełęczą Południową mają miejsce dramatyczne wydarzenia.

Pierre, Kurt i Hubert idą na Przełęcz wraz z Szerpami, którzy niosą butle tlenowe, namiot, 189 jedzenie i paliwo. Muszą od nowa torować szlak. Przed Przełęczą Szerpowie zastrajkowali: — Za duŜo wiatru, sahib\ Nie pomagają namowy i obietnice dodatkowych pieniędzy — Szerpowie nie chcą iść dalej.

Ale pierwszy zespół szturmowy, mimo wszystko, postanawia dotrzeć na Przełęcz, choć wiadomo, Ŝe w tych warunkach bardzo trudno będzie rozstawić namiot. Im wyŜej, tym wiatr silniejszy.

Na Przełęczy Południowej szaleje huraganowy wiatr. W tumanach śnieŜnego pyłu nie mogą znaleźć depozytu pozostawionego wcześniej przez Szerpów, nie mają śpiworów i jedzenia.

Próbują rozstawić namiot w pobliŜu ogromnego kamienia — na samej krawędzi Przełęczy.

Udaje im się to dopiero po dwóch godzinach szarpaniny. Wiatr wzmaga się. O siedemnastej

decydują się zejść do obozu III. Jest on przepełniony, bowiem tego dnia doszli tu Sigi, Sepp, Hans i Georg — pierwszy niemiecki zespół szczytowy, oraz Szerpowie niosący 22 butle tlenowe na Przełęcz. Namiotów jest tylko cztery, toteŜ wszyscy spędzają fatalną noc.

10 października. Bernd, Robert, Willy i ja idziemy z obozu I do II. Obawialiśmy się głębokiego śniegu, jednak wiatr i słońce tak go sprasowały, Ŝe prawie nie zapadamy się.

Mijamy obóz Anglików. Od strony Nuptse zmierzają ku nam trzy postacie. Domyślamy się, Ŝe to wraca zespół angielski, rezygnując z poprowadzenia nowej drogi filarem Nuptse.

Zatrzymujemy się. Mamy dla nich pocztę. Utytłani w śniegu, wyczerpani, siądą potem w słońcu i niecierpliwie rozerwą koperty przynoszące wiadomości z domu.

Dochodzimy do namiotów francuskich, przed którymi siedzą Kurt i Pierre. Są nie do poznania. Pierre, prawie nieruchomy, wystawia ku słońcu twarz wysmarowaną białą, ochronną maścią. Z trudnością odpowiada na nasze powitanie. Ma ściągniętą odmroŜeniami i oparzeniami skórę oraz popękane usta. Zszedł dopiero co z obozuJII, jest wyczerpany walką o Przełęcz Południową. W tej chwili rozwaŜa szanse wyprawy, chyba nikłe z przyczyny szalejącego wiatru. Słońce i spokój w obozie nie poprawiają jednak naszego nastroju.

190 W obozie II czeka mnie niemiła niespodzianka. Spotykamy • rwszy zespól szczytowy, który zszedł z obozu III. Razem jest s w dwójce juŜ 14 osób. W tym kilka, których ze względu na wói psychiczny komfort wolałabym tu nie spotkać. W obozie anuje chaos. Z gotowaniem są kłopoty, gdyŜ kucharz Mingma — specjalnie wyekspediowany do tego obozu — źle znosi wysokość i nie podejmuje się gotowania.

W moim namiocie drzemie Kurt — przemarznięty, przewiany wiatrem, zmęczony. Ja równieŜ drzemię do osiemnastej, gdyŜ nie bardzo chce mi się siedzieć w „Manszaftcelcie", czyli namiocie jadalnym. Dopiero głód zmusił mnie do działania. Koledzy dawno juŜ zjedli kolację. Dobrałam się więc do jakiejś miski z suchymi płatkami. I wtedy Sigi ze złością powiedział: — Zapytaj najpierw, czyje to, a nie bierz sama!

Jestem juŜ trochę uodporniona, więc się nie przejmuję jego słowami. W końcu ugotowałam coś dla siebie i Kurta.

11 października. Zupełnie przez przypadek nasza grupa, wypoczęta i gotowa do wymarszu, staje się pierwszą grupą szczytową. Wyruszamy do obozu III, gdzie mamy rozstawić nowy namiot. Te, które tam są, zostały zasypane śniegiem i nie wszystkie nadają się do uŜytku.

Podchodziłam prawie cztery i pół godziny. Znów mam trudności z oddychaniem na ostatnich metrach. Niedobrze. WciąŜ za wolno idę. Odkopywanie namiotów ze śniegu i rozstawianie nowych zajęło nam całe popołudnie. Później przywlekli się Walterowie, którzy mieli spać w nowym namiocie. W nocy zerwała się wichura i moją „Turnię II" zasypała śniegiem aŜ po kalenicę. Rano Walterowie mieli dosyć. Mariannę, mimo środków nasennych, nie sPała całą noc. Postanawiają zejść niŜej. Schodzi równieŜ Robert, przekonany, Ŝe to juŜ koniec wyprawy.

W tamtych dniach obóz III wydawał się jeszcze bardziej rzywarty do ściany Lhotse. Przebywaliśmy oddzielnie w swoich "amiotach, prawie nie kontaktując się ze sobą. Widywaliśmy się " ko w ciągu dnia przy pracy, bo posiłki równieŜ jadaliśmy osob191 no. Choć namioty były od siebie oddalone o kilka metrów, podczas zadymki stawały się niewidoczne.

12 października. Dzień wydarzeń brzemiennych w skutki. Willy, Bernd i ja przebywamy nadal w obozie III. Tego dnia, zgodnie z planem, wszyscy Szerpowie z obozu II mieli podejść do obozu III i iść dalej na Przełęcz Południowa, wynosząc brakujące butle tlenowe i

wyposaŜenie obozu IV. Między nimi miała iść trójka — Mingma, Ang Dorje i Ang Cami — która miała wnieść na Przełęcz osobiste wyposaŜenie wspinaczkowe i ubezpieczać nasz atak szczytowy.

Czekamy więc na nich. Kiedy się pojawili, z rozmowy w kiepskim angielskim zrozumiałam, Ŝe nie mają zamiaru iść na Przełęcz, poniewaŜ pogoda nie rokuje nadziei na wejście.

Natomiast Willy, jak się później okazało, był przekonany, Ŝe trójka najsilniejszych Szerpów, mimo złej pogody, pójdzie na Przełęcz, gdy tylko do swego prywatnego wyposaŜenia dopakują trochę jedzenia i paliwa, nie biorąc jednak namiotu. Niestety, nie skonfrontowaliśmy naszych informacji i rozeszliśmy się do namiotów.

Tego dnia w obozie II Hubert Hillmaier otrzymał przez radiotelefon wiadomość: Szerpowie dotarli na Przełęcz, rozstawili namioty i będą nocować. Herrligkoffer z kolei dowiedział się, Ŝe Szerpowie z własnej inicjatywy weszli na Przełęcz. Wiadomości te podziałały mobilizująco na pierwsze zespoły szczytowe, czekające w obozie II. Na mnie nie, bo nic o tym wszystkim nie wiedziałam. Radiotelefon jest w namiocie Willego i z bazą rozmawia wyłącznie on. Dopiero później dowiedziałam się, Ŝe Szerpowie doszli jednak na Przełęcz.

Przez dwie godziny rozstawiali namiot, w którym zamierzali spędzić noc.

W bazie Herrligkoffer otrzymuje radiowy komunikat o przewidywanej poprawie pogody na najbliŜsze kilka dni. Prędkość wiatru nie przekroczy 80 km na godzinę. Po tym krótkim rozpogodzeniu nadejdzie zima, a z nią zawieje i burze śnieŜne. Wiadomość o poprawie pogody Karl przekazuje do obozu II i decyduje się wysłać z niego najsilniejszy zespół — Hansa i Seppa — do ataku 192 Cho Oyu 8153 m Widok z drogi na Cho Oyu, na horyzoncie Shisha Pangma Tablica pamiątkowa Haliny Kriiger-Syrokomskiej szczytowego. W tym samym czasie Hubert wraz z Pierre'em i Kur-tem równieŜ zamierzają wyruszyć.

Herrligkoffer, stawiając na pierwszą dwójkę, postanawia odwołać nas z obozu III do II. Ale decyzję tę przekazuje nie nam bezpośrednio, a przez kolegów z obozu II. Karl uwaŜa, Ŝe nie wykorzystaliśmy z Willym swojej szansy, pozostając w obozie, podczas gdy Szerpowie zdecydowali się pójść na Przełęcz.

I tak zaczęło się coś dziać poza mną. Na tej wyprawie bardzo często nie wiedziałam, co zostało postanowione lub co się będzie działo, czy to z racji trudności językowych, czy teŜ dlatego, Ŝe znalazłam się poza obiegiem informacji. Tak było i teraz. Nie wiedziałam, Ŝe Szerpowie osiągnęli Przełęcz, Ŝe prognoza na najbliŜsze dni jest dobra, Ŝe decyzją Herrligkoffera zostaliśmy z Willym wycofani, a do góry zostali wysłani Hans i Sepp. Spałam więc spokojnie w namiocie, który łopotał i zrywał się z uwięzi, nim nad ranem nie uspokoił się pod cięŜarem zasypującego go śniegu.

13 października. Rano wyglądamy Szerpów mających iść z ładunkami na Przełęcz.

Przychodzą, tyle Ŝe w niespodziewanym towarzystwie — są z nimi Sepp i Hans oraz Pierre, Kurt i Hubert. Sepp przekazuje polecenie Karla: — Z powodu niepewnej pogody cała wyprawa pracuje teraz na nas, wy natomiast musicie zejść na dół.

Jest to dla mnie i Willego kompletne zaskoczenie. Do tego jeszcze decyzja Karla przekazana przez Seppa — mojego antagonistę — jest dla mnie podwójnie nieprzyjemna.

Willy szybko pakuje swoje rzeczy. Wyraźnie widać, Ŝe jest wytrącony z równowagi. W zwykłych warunkach jest spokojny, łagodny, podporządkowujący się wszelkim poleceniom, „dobra dusza" wyprawy. Jeszcze trochę go buntuję, poniewaŜ na Przełęcz idzie wielu Szerpów, powinien dołączyć się do dwójki szturmowej. Willy waha się, w końcu jednak

poddaje się i schodzi. Ja rezygnuję °d razu. Nie chcę wchodzić na szczyt z ludźmi niechętnymi i wrogimi. Z Ŝalem patrzę na grupę podchodzącą na Przełęcz.

Kurt, Hubert i Sepp idą uŜywając tlenu. Tego dnia muszą zrobić 1500 metrów podejścia, więc chcą oszczędzić siły na 193 następny dzień. Zazdroszczę im, a poniewaŜ nic nie wiem o nr?P widywanej poprawie pogody, moja zazdrość jest połączona z nie' pokojem i niepewnością o ich los. Co przyniesie kolejny ataS Jestem przekonana, Ŝe podjęli ryzykancką próbę, zdeterminowani dotychczasowymi niepowodzeniami. Czuję się trochę oszukana tym bardziej, ze nie mam pewności, czy jest to rzeczywiście decv zja Karla, czy moich kolegów z obozu II. Im tymczasem wcale nie jest łatwo. Hubert dzień trzeciej ju, próby ataku szczytowego tak wspomina: Był 13 października i na domiar wszystkiego - piątek Wprawdzie zdecydowałem się iść, ale byłem pełen złych przeczuć Podczas podejścia do obozu IV wciąŜ oczekiwałem czegoś niedob rego. Na wysokości 7600 metrów następuje to oczekiwane. Spoty', kam Szerpów schodzących z Przełęczy. Przemarznięci, ledwo mówią. W górze huraganowy północny wiatr porwał jeden namiot. Wyprawa moŜe się juŜ poddać. Według nich na szczyt nie wejdziemy.

Ta hiobowa wieść mnie nie zdziwiła, podświadomie obawiałem się tego cały czas. Ale próbuję dogadać się z Szerpami by poszli z nami na Przełęcz. Daremnie, w dodatku pięciu naszych Szerpów w czasie tego spotkania równieŜ podejmuje decyzje powrotu. Zostawiają wszystkie ładunki i Ŝadne próby zatrzymania ich me skutkują. Pozostaje z nami tylko jeden Szerpa, zwany Milton Boy, który przyjaźni się z Pierre 'em...

Alpiniści pakują do swych plecaków pozostawione przez Szerpów ładunki, gdyŜ nie są pewni, czy na Przełęczy zastaną złoŜony wcześniej depozyt. Hubert dobrze pamięta, Ŝe podczas drugiego ataku szczytowego nie mogli go odnaleźć. Dochodzą na Przełęcz. Hubert i Sepp naprawiają podarty namiot, a po przyjściu całej grupy gotują herbatę. Huragan przybiera na sile W międzyczasie rozstawił, drugi namiot. Zajęło im to dwie godziny Lokują się w namiotach: w jednym - Kurt, Pierre, Hubert i Hilton Boy w drugim - Hans i Sepp. Namioty łopoczą niczym Ŝagle na wietrze. Tej nocy nikt nie będzie mógł spać.

Tymczasem jestem z Willym w obozie II. WciąŜ nic nie wiemy o spodziewanej dobrej pogodzie. Mówię do Willego, Ŝe nie mam 194 ochoty rezygnować tak szybko. W obozie panuje nastrój rezygnacji i odwrotu. Złości mnie to trochę. PrzecieŜ w górze jest juŜ ;eden zespół, nie moŜna więc tak łatwo poddawać się.

RozwaŜam jnoŜliwość wejścia na Lhotse — na zboczach i w kuluarze nie powinno tak wiać, jak na grani Everestu. Willy zgadza się pójść ze mną. Jeszcze tego dnia próbujemy ustalić, co będzie nam potrzebne. Jeden Szerpa pójdzie z nami do szczytu, drugi weźmie dodatkowe ładunki. Rezygnujemy z zakładania lin poręczowych powyŜej obozu III i zabieramy tylko lekki namiot, poŜyczony od Walterów, którzy ostatecznie postanowili wycofać się z dalszej akcji i zejść do bazy.

Sigi patrzy na nasze przygotowania niechętnie. Jakby chcąc nas zdemobilizować oświadcza, Ŝe on zdecydował się wycofać. Twierdzi, Ŝe chce tylko zaczekać na wiadomość z Przełęczy Południowej, a potem zejdzie do bazy. Nie dziwi mnie to — prawie dwa tygodnie działa bez odpoczynku. Po przedstawieniu mu naszych planów w pierwszej chwili powiedział, Ŝe nie ma mowy o Lhotse. Dopiero rozmowa radiotelefoniczna z Karlem zmusiła go do akceptacji naszego projektu.

14 października. Pogoda słoneczna i wiatr stał się jakby słabszy. Nie widać białego pióropusza śniegu na grani. Przygotowania do wyjścia na Lhotse są krótkie. Pakujemy niezbędne rzeczy. Mimo Ŝe poprzedniego dnia zeszliśmy z obozu III, postanawiamy jeszcze dzisiaj wrócić do niego, by następnego dnia nie dzieliła nas zbyt duŜa róŜnica wysokości. Nie

chcę podchodzić jednego dnia więcej niŜ 1000 metrów, zwłaszcza, Ŝe powyŜej obozu III trzeba będzie torować szlak w głębokim śniegu. W takich warunkach nawet tlen niewiele pomoŜe.

Do podnóŜa kuluaru Lhotse wyruszymy następnego dnia juŜ .,na cięŜko". Będziemy nieść po jednej butli tlenowej i osobisty sPrzęt. Biwak załoŜymy moŜliwie blisko kuluaru. Nasi Szerpowie, jak ustaliliśmy, wyruszą z obozu III nazajutrz i dogonią nas między obozem III a biwakiem.

PoniewaŜ na tym odcinku zamierzamy juŜ iść z tlenem, Potrzebne są nam maski. Szukam ich z Willym. Okazuje się jednak, w 195 Ŝe wszystkie zostały zabrane przez pierwszy zespół, w obozie zaś pozostały tylko trzy maski Szerpów. Na szczęście nie zamierzają oni korzystać z nich przy podejściu na Przełęcz, a po dojściu na nią wykorzystają te, które tam są. Dostaję więc od sirdara dwie maski.

Nagle następuje kolejne spięcie z Sigim. Okazuje się, Ŝe wcale nie zamierza schodzić do bazy. Pieniąc się ze złości wymyśla nam, Ŝe zabieramy maski myśląc tylko o sobie, a tymczasem on z Robertem zamierza następnego dnia wyjść na Przełęcz w ślad za pierwszą dwójką szczytową! Jestem tym oświadczeniem zdumiona. Podczas ostrej wymiany zdań sytuacja się wyjaśnia. Są maski dla wszystkich. Dyskusja okazała się niepotrzebna, ale raz jeszcze ujawniła całą niechęć, bliską nienawiści, jaką Sigi Ŝywi wobec mnie. UŜywa takich argumentów, które według niego powinny mnie najbardziej dotknąć.

— To są polskie metody! — krzyczy.

Nie sądziłam, Ŝe potrafię czuć pogardę dla drugiego człowieka, a jednak nie uniknęłam tego.

Pogarda stanowi dla mnie słaby szaniec, nie czuję się za nim bezpieczna.

Około piętnastej z ulgą opuszczam z Willym obóz. Niespodziewanie dobrze mi się podchodzi. Nareszcie „złapałam" aklimatyzację. Po trzech godzinach jesteśmy w obozie III. Pogoda wspaniała, wiatr przy podejściu ustał całkowicie. Po raz pierwszy widzę taką południową ścianę Everestu — oświetloną słońcem, pozbawioną śniegu, grającą wszystkimi odcieniami brązu, od ciemnego do jasnozłotego z połyskiem czerwieni.

Przy podchodzeniu do obozu III spotykamy zbiegającego z góry Szerpę. Nie bardzo moŜemy się z nim dogadać, ale chyba mówi, Ŝe Mount Everest został zdobyty! W obozie III jest radiotelefon, jednak nie udaje nam się nawiązać kontaktu z Przełęczą. Zespcjł, który osiągnął szczyt, nie zszedł jeszcze na Przełęcz Południową. A tego dnia wyprawa rzeczywiście odnosi pierwszy sukces.

Z późniejszych relacji dowiedzieliśmy się, Ŝe nikt z tych, którzy spali na Przełęczy poprzedniej nocy, nie spodziewał się, Ŝe następnego dnia będą zdobywcami. Nad ranem dociera do ich 196 świadomości, Ŝe są pod szczytem Everestu, a wiatr nareszcie uspokoił się. Trzeba wstać, gotować śniadanie. KaŜdy z nich powtarza. Tak, tak, trzeba wstać!" Ale nikt się nie rusza.

Dopiero po pewnym czasie mobilizują się, jednak do wyjścia przygotowani są dopiero około dziewiątej trzydzieści. Tylko Sepp i Hans są gotowi wcześniej. Sepp ładuje do plecaka trzy butle tlenowe, Hans nie bierze Ŝadnej. Jest w tak dobrej kondycji, Ŝe próbuje wchodzić na szczyt bez tlenu. Hubert zamierza iść z dwiema butlami, podobnie pierre i Kurt, natomiast Hilton Boy rusza z jedną butlą, którą w połowie drogi do szczytu przekaŜe Pierre'owi.

Pół godziny później Pierre zmaga się ze swoją maską. Hubert sprawdza zawartość tlenu w jego butli i okazuje się, Ŝe jest prawie pusta. Wówczas kaŜe Hiltonowi zostawić niesioną przez niego butlę i zejść z powrotem na Przełęcz po dwie nowe. Przez następne pół godziny Hubert znacznie oddala się od Pierre'a i Kurta, widząc jednocześnie, Ŝe dystans między nim a Seppem i Hansem równieŜ się zwiększa. Musi więc dokonać wyboru. Układem partnerskim

jest związany z Pierre'em i Kurtem, poniewaŜ cały czas był w ich zespole, ale wie juŜ, Ŝe z nimi nie ma szans na osiągnięcie szczytu. Idą zbyt wolno. Pozostawia więc ich i goni dwójkę znajdującą się wyŜej. Pierre i Kurt po dojściu do wysokości 8400 metrów rezygnują z dalszego podchodzenia i wracają na Przełęcz.

Trójka Niemców pnie się do szczytu. Hubert, który niósł dwie butle, wpadł na znakomity pomysł: tę, którą wykorzystywał dotychczas, zostawia na wysokości 8600 metrów. Butla ta przyda mu się przy zejściu. Na pozostałe do szczytu 250 metrów zabiera tylko jedną, ale za to pełną. Dzięki temu z waŜącego około 18 kilogramów plecaka ubywa 7. Pomysł ten później i my wykorzystamy.

Z mniejszym obciąŜeniem Hubert szybko dochodzi do Hansa, a potem do Seppa, który szedł wciąŜ pierwszy torując ślad. Z Przełęczy Sepp zabrał trzy butle, Ŝeby oddychać „pełną piersią", ale trzy butle waŜą razem 21 kilogramów. MoŜna się zastanawiać, Czy lepiej iść z dwiema butlami o mniejszym przepływie tlenu 1 mniejszym cięŜarze, czy z trzema butlami o przepływie 4 litrów na minutę, ale waŜącymi tak wiele.

197 Wejście na Wierzchołek Południowy jest „tylko" trudne -, wymaga juŜ wspinaczki, natomiast odcinek z Wierzchołka Południowego do głównego szczytu Mount Everestu był uwaŜany przez wszystkich za bardzo niebezpieczny. KaŜdy bał się tego miejsca.

Sepp podszedł pod kolejny uskok, zwany Hillary Step, próbując go sforsować. Bez powodzenia. Postanowił zaczekać na Huberta, który miał w plecaku linę na poręczówkę.

O godzinie 16.45 na wierzchołku Mount Everestu stanął Sepp, 15 minut później Hubert, a 30 minut po Seppie idący bez tlenu Hans. Słońce zbliŜało się ku zachodowi, nie mogli więc długo pozostawać na szczycie.

Zejście tej trójki miało momenty dramatyczne. Pierwszy schodził Hubert, któremu starczyło tlenu na zejście. Po nim szedł Sepp, a na końcu Hans bez tlenu. Sepp nie mógł znaleźć butli pozostawionej przy podchodzeniu. Zmęczony i bez tlenu schodził niepewnie. I kiedy Hans straciwszy równowagę wpadł na niego, upadł równieŜ i obaj zaczęli staczać się po zboczu.

Ledwo udało im się wyhamować upadek. Sepp całkowicie załamał się 50 metrów przed namiotami na Przełęczy. Hubert doszedł do obozu i ugotował herbatę, potem zaniósł ją Seppowi, namawiając go na ostatni wysiłek — dojście do namiotów. Po kilkunastu minutach cała trójka znalazła się na Przełęczy. Była godzina 22.

Następnego dnia, 15 października, szczęśliwi schodzą wprost do obozu II. Po drodze miną się z nami.

Zanim jednak do tego spotkania doszło, tego samego dnia przeŜyliśmy z Willym mocne chwile w obozie III. O godzinie siódmej rano Karl, rozmawiając z Willym, nie wiedzieć czemu odniósł wraŜenie, Ŝe jesteśmy pasywni i kiepsko przygotowaliśmy sobie wejście na Lhotse. Willy tłumaczył mu, Ŝe czekamy na Szerpów, czego Karl nie mógł zrozumieć. Nie docierało teŜ do niego, Ŝe nie jesteśmy pewni Sigiego, czy czegoś nie zmieni, oraz Szerpów, Ŝe przyjdą. Nie moŜemy pójść bez namiotu i zaplecza, które mieli donieść. Szerpowie nie palą się zbytnio do Lhotse, bowiem tak jak dla nas, alpinistów, tak i dla nich Everest jest bardziej atrakcyjny. Mogą więc nie dojść do obozu III, tylko pójść z Sigim na Przełęcz.

198 O ósmej Willy łączy się z Przełęczą Południową i dowiaduje się, Ŝe pierwszy zespół był na szczycie! Hubert przez radiotelefon zachęca pozostałych uczestników wyprawy do wchodzenia na Everest. Ładny gest — zdobywcy szczytu nie chcą go zatrzymać wyłącznie dla siebie.

Jesteśmy podekscytowani, zmobilizowani do działania. Bez Ŝalu rezygnujemy z Lhotse.

Jesteśmy gotowi do pójścia na Everest, zaczekamy tylko na Szerpów i schodzących kolegów.

Wtedy dopiero uzgodnimy nasze dalsze poczynania.

Około dziewiątej pojawiają się w obozie III Szerpowie, a z nimi Sigi i Robert z obozu II. Idą na Przełęcz Południową a następnego dnia teŜ chcą wchodzić na szczyt. Póki co, wszyscy czekamy przed namiotem na zdobywców. JuŜ ich widać na zboczach Lhotse, a po niedługim czasie są na trawersie, na poręczówkach rozpiętych między śółtą Barierą a naszym obozem.

Dwie postacie poruszają się sprawnie, trzecia zaś wyraźnie pozostaje w tyle, przysiadając co kilkanaście metrów. To osłabiony Sepp.

Nareszcie dochodzą! Gratulujemy im serdecznie. To nie tylko ich własny sukces, ale i wyprawy. Zielone światło dla nas. Wiemy juŜ, Ŝe w górze warunki są dobre. Jak twierdzi Hubert, do szczytu moŜemy iść bez liny. Jeszcze w nim trwa euforia z poprzedniego dnia, pragnie, by na górze jeszcze coś się działo. Powtarza kilkakrotnie, Ŝe dopóki jest pogoda, jak najwięcej uczestników wyprawy powinno iść na szczyt. Podaję radiotelefon, by Hubert i Hans powiedzieli kilka słów do bazy. Herrligkoffer od nas dowiedział się o sukcesie, jako Ŝe nie było łączności bezpośredniej między bazą a Przełęczą Południową. Karl cieszy się ogromnie.

Korzystamy z Willym z okazji, by przedstawić Karlowi nasz plan, a raczej zmianę planu.

WyraŜa zgodę pod warunkiem, Ŝe wystarczy butli. O to nie obawiamy się, butli jest duŜo w obozie III, w drodze między obozem i Przełęczą, jak teŜ na samej Przełęczy.

Koło południa ruszamy pod Przełęcz. Pogoda niewiarygodna *~ cały czas słońce i prawie bezwietrznie. Ubrani jesteśmy bardzo 'ekko, w pojedynczych swetrach i wełnianych podkoszulkach.

199 W plecakach butle tlenowe. Koniecznie chcę wypróbować podchodzenie z tlenem, nigdy bowiem nie korzystałam z maski, reduktora i butli. Boję się awarii sprzętu, która moŜe zdarzyć się w tym najwaŜniejszym dniu. Willy zamierza zabrać jedną z butli, które są rozsiane po drodze poniŜej Przełęczy. Sprawdzam przepływ tlenu — mieści się w granicach 1 do 4,5 litra na minutę. Z tlenem idę z taką szybkością i wysiłkiem, jakbym poruszała się na wysokości 6000 metrów.

Początkowo ani Willy, ani ja nie zamierzaliśmy podchodzić na Przełęcz z tlenem. Ale przecieŜ tlenu jest bardzo duŜo, pomyślałam więc, Ŝe naleŜy oszczędzać siły na dzień następny. Bywałam juŜ bez tlenu na wysokości bliskiej 8000 metrów, ale jutro miałam iść jeszcze wyŜej.

Cała droga na Przełęcz jest zaporęczowana. Prowadzi nachylonymi pod kątem 45-50° śnieŜnymi stokami, w kilku miejscach poprzecinanych pasmem skał. Pierwsza przeszkoda to śółta Bariera — pas skał przecinających poziomo flankę Lhotse. Poręczówki wiodą do śółtej Bariery skośnie w lewo, przechodzą przez nią i wprowadzają na śebro Genewczyków.

Dopiero na szczycie śebra liny poręczowe wyprowadzają nas skośnym, stromym trawersem w lewo, na równię Przełęczy Południowej. Jest ich ponad 800 metrów.

Idziemy wykorzystując jumary, zwłaszcza na stromych odcinkach. Z uznaniem myślę o tych, którzy pierwsi przeprowadzili drogę przez śółtą Barierę. Jest nieprzyjemna, mało na niej śniegu, duŜo skały i lodu. PowyŜej śółtej Bariery idziemy razem równym, stosunkowo wolnym tempem. Idę pierwsza, rozmyślając trochę chaotycznie. Mimo radości, spotkanie z trójką zdobywców zostawiło jakiś osad. Teraz przypominam sobie dokładnie słowa Seppa: — Nie masz co marzyć o wejściu na Everest! Nie dasz rady. Nawet nie powinnaś próbować, bo będziesz zagroŜeniem dla innych. Przetrawiam jego słowa podczas podejścia. A skurczybyk! — myślę. Tego typu opinie nigdy mnie nie załamywały. W tej chwili mam dobrą kondycję, nareszcie zdobyłam aklimatyzację, na którą 200 tak długo czekałam. Mimo to z przykrością uświadamiam sobie, Ŝe słowa Huberta, zachęcające do wejścia, mnie prawdopodobnie nie dotyczyły. W grupie jego przyjaciół i kolegów byłam kimś obcym.

Dobrze, Ŝe wysiłek podejścia eliminuje jakiekolwiek przykre doznania związane z tym odkryciem.

Staję się maszyną do podchodzenia — co sekunda krok wyŜej. Nie potrzebuję juŜ Ŝadnych podniet mobilizujących — ani przekory, ani zawziętości. Muszę wejść na Everest! To, co teraz robię, robiłam juŜ dziesiątki, a moŜe setki razy. Przy Ŝmudnym podchodzeniu zapomina się niekiedy, na jaką górę wchodzi się. Wszędzie śnieg, lód i skały są takie same.

Co jakiś czas odpoczywam. Przysiadamy wtedy na stopniach wyrąbanych w śniegu na stromym stoku i spoglądamy na pozostający pod nami szczyt Nuptse oraz na Cho-Oyu wyłaniający się spoza Pumori. Potem znów ruszamy. Do znudzenia powtarzamy te same ruchy: przesuwamy jumar, stawiamy stopę, obciąŜamy ją, robimy krok wyŜej, przesuwamy jumar na linie, krok wyŜej... I tak bez zmian, jak automaty.

Mijamy francuski obóz IV, załoŜony na zboczach Lhotse na wysokości 7500 metrów, powyŜej śółtej Bariery. Obóz ten nigdy nie był wykorzystywany przez Francuzów, w końcu zasypała go lawina.

Na Przełęcz Południową wychodzimy o siedemnastej, po pięciu godzinach podejścia. JuŜ na trawersie czujemy silne podmuchy wiatru, wzmagające się na równi Przełęczy. Niemal uginamy się pod jego naporem. Jesteśmy zaniepokojeni — przecieŜ Hubert zapewniał, Ŝe na zboczach Everestu jest zupełnie cicho! Dochodząc do obozu widzimy trzepocące trzy namioty. Kręcą się przy nich ludzie. To nasi Szerpowie oraz Sigi i Robert. Są teŜ schodzący z Everestu Francuzi i Kurt.

