Steczkowska maria obrazki z podróży do tatrów i pienin wyd 1872

DO

TATKÓW

Wydanie

fliw

I

PIENIN.

przyrzane

i

pomnoone.

KRAKÓW, W

DfiUKAHNl ymWKBSYTKTl.' JAcHEMAlsKTEtO pod larz^dem Ki>n;t. Makowskiego

1872.

Spis Obrazkรณw.

Str.

Do

Czytelnika.

Droga

z

Krakowa do Zakopanego

11

Zakopane

30

Podhalanie

40

w Zakopanem Morskie Oko Pig Stawรณw Pobyt

70 79

i

Dolina Kocieliska

107

Pyszna

223

Kunice zakopiaskie

rรณdo

i

Doliny: Mafu-l.nka, Mitusia

i

pod Kalatรณwk. |><i)aua

Przynlop

.

.

.

.

Kondratowa, Czerwony Wierch, Krzesanica, Lplaz Nocleg w Tatrach

Staw Czarny, Zmarzy

i

Stawy Gsienicowe

.

.

.

147 15y

.

Krywa

173

IH2

Dolina Biaej wody

.

Krzyne Tatry od Kiemarku, Szmeka

133 137

210 225

i

Piec

Stawรณw wgierskich

243

Stryska

265

Dolina Biaa

266

Dolina za

266

bram

Dolinka ku Dziurze

26/

Jaszczurรณwka

267

Gubaรณwka Woowiec

268

Jaworzyna Rusiuows

272

269 273

Koperszady Bialskie Czorsztyn, Pieniny, Krocienko,

Scz

Stary

i

Nowy

278

hasowe.

ihiuuw.tiydi Tiilrmv straokn /..lawnacie ssaaac, " wkwJW-seic BjW* Oliw myl i "ko przy waa tutaj frosna: wieraiir &©!*» Myl i

m

Z wami putitto ™y* Jak nie oswoi

si

X

nfedgr

Hi ':

nic

»w

T?*

a ftieczooSfti. iv.

J

1

Do

Czytelnika.

Kie ma nigdzie gór, jako nasze Hale, Ani górali, jak nasi górale. S-

G

r

tak hojnie Poznanie cudów przyrody, któremi Bóg

polsk ziemi uposay, o

jest

obowizkiem kadego co pozwol: i okolicznoci

czas

«« niej urodzi, cli, którzy zwiedzili trudno zaiste dobrze trzyma o ty wierzchoek Wezuwiusza, Alpy, wstpili na dymicy piknoci brzegów wspaniaego Renu,

si e

ile

i

unosili sif

nad

podziwiali

sawn

Tatrów')

z

ich

grot Fingala Morskiem Okiem

i

i

a^ nie znaj t. p„ dolin Kocielisk;

znaj czarujcych Pienin, pieczar Ojcowskich zachwycajcych okolic skowej skay i tylu innych

Pie-

,

nie

szych,

pikno wicych si

których

czsto' urok

do nich wspomnie

dowych.

Dziki Bogu

z

dniem

kadym

naro-

_

niemal znika u nas

nam samym owo uprzedzenie, owo uwaczajce

')

na-

podnosi jeszcze

przyrodzon,

lekce-

obecnej ksice za sownikiem Lisnisuo, uywam W dni&iego przypadku twardego bardzo zamiast Tatriw,

Idc

Tatr,

dodajc,

mówic

Tater.

e

i

g^ale

milcz

tene przypadek

waenie

tego co ojczyste;

a

lubo

s

wierz, aby rodzinna ich ziemia góry, huczce wodospady, rozkoszne nie

doki,

i

tych wszystkich

jeszcze tacy, eo

moga mie ki,

pikne

czarowne wi-

wdzików przyrody pod obcem

biegn szuka niebem, liczba jednak hodujcych tym przesdom codziennie si zmniejsza, cichnie gos zbytecznego uwielbienia dla stron obcych, a coraz goniej

brzmi pochway dawane powabom

naszej krainy. Uczone badania lekarzy naszych, poparte icznemi dowiadczeniami, w wielu razach przyznay mineralnym zdro-

jom naszym pierwszestwo nad slaw'nemi zagraniczuemi. Zmniejszaj si te corocznie owe liczne emigracyje do obcych kpieli, a natomiast skuteczne

róda

urocze

i

okolice Szczawnicy, Krynicy, egiestowa, coraz liczniejszych goci którzy i jednym i drugim przy-

cigaj

,

zuawaj odmawiane dotd zalety. Tatry, ów gród olbrzymi, oa granicy ziemi wszechmocn Przedwiecznego wzniesiony rk, owe wspaniae,

naszej Tatry,

pikne góry nasze, przed ciedawnemi

jeszcze czasy znane tylko geologom i botanikom zwiedzajcym je w celach Bankowych, co rok wicej wabi

mioników

przyrody dzikiej

obok tego penej uroku

olbrzymiej gronej ale zachwycajcych, im tylko wa,

,

i

,

ciwych piknoci. Kto raz wstpi w tajemnicz Tatro w

gbi,

kto raz odetchnie lekkiem, ich powietrzem, kto

zapozna si

w

tym poczciwym ludem, pod ich opiek i wzrosym, ten niezawodnie zostawi tam serca; bo te wspaniae szczyty, te czarujce doz

ich cieniu

poow liny,

rozkoszne

polany,

bystre potoki jaki niepojty

wpyw wywieraj na przywie uj do siebie

tak silnie,

jakby za

osob.

drog

sercu

ca

czowieka, wabi

istot

e

i

tsknimy za niemi

Nikt podobno nie

odgad dotd, w czem spoczywa owa czarodziejska gór wadza; jeBtto zapewne jedna z

tajemnic natury, której jednak zaprzeczy nie

mona,

5

bo dowiadczenie

si wszelkim rozumowa-

sprzeciwia

cho

niom. Nie znam uikogo, ktoby

uleg temu niepojtemu

a nie

tskni za

Doznaem

nie

niemi, i

pragn

wpywu,

ja fcega

ich

przeparty pocig, jakim one

i

raz zwiedzi góry,

wpywowi, ktoby

ujrze je raz

mnie opanowa ów

wabi

nie

jeszcze. nie-

nas ku sobie,

Juto od dziecistwa góry miay dla mnie niepojty jaki urok. Gdy inni w zotych snach swoich widz si to na piknej woskiej ziemi, wdziczcej si wiecznej wiosny umiechem, to w wietnej niegdy stozbytku, to w przelicy pochej mody, szalonych zabaw ja maangielskich, pysznych parkach dumnych lordów i

cuda w ezarowuyeli do ich te wyobrani: oczyma barwach snuy si przed A jemoje. yczenia wszystkie poznania ograniczay si

rzyam

o Tatrach;

dnak

te

i

ich widoki, ich

skromne yczenia dugo

mogy by spt

nie

n o n cmi. i

Jak juz wspomniaam, od niedawnego dopiero czasu Tatry zaczy by czciej zwiedzane; niedawno temu, jak zniko owo zaklte koo, otaczajce te góry^

dotd maej

tylko

liczbie

wybranych

znane.

I

ja

te

byam tak szczliw, e Pobyt w Tatrach, dziewi dni

przed kilkunastu dopiero laty je

zobaczyam

z

blizka.

zaledwie trwajcy,

i

to

przy nie bardzo sprzyjajcej po-

godzie, przelotnie tylko, powierzchownie dal mi

pozna

przesute cudnie pikne góry. Jakby we nie uroczym Morwidoki zachwycajce si przed oczyma memi rzadko tak co a Zakopanego; skiego Oka, Kocieliska,

ny

rzeczywisto przewyszya wszystkie obramoje oczekiwania, obok niej zblady najcudniejsze Ale barwy. malowaa ywemi wyobrania zy, jakie mi wityni, wspaniaej tej zwiedzenie powierzchowne takie godnej zaiste wszechmocnej Stwórcy rki, nie zaspokoio mi bynajmniej, owszem rozdranio tylko wyobrani,,

si

zdarza, tutaj

wzmogo ów

tajemniczy do gór pocig,

i

tak

yw za

G

e

sama myl o Tatrach lub odlegoci dostrzeone ua widnokrgu jakim rzewnym przejmoway mig smutkiem,

niemi obudzio tgskuot,

w

kilkomilowej

ich szczyt)',

bo nadzieja powtórnego

zwiedzenia

ich

dokadniej-

i

pomidzy niemi, jaka, cieszyam si przez ca nastpn zim, saba z dniera kadym i nareszcie znika zupenie. We dwa dopiero lata speniy si yczenia moje; wicej ni speniy! Ja, com pragua zwiedzi raz jeszcze Tatry, choby znowu szego rozpatrzenia si

i

równie

tylko powierzchownie jak

stóp ich wraz z rodzicami

am

miesic, cay miesic

stp wspaniay doliny

i

;

pierwszym razem, u

siostr%

i

cay przemieszka-

miaam

przed oczami icb za-

mona

powiedzie wszystkie

zwiedziam

polany blisze miejsca

naszego

zamieszkania,

na kilku znaczniejszych szczytach, oddychaam czystem i wonnem gór powietrzem, zapoznaam sig

byam z

poczciwymi góralami,

przylgnam do

caem

ser-

od nich nawzajem najserdeczniejszej dowiadcza-

cem

i

am

przychylnoci.