15 października był dniem francuskim. Kurt Diemberger ' Pierre Mazeaud, którzy poprzedniego dnia wycofali się, ponowili atak. Wraz z nimi poszli Jean Afanassieff i Nicolas Jaeger — młodzi, fantastyczni wspinacze, naleŜący do ścisłej czołówki alpini201 zmu francuskiego. Doszli na Przełęcz tego dnia, w którym z Wiilym podchodziłam do obozu III. Kurt, doświadczony alpinista, filmuje cały przebieg wspinacz-ki. Filmuje równieŜ na szczycie Everestu. Zespół francuski ma radiotelefon, za pośrednictwem którego Pierre Mazeaud przekazuje wprost do bazy wiadomość o zdobyciu przez nich szczytu. Jego wypowiedź od razu jest transmitowana przez nadajnik w bazie i satelitę do radia francuskiego. Złośliwi twierdzili później, Ŝe Pierre podczas wyprawy współpracował nie z Francuzami, a z Kurtem i Hubertem tylko dlatego, by być pierwszym Francuzem na szczycie Everestu...

Kiedy dochodzimy z Wiilym na Przełęcz, właśnie zbliŜają się schodzący ze szczytu Jean i Nicolas; dwójka „dziadków", czyli Pierre i Kurt, dochodzi nieco później. Cieszę się z sukcesu Kurta — Everest jest jego czwartym ośmiotysięcznikiem. Nie sposób być długo na zewnątrz, wiatr ma prędkość huraganu.

— Na zboczach Everestu było spokojnie — pociesza nas Kurt.

Zabieramy się z Wiilym do rozstawiania namiotu. Mały namiocik Walterów jest rewelacyjny, ale wymaga włoŜenia masztów i ustawienia go przed przymocowaniem do lodu. Zanim więc to nastąpi, musimy mocno trzymać wyrywający się na wietrze namiot. Rozglądam się za śpiworem. Nie ma wolnego! Stoję trochę ogłupiała Ŝałując teraz, Ŝe nie wzięłam go z obozu III. Pytam we wszystkich namiotach, czy nie mają zbywającego śpiwora. Niestety, nie mają.

Perspektywa spania bez śpiwora w noc poprzedzającą atak szczytowy jest przeraŜająca.

Temperatura na zewnątrz poniŜej minus 30°C. Z opresji ratuje mnie wspaniały gest Kurta.

Oddaje mi swój śpiwór mówiąc: — Ja juŜ byłem na szczycie, ciebie czeka to jutro. Musisz być wyspana i wypoczęta. Poradzę sobie jakoś...

Zaprosiliśmy go na noc do naszego namiociku. Kurt naciągnął na siebie puchowe spodnie i kurtkę. Wzięliśmy go z Wiilym między siebie, osłaniając od zimna i ogrzewając śpiworami.

Rano twierdził, Ŝe spędził nie najgorszą noc.

202 Przed snem jeszcze gotujemy w namiocie Szerpów. Sprawdzam butle tlenowe i ich wyposaŜenie oraz zbieram wszystkie drobiazgi, które jutro mogą się okazać potrzebne.

Do śpiworów wchodzimy nie rozbierając się. Jestem w kilku warstwach ciepłej bielizny, wełnianych i puchowych spodniach, Icilku swetrach i kurtce puchowej. Zdejmuję tylko zewnętrzne buty i wkładam je do śpiwora. Gdyby na noc zostały na zewnątrz — zamarzłyby i rano byłyby nie do włoŜenia. Dopasowujemy maski do spania. Są to plastykowe przykrywki obejmujące usta i nos. Podłączam się do reduktora bardzo oszczędnie, nastawiając przepływ tlenu na pół-łitra na minutę. Chcę, by ta sama butla wystarczyła mi na noc po zejściu ze szczytu. Tlen sprawia, Ŝe nawet przy furkoczącej ścianie namiotu, wyciągnięta jak struna, mogę jednak trochę zasnąć. Podwójne ściany namiotu przy huraganowym wietrze uderzają o siebie z ogłuszającym łoskotem, przy tym z wewnętrznej ściany sypie się szron powstały z zamarzniętej pary oddechów. Od czasu do czasu budzę się pełna obawy, by potrzeba fizjologiczna nie zmusiła mnie do wyjścia z namiotu. Prawie się modlę, by to się nie przydarzyło. Teraz to brzmi śmiesznie, ale tam, w górze, nie było wcale śmieszne.

Kiedy nie śpię — rozmyślam. Chwilami wracają do mnie słowa Kurta, który przed zaśnięciem opowiadał o swoim wejściu. Poradził nam, by butli tlenowych na zamianę nie zostawiać w miejscu przeznaczonym na skład rzeczy na wysokości 8400 metrów, tylko 100 metrów wyŜej — u podnóŜa kopuły szczytowej Wierzchołka Południowego. Był zdziwiony pomysłem pójścia bez liny. On na pewnym odcinku grani, między Wierzchołkiem Południowym a Głównym, po prostu bał się.

Nastrój nocy przed wejściem na szczyt jest uroczysty. Jutro nastąpi dzień wielkiej próby, chyba największej dla alpinisty. JuŜ nie mam obaw i wątpliwości, czy starczy mi sił, czy podołam. Nie myślę nawet, ani nie zastanawiam się nad tym. Z góry bowiem załoŜyłam, Ŝe dam radę i mam podstawy, by tak sądzić. Od podejś-Cla z obozu II bardzo dobrze się czułam.

Mobilizuję siły fizyczne 1 psychiczne, aby uodpornić się na niespodziewane. W środku 203 niebezpieczeństwa czuję się bezpiecznie. Czy to tylko moja umie, jętność, czy ktoś mi w tym pomaga? Czuję się chroniona — czyŜ. by to byhy myśli i modlitwy Mamy i bliskich? Jestem zdeterminowana i daje mi to poczucie wolności. Uwolniona od wszystkiego co nie jest Górą i mną, wolna od strachu i obaw — bo nie mam juŜ wyboru. Czekająca mnie akcja likwiduje strach. Lubię to uczucie. Myślę, Ŝe jest to jeden z powodów, dla których się wspinam.

O czwartej zaczynamy przygotowania do wyjścia. Wiatr na Przełęczy nie ucichł. Dopóki nie przestanie wiać, nie zamierzamy wychodzić z namiotu. DuŜo czasu zajmuje sznurowanie butów i pakowanie plecaków. Trzeba zdjąć maskę tlenową i wszystkie czynności wykonywać bez tlenu, co na wysokości 8000 metrów nie jest łatwe. Ruchy mamy spowolnione, szybko się męczymy.

Pierwszy wychodzi Willy, idzie do namiotu Szerpów pomóc im w gotowaniu śniadania.

Około siódmej mamy menaŜkę kawy i płatki owsiane. Pół godziny później na Przełęczy pojawia się słońce. Przed nami południowo-wschodnia ściana Everestu, ostatnie 850 metrów do szczytu. Dotychczas przeszło tędy prawie 80 alpinistów, tych co dotarli do szczytu. To dodaje mi otuchy.

Nastawiam przepływ tlenu na 2 litry na minutę. Podchodzimy początkowo niezbyt stromym, oświetlonym zboczem. Idzie nas ośmioro — Sigi, Robert, Willy i ja oraz czterech Szerpów.

Najsilniejsi z nich, Mingma i Ang Dorje, idą bez tlenu. Niosą po jednej butli dla nas, które potem zostawią na wysokości 8400 metrów. KaŜde z nas ma w plecaku po jednej butli, rzeczy osobiste, aparaty fotograficzne, a ja dodatkowo jeszcze kamerę filmową i kasety.

Odległości pomiędzy nami powoli zwiększają się. Specjalnie idę wolno, gdyŜ nie chcę narzucać sobie zbyt ostrego tempa na samym początku. W decydującej chwili, na ostatnich

metrach, muszę, mieć duŜą rezerwę sił. Kolegów doganiam na wysokości 8400 metrów, gdzie zatrzymują się na krótki odpoczynek. Zgodnie z umową do tego miejsca Szerpowie mieli wynieść butle, ale za radą Kurta postanawiamy je przenieść 100 metrów wyŜej. Sigi decyduje, Ŝe kaŜdy z nas, a nie Szerpowie, zabierze dodatkowo po 204 jednej butli i przeniesie je wyŜej. Zaprotestowałam. PrzecieŜ mam filmować wejście i niosę kamerę! Zaproponowałam więc jednemu z Szerpów, aby moją butlę wniósł za dodatkowa opłatą. Wówczas Sigi napadł na mnie z taką złością, jakby wyzwoliła się z niego' długo tłumiona nienawiść: — Chcesz wejść mniejszym kosztem niŜ my! — krzyczał.

— Ale przecieŜ mam was filmować, muszę mieć kamerę! — juŜ i ja krzyczałam. Kolana uginały się pode mną, ręce drŜały, w uszach szumiało...

Niesprawiedliwość tego ataku spowodowała, Ŝe najpierw poczułam bezradne osłupienie, potem przyszła obojętność i zniechęcenie. Czy to ma sens — nienawiść na najwyŜszym szczycie Ziemi? Czy warto Ŝyć, walczyć, wchodzić na szczyty, jeśli nie moŜna uwolnić się od niej?

Willego juŜ nie było, podchodził na Wierzchołek Południowy z dwiema butlami, Robert manipulował przy swojej i nie zwracał na nas uwagi. Powoli ogarniała mnie złość. I mimo, Ŝe miałam najszczerszą ochotę wyrzucić z plecaka kamerę, zawzięłam się: — Dobrze, s..., dam sobie radę i z kamerą, i z butlą! — pomyślałam.

Zaczęłam sprawdzać ciśnienie w leŜących wokół butlach. Nie mogłam jednak znaleźć swojej, pełnej. Mierzyłam po kolei — były puste, albo zawierały zaledwie kilkadziesiąt atmosfer zamiast 200. Poczułam nagle paniczny strach przed poraŜką z tak głupiego powodu, jak brak butli pełnej tlenu. PrzecieŜ przygotowałam ją sobie na Przełęczy i własnoręcznie sprawdziłam! CzyŜby Sigi?!... Robert i Szerpowie podchodzili juŜ na Wierzchołek Południowy.

— Gdzie moja butla? — krzyknęłam za oddalającymi się.

Z trudem zrozumiałam w odpowiedzi, Ŝe Mingma z własnej inicjatywy zabrał ją do góry.

Ruszyłam więc i ja. Dogoniłam zespół w chwili, kiedy po 100 metrach zmieniali butle. Od tego miejsca zaczynało się strome podejście. Zostawiam butlę, w której jest juŜ zaledwie 80 atmosfer i zakładam nową. Wszyscy jesteśmy gotowi do dalszego podchodzenia.

205 Dotychczas szliśmy własnym tempem, w dość znacznych od siebie odległościach. Teraz zaczyna się wspinanie. Idziemy blisko siebie, zmieniając się w prowadzeniu. Z trudem odnajdujemy ślady Francuzów i Kurta — są zasypane śniegiem. Raki zgrzytają o skałę. śeby zrobić krok, trzeba przytrzymać się rękoma. Teren jest bardzo kruchy, nie ma więc pewności, czy raki utrzymają się. Poruszamy się jednak dość szybko. Odkręcam trochę reduktory — nastawiam dopływ tlenu na 4 litry na minutę. Dzięki temu znacznie mniej dotkliwie odczuwam wysokość i trudności wspinaczki.

Osiągamy Wierzchołek Południowy. Kolejny odpoczynek. Odłączamy tlen, oszczędzając go na podchodzenie. Idę ubrana bardzo lekko — puchowe spodnie i kurtkę niosę w plecaku. Na wschodniej ścianie, rozgrzanej słońcem i osłoniętej od wiatru, było mi wręcz gorąco. Ale na grani jest minus 25°C i wiatr przewiewa na wskroś. Nie chcę jednak zatrzymywać się, tracić czas i energię na wypakowanie z plecaka ciepłych rzeczy i ubieranie się.

Przed nami bardzo trudna grań; to właśnie ten odcinek, o którym opowiadał Kurt. Ostro i stromo, przy silnym wietrze idzie się jak po wąskiej równowaŜni. Wspinamy się bez liny.

JeŜeli ktoś z nas popełni błąd, to na własny rachunek. NieostroŜny krok to nieuchronny upadek z kilku tysięcy metrów! Staram się uruchomić całą zdolność koncentracji, kolejne kroki stawiam niezwykle ostroŜnie. Byle noga nie zapadła się w śnieg, bo wtedy stracę równowagę!

Po kilkunastu metrach ostra grań skończyła się. MoŜna było chwilę odetchnąć i przyjrzeć się kolejnemu trudnemu uskokowi. To Hillary Step — kilkunastometrowy odcinek śnieŜnoskalny, wymagający wspinaczki, ale ubezpieczony liną poręczową załoŜoną przez Huberta.

Bardzo efektowne miejsce do filmowania. Wyjmuję więc sprzęt i po kolei filmuję kolegów pokonujących eksponowany odcinek. Ostatni za uskokiem zniknął Willy. Pozostałam sama i choć obecność drugiego człowieka niewiele mogła tu pomóc, krzyknęłam za Willym: — Poczekaj, niech przejdę uskok!

206 Kilkanaście metrów ostrego wspinania. Lina poręczowa ułatwia zachowanie równowagi, ale nie obciąŜam jej mocno, gdyŜ nie mam pewności, czy jest dobrze umocowana do wbitego, gdzieś wyŜej czekana. Uskok pozostał za mną. Odetchnęłam. Podziękowałam Willemu, Ŝe zaczekał.

Ruszyliśmy znów swoim tempem — ja pierwsza, Willy za tnną. Grań nie była juŜ tak stroma.

Idziemy po sprasowanym wiatrem śnieŜnym zboczu, nachylonym pod kątem około 40° w stronę Nepalu. Kiedy szczyt? Kilkakrotnie wydaje się, Ŝe za chwilę na nim staniemy. Ale to tylko kolejne spiętrzenie grani zasłaniające dalszą drogę. WciąŜ idziemy stroną nepalską. Po przeciwległej, tybetańskiej, są wywieszone śnieŜne nawisy. Wyraźnie czuję, Ŝe to juŜ ostatnie metry. Chyba euforia powoduje, Ŝe jak na tę wysokość idę szybko. Willy zostaje za mną. Z pewną obojętnością, jakby nie mnie to dotyczyło, zauwaŜam, Ŝe śnieg sprasowany na zboczu moŜe być niebezpieczny. Niekiedy po postawieniu stopy wysuwa się spod niej niewielka, śnieŜna deska.

Kolejne wzniesienie grani. Duszę się! Niedobrze z moją maską albo z butlą. Przypominam sobie Kurta, który mówił: — Wiatr wiejący stale od Nepalu mroził mi wlot powietrza do maski znajdujący się właśnie z lewej strony. Miałem spore z tym kłopoty.

Domyślam się więc, Ŝe mnie przytrafiło się to samo — przecieŜ tlenu mam jeszcze sporo!

Jedyne, co mogę zrobić, to zdjąć maskę i iść bez tlenu. Szczyt blisko, nie dalej niŜ na odległość 50 metrów. Tylko 50 metrów! Wydaje mi się, Ŝe idę tak samo, jak poprzednio z tlenem. Nie mam juŜ wątpliwości, Ŝe dojdę mimo braku tlenu.

Po 6 godzinach i 15 minutach podchodzenia z Przełęczy Południowej, po pokonaniu 850 metrów róŜnicy wysokości, staję na wierzchołku Mount Everestu! Jest godzina 13.45, niedziela, 16 października 1978 roku. Nasz czas wejścia jest drugim czasem w dotychczasowej historii zdobywania tego szczytu.

Koledzy juŜ zrobili sobie nawzajem zdjęcia z flagami swoich krajów. śartujemy, Ŝe jesteśmy wyŜej niŜ inni zdobywcy Everestu, 207 bo nie widzimy przysypanego wielometrową warstwą śniegu chińskiego triangułu. Zdejmuję plecak, zapominając Ŝe mam w nim butlę połączoną przewodem z maską. Maska spada — i tak nie na wiele przydatna, gdyŜ jest oblodzona. Wtedy mówię kolegom, Ŝe szłam bez tlenu, bo mam zalodzoną maskę. I tu niespodziewany gest Sigiego — wziął maskę i własnym oddechem odmroził ją. Zakładam maskę i zaczynam grzebać w plecaku, chcąc wyciągnąć ciepłe rzeczy, ale jestem tak zmarznięta, Ŝe nie mogę swobodnie poruszać się. Zdejmuję rękawice, by szybciej dobrać się do plecaka. Udało się. Z ulgą naciągam puchowe spodnie i kurtkę. I kiedy zrobiło mi się cieplej, nareszcie uprzytamniam sobie...

Jestem na najwyŜszym szczycie Ziemi, a obok stoją moi partnerzy. Dopiero teraz przychodzi radość. Najpierw gratuluję Ming-mie i Ang Dorje — obydwaj weszli na szczyt bez tlenu.

Potem całujemy się z Willym, a Ŝe zapomnieliśmy zdjąć maski, więc tylko śmiesznie potrącamy się nimi, usiłując objąć się w naszych puchach. Nie poznaję Sigiego, który nagle mówi: — Wprawdzie kłóciliśmy się, ale tutaj nie ma to znaczenia...

Pewnie odczuwa tę samą radość zwycięstwa, co i my. Robert chce się ze mną sfotografować.

Polka i Szwajcar w zespole niemieckim. Wyciągam z plecaka biało-czerwony proporczyk, ale wiatr porywa go na stronę chińską. Na szczęście mam jeszcze proporczyki Polskiego Związku Alpinizmu oraz Polskich Linii Lotniczych LOT. KaŜdy z nas coś pozostawia na szczycie — tak robili wszyscy jego zdobywcy. Góra jest cierpliwa i przyjmuje wszystko. Tenzing na szczycie zagrzebał herbatniki i suszone owoce jako ofiarę dla swoich bogów, Hillary — krzyŜyk, Hans Engl zostawił tu obrazek namalowany przez swoją córeczkę, teraz Sigi — fotografię Ŝony. Ja zostawiam kamyk od Ireny — symbol przyjaźni. Długą przebył drogę — od Skałek, w których stawiałam pierwsze kroki, aŜ do najwyŜszego szczytu Ziemi.

Moja radość nie jest butna, nie podnoszę rąk do góry gestem brania świata w posiadanie. Jest skierowana do wewnątrz, pełna pokory i wdzięczności. Górę traktowałam jak przeciwnika, bez 208 • tych uczuć dla jej piękna i potęgi. Pozwoliła mi zwycięŜyć i nie chełpić się zwycięstwem. To tak, jakbym chełpiła się jej -kawością. Myślę o moich bliskich, o innych ludziach, którzy tei odległości są mi równieŜ bliscy. Podobnie muszą chyba myśl ć kosmonauci — Ziemia wydaje się być ich rodzinnym domem, a ludzie jedną rodziną. Codzienność pozostawiona na dole z tej perspektywy wydaje mi się bardzo droga.

Jak najdokładniej staram się zapamiętać to, co widzę ze szczytu. Strona tybetańska jest mniej ośnieŜona i dlatego wydaje się bardziej przystępna, swojska. Strona południowa, nepalska, to morze ośnieŜonych gór, dzikich i groźnych. Na pierwszym planie postrzępiona grań Nuptse.

Do dziś nie opuszcza mnie wspomnienie świetlistości otaczającego krajobrazu. Nie znam jego prawdziwych kolorów, poniewaŜ na tych wysokościach nie moŜna zdjąć ciemnych okularów, nawet na chwilę, do pamiątkowej fotografii. Zdejmuję tylko maskę i uśmiecham się do aparatu, zapominając, Ŝe twarz mam całkowicie zasłoniętą wełnianą czapką-kominiarką. Na fotografii jestem nierozpoznawalna, jak prawie kaŜdy z 80 zdobywców Everestu...

Na szczycie przebywamy około pół godziny. Czas schodzić. Znów balansuję na ostrej grani.

Willy podaje mi kijek narciarski: — Weź, będzie ci łatwiej niŜ z czekanem.

Przyjacielski, troskliwy gest. Tlenu starczyło mi akurat do miejsca, gdzie zostawiliśmy butle.

Zakładam nową i rozrzutnie nastawiam przepływ na 4 litry na minutę. Mogę szaleć, wystarczy mi tlenu do Przełęczy Południowej.

Podczas schodzenia nie przytrafiło mi się nic szczególnego. MoŜe dzięki temu, Ŝe ani na chwilę nie przestałam uwaŜać. Prawie kaŜdy ze zdobywców na naszej wyprawie miał jakiś wypadek podczas schodzenia. Na przykład Sigi traci równowagę i osuwa się Parę metrów, ale udaje mu się wbić czekan i wyhamować.

Po 200 metrach zejście nie jest juŜ trudne. Nawet gdybym osunęła się na zboczu to spadnę na śnieg Przełęczy. Im niŜej, tym szczęśliwiej, ale i zwyczajniej.

209 TuŜ nad Przełęczą schodziliśmy z Willym zalaną słońcem płaszczyzną śnieŜną. Szliśmy zupełnie niezaleŜnie, wybierając własne warianty zejścia. W pobliŜu obozu Willy zaczekał na mnie Przysiadłam na śniegu obok niego. Za chwilę wejdziemy w piekło Przełęczy, w wiatr targający namiotami. Jeszcze raz przeŜywamy szczyt Everestu, staramy się zapamiętać z mijającego dnia jak najwięcej...

W namiotach są Bernd i Georg, którzy wieczorem podeszli do obozu IV. Jutro będą podchodzić na szczyt. Jestem pełna podziwu dla Georga. Złamany chorobą Ŝołądka właściwie zrezygnował juŜ z udziału w wejściu szczytowym i zszedł do bazy. Na wiadomość, Ŝe są

dobre warunki, zrywa się i starcza mu sił na podejście w ciągu jednego dnia z bazy do obozu II, a następnego dnia wprost na Przełęcz Południową, by nazajutrz, 17 października, razem z Bern-dem osiągnąć szczyt. Jest w tak dobrej kondycji, Ŝe próbuje podchodzić bez tlenu, ale ostatecznie korzysta z niego.

Kiedy Bernd i Georg zmagają się z górą. Kurt, Willy i ja schodzimy w dół. Sigi i Robert zeszli wcześniej. Na Przełęczy pozostali Mingma i Ang Dorje — będą czekać na powrót Bernda i Georga.

Zwijamy namiot i pakujemy plecaki. Wiatr wciąŜ silny. Mamy nadzieję, Ŝe uda nam się szybko schować za załomem Przełęczy. Nic z tego, wiatr i tam nas dopada. Idziemy targani nim aŜ do śebra Genewczyków. I znów nadzieja, Ŝe za nim będzie spokojniej. Trawers w stronę śebra pokonuję z duŜym wysiłkiem. Lodowaty wiatr mrozi ręce i nogi. Po raz pierwszy na tej wyprawie nie mogę sobie z nimi poradzić, czuję jak powoli mi drętwieją kończyny. Po energicznych ruchach palców rąk i nóg wraz z bólem powraca czucie: Potem znów nic nie czuję. Nie ma co siadać, masować, rozcierać, trzeba jak najszybciej uciekać od wiatru i mrozu. Idę bardzo szybko, przytrzymując się liny poręczowej-Wiatr wywiał śnieg, idziemy po bardzo stromym zboczu, z trudem utrzymując równowagę. Wreszcie dochodzę do śebra Genewczyków i schodzę na ścianę Lhotse. Tam juŜ widzę Willego. Przysiadam i czekam na Kurta, idącego bardzo wolno. Cztery noce spędzone na Przełęczy dają o sobie znać. Idzie w cięŜkim ubraniu, 210 hładowany sprzętem filmowym. Później opowiadał, Ŝe na wyprane stracili 5 kilogramów.

W ścianie Lhotse jest juŜ spokojniej. Im niŜej, tym mniej wiatru. Przed śółtą Barierą wyjmuję kamerę i proszę Willego, by ozował do zdjęć. Nareszcie zdjęcia z prawdziwej, efektownej wspinaczki, a nie tylko obraz mozolnego, monotonnego podchodzenia i schodzenia stokiem śnieŜnym!

W obozie III odpoczynek nasz przedłuŜa się do dwóch godzin. Postanawiamy coś ugotować, nasze osłabienie jest spowodowane równieŜ głodem. Po posiłku pakujemy plecaki, zabierając najwaŜniejsze rzeczy z namiotów, resztę zniosą Szerpowie.

Przyłapuję się na tym, Ŝe tak jak Kurt rozglądam się bardzo uwaŜnie dookoła, chcąc zachować w pamięci jak najwięcej. Zbocze Lhotse, grań Everestu, dziś powiewającą śnieŜnymi chorągwiami. Bernd i Georg mają trudniejsze warunki niŜ my. W dole widzę czarne punkciki namiotów obozu II, przełamanie lodowca Khum-bu; samego uskoku nie widać. Daleko, bardzo daleko, gdzie wydaje mi się, Ŝe widzę pomarańczowe punkciki, muszą stać namioty bazy. Nad nimi wspaniały masyw Cho-Oyu, wznoszący się nad Pumori.

Dolatują do nas ptaki, podobne do pamirskich czarnych wrończyków. śywią się odpadkami pozostawianymi przez wyprawy. W dniu, kiedy dochodziłam do Przełęczy, widziałam dwa z nich przelatujące nad Przełęczą — z Tybetu do Nepalu. Wydawało mi się, Ŝe jeden był czarny, drugi biały. Potraktowałam je wtedy jako dobrą wróŜbę na dzień następny, dzień ataku szczytowego.

18 października. Dzień zejścia do bazy. Plecaki uzupełniane ładunkami z kolejnych obozów są coraz cięŜsze. Mój waŜy chyba ponad 25 kilogramów. Kurt mówi, Ŝe obawia się uskoku lodowca K-humbu. Rzeczywiście, uskok jest nie do poznania. Z trudnością odnajduję drogę.

Gdyby nie chorągiewki i liny, nie potrafiłabym znaleźć przejścia. Lodowiec natomiast, pozbawiony świeŜego śniegu, ma znacznie więcej niewidocznych szczelin niŜ poprzednio.

Przed dojściem do obozu I widzę kogoś idącego bardzo /on ' co chwila przysiadającego. Wydaje się potwornie obiadowy- To Jeff, czyli Jean Francois Mazeaud — kuzyn Pierre'a, 211 lekarz i sympatyczny Ŝartowniś wyprawy francuskiej. Załadował mnóstwo rzeczy, nie starając się nawet dobrze wywaŜyć plecaka z którego zwisają dopakowane w ostatniej chwili

bliŜej nieokreślone przedmioty. Jeff idzie jak łamaga, jest nareszcie rozluźniony p0 prawie dwóch miesiącach pobytu w górach. Mnie równieŜ cięŜar plecaka zaczyna dokuczać, więc idę z Jeffem jego tempem. Rozmawiamy, przysiadamy co chwila. Pełny luz i swoboda. Jednak przez lodowiec Khumbu przechodzimy bardzo ostroŜnie. Boimy się tego cholernego uskoku.

Do bazy dochodzimy po południu. Nareszcie koniec! Ale jeszcze daleko do radosnych powitań, bram triumfalnych i kwiatów. Przystanęłam koło jadalni, w której siedzieli koledzy.

Znów usłyszałam jakąś zgryźliwą uwagę Sigiego. No cóŜ, radość wspólnie przeŜyta na szczycie, na dole nie zmieniła niczego. Kucharz Ming-ma i kuchcik powitali mnie serdecznie, gratulowali wejścia, podali kubek gorącej herbaty. Prawdę mówiąc, oprócz nich nie bardzo kto miał mi gratulować — zwycięzców było zbyt wielu.

Karla Herrligkoffera nie ma juŜ w bazie. Rano odleciał helikopterem do Kathmandu. Zostawił dla mnie krótki liścik, przewidywał bowiem, Ŝe wspólny powrót z kolegami wyprawowymi nie będzie moim największym marzeniem. Zaproponował więc powrót z Francuzami helikopterem lub wcześniejsze zejście z filmowcem, Horstem Schumannem i lekarzem, Horstem Laube, uczestnikami naszej wyprawy. Pozostali mieli czekać na powrót z góry wszystkich tragarzy. Jestem głęboko wdzięczna Karlowi, Ŝe pomyślał o mnie.

W trakcie całej wyprawy nie wyróŜniał mnie i nie interweniował przy konfliktach z zespołem.

O większości z nich zresztą nie informowałam go. To była sprawa pomiędzy mną a zespołem.

Wprawdzie nie bałam się juŜ niczego, ale chciałam nareszcie odetchnąć od niechęci czy nienawiści kilku osób, której nie równowaŜyła serdeczność i przyjaźń innych. Niechęć ma większą wag? w subiektywnym odbiorze, bardziej angaŜuje i porusza. Nie wiem, czy z czasem wygaśnie. Wiem natomiast, Ŝe nigdy juŜ nie będziemy dla siebie obcy. I to nie ze względu na mało przyjacielskie 212 lcia ale na fakt wspólnego tworzenia. Uczestniczyliśmy h wiem w zdobyciu szczytu, razem cierpiąc głód i pragnienie, nadając ze zmęczenia. Nie zapomnimy, mimo swarów, Ŝe to jest aiwaŜniejsze. Nawet gdyby nie udało się zdobyć Everestu, pozostalibyśmy twórcami. Na razie jednak nie chcę być z nimi ani dnia dłuŜej.

Wieczorem Francuzi zapraszają mnie na świętowanie swego sukcesu. Siedzimy przy ognisku w kuchni. Dym gryzie, w oczy. Popijamy herbatę z brandy. śarty i śmiechy przerywane są chwilami milczenia i zadumy. W zwycięskiej wyprawie są zwycięzcy i ci, którzy czują się przegrani. Wieczór kończy się wspólną zabawą w wielkim hangarze sprzętowym. Tańczą i śpiewają dziesiątki ludzi — Francuzi, Niemcy, Szerpowie, tragarze, którzy przyszli z wiosek leŜących poniŜej bazy. Tańczymy przy nepalskich pieśniach ludowych. Taniec nie jest skomplikowany — trzymamy się pod ręce i w określonych momentach robimy krok do przodu, do tyłu i w bok. Nie zawsze udaje mi się uchwycić właściwy rytm, ale nie przeszkadza to ani mnie, ani nikomu innemu. Późną nocą dochodzę do swego namiociku wąską ścieŜynką wydeptaną w śniegu. Baza wygląda zupełnie inaczej niŜ kiedy tu przyszliśmy. Śnieg sięga kolan, między namiotami wiją się wydeptane ścieŜki.

19 października. Pakowanie, czynności porządkowe, rozliczanie. Francuzi równieŜ są w trakcie likwidacji bazy, ale robią to zupełnie inaczej niŜ my. Nasze ładunki zniosą na plecach tragarze, oni zaś opuszczają bazę helikopterami, których warkot od trzech dni wciąŜ słychać w powietrzu. Godzina lotu kosztuje 800 dolarów, ale wyprawa francuska jest znacznie bogatsza niŜ nasza.

20 października. Po przejściu kilkuset metrów raz jeszcze odwracam się w stronę bazy. Na poŜegnanie Himalaje dostarczają nu jeszcze jednego niezwykłego widoku. Ze zboczy przełęczy Lho La w stronę bazy runęła olbrzymia pyłowa lawina świeŜo spadłego smegu.

Powiększa się, jak grzyb po wybuchu termojądrowym, ale nie jest groźna. Wiatr nią wywołany wywróci zaledwie kilka namiotów i przysypie bazę cieniutką warstwą śniegu.

213 Jestem w świetnej kondycji, więc prawie zbiegam twardymi kamienistymi ścieŜkami. Pod górę podchodzę w takim samym tempie, jak schodzę. Nie sapię, nie dyszę, jak to było przed wyprawą. Nie przejmuję się wyrazem niechęci, który pojawia się na twarzach gorzej zaaklimatyzowanych kolegów kiedy zostają w tyle. Za to pod koniec dnia ledwo idę.

Kontuzja kolan. Z trudem dowlokłam się do Namche Bazar. Nie jestem w stanie iść dalej.

Umawiam się z kolegami, Ŝe zostaję i będę czekać na samolocik hotelu „Mount Everest View". Ten luksusowy hotel, połoŜony nad Namche Bazar, zbudowali Japończycy. Nocleg w nim kosztuje około kilkudziesięciu dolarów, ale za to z okien moŜna oglądać wierzchołek Everestu.

Niestety, noc spędzam w znacznie gorszych warunkach, bo za parę rupii w prymitywnych łodge obok pasa startowego. Na domiar złego nie spotkałam tragarza niosącego mój cięŜki plecak, w którym oprócz osobistych rzeczy jest kamera i wszystkie filmy z wyprawy. Zostaję prawie bez pieniędzy. Oczekując na samolot, Ŝywię się ryŜem z jakimś zielskiem, naleśnikami, piję herbatę i chang, czyli piwo z ryŜu. Czasem myślę z Ŝalem, a jednocześnie z rozbawieniem, Ŝe tak blisko jest wspaniały hotel „Mount Eve-rest", a ja — bądź co bądź zdobywczyni tego prawdziwego — mieszkam w chacie obok.

Wreszcie pogoda poprawia się na tyle, Ŝe samolot moŜe wylądować. Nie mam jednak szans na zabranie się ani tym razem, ani następnym, poniewaŜ nie potrafię wywalczyć sobie miejsca, a chętnych jest zbyt wielu. I tylko przypadek sprawił, Ŝe wydostałam się z Namche Bazar.

Wśród oczekujących na samolot znajdował się francuski uczony z Ŝoną. Rozmawialiśmy trochę, między innymi i o Evereście. Przy okazji powiedział o mnie dyrektorowi hotelu. Ten natychmiast zaprosił mnie, bym na koszt hotelu odpoczęła kilka dni. Z prawdziwym Ŝalem musiałam odmówić, poniewaŜ mój francuski znajomy odstąpił mi miejsce w samolocie.

Dzięki niemu 21 października ląduję w Kathmandu — wciąŜ bez bagaŜu: Na szczęście pamiętam numer telefonu polskiej ambasady.

214 Minister pełnomocny w Nepalu, Andrzej Wawrzyniak, wyjeŜ-,. p0 mnie na lotnisko. Od tego powitania rozpoczął się okres, który wynagrodził mi wszystkie trudy, złe chwile i gorycz ostatnich miesięcy. Entuzjazm, serdeczność i ciepłe uczucia wielu ludzi, setki telegramów z gratulacjami, wspaniałe powitanie na lotnisku w Warszawie — takiego podziękowania za polski Everest nie spodziewałam się. Potem było wiele spotkań, wywiadów; chociaŜ w ten sposób pragnęłam przekazać jak najwięcej z tego, co stało się moim udziałem. Ci, którzy chcieli mnie słuchać, porozmawiać ze mną, obejrzeć zdjęcia z wyprawy, nie mieli szans na przeŜycie tego, co ja. Być moŜe marzyli o jakichś własnych Everestach nie mniej niŜ ja o swoim, być moŜe dzięki mnie — jednej z nich — uwierzyli, Ŝe ich marzenia i tęsknoty za czymś „naj" mogą się spełnić...

215 CZAS PO...

Pierwsze wydanie „Na jednej linie" kończyło się relacją Wandy Rutkiewicz ze zdobycia Mount Everestu. Osiągnięcie najwyŜszego szczytu Ziemi wydawało się naturalnym i logicznym uwieńczeniem jej długoletniej kariery alpinistycznej. Bo jakie jeszcze moŜna sobie stawiać cele, skoro ten „naj" jest juŜ osiągnięty? Wprawdzie oprócz Mount Everestu jest jeszcze trzynaście szczytów przekraczających osiem tysięcy metrów, wprawdzie niejeden z nich jest piękniejszy i trudniejszy, ale to Mount Everest jest n aj wyŜszy.

Wanda po Evereście przez jakiś czas miała dość gór, choć właściwie naleŜałoby powiedzieć, Ŝe nie gór, a wypraw w góry wysokie. Zresztą po powrocie z Nepalu rozpoczęła się coraz szybciej wirująca karuzela wywiadów, prelekcji, spotkań — nie było czasu na normalne Ŝycie, a tym bardziej na planowanie i organizowanie nowej wyprawy. Jednak znalazła czas i wykazała sporo samozaparcia, by rozpocząć kolejną przygodę swego Ŝycia — rajdy samochodowe. Zaczęła w 1979 roku od rajdów najniŜszej kategorii, jaką są jazdy konkursowe. Jeździła wówczas pomarańczowym polonezem. Po kilku miesiącach zaczęła startować w rajdach pań, następnie uzyskała licencję, uprawniającą do startu w rajdach okręgowych. Nie wygrywała, zajmowała na ogół drugie, trzecie miejsca. Zdawała sobie sprawę z tego, Ŝe w sporcie automobilowym nie będzie odnosiła sukcesów na miarę swych górskich 216 Wanda z Jurkiem Kukuczką w bazie pod K-2 Uczestnicy wyprawy na Shisha Pangma Kobieca wypraw a na K-2 1984 i. Kobieca wyprawa na K-2 1982 r. «r . N*Typowy krajobraz. Patagonii Wspinaczka na Ccrro Torre Widok z drogi na Cerro Torrc konań. Zaczęła zbyt późno, zbyt mało miała pieniędzy, a poza góry nie dawały tak łatwo o sobie zapomnieć.

Nie pamiętam juŜ, kiedy po raz pierwszy zaczęła mówić K-2 Pomysł zorganizowania kobiecej wyprawy na drugi co do wysokości szczyt Ziemi zbiegł się chyba jakoś w czasie z propozycją jaką otrzymała od francuskiego alpinisty Yannicka Seigneura, hv'w lipcu 1981 roku uczestniczyła w kierowanej przez niego wyprawie na K-2. Postanowiła wziąć udział w tej wyprawie, by przeprowadzić rekonesans przed wyprawą kobiecą, którą miała pokierować.

Jako trening wysokościowy potraktowała wyjazd w Kaukaz, wiosną 1981 roku.

Na Elbrusie, najwyŜszym szczycie Kaukazu, uległa wypadkowi, który mógł zakończyć nie tylko wspinaczki górskie. Miała jednak szczęście, skończyło się na skomplikowanym złamaniu kości udowej lewej nogi. Wielotygodniowy pobyt w Klinice Akademii Medycznej w Warszawie po operacji, podczas której złamana kość została wzmocniona metalową szyną, wypełniony był działaniami na rzecz organizacji wyprawy kobiecej na K-2. Ze szpitalnego łóŜka prowadziła oŜywioną korespondencję, przyjmowała wizyty osób pomagających w pracach przy wyprawie. Niejako przy okazji kończyłyśmy pracę nad ksiąŜką „Na jednej linie".

Nie bardzo chciało mi się wierzyć, Ŝe wyprawa dojdzie do skutku, a jeszcze mniej wierzyłam w to, Ŝe Wanda weźmie w niej udział. Nie byłam odosobniona w swej niewierze. KaŜdy normalny człowiek, patrząc na nią, leŜącą z nogą na wyciągu, z twarzą ściągniętą bólem, miał prawo powątpiewać nawet w to, Ŝe kiedykolwiek będzie mogła w miarę sprawnie się poruszać nie tylko w górach, ale i na dole.

Wiosna w Klinice AM na Lindleya, lato w Stołecznym Centrum Rehabilitacji w Konstancinie, a jesienią 1981 roku Wanda wyjechała na cykl prelekcji do NRD. W grudniu miała mieć ponowną operację w kraju.

Stan wojenny zastał ją w NRD. Odcięta od kraju, pozbawiona kontaktu z bliskimi, zdecydowała się wyjechać do Austrii, by w klinice w Innsbrucku poddać się kolejnej operacji.

Miała tam 217 oparcie w doktorze Helmucie Scharffeterze, którego kilkanaście lat wcześniej poznała w Alpach. Operowano ją pod koniec grudnia, a w styczniu nastąpiło samoistne złamanie tej samej nogi. Nie miała wyboru, musiała pozostać w Austrii — tym bardziej, Ŝe wyszła za mąŜ

za Helmuta Scharffetera. W Patsch, maleńkim miasteczku połoŜonym kilkanaście kilometrów od Innsbrucku znalazła swój nowy dom.

Nie na długo jednak. Mimo wypadku, dwóch operacji i długotrwałej rekonwalescencji, Wanda nie zaprzestała zabiegów wokół doprowadzenia do skutku kobiecej wyprawy na K-2.

Mimo Ŝe działał wbrew swoim oczywistym interesom, mąŜ pomagał jej, wyszukując sponsorów, firmy produkujące sprzęt alpinistyczny, Ŝywność, lekarstwa.

Wczesną wiosną Nina, siostra Wandy, przywiozła ją samochodem do Polski i od tego momentu wyprawa zaczęła przybierać coraz realniejsze kształty. Tyle Ŝe atmosfera wokół przedsięwzięć tego typu w owym czasie nie była najlepsza. WciąŜ trwający stan wojenny, spacyfikowane, choć nie poddające się społeczeństwo, przeraźliwie puste półki sklepowe — a tu grupa pań funduje sobie wycieczkę w góry, uciekając od problemów, jakie my wszyscy mamy na co dzień! Pojawiały się teŜ pytania, na jakie ustępstwa wobec władz stanu wojennego musiały pójść, by móc zrealizować swe plany.

Pamiętam dość ostrą dyskusję na ten temat między Wandą a mną. Moje wątpliwości nie miały charakteru oceny moralnej; być moŜe gdybym wówczas mogła, sama uciekłabym w góry jak najdalsze. Dla Wandy nie była to ucieczka, lecz realizacja czegoś, czego podjęła się wcześniej i w co zaangaŜowało się wiele osób.

Rozmawiając z nią o wyprawie nie potrafiłam ukryć obaw co do jej moŜliwości fizycznych.

WciąŜ mocno utykała, ledwo zrośnięta kość, wzmocniona metalową szyną, mogła doznać ponownego, tym razem trzeciego złamania podczas domarszu z karawaną do bazy pod K-2.

Dojście to trwa zazwyczaj, kiedy idą w pełni sprawni alpiniści, około dwóch tygodni. Do przejścia jest ponad 120 kilometrów po piargach, lodowcach i skałach Karakorum.

218 Wanda była przekonana, Ŝe sobie poradzi. Jednak na wszelki wypadek podjęła kroki, by ewentualna niedyspozycja i konieczność odtransportowania jej na dół nie burzyły harmonogramu wyprawy i nie obciąŜały jej dodatkowymi kosztami.

Kiedy został zatwierdzony ostateczny skład wyprawy, znów zaczęła się między nami dyskusja. Wśród młodych, bardzo dobrze zapowiadających się alpinistek, znalazły się równieŜ nieco starsze, doświadczone i bardzo dobre technicznie. Ale to właśnie między nimi a Wandą, która była kierownikiem wyprawy na Gasherbrumy w roku 1975, wybuchały najostrzejsze konflikty. Wyprawa na Gasherbrumy, mimo znakomitych osiągnięć sportowych, po powrocie uczestników do kraju stworzyła niedobrą atmosferę wokół Wandy, a zwłaszcza wokół metod, jakimi kierowała zespołem. Racje były podzielone, strony konfliktu przedstawiały argumenty przeciwstawne, jednym słowem „temperatura wrzenia" długo nie opadała.

— Dlaczego znów idziesz w góry z osobami, co do których lojalności masz zastrzeŜenia?

PrzecieŜ na K-2 moŜe być jeszcze gorzej niŜ na Gasherbrumach!

— Naprawdę tego nie rozumiesz? — dziwi się Wanda. — PrzecieŜ te dziewczyny to czołówka alpinizmu kobiecego nie tylko w Polsce. Zresztą minęło kilka lat, dojrzałyśmy nieco. No i K-2! Dla tego szczytu warto zaryzykować wspólną wyprawę.

Wielokrotnie słyszałam od róŜnych osób ze środowiska alpinistycznego o chorobliwej ambicji Wandy. Organizując wyprawę na K-2 jednoznacznie udowodniła jednak, Ŝe nawet jeśli jest ambitna i myśli przede wszystkim o sukcesach, potrafi cel wspólny uznać za waŜniejszy niŜ własne interesy. Na tej wyprawie, juŜ na etapie jej organizacji, było wiadomo, Ŝe Wanda będzie wyłączona z akcji górskiej. Marzyła o K-2, ale jej marzenie miały zrealizować inne alpinistki. Ona, jako kierownik wyprawy, mogła tylko tak pokierować akcją, by któryś z zespołów osiągnął szczyt. Walczyła o K-2 nie dla siebie, walczyła o ten szczyt dla polskiej alpinistyki.

Wyprawa kobieca uzyskała status wyprawy narodowej, co Pomogło przezwycięŜyć róŜne ograniczenia. Droga, którą polskie

219 alpinistki zamierzały zdobywać K-2, była drogą pierwszych zdoby. wców z roku 1954, włoskich przewodników — Achille Compa-gnoni i Lino Lacedelli — prowadzącą południowo-wschodnim Ŝebrem, nazwanym później śebrem Abruzzi.

L_W tym czasie co wyprawa kobieca, na K-2 miała działać druga polska wyprawa, a właściwie polsko-meksykańska, kierowana przez Janusza Kurczaba. Dla niego i kilku alpinistów z jego wyprą-wy była to druga próba zdobycia drugiego szczytu Ziemi. W roku 1976 polscy alpiniści zamierzali zdobywać K-2 nową drogą, dłuz^ szą i trudniejszą niŜ droga pierwszych zdobywców. O trudnościach, z jakimi przychodzi się zmierzyć na K-2 kaŜdej wyprawie, świadczy fakt, Ŝe od roku 1954 kolejne wyprawy nie zdołały dokonać drugiego wejścia, Polacy zamierzali poprowadzić nowąjirogę granią północno-wschodnią. Od 24 czerwca do 28 sierpnia trwała akcja górska. Ostatnia dwójka szturmowa, Eugeniusz Chrobak i Wojciech WróŜ, po pokonaniu końcowych trudności i osiągnięciu wysokości 8400 metrów, musiała się wycofać. Była juŜ zbyt późna pora, a poza tym zabrakło im tlenu. W takich okolicznościach pójście na szczyt było nadmiernym ryzykiem. / W lipcu 1982 roku w bazie na lodowcu Savoia, połoŜonej na /wysokości 5300 metrów, znaleźli się: Janusz Kurczab (kierownik), Roman Bebak, Grzegorz Benke (lekarz), Eugeniusz Chrobak, Leszek Cichy, Zbigniew Dudrak, Marek Grochowski, Tadeusz Karolczak, Jan Holnicki-Szulc, Aleksander Lwów, Krzysztof Pankiewicz, Bogumił Słama, Ryszard Urbanik, Krzysztof Wielicki i Wojciech WróŜ. Ze strony meksykańskiej udział w wyprawie wzięli: Lucio Cardenas, Manuel Casanovą, Antonio Cortes, Hugo Delgado, Enriąue Miranda i Eduardo Mosąueda. Celem wyprawy była północno-zachodnia grań K-2.

220 K-2 PO RAZ PIERWSZY Baza wyprawy kobiecej znajdowała się na lodowcu Godwin Austen na wysokości 5400 metrów. Ostateczny skład wyprawy był następujący: Wanda Rutkiewicz (kierownik), Alicja Bednarz, Christine de Colombel (dziennikarka i znakomita alpinistka fran- / cuska), Anna Czerwińska, Halina Kruger-Syrokomska (zastępca kierownika wyprawy), Aniela Łukaszewska, Jolanta Maciuch (lekarka), Anna Okopińska, Krystyna Palmowska, Ewa Panejko--Pankiewicz, Marianna Stolarek i Danuta Wach. Obsługę filmowo--fotograficzną stanowili: David Belden (Francja) i Zbigniew Pietrz-kiewicz. Zdjęcia reklamowe i film z wyprawy były zagwarantowane w umowach ze sponsorami.

Jako całkowicie samodzielny zespół działali przy wyprawie Jerzy Kukuczka i Wojciech Kurtyka, którzy zamierzali zdobyć K-2 < południową ścianą. ; / 21 lipca Anna Czerwińska i Krystyna Palmowska załoŜyły obóz I na wysokości 6100 metrów, zaś 27 lipca ta sama dwójka, wraz z Christine de Colombel, załoŜyła obóz II na wysokości 6700 metrów.

28 lipca rano okazało się, Ŝe po nocy spędzonej w obozie I, w którym nocowała juŜ pięć dni wcześniej, Ewa Panejko-Pankie-wicz czuje się źle. Wyglądało to na chorobę wysokościową.

Do bazy wysuniętej wyruszyła więc lekarka, Jolanta Maciuch, a wraz z nią Halina KrugerSyrokomska i Anna Okopińska. Niosą ze sobą 221 tlen, niezbędny przy chorobie wysokościowej. Według wcześniej, szego planu Anka i Halina miały wyruszyć z bazy 29 lipca wprost do obozu I. Konieczność wcześniejszego wyjścia spowodowała zmianę planów. Nocleg wypadł im w bazie wysuniętej. Tutaj spotkały się ze schodzącym z jedynki zespołem sprowadzającym Ewę, która miała zapalenie płuc. Po podaniu tlenu stan chorej poprawił się i Ewa zeszła do bazy.

29 lipca Anka i Halina ruszają z bazy wysuniętej do Jedynki. Obóz I osiągają wczesnym popołudniem. Spotykają tu ku swemu zaskoczeniu alpinistów austriackich, którzy zamierzali

załoŜyć obóz III i „z marszu" obóz IV. Austriacy powiedzieli, Ŝe w Dwójce wieje koszmarny wiatr, co zdziwiło dziewczyny, jako Ŝe pod- i czas podejścia do Jedynki świeciło słońce, było ciepło i niemal bezwietrznie.

30 lipca doszły do obozu II wczesnym popołudniem. Tę wysokość osiągnęły po raz pierwszy.

Podczas podejścia Halina czuła się dobrze i miała dobrą kondycję. Do obozu doszła nieco zmęczona, ale zadowolona z siebie. „To nie Gasherbrumy, pani Aniu! Tu trzeba się wspinać" — powiedziała do swej partnerki. Po posiłku nawiązała kontakt radiowy z bazą. Zapytana, jaką pogodę przewiduje na dzień następny, odpowiedziała. „Zapytajcie Pana Boga". Jeszcze trochę porozmawiała z dziewczynami w bazie, jak zwykle dowcipkując.

Anka, obawiając się przeziębienia, łyknęła aspirynę i zasnęła. Obudziła się około siedemnastej. Halina zapytała ją troskliwie, jak się czuje, a w chwilę potem straciła przytomność i przestała oddychać. Anka wraz z Austriakami i ich oficerem łącznikowym rozpoczęła akcję reanimacyjną. Sztuczne oddychanie, masaŜ serca, tlen w duŜej ilości...

Wszystkie te zabiegi okazały się nieskuteczne. Około 18.20 przerwano akcję reanimacyjną.

Halina zmarła nie odzyskawszy przytomności.

Tego dnia w bazie wyprawy męskiej po południu znajdowali się Chrobak, Cichy, I wow, Pankiewicz, Słama, Wielicki, WróŜ, Delgado i Mosqueda. Pozostali alpiniści znajdowali się w obozach II i III. Po siedemnastej w bazie i w obozie II w radiotelefonach 222 lealy się gtosy uczestniczek wyprawy kobiecej. Z ich rozmów f0 nikato, Ŝe na śebrze Abruzzi trwa akcja reanimacyjna Haliny, ^Ara wciąŜ nie daje oznak Ŝycia. Na pomoc pospieszyli wszyscy ininiści z bazy, a z obozu II ruszył lekarz, Grzegorz Benke. jednak ich pomoc była juŜ tylko przydatna przy transporcie włok. W bardzo trudnych warunkach terenowych, nierzadko naraŜając Ŝycie, Chrobak, Cichy, Lwów, Pankiewicz i Wielicki wraz z Austriakami i ich oficerem łącznikowym znieśli ciało Haliny do bazy wysuniętej. Następnego dnia, wspomagani przez alpinistów meksykańskich — do bazy.

Uroczysty pogrzeb odbył się tego samego dnia. Halinę pochowano w szczelinie skalnej, obok grobu Mario Puchoza, uczestnika zwycięskiej wyprawy włoskiej z roku 1954 i kopca Artura Gilkey'a, uczestnika wyprawy amerykańskiej z roku 1953. Śmierć Haliny na kilka dni zatrzymała akcję górską. Niektóre z uczestniczek wyprawy uwaŜały, Ŝe naleŜy ją zakończyć. 10 sierpnia przyszło załamanie pogody. Zachodnie wiatry, wiejące z prędkością 100 kilometrów na godzinę, powyŜej 7 tysięcy metrów, przy temperaturze minus 30 stopni Celsjusza, uniemoŜliwiały działalność powyŜej obozu II. Przeczekiwanie nie zdało się na nic.

RównieŜ wyprawa męska musiała się poddać. Huraganowe wiatry pokonały teŜ znakomitą dwójkę, Jerzego Kukuczkę i Wojciecha Kurtykę, którzy bez powodzenia kilkakrotnie atakowali południową ścianę K-2.

Alpinizm, a zwłaszcza himalaizm, jest sportem szczególnego rodzaju. Gdyby spróbować określić skalę zainteresowania nim liczbą publikacji prasowych i ich rodzajem, to łatwo dałoby się zauwaŜyć, Ŝe nic tak nie podsyca zainteresowania, jak wypadek śmiertelny, zwłaszcza podczas wypraw w góry wysokie. A jak po-aJe literatura fachowa, w głównych łańcuchach gór najwyŜszych 2agroŜony jest co dziesiąty uczestnik wypraw, zaś co trzydziesty Pozostaje w górach na zawsze. Śmierć Haliny Kruger-Syrokomskiej, oprócz pytań o celowość Prawiania tak niebezpiecznego sportu jak himalaizm, jak zwykle ^ takich okazjach zadawanych, wzbudziła równieŜ dyskusje, 223 których nutą przewodnią stał się tytuł artykułu, zamieszczonego w jednym z warszawskich tygodników — „Kobietom w Himalaje wstęp wzbroniony". Wprawdzie wypadek zdarzył się

w Karakorum, a nie w Himalajach — gwoli ścisłości— ale dla antyfeministów alpinistycznych nie miało to większego znaczenia. Góry wysokie powinny, według nich, pozostać domeną prawdziwych męŜczyzn. JeŜeli oni naraŜają swe Ŝycie w górach, nawet jeśli mają rodziny, jest to romantycznym bohaterstwem. Jeśli zaś zdarzy się to kobiecie, zwłaszcza obarczonej męŜem i dziećmi, uwaŜa się ją za egoistkę dąŜącą za wszelką cenę do sukcesu.

W kobiecych wyprawach organizowanych przez Wandę często brały udział alpinistki mające rodziny. RównieŜ męŜowie niektórych z nich czynnie uprawiali alpinizm. Zdarzało się nieraz, Ŝe pary małŜeńskie uczestniczyły w tej samej wyprawie, tak samo naraŜając Ŝycie, ale teŜ wspólnie przeŜywając doznania, jakich poza górami nie mogliby doświadczyć. A prawo do ich przeŜywania — według Wandy — powinni mieć obydwoje. Ona sama, po dwóch nieudanych małŜeństwach, notabene z partnerami uprawiającymi sport wspinaczkowy, zdecydowała się na samotność.

224 K-2 PO RAZ DRUGI Ten niekorzystny społeczny rezonans zmagań polskich alpinistek o K-2 spowodował, być moŜe, nie tyle zahamowanie ich aspiracji wysokościowych, co pewne wytłumienie rozgłosu na temat dalszych ich poczynań. Bo dziewczyny, przynajmniej te najlepsze i najwytrwałsze, z K-2 nie zrezygnowały. Motorem działań była Wanda. Poprzez swe kontakty w zachodnich środowiskach alpinistycznych doprowadziła do zaproszenia samodzielnego zespołu kobiecego z Polski na wyprawę międzynarodową, kierowaną przez Szwajcara, Stefana Wórnera.

Anna Czerwińska, Dobrosława Miodowicz-Wolf, Krystyna Palmowska i Wanda Rutkiewicz jako zespół w pełni autonomiczny weszły w skład wyprawy, złoŜonej z 29 alpinistów z 8 krajów. Uczestnicy wyprawy zostali podzieleni na róŜne grupy. Większość nazwisk nie była znana w międzynarodowym światku alpinistycznym, ale nazwiska Kurta Diembergera, Petera Habelera i Stefana Schafftera dawały pewną gwarancję co do powodzenia całego przedsięwzięcia.

—JBazę wyprawy załoŜono 15 maja 1984 roku. Dwa tygodnie trwało załoŜenie Jedynki i Dwójki. Zakładanie obozów, mimo fatalnej pogody, szło w miarę sprawnie. Kłopoty zaczęły się przy zakładaniu Trójki, aŜ na wysokości 7350 metrów, zwłaszcza Podczas poręczowania Czarnej Piramidy, stanowiącej niezwykle trudny technicznie odcinek drogi na śebrze Abruzzi. Tu juŜ nie 225 moŜna było sobie pozwolić na improwizację, konieczna była całko, wita koordynacja poczynań wszystkich zespołów.

Jednak kierownik wyprawy przyjął taktykę całkowitej dowo|. ności. KaŜdy robił to, co chciał i pracował tyle, ile chciał, próbując przy tym wejść jak najwyŜej.

Przy zakładaniu poręczówek najsolidniej pracowali najlepsi uczestnicy wyprawy, przewodnicy alpejscy — Peter Habeler wielokrotny partner Reinholda Messnera i Stefan Schaffier, młody, ale bardzo obiecujący wspinacz szwajcarski, późniejszy partner Wandy podczas wyprawy na Aconcagua w Andach w roku 1985. RównieŜ Polki wniosły spory udział w tę niewdzięczną i nieefektowną pracę, jaką jest poręczowanie, bez którego jednak przejście Czarnej Piramidy byłoby niemoŜliwe.

Ale wysiłki poszczególnych alpinistów czy nawet zespołó\v nie mogły zastąpić przemyślanej, kierowanej przez jedną, odpowiedzialną osobę, akcji. Przy próbie załoŜenia obozu III wybuchła kłótnia między Wórnerem a Habelerem i Schaffterem. Pośrednictwo radiotelefonu nie ułatwiało porozumienia i prowadzący dotychczas przewodnicy zeszli do bazy.

Akcję wznowiono, gdy tylko poprawiła się pogoda, ale zdołano załoŜyć tylko obóz III. Jego wyposaŜenie wyniosły do góry Krystyna Palmowska i Dobrosława Miodowicz-Wolf. Kolejne

załamanie pogody przeciągnęło się do 13 lipca, zaś na 15 lipca kierownik wyprawy zamówił tragarzy, bez względu na wynik akcji górskiej.

Kolejne dni niepogody coraz wyraźniej uświadamiały uczestnikom wyprawy fakt, Ŝe szanse zdobycia szczytu są coraz mniej realne. ToteŜ większość alpinistów, nie chcąc by zmarnowały się pieniądze wydane na wyprawę, zdecydowała się zdobywać cel mniej ambitny, ale za to pewniejszy w ich opinii — Falchan Kangri przez Anglosasów zwany Broad Peak.

Polki nie dawały za wygraną, Miały dobrą aklimatyzację, p° przejściowych niedomaganiach Anny Czerwińskiej i Wandy Rutkiewicz wszystkie były juŜ w dobrej formie, a dzięki ich pracy 226 bóz HI był wyposaŜony w sprzęt j Ŝywność, utnoŜliwiające atak zytowy. Wystarczyłoby tylko kilka dni pogody...

Ostatnie słowo naleŜało jednak do kierownika wyprawy. Stefan Wórner nie wyraził zgody na podjęcie próby ataku szczytowego przez zespół kobiecy. W sposób absolutnie jednoznaczny stwierdził, iŜ ma zbyt wiele interesów w Pakistanie, by ryzykować zatarg z ministerstwem turystyki z powodu przedłuŜenia działalności górskiej. JuŜ i tak miał podobno kłopoty, spowodowane zbyt liczną ekipą. Tak więc w ostatecznym rozrachunku okazało się, Ŝe właściwie K-2 nie był celem wyprawy, skoro tak łatwo przyszło z niego kierownikowi zrezygnować.

W tej sytuacji polskie alpinistki podjęły dramatyczną decyzję — ruszają do szczytu we czwórkę! JeŜeli będzie dobra pogoda, podejmą próbę ataku szczytowego, nie bacząc na późniejsze konsekwencje administracyjne. Ale jak to nieraz pod K-2 bywało, pogoda zdecydowała ostatecznie za nie. 13 lipca, w huraganowym wietrze, ledwo doszły do obozu III, osiągając wysokość 7400 metrów. To był juŜ kres marzeń o K-2, stopień zagroŜenia był zbyt wysoki. Decyzja mogła być tylko jedna — odwrót.

14 lipca, kiedy znosiły do bazy wyposaŜenie górnych obozów, pogoda zrobiła się tak piękna, jak nigdy dotąd. Wiatr ucichł prawie całkowicie, na niebie nie było ani jednej chmurki. Z ogromną goryczą i uczuciem zawodu myślały wówczas, Ŝe wystarczyłoby przeczekać ten jeden dzień, by mieć szansę na zmierzenie się z K-2 i osiągnięcie sukcesu. Zawód był tym większy, Ŝe bardzo dobra pogoda ustaliła się na kilka kolejnych dni. .