Doznajc w Tatrach sych

nich

i

niezapomnianych

przyjemnoci, tyle wzniowrae, pragnam aby jak

tyle

najwicej rodaków moich poznao piknoci swej rodzinnej ziemi, bo wtedy pewno nie tak skwapliwie biegliby

wraej które we wasnym znaTa obojtno zwaszcza kobiet na cudne gór nasiych widoki, budzia we mnie mimowolne uczucie alu, a zarazem nasuwaa pytanie, jaka by moe tego przyczyna? Byo ni jeeli sig nie myl, pod obce nieba szuka

le mog

kraju.

wyobraenie o trudach i niebezpieczestwach nieodcznych od kadej wycieczki w nasze góry, do których nie przecisn si jeszcze przemys i -eywiprzesadzone

lizacyja.

Mczyni

to dla popisania

mao

wracajcy

sig

z

z takiej

przejadki, czy

wasn odwag,

czy

te

zbyt

wytrwaoci, zamiast

trzymajc o naszych siach i straszyli nas przesadnem opowiadaniem o za-

zachca,

przepaciach,

wrotnych

turniach

skalistych

na które

pi

si trzeba; o zaspach niebezpieczestwem ycia niegu, o ustawnych sotach, nawet o mrozach i tysicznych niewygodach na jakie si tam zwiedzajcy naraa. A gdy nawet pomimo to wszystko, przysza komu puszczenia si na los szczcia w te niby niedostpne góry, nie atwo byo wywiedzie si w jaki sposób najz

ch

dogodniej

odby mona podobn wykady inn wskazywa drog, kady inaczej

najprzyjemniej

i

cieczk, bo

doradza, jak to nam samym si zdarzyo przy pierwPrócz dzie opisujcych Tatry szej w Tatry podróy.

pod naukowym wzgldem

i

rzadkich artykuów rozrzu-

conych po czasopismach, a najczciej z fantazyi raczej ni z natury krelonych, % wyjtkiem poetycznych opi-

sów

Goszczyskiego')

nego

dzieka, adnego

knoci gór naszych,

a

nie

byo adnego podrczpozna pi-

opisu któryby dal

zarazem wskaza najwaciwszy

sposób ich zwiedzenia.

Ch

przysuenia si rodakom podaa mi myl zapisków, krelonych jeuporzdkowania wspomnie dynie dla wasnej przyjemnoci, co dao pneztek „Obrazkom" które w r. 1858 niemiao w wiat puciam, ufajc e szczere moje chci zjednaj im pobai

anie,

i

niedostatki

u

Tatro w

podnóa

radoci, zwiedzane

zasoni.

ledwo nic corocznie bawic

Odtd

e i

w Zakopanem,

z

te wspaniae góry nasze,

e

prawie

pikuoci, unoszc

z

par miesicy

niema

widziaam

coraz wicej

kady odjeda zachwycony sob Laj milsze wspomnienia i

s ich

po-

stanowienie powrotu aa rok przyszy. Z uczuciem wewntrznego zadowolenia widziaam nieraz ksieczk

moje w rku zwiedzajcych, co pomimo wolnie nasuwao mi myl, to moe ona zachcia niejeduegu do tej

e

')

Dziennik podróy do Tatrów. Petersburg- 1853.

8 wycieczki, moe ona otwara drog, w te urocze góry. Dobre nad spodziewanie przyjcie jakie zyskaa drobna moja praca, skauia mi do powtórnego wydania „Obrazków w zupenym braku pierwszego. Prawda e w przecigu tych kilku lat, Tatry niejednokrotnie byy opisywane, juto w pismach czaso11

e

wych,

tylko

wspomn

Lapczy-

przeliczny opis K.

5 moja skiego'ji juto w nsobnych dziekach ). Ale obrazksieczka przez ten czas nowemi zbogaeila si kami, corocznie bowiem jak ju wspomniaam odbywai

jc

wycieczki

w

Tatry,

zwiedziam kolejno cae

smo, od Koperszadów bialskich

i

to pa-

u stóp

dzikich dolin

a

do -omnicy, na wschodnim jego kracu, Taoguiwa ostatnie szczytów orawskich stanowicych pewn cafcrów ua zachodzie. Tak wiec uzupenione Kolba cha

t

o

i

stanowice „Obniki" poprawione przy tern stowane w wielu szczegó a Hi, w daj lubownikom

i

spro-

,

oj czy-

|

stych

piknoci. Jak w pler wszem, tak

ki" nie

lubo

s

pod tym

i

wskazówki

i

wobecnem wydaniu, „Obraz-

w cisro sowa znaczeniu, wzgldem starat:im si poda niektóre

przewodnikiem z

wasnego dowiadczenia

:

gównie jednak

t

najpikniejna celu za poznanie rodaków z sz, a przynajmniej najwicej malownicz czci naszej ziemi, z tenii wspanialemi Tatrami, którym nawet oncy

miaam

turyci, pa zwiedzeniu wszystkich gór europejskich, przy-

znaj prawdziwe ale cakiem odrbne, im tylko waciwe zaznajomi czytelników z popigkood. Chciaam

t

czciwcu ludem uómlskiui Lato pod Pb-iumuiu

')

Rok 1R62. -)

Nr.

i

157-

bardzo razuiacyni si od

Ui w

Tatrach

Tyg. fllustiwany.

167.

w wycieczkach na Babi Hre. do Tatr, Pienin przez E. Janot. Kraków. 18b'0. tudzie Przewodnik ilhistrowany do Tatr, Pienin i Szczawnicy W. Eliasza. Pozna,. 1*70. Przewodnik

i

X

'

mieszkaców równin charakterem, obyczajami, owiat, a przy niektórych wadach, majcych zalety tak pikne, jedna sobie najszczersza yczliwo i tak ujmujce,

e

przychylno kadego

W

kto go pozna bliej.

moich pozwoliam sobie zupenej swobody; opowiadam wycieczki tak jak je odbywanm, ho te rozmaite drobne przygody wdrowców, nie sdz. opisach,

e

bd

bez zajcia dla czytajcych a tein lepiej dadz pozna przyjemnoci i niewygody jakich mona dowiad,

czy w

górach.

Dla tych którzy ju zwiedzali Tatry, taki opis, budzcy wasne wspomnienia, bdzie jak ów kwiuteczek górski zasuszony w ksice na pamitk, i wywoujcy z zapomnienia owe chwile prawdziwie swobodne, co jak sen uroczy rozjaniy ycie powszednie nieraz tak bez-

barwne

i

cikie.

Moe

te mój

opis,

cho uiewprawnui

piórem kre-

lony, zachci kogn, aby wprzód nim pojedzie podziwia alpejskie lodowce, zboczy! t«nasxj pulskiój Szwajcaiyi i

w szaasie

góralskim wychyli

kubek

etitycy

z

rki

w zagranicznym hotelu zahiegliwy Niemiec, z ukadnym a obudnym umiechem, poda mu po polsku przepacon tiliank kawy. gocinnego

bacy pierwej,

Jeeli moje „OSraafc*"

k

nim

zajm

przejemnie

jak

chwil-

przy wspóluóm czytaniu w kóku tMilzianm a Tatrom nowych wielbicieli zjednaj, bdzie tu sowit nagrod tej drobnej pracy, której jodyn:] zalet -mmien-

no

,

i

wierno.

Droga z Krakowa do Zakopanego.

Po gadkim szlaku kryty cieniem chodu Pomyka wózek, za nitu pyu ehwura;

W

W*

inge. ton wiee, nikn ttztzyty grodu, wspaniaym gmachu wita tnie natura! J.

wlasnera

Nauczeni

dowiadczeniem,

N. K-

jak

truduo

w górach natrafi na kilka dni cigej pogody, która kadej takiej jest koniecznym warunkiem powodzenia przejadki, wybierajc si powtórnie na zwiedzenie umylilimy zamieszka przez kilka tygodni w Zakopanem, wsi u ich podnóa lecej i stamtd Tatrów,

odbywa

dopiero upatrzywszy czas pogoduy,

w

wycieczki

góry.