Efektem wyprawy, której ambitnym celem był szczyt K-2, a która w rezultacie, jak określiły to Polki, stała się dochodowym biurem podróŜy na ośmiotysięczniki, stało się wejście dwóch Szwajcarów, Kolumbijczyka i Niemca na Broad Peak. Niewiele brakowało, by zakończyło się ono tragedią. Jeden za Szwajcarów Podczas zejścia z przełęczy spadł około 300 metrów, a Niemiec nabawił się cięŜkich odmroŜeń.

JuŜ po oficjalnym zakończeniu wyprawy i bez zgody kierowni-a> na Broad Peak weszła angielska alpinistka Julie Tullis i Aus227 triak Kurt Diemberger. RównieŜ i ich zejście ze szczytu nie obył0 się bez upadków, które tylko dzięki niebywałemu szczęściu nie zakończyły się tragicznie. Tego szczęścia zabrakło Julie Tullis w dwa lata później, kiedy wraz z Kurtem Diembergerem ponownie próbowała zdobyć K-2...

228 IMERMEZZOI: ACONCAGUA Jesienią 1984 roku Stephane Schaffter przyjechał do Warszawy. Był gościem Wandy, poznawał warszawskie środowisko alpinistyczne, a którejś deszczowej niedzieli towarzyszyłam Wandzie i Stefanowi na „wyprawie" w Skałki. Nie dojechaliśmy do Ojcowa, ulewny deszcz zastopował nas w okolicach Grójca. Tak więc nie miałam okazji zobaczyć „na

Ŝywo" wspinaczki dwójki, która w styczniu 1985 roku dokonała dwóch wejść na najwyŜszy szczyt kontynentu amerykańskiego — Aconcagua (6960 m).

W listopadzie 1984 roku Wanda zwróciła się do Polskiego Związku Alpinizmu z prośbą o pomoc w uzyskiwaniu wizy argentyńskiej... * * * Pod koniec roku 1933 wyruszyła do Argentyny pierwsza polska wyprawa w góry Ameryki Południowej. Jej celem była alpinistyczna i naukowa eksploracja drugiej co do wysokości grupy Andów — Cordilliera de la Ramada — oraz wejście na Aconcagua.

Jak podaje Wiktor Ostrowski, uczestnik tej wyprawy, nazwa {a w starodawnych podaniach Indian andyjskich oznacza „Matkę gór", a sam szczyt uwaŜany był wówczas za jedyny wierzchołek, 229 poza masywami Azji, który liczył ponad 7000 metrów. Późniejsze pomiary ustaliły ostatecznie jego wysokość na 6960 metrów. Ą]e kiedy Polacy wyruszyli na wyprawę, zamierzali pobić polski rekord wysokości i przekroczyć barierę 7000 metrów, jako Ŝe Aconcagua według ówczesnych obliczeń miała 7036 metrów.

Aconcagua, połoŜona w pobliŜu pradawnego szlaku handlowego i wojennego — dolina Rio Mendoza i przełęcz Cumbre de Uspallate —juŜ w roku 1883 zwróciła uwagę znanego podróŜnika i alpinisty angielskiego, Fritza Geralda. Ze Szwajcarii sprowadził on znakomitego przewodnika alpejskiego, Zurbriggena, który po I wielu próbach stanął w końcu na szczycie.

Jako dowód wejścia pozostawił tam swój czekan. I podobno właśnie od czekana Zurbriggena zaczęła się tradycja alpinistyczna — kolejni zdobywcy Aconcagua zabierali to, co pozostawili ich poprzednicy, a zostawiali coś swojego, co potwierdzało ich bytność na szczycie.

Wszystkie wejścia na Aconcagua, a do roku 1934 było ich sześć, dokonywane były od zachodu, rozległymi, zasypanymi | ruchomymi piargami zboczami. Niewielu alpinistów umiało się poruszać po lodowcach, toteŜ próby podejmowane innymi drogami kończyły się niepowodzeniem. Mimo to alpiniści polscy — Stefan Daszyński, Jan Dorawski, Adam Karpiński, Konstanty Jod-ko-Narkiewicz, Stefan Osiecki i Wiktor Ostrowski — zdecydowali się zaatakować Aconcagua od wschodu, przez olbrzymi lodowiec spływający do doliny Relinchos.

Decyzja ta została niejako wymuszona okolicznościami — po dotarciu do osady Uspallata, skąd zamierzali wyruszyć na Aconcagua drogą zachodnią, Polacy dowiedzieli się, Ŝe kilka dni wcześniej w tym samym kierunku ruszyła wyprawa włoska. Droga od wschodu, przez lodowiec znany wyłącznie z fotografii, wydawała się ryzykowna, ale teŜ Polakom nie uśmiechało się deptanie po piętach Włochom. , Okazało się jednak, Ŝe niekiedy warto zaryzykować. Ósmego marca na szczycie Aconcagua stanęła czwórka alpinistów: Daszyński, Narkiewicz, Osiecki i Ostrowski. Włosi weszli na szczyt tego samego dnia, kilka godzin wcześniej, ale to Polacy zrobili nową 230 Ze szczytu zabrali czekan i włoską banderkę, pozostawili polski czekan, zapis i banderkę argentyńską, respektując • isane praw0 gór wysokich mówiące, Ŝe chorągiewki, propor-rvki czy bandery w barwach narodowych pozostawia się wyłącznie na szczytach dziewiczych...

— W pięćdziesiąt lat po pierwszym polskim wejściu na szczyt Aconcagua w Argentynie zamierzam powtórzyć drogę francuską na południowej ścianie tego szczytu (ze Szwajcarami).

Odlatuję 16 grudnia, wracam do Warszawy 30 stycznia. Zaproszenie od Szwajcarów mam dopiero teraz. Załatwienie wizy argentyńskiej trwa około pięciu tygodni i wymaga zaproszenia stamtąd. Nie mam szans na wizę, jeśli będę czekać na zaproszenie, bo poczta idzie zbyt długo. MoŜe wystarczy ten komplet dokumentów, który załączam, oraz Wasze

poparcie, czyli pismo od Was do Ambasady Argentyńskiej w Warszawie. Czy mogę o to prosić? — pytała Wanda w piśmie do PZA. Zwróciła się równieŜ do Wytwórni Filmów Dokumentalnych z propozycją nakręcenia filmu pod roboczym tytułem „Dwa razy Aconcagua". W filmie zamierzała wykorzystać dokumentalne zdjęcia z wyprawy w roku 1934, kręcone przez Stefana Osieckiego, a takŜe współczesny materiał filmowy, nakręcony z udziałem ostatniego Ŝyjącego uczestnika wyprawy, zdobywcy szczytu, Wiktora Ostrowskiego, który po latach emigracji w Argentynie mieszkał wówczas w Warszawie. Pomysł zderzenia materiałów archiwalnych ze zdjęciami współczesnymi wydawał się ciekawym zabiegiem realizacyjnym. I rzeczywiście, film nakręcony przez Wandę jest jednym z lepszych filmów górskich.

Po pokonaniu wszystkich formalności wizowych Wanda wraz 2<5 Stefanem Schaffterem odleciała do Argentyny. Nim znaleźli się u podnóŜy Aconcagua, organizacją wyprawy na terenie prowincji Mendoza, w której połoŜony jest najwyŜszy szczyt Ameryki, 231 zajmował się himalaista, właściciel przedsiębiorstwa obsługującego wyprawy, Fernando Grajales.

6 stycznia 1985 roku Wanda i Stefan weszli na szczyt Aconca. gua od północy wraz z grupą klientów Stefana. Po ponad pięćdzie. sięciu latach było to drugie polskie wejście na ten szczyt. Ale nie to wejście, choć tak ładnie nawiązujące do historii, było głównym celem Wandy i Stefana. Była nim ściana południowa, jedna z nąj-słynniejszych, wielkich ścian, licząca niemal 3000 metrów. Stopień trudności w skale — „nadzwyczaj trudno". Przejście pionowych, przewieszonych partii lodowych ściany wymaga szybkości ze względu na zagroŜenie lawinowe, a takŜe dobrego sprzętu i znacznych umiejętności technicznych. Ścianę przecina kilka barier seraków, zaś partia podszczy-' towa, licząca prawie 1000 metrów (wariant Messnera), jest bardzo stroma, Jeśli doda się do tego ruchy sejsmiczne, częste w tym rejonie, nietrudno sobie wyobrazić, jak potęŜne lawiny muszą schodzić południową ścianą Aconcagua.

Nagłe załamanie pogody, mające złą sławę wśród alpinistów „białe wiatry andyjskie", osiągające prędkość do 200 kilometrów na godzinę, a takŜe niskie temperatury mogą sprawić, Ŝe Aconcagua stanie się pułapką bez wyjścia. Odwrót z południowej ściany jest równie niebezpieczny, jak dalsza droga do szczytu, a przeczekiwać niepogody w ścianie nie moŜna zbyt długo z uwagi na deterioryzację. Na tej górze trzeba poruszać się szybko, mieć dobrą aklimatyzację, kondycję i technikę wspinaczkową. Niezbędny jest teŜ lekki sprzęt biwakowy i wspinaczkowy.

W ścianę weszli 14 stycznia. Oprócz dwójki polsko-szwajcarskiej do góry ruszyły dwa zespoły — meksykański i argentyński.

O tym, jakim zagroŜeniem są na Aconcagua lawiny, Wanda i Stefan przekonali się trzeciego dnia wspinaczki, na wysokości około 5000 metrów. W dolnej, skalnej części ściany szli nie związani. Wanda filmowała Stefana, który wspinał się dwieście metrów wyŜej. Jak opowiadała później, usłyszała huk lawiny, ale nie spodziewała się jej akurat w miejscu, na którym stała. Masy śniegu przemieszane z potrzaskanymi serakami, które runęły 232 eórnej bariery, przeleciały kilkadziesiąt metrów od Stefana. W "kilkanaście sekund później Wanda zobaczyła nad sobą zbliŜają-sie błyskawicznie masę śnieŜnego pyłu. Ledwo zdąŜyła znaleźć pewniejsze oparcie dla stóp i przylgnąć do skały. Kiedy ogarnął ją śnieŜny pył, walczyła, by nie dać się strącić. Głowę osłoniła rękawem anoraka, dzięki czemu miała nieco przestrzeni wolnej od duszącego, śnieŜnego pyłu.

Lawina w końcu przewaliła się. Podeszła kilka metrów wyŜej, by rozejrzeć się za Stefanem.

On w tym czasie, nie wiedząc co dzieje się z nią, bez asekuracji, pokonując bardzo trudne odcinki, zszedł niŜej, do miejsca, z którego dostrzegł Wandę.

Znów ruszyli do góry. Na wysokości obozu I spotkali zespół argentyński, który postanowił przenocować w tym obozie. Wanda i Stefan powyŜej Jedynki związali się — skała była krucha i stroma, trudności techniczne stawały się coraz większe.

Na wysokości 5500 metrów przez dwie godziny, w łatwym juŜ terenie, rąbali platformę lodową pod biwak. Nad ranem dotarli Meksykanie. Wspólna herbata i polsko-szwajcarski zespół znów rusza w górę. Przy pięknej pogodzie osiągają kolejną barierę skalną. W miejscu trudnym technicznie łapie ich załamanie pogody. Zaczynają się zastanawiać, czy nie powinni się wycofać. Pamiętają jednak, Ŝe wycofywanie się ze ściany południowej bywa niekiedy znacznie bardziej niebezpieczne niŜ pójście w górę. Wandę najbardziej przeraŜała konieczność pokonywania przy zejściu kominów, choć najbardziej niebezpieczny i trudny odcinek drogi wciąŜ mają jeszcze przed sobą.

Jest nim licząca około 400 metrów szerokości bariera seraków, ta sama, z której oberwała się poprzedniego dnia lawina. Wyszukanie drogi przez barierę, i tak juŜ dostatecznie trudną, dostarcza im emocji spowodowanych przypomnieniem walących się zwałów śniegu.

Po bardzo trudnej technicznie wspinaczce dotarli do płaskiej części górnego, wiszącego lodowca ściany południowej, pozosta-Wlając za sobą niebezpieczną barierę seraków. Słońce szybko 233 chowało się za grań, mróz stawał się coraz większy. Do szczytu pozostało zaledwie 1000 metrów.

Droga Messnera prowadziła od szczelin brzeŜnych poprzez pasmo skał do pól śnieŜnolodowych. Po ich przejściu czekała kolejna przeszkoda — po lewej stronie niewielka bariera seraków, po prawej bariera skalna. Między nimi lodowy kuluar, wyglądający na to, Ŝe „puści".

Następny dzień przyniósł pogodę jak drut. Bezwietrznie, słońce praŜyło coraz mocniej, roztapiając śnieg. Przebicie się przez labirynty szczelin lodowca trwało znacznie dłuŜej niŜ przypuszczali. Trawers po zaśnieŜonym stoku mógł skończyć się „wyjechaniem" z lawiną, a od góry mogły ruszyć pola śnieŜne. Nie było rady — trzeba było przeczekać w szczelinie brzeŜnej, pod kilkumetrowym, lodowym okapem.

Początkowo zamierzali poczekać do zachodu słońca i iść do góry nocą. Jednak w latarkach mieli tylko po jednej baterii, zaś Stefan obawiał się nocnego mrozu dla swoich odmroŜonych wcześniej stóp. Jedynym sensownym i bezpiecznym rozwiązaniem był kolejny biwak i pobudka o czwartej rano następnego dnia.

Po słonecznym, gorącym i bezwietrznym dniu pod wieczór zaczęło się błyskać. Po takich objawach atmosferycznych moŜna było się spodziewać, Ŝe nazajutrz spadnie śnieg. A to oznaczałoby zamknięcie ich w pułapce. Odwrót tą samą drogą, przy wzrastającym zagroŜeniu lawinowym, był niemoŜliwy. Wanda, jak zwykle w sytuacjach zagroŜenia, zmobilizowała się maksymalnie. Po przebudzeniu zabrała się za rozmraŜanie nad palnikiem butów Stefana, który nie był zachwycony perspektywą wbijania odmroŜonych stóp w zamarznięte, sztywne buty o czwartej nad ranem. Po minimalnym śniadaniu — gorzka kawa, plasterek wędzonej szynki, łyŜka miodu — rozpoczęli ostatni dzień wspinaczki na szczyt Aconcagua.

Początkowo szło im się nienajgorzej. Kiedy jednak wzeszło słońce, okazało się, jak bardzo są zmęczeni. Do kuluaru między barierą skalną a lodową Wanda szła coraz wolniej. Stefan odciąŜył ją, zabierając kamerę filmową. PowyŜej barier teren nie „kładł się"234 bvło równie stromo, jak w kuluarze. Na domiar złego głęboki śnieg je trzymał się lodowego podłoŜa, w kaŜdej chwili groŜąc wyjechaniem" lawiny.

Minęło południe i załamała się, zgodnie z przewidywaniami Stefana, pogoda. Błyskawicznie, w ciągu kilkunastu minut, niebo zaciągnęło się chmurami i zaczął sypać śnieg. Po godzinie

ruszyły w dół pierwsze lawiny. Mieli jednak duŜo szczęścia, bo znajdowali się juŜ w terenie lodowym i mogli się asekurować. W końcu wydostali się poza strefę lawin. Po dwóch ostatnich wyciągach liny przeŜyli nieprzyjemne zaskoczenie. Lód stawał się coraz bardziej stromy, niekiedy stając niemal dęba, śnieg sypał nadal.

Stefan prowadzi, lina napina się coraz mocniej, wygląda na to, Ŝe znalazł dobre stanowisko.

Wanda czuje, Ŝe lada moment powinny skończyć się juŜ trudności. I rzeczywiście. Po kolejnym uderzeniu czekana w lód i wbiciu w lodową ścianę raków, widzi nad sobą obłą krawędź lodową. Jeszcze kilka mozolnych kroków w górę...

Kilka metrów za krawędzią jest juŜ grań skalna, a Stefan stoi juŜ na drugiej, północnej stronie. Grań łączy wierzchołek główny i południowy. Jest godzina siedemnasta, a pogoda pogarsza się coraz bardziej. W pośpiechu pakują sprzęt wspinaczkowy do plecaków, wyciągają kijki narciarskie i w tumanach wirującego śniegu docierają granią na główny wierzchołek Aconcagua.

Schodzą w dół wielkim, kamienno-piaszczystym kuluarem. Tą samą drogą schodzą turyści, którzy weszli na szczyt drogą klasyczną. Dwóch z nich czołga się niemal na czworakach.

Wiatr oślepia, zalepiając śniegiem okulary, ścina mrozem twarz, nie daje złapać oddechu.

Starają się schodzić jak najszybciej, by uciec od przejmującego na wskroś wiatru. W godzinę udaje im się obniŜyć o 1000 metrów i wypić gorący rosół w schroniskach Plantamaru. Jeszcze 3000 metrów i w zapadającym zmierzchu docierają do PlaŜa de Mulas, spokojnej i ciepłej miejscowości, połoŜonej u stóp Aconcagua.

235 Po powrocie do kraju Wanda dowiedziała się, Ŝe Komitet Obchodów 50-lecia Polskich Wypraw w Andy przyznał jej medal za pierwsze, po upływie pół wieku, polskie wejście na Aconcagua. Uznano, Ŝe jej wejście, a właściwie dwa wejścia, nawiązujące do osiągnięć Pierwszej Polskiej Wyprawy Andyjskiej i wytyczonej wówczas trudnej drogi przez lodowiec, nazwany później Lodowcem Polaków, stanowią piękne i godne zamknięcie jubileuszu.

Zaś Polski Związek Alpinizmu wystąpił do Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego o przyznanie Wandzie nagrody Fair Play — za przełamanie skutków wypadku i powrót do czynnego uprawiania sportu wspinaczkowego.

236 '' WYRÓWNANIE RACHUNKÓW: NANGA PARBAT To miała być druga próba zdobycia przez Wandę dziewiątego co do wysokości szczytu świata, którego kaszmirska nazwa, wywodząca się z sanskrytu, znaczy „Naga Góra". Ale ludność zamieszkująca podnóŜa Nanga Parbat nadała jej nazwę „Diamir", czyli „Król Gór".

Zaś alpiniści próbujący ją zdobyć, nazwali ją „Góra Morderca". To chyba najbardziej zasłuŜona nazwa, jako Ŝe do połowy lat osiemdziesiątych więcej osób poniosło śmierć przy próbach jej zdobycia, niŜ stanęło na wierzchołku.

Pomysł, by zorganizować kobiecą wyprawę na Nanga Parbat, pierwszą w dziejach zdobywania tego szczytu, narodził się w roku 1984, kiedy zespół w składzie: Wanda Rutkiewicz, Anna Czerwińska, Dobrosława Miodowicz-Wolf i Krystyna Palmowska, wracał po nieudanej, drugiej próbie zdobycia K-2. Trzeba było przełamać złą passę — by alpinizm kobiecy był nadal powaŜnie traktowany, a co za tym idzie, finansowany, potrzebny był sukces. Alpinistki wybrały Nanga Parbat z dwóch powodów — po pierwsze, był to najtańszy z ośmiotysięczników, po drugie, wyprawa z roku 1976 stanowiła swego rodzaju rekonesans.

Starając się o zezwolenie Wanda prosiła o przyznanie wyprawie kobiecej drogi od strony Południowej, od doliny Rupal, poniewaŜ tą właśnie drogą szła wyprawa niemieckoaustriacko-polska, w której uczestniczyła.

237

Jednak droga ta jest zagroŜona lawinami, zwłaszcza na przeło. mie maja i czerwca. Wandzie marzyło się zrobienie nowej drogi na Nanga Parbat, prowadzącej na prawo od drogi zdobywców z roku 1976, uczestników wyprawy austriackiej — Siegfrieda Gimpla Roberta Schauera, Hansa Schelle i Hilmara Sturma — którzy poprowadzili nową drogę na południowej flance.

Jednak po przeanalizowaniu sytuacji podjęła decyzję, by zdobywać Nanga Parbat od zachodu, czyli od doliny Diamir -J bardziej uczęszczanej i bezpieczniejszej.

Do Pakistanu alpinistki odleciały 17 maja 1985. Oprócz polskich alpinistek w wypFawTe uczestniczyła Danielle Sierro, lekarz wyprawy. Osiągnęła 7000 metrów, ofiarnie pomagała zakładać obozy, ale ze względów zawodowych musiała wcześniej opuścić wyprawę. Z polskimi alpinistkami na Nanga Parbat współdziałali Tyrolczycy, Peter Habeler i Michel Dacher.

Pierwsza próba ataku szczytowego nie powiodła się z powodu bardzo silnego wiatru. Druga zakończyła się w chwili, kiedy po dotarciu do obozu IV okazało się, Ŝe przysypała go lawina.

Pod śniegiem znalazły się kurtki puchowe, śpiwory i namioty, Wanda zaś straciła przy tej okazji swój najlepszy, prywatny sprzęt wspinaczkowy. Dobrosława, zwana „Mrówką", czując się bardzo dobrze, postanowiła, podobnie jak Dacher i Habeler, zabiwakować w śniegu, by następnego dnia pójść na szczyt. Austriakom udało się jednak dokopać do namiotu, wyciągać śpiwory i kuchenkę. Wanda, która do tej pory była partnerką Mrówki, chciała z nią pozostać, ale okazało się, Ŝe nie ma czekana, który tkwił pod zwałami śniegu. Ruszyła więc do obozu III, za Anką i Krystyną, które znajdowały się w bardzo dobrej formie i spokojnie mogły iść na szczyt. Nie mogły jednak pozostać całą czwórką w obozie IV i korzystać „z garnuszka" Tyrolczyków.

Po noclegu w obozie III, 12 lipca, ruszyły ponownie do góry ze sprzętem niezbędnym do odbudowania zrujnowanego obozu IV. W tym czasie Mrówka poszła z Habelerem i Dacherem-Habeler wszedł na szczyt po około czterech godzinach wspinaczki, 238 Dacher w godzinę później. ZdąŜyli wrócić do obozu IV jeszcze Drzed załamaniem pogody.

Mrówkę pogorszenie pogody zastało nagrani szczytowej.

Ostatni odcinek do przedwierzchołka głównego pokonywała walcząc nie tylko z wiatrem i mgłą. Była zupełnie sama, a mimo to wydawało jej się, Ŝe ktoś idzie obok. I nawet z tym kimś rozmawiała. Niekiedy wydawało się jej, Ŝe jest to Jurek Kukuczka, który wraz z wyprawą z Krakowa działał od południowej strony Nanga Parbat. To jeszcze mogła wytrzymać. Ale kiedy natknęła się na postać kobiecą, przypominającą Pakistankę w czadrze, nie miała juŜ wątpliwości, Ŝe powinna zawrócić. Przekroczyła 8000 metrów, nie miała ze sobą butli z tlenem, toteŜ niedotlenienie dało o sobie znać majaczeniami.

Pozostała trójka czekała na jej powrót w obozie IV. Wiało coraz mocniej. Wanda, mimo Ŝe chwilami przestawała wierzyć w powrót Mrówki, wzięła latarkę, termos z herbatą, kijki narciarskie, linę i ruszyła do góry. Teren powyŜej obozu IV to nachylone pod dość znacznym kątem zbocze, bez jakichkolwiek znaków orientacyjnych. W zawiei śnieŜnej Mrówka mogła pobłądzić i nie odnaleźć obozu.

Po niedługim czasie przejaśniło się nieco i Wanda dostrzegła słaniającą się pod uderzeniami wiatru postać. Mrówce do szczytu zabrakło tylko 50 metrów...

Obóz IV był juŜ jako tako zagospodarowany, więc mogła nareszcie przenocować pod „dachem" i zjeść coś gorącego. Ale jej nocleg w obozie IV komplikował nieco plany Wandy, Anki i Krystyny, które następnego dnia zamierzały atakować szczyt. Nocleg we czwórkę, w dwuosobowym namiocie na wysokości 7400 metrów, nie daje Ŝadnych szans na wypoczynek przed atakiem szczytowym. Jednak Mrówka była zbyt wyczerpana, by samotnie zejść do obozu III. Musiała przenocować w obozie IV. Wanda postanowiła nocować na zewnątrz, w

śpiworze. Przez całą niemal noc śnieg zasypywał jej twarz, a temperatura wynosiła minus dwadzieścia stopni.

239 Nic więc dziennego, Ŝe po takim noclegu nie czuła się dobrze. Wprawdzie na szczyt wyruszyły we trzy, ale Wanda, przekonana Ŝe nie dojdzie, zawróciła do obozu IV, a Anka i Krystyna kontynuowały wspinaczkę. Ale, być moŜe dlatego, Ŝe był to trzynasty, in\ równieŜ nie poszczęściło się. JuŜ w kopule szczytowej pobłądziły, zaś głęboki śnieg i trudności zmusiły je do odwrotu. I znów w Czwórce spotykają się wszystkie. Dla Wandy kolejny nocleg w takim składzie to za wiele. Postanowiła zejść z Mrówką do obozu III i przenocować w nim. Podczas schodzenia okazało się, jak Mrówka była wyczerpana. Zejście, które w normalnych warunkach nie zajmowało więcej niŜ godzinę, półtorej, tym razem trwało trzy.

Po noclegu Mrówka, mimo Ŝe czuje się trochę lepiej, schodzi do bazy, zaś Wanda wyrusza ponownie do Czwórki, gdzie odpoczywają Anka z Krystyną. Jest 15 lipca. Do szczytu wyruszają we trzy i po dziesięciu godzinach, po pokonaniu 700 metrów róŜnicy wysokości między obozem IV a szczytem, stają na wierzchołku Nąnga Parbat.

Nie były pierwszymi kobietami na tym szczycie. Rok wcześniej na Nanga Parbat stanęła Francuzka, Lilianę Barrard wraz z męŜem Maurice Barrardem, idąc równieŜ drogą od zachodu. Mieli jednak znakomitą pogodę, toteŜ wejścia dokonali w bardzo dobrym czasie.

Rok później, w 1986, Wanda spotkała się z Barrardami na wyprawie, która dla niej zakończyła się największym sukcesem w dotychczasowej karierze alpinistycznej, zaś dla Barrardów i wielu innych alpinistów, którzy tego lata próbowali zdobyć K-2, stała się wyprawą ostatnią.

240 K-2 PO RAZ TRZECI Wydarzenia, jakie w lipcu i sierpniu 1986 roku rozegrały się na K-2, moŜna uznać za jedną z największych tragedii górskich, a zarazem za zmierzch pewnego etapu w rozwoju himalaizmu. Symptomy tego były juŜ widoczne podczas niektórych wcześniejszych wypraw w góry wysokie, ale dopiero na zboczach K-2 wystąpiły w takim nasileniu i stały się, między innymi, przyczyną śmierci 13 alpinistów. Wśród tej trzynastki znajdowali się czołowi alpiniści świata — Renato Casarotto, Alan Rouse, Maurice i Lilianę Barrard.

3Lmąju 1986 roku w bazie pod K-2 do zdobywania szczytu przygotowywało się czterdziestu ośmiu alpinistów róŜnych narodowości. Niemal wszyscy nie byli nowicjuszami w górach wysokich, brali wcześniej udział w wyprawach w Himalajach i Karakorum, zaś niektórzy z nich naleŜeli do elity alpinistycznej.

Cel dla wszystkich był wspólny, ale zamierzali go osiągnąć róŜnymi drogami. Polacy, Amerykanie i samotnie wspinający się Włoch, Renato Casarotto, zamierzają poprowadzić nowe drogi — na filarze południowo-zachodnim i na ścianie południowej. Z kolei Anglicy przymierzają się do wciąŜ dziewiczej grani północnej.

Prócz męŜczyzn swoje alpinistyczne ambicje zamierzają zrealizować panie — Wanda Rutkiewicz, Lilianę Barrard, Dobrosława Miodowicz-Wolf, Julie Tullis, Krystyna Palmowska i Anna Czerwińska. Tym razem polski zespół jest podzielony — Wanda & 241 Rutkiewicz uczestniczy w polsko-francuskiej wyprawie, wraz z Lilianę i Maurice Berrardami i Michelem Parmentierem, zaś pozostałe polskie alpinistki stanowią samodzielny zespól kobiecy, działający w ramach polskiej wyprawy, kierowanej przez Janusza Majera.

Pod K-2 jest równieŜ groźny konkurent Reinholda Messnera w wyścigu o zdobycie wszystkich czternastu ośmiotysięczników, Jerzy Kukuczka wraz ze swym partnerem,

Tadeuszem Piotrowskim, jednym z najbardziej doświadczonych i najlepszych polskich alpinistów. Zamierzają zdobywać K-2 nową drogą, poprowadzoną ścianą południową.

Tak więc po raz pierwszy w historii zdobywania K-2 znalazło się u jego stóp tylu róŜnych alpinistów, mających ambitne plany nie tylko zdobycia szczytu, ale i pokonania rywali.

Pokonania dzięki poprowadzeniu nowej, trudnej drogi (choć i klasyczna naleŜy do niezwykle trudnych), dzięki lepszemu czasowi wejścia. Do tego doszła rywalizacja między paniami — która z nich jako pierwsza stanie na wierzchołku drugiej góry świata, zaś ze względu na trudności techniczne stawianej na czele listy ośmiotysięczników? O tym wszystkim nie mówiło się głośno w bazie pod K-2, ale podświadomie czuło się napięcie.

Jako pierwszy dotarł do bazy na początku maja Renato Casarotto wraz z Ŝoną Gorettą i kilkoma tragarzami. To jeden z największych mistrzów współczesnego alpinizmu, gorący zwolennik samotnych wspinaczek. Swe cele w górach chce osiągać tak, jak to lubi najbardziej — samotnie, w dogodnym dla siebie czasie i sobie właściwym stylu. Renato, podobnie jak wyprawa polska, zamierza atakować filar południowo-zachodni. Mimo Ŝe szczyty zdobywa samotnie, to jednak w kolejnych bazach zawsze oczekuje na niego Ŝona, utrzymując z nim stały kontakt radiotelefoniczny.

22 maja do bazy wraz z 50 tragarzami dochodzą Barrardowie, Wanda Rutkiewicz i Michel Parmentier. Ta wyprawa juŜ od początku miała pecha. Jeszcze w Islamabadzie Maurice Barrard zostawił w taksówce torbę ze wszystkimi dokumentami Francuzów, pienię242 ^mi i czekami na sumę około 10 tysięcy dolarów. Próby odszukania taksówkarza poprzez związek zawodowy nie dały rezultatu i wydawało się, Ŝe wyprawa w Islamabadzie zakończy swą działalność. Jednak Barrard zachował zimną krew, sprawnie załatwił wszystkie formalności paszportowe, a i finansowe kłopoty udało mu się rozwiązać.

W parę dni po przybyciu do bazy Francuzi wyruszyli do góry. Wanda z powodu kłopotów z gardłem i wysokiej gorączki, opuściła pierwsze wyjście, podczas którego Francuzi załoŜyli obóz I na wysokości 6300 metrów. 30 maja cała czwórka rusza do góry. Po biwaku na wysokości 5300 metrów, nazwanym później bazą wysuniętą, 3 czerwca zakładają obóz II na 7000 metrów. Pogoda nie sprzyja akcji górskiej, wieje silny wiatr i jest zła widoczność. Ale nie ma to wpływu na proces aklimatyzacji, która przebiega tym lepiej, im więcej wyjść do góry dokonują alpiniści. Francuzi i Polka 4 czerwca schodzą do bazy, postanawiając przeczekać załamanie pogody.

W górę ruszają ponownie 8 czerwca, ale nie mają szczęścia do pogody. Odcinek podejścia do obozu II aŜ do końca poręczówek jest najbardziej naraŜonym na silne wiatry miejscem. Wiatr wiał z taką siłą, Ŝe nie pozwalał opuścić namiotu. Mimo to alpiniści postanawiają czekać, by przy najlŜejszej poprawie pogody ruszyć do góry i załoŜyć obóz III. 12 czerwca poddają się i schodzą na dół. Wanda wspominała później, Ŝe po raz pierwszy w górach miała tak ogromne trudności z widocznością: Początkowo schodziłam prawie nic nie widząc, bo okulary od wewnątrz były zalodzone, a od zewnątrz zalepione śniegiem miotanym przez wiatr. Dopiero w obozie I zrobiło się nieco spokojniej.

JuŜ na tym etapie wspólnej działalności francusko-polskiej pojawiają się pierwsze rozbieŜności. Wanda w liście do mnie, z 16 czerwca, pisze: Maurycy i Lilianę są OK -zaprzyjaźniłam się 2 nim zeszłego roku na Nanga Parbat. Stanowią rzadki przykład naprawdę fajnego górskiego małŜeństwa, ale tez są zarazem bar-dzo zamkniętym układem, zresztą najlepiej funkcjonującym, jeŜeli 243 są tylko we dwoje. Ze wspinania się z Lilianę w zespole kobiecym na razie niewiele wyszło. I tak wychodzi do góry z Maurycym, śpi z nim w jednym namiocie. Mnie pozostał w spadku Michel, wcale tym nie zachwycony. Największy egoista i egocentryk, jakiego ostatnio widziałam. Dziennikarz radiowy, korespondent z Bejrutu, narcystycznie zapatrzony w siebie i

myślący tylko o własnej przy. jemności. Warunkiem tejŜe jest swoboda wyboru Qego wyboru) i całkowita wolność decyzji. Przy tak małym zespole wyboru specjalnego nie ma, a wolność jego decyzji jest ograniczeniem mojej wolności. Tak więc po wysłuchaniu wczoraj brutałnych słów — „Po co jesteś z nami, Francuzami, a nie ze swoimi przyjaciółmi, Polakami, ja ciebie nie potrzebuję w ogóle, a ty mnie potrzebujesz i w tym bieda " — zaczęłam się przygotowywać do samotnego wejścia na K-2. Barradowie nie mogą mnie zmieścić w swoim namiocie, jestem więc skazana na targanie swojego namiotu i rozbijanie go przy nich. Będę się starała chodzić do góry z Barrada-mi, Michel zaś chce chodzić według własnego uznania. Oni są od niego finansowo uzaleŜnieni, bo pokrył połowę kosztów wyprawy. Czyli zapłacił, ze swojej czy cudzej kieszeni, cztery razy więcej niŜ ja. Więc moja pozycja jest o tyle razy gorsza.

Z kolei Michel Parmentier w rozmowie z francuską dziennikarką, Christine Grosejan, tak ocenia! sytuację. Maurice nie wydawał się być w wielkiej formie, Lilianę i Wanda nie były samodzielne. Po, tym jak burza zablokowała nas na 7000 metrów, tylko z trudem udało się zejść.

Benoit Chamoux, któremu się uda wejść na szczyt w mniej niŜ 24 godziny, zauwaŜa w bazie zmęczenie Maurice'a, ale: Nie miałem nic do gadania, to nie była moja sprawa. Michel próbuje przekonać Maurice'a, by związał się z nim liną, bez dwóch kobiet. Dwa klucze są niezbędne do zdobycia szczytu himalajskiego -niezaleŜność i szybkość. Lilianę była uzaleŜniona od Maurice'A a Wanda od nas trojga. To była kulawa ekspedycja, trzeba byl° wszystko ponownie przemyśleć. Maurice na szczycie K-2 — to rĄ było warte złamanego szeląga. Ale Maurice i Lilianę — tak, 1° 244 hvlo coś warte. Byli ryzykantami, więc poszli na to. Profesjonalizm to niebezpieczna rzecz w Himalajach.

Prawdą jest, Ŝe Barradowie cieszyli się reputacją w światku alpinistycznym, którą chcieli dobrze sprzedać, ale teŜ chcieli być razem w górze, to było racją ich istnienia. Tak więc Maurice nie chciał i nie mógł przyjąć propozycji Parmentiera.

Dwudziestopięcioletni Benoit Chamoux, w przeciwieństwie do Barrarda, cieszy się znakomitą kondycją psychiczną i fizyczną. Współdziałając z włoską grupą Quoto 8000, planuje wraz z nią zdobywać K-2 trudną granią południowo-zachodnią. Nieoczekiwanie zmienia jednak plany i postanawia wchodzić na Broad Peak z zamiarem dokonania wejścia w czasie krótszym niŜ 24 godziny. Dopiero potem chce wrócić pod K-2 i albo wchodzić z Włochami granią, albo klasyczną drogą, śebrem Abruzów, w jak najkrótszym czasie.

Szczyt Broad Peak zdobywa w 16 godzin, jak sam podkreśla dzięki pracy całej ekipy: To nie był wyczyn samotnego człowieka, ale tym razem bliŜej było do niego niŜ w zeszłym roku.

(Dokonał wówczas szybkich wejść na Gasherbrum I i II).

W bazie pod K-2 czekają go złe nowiny. Amerykanie, John Smolich i Alan Pennington, są pierwszymi śmiertelnymi ofiarami K-2 tego lata. Giną zasypani ogromną lawiną na przełęczy Negrot-to, skąd prowadzi droga na filar południowo-zachodni. Dowiaduję się równieŜ, Ŝe ekipa Barrarda 18 godzin wcześniej wyszła na śebro Abruzzów. Mimo Ŝe klasyczne drogi, czyli pierwszych zdobywców, naleŜą na ogól do najłatwiejszych dróg na himalajskie szczyty, to klasyczna droga na K-2 jest skomplikowana, w górnych partiach najeŜona trudnościami w skali 3-4. Na domiar złego często następują tu załamania pogody.

Chamoux zauwaŜył, Ŝe coś nie gra w atmosferze i dotychczasowej jedności grupy Quoto 8000, zaproponował więc, by zostawić grań południowo-zachodnią. Górna część stoku nie była oczyszczona ze śniegu i warunki były trudne. MoŜe więc ruszyć na Zebro Abruzzów i spróbować zdobyć K-2 na tyle szybko, by wraz ze Broad Peakiem zmieścić się w pięciu dniach? Gianni Tulio 245

i Agostino da Polenza aprobują ten projekt i postanawiają ruszyć razem z nim.

Zespół Barrarda wyruszył z bazy 18 czerwca. Liłiane i Malince są optymistami i uwaŜają, Ŝe moŜe to juŜ być wyjście na atalc szczytowy. Wanda nie jest przekonana, ale tak na wszelki wypadek pakuje do plecaka biało-czerwony proporczyk. 20 czerwca zostają za nimi trudności techniczne i zaczyna się uciąŜliwe torowanie w głębokim śniegu, przy nienajlepszej pogodzie.

22 czerwca stają u stóp kuluaru, który wyprowadza pod serak kopuły szczytowej. To najbardziej niebezpieczne miejsce na całej tej drodze. Mają dwa warianty do wyboru — trudny i stromy odcinek lodowy albo wspinaczka skałami o trudności 2-3. NiezaleŜnie zaś od tego, jaki wariant wybiorą, dodatkowym zagroŜeniem są obrywające się niekiedy seraki.

Najpierw próbują przejścia przez teren lodowy. Okazuje się to niemoŜliwe. JuŜ prawie miesiąc kursują w górę i dół. ToteŜ stępione raki nie dają gwarancji bezpieczeństwa. Na domiar złego nie zabrali ze sobą liny. Trzeba więc spróbować przejścia przez skały znajdujące się poniŜej.

Po około dwudziestu metrach wspinaczki droga staje się nieco łatwiejsza. KaŜdy z alpinistów szedł własnym tempem. Wydaje się, Ŝe kopuła szczytowa jest juŜ bardzo blisko. Okazuje się jednak, Ŝe bez biwaków nie ma mowy o zdobyciu szczytu. Nadzieje, Ŝe w wyŜszych partiach śnieg okaŜe się bardziej twardy, nie spełniły się. Znów czeka ich torowanie szlaku w kopnym śniegu. Lilianę, niewysoka i drobna, musi się z tego wyłączyć, gdyŜ ledwo ją widać w śniegu.

Na wysokości 8300 metrów znajdują miejsce wyglądające względnie bezpiecznie.

Postanawiają zabiwakować. Na platformie, na której z trudem mieści się dwuosobowy namiot, spędzają we czwórkę ostatnią noc przed atakiem szczytowym, bez śpiworów, jedynie w kurtkach puchowych. Mimo niewygody noc mija znośnie, niejest nawet zbyt zimno.

Dzień ataku szczytowego, 23 czerwca, to zarazem dzień imienin Wandy. Zaabsorbowana przygotowaniami do opuszczenia 246 hiwaku zapomina, Ŝe jeŜeli tego dnia stanie na szczycie K-2, sama obie sprawi najwspanialszy prezent imieninowy. Szykują picie zapas, resztę bagaŜu postanawiają zredukować do minimum.

Jednak Barrardowie zabierają maszynkę butanową. Cala czwórka opuszcza biwak zbyt późno.

Dzień jest słoneczny, wieje wiatr, ale nie jest dokuczliwy. Po przejściu mniej więcej dwustu pięćdziesięciu metrów, Barrardowie zatrzymują się nieoczekiwanie na platformie pod serakiem, niedaleko szczytu. Oznajmiają, Ŝe chcą odpocząć dwie godziny. Wanda, mimo niewygody nocnego biwaku, jest w dobrej formie. Intuicja jej podpowiada, Ŝe szczyt jest juŜ bardzo blisko. Ta świadomość pcha ją do góry. Chwilę jednak postała przy Barrardach, ale kiedy spostrzegła, Ŝe szykują się do dłuŜszego postoju i zabierają się do gotowania, samotnie ruszyła do góry. Przedtem zostawiła Barrar-dom kamerę filmową i aparat fotograficzny, cięŜki Canon, umawiając się, Ŝe zdjęcia szczytowe będą robić, małym, lekkim Mino-xem Barrardów.

Ruszając samotnie ku szczytowi wyszukuje łatwiejszy wariant podejścia, w prawo za serakiem. W ciągu pół godziny osiąga szczyt. Jest godzina 10.15. I znów, jak na Evereście osiem lat temu, jest tutaj pierwszą z polskich alpinistów, a zarazem pierwszą kobietą. Po kilkunastu minutach schodzi ze śnieŜnego szczytu na stronę północną, gdzie spod śniegu wystają kamienie. Pisze na kartce swoje imię i nazwisko, narodowość, datę i godzinę wejścia na szczyt. Obok swego nazwiska pisze nazwisko Lilianę, zaś przy godzinie wejścia stawia wielokropek. Kartkę wraz z biało-czerwonym proporczykiem umieszcza w foliowej torebce, którą przyciska kamieniem.

Ponownie wchodzi na szczyt, nie mogąc się rozstać ze wspaniałym widokiem. Sam szczyt nie jest taki, jaki wydawał się z dołu. To juŜ nie regularna, ostro zakończona piramida, ale raczej grań z kopułą śnieŜną.

Powoli zaczyna się niecierpliwić, gdyŜ Francuzów ciągle nie widać. Ma ochotę zejść niŜej i krzyknąć, Ŝeby szli szybciej, bo szczyt juŜ bardzo blisko. Wreszcie dochodzą. Lilianę jest bardzo 247 <r wzruszona. Niemal ze łzami w oczach mówi, Ŝe jeszcze nigdy nie miała tak pięknej pogody przy wejściu szczytowym. Dotych. czasowe szczyty zawsze zdobywała przy złej pogodzie, niewiele widząc. K-2 jest jej trzecim ośmiotysięcznikiem, tak samo j^ Wandy.

Około południa, po zrobieniu zdjęć, cała czwórka zaczyna schodzić. Pogoda nadal jest sprzyjająca. Wprawdzie na horyzoncie pojawiają się niewielkie chmurki, ale nie sprawia to wraŜenia jakby pogoda miała się załamać. Zmęczenie daje się wszystkim we znaki, więc postanawiają nocować w namiocie pozostawionym na wysokości 8300 metrów.

Rankiem 24 czerwca Michel Parmentier pierwszy opuszcza namiot. Wanda, która nocą zaŜyła zbyt duŜą dawkę środków nasennych, nie bardzo moŜe się pozbierać i z trudem utrzymuje równowagę. Schodząc koncentruje całą uwagę i być moŜe dlatego nie dostrzega, Ŝe coś się dzieje z Barrardami. Była przekonana, Ŝe wyruszyli tuŜ po niej, bo do zwinięcia pozostał im tylko namiot.

Im niŜej schodziła, tym czuła się lepiej. Przy barierze seraków obejrzała się na kopułę szczytową. Dostrzegła sylwetki Barrardów, wydawało się, Ŝe trudności trawersu są juŜ poza nimi. Zastanawiające było tylko to, Ŝe dzieliła ich tak duŜa róŜnica wysokości, wynosząca prawie dwieście metrów. Mogło to wskazywać na osłabienie Lilianę lub Maurice'a.

Wczesnym popołudniem Wanda doszła na wysokość 7000 metrów, do miejsca, w którym znajdował się obóz III Włochów. Jest tutaj Michel Parmentier. Zaczyna sypać drobny śnieg, szybko gęstniejący, wiatr wzmaga się. Zaniepokojenie o losy dwójki znajdującej się w górze rośnie. Wanda próbuje namówić Michela na podejście do góry. On jednak twierdzi, Ŝe nie mają Ŝadnych szans na udzielenie pomocy Barrardom, gdyŜ w szalejącej zadymce niewiele moŜna dostrzec. Mimo wszystko Parmentier postanawia jednak poczekać na Barrardów i spędzić jeszcze jedną noc w obozie III. Pozostał im juŜ tylko jeden ładunek butanowy, tot& Wanda schodzi na dół z Włochami i Baskami. Po jakimś czasie 248 Widok na bazę i południową ścianę Annapurny Uczestnicy wyprawy na Annapurnę Annapurna od północy W namiocie pod Annapurna Widok ze szczytu Annapurny na Machhapuchhare 6997 m Widok ze szczytu Annapurny na Modi Peak 7219 m gubią się nawzajem w zadymce i przez następne dni schodzi do bazy sama.

Po dotarciu do obozu II oddycha z ulgą, ale poczucie bezpieczeństwa, jakie ją ogarnia, jest złudne. Wieje coraz silniejszy wiatr i tylko z trudem udaje się jej umocować namiot.

Samotnie spędzona noc, a następnego dnia oczekiwanie na Francuzów do późnego popołudnia. Jednak nikt nie pojawia się w coraz bardziej szalejącej wichurze. Nie pozostaje jej nic innego, jak dalsze samotne schodzenie. Byle dotrzeć do obozu I, tam wiatr jest słabszy.

O zmierzchu osiąga obóz I. Znów samotny nocleg i nazajutrz po przejściu dwustu metrów znajduje się w obozie I wyprawy koreańskiej. Dopiero tutaj moŜe nawiązać kontakt radiotelefoniczny z bazą. Rozmawia z Krystyną -Palmowską, od której dowiaduje się, Ŝe z bazy wyruszyli Wojciech WróŜ i Przemysław Piasecki z zamiarem szukania jej na śebrze Abruzzi. Dotarli do wysokości 5800 metrów, ale nie widząc nikogo powyŜej bazy wysuniętej, zawrócili. Kiedy jednak dowiadują się, Ŝe Wanda zgłosiła się przez radiotelefon, ruszają ponownie do góry.

Wanda niesie dla kolegów suszone owoce i soki, którymi poczęstowali ją alpiniści koreańscy.

Spotkanie następuje powyŜej bazy wysuniętej, do której cała trójka dociera około osiemnastej. Koreańczycy w bazie witają Polaków bardzo serdecznie i szykują kolację.

Lekarz wyprawy amerykańskiej, Steve Boyer, opatruje odmroŜenia Wandy. Tutaj, wśród ludzi Ŝyczliwych i pomocnych, nareszcie moŜe czuć się bezpiecznie — gdyby nie troska o tych, którzy pozostali w górze...

28 czerwca Wanda dochodzi do bazy głównej. Tego samego dnia, w kilka godzin później, zjawia się Michel Parmentier. Jest sam. WciąŜ nie ma Ŝadnych wiadomości, co się stało z Barrardami. Teraz moŜna juŜ spodziewać się najgorszego.

5 lipca ruszyło do góry kilka zespołów. Wierzchołek K-2 osiągnęło czterech Włochów, dwóch Szwajcarów, Francuz i Słowak. Ale nikt z nich nie dostrzegł śladów Barrardów, choć pogoda tego dnia była znakomita.

249 Dopiero 19 lipca tragarze wysokogórscy wyprawy koreańskiej przynieśli do bazy wiadomość, Ŝe w odległości około 50 metrów od ścieŜki, którą podchodziło się z bazy głównej do wysuniętej, coś leŜy. Austriacy ze swym oficerem łącznikowym ruszyli do góry i znaleźli plecak. W plecaku znajdował się aparat fotograficzny Wandy i kosmetyczka z drobiazgami Lilianę. Ale tragarze mówiąc, Ŝe „coś" znaleźli, nie mieli na myśli plecaka. Na drugi dzień Austriacy ponownie ruszają w kierunku bazy wysuniętej i znajdują ciało Lilianę.

Lilianę została pochowana przy kopcu Gilkey'a, nieco poniŜej Haliny Kruger-Syrokomskiej.

Jest tam jeszcze tyle miejsca, Ŝe jeŜeli kiedykolwiek zostanie odnalezione ciało Maurice'a, będzie moŜna go pochować obok Ŝony...

Wanda 25 lipca opuściła bazę pod K-2, udając się do bazy pod Broad Peak. Ale nie była w dobrej formie. Osłabiona antybiotykami, które przyjmowała, by uchronić się przed infekcją, mogącą nastąpić przy odmroŜeniach, musiała zrezygnować z ambitnego planu zdobycia kolejnego ośmiotysięcznika w jednym sezonie. Kiedy jeszcze zaczęły się kłopoty z Ŝołądkiem, postanowiła wrócić pod K-2, by po jakimś czasie spróbować ponownie ataku na Broad Peak.

Ale to, co działo się na K-2, odwróciło jej uwagę od Broad Peaku. Wspaniały wyczyn Jerzego Kukuczki i Tadeusza Piotrowskiego, którzy uczestnicząc w zachodnio-niemieckiej wyprawie kierowanej przez Karla M. Herrligkoffera, pokonali południową ścianę K-2 po raz pierwszy w stylu alpejskim, miał tragiczny finał. W zejściu Tadeusz Piotrowski, na skutek odpięcia się obydwu raków, odpada i ginie bez śladu. Jerzy Kukuczka, w szoku po śmierci partnera, schodzi samotnie w dół. Zdołał dotrzeć do obozu wyprawy południowo-koreańskiej, skąd wzywał na pomoc uczestników polskiej wyprawy, zdobywających w tym czasie grań południowp-wschodnią. Ale nic juŜ nie moŜna było zrobić. Śmierć Tadeusza Piotrowskiego rzuciła cień na wspaniałe osiągnięcie polskiej dwójki, jakim było przejście nowej, niezwykle trudnej drogi na K-2. Ale nie był to koniec czarnej serii tego lata.

250 Następną ofiarą był Renato Casarotto, jeden z największych mistrzów współczesnego alpinizmu, gorący zwolennik samotnych wspinaczek. Zamierzał zdobyć K-2 filarem południowo-zachod-nim, tym samym, który mają zamiar atakować alpiniści polscy z wyprawy kierowanej przez Janusza Majera.

Podczas trzech samotnych ataków Renato utrzymuje stały kontakt radiotelefoniczny z Ŝoną.

16 lipca po raz ostatni próbuje wejść na filar. Po osiągnięciu 7400 metrów wzywa przez radiotelefon Gorettę. Choć nie potrafi tego wytłumaczyć, czuje Ŝe coś jest nie w porządku i postanawia zrezygnować z podejścia. Wbrew swoim dotychczasowym zasadom schodzi bardzo szybko, jakby chciał uciec od K-2. JuŜ prawie zbliŜa się do bazy, jeszcze tylko trzeba przejść przez lodowiec. I tutaj szczęście go opuszcza. ŚnieŜny most zapada się, leci 10

metrów w dół, odbija się od ściany szczeliny i po 30 metrach ląduje na dnie. Jeszcze Ŝyje, jego radio wciąŜ działa: Goretta, ja umieram! — słyszy Ŝona.

W bazie pozostało niewielu alpinistów, ale udaje się natychmiast zorganizować ośmioosobowy zespół, kierowany przez Agostino da Polenza i Gianni Calgero, który przystępuje do akcji ratunkowej. W zespole tym znaleźli się Kurt Diemberger i Julie Tullis, Wanda Rutkiewicz i Alan Rouse. Po dwóch godzinach docierają do miejsca wypadku.

Agostino da Polenza i Gianni Calgero schodzą na dno szczeliny i przy pomocy Alana Rouse'a udaje im się wydobyć Renato na powierzchnię. Wanda zbiega do bazy Anglików po dodatkowe ciepłe ubranie, jedzenie i leki. Przypuszcza teŜ, Ŝe moŜe przydać się tlen. O dwunastej w nocy dociera do bazy. Mimo Ŝe Anglicy zaledwie kilka godzin wcześniej wrócili z akcji górskiej, wszyscy ruszają na pomoc. Razem z nimi idzie lekarz wyprawy angielskiej i lekarz wyprawy włoskiej. Kiedy dochodzą do miejsca wypadku, jest juŜ druga w nocy.

Wszelka pomoc okazuje się daremna — Renato zmarł w dwadzieścia minut po wydostaniu go ze szczeliny.

Wanda ma juŜ dosyć gór, jej wytrzymałość kończy się. Nie moŜe patrzeć, jak odchodzą przyjaciele, a potem, jakby nigdy nic, wrócić w góry. Atmosfera grozy przygniata ją, kaŜe zapomnieć 251 o ambicjach sportowych. Uciec stąd, uciec jak najprędzej! Ale to dopiero początek tragedii na K-2. Nim znajdzie się bezpieczna w dolinach, śmierć zabierze kolejnych jej przyjaciół.

Na początku sierpnia Przemysław Piasecki i Wojciech WróŜ oraz ich słowacki partner Peter BoŜik kończą wreszcie drogę fila-rem południowo-zachodnim. 3 sierpnia podczas schodzenia ze szczytu Wojciech WróŜ poślizgnął się i poleciał w dół. Upadek zakończył się śmiercią, ciała nie odnaleziono.

Ci, co pozostali i nie zrezygnowali ze zdobycia K-2, postanawiają się połączyć. Powstaje w ten sposób dość przypadkowy, siedmioosobowy zespół: czterech Austriaków — Kurt Diember-ger, Alfred Immitzer, Hannes Wieser i Willy Bauer, Anglicy — Alan Rouse i Julie Tullis oraz Polka, Dobrosława Miodowicz--Wolf. W miarę rozwoju akcji górskiej Mrówka dochodzi do wniosku, Ŝe samodzielnie działający zespół kobiecy (Anna Czerwńska, Krystyna Palmowska i ona) ma niewielkie szanse osiągnięcia szczytu. Zdecydowała się więc ruszyć do góry z kierownikiem wyprawy brytyjskiej, Alanem Rousem. Mrówka zostawiła w Warszawie męŜa i sześcioletniego synka, zaś Ŝona Alana lada dzień spodziewa się ich pierwszego dziecka.

Cała siódemka przebywa juŜ ponad dwa miesiące na wysokości, na której organizm ludzki regeneruje się z ogromnym trudem. Są nie tylko zmęczeni, ale i przygnębieni kolejnymi śmiertelnymi wypadkami. Być moŜe któreś z nich zadawało sobie pytanie, kto będzie następny, ale kaŜdy wierzył, Ŝe to nie on będzie następną ofiarą K-2. A przecieŜ Kurt Diemberger i Alan Rouse są na tyle doświadczeni w bojach o himalajskie olbrzymy, Ŝe powinni dostrzec narastające zagroŜenie. Nie potrafią jednak się oprzeć górze, o której marzył kaŜdy z nich.

4 sierpnia na szczycie K-2 stają Julie Tullis, Alan Rouse, Kurt Diemberger, Willy Bauer i Alfred Immitzer. Schodząc ze szczytu spotykają Mrówkę, która nie czując się najlepiej, szła znacznie wolniej niŜ jej przypadkowi partnerzy. Zrozumiała, Ŝe do szczytu nie dojdzie i uległa namowom kolegów, by wracać z nimi. Odwrót stawał się coraz bardziej dramatyczny.

Julie i Kurt, związani liną, 252 jj0 tylko tak chodzili, osunęli się po lodowym stoku i polecieli około stu metrów. Julie odniosła obraŜenia, Kurt wyszedł z upadku bez szwanku.

Kiedy znajdują się wszyscy w obozie na wysokości 8000 metrów, przychodzi załamanie pogody. Kończy się Ŝywność i paliwo, padający śnieg zniszczył jeden z trzech namiotów. 7

sierpnia umiera z wyczerpania Julie. 10 sierpnia pogoda nieco się poprawia, więc postanawiają schodzić. Kurt i Willy potrząsają Dobrosławą, która krańcowo wyczerpana nie moŜe zebrać się do wymarszu. W drugim namiocie usiłują obudzić Alana. Alan nie moŜe się ruszyć, nie moŜe powiedzieć ani słowa, wpatruje się tylko w Kurta...

Pozostaje ich pięcioro. Ale zanim osiągną obóz połoŜony na wysokości 7300 metrów, Alfred i Hannes, śmiertelnie wyczerpani, nie utrzymali się na stromym stoku i polecieli w dół. I choć ich ciał nie odnaleziono, nie ma wątpliwości, Ŝe nie wrócą do bazy pod K-2...

Mrówka, Kurt i Willy docierają do obozu i widzą, Ŝe jest on całkowicie zniszczony przez wiatr i śnieg. Coraz bardziej wyczerpani, coraz mniej mający nadziei, muszą wciąŜ schodzić.

Kolejną szansą jest dla nich obóz na 6700 metrach. Pierwszy dociera do niego Willy Bauer, w nocy z 10 na 11 sierpnia — Kurt Diem-berger. Pozostało ich dwóch. Mrówkę Kurt ostatni raz widział na wysokości około 7100, na początku poręczówek. Czekali na nią do południa — na próŜno. Dwaj najstarsi uczestnicy zmagań z K-2, skrajnie wyczerpani, dowlekli się do bazy 12 sierpnia.

Polscy alpiniści próbowali odszukać Mrówkę, dotarli do wysokości 7100 metrów, ale nie odnaleźli nawet jej śladów... * * * Drugi co do wysokości szczyt świata, przez wielu alpinistów uznawany nie tylko za najtrudniejszy, ale i najpiękniejszy, dla wielu stanowiący marzenie Ŝycia, Wanda miała juŜ za sobą. Ale radość z jego zdobycia, jak nigdy dotąd, przemieszana była ze smutkiem 1 goryczą.

Wśród ofiar K-2 znaleźli się jej bliscy przyjaciele — nie 253 partnerzy, nie koledzy, a właśnie przyjaciele, o których mówiła, Ŝe „dorobiła się ich z trudem" — Dobrosława Miodowicz-Wolf i Wojciech WróŜ. Zaś pozostały przy Ŝyciu jej partner z zespołu francuskiego, Michel Parmentier, po powrocie do Francji, wpraw-dzie w sposób pośredni, ale obwiniał ją o śmierć Barrardów, zarzucając jej równieŜ, Ŝe najprawdopodobniej nie była na szczycie.

W kilka tygodni po powrocie Wandy z Pakistanu siedziałyśmy po południu u niej w domu, nagrywając relację z wyprawy i porządkując notatki. Pracę przerwał nam listonosz, przynosząc pokaźny plik korespondencji. Do dziś pamiętam twarz Wandy, kiedy patrząc na długą, białą kopertę powiedziała: To od rodziców Lilianę. Bała się tego listu. Minęło kilka bardzo długich minut, zanim go otworzyła. Czytała go głośno, od razu tłumacząc na polski.

To był piękny, mądry list, bez cienia pretensji czy stawiania jakichkolwiek zarzutów. Było w nim pogodzenie się z losem i troska o Wandę, były pytania o ostatnie chwile, jakie spędziła z Lilianę i Maurice'm. I była nadzieja, Ŝe za jakiś czas Wanda będzie mogła odwiedzić rodziców Lilianę.

Ale to wszystko, co stało się tego lata na K-2, było dla Wandy nie tylko stresem emocjonalnym, spowodowanym utratą przyjaciół i patrzeniem z bliska na śmierć innych alpinistów. Stało się teŜ swoistym przełomem w jej poglądach na alpinizm wyczynowy.

W górach wysokich, przede wszystkim w Himalajach, alpiniści osiągnęli tak wysoki stopień wyczynu sportowego, Ŝe drogi, dotychczas uwaŜane za bardzo trudne, w powszechnej świadomości stały się jakby łatwiejsze, choć ich obiektywne trudności w rzeczywistości nie zmalały. Wejście na szczyt ośmiotysięczny, stanowiące dawniej uhonorowanie kariery alpinistycznej, dziś bardziej przypomina spacer po ulicy w wielkim mieście, na której mijają się tłumy obojętnych przechodniów.