Pooenie

tej

w

rozkosznej podta-

gór, czyste powietrze cudona zdroje, poczciwo i prostota ludu,

trzaskiej dolinie,

wnie dziaajce jego

górskiej osady

yczliwo

i

blisko

przychylno dla

utrzymaniu, w mieszkaniu przywizay do Zakopanego, i

tak

e

nas, wreszcie

nas

prawie

wygoda a nawet

znciy

corocznie

za

nadejciem lata spieszylimy tam, aby ducha pokrzepi widokiem wspanialej natury, a sil i zdrowia zaczerpn na rok cay. Najprzyjemniej

wyruszy w drog jak

bo poranek rozlewa niezrównany urok ua

najraniej,

ca

okolic,

12

a powietrze ochodzone przez noc, tchnie

wieoci

któr mu póniej skwar

zek góralski lekki tej

soca

orzewiajc Wó-

odbiera.

zgrabny, najstosowniejszym jest do

i

podróy 1), Minwszy Podgórze

i lece za uiem cegielnie, njcadaiejsza okolica roztacza si przed oczami naszemi. Kie zbyt wyniose wzgórza, bdce wstpnym szczeblem

do lesistych

Bieskidów wznoszcych si coraz wyej okrywaj urodzajne any dojrzewajce ni koyszce si. zboem; kwieciste ki, oywioue nieraz wykiem wijc si strug, zacielaj dolinki. Gaiki

w

oddali,

i

laski

czci

po wikszej

cane, urozmaicaj

olszowe,

bukietami porozrzumalownicz okolic, zasian piknie

t

pooonemi wioskami

majowa zielono

;

trawniki, na których jakby

stroi

miliony brylantów

gaje

i

byszcz

rosy kropelki.

obfitej

Skowronek ten luby wiosny pieprost, serdeczn piosenk tak dobrze wtórujc uczuciu swobody niewinnego szczcia, jakióm widok tej piknej okolicy napenia dusz

sw

wacaek, nuci wesoa

i

Zostawiamy siarki

na .lewo

Swoszowice,

synne kopalniami

kpielami siarczanem!, a przebywszy kilka pagórków, zatrzymujemy si na Mogilaóskiej stop

i

n.

p

.

skd

ai-)>

stawm si widok. pozosta

stary

na

.

Za nami w rozlegej dolinie Wisy Kraków z mogiami przeszoci,

'

r' 1Zi J "

idal p0 ua3f«'™» umylnie przy-

£2 T^Tt Uds n

c,v?£r''

mhby TCUby

górze (1273 okol cc W3paniaI _

nasz

22^?* &S

ta

lii niog-I,

S ° 9temt ^' m0ie

r2 "' b0

f^ 7

l

Z

atwoci

wy-

««Mte od Nowego Targu lub Ei chetnie dla zarobku zbo-

K w * wiadu J

lzabra t /z powTote '

wiony parokonny wteek wynosi

•

Podrónych

któ-

Zaplata za zamó-

12-15 Sr

13

grobami królów, których przechowuje murach. z

popioy Wawel w swoich

Lubo Kraków nie moe si pochlubi t zewntrzn wietnoci, tym ruchem yciem, jakiem oddycha Warszawa, Lwów, e ju nie wsponm o wielkich Europy stolicach, ma jednak jaki urok niepojty, podobny temu, jakim cnotliwe ycie skro starca otacza; witamy radoci, egnamy z alem i tgo zawsze ze czci sknot. 1 ja nie mogam si oprze temu uczuciu; dugo miasto sawne, ostaz rozrzewnieniem patrzyam na to i

i

tnie

raz

zasyajc mu poegnanie, bo widzie

je

z Mogilan

ostatni

mona.

si w przeciwn stron, witamy ów wiat gór, które std tak majestauroczy Gboka dolina, ju' okoo tycznie si przedstawiaj. 300 st. wyej pooona ni dolina Wisy przy Krakowie, oddziela pasmo wzgórzów po najwikszej czci ornemi polami okrytych, nad którymi panuje góra MoZwróciwszy i

tajemniczy

gilaska,

od coraz

potniejszych grzbietów

lesistych

Na poudniowo-zachodnim kracu widnokrgu, rysuje si niepewnie powana Babia góra; bliej wicej ku zachodowi wida sterczce zwaliska zamku Bieskidów.

i

Lanckorony Tajemnicza

i

bielejce mury

szczyty Tatro w,

Kalwaryjskiego kocioa.

mgy

zasona zakrywa ntij czciej wystrzelajce wysoko ponad rozoyste

szarej

grzbiety Bieskidów, niby

wiee

tej

olbrzymiej stranicy

poudniowych granic Polski. W mojej jednak wyobrani rysoway si zawsze Tatry na tle zachmurzonego nieba, a wietrzyk zdawa si szepta sowami poety:

W góry! W giry! miy bracie! Tam swi.Wda czeka na ci; Na szaasy, do pasterzy. Gdzie ze

róda woda

biey,

14

Gdzie si serce z sercem mierzy, I w Bwobftde czowiek wierzy! Tataj silniej wiat oddycha,

Tu

szczerzj czek umiecha,

sit

miej

(Jdy siv wiosna

Jake mi si godzin,

dlugierui

które mnie

gry.

wydaway

kilkanacie

te

dzieliy od upragnionego

cek

po-

dróy! Jak wielk kilkunasto milowa przestrze, którby di bya ptakiem przelecie rada, a któr jednak

byo przebywa. Na samym wierzchoku góry Mogilaskiej, tu obok drogi, stui kocióek piknym okolony cmentarzem; tu w cieuiu drzow wy poczwszy uieco, puszczamy Bi w dalzwolna trzeba

sz

podró.

l'ó mili za Mogilanami opuszczamy wyborny gociniec cesarski, a zwracamy si boczn drog ku My-

lenicom. Tikua droga zachwyca nas cigle. Zpomidzy wiosek rozrzuconych malowniczo po wzgórzach, wspomurowanym kocioem bielejcym minam Glugoczów 7.

ju zdaa w wysmukych

topoli wianku,

którym boczna droga raz jeszcze nas

i

Jawornik, przy

wyprowadzia na

gociniec podkarpacki ku Mylenicom wiodcy. mile, ley Miasteczku Mylenice dosy schludne bardzo malowniczo nad rzeczk tlysink w dolinie Raby, i

z

trzech

stron

nie

zbyt

wysokiemi

otoczone

Obszerny rynek okalaj wcale porzdne

pitro murowane domy;

koció

,

parafialny,

górami.

czci na

po z

powierz-

chownoci przynajmniej, pikny; jakim jest wewntrz, powiedzie nie umiem, gdy w uim nie byam. Drugi kocióek w kocu miasteczka stojcy, ocieniaj sdziwe aieodstpue stróie wszystkich kocioów w tych okolicach. Zydoslwo tak zgubne dla przemysu i obyczajów kraju, zagniedone i rozpanoszone w niejednem lipy,

miecie naezem, do którego

mu dawne

przywileje przy-

stpu wzbraniay, dugo znajdowao opór w tutejszem

15

mieszczastwie i z tego wzgldu Mylenice pomidzy polskienii miasteczkami rzadki stanowiy wyjtek. Dzi i to mae miasteczko juz jest zalane tym ywioem, coraz wiksz w naszych c/asach zdobywajcym przewag.

Za Mylenicami

wjedamy w urocz

dolin Raby.

góry, uwiePo oba jej najrozmaitbukach po lasami, odziane czone ciemnemi rozkosznemi przystrojone szachownic, sz pul

stronach wznosz si wyniose

i

k

i

majowa zielono tm pikniej odbija gaikami który wierków sosen, wplatajcych si jode, od ciemnych rli

i

gdzieniegdzie w len Strzehel (3087

st.)

góra

w id ser my wiauek. WsjmntaJa nad wznoszc si w gbi

cala

i

pasajc okolic, zamyka dolin, której rodkiem pywie bystra Raba, przyjmujc w swe kamieniste oysko mnóstwo szumicych potoków strumieni, / pobocznych i

dolin

W

i

ealij

wwozów, lala la dolina jest zamieszkan. zagrody dwóch rozlejój dugoci roz-ypane

Pcimia. Oiaty góralskie mat, nizgych wsi, Stróy gontami kie, dosy ubogie, po czci, -!om. po czcici pochyoci si czepiaj pojedynczo, kryte, porozrzucane owdzie gór. Jedne luty si pod >,ktil sterczc tu szajak wydaj e si tak wysoko, zaroli pomidzy z i

i

asy

pasterskie

;

inne po brzegach

domki pustelnicze; inne wreszcie, wzbierajcej,

a wtedy

lasów samotne nic

niebezpiecznej

,

jak

lkajc si czsto Raby.

rozsiady

brzegiem w wianku sadów, kló.Tu na wzgórzu bieli si maa remi synie ta iikohcn. kapliczka ocieniona kilk riizozyaleroi drzewami; dalej

si nnd zielonym

z

jej

powanych lip wieyczka schludnego kocióka w

pomidzy wysmukych

wystrzela

topoli,

i

brzóz,

Pcimie.

Gdzie okiem rzuci, wszdzie uderzaj, nas widoki tik malownicze, tak czarujce, ze w prawdziwym zachwyceniu przebywamy t dolin do dwóch mil dug Pod wzgldem rolniczym dolina Rahy nie bardzo pocieszajcy przedstawia widok.