Corocznie w Himalaje przyjeŜdŜa coraz większa rzesza alpinistów 0* róŜnym stopniu umiejętności i ambicji. Padają kolejne rekordy — szybkości wejść szczytowych, liczby „zaliczonych' ośmiotysięczników, stylu wejść (najlepiej po alpejsku — bez tlenu, bez zakładania obozów pośrednich, niekiedy bez partnera). Eska254

• reicordów powoduje coraz ostrzejszą rywalizację — by być waŜonym przez publikatory, naleŜy osiągnąć więcej niŜ poprze, • y być lepszym niŜ rywale. Bo tylko wtedy moŜna zdobyć ieniądze na kolejną wyprawę. Bez wielkich firm sponsorujących wiazdy alpinizmu, bez prywatnych sponsorów współczesny alpinizm wyczynowy nie istniałby. Ale duŜe pieniądze dostają tylko najlepsi — na przedsięwzięcia, jakich dotychczas nikt nie podjął.

Takie choćby, jak zdobycie w jak najkrótszym czasie wszystkich szczytów ośmiotysięcznych.

K-2 był trzecim szczytem ośmiotysięcznym zdobytym przez Wandę. Była jedyną alpinistką na świecie, która miała taki dorobek. W tym czasie Reinhold Messner i Jerzy Kukuczka uczestniczyli w swoistym wyścigu — który z nich zdobędzie jako pierwszy Koronę Himalajów, czyli całą czternastkę szczytów ośmiotysięcznych. Jurek Kukuczka wystartował później, sam borykał się z organizacją swoich wypraw, podczas gdy Messner miał wszystko podane nieomal na tacy — jego jedynym zadaniem było wejść na szczyt. Nietrudno było przewidzieć, czyim zwycięstwem skończy się ten wyścig, w pewnej mierze sprowokowany przez dziennikarzy. Ale nie tylko. Jeśli w tym samym czasie dwóch alpinistów najwyŜszego światowego formatu podejmuje takie samo przedsięwzięcie, to właściwie nieunikniona staje się w pewnym momencie chęć zmierzenia się. Nawet jeśli nie byliby do tego „popychani" przez dziennikarzy i kibiców sportu wspinaczkowego.

Wygrał Reinhold Messner, choć był moment, Ŝe był od Jurka lepszy tylko o dwa ośmiotysięczniki. Ale, co podkreślali wszyscy znawcy przedmiotu, wejścia Jurka miały większą wartość — często dokonywane nowymi drogami, nierzadko w sezonie zimowym, podczas gdy Messner, chcąc być jak najszybszy, wchodził na ogół drogami klasycznymi.

Wanda obserwowała ten wyścig z boku, Ŝycząc sukcesu Jurkowi Kukuczce, ale zdając sobie oczywiście sprawę z tego, Ŝe jest on niemoŜliwy. W wywiadach udzielanych po zdobyciu K-2 na Pytania dziennikarzy, czy nie zamierza włączyć się, jako jedyna a Pmistka mająca na to szansę, do gry o Koronę Himalajów, odpo255 wiedziała, Ŝe rywalizacja o to, kto pierwszy zdobędzie całą czternastkę, jest juŜ właściwie rozstrzygnięta. Zaś pomysł, by miała kolekcjonować ośmiotysięczniki, sama sobie organizując wyprawy wydawał się jej mało atrakcyjny. To byłoby nudne, planowo, metodycznie przymierzać się do kolejnego celu — powtarzała wówczas.

256 PIERWSZE PODEJŚCIE: MAKALU I ANNAPURNA Nie zamierzała kolekcjonować ośmiotysięczników, jednak jesienią roku 1986 wzięła udział w wyprawie na Makalu, zorganizowanej przez Klub Wysokogórski z Łodzi. Kierownikiem wyprawy był Krzysztof Pankiewicz, a uczestnikami — Krzysztof Wielicki, Szwajcarzy — Marcel Riiedi i Walter Egger oraz dr Oswald Oelz, Austriacy — Wolfgang Nairz, Maksymilian Fankhauser i Wolfgang Strickner.

Marcel Riiedi, z zawodu masarz, był trzecim z kolei, po Messnerze i Kukuczce, pretendentem do Korony Himalajów. Makalu miał być jego dziesiątym szczytem ośmiotysięcznym.

W siedemnaście dni od przybycia w Himalaje z Zurychu i po dziesięciu od przyjścia do bazy pod Makalu, ruszył do ataku szczytowego z Krzysztofem Wielickim. Wielicki, duŜo lepiej

zaaklimatyzowany, szedł szybciej. Schodząc ze szczytu, około 80 metrów niŜej spotkał podchodzącego w górę Rtiediego. Krzysztof poczęstował go gorącą herbatą z termosu i czekoladą.

Marcel Riiedi prawdopodobnie osiągnął szczyt. Ale schodził wolno, zbyt wolno. Musiał zabiwakować, nie mając sprzętu biwakowego. Kiedy następnego dnia dotarł do obozu III, zmarł tam z powodu obrzęku płuc.

257 Wanda na szczyt nie weszła, osiągnęła wysokość około 8000 metrów. Ale w cztery lata później znów znalazła się w bazie pod Makalu... Nim to nastąpiło, następnym ośmiotysięcznikiem, który zamierzała zdobyć, była Annapurna.

Od Annapurny, zaliczanej do „niskich" (8078 m) ośmioty-sięczników, zaczęła się era zdobywania przez alpinistów szczytów ośmiotysięcznych. W roku 1950 na jej szczycie stanęli uczestnicy wyprawy francuskiej — Maurice Herzog oraz alpejski przewodnik, Louis Lachenal. W dwadzieścia pięć lat po postawieniu stopy przez człowieka na dziewiczym szczycie Annapurny Jubileuszowego" wejścia dokonał Reinhold Messner.

Zezwolenie władz nepalskich na zdobywanie Annapurny przez wyprawę polską obejmowało przełom roku 1986/87. Jerzy Kukuczka, który wrócił z wyprawy na Manaslu, miał bardzo mało czasu na zorganizowanie kolejnej wyprawy. Całość prac organizacyjnych podzielił między siebie, Wandę, Krzysztofa Wielickiego i Artura Hajzera. Cała czwórka tak się spręŜyła, Ŝe w ciągu dwóch tygodni załatwiono wszystko, co potrzeba.

Na początku grudnia do Jerzego Kukuczki zatelefonował dziennikarz z Włoch, Polak z pochodzenia — Jacek Pałkiewicz. Nie wspinał się nigdy w górach wysokich, ale prowadził „szkołę przeŜycia", włócząc swoich klientów po bagnach i dŜunglach tropikalnych, przemierzając z nimi Saharę i bezdroŜa zachodniej Kanady. Dawało mu to niezłą kondycję, a takŜe zarobki. Zaproponował Kukuczce swój udział w wyprawie i pokrycie dodatkowych kosztów w wysokości około 4000 dolarów. Jurek zgodził się i w ten sposób wyprawa stała się polsko-włoska. Ze strony polskiej, oprócz czwórki wymienionej powyŜej, w wyprawie uczestniczyli Ryszard Warecki i lekarz z warszawskiego Klubu Wysokogórskiego, Michał Tokarzewski.

Wyprawa ruszyła z Warszawy 31 grudnia 1986 roku, na pół godziny przed nadejściem Nowego Roku, który witali na pokładzie samolotu lecącego do Delhi. Po przylocie z Delhi do Kathmandu okazało się, Ŝe wyprawa polska została skreślona z planu na sezon 258 1986/87 z powodu niedopełnienia we właściwym czasie formalnoś-¦ jednak zbyt duŜo kosztowało zdobycie funduszy, sprzętu, by moali spokojnie pogodzić się z przegraną juŜ na samym początku wyprawy. Zapadła decyzja, Ŝe nie ruszą się z Kathmandu, dopóki nie załatwią powtórnie anulowanego zezwolenia.

Wyprawa podzieliła się na dwie grupy — jedna ruszyła do bazy pod Annapurnę jako grupa trekingowa, druga biegała po urzędach. Wanda wykorzystała wszystkie swoje znajomości, zawarte podczas wcześniejszych wypraw, między innymi z ambasadorem Indii w Nepalu, by wywrzeć odpowiednie naciski na nepalskich urzędników.

W końcu udało się uzyskać zezwolenie. Ale czasu było coraz mniej — termin działalności górskiej w sezonie zimowym kończył się 15 lutego 1987 roku.

Bazę załoŜono 20 stycznia. Po trzech dniach pobytu w bazie i próbie dojścia do miejsca, w którym miał później stanąć obóz I, Jacek Pałkiewicz zrezygnował z dalszej działalności górskiej. Polacy zostali sam na sam z Annapurna.

Zakładanie kolejnych obozów odbywało się w sposób zdecydowanie niekonwencjonalnie.

Bazę załoŜono na wysokości 4250 metrów, następnie powstał obóz... III (6150 m), II (5600 m) i I (4900 m). Ostatnim załoŜonym obozem był obóz IV (6800 m).

Partnerem Wandy był początkowo Jurek Kukuczka, choć często powtarzał, Ŝe „nie bardzo lubi chodzić z babami". Drugi zespół stanowili Artur Hajzer i Krzysztof Wielicki. Kierownik wyprawy niemal do ostatniego dnia zastanawiał się, jaką drogą poprowadzić wyprawę na szczyt. Zdecydowano się w końcu na ścianę północną. Ten wariant przewidywał trudniejszy pierwszy etap drogi, ale jednocześnie dawał większe szanse niŜ droga ścianą południową.

Dwa zespoły oddzielnie ruszyły do góry, od razu napotykając na duŜe trudności — najpierw lawiniasty, stromy kuluar, potem twardy, szklisty lód, na którym raki ledwo się trzymały.

Przez cały dzień wspinaczki byli naraŜeni na nieustanne lawiny — lodowe 1 kamienne — nieduŜe wprawdzie, ale dokuczliwe.

259 Noc spędzili we czwórkę w obozie II, zasypywani lodowymi odłamkami, tak ostrymi, Ŝe podziurawiły namiot. Tego dnia załoŜyli obóz IV. Jurek był w tak dobrej formie, Ŝe postanowił iść do szczytu. Zapytał, kto z nim pójdzie. Zdecydował się Artur Hajzer. Wanda i Krzysztof Wielicki mieli gorszą aklimatyzację, poza tym Wanda juŜ wcześniej miała dziwny kaszel, który ostatecznie zakończył się zapaleniem oskrzeli. Mimo nienajlepszego samopoczucia zamierzała spróbować raz jeszcze, ale po naradzie przez radiotelefon z lekarzem, zeszła z Krzysztofem do bazy. Później Ŝałowała, Ŝe Krzysztof przez nią, jak mówiła, nie zdobył Annapurny. Był, mimo gorszej aklimatyzacji niŜ Kukuczka i Hajzer, na tyle w dobrej formie, Ŝe mógł zdobyć szczyt. Jednak nie chciał zostawić Wandy samej...

3 lutego na szczycie Annapurny stanęli Jerzy Kukuczka i Artur Hajzer. Polska wyprawa była ósmą z kolei, która zamierzała zdobyć Annapurnę zimą i pierwszą, której udało się to zamierzenie zrealizować. W historii himalaizmu była to jedna z najkrótszych wypraw — od załoŜenia bazy do zdobycia szczytu minęło zaledwie szesnaście dni.

Po wyprawie Wanda powiedziała, Ŝe Annapurna była dla niej najbardziej niebezpieczna ze wszystkich szczytów, jakie do tej pory zdobywała. Ale teŜ była to wyprawa, którą bardzo dobrze wspomina: Udział w wyprawie z takim szefem jak Jerzy Kukuczka dla kaŜdego jest przeŜyciem. Dzisiaj twierdzą, Ŝe Jurek ma w sobie tyle szczęścia, Ŝe starcza go nie tylko dla niego samego, ale i dla całej ekipy.

Dla Jerzego Kukuczki Annapurna była trzynastym ośmiotysię-cznikiem. Ostatnią perłą w Koronie Himalajów pozostała Shisha Pangma (8013 m), najniŜszy i najłatwiejszy szczyt ośmiotysięczny, z racji swego połoŜenia (Tybet) długie lata niedostępny dla wypraw. Z Nepalu uczestnicy wyprawy wrócili w lutym, a juŜ na kwiecień-maj Jerzy Kukuczka zaplanował wyjazd do Tybetu. Swój czternasty ośmiotysięcznik zamierzał zdobywać z polskimi przyjaciółmi.

260 NAJNIśSZA Z NAJNIśSZYCH: SHISHA PANGMA Ten najpóźniej zdobyty z ośmiotysięczników — w roku 1964 przez alpinistów chińskich — połoŜony jest w odległości około 120 km, w kierunku północno-zachodnim, od Mount Everestu. Mimo Ŝe od granicy nepalsko-chińskiej dzieli go zaledwie 11 kilometrów, wyprawy alpinistyczne bardzo rzadko pojawiały się w tym rejonie. Przez długie lata Tybet był zamknięty dla cudzoziemców, toteŜ następna wyprawa, po pierwszej zdobywczej, która osiągnęła szczyt, miała miejsce dopiero w roku 1980. Była to wyprawa niemiecka, którą kierował Manfred Abelein i Gunter Sturm.

Nazwa szczytu — Shisha Pangma — jest pochodzenia tybetańskiego. Jak dotychczas, wyjaśniona jest tylko jej druga część. I tak „Pawg" znaczy „łąka", zaś „ma" jest Ŝeńską końcówką. Nazwę tę szczytowi nadała okoliczna ludność, być moŜe z powodu łąk wysokogórskich, znajdujących się w pobliŜu szczytu.

PołoŜenie geograficzne i sytuacja polityczna powodowały, Ŝe rejon Shisha Pangma bardzo rzadko był penetrowany przez wyprawy naukowców i alpinistów. Dokumentacja fotograficzna była bardzo skromna — pierwsze zdjęcie lotnicze, przedstawiające szczyt od

południowego zachodu, wykonano dopiero w roku 1950, z odległości około 60 kilometrów.

W dwa lata później Wykonano zdjęcia stoków południowo-zachodnich z przełęczy 261 Hagena. Okazało się, Ŝe od tej strony szczyt jest niedostępny -J broni go stroma, Jodowoskalna ściana. Równie niedostępna wydawała się grań zachodnia. Alpiniści chińscy, którzy jako pierwsi stanęli na szczycie Shisha Pangma, dokonali wejścia od strony północnej, drogą z lodowca Yebokangal.

Wyprawa kierowana przez Jerzego Kukuczkę miała skład międzynarodowy. Z Polski — Wanda Rutkiewicz, Artur Hajzer, Lech Korniszewski, Janusz Majer i Ryszard Warecki. Ze względu na to, Ŝe Shisha Pangma połoŜona jest w pobliŜu granicy z Nepalem, a szlaki w tym kraju polscy alpiniści mają przedeptane, postanowiono, Ŝe wyprawa drogą tradycyjną uda się do Kathman-du, a dopiero stamtąd wyruszy do Tybetu. W Nepalu do Polaków miełi dołączyć pozostali uczestnicy wyprawy: Elsa Avilla i Carlos Carsolio z Meksyku, Alan Hinkes z Wielkiej Brytanii, Steve Untch z USA, Ramiro Navarette z Ekwadoru i Christine de Cołombel z Francji. RównieŜ z Francji przyjechała Małgorzata Bilczewska--Fromentier, podróŜująca po Tybecie turystycznie.

Między nepalską wioską Kodari a tybetańską wioską Zangmu płynie graniczna rzeka Sun Kosi. Obie wioski łączy most, przez który trzeba było przenieść ładunki wyprawy na grzbietach tragarzy, gdyŜ górska ścieŜka jest zbyt stroma. Od granicy wyprawie towarzyszył oficer łącznikowy i tłumacz, przydzieleni przez Chiński Związek Alpinistyczny.

Do bazy, uczestników wyprawy i bagaŜe przywiozły jeepy i cięŜarówka. Przez tybetański płaskowyŜ, na wysokości 4000-5000 metrów, w ciągu kilku godzin wyprawa dociera do miejsca, w którym znajdowała się baza wyprawy chińskiej z roku 1964. Baza wyprawy polsko-międzynarodowej została załoŜona na wysokości 5800 metrów. To wysoko, jak na obóz bazowy, w którym trzeba odpoczywać, regenerować siły po przebywaniu na wysokości zakłócającej normalne funkcjonowanie organizmu.

Wszyscy uczestnicy wyprawy docierają do bazy 22 sierpnia. Większość "z nich nie czuje się dobrze, dała się im we znaki zbyt gwałtowna zmiana wysokości. PoniewaŜ dobra dotychczas pogoda popsuła się i wysoko w górach sypał nieustannie śnieg, alpiniści 262 isieli przeczekać w bazie załamanie pogody, co umoŜliwiło od-skanie formy tym, którzy czuli się źle. Problemem był jednak ciekający czas — coraz bliŜszy był końcowy termin zezwolenia, dzielonego przez władze chińskie na zdobywanie Shisha Pangma. ToteŜ kierownik wyprawy przewidując, Ŝe moŜe zabraknąć czasu na akcję górską, próbował załatwić z oficerem łącznikowym, który znajdował się poniŜej bazy, przedłuŜenie zezwolenia.

Wymiana korespondencji odniosła skutek i wyprawa uzyskała przedłuŜenie o pięć dni, czyli do 25 września. Nie było to zbyt wiele, ale 16 września pogoda poprawiła się zdecydowanie i moŜna było wyruszyć w górę.

Wanda, która zamierzała zdobywać szczyt w zespole kobiecym — wraz z Christine de Colombel, Małgorzatą Bilczewską--Fromentier i Elsą Avilla — musi zmienić plany. Christine nie ma juŜ czasu na zdobywanie Shisha Pangma, bo wcześniej umówiła się na reportaŜ o Tybecie w terminie, którego nie moŜe przesunąć, zaś Małgoizata choruje i nie ma szans, by zdołała dojść do siebie przed atakiem szczytowym. Elsa, która choć najmłodsza i najmniej doświadczona, okazuje się świetna, zamierza iść na szczyt z Carlosem Carsolio, swym późniejszym męŜem. Tak więc zespół, z którym Wanda będzie zdobywała Shisha Pangmę, kształtuje się nieco przypadkowo — Elsa z Carlosem, Ramiro Navarette i Ryszard Warecki.

Jurek Kukuczka z Arturem Hajzerem do wysokości 6800 metrów szli drogą pierwszych zdobywców, następnie ruszyli granią, wytyczając nową drogę. Zespół Wandy zdecydował się iść drogą normalną.

18 września osiągają wysokość 7350 metrów i zakładają obóz III. Z tego obozu poprowadzą atak szczytowy. Carlos cały czas toruje, nić pozwalając się zmienić. Walczy o szczyt nie tylko dla siebie, ale i dla Elsy — będą pierwszymi alpinistami z Ameryki Łacińskiej na Shisha Pangma, zaś Elsa — najmłodszą ze zdobywców (ma 23 lata) ośmiotysięcznika.

Następnego dnia pogoda jak na zamówienie — słońce, wiatr nie dokucza zbyt mocno. Oprócz zespołu Wandy do ataku szczytowego ruszyły inne zespoły — Jerzy Kukuczka i Artur Hajzer 263 granią zachodnią, Alan Hinkes i Steve Untch, a takŜe czteroosobowy międzynarodowy zespół, kierowany przez znajomego Wandy z wyprawy na K-2 w 1984 roku, Stefana Wórnera.

W tym momencie doszło do swoistego wyścigu. Wszystkie zespoły miały radiotelefony i mogły porozumiewać się podczas akcji. I właśnie podczas jednej z takich rozmów okazało się, Ŝe zespół Wandy narzucił takie tempo, iŜ wzbudziło to zaniepokojenie kierownika wyprawy. Jak później wspominał Jerzy Kukuczka. KaŜdy miał powód, by starać się stanąć na szczycie jako pierwszy — Ramiro jako pierwszy Ekwadorczyk, Elsa — jako najmłodsza kobieta na ośmiotysięczniku, wreszcie Wanda, która ubiegła męŜczyzn na Evereście i K-2, mogła zostać ponownie pierwszą Polką na szczycie chińskiego ośmiotysięcznika. Trochę mnie to nawet bawiło. Myślę, Ŝe oni bawili się równieŜ.

Do grani szczytowej w pobliŜu wierzchołka środkowego, który tylko niewiele jest niŜszy od wierzchołka głównego, jako pierwsi dochodzą Elsa i Carlos. Wanda dochodzi zaraz po nich.

Kilkadziesiąt metrów niŜej, na grani zachodniej, widzi dwóch wspinaczy — to Jerzy Kukuczka i Artur Hajzer. Wanda cały czas filmuje wejście kamerą 16 mm. Utrudnia jej to wspinaczkę, ale zarazem daje niebagatelną satysfakcję — tylko nieliczne wyprawy mają materiał filmowy z wysokości ponad 8000 metrów.

19 września godzina 16.00 szczyt Shisha Pangma pierwszy osiągnął Carlos Carsolio.

Niedługo po nim — Elsa, Wanda i Ramiro. Jest teŜ i Artur Hajzer. Alpiniści z zespołu Stefana Wórnera po dotarciu na przedwierzchołek uznali, Ŝe to szczyt właściwy i zeszli na dół. Jerzy Kukuczka nie wszedł na szczyt razem ze wszystkimi — dotarł tam na nartach jako ostatni.

Być moŜe, jak przypuszczała Wanda, chciał być sam na sam ze swym ostatnim z ośmiotysięczników. Po ostatnim biwaku na Shisha Pangma zjechał, z przerwami w obozie II i I, na nartach do bazy. Zamiast szampana i tortu z odpowiednią liczbą świeczek, w bazie czekało na niego czternaście śląskich klusek, kaŜda z chorągiewką z nazwą ośmiotysięcznika.

W tak niebanalny sposób uczcił sukces Jurka lekarz wyprawy, Lech Korniszewski.

264 Czwarty ośmiotysięcznik w kolekcji Wandy stanowił niespotykany dotąd ewenement. Jak mówiła, zdobycie Shisha Pangma nrzyszło jej z łatwością, a atmosfera panująca na wyprawie, bardzo koleŜeńska i serdeczna choć nie pozbawiona elementów rywalizacji, na długo pozostała w jej wspomnieniach.

Jerzy Kukuczka, jako drugi, po Reinholdzie Messnerze, „zaliczył" wszystkie ośmiotysięczniki. Wanda, jako jedyna alpinistka, miała ich na swoim koncie cztery.

Czy po powrocie z Tybetu nie zastanawiała się nad skompletowaniem całej Korony Himalajów? Wówczas jeszcze nie, zbyt dobrze miała w pamięci, ile przeszkód trzeba pokonać, by zorganizować wyprawę w góry wysokie. Miała wówczas 44 lata i wydawało się mało prawdopodobne, by mając takie moŜliwości, jakimi dysponowała wówczas, zdołała zorganizować dziesięć wypraw. Zdawała sobie sprawę z tego, Ŝe ma coraz mniej czasu, choć nadal była w bardzo dobrej formie fizycznej i psychicznej. Ale otwarcie przyznawała, Ŝe męczy ją coraz bardziej szukanie sponsorów, załatwianie mnóstwa spraw organizacyjnych, przy których wprawdzie parę osób jej pomagało, ale tak naprawdę to ona sama musiała o wszystko zadbać.

Jednak jeŜeli nadal chciała uprawiać alpinizm, naleŜało poddać się pewnej, naturalnej niejako, logice tego sportu. Wszak istotą alpinizmu jest szukanie celów coraz trudniejszych, coraz wyŜszych, bo —jak mawiał Jan Gwalbert Pawlikowski — „ta perć jest najhonorniejsza, której nie ma wcale". W Himalajach duŜo miała jeszcze do zrobienia. Tyle tylko, Ŝe trzeba było bardzo powaŜnie się zastanowić, w jaki sposób tego dokonać.

265 INTERMEZZO II: CERRO TORRE I YOSEMITE Być moŜe po to, by uwolnić się od presji himalajskiej, pod koniec roku 1987 Wanda znalazła się w górach całkowicie jej dotąd nieznanych — w Andach Patagońskich. Celem wyprawy kobiecej, którą, jak to najczęściej bywało, kierowała, była słynna granitowa iglica Cerro Torre (3128 m). Wysokość, w porównaniu z himalajskimi olbrzymami, wydaje się niewielka, ale trudności techniczne z powodzeniem wyrównują tę róŜnicę wysokości.

W wyprawie uczestniczyły: Ewa Szczęśniak, Iwona Gronkie-wicz-Marcisz, Ewa PanejkoPankiewicz i Monika Niedbalska. Polskie alpinistki zamierzały jako pierwszy zespół kobiecy zdobyć znany z trudności szczyt. Do roku 1987 Cerro Torre został zdobyty 30 razy, ale ani razu nie stanęła na jego wierzchołku kobieta.

W roku 1970 włoski alpinista Cesaro Maestri próbował dokonać pierwszego wejścia na Cerro Torre południowo-wschodnim filarem. O skali trudności tej drogi świadczy fakt, Ŝe Maestri przeszedł ją wyposaŜony w wiertarkę połączoną z siedemdziesięcio-kilogramowym kompresorem, za pomocą której montował w skale nity na co trudniejszych odcinkach. Mimo wszystko natura okazała się silniejsza niŜ technika i Włosi nie stanęli na wierzchołku Cerro Torre.

Tę właśnie drogę wybrały polskie alpinistki. Do trudności technicznych — długie przewieszone odcinki, których przejście moŜliwe jest tylko dzięki sztucznym ułatwieniom w postaci nitów 266 L- na Cerro Torre dołączają się trudności atmosferyczne. PłaskowyŜ patagoński znany jest z silnych wiatrów, szczególnie dokuczliwych zimą.

Droga na Cerro Torre wiedzie najpierw czterystumetrowym kuluarem śnieŜno-lodowym wyprowadzając na przełęcz pod właściwym spiętrzeniem ściany — tysiącmetrowej wysokości skalnym, pionowym i przewieszonym terenem. W czasie podejścia na przełęcz wspinającym się alpinistkom filmowanym przez Wandę przytrafił się mroŜący krew w Ŝyłach wypadek. Dla lepszych ujęć filmowych Wanda prosiła koleŜanki, aby kilkakrotnie powtarzały przejście jednego fragmentu wspinaczki. W tym czasie równolegle obok wspinał się męski zespół Norwegów, w pewnym momencie kilkaset metrów ponad głowami alpinistów oberwał się blok lodowy, jak określała Iwona wielkości „małej kamienicy". Spowodował on lawinę, która porwała dwójkę Norwegów i tylko o kilka metrów ominęła Wandę filmującą całe zdarzenie. Jeden z porwanych przez lawinę Norwegów utrzymał się na powierzchni, natomiast drugi znajdował się pod śniegiem. Wanda z ocalałym wspinaczem zaczęli poszukiwania nieszczęśnika. Po kilkunastu minutach udało im się dotrzeć do niego. To, Ŝe przeŜył on tak długi okres pod śniegiem zawdzięcza tylko przypadkowi. Szczęśliwym dla niego trafem znalazł się wśród kilku duŜych bryl lodu, między którymi znalazła się wystaczająca ilość powietrza umoŜliwiająca mu oddychanie.

Na przełęczy znajduje się grota biwakowa wydrąŜona w stoku lodowym, która stanowi bazę wypadową przed właściwą wspinaczką. Alpinistki spędziły sześć pełnych dni łącznie ze świętami BoŜego Narodzenia przeczekując okres załamania pogody. Największy problem stanowiło ciągłe odkopywanie ze śniegu wejścia do śnieŜnej jamy, poniewaŜ w hermetycznie szczelnym pomieszczeniu brakowało im ciągle tlenu.

Po tym okresie nastąpił atak szczytowy. Panie były podzielone na dwa zespoły wspinaczkowe. Pierwszy tworzyły Iwona z Moniką, młodsze i znacznie sprawniejsze w trudnej wspinaczce skalnej, ^o dwudziestu godzinach wspinaczki były czterdzieści metrów od 267 końca skalnego odcinka, nad którym znajduje się juŜ tylko osiem, dziesiąt metrów łatwego śnieŜno-lodowego stoku.

Jednak to co w Patagonii jest bardzo charakterystyczne, pogo. da z minuty na minutę zmieniła się radykalnie, wiejący wiatr-uniemoŜliwiał oddychanie. Próba przeczekania pod wierzchołkiem, tak blisko celu skończyła się podjęciem decyzji odwrotu. PodąŜający za nimi trzyosobowy zespół Wandy i dwóch Ew zdecydował się na odwrót znacznie wcześniej, gdyŜ wspinając się w zespole trójkowym poruszały się znacznie wolniej niŜ pierwszy zespół.

Iwona z Moniką w czasie odwrotu przeŜyły cięŜkie chwile. Huraganowy wiatr uniemoŜliwiał zakładanie zjazdów. Lina normalnie zrzucana pionowo w dół, pod wpływem siły wiatru utrzymywała się w poziomie na całej jej długości.

Warunki pogodowe nie pozwoliły na podjęcie kolejnych prób zdobycia szczytu.

Mimo tego niepowodzenia Wanda zaliczała tą wyprawę do „bardziej udanych towarzysko".

To właśnie tutaj zaprzyjaźniła się bardziej z Ewą Panejko-Pankiewicz, która później stała się jej wielokrotną partnerką w Himalajach.

W roku 1988 Wanda pauzowała, jeśli chodzi o Himalaje. Znajomości z alpinistami z USA, zawarte w roku 1986 w bazie pod K-2, zaowocowały zaproszeniem na cykl prelekcji w Seattle i Berkeley. Wanda nie byłaby sobą, gdyby choć na weekend nie ruszyła w góry. Z dwiema partnerkami amerykańskimi wybrała się do narodowego parku Yosemite, znajdującego się w Kalifornii, który jest szkołą wspinaczki skalnej o ekstremalnych trudnościach. Strzeliste granitowe turnie, o pionowej niemal ekspozycji, z których najsławniejszą jest El Capitan, dostarczają zupełnie innych wraŜeń niŜ góry wysokie. Wanda wraz z partnerkami przeszła kilka dróg w sposób zupełnie relaksowy. Na zakończenie — piękna droga w skale na Half Dome. Wspinaczka w słońcu, po suchej, pewnej skale, w lekkim obuwiu i stroju raczej plaŜowym niŜ alpinistycznym — oto uroki wspinaczki w Yosemitach.

268 „KOBIETY ŚNIEGU": GASHERBRUM II Ale Patagonia i Yosemite to tylko przerywnik w drodze ku szczytom najwyŜszym. W letnim sezonie 1989 Wanda znów znalazła się w Karakorum. Tym razem była uczestniczką pierwszej kobiecej wyprawy brytyjskiej na szczyt ośmiotysięczny — Gasher-brum II (8035 m). Z Brytyjkami poznała się w Polsce, na festiwalu filmów górskich w Katowicach. Podczas tego spotkania zaczęły się rysować plany wspólnej wyprawy i ewentualnego w niej udziału Wandy, nie tylko jako alpinistki, ale równieŜ filmowca. Nim wyprawa doszła do skutku, Wanda pojechała do Anglii, by omówić sprawy związane z finansowaniem filmu przez stację telewizyjną w Cardiff. Trochę powspinała się z przyszłymi partnerkami na klifach walijskich, czyli stromych, nadmorskich urwiskach skalnych.

Był to jedyny konkretny efekt wyjazdu do Wielkiej Brytanii. Ze sponsorowania filmu przez tamtejszą telewizję nic nie wyszło, bo środki, jakie mogli zapewnić Brytyjczycy, wystarczyłyby zaledwie na nakręcenie materiału filmowego. Na realizację by juŜ zabrakło.

Wydawało się więc, Ŝe z wyprawy na Gasherbrum II nic nie wyjdzie. Ale Wanda miała czasami szczęście — znalazła producenta swego filmu w ówczesnym Berlinie Zachodnim i podpisała umowę ze stacją telewizyjną RIAS. Podpisanie umowy nie pociągnęło za sobą natychmiastowego wypłacenia pieniędzy na zakup materiałów filmowych, opłacenie udziału Wandy w wyprawie 269

w wysokości trzech tysięcy funtów i kupno biletu lotniczego d0 Pakistanu. Jednym słowem, Wanda musiała zainwestować w \yy. prawe i film własne, niebagatelne pieniądze, bez Ŝadnej gwarancji na sukces jednego i drugiego.

Kiedy w roku 1975 Wanda, kierując kobiecą wyprawą na Gasherbrumy, zetknęła się bliŜej z brytyjską alpinistką, Alison Chadwick, która wyszła za mąŜ za Janusza Onyszkiewicza, alpinistę i speleologa, była zafascynowana osobowością Alison. Wielokrotnie wyraŜała przekonanie, Ŝe te cechy charakteru Alison, które były jej najbliŜsze — kultura bycia, nie opuszczająca jej w najtrudniejszych sytuacjach, specyficzne poczucie humoru, poszanowanie indywidualności drugiego człowieka i świadomie narzucona sobie dyscyplina — były nie tylko cechami Alison, ale w pewien sposób charakteryzowały społeczeństwo brytyjskie. To przekonanie potwierdzały jej kolejne kontakty z alpinistami brytyjskimi.

Opowiadając później o wyprawie na Gasherbrum II zaliczyła ją do najmilszych pod względem towarzyskim i najweselszych wypraw. Atmosferę na wyprawie najlepiej oddaje film „Kobiety śniegu", który jest Ŝartobliwą, feministyczną odpowiedzią na męski szowinizm, sprowadzający kobiety wyłącznie do roli obiektów seksualnych.

Niedaleko bazy wyprawy kobiecej znajdowała się baza alpinistów południowokoreańskich.

Od kilku dni panowała zła pogoda, którą alpiniści przeczekiwali w bazie. Nie mając nic lepszego do roboty, a moŜe „podrajcowany" obecnością pań, oficer łącznikowy Koreańczyków, przy pomocy oficerów łącznikowych paru innych wypraw, działających w tym rejonie, ulepił ogromnego bałwana. Monstrualnej wielkości biust nie pozostawiał wątpliwości, jakiej płci jest bałwan.

W odpowiedzi na to wyzwanie w pobliŜu bazy wyprawy kobiecej wyrósł drugi, równie wielki bałwan. W tym przypadku równieŜ nie było wątpliwości co do płci, jako Ŝe juŜ z daleka widać było jedną z tzw. pierwszorzędnych cech płciowych, dumnie sterczącą. Przy lepieniu „męŜczyzny śniegu" było mnóstwo zabawy, co skrupulatnie Wanda sfilmowała. Mniejsze poczucie humoru 270 kazali jednak twórcy „kobiety śniegu", pakistańscy wojskowi, muzułmanie, którym nie mogło pomieścić się w głowach, Ŝe kobiety pozwalają sobie bezkarnie na Ŝartowanie z tego, co dla kaŜdego męŜczyzny, niezaleŜnie od wyznania, stanowi tabu absolutne.

Ta swobodna pełna radości atmosfera nie przeszkodziła alpinistkom w odniesieniu sukcesu.

12 lipca Wanda wraz z kierowniczką wyprawy, Rhoną Lamprad, stanęła na swoim piątym ośmio-tysięczniku, filmując wejście aŜ do szczytu.

271 JESZCZE JEDEN: GASHERBRUM I Rok później, równieŜ w lipcu, Wanda znalazła się ponownie w bazie pod Gasherbrumami.

Tym razem w małym, czteroosobowym zespole zamierza zdobywać swój szósty ośmiotysięcznik," Gasherbrum I (8068 m). Towarzyszą jej Ewa Panejko-Pankiewicz,_ Austriaczka Gertrudę Reinisch-Olmueller i Pakistanka Shad Mee--na. śadna z tej trójki nie weszła dotychczas na szczyt ośmioty-^ sieczny, o ile jednak Ewa nie zaliczyła ośmiotysięcznika na swych. wcześniejszych wyprawach tylko z powodu niesprzyjających okoliczności, to Gertrudę i Shad Meena były nowicjuszkami w górach wysokich, choć miały niezłe osiągnięcia w niŜszych górach, to Gasherbrumu I jednak nie zdobyły.

Szczyt okazał się trudniejszy niŜ Wanda przypuszczała i tylko ona z Ewą mogły się z nim zmierzyć. Przed nimi w tym sezonie nie szła tą drogą do szczytu Ŝadna wyprawa, toteŜ przedzierały się przez strome, głębokie śniegi, jakby zdobywały szczyt dziewiczy. Nie było

widać Ŝadnych śladów, Ŝadnych pozostałości lin poręczowych, ułatwiających orientację, stwarzających większe poczucie bezpieczeństwa przy wejściu i zejściu. ToteŜ musiały zrezygnować z wejścia w stylu alpejskim — pójścia z bazy aŜ na szczyt, z pełnym obciąŜeniem, bez zakładania obozów pośrednich. nałoŜyły więc trzy obozy i 130 metrów lin poręczowych. Pozostało tylko czekanie na poprawę pogody, w bazie lub w obozie II, załoŜonym na wysokości 6400 metrów, na przełęczy 272 Tasherbrum. Od przełęczy zaczynała się wspinaczka ścianą północno-zachodnią.

Podczas wyszukiwania drogi do szczytu, na wysokości 7100 metrów, Wanda i Ewa spotkały alpinistów z wyprawy południo-wokoreańskiej: Była to jedna z wielu typowych dla współczesnego himalaizmu wypraw pasoŜytniczych, czekających, aŜ inni wytyczą szlak. Ale te „pasoŜyty" były wyjątkowo sympatyczne. Przyznawali się wprost, Ŝe nie mają zbyt duŜego doświadczenia, uśmiechali się Jo nas, gościli w bazie i pomagali jak mogli — dołoŜyli 300 metrów lin poręczowych — tak relacjonowała później Wanda „współpracę" z Koreańczykami.

Pogoda przez dłuŜszy czas nie polepszała się. Alpinistki miały coraz mniej czasu na akcję górską, gdyŜ zbliŜał się powoli termin zakończenia wyprawy, określony przez władze pakistańskie. ToteŜ kiedy tylko nastąpiło względne polepszenie pogody, uznały Ŝe nie mają juŜ na co czekać.

14 lipca Wanda i Ewa ruszyły do góry. Tego samego dnia dwóch alpinistów koreańskich podąŜało ich śladami. Pogoda była coraz lepsza, więc dotarły wprost z bazy do obozu na przełęczy. Nazajutrz, jeszcze przed świtem, rozpoczęły podejście olbrzymim, śnieŜnym kuluarem. Po dwustu metrach podejścia trzeba było zacząć wspinaczkę, korzystając z lin poręczowych. Kiedy skończyły się liny, musiały torować sobie drogę na stromym, śnieŜnym stoku.

Ewa była w bardzo dobrej kondycji i pierwsza dotarła do obozu III. Dwójka koreańska poszła wyŜej, chcąc by następnego dnia pozostało im do szczytu mniej metrów. Polkom pozostało do przejścia około 1000 metrów.

Na szczyt ruszyły 16 lipca. TuŜ po północy zaczęły się przygotowywać, a o drugiej zmierzały w stronę przełęczy w grani. W dwie godziny później natknęły się na śniadających jeszcze Koreańczyków i wkrótce we czwórkę rozpoczęli podejście na przełęcz. Tym razem prowadziła Wanda, bo znała drogę z poprzedniej wyprawy. Kiedy znaleźli się powyŜej przełęczy, było juŜ mniej więcej wiadomo, jak iść do szczytu. I znów Ewa wyszła na prowadzenie.

273 Narzuciła tak ostre tempo, Ŝe ani Wanda, ani silniejszy z dwójh koreańskiej, nie byli w stanie jej dogonić. Drugi z Koreańczyków pozostał daleko w tyle.

KaŜde z tej trójki wspinało się samotnie. Wiatr wiał cor^ mocniej, prószył drobny śnieg, zasypując ślady. Nie widzieli się nawzajem, bowiem widoczność ograniczona była do kilkunastu metrów. Na domiar złego teren coraz bardziej „stawał dęba" i trzeba było zacząć solidnie się wspinać. W niektórych miejscach było tak stromo, Ŝa alpiniści wspinali się na przednich zębach raków, posługując się dwoma czekanami.

Na szczyt Gasherbrumu I dotarli około południa — Ewa, Koreańczyk i na końcu Wanda.

Mają wprawdzie duŜo czasu na zejście, ale warunki atmosferyczne, w połączeniu z trudnościami technicznymi sprawiają, Ŝe ogarnia ich lęk. W pamięci mają wypadki, które przytrafiły się zdobywcom szczytów właśnie podczas zejścia, kiedy to uwaga jest zdekoncentrowana osiągnięciem upragnionego celu, a zmęczenie, o którym nie myślało się przy podejściu, coraz bardziej daje znać o sobie.

Jedynym rozsądnym wyjściem wydaje się biwak. Ale Ŝadne z nich nie planowało biwaku, nie mają ze sobą odpowiedniego sprzętu. Na szczęście Wanda zabrała ze sobą dwuosobową płachtę biwakową, którą zainstalowali na stromej półce skalnej, asekurując biwak linami.

Nocleg w takich warunkach staje się koszmarem, tym bardziej Ŝe Koreańczyk czuje się coraz gorzej. Ewa łączy się przez radiotelefon z bazą, by skonsultować się z lekarzami wyprawowymi. Według ich diagnozy, na podstawie opisu Ewy, alpinista koreański zapada w śpiączkę. Później okazało się, Ŝe w bazie nie spali całą noc, zastanawiając się, w którym momencie mają powiedzieć dziewczynom, by zostawiły swego partnera, ratując własne Ŝycie.

Na szczęście, dla wszystkich, nie musiały stawać przed takim dylematem. Rano, przy próbie ugotowania czegoś ciepłego, poleciała w dół maszynka butanowa i pozbawieni zostali moŜliwości sporządzenia ciepłego picia. Koreańczyk po zaŜyciu tabletek na wzmocnienie, które dała mu Ewa, doszedł jakoś do siebie.

274 Nadal wiało i sypało śniegiem. Nie było jednak wyjścia — trzeba było schodzić. Wyłonił się jednak problem — którędy? po kolejnych próbach znalezienia drogi Wanda zdecydowała, Ŝe schodzą w dół na prawo i dalej kuluarem. Szli związani, po twardym lodzie. W pewnym momencie Koreańczyk zawadził o coś rakiem, stracił równowagę i bezwładnie zaczął zsuwać się w dół. Szarpnięcie liny o mało co nie wyrywa ze stanowiska Ewy. Przy pomocy Wandy udaje się jej utrzymać równowagę, ale sytuacja staje się groźna. Koreańczyk wisi na linie obciąŜając Ewę, a Wanda, by nie dopuścić do tragedii, musi utrzymać ich obydwoje. W końcu jednak Koreańczyk staje na nogach i odciąŜa linę. Powoli dochodzą do siebie po przeŜytym szoku. Dalej schodzą asekurując się aŜ do przesady, nawet wówczas, kiedy juŜ nie ma takiej potrzeby.

U wylotu kuluaru, w odległości mniej więcej stu metrów w poziomie od schodzącej trójki, stał namiot Koreańczyków. Czekał w nim drugi z Koreańczyków, ten, który pozostał w tyle.

Miał niebywałe szczęście, bo jak się okazało, po rozstaniu z trójką idącą do szczytu, poleciał kuluarem około kilkuset metrów, ale jakimś cudem wyszedł z tego upadku bez większego szwanku.

W namiocie nie ma gazu, więc nadzieje na sporządzenie coraz bardziej potrzebnego picia rozwiewają się. Dwieście metrów niŜej stoi namiot Polek, ale choć jest w nim gaz, to z kolei koreańska maszynka nie pasuje do pojemnika z gazem. Więc znów nie ma szans na ciepłe picie i jedzenie. Nie mogą odpocząć w tym obozie, choć są tu śpiwory i zapas jedzenia. Trzy doby bez picia to za duŜo jak na wytrzymałość organizmu, poddanego tak cięŜkiej próbie.

Koreańczycy schodzą jak najszybciej, Polki pakują sprzęt i schodzą juŜ po zapadnięciu zmroku, przy świetle latarek. TuŜ po północy Wanda dostrzegła poniŜej światełko. Migotało daleko, ale juŜ wiedziały, Ŝe dojdą do przełęczy Gasherbrum, gdzie obok namiotu Koreańczyków stoi ich namiocik. A w nim czekają ciepłe śpiwory, maszynka butanowa, paliwo, jedzenie i picie...

275 NIEPOWODZENIA: MAKALU I BROAD PEAK Letni sezon 1990 zakończył się sukcesem, ale w ogólnym rozrachunku bilans był ujemny. I to nie tylko pod względem alpinistycznym. Z trzech celów tego sezonu udało się Wandzie osiągnąć tylko jeden — Gasherbrum I. Makalu i Broad Peaku nie zdobyła, a przy tym na Broad Peaku spotkała ją osobista tragedia.

Na Makalu (8481 m) Wanda, wraz ze swą partnerką, Ewą Panejko-Pankiewicz, zabrała się z wyprawą japońską. Stanowiły samodzielny zespół, ale ta samodzielność okazała się na koniec fikcją. Japończycy pierwsi weszli na szczyt, Polki swą szansę otrzymały później. Ale w ciągu dwóch dni pogorszyły się warunki atmosferyczne, spadło duŜo świeŜego śniegu i alpinistki musiały zrezygnować z ataku szczytowego. Po raz drugi nie dano im szansy, poniewaŜ kierownik wyprawy, Makoto Hara, nie chciał zmieniać planów. A w planach tych nie mieścił

się, być moŜe, ewentualny sukces Polek. Japończycy zdobyli Makalu w stylu klasycznym, czyli korzystając z tlenu i pomocy tragarzy wysokościowych, Szerpów, Polki zaś zamierzały wchodzić na szczyt w stylu alpejskim. Wejścia alpejskie są obecnie wyŜej cenione przez specjalistów, więc trudno się dziwić, Ŝe Makoto Hara nie pozwolił równieŜ Wandzie, by sama spróbowała wchodzić, choć wciąŜ było waŜne zezwolenie władz pakistańskich na zdobywanie Makalu. Gdyby Polkom udało się, ich sukces przyćmiłby sukces wyprawy japońskiej.

276 Wandzie zbyt jednak zaleŜało na wejściu szczytowym, by Uporządkować się niesprawiedliwej, według niej, decyzji kieownika wyprawy. Nie zeszła do bazy, zaangaŜowała Szerpów do mocy i naszyła do góry. Jeden z Szerpów miał z nią dojść do Makalu La, przełęczy połoŜonej na wysokości 7410 m. Jednak po zasypaniu przez lawinę namiotu, rozbitego pod przełęczą, po nocy spędzonej pod gołym niebem, towarzysz Wandy poczuł się źle. Na tyle źle, Ŝe nie mógł sam schodzić. Wanda sprowadziła go więc do bazy i definitywnie poŜegnała się z Makalu...

Z Broad Peakiem związane były złe wspomnienia. W roku 1975, podczas kiedy Wanda kierowała wyprawą na Gasherbrumy, na Broad Peaku, po zdobyciu szczytu, przy zejściu, zginęli jej przyjaciele. W dziesięć lat później, po osiągnięciu 7800 metrów, musiała zrezygnować ze zdobywania szczytu. RównieŜ trzecia próba nie powiodła się.

W wyprawie zorganizowanej przez Akademicki Klub Wysokogórski z Łodzi uczestniczyli alpiniści z RFN, Włoch, Austrii i USA. Kierownikiem był Marek Grochowski. Celem wyprawy był Gasherbrum II, zaś Wanda z Ewą Panejko-Pankiewicz jako samodzielny zespół planowały wejście na Gasherbrum I. Obydwa cele zostały osiągnięte, więc postanowiono „zaliczyć" coś jeszcze, by wykorzystać dobrą formę i wciąŜ sprzyjającą pogodę. Udało się uzyskać dodatkowe zezwolenie władz pakistańskich i w czteroosobowym zespole Wanda ruszyła kolejny raz na szczyt Broad Peaku.

Wśród tej czwórki był Kurt Lyncekriiger, 45-letni neurochirurg z Berlina Zachodniego. Nie naleŜał do czołówki himalajskiej, ale był doświadczonym alpinistą, który nabierał kondycji nie tylko w górach, ale równieŜ uczestnicząc w biegach maratońskich.

Alpiniści ruszyli od razu z bazy do obozu II. I właśnie na wysokości obozu II nastąpiła tragedia. Na stromym, twardym Jodzie, przykrytym cieniutką warstewką śniegu, Kurt pośliznął się ' runął w dół. Zginął na miejscu, na oczach Wandy i pozostałych Partnerów. Jego ciało pozostało na wysokości 5 tysięcy metrów.

Dla Wandy Kurt był nie tylko partnerem w górach. Po dwóch "•eudanych małŜeństwach bardzo sceptycznie podchodziła do ukła277 dów damsko-męskich. Ale w jakiś czas po poznaniu Kurta powie, działa mi, Ŝe nie jest jeszcze pewna — zwłaszcza siebie — ale m ««*, Htwna — zwraszcza siebie — ale by moŜe Kurt jest dla niej człowiekiem na Ŝycie.

Zrezygnowała z wchodzenia na szczyt, choć szanse miała ogromne...

278 KORONA HIMALAJÓW

Kiedy po prawie półrocznym przebywaniu w Himalajach i Karakorum powróciła w sierpniu do Polski, była bardzo przybita śmiercią Kurta. Ale zapytana, co zamierza dalej robić, czy chce wspinać się do sześćdziesiątki, odpowiedziała: — Za jakiś czas wrócą w góry. Góry to juŜ moja codzienność. Zresztą nie zamierzam czekać do sześćdziesiątki z realizacją swoich planów. Ale dziś nie chcą o nich mówić...

Niedługo potem powiedziała mi, jakie ma plany. Chciała, wzorem Reinholda Messnera i Jurka Kukuczki, stanąć na szczytach wszystkich czternastu ośmiotysięczników. Do Korony Himalajów brakowało jej ośmiu: Manaslu, Makalu, Dhaulagiri, Lhotse, Broad Peaku, Kangczendzongi. Cho Oyu i Annapurny.

Ale nie zamierzała realizacji tego planu rozciągać na lata. Właśnie po wyprawie na Makalu doszła do wniosku, Ŝe musi zmienić dotychczasowy sposób chodzenia po górach. Schemat — jedna -prawa w ciągu roku lub dwóch lat — zaczął ją nuŜyć. Często powtarzała, Ŝe bardziej niŜ góry męczy ją konieczność działań organizacyjnych na dole. RównieŜ zdobywanie aklimatyzacji Podczas kaŜdej wyprawy od nowa zabierało zbyt wiele czasu, obserwując dokonania Messnera, który praktycznie „przeskakiwał" z wyprawy na wyprawę nie tracąc aklimatyzacji, uznała, Ŝe en sposób zdobywania aklimatyzacji równieŜ jej odpowiada. I tak lodził się pomysł „Karawany do marzeń".

279 „Karawana do marzeń" miała być realizacją nie tylko celów sportowych. Jednym z nich było zwrócenie uwagi opinii publicznej na zagroŜenie, jakie dla środowiska naturalnego gór, wydawałoby się tak niedostępnych jak Himalaje, niesie ludzka działalność alpinistyczna i turystyczna. Tony śmieci zalegają wokół baz najbardziej obleganych ośmiotysięczników; zanieczyszczenie gór najwyŜszych potęguje się z roku na rok. JeŜeli nie zahamuje się tego procesu, Himalaje i Karakorum ulegną zniszczeniu, podobnie jak wiele innych rejonów kuli ziemskiej. „Karawana do marzeń" miała rozpropagować nowy kierunek w uprawianiu himalaizmu i trekkingu — jak najmniej ułatwień technicznych, zachowanie pewnej niedostępności gór wysokich, które powinny zostać nieskaŜonym rezerwatem przyrody wysokogórskiej.

Jeśli zaś chodzi o cele alpinistyczne, plany Wandy wyglądały następująco: z Ewą PanejkoPankiewicz w marcu 1991 miały uczestniczyć w słoweńskiej wyprawie na Kangczendzongę (8586 m), od strony południowej. Trzy miesiące później — po raz czwarty Broad Peak. Tę wyprawę, a takŜe następne, planowane na jesień w Nepalu, organizować miały kluby wysokogórskie z Łodzi, Zakopanego i Wrocławia. KaŜda z tych wypraw miała realizować swoje cele sportowe, zaś Wanda miała przenosić się z bazy do bazy i uczestniczyć w wejściach szczytowych, korzystając z pewnych ułatwień — nie musiała uczestniczyć w zakładaniu baz i niŜszych obozów. Było to trochę, jak sama określała, „pasoŜytowanie", ale jeśli zamierzała zdobyć osiem ośmiotysięczników w ciągu kilku miesięcy, nie miała innego wyjścia. Zresztą, coś za coś. KaŜda z wypraw, w której wzięłaby udział Wanda, zwracała na siebie uwagę mediów. Była niekwestionowaną, pierwszą damą himalaizmu i jej obecność dodawała wyprawie splendoru.

Po Broad Peaku na jesieni Wanda i Ewa zamierzały zdobywać Cho Oyu (8201 m), Daulaghiri (8167 m) i Annapurnę (8091 m). Zimą 1992 planowały wejście na Manaslu (8163 m) i na przełomie zimy i wiosny Makalu (8481 m). „Karawana Marzeń" miała się zakończyć na Lhotse, wiosną 1992 roku. Mount Everest był pier280 "* a wszym ośmiotysięcznym szczytem Wandy, jego sąsiad, oddzielony od niego Przełęczą Południową, ostatnim.

Plan ten, z róŜnych powodów, zmieniał się — były kłopoty ze znalezieniem odpowiednich funduszy, równieŜ partnerzy, z którymi Wanda planowała swe wejścia, nie zawsze mogli jechać w ustalonym terminie. Trzeba było zmieniać kolejność szczytów, w zaleŜności od tego, do której wyprawy mogła się przyłączyć.

Wyprawa z alpinistami słoweńskimi na Kangczendzongę doszła do skutku. Brali w niej udział znakomici alpiniści, mający na koncie najlepsze, najbardziej liczące się przejścia himalajskie.

Jedynym mankamentem tej wyprawy był jej kierownik — Tonę Skarja. Obok Wandy i Ewy w wyprawie uczestniczyła trzecia alpinistka — Marija Frantaro. Przez cały czas kierownik sterował jej działalnością w górach, jakby chcąc sobie zrekompensować fakt, Ŝe nie mógł dyrygować zespołem męskim, złoŜonym z bardzo dobrych alpinistów. Polki, przyzwyczajone do pełnej samodzielności w górach, nie mogły się pogodzić z dyktatorskimi zapędami kierownika.

Marija, poddawana ciągłej presji, w pewnym momencie zbuntowała się. W porze stałego kontaktu radiowego z bazą nie zgłosiła się i ze swym partnerem, Joze Rozmanem, z obozu IV wyruszyła na szczyt. Mieli ze sobą tylko jedną butlę z tlenem; zdecydowanie za mało, jak na wysokość, z której wystartowali — 7600 metrów. Podczas podejścia nie mogli z niej korzystać obydwoje, więc to z nich, które niosło butlę, mimo moŜliwości korzystania z tlenu, miało gorszą sytuację z racji większego obciąŜenia. Zła ocena sytuacji i błędy taktyczne doprowadziły do tragedii. 3 maja atakująca dwójka musiała się cofnąć, mając zaledwie 150 metrów do szczytu.

Wanda szła za nimi samotnie, gdyŜ Ewa zachorowała na zapalenie krtani i została w bazie.

Kiedy okazało się, Ŝe pod szczytem dzieje się coś niedobrego, poproszono Wandę, by spróbowała odszukać Mariję i Jozego. Ciało Jozego znalazła na wysokości 7550 metrów, Marija leŜała wyŜej, ale do niej juŜ nie podeszła...

281 Po zejściu do bazy Wanda dowiedziała się, Ŝe kierownik przerwał wyprawę. Mimo tragedii wyprawa odniosła sukces piątka słoweńskich alpinistów stanęła wcześniej na szczycie, więc uznał, Ŝe cel został osiągnięty. Dla Wandy sytuacja nie była tak oczywista. Uznając racje emocjonalne, była przekonana, Ŝe płacąc za udział w wyprawie 10 tys. dolarów mają z Ewą prawo do ponowienia próby. Oczekiwała, Ŝe w bazie pozostanie minimalne wyposaŜenie sprzętowe i wsparcie w postaci dwóch Szerpów. Jednak nie uzyskała na to zgody. Ruszyła więc do góry, by znieść swój osobisty sprzęt pozostawiony w górnych obozach. Kiedy zeszła do bazy, zastała w niej tylko Ewę i dwóch tragarzy, którzy chcieli jak najszybciej znaleźć się w dolinach.

Często zadaję sobie pytanie, czy gdyby wówczas Wanda zdobyła Kangczendzongę, dziś nie musiałabym pisać dalszego ciągu „Na jednej linie" bez niej? Podobno przypadek jest ogniwem w łańcuchu konieczności. Czy zdobycie Kangczendzongi przerwałoby ten łańcuch?

Przyrzekła sobie, Ŝe wróci na tę górę. I wróciła w rok później... * * * Podczas wyprawy na Gasherbrum I, w roku 1990, Wanda poznała włoskiego alpinistę Christiana Kuntera, który niemal w tym samym czasie zdobywał Gasherbrum II. I właśnie on miał stać się partnerem Wandy przy próbie zdobywania Cho Oyu (8153 m), szczytu połoŜonego w Tybecie. UwaŜany jest on za jeden z łatwiejszych ośmiotysięczników, toteŜ Wanda traktowała ten wyjazd jako aklimatyzacyjny. Na Cho Oyu czynnikiem decydującym o sukcesie mogła być pogoda, a nie trudności techniczne.

Wanda ze swym partnerem mieli stanowić samodzielny zespół, działający przy międzynarodowej wyprawie organizowanej przez Renato Moro. Dotychczasowa partnerka Wandy, Ewa Panejko--Pankiewicz nie mogła z nią jechać do Tybetu, gdyŜ nie udało się znaleźć sponsora, który sfinansowałby jej udział w wyprawie.

282

Wanda i Christian Kunter swój udział opłacili z prywatnych funduszy.

We wrześniu rejon Cho Oyu nawiedziły obfite opady śniegu. 25 września, kiedy pogoda poprawiła się i śnieg nieco „osiadł", Wanda wraz z partnerami ruszyła do szczytu. Zawróciła jednak — przy bardzo niskiej temperaturze i lodowatym wietrze bała się odmroŜeń, których w ciągu całej kariery alpinistycznej jakoś udawało się jej uniknąć. Cofnęła się do ostatniego obozu i następnego dnia, 26 września, ponowiła atak samotnie.

Po zdobyciu Cho Oyu ruszyła pod Annapurnę. Miała dołączyć do polskiej wyprawy na południową ścianę Annapurny. Kierownikiem wyprawy był Krzysztof Wielicki, skład jej zaś był nietypowy — poza grupą dziewięciu alpinistów była jeszcze czternastoosobowa grupa trekkingowa, która w znaczący sposób wsparła finansowo wyprawę.

Baza pod południową ścianą znajduje się wyjątkowo, jak na Himalaje, nisko — na wysokości 4100 metrów. Annapurna leŜy poza głównym łańcuchem himalajskim, toteŜ opady trwają tu dłuŜej i okres dobrej pogody nadchodzi później. Alpiniści doszli do bazy 11 września, dość późno, jak na wyprawę jesienną. Wanda dotarła pod Annapurnę 5 października. Miała dobrą aklimatyzację i po przybyciu do bazy była od razu gotowa do ataku szczytowego. ZałoŜono juŜ obóz II na wysokości 6800 metrów. PowyŜej Dwójki znajdował się kluczowy odcinek drogi — bardzo trudny technicznie, z nagromadzonymi przewieszonymi formacjami. Wanda włączyła się w akcję zakładania obozu II. Wraz z Bogdanem Stefko, Mariuszem Spruttą i Michałem Periną z Czech załoŜyła obóz III podczas jednego wyjścia. 11 października na maleńkiej, wyrąbanej w lodzie półce, na wysokości 7350 metrów stanął mały namiot. Nad nim znajdował się kuluar wyprowadzający na grań szczytową.

Na atak szczytowy Wanda wraz z Bogdanem Stefko, z którym była wcześniej umówiona, wyruszyła 10 października. W obozie I rozstali się, gdyŜ Bogdan na prośbę kierownika wyprawy '"uszył nocą do góry na pomoc schodzącym bardzo wolno alpinist,/ 283 kom, z którymi nie było kontaktu radiowego. Umówił się z Wandą, Ŝe albo zejdzie z nimi do Jedynki, albo zaczeka na Wandę w Dwójce. Wanda została sama w obozie I, bez radia. Jak wspominała później, miała wówczas większy problem niŜ martwić się samotnością i brakiem łączności radiowej.

Poprzedniego dnia, tuŜ na początku lin poręczowych, spadające z kuluaru kamienie trafiły ją w złamaną wcześniej nogę. Największy z nich uderzył ją w udo, w miejsce dwukrotnego złamania. Ból był tak silny, Ŝe na pewien czas noga stała się bezwładna. Zastanawiała się, co robić, gdyŜ obawiała się pęknięcia kości udowej. Po rozwaŜeniu wszystkich „za" i „przeciw" postanowiła jednak podchodzić do Jedynki.

Szła w dość specyficzny sposób — poniewaŜ mięsień cztero-głowy nie funkcjonował, więc przypiętą do liny poręczowej ręką podnosiła bezwładną lewą nogę i za pomocą jumara podciągała się na linie. Miała nadzieję, Ŝe w ten sposób moŜe iść do wysokości, na której kończą się poręczówki. Być moŜe po dwóch, trzech dniach stan nogi poprawi się i będzie mogła się wspinać, nie korzystając z poręczówek. Zaaplikowała sobie środki przeciwbólowe i samotnie ruszyła w górę.