Urodzaje

w ogólnoci

16 liche

zou

Póne,

i i

ziemi

nie

wynagradzaj

trudu, z jakim

tutaj

poczona

jest

górzysta okolicy. Raba, ta

w

szum oywia

rozwesela

i

t cudn

dostatecznie

mo-

uprawa jaowej

p*» Bri* W^ prz)cz>iiift

okolic,

brzeg!,

jej take do ndzy górali, zamieszkujcych rzeki, zamiemabystrej tej wylewy gwatowne Cwste prawdzikamieniste odsepiska. s Jac uprawne pola w szczdzono Jakkolwiek nie wa dla tych okolic klsk.

sie

i

jakie spraaby zapobiedz zniszczemu, wielkiego wezbrawylewy, jednak w czasie

trudu,

pracy

i

wiaj

tutaj

bezskuteczne. W rodki wszysgroble, przeamuje tamy rozrywa pdzie woda nadbrzene. pastwiska pola k r zap0*y, zalewajc

riszystkie

gwatownym

s

te

i

i

;

ale dobrze utrzymana., Droga gó.zvsta wprawdzie,

poudniowi zachodnim brn^em w ije si od pónocy ku to znowu po urwistym jej brzegu, Raby; to wspina si tan* ona bya siAu rzec, Za Pcimiem 1-ykr, cigna si bowiem

«-

^cza banUo

Rab;

po

duszych zw^zcza

*S*

deszczach, kula g./z pnre razy trzeba by

J

w bocie, a do tego wpadajce do mc pot w bród przejeda Kai, i Od kilku bardzo nagle wzbierajce. za kada nawanic co wye, znaezme poprowadzono wygodn drog

^

lat

mocnemi izmami orhmui dzenia przez czste wylewy.

w.az

.ja

d^damy

Pól mili za Pcimiem,

...l

ugo-

do Lubnia

u.

w

clo.oonej po czci I tU,liuie pookl >u ««« « góry, któr od Myslcmc piknej owej óp Sto bb. pod oczyma, z razu powleczon

SW

jeszcze

ledei w*i góralskiej, p

u

Ktipawnr

z

«

S

p^wi cige mieliniebieskaw szemi

mg.

malujc

sie

zwolna coraz

SU

W

(HWPP -*T «^

barwami, a

k

strojnej szacie pól, Lubniu jest waj«tch.

w

f»T^P2S ^"W**^

lasów jej koció paranjaloy ,

ST

z

"*»«*£

dachy ffrto okoo wystrzelajc, po nad nizkie

17

skupionych domków. Pikny cmentarz zacieniony dosy staremi drzewami, otacza ten kocióek wewntrz li ego

obszeroy

i

W

schludny.

Lubniu

mona mie porzdny

kanocleg w karczmie przy kociele utrzymywanej przez z Krakowyjedzie rana z wczas jednak tolików; kto chodu wa, ten wypoczwszy tutaj moe za wieczornego

jecha jeszcze par

mil dalej.

Poegnawszy w Lubniu malownicz dolin Raby, zwracamy si na zachód w wazk dolink na której dnie,

mas

wody potoków Lubi en ki drobnych

kamieni

wiosennych roztopów

Krzeczówki, nagromadziy

i

naniesionych

z

gór

w

czasie

czsty cb wylewów po nawal nych

i

Wygodna, od paru lat dopiero zrobion drog, przez ndzn wioszczyn Krzeczów, z malekim kociódeszczach.

kiem

iiiL

wzgórzu,

bonia (27 47

st,),

nami, dalszy

dojedamy do który

niby

zamykajc widok.

Maego

grzbietu

wa Pó

Lu-

szeroki zaleg przed mili na

wschód ley

najwyszy szczyt jaki naWielki Lubo (32^3 st.). Ciemne wierkowe lasy Krakowa. z potykamy 'na drodze owdzie zietu dokoa; si wznoszce okrywaj góry na mozoem wielkim z owsa lichego polanka leni si ziemi reszta pochyociach; uprawianego przykrych tak nik porosej trawa, ley odogiem. Tak to smutn, Jestto

i

bezludn okolic, prowadzi droga wspinajc si coraz wyej przebywamy bowiem zachodnie nieurodzajn

i

,

rami Maego Lubonia. Jeeli suya pogoda, ca t drog odbywalimy pieszo, raz dla uleniu biednym kooitom które dobrze sig zapoc cignc pod gór, a skd potem idc pieszo;, prdzej stajemy na Luboniu, w caTatry ujrze pora pierwszy w tej podróy mamy

ym

majestacie.

Nim

jednak

ukae nam si

upragniony

cel

w-

prawej strodrówki, wprzód inny zajmuje uas widok. Po szczyt lasem nad wystrzela zachód, drogi, t. j. na

n

wysmuky,

skalisty, odziany

bkituaw

uigl, oddalenia.

3

N

wzi

moe za jak Niezuajcy pooenia, szczyt ów jakby na powinaprzód turnie tatrzaska, co wybiegi wyej, si wznosimy tanie wdrowca. A te w miar jak szczyt

ów wydaje

barw

mniejszij

przybiera

w caym

majestacie

królowa

Btesfcidtt

rozloystszym

coraz

si.

i

,

coraz cie-

nareszcie staje przed nami

dobra nasza krakowska znajoma babia góra (5448 st). Otoczona

ca

dumne czoo, sióstr swoich Na wiecce. niegu smugami do iw. Jana

grenia.!;*

wznosi nad niemi

,

a

zwykle

wschód

pónoc legy koo

i

niej

miasteczka Jordanów,

po Maków sucha, oraz mnóstwo wiosek rozsypanych grzbietu z ssiady, Tatrów dolinach pod opiek powanej i

*%

Luboniu

>niH odlegej.

Przejedajc tdy, zawsze

spogldalimy na t wspaszczegó nem upodobaniem na jej szczyt, wspomnieniem niaa gór przenoszc si

z

spdzilimy par godzin. na którym przed kilka laty malownicze pikne, bardzo Cae to panorama jakkolwiek i

jest tvlko

widoku

jakby

Tam

my

kroku

fe

wspanialszego

przedstawi z grzbietu Lubowzrok nasz, przyspieszamimowoli zwracamy

jaki

nia.

wstp™

nierównie

i

nam

ma

stajemy nareszcie.

do masy chmur smy en, Co za widok! Podobue smugami niegu poprzebiaemi gronie sparzonych, w najdziwaczniejsze muru rywanych 'do olbrzymiego si przed nami rozwijaj Tatry poszczerbionego zby, .obroków fanmgy tumany cahrn acuchem. Lekkie stosownie do pory dma, oblanych tastycznych ksztatów,

mmieócew

soca

jutrzenki,

lub gorejcych

ozoconych jasnym

wietn purpur

promieniem

zachodu,

si ska hstych si ponad szczytami, czepiaj

iglic

unosz i

pod-,

czarodziejskiego obrazu. Kto wys/aja jeszcze urok tego ten ich nie zapomni Lubonia, raz" tak widzia Tatry z szczytów tai ksztaty pooenie nigdy. Znajcy dobrze dokadnie pojedyncze

rozróni nisze wierchy a nawet rozpozna

trzaiLch iglice,

moe std

i

grzbiety.

19

Nie

kady

jednak

ma szczcie ujrze

w

stad Tatry

ca-

ej wspaniaoci; bardzo czsto bowiem, nawet przy najpikniejszej pogodzie gruba warstwa oboków zalega na szczytach,

gsta

mga

spuszcza si do samych ich stóp

t szar zason przewieca si naga opoka a czasem we chmurach tonie cale pasmo tak, mgach niktby si nie domyli co si ukrywa po za t grub opon. Z Lubonia, gdzie jest licha karczemka, zjeda si raz jeszcze w dolin Raby, tracc zwolna wspaniay widok Tatrów. Wyborny gociniec prowadzi koo koi

tylko gdzie niegdzie przez

pat niegu

lub czerni

;

e

i

l

cióka w.

Sebastyjaoa,

wie Skomielna Bia.

przez

Na

Okolica cigle przeliczna.

t. j. ku zachowspaniay krajobraz Babiej góry, na lewo dobrze uprawne pola i malowniczo rozsiane zagrody Skomielnej, wród gstych sadów i innych drzew liciastych, których rozmaitoci tu pora ostatni oko ubawi si moe; w miar bowiem zbliania si ku Tatrom, ustpuj one wierkom. Tak dojedamy do zwolna miejsca jodom karczmy zwanej Zabornia, gdzie mona mie wygodny

prawo,

dowi,

i

nocleg lub popas.

wazk

i

cicho

Przejechawszy po mocie tu jeszcze

pync

biegiem, widzimy

cioem fundowanym w z

Mielsztyna

skiego, taki.e

Rab,

a

w gbokiej r.

da

wie Rabk

jej

z ko-

1570 przez Spytka Jordana

wojewod, a póniej

w Krakowie

kasztelana krakow-

w.

Katarzyny.

On

zbudowa powyej wspomniany kocióek w.

Se-

pochowanego

do zakadu kpielowego

u

wida zabudowania

bastyjana. Nieco na wzgórzu

ce

zwracajc wzrok za

dolinie

w

;

Rabce bowiem

nale-

s

ró-

lekarskie jodowo-bromowe.

Droga wznoszca si zwolna pod gór, doprowadza w. Krzya stojcego ju bardzo wysoko

do kocióka

na grzbiecie Obidowej (2255).

Kocióek

ten drewniany

sczerniay wiekiem, ocieniony piknemi staremi lipami, stoi

zupenie samotny.

Dwa

ra2y tylko

do roku,

t. j.