19 października wczesnym rankiem Bogdan Stefko znajdował się juŜ pod obozem II. Minął schodzące alpinistki, co świadczyło 0 tym, Ŝe wszystko było z nimi w porządku. Koło południa Wanda zebrała się i ruszyła do obozu II. Mniej więcej w połowie drogi spotkała Jolę Patynowską i Ingrid Baeyens. Jola czuła się źle, a Ingrid ją sprowadzała: Miała szczerze dość tego zajęcia. Ja teŜ miałam wszystkiego szczerze dość, więc niewiele mogłam im pomóc. Ledwo podnosiłam lewą nogę do góry — but i rak waŜyły tonę.

Nazajutrz Wanda doszła, a raczej dowlokła się do Dwójki.

1 nie zastała w niej nikogo. Pomyślała z przykrością, Ŝe jej partner poszedł do Trójki i Ŝe czeka ją samotna wspinaczka w trudnym terenie, z kontuzjowaną nogą.

W południe do obozu II doszli Rtidiger Schleypen, Ryszard Pawłowski i Krzysztof Wielicki.

Okazało się, Ŝe gdy Wanda nie 284 doszła do Dwójki pierwszego dnia, Krzysztof zaproponował przez radiotelefon Bogdanowi wspólne wejście na szczyt. Tak więc Bogdan poszedł do Trójki, zaś Krzysztof, który uchodzi za jednego z najszybszych himalaistów świata — zdarzało mu się wejść na szczyt wprost z bazy w ciągu jednego dnia — miał go dogonić.

Wanda tę zmianę planów zniosła nie najgorzej, choć oczywiście stawiała ją ona w niekorzystnej sytuacji i jej obawy, Ŝe moŜe nie zdobyć szczytu, były w pełni uzasadnione.

Awantura wybuchła dopiero wówczas, kiedy Krzysztof powiedział: Chyba nie masz wątpliwości, Ŝe jak zaproponują Bogdanowi pójście ze mną, z kim będzie wolał iść na szczyt?

Wanda uŜyła wówczas słów powszechnie uznanych za obraźliwe, Krzysztof zapewne nie pozostał jej dłuŜny...

Choć tak na zdrowy rozum biorąc, co równieŜ Wanda przyznawała, decyzja kierownika była pragmatyczna. Dla Bogdana oczekiwanie na Wandę w Trójce, a następnie pójście na szczyt z osobą nie w pełni sprawną oznaczało, być moŜe, niezdobycie Annapurny. ToteŜ kiedy Bogdan z Trójki nawiązał łączność z Dwójką i powiedział, Ŝe poczeka na Wandę, ale w takiej sytuacji chyba nie da rady wejść na szczyt, tak tylko mogła odpowiedzieć: Nie przejmuj się, dam sobie radę sama.

I dała sobie radę sama, nie pierwszy raz zresztą. Tyle tylko, Ŝe takich wyborów wolała dokonywać samodzielnie, a nie pod presją okoliczności niezaleŜnych od niej, a stworzonych przez innych.

A dalej: Krzysztof pognał do góry, zgarnął Bogdana i 21 października obaj weszli na szczyt.

Po nocy spędzonej w Trójce Wanda, Ryszard i Rudiger ruszyli do szczytu, kaŜde z nich oddzielnie. Z nogą Wandy było coraz lepiej, im bardziej stromo, tym lepiej jej się szło. W kuluarze minął ją Ryszard, a Rudiger — na początku łatwej grani. Pogoda była bezwietrzna, słońce praŜyło nieznośnie, nie miała ze sobą nic do picia, a puchowy kombinezon grzał niczym piec. Przycupnęła na wyrąbanej w lodzie platformie, by odpocząć, ale odpoczynek ten nie był taki, jaki powinien być. Senna od upału, wciąŜ obawiając się o kontuzjowaną nogę, czy nieoczekiwanie „nie puści", ruszyła mozolnie do góry.

285 Na wysokości 7800-7900 metrów, po piętnastej, spotkała na poziomej niemal grani, Ryszarda Pawłowskiego. Przed nią wypię. trzała się ściana kopuły szczytowej. Przy pojedynczych skałkach dostrzegła sylwetkę Riidigera. Zapytała Ryszarda, które ze spiętrzeń grani jest szczytem i jak on wygląda. Zawahał się przez chwilę, nim odpowiedział. Wydawało się jej, Ŝe zrozumiała dlaczego i przestała pytać o cokolwiek. Wtedy odpowiedział, Ŝe musi znaleźć stare poręczówki, które doprowadzą aŜ do szczytu.

Wkrótce potem popsuła się pogoda, zerwał się wiatr i chmury zakryły kopułę szczytową Annapurny. Na końcu poziomej grańki Wanda zostawiła plecak, by jak najmniej kilogramów nieść na szczyt. Zabrała ze sobą tylko latarkę-czołówkę, aparat fotograficzny i radiotelefon, które schowała w wewnętrzną kieszeń kombinezonu. Przy pierwszych skałkach kopuły szczytowej z mgły wyłonił się Riidiger. Schodził twarzą do stoku i narzekał, Ŝe stromo. To spotkanie oznaczało — dla niego, Ŝe idzie we właściwym kierunku w dół, dla niej — Ŝe idzie dobrze do góry. Na twardym lodzie nie pozostały Ŝadne ślady, umoŜliwiające orientację.

W bardziej stromym terenie, na śnieŜnym filarku, dostrzegła głębokie stopnie. W tym momencie chmurę przegonił wiatr i z prawej strony dostrzegła poręczówki. Wówczas pomyślała, Ŝe nic juŜ jej nie przeszkodzi w wejściu na szczyt.

Po wyjściu na grań musiała spojrzeć na stronę północną: była tam kilka lat wcześniej, w roku 1987 i doszła do wysokości 7000 metrów. Z góry, jak wiadomo, lepiej widać i Wanda uznała, Ŝe droga od północy na Annapurnę nie jest wcale taka łatwa, jak opowiadano.

Z miejsca, z którego podziwiała stronę północną, do szczytu pozostało kilkadziesiąt metrów, idąc w lewo, prawie poziomą granią. Na szczyt wiodły w miarę wyraźne ślady.

Po osiągnięciu wierzchołka nie została na nim zbyt długo. Wiał bardzo silny, zwalający niemal z nóg wiatr. By zrobić zdjęcie, musiała przypiąć się do liny poręczowej. Dochodziła osiemnasta, w dolinach zalegał juŜ mrok, sąsiednie szczyty powoli dogasały. Migawka w aparacie nie zamknęła się, było juŜ zbyt ciemno.

286 Machnęła ze złością aparatem i... po kilku sekundach migawka zamknęła się.

Nie miałam najmniejszej ochoty na rozmowę z bazą. Było późno i wiało. Nie Ŝałowałam, Ŝe jestem sama. Góry zalane światłem księŜyca były fascynująco piękne. Przy pełni droga zejściowa powinna być widoczna jak w dzień. Ale cień Ŝalu do moich kolegów pozostał.

Wpięta do liny zapamiętałam, jak ona wygląda. Naiwnie myślałam, Ŝe gdy zdjęcie nie wyjdzie, dokładny jej opis wystarczy na potwierdzenie, Ŝe tu byłam. Ostatnia była podwójna: jedna to cienki kevlar, w połowie, na parę centymetrów, schowana pod lodem, druga, biała, skręcona i gruba, biegła nieprzerwanie.

Schodząc w dół, pomyliła drogę — zamiast iść grańką, poszła za jakimiś śladami wprost w dół. Kiedy ślady skończyły się, powinna spróbować przetrawersować do grańki. Zamiast tego, wciąŜ schodziła w dół, twarzą do stoku, w coraz bardziej stromym terenie. Kiedy znalazła się na polu lodowym, ocknęła się. Nie mogła tu zostać, bo wiatr mógł zwiać ją ze śliskiego lodu w kaŜdej chwili. Ruszyła sto metrów wyŜej i po dojściu do grańki, zabiwakowała na maleńkiej platformie, na której z ledwością mieściła się wyciągnięta na wznak.

Po biwaku następnego dnia o siódmej rozpoczęła zejście. Z bazy widziano kogoś, kto szedł do góry i zawrócił, ale Wanda pamiętała dobrze, Ŝe tego dnia wyłącznie schodziła.

Nieprawdopodobne teŜ jest, by nie pamiętała, co robiła. U wylotu kuluaru spotkała Ingrid, a wkrótce potem Mariusza Spruttę i Goncalo. Powiedziała im tylko, Ŝe schodzi w dół. Dopiero po chwili dorzuciła: Aha, byłam na szczycie.

Ale na tym sprawa Annapurny nie skończyła się. * * * Ta nonszalancja, z jaką poinformowała kolegów, Ŝe zdobyła szczyt, mogła ją drogo kosztować. JuŜ schodząc dowiedziała się, Ŝe w bazie wątpią w jej wejście na Annapurnę. Na razie nie przeję287 ła się tym zbytnio. Noga dokuczała coraz bardziej, a po skoku przez szczelinę brzeŜną w pobliŜu Jedynki ból stał się nie do znie-sienią. Wlokła się po lodowcu, niosąc plecak wyładowany osobistymi rzeczami, które niosąc do góry pozostawiła w kolejnych obozach.

Teraz trzeba było je znieść, przynajmniej niektóre z nich.

Baterie w radiotelefonie słabły i ledwo udało się jej połączyć z bazą, by poprosić o pomoc w przejściu przez lodowiec.

Ale w bazie pozostał tylko Bogdan Stefko, wszyscy inni juŜ ruszyli w dół. Nie czuł się dobrze i mimo wszystko Wanda była wdzięczna, Ŝe na nią zaczekał. Po noclegu w bazie wyruszył na dół, by zawiadomić helikopter. Wanda przez cztery dni oczekiwała w bazie na przylot helikoptera, w końcu oszołomiona bólem zaczęła schodzić i właśnie wówczas dostrzegła, jak nadlatuje nad bazę i po zrobieniu kilku okrąŜeń wraca bez pasaŜerki... * # * Kierownik wyprawy oficjalnie powiadomił władze Nepalu o wszystkich wejściach szczytowych: 21 października — Bogdan Stefko i Krzysztof Wielicki, 22 października w

odstępach trzygodzinnych — Ryszard Pawłowski, Rudiger Schleypen i Wanda Rutkiewicz, 23 października — Ingrid Baeyens, Goncalo Velez i Mariusz Sprutta.

Ale po powrocie do Polski w nieoficjalnych rozmowach kwestionował jej wejście na szczyt.

Zaś wcześniej powiedział: No tak, jak mówisz, Ŝe byłaś, to ja ogłoszą, Ŝe byłaś. Natomiast osobiście wątpią. Informacje, Ŝe kierownik wyprawy kwestionuje wejście Wandy, podała Polska Agencja Prasowa i kwestia „weszła — nie weszła" zaczęła Ŝyć własnym Ŝyciem.

Wanda nie bardzo mogła się bronić, zanim nie wywołała zdjęcia, które tylko niezwykłym zbiegiem okoliczności udało się.

Dysponując dowodem w postaci zdjęcia poprosiła o powołanie specjalnej komisji Polskiego Związku Alpinizmu, która miała rozstrzygnąć definitywnie, czy była na szczycie. Na podstawie porównania z innymi fotografiami ze szczytu członkowie kom'' 288 sji uznali, ze Wanda bezsprzecznie stanęła na wierzchołku Annapurny.

Jeden z kolegów przeprosił ją, pozostali nie.

Gorzkie zwycięstwo na Annapurnie nie odebrało Wandzie determinacji w organizowaniu następnych wypraw. Karawana musiała iść dalej... # * # Kolejnym szczytem miała być Dhaulagiri (8167 m). 2 listopada Wanda odleciała samolotem z Pokhary do Jomosomgu, skąd wyruszyła pod Dhaulagiri. W bazie czekali na nią uczestnicy wyprawy, którą w znacznej części sfinansowała. Piotr Malinowski i Arek Gąsienica-Józkowy z Zakopanego oraz Wojciech Jedliński z Łodzi w zamian za moŜliwość uczestnictwa w wyprawie, podjęli się jej zorganizowania, na co Wanda nie miała czasu. „Zleconą usługę" wykonali bardzo sprawnie i oszczędnie, ale nic poza tym.

W bazie pod Dhaulagiri znajdowali się równieŜ Iwona i Tadeusz Hudowscy z Londynu, którzy uczestniczyli w wyprawie na innych zasadach, pokrywając w dewizach koszty swego udziału w całości.

Wanda twierdziła, Ŝe wszystkie terminy zostały precyzyjnie ustalone: pobyt w bazie od 20 do 31 października, dopiero po 1 listopada zejście w doliny. Nie bardzo wiadomo, dlaczego rozpoczęto odwrót juŜ 29 października. Nie doszłoby do tego całego nieporozumienia, gdyby w wyprawie uczestniczył radiooperator — ale niestety, nie wystarczyło pieniędzy na zaangaŜowanie go i Wanda była pozbawiona kontaktu z kolegami.

Pewnym uzasadnieniem wydaje się być fakt, Ŝe odpowiadali oni materialnie za sprzęt wyprawy i być moŜe obawiali się, Ŝe po opadach śniegu nie będą mogli znieść go na dół. I tak sprzęt został uratowany, ale kilkanaście tysięcy dolarów, bo tyle wynosiły koszty organizacyjne wyprawy, przepadło.

Podchodząc pod Dhaulagiri Wanda spotkała się tylko z Arkiem. Pozostali byli juŜ na dole.

Arek opowiadał później, Ŝe spo289 dziewał się tego spotkania i bał się go piekielnie. Wcześniej nie znał Wandy osobiście, a nasłuchawszy się opowieści o jej Jędzowatym" charakterze miał prawo być przygotowany na najgorsze Jednak nic takiego nie nastąpiło. Podczas wspólnego odwrotu zaprzyjaźnili się na tyle, Ŝe Wanda zaproponowała Arkowi uczestnictwo w swojej następnej wyprawie. Kiedy schodzili spod Dhaulagiri, nie wiedzieli jeszcze, jaki szczyt będzie kolejnym celem. Później, juŜ po powrocie do Polski, Wanda postanowiła, Ŝe będzie to Kanczendzonga... # # * W przerwach między kolejnymi wyprawami Wanda prowadziła bardzo forsowny tryb Ŝycia, w którym zupełnie nie było czasu na odpoczynek i rozrywki typu „kino, kawiarnia, spacer".

Była w Warszawie, w swoim mieszkaniu przy Sobieskiego, ale jakby jej nie było.

Pracowałam wówczas w redakcji „Tygodnika Solidarność" i właściwie na nic innego nie miałam czasu. Nie spędzałyśmy ze sobą tyle godzin, co dawniej, przy pisaniu „Na jednej

linie", ale choć byłybyśmy nie wiem jak zajęte, jeden rytuał z dawnych dni pozostał — niedzielny spacer z psami w lasach konstancińskich.

W niedzielę, 16 lutego, Wanda zadzwoniła rano i zapytała, czy nie będę miała nic przeciwko temu, Ŝe tym razem spacer odbędziemy we trójkę. Oczywiście, miałam. To był nasz ostatni spacer przed jej wyjazdem na Kangczendzongę i nie chciałam dzielić tego dnia z kimkolwiek.

Wówczas dowiedziałam się, Ŝe jest u niej Arek Gąsienica-Józkowy, jej partner wyprawowy.

Niewiele mnie to obeszło, stanowczo upierałam się, Ŝe chcę pogadać z nią sam na sam. Było parę spraw do przedyskutowania, więc zamierzałam nagrać naszą rozmowę. Wanda westchnęła tylko i pogodziła się z moim kategorycznym veto.

Pojechałyśmy same do Konstancina, psy jak zwykle szalały, nawet udało im się przepłoszyć konia, którego dosiadała lekko spanikowana amazonka.

290 To była trudna, pełna goryczy rozmowa. Wracałyśmy do spraw Annapurny, do róŜnych konfliktów Wandy z partnerami, do jej planów, które starałam się zrozumieć, ale których nie aprobowałam. Od kilku juŜ lat róŜniłyśmy się w poglądach na wyczynowy alpinizm. Wanda upierała się, Ŝe to sposób na Ŝycie, ja — Ŝe sposób na śmierć. Jej argumentem było głębokie przeświadczenie, Ŝe ona i wielu jej przyjaciół nie potrafią Ŝyć inaczej, moim — kalendarzyk, z którego wykreślałam kolejne nazwiska i telefony.

1 marca odleciała do Kathmandu. Nie znalazłam czasu, by wpaść do niej przed samym odlotem, poŜegnałyśmy się przez telefon. Zresztą od jakiegoś czasu nie odprowadzałam jej i nie witałam na lotnisku. Wypraw było tak wiele, przerwy między nimi coraz krótsze, więc nabrałyśmy rutyny w poŜegnaniach i powitaniach. Miała wrócić pod koniec lipca, w sierpniu chciałyśmy, jak kiedyś, wybrać się na krótkie wakacje do Wiednia, oczywiście z psami...

25 maja, po siedemnastej, usłyszałam przez radio, Ŝe z 12 na 13 maja Wanda zaginęła w masywie Kangczendzongi. Wiadomość tę przekazał Reuter. Jak ogłuszona siedziałam przy telefonie i czekałam. W mieszkaniu Wandy, jak zwykle podczas jej wypraw, mieszkała mama. Gdyby juŜ wiedziała, zadzwoniła by... Dlaczego nie dzwoni? Po dwóch godzinach dzwonię do Wrocławia. Michała, brata Wandy, nie ma jeszcze w domu. Jej bratowa, Ewa, nic jeszcze nie wie. Proszę ją, by zawiadomili mamę. ZbliŜa się pora „Wiadomości", które mama zazwyczaj ogląda. Chyba lepiej, by dowiedziała się od kogoś z nas, a nie z TV? Kolejne telefony między Warszawą a Wrocławiem. Mama juŜ wie, ale pociesza nas, Ŝe wkrótce Wanda się odnajdzie. „Wiadomości" nie oglądała, na II programie był koncert muzyki japońskiej, więc spokojnie sobie' słuchała. Zniosła tę wiadomość znacznie lepiej niŜ mogliśmy przypuszczać.

Co kilkanaście minut dzwonią znajomi, pytając czy wiem coś więcej o losach Wandy. Wiem tyle, co wszyscy — z dzienników radiowych i telewizyjnych. Dziennikarze zdołali juŜ ściągnąć przed kamery czołówkę polskich alpinistów. Andrzej Paczkowski, prezes PZA, podkreśla niebywałą wytrzymałość Wandy i jej wolę walki, 291 Andrzej Zawada jako pierwszy wysuwa hipotezę, Ŝe być moŜe zeszła na stronę południową, do Tybetu. Od tej strony była rok wcześniej z wyprawą słoweńską, więc zna drogę. Ale jednocześnie obydwaj nie ukrywają, Ŝe prawie dwa tygodnie, jakie minęły od zaginięcia, nie dają wielkich szans na odnalezienie jej Ŝywej. Następne dni przynoszą coraz więcej informacji — ruszyła do ataku szczytowego sama, nie miała ani jedzenia, ani picia. Chcąc maksymalnie odciąŜyć się, nie zabrała równieŜ śpiwora...

Piątego czerwca przyleciał do Polski Arek. Jakoś udało się ukryć przed dziennikarzami jego przylot. Wprost z lotniska Michał z synem Mikołajem przywieźli go do domu. Myślę, Ŝe tego spotkania obawialiśmy się wszyscy. Niepotrzebnie. Jeśli juŜ nie mogło się stać inaczej, niŜ się stało, to jestem wdzięczna losowi, Ŝe to właśnie Arek był z Wandą na jej ostatniej wyprawie.

W nocy z piątku na sobotę siedzieliśmy w pokoju tak wypełnionym jej obecnością — mama, Arek, Michał, Mikołaj i ja. Mama zgodziła się, bym nagrywała relację Arka. Do trzeciej nad ranem słuchaliśmy o tym, co zdarzyło się na Kangczendzondze.

Zaś noc z soboty na niedzielę przegadaliśmy z Arkiem u mnie. Czerwone wino, potem białe i kolejne kasety magnetofonowe. Czuło się, Ŝe Arek chce wyrzucić z siebie wszystko, Ŝe próbuje uporać się z tym, co stało się z Wandą.

W lipcu kolejna sesja nagraniowa, tym razem w Tatrach, na Kalatówkach. Siedzimy w kawiarence razem z Andrzejem Ziarko, ratownikiem TOPR-u, popijamy piwo. Powoli zapada zmierzch, ale nikt nie zapala światła. Znów jesteśmy z Wandą i Arkiem na Kangczendzondze...

•f H* H* Wyprawa na Kangczendzongę była zaplanowana na jesień 1992. Zaś wiosną Wanda z Arkiem mieli uczestniczyć w wyprawie na Dhaulagiri, organizowanej przez alpinistów rosyjskich.

Kiedy jednak Rosjanie dłuŜszy czas nie odzywali się, postanowiła dołączyć do wyprawy meksykańskiej, kierowanej przez Carlosa Car292 solio. Celem Meksykanów była Kangczendzonga. Wanda znała Carlosa i jego Ŝonę Elsę z wcześniejszych wypraw, ceniła umiejętności Carlosa i zaprzyjaźniła się z obydwojgiem.

18 lutego Arek odleciał do Kathmandu, by przygotować sprzęt, który znajdował się juŜ na miejscu. Wanda dołączyła dwa tygodnie później.

Zakładano, Ŝe na szczyt będą wchodzić wszyscy uczestnicy wyprawy. Północna ściana, którą zamierzano zaatakować szczyt, naleŜy do najtrudniejszych w Himalajach, toteŜ starannie podzielono się zadaniami, zgodnie ze „specjalizacją" poszczególnych alpinistów. Kiedy okazało się, Ŝe Arek jest najlepszy technicznie, jemu przypadła rola „zakładacza" lin poręczowych. A poniewaŜ brat Carlosa był najsilniejszy fizycznie, nosił za Arkiem zwoje lin.

Do bazy wyprawa dotarła 12 marca. W ciągu sześciu tygodni od przybycia do bazy załoŜono wszystkie poręczówki, około 1500 metrów lin. Udało się równieŜ załoŜyć obóz I, II i III. Czwórkę planowano załoŜyć podczas ataku szczytowego.

19-25 kwietnia Wanda, Arek, Elsa, Carlos i jego brat Alfredo ruszyli do pierwszego ataku szczytowego. Po osiągnięciu 7900-7950 metrów załoŜyli obóz IV. Jednak pogoda uniemoŜliwiła wejście na szczyt. Silny wiatr, wiejący z prędkością ponad 100 km na godzinę, burza śnieŜna, a przy tym mgła i mróz poniŜej 35°C zmusiły ich do odwrotu. Elsa i Alfredo odmrozili się na tyle powaŜnie, Ŝe trzeba było odtransportować ich do szpitala.

Przez dwa tygodnie nie ruszali się z bazy. Arek miał pecha, bo zatruł się czymś. Miał powaŜne kłopoty z Ŝołądkiem i wysoką temperaturę. I tak do drugiego ataku szczytowego nadawali się tylko Wanda i Carlos.

Arek zadeklarował, Ŝe mimo fatalnego samopoczucia pomoŜe im. Chciał ponieść sprzęt i „zakładać" ślad. Jednak w drodze do Jedynki znów dopadła go bardzo wysoka gorączka i musiał zawrócić do bazy. Przez dwa dni nie był w stanie nawet się ruszyć.

Wanda z Carlosem umówili się, Ŝe do Dwójki idą razem, zaś powyŜej działają samodzielnie, ale w razie potrzeby będą się wspierać. Na taki układ zdecydowali się dlatego, Ŝe Wanda cho293 dziła wolno, ale za to miała bardzo dobre krąŜenie, była odporna na niskie temperatury i mogła długo przebywać na znacznych wysokościach. Carlos z kolei chodził duŜo szybciej, tyle Ŝe nie mógł za długo działać w strefie śmierci, za jaką uznaje się wysokość powyŜej 7000 metrów. Tak więc wyraźnie było widać, Ŝe kaŜde z nich wybrało wersję bezpieczniejszą dla siebie, nie zapominając przy tym o ograniczeniach tego drugiego.

10 maja z obozu II połoŜonego na wysokości 6890 metrów, o godzinie 11, Wanda ruszyła do góry. Tego samego dnia, między 17 a 18, Carlos spotkał Wandę w miejscu, gdzie przedtem

był obóz III, na 7350 metrach. Podczas ataku burzy śnieŜnej, która uniemoŜliwiała pierwszy atak szczytowy, obóz został zasypany całkowicie.

Wanda coś tam sobie gotowała, chyba zupę. Po jedzeniu zaczęły się kłopoty z Ŝołądkiem.

Powiedziała Carlosowi, Ŝe chce jeszcze trochę zostać w tym miejscu. 11 maja o szóstej rano Carlos doszedł do obozu IV, zaś Wanda — o osiemnastej tego samego dnia. Było widać, Ŝe jest zmęczona i odwodniona, ale mimo to zdecydowała się wchodzić na szczyt. Po odpoczynku i ciepłym śniadaniu, 12 maja mniej więcej o 3.30 nad ranem, ruszyli do góry. To był ostatni posiłek — w obozie IV nie było juŜ ani jedzenia, ani gazu.

Carlos szedł pierwszy torując drogę w bardzo głębokim śniegu. Wanda nie nadąŜała za nim, więc Carlos do szczytu poszedł sam. Po kilkunastu godzinach stanął na wierzchołku. Przy zejściu spotkał Wandę na wysokości około 8200-8300 metrów. Zatrzymali się na kilka minut, porozmawiali. Wanda, według Carlosa, była całkowicie przytomna i doskonale wiedziała, co robi. Postanowiła zabiwakować na tej wysokości i następnego dnia ruszyć do ataku szczytowego. Carlos zszedł do Czwórki; pozostał tam czekając na Wandę dwanaście godzin — bez jedzenia i gazu. Następnie zszedł do obozu II,-czekając tam trzy dni. Nie doczekawszy się Wandy, zawiadomił przez radiotelefon Arka. Arek z Meksykanami ruszył do góry, ale pogoda nagle załamała się. Kangczendzonga zniknęła we mgle i kłębach wirującego śniegu...

294 * * # Później wielokrotnie zadawano pytanie, czy akcja ratunkowa była niemoŜliwa. Próbowano obarczyć winą Carlosa, Ŝe „zostawił" Wandę, tak jakby znalezienie „winnego" mogło cokolwiek zmienić. Jednak dla ludzi choć trochę znających się na górach wysokich odpowiedź od początku była jedna — nie było Ŝadnych szans na zorganizowanie akcji ratunkowej. Uczestnicy wyprawy nie byli nawet w stanie przeprowadzić rekonesansu, zaś nim dotarli do miejscowości, w której była łączność radiotelefoniczna i lotnisko, minęło pięć dni.

Zaś co do „winy" Carlosa, sytuacja była jasna — znali z Wandą swoje moŜliwości, z góry określili zasady współdziałania i kaŜde z nich świadomie podejmowało ryzyko. Tak więc Carlos musiał respektować prawo Wandy do decydowania o sobie, tym bardziej, Ŝe to ona była tą najlepszą. Czy Carlos nie próbował namówić Wandy, by zawróciła i zeszła do bazy z nim? Tak, zastanawiał się, czy nie zaproponować jej tego, ale zabrakło mu odwagi. — Wanda w oczach miała tylko jedno — tę górę... * tofisaF WYPOśYCZALNIA Ni inw. .

295 WaŜniejsze osiągnięcia wspinaczkowe Wandy Rutkiewicz 1968 —wschodni filar Trollryggenu (1774 m), Norwegia; pierwsze wejście zespołu kobiecego 1970 —Pik Lenina (7134 m), Pamir 1972 — Noszak (7482 m), Hindukusz 1973 —filar Eigeru (3970 m), Alpy Szwajcarskie, zespół kobiecy 1975 —Gasherbrum III (7952 m), Karakorum 1978 —Matterhorn (4477 m), Alpy Szwajcarskie, północna ściana zimą, zespół kobiecy — Mount Everest (8848 m), Himalaje, trzecie wejście kobiece, pierwsza Europejka, pierwsze wejście polskie 1985 —Aconcagua (6959 m), Andy, drogą klasyczną, południową ścianą w stylu alpejskim — Nanga Parbat (8125 m), Himalaje, ścianą Diamir, zespół kobiecy 1986 —K-2 (8611), Karakorum, pierwsze wejście kobiece, pierwsze wejście polskie 1987 — Shisha Pangma (8047 m), Himalaje

1989 —Gasherbrum II (8035 m), Himalaje, wyprawa kobieca 1990 —Gasherbrum 1 (8068 m), Karakorum, wejście kobiece, z Ewą Panejko-Pankiewicz 1991 — Cho Oyu (8153 m), Himalaje, solo 1991 —Annapurna (8091 m), Himalaje, południową ścianą, solo 296 SPIS TREŚCI To nie miało być tak...

5 Pierwszy wyciąg 8 Zapach Tatr 19 Czereśnie w Taconnaz 32 W krainie Trollów 50 „WyŜej" nie znaczy „trudniej" 59 Znikający punkt.

82 Przegrać aby wygrać 102 Gorycz sukcesu 120 Góra przeklęta 144 Czas Everestu 166 Czas po...

216 K-2 po raz pierwszy 221 K-2 po raz drugi 225 Intermezzo I. Aconcagua 229 Wyrównanie rachunków: Nanga Parbat 237 K-2 po raz po trzeci 241 Pierwsze podejście: Makalu i Annapurna 257 NajniŜsza z najniŜszych: Shisha Pangma 261 Intermezzo //: Cerro Torre i Yosemite 266 „Kobiety śniegu": Gasherbrum II 269 Jeszcze jeden: Gasherbrum I 272 Niepowodzenia: Makalu i Broad Peak 276 Korona Himalajów 279 Nakładem wydawnictwa At ukazały się następujące pozycje.

Reinhold Messner „Siódmy stopień" * * * Helmut Dumler i Willi P. Burkhardt „Wysokie szczyty alp" (album) * * * Mirosław Falco Dąsał „KaŜdemu jego Everest" * * * Andrzej Machnik „Zimą na trzeci szczyt świata" * * * Gaston Rebuffat „Gwiazdy i burze" Hudowski & Marcisz 00, GQO, Tom 1: Czterotysięczniki alpejskie

WYSOKIE SZCZYTY ALP Helmut Dumler Willi P. Burkhardt Zdjęcia Mlen. Richard Goedeke, Wil Hurford, Bill Ó'Connor, Jim Teesdale, Dave WynneJones I ir Wydawnictwo At poleca album-przewodnik po wszystkich szczytach czterotysięcznych Alp