28

w dzie

i Podwyszenia w. Krzywa odbywa naboestwo. Wtenczas napywaj tJumy okolicznego ludu gorc modlitwa wynagradzaj niejako to opuszczenie, w jakiem zostaje ten starodawny koció-

si

Znalezienia

tutaj

i

ek

z powodu osamotnionego pooenia. Z cmentarza bardzo rozlegy i pikny widok na okolic. Pitrz

ca

si w

amfiteatr

odziane,

wród

wyniose

góry, cieranemi

których zieleni

si

patami borów

lichego owsa polanki,

W gbokich dolinach wwozach wida rozlege wsie, rozsypane jakby mrowisko oywiajce t dzik okolic, nad któr króluje powana Babia Góra; mianowicie: od zachodu ley Sielub nika, spalona szarzeje trawa. i

i

niawa,

Raba

Skaw

bieli

wyn, Rokiciny, Habówka, a opodal za si dwór w Wysokiej. Na poudnie widok

mniej

jest rozlegy, lubo wicej jeszcze obiecujcy. Tu wystrzelaj to pojedynczo, to w oddzielnych grupach, szczyty Tatrów, dajce si domyla majestatu,

jaki

uderzy zdumione oko, gdy

Jako jadc coraz wstga po grzbiecie cae pasmo ju

nie

w jeden pocz si acuch. wyej drog wijca sig jak biaa Obidowej, wkrótce mamy przed sob w

mglistej, tajemniczej

powoce, jak gronie sterczce tu przed nami. Wszystko, cobym powiedzie moga dla oddania Sowami tego widoku, nie da odpowiedniego wyobraenia 2

ubowa,

o

tych ostrych,

ale olbrzymio,

smugami niegu okrytych, nagich i pow obokach. Po-

szarpanych szczytach, nurzajcych si etom to jedynie dano, nietylko czu

pikno

ywo wielko

cudów stworzenia, ale oraz czucie

nem sowem w dusze drugich p.zelewa. w kilku prostych wyrazach lepsze

da

widoku na Tatry,

trafniej ie

Poeta

te

wyobraenie o

odmalowa, niby

mniej tniej sza potrafia proza:

i

to natchnio-

to naj-

21

Jak potopu wiata, fale Zamroone w swoim biegu Stoj nagie Tatry w niegu,

By

graniczny slup zuchwale

Te sowa „Pieni o Ziemi naszj" staway mi zawsze w myli, patrzc na Tatry z Obidowskiego gocica; porównywaam je z widokiem, który je natchn, a dzimocy, wielbiam jewic si ich trafuoci, piknoci uiusz poety. Jako zaiste tylko z roziukanemi bawai

nami oceanu, zlodowaciaem! nagle w swym pdzie, za jednóm skinieniem wszechmocnej rki, mona porówna porozrywanych, wznoszcych si to pasmo ska dziko prostopad cian z nowotarskiej doliny; a tea nieg wielkiemi smugami zalegajcy ich boki, to uiby biaa piana powstaa

w

Z Obidowej

starciu

si

ostatniej

,

fal

olbrzymich.

góry

w pamie

Bieskidów,

zjedamy

na Podhale'), w obszern doliu nowotarsk, miar, jak si spuBieskidy od Tatrów dziec

W

:

szczamy na dó, coraz szerzej rozciela si przed nami ta pikna dolina, stanowica wielk, niemal czworobo-

czn, pagórkowat paszczyzn, ze zuacznem ku pónocy trzema glgbokieini klinowate mi wyobieniami, Gzaraego Biaego Dunajca i Biaki. pochyleniem

i

i

Dolin nowotarsk zamyka od poudnia olbrzymi

acuch

Tatrów

;

zachód

na

kich,

a mianowicie

przedziela j^ od doliny gór bieskidz-

cigncy si od

orawskiej nieznaczny wal.

od ysej

góry

(2542

st.)

ponad

Hladówk ponad ródami

Spytkowicami, na wioski orawskie Piekielnik, i

Such -Hor ku Magórze

Orawicy.

Dugo

tego

tatrzaskiej

wau

wyniesienie jego nad poziom

nad

redni wysoko

okoo 150 ')

st.

wynosi mil dwie. rednie

morza okoo 2000

doliuy nowotarskiej

Ten niepozorny

Nazwa Hale, w mowie

garb, stanowi oraz

górali,

u stóp

ich

a

st.),

dzia

oznacza w ogólnoci Tatry, zowif Podhalem, a

lece, mieeskanców Podhalanami. s(%d okolice

st.,

(1845

22

wodny midzy przypywami Dunaju i Wisy, majcemi niema] równolege koryta z przeciwnem pochyleniem (Dunajec Czarny ku poudniowi).

i

Biay

z

Biak

ku pónocy, Orawa

Ha wachÓd rozciga si

tarska po zachodni

kraniec Pienin,

oddzielona od doliny spizkiej

ku

nowo-

dolina

Czorsztynowi,

pasmem wzgórzów

przy-

pierajcym

Zdaru

do spizkiej Magóry, a cigncem si od ponad Dunajcem ku Niedzicy naprzeciw Czor-

sztyna.

Od pónocy

ekidów.

U ich

dolina nowotarska przypiera do Bie-

poczeniu si Czarnego z Biazwróceniu si jego pod prostym ktem ku wschodowi, rozoyo si miasteczko Nowytarg bdce gównem ogniskiem góralskiego handlu. pónocno-zachodniej stronie wida na dolinie

ym

Dunajcem

stóp, przy i

W

Ludmierz, starodawn siedzib Cystersów, a dalej gdzie si wije lnic wstg Dunajec, bieli si pod lasem rozlega wie Czarny Dunajec. Na wschód u stóp skalistych dziko porozrywanych Pieniu, stercz zwaliska Czorsztyna. Spuszczajc si z Bieskidów w dolin, pociesza widok

coraz yzniejszej

bdcego

i

lepiej

uprawnej ziemi.

zawsze najgoniejszym

plonem tvch okoli-

wida ju yto jczmie; ziemniaki, pusta zmieni si na zagonach. Lepszy widoczny w porzdnych zabudowaniach i

Prócz owsa,

len, groch

byt

i

ka-

mieszkaców

wiejskich,

okoo

których si przejeda.

Zjechawszy na nowotarsk dolin, poznajemy najjak bardzo si róni ukadem i ksztatem pasma Bieskidów i Tatrów. Pierwsze bdce ^

lepiej,

czci acucha

Karpat zatoczonego 120 mil dugim lukiem od Brzetysawy do Orsowy na granicy Wooszczyzny, skadaj redniej wysokoci góry. których grzbiety

okrge,

roz-

oyste, maj ksztat falisto pagórkowaty. Wszystkie, wyjwszy najwysz z pomidzy nich Babi gór, której szczyt nag wieci opok, do samych wierzchoków okrywaj ciemne lasy, lub nika trawa. Na pochyociach

23 ich

do znacznej wysokoci uprawiaj owies pody tej jaowej siemi.

ziemniaki,

i

jedyne

acuch

Tatrów

lecy w

obwodzie saudeckim, na

obszern dolin nowotarska oddzielony od pasma Bioskidów, ma tylko mil dugoci. Stanowi go nierównie wysze, skaliste, dziko poSftmej granicy wgierskiej,

(J

szarpane turnie przez giem,

który w

nawet

w

wiksz

wwozach

cz

roku okryte nie-

rozpadlinach

i

nie topnieje

upaów. Boki ich okrywaj wierkowe lasy, w wyszych czciach ronie ju tylko kosodrzewina, a wysmukl, po wikszej czci ostro zakoczone szczyty s zupeiuie nagie. Od poudnia, za olbrzymi Tatrów cian, rozciga si komitat liptowski, a po

czasie

letnich

czci spizki. Od zachodu lega Orawa, midzy em Tatrów ramieuieiii czyli tak zwauemi Hai

zachodu

i

a

lami Jiptowskieuii

od poudnia, a Bieskidami pod od pónocy; na wschód ley ziemia spizka. tej to wschodniej czci Tatrów, na Spiu wznosi si

Babi gór

W

omnica, Lodowa

turnia,

olbrzymy najwysze

z

szczyt Oerlachowski

i

iuue

caego acucha. Krywa nalecy take do rzdu najwyszych szczytów, ley na Liptowie. Z pónocnej pochyoci Tatrów od strony Galicy i

wypywaj

Czarny

i

ISiay Dunajec, za

No wy [utargiem

czce si rzek, do której niemal dwie mile na wschód wpada Biaka wypywajca z Morskiego

w jedne dalej

Oka. Granica-

Wgier, poczwszy od Woowca (0533

st.j,

cignie si samcmi wierchami tatrzaski em przez Pyszn, Babie-nogi, Tomanow Czerwony Wierch, Kondratow, Goryczkow; dalej od Swinuicy, turniami po nad Piciu stawami, Morskiem Okiem i Czarnym stai

,

wem, zwracajc si tutaj pod prostym ktem na pónoc ku Biace. Spuszczajc si cigle w dolin, napotykamy bardzo rozleg wie Klikuszowe, której chaty jakby mrowisko rozsypay si nad potokiem Klikuszówk. Da-

24

mijamy osady Niw Lasek, zdajc do Nowegoktóry malowniczo rozkada si przed Darni na tle olbrzymiej ciany Tatrów. Wysoka wiea kocieloa wielej

i

t.irgu,

cca

pokryciem z biaej blachy murowany nadaj temu miasteczku powierzchowno o wiele okazalsz ni jest w istocie. Duga ulica zabudowana zdaleka

i

ratusz,

prostemi

drewuiauemi

chatami,

stanowi

przedmiecie

Nowego Urgu. Domy te wprawdzie bez kominów, ale porzdne; wszdzie przed oknami malekie kwiatowe ogródki.

Tu

nad drog, przy samym

wstpie do miasta

na wzgórzu bardzo staroytny kocióek w. Anny. w bardzo dawnych czasach, kiedy Niesie podanie,

stoi

e

Nowegotargu posad gbokie okryway bory, zbójcy ukradszy na Wgrzech obraz, zbudowali w lesie kocióek w nim zdobycz swoje umiecili. Ten teraniejsz

i

Przenajwitsz Rodzin si dotd w wielkim otarzu. Nie wiadomo czy dzisiejszy kocióek modrzewiowy jest ow pierwotn zbójeck budow; to tylko pewna e stoi ju od r. 1219. Nie ma on wasnych funduszów utrzymuje si jedynie skadkami pobonego bractwa, które w nim odbywa swoje naboestwa. Obok tego kocióka jest

tradycyjny obraz przedstawia i

znajduje

i

cmentarz miejski. Przejechawszy most na Dunajcu, stajemy na obszernym rynku Nowegotargu którego rodek zajmuje .

ratusz a boki

po

czci

nizkie

domki

,

po

czci za

porzdne pitrowe kamienice, który cb coraz wicej przybywa. Tu jest obera, sklep korzenny, apteka, poczta i kilka ydowskich sklepików, w których dostanie rozmaitych towarów,

W

ulicach

i

uliczkach miasta wszys-

domy drewniane, a co najgorsza, e prócz rynku majcego brak jaki taki, wszdzie bioto nawet wród lata, a cóto dopiero dzia si musi na wiosn lub w jesienil Koció parafijalny dosy obszerny zaoony tkie

2§

W.

1343 przez Kasi mierz

w

r.

w

ciasnej uliczce.

stoi

nieopodal

rynku

Prócz urzdników stanowicych arystokracyj miaNowytarg liczcy blisko 4000 ludnoci przez

steczka,

samych prawie zamieszkany jest

górali,

poród których

handlujce, oszukuspekulujce w róny sposób ydostwo. Górale jca jeszcze owym ludem dorodnym w Nowymtajgu nie doliny u samych stóp Tajaki zamieszkuje dzielnym i trów lece; ubiór ich nawet przypomina górali bieskidowyb. Gunie nosz dugie za kulana sigajce, kapeosiedla

si

i

mnofj coraz

liczniej

i

s

lusze

okrge

z

do

szerokiemi skrzydami.

Najdawniejsze wzmianki o osadach wotarskiej,

ony

sigaj pocztku

13 wieku.

lat

dolinie no-

w Ludmierzu

zosta klasztor Cystersów

od Nowegotargu, kilka

w

Roku !234 zao-

póniej, (12

iii)

o

pó

mili

dla rozbojów,

S

na to dowody historydo Szczerzy ca przeniesiony. czne, i zaoyciel rzeczonego klasztoru. Teodor hrabia na Ruszczy wojewoda Krakowski 1204 r. otrzyma przyosadzanie kolonij w doNnwUarg maja tu by Ludmierz linie nowotarskiej. najpierwszemi osadami. To osadzanie, do którego prawo dostao si póniej Jordanowi S pytko wj, szybko postpowao, gdy prócz Nowegotargu, Dugopole, Klikuwilej

na wy karczowanie lasów

i

i

szowa. W;<xmund, Ostrowsko,

ym

Dunajcom

wraz

z

Dbno,

kilkoma

Szaflary nad Bia-

wsiami

w

Bicsk idach,

Niedwied, Olszówka, dochody sonego róda w Babce, Mszana, Kasina i Ogonówka) naleay do (Podobin,

uposaenia Ludmierski cli Cystersów, Wszystkie

te wsie,

Ludmierza Krauszowa, postradali Cystersi 1380 powodu. Opat Begis zbudowany r., a to z uastpujcego przez Cystersów zamek w Szaflarach, wypuci w dzierjakiemu przechrzcie, który tam bi faszyw, moprócz

i

aw

Opat mia sobie polecone rozkazem królewskim ujcie tego faszerza; gdy za zwleka wykonanie tego net.

4

sd wysta swych ludzi dla pochwycenia zbroTen zbrojny stawi im opór, Sdziwój z Szubina wojewoda kalinki starosta krakowski, z wojskiem pod* t pi pod zamek szaUrski, zdoby go zburzy do rozkazu,

a

dniarza.

i

i

•i-i-zetu.

W

a huclt'! faszerza spali.

skutek tego wy-

padku Nowotarszozyzna przesza na króla zostaa królewszczyzn a. do wypadków po podziale Polski nasti

czciami w prywatne przeni rce. Dzi mieszkacy Nowegotargtt w ogóle me s zamoni. Dawniej byo daleko lepiej, bo dla podniesienia miasta, by tu ustanowiony skad soli, oowiu, glejty pionych, kiedy

i

towarów (przywilejami Zygmunta

intiycb

III

z

r,

I

G30

Jana Sobieskiego z r. KS80), nadto pobierao miasto co od towarów z Wgier lub do Wgier prowadzonych i

(wedug 1794

atoli

miasta,

i

1B04 roku.

i

W

Nowymtargu

rami

jedno

Zygmunta Augusta z r. 1549). Do przyczyniy si take poary

przywileju

zuboZenia

biegnie

Czorsztyna, a

Star wie

std

si gociniec

dzieli

brzegiem

Dunajca

do Krocienka

przez Dunajec na

i

bieskidzki;

na wschód do

Szczawnicy, lub na

Spi: drugie na zachód do

miasteczka Czarny Dunajec, a std na Oraw do Jabonki, albo na Chochoów i Witów pod Tatry; trzecie brzegiem Biaego Dunajca do Zakopanego std o 3'/, mili odlegego. Drogi te równe wygodne. O milk, od Nowegotargu przybywamy do Szaflar.

s

Dwór

z

i

obszernemi zabudowaniami gospodarsHemi

opodal przód

wsi zupenie

stoi

odosobniony.

Po drugiej stronie drogi wznosi si samotna dosy wyniosa skaa, od drogi zupenie prostopada, z drugiej strony poozysta licznym gaikiem odziana, na której wierzchoku s

murowana altana. Pikn t ska zowi tutaj Skak; ley cna 73 st nad drog, a 1935 st. . p. m. (Z). Prowadzi na ni wygodna, niegdy umylnie wida stoi

obsadzona gsterai krzewami, wród zió aromatyczn woni napemnóstwo ronie których niajcych powietrze. Dosy obszerny wierzchoek Skaki ogrodzony jest naksztat muru uoonymi kamieniami, mchu po których czepiaj si róne roliny i rozcielaj zaniedbana teraz rozcbodniku kpy. Altana zupenie i na cianach mnóstwo napisów rónej stoi otworem; zrobiona droga,

wartoci. Ze drzwi altany widok bardzo rozlegy i piBieskidów kny na nowotarsk doliny, na olbrzymi wa

mg

niene oddalenia, zacbodzcych ju std lekk lasem. wystrzelajce piknym tatrzaskie szczyty ponad i samotno powietrze, wonne Przecudny std widok, soddo usposabia to wszystko jaka tu panuje, i

cisza

dumania

kiego

Tu jak

i

budzi

poetyczne

si domyla mona,

stal

kocu

Cystersów" zbudowany, a przy

ju

Nastpni posiadacze Szatlar

w duszy marzenia. ów zameczek przez

go

wieku zburzony. odbudowali

14

tu nie

sobie mieszkanie. wicej, ale pod wzgórzem nowe wznieli Kocióek w Szaflaracb pocztkowo drewniany, ,

w i

170& zmurowany; do r. 1519 parafialny, porzdni© schludnie jest utrzymywany. Nazwa Szaflary, jak si zdaje, z niemieckiego por.

chodzca,

szkacy

le

kae si domyla,

trudnili

e ju pierwsi

si chodowa niem

do najpierwszych osad

rze

maj tu

i

znaczenie,

Szwedzi

na-

a dla

ju

byli,

a

dowódcy szwedzkiego, pobliskie wzgó-

wzio nazw Raniszbergu.

lega

wier mili za Szaflarami poczyna si bardzo rozrzek tego wie Biay Dunajec, pooona nad

nazwiska, nie

tutaj

wsi mie-

w Nowotarszczynie,

byego tutaj zamczyska historyczne nadmieniam; wspomn jeszcze, 2e od polegego

tej

e Szaflary

owiec.

której

bystrym nurtom

dosy napatrze si

mona. Dunajec

si ze

to

prawdziwe

gór

dziea!

Wyrwawszy

pieni si§, szumi, huczy, skalistej kolebki swojej,

swawoli haanie,

w

kamienistera

nibyfco

oysku;

radby

pohula swobodnie po tych jakby przepyszne, rónowzore i

e

si,

niecierpliwi

uy

mu

ciasno

zupenej wolnoci

kwiecistych

kach,

co

kobierce ustroiy brzegi

dosy czsto udaje si temu swywoli pustoszy przylege mu pola zalewa nemu gór synowi nage, Dunajca gwatowne, jak te burze i ki. Wylewy I

jego.

niestety,

nawanice, któie je sprowadzaj, niszcz zasiewy pobliskie brzegom, uprawne pola zacielaj kamieniami i zrywaj mosty po drodze. Gdy jednak nie ma powodzi stanie, jest on prawody Dnuajca w zwyczajnym i i

s

wdziw ozdob okolicy, Pikny, czysty, toczy szumi swe nurty wród zielonych brzegów i

niby gwarzy

wesoo

o cudach

i

kolebki swojej,

bystre huczy,

o sdzi-

wych ojcach swoich, o tych olbrzymich turniach, które zdaj si patrze z upodobaniem La swobodne plsy ulubionego dziecicia twego, Kie do uwierzenia jest zudzenie wzroku, jakiego

dowiadczamy w górzystych

Wyjechawszy

okolicach.

tu przed nami, bdziemy ju wród nich;

Nowegotargu, Tatry stoj

z

e

pó

za

godziny

midzy nami strze. Jadc

a niemi

Zakopanego,

mamy

lefcy

jeszcze

przez Szaflary, je

zdaje

si

a jednak

trzechmilowa prze-

Biay Dunajec, Poronin do

cigle przed

sob

i

cigle, jakby

wysnuwaj si zpod stóp ich ki, które przeby trzeba, nim staniemy

czarodziejska wstga, pola,

gaje, pagórki,

u celu podróy.

Z Biaym Dunajcem styka si pikna wie Porodrewnianym od pó wieku stojcym kociókiem, pocztku filijalnym do Nowegotargu, dzi parafijalnym ').

nin z z

')

Miejsce na którem stoi kocióf nasywa eig Baukówka;

nazwa kocioa na

koció w

Bakówce.

Poroninie, ale na

std

Góral nigdy nie powie

Bakówce lub

aa Bakówkach.

29

Std mil

a

do kocioa w Zakopanem, rachuj jeszcze wie jednak Zakopane, zaczyna si tu za

Urogi;

Poroninem. Jeatto najdalej na poudnie wysuniona bliej Tiitrรณw

i

poozoua wie na Podhalu polskiem.

naj-

Zakopane.

A

jak tu nic nie

mio

,

czysto

i

gadko,

duioe nikomu. Powiedzcie prosz mi moja Matko, Czy wam tu dobrze w tym domu ? I

W.

P.

Trudno znaes okolic czca wspaniao z uroczym wdzikiem w równie harmonijny obraz jaki nam przedstawia dolina Zakopanego.

Zachodnia

cz

a-

poudniow cian tej doliny. Tuz nad ni sterczy powany Giewont, ogromna skalista, zupenie naga góra ksztatem swoim rónica si cucha Tatro w,

stanowi

od ssiednich wierchów. Giewont od strony Zakopanego wznosi si niemal wszdzie zupenie prostopadle, jakby wspaniaa, skalista ciana wapienna. Sam znacznie

wierzch jego tworzy

dugi

do ostrza przyrówna

Od zachodu wontu (5059 st.) od dobna.

i

mona

tak wazki ,

a

grzbiet,

przej po nim

e

go

niepo-

znosi si najwyszy szczyt Giewspomnionego grzbietu gbok, ukowat szczerb oddzielony, a jedynie od poudnia dostpny, Giewont jest prawdziwym królem tej okolicy; z caego acucha najbardziej naprzód wysunity, wydaje turni.

v.

si te najwyszym, najwspanialszym ze wszystkich Mieszkacy Zakopanego nazywaj go ojcem, maj

dla niego jakie szczególne powaanie. Szczerbina jego

31

suy

im za zegar; gdy bowiem wanie poudnie.

soce

nad

ni si

wznie-

sie, jest

Po prawej wznosi

Giewontu

stronie

si Czerwony

wierch,

wyszy, na oko jednak,

z

nieco

i

(6703)

poza nim,

znacznie

od niego

powodu oddalenia, wydaje si

go tej samej stronie t. j. ku zawyniosy 1'paz (0475 st); pobardzo chodowi, take Kocieliskich (4518 st,), a masa Kominów tem skalista

niszym.

Dalej, zawsze

uakoniec

ju

(4152

St.).

7.

na Orawie lezca wspaniaa

góra Osaki ta

wida

najpierw sze-

dalej

dziko poszar-

lewej strony Giewontu

roki grzbiet Gorycgkoieij (6324

pan (7395

ni

Kasprote, za st.),

tu

a

nisza Magóra rudy elaznej

obok Kocielce.

(5-205 st.),

;

st.),

sterczy skalisty szczyt Sicinnkii

dalej

w

Przed

której

s

niemi o

wi< 1e

bogate kopalnie

w najdziwaczniejsze

zby

poszar-

pany Gratiai (7090 st.) i piramidalna óta turnia (6631 (<i84u st.) rozoysty, st.), za któr wznosi si Krzykn Nieco st.). cakiem nagi grzbiet Wielkiej Koszysliy (7047 i

dalej

ku wschodowi,

wida zupenie

niay szczyt Mitr ani (5945

Wzdu

odosobniony, wspa-

st.).

caego acucha Tatrów

cign

si wzgó-

po bokach ciemnctni laniowielkiemi polanami lub tylko dolinami okryte, sami które dumnie oddzielone od tych skalistych turni rza ze skalisterai wierchami,

i

,

grocie pitrz

sie

zdobytej warowni.

wiee nienad niemi, nihy baszty Wyniose te przedgórza, ciemnym i

pasem roztaczajce si u stóp tego olbrzym if co grodu, zowi tu Reglami. Pojedyncze wierz choki regli maj 1 tak najdalej na wschód poswoje oddzielne nazwy. suniony, patrzc ze Zakopanego, nazywa giel,

dalej Nosal

,

Krokieta,

Maa

si

May

Re-

Swinnka. ysanki

i

Hruby Regiel. Prawie zupenie równolegle do skalistego Tatrów acucha, na pónoc od Zakopanego, wznosi si wyniose, pikne wzgórze Gubaówk zwane (3540 st.), okryte

32 najrozmaitsza szachownic pรณl,

k,

lasรณw

i

gajรณw. Po-

midzy Gubaรณwk

a Tatrami lega dolina zakopiaska, nie wielki emi pogarbiona wzgรณrkami, zasana kwiecistym

k

kobiercem ziekmemi pรณl smugami; ocieniona po bokach wierkowemi lasami, przepleciona mnรณstwem poi

tokรณw, ktรณre z i-unkarh.

Na

szumem

i

hukiem

w rรณnych

pdz

kie-

ley pikna, wicej ni mil duga wie Zakopane do 3000 mieszkacรณw liczca, przez dugi czas wasno Homolaczรณw przed tejto uroczej

dolinie

,

trzema laty sprzedana obywatelowi pruskiemu Eicbbornowi. Kunice zakopiaskie lez o pรณ mili od wsi w cia :

suj

dolinie

wrรณd

gรณr

i

lasรณw.

Pocztek Zakopanego dosy dawnych siga czasรณw

okoo lat 300. Dl ug0 jednak nie bya to wie ale raczej osada pasterska, gdzie gazdowie t. j. gospodarze bo

z

okolicznych wsi Podhala, mieli swoje szaasy pasali bydo po polanach na ktรณre otrzymywali przyi

owce

i

wileje

i.d

krรณlรณw polskich. Gala bowiem Nowotarszczyza

bya krolewszczyzu pod w Nowymtargu. Krรณlowie

wadz

starosty

urzdujcego

za uiszczeniem bardzo

maych

powitmoAei, lany

i

wydawali takie przywileje nietylko na pohale. ale oraz na karczowanie lasรณw. Takimto

zapewne sposobem z powikszeniem si ludnoci Podhala, powstaa z czasem nowa osada, u samych stรณp Tatro*-, dzisiejsze Zakopane. Oto miejscowe podanie o pocztkach staego osiedlania si tutaj nazwaniu W9-K i doli,,,,

Przed bardzo dawnemi czasy, kiedy jeszcze cala โ podnรณa Ta t rรณw pokryt bya lasem nietkni-

tym siekier, z

myl

przywdrowa w

te strony

jaki czowiek

zamieszkania tutaj. Na prรณb czy ziemia bdzie zdatna pod upraw, zakopa kilka ziaruek zboa (niewiadomo jakiego) w miejscu zwarjem teraz Gadia,

na pochyoci Gubaรณwki, tu za kociรณkiem. Ziarna zeszy i bujnym strzeliy kosem, co byo dobr, wrรณba <Uยป nowej osady. ร w czowiek zamieszka wic tutaj,

33

karczowa lasy, przygotowujc tym spocli ziarn sobem nemie pod upraw. Od zakopani* owy Zakopane. nazw uu prób, powstajca osada otrzymaa

pocz rba

i

Ten pierwszy osadnik zwyczajnego, bo

w

pasy

i

mia

odzienie odmienne od

prki.

Pasterze mieszkajcy

rozmieszeni lym osobliwym tutaj przez lato, zdziwieni i podobiestwo do gsienicy, ubiorem, w którym upatrzyli Potomkowie jego Gsienic. ..owego przybysza nazwali

poowa Zawszyscy, j. prawie protoplasty, wszyscy swego nazw dotd kopanego, nosz si za ponazywaj si <i«skvkt. Dla rozrónienia a nastpnie cale gazdowie, pojedynczy midzy sob, przybrali muc do pierwotnej nazwy Gsienicy, rozrodzi si bardzo

t.

i

pokolenia,

bd

od miejscowoci. b.ltn od imion rb.zcstnycb. V'"*'SoUmkt, SoftoII tak: s (.Jasienice Wahmki, Stos*®**, Gtadwm, S&efcwfe, Hie liujmas*. Ndwcic, I

Kasprutk

Sieroccy, Pulkoascy,

t.

.

d.

PrOC* Gsieniców, pierwotnych rodów

lestjeszcze w Zakopane* kilka Ubu?, <""." »»»i " i0 jak np. Jarzbkowie, Hmhluhj. j«>&aiij«e aapewne zair-ui jednak tak rowodsWMiB, a ii.ii.vcl,

'

s

niz

Gsienice. Najprawdopodobniej

byk

pierwsz osad Gsieniców g(kie dzi s zabukocióka. opodal

miejsce nie

gasdf Wojdowania zamonego, a rzadkiej poczciwoci pikny, wspaniay, myl t Nasuwa ciecha Walczaka. poocieniajcy modrzew licy 'j wieki trzy najmniej

wprawdzie pozostaoci lasów ale obok stojcy, pewnie za legajcy cl) niegdy t dolin, w «p*uoM domys, równowickowy jesion';, potwierdzi pierwszy, li osabyy ze oba te drzewa posadzone,

dwórze.

Mógby

by

(Mi

rk

•)

Modnnr dnicv

•)

ten

m.

m okoo

P a w\aalio3 jego

korzenia

przeto

24 cale

w iw-

80 etop.

rednica jego przy Wrzenia ™«

°™°

*°

cali >

zai dochodzi 60 »tóo.

5

"J*****

u diaków okoo

ich siedzib; nigdzie

rosn

jesiony nie

dziko.

bowiem pod Tatrami Kilkadziesit kroków dalej stoi

moe wspanialszy chocia cieszy jesion 1). starych drzew nie masz nigdzie w Zakopanem.

jeszcze

Osady Gsieniców nie

zajmuj

s

rozrzucone

po wsi

Tak ,

ale

cala jej

poudniowo- zachodnia stron ha Kocieliskom, Inne rody rozsiady si znowu w innej strome, a rozgraniczenie pomidzy nimi stanowi potoki. Tatry otaczajce je zewszd lasy. byy w dai

wniejszych czasach siedzib zodziei jowk, w niedostpnych górach i

i

rabusiów.

blisko wgierskiej

Krygra-

bardzo uatwiay niecne ich rzemioso.

nicy,

Sami Zakopianie, bez obcej pomocy, srodze karzc otrów, wytpili ich zupenie. Jedni przenieli si w strony wicej sprzyjajce rozbojom, QD nakoniec zakoczyli ycie i

i

w rku sprawiedliwoci. jeszcze gazdowie, którzy paimtaj te straszne egzekucye: wosy staja na gowie studzc uIl opowiada. Cókolwiekbad, te surowe a nawet okrutne kary, oczyciy cakiem Zakopane ze sied,*,. Na noc nawet nie zamykano domów, nie zapierano byda w stajni, konie zostawiano

yj

na paszy,

Ihyln

o

bezpiecznie nigdy nie zdarzy sie przypadek kradziey. obce wóczgi zmówili si. a

rego zamon.ejszego gazdy,

ale

i

trafiao.

na zrabowanie

ja-

to bardzo rzadko

si

Takiem poznaam Zakopane w pierwszych htneb naszego^tam pobytu. Ale chtka do zodziejstwa wro;

)

Ma .-lt

on

,,m

kroUw

k™ o.l

u

przeszo 30

b UI]ynk,nv,

WrndjMwlco, "

7

i

'

ic!l

-^

bd^c niczem pmciemO-

nbril fa^yi %^ «L ™* *ww, nadaj*

ocenialli

« U L7 P0WO!nJ T im zimnym kamienistym

^

ni e

cal]

gruncie.

trzeba

w **$**!* twardy™

'

35 jak

clzona,

si.

górskiemu ludowi, a moe te przodków, przy sprzyja-

zdaje,

tradycyjnie przekazana przez

jcych okolicznociach, znowu si odezwaia. Znalaz si w Zakopanem zuchway, przedsibiorczy i nawet morderstwa nie wzdrygajacy sig opryszek, rzystwie podobnych sobie otrów, z

w

który

róuycb

towa-

okolic Pod-

par a nawet kilka mil odlegych, napada! na upatrzon zdobycz. Przy rabunku dopucili si nawet par razy zabójstwa. Kie bya to jednak staa i uorganizowana hala, o

banda, bo tak gówny herszt jak i towarzysze jego, siedzieli spokojnie na swoim gruncie, lub pasali owce w Tatrach; dopiero gdy zwietrzyli zdobycz, zmawiali si

jak

i

wymykali cichaczem pod róneini pozorami, a w jaki czas potem, rozchodziy si guche wieci o popeuionjm tu lub owdzie rabunku. Kie tylko domylano si sprawców, ale nawet byway pewne dowody icb zbrodni, jednak niedona przewleka i niepraktycznych formalnoci polna procedura sdowa, nie umiaia doj

e

,

prawdy

i

zbrodniarzy do wyznania winy przymusie. Kto

dugo byby broi bezkarnie zuchway opryszek, gdyby nie by si wyprawi na Wgry, gdzie zrabowa wiejskiego proboszcza. Tamtejsze wadze sdowe z nawie jak

leyt sprystoci przeprowadziy ledztwo

i

w

skutek

tego zbrodniarz za

popeniony rabunek skazany zosta na 12 lat wizienia w Lewoezy; jego te spolnicy stosown odsiaduj kar. Z ich ujciem, ustay nie tylko rozboje labunki, ale nawet i pomniejsze zodziejstwa które si dosy byy zagciy w Zakopanem, a dzi ta górska i

osada znowu jest tak cich

i

bezpieczn jak bya przed

kilku laty.

Od

r. 1847 Zakopane stanowi osobn parafij. naleao czci do Chochoowa, czci do Poronina, Kocióek tutejszy, niemal w rodku wsi stojcy, drewniany, maleki, zbudowany bez adnych ozdób,

Dawniej

bardzo schludny

i

starannie utrzymany.

Otarze roboty

36 prostego górala bne, rza.

z pobliskiej

wsi Gli czaro wa, tak

s zgra-

e

podziwia trzeba zrczno wiejskiego rzebiaRoboty jego nierównie pikniejsze, maj si znaj-

dowa w miejsca

kilku

kocioach w

stana mu na

palskiego

z

okolicy,

zawadzie.

Krakowa 1855

r.

sztem parafijan, a staraniem

szczupo

tutaj

Organy roboty Sa-

po najwikszej ks,

czci

ko-

proboszcza miejscowego

maj gos tak pikny, te nie zrobiyby wstydu niejednemu miejskiemu kocioowi. Tak aparaty jak inue przybory, a nawet kosztowne naczynia kocielne, pobonemi darami ubogiego ludu. sprawione,

s

Po

lewej

kocióka

stronie

stoi

plebanija

take

drzewa stawiana, z niewielkim od frontu ogródkiem; po prawej jest cmentarzów ostatnich latach piknym obwiedziony murem i organistówka, a zarazem szkóka

z

miejscowa.

s

Wsie podli alskie, a szczególniej Zakopane, nie zabudowane podobnie jak np. wsie w okolicach Krakowa, gdzie domy postawione szeregiem po obu stronach drogi, tworz ulic. Tu przeciwnie, domostwa rozrzucone w malowniczym nieadzie po pochyoci Guboówki, nad brzegami potoków i po wzgórzach, któremi

s

pogarbiona jest ta wdziczna podtatrzaska dolina. Jedynie

okoo kocioa,

porzdku; najwicej

tu jest

chaty uszykoway si w pewnym karczma gromadzka, tu osiedlio si

ydów majcych

sklepiki z trunkami i innemi jakby rynek zakopiaski. Napatrzywszy si po drodze z Krakowa ndznym lepiankom wieniaczym, na Podhalu

towarami. Jest to

wic

dopiero

moemy

si pocieszy widokiem chat dosy duych, porzdnych, z piknego drzewa zbudowanych. Domy te pokryte

w

s

górnej

czci

tu zwyczaju bielenia

W komora;

w dolnej za dranicami. Nie ma domów tak zewntrz jak wewntrz.

gontami,

kadej chacie

w

jest zazwyczaj sie,

jednej izbie, zwanej

dwie izby

earn, gotuj

i

i

gospo-

37

darskie

odbywaj

zatrudnienia;

w

drugie;,

porzdniej-

w wielu tu tóki oheblowanc. gadko ciany domach. si znajdujcy drzwi czsto cakiem deskami obite; cian naprzeciw szej,

stoi warsztat

sypiaj;

ozdabia, u góry [i«l

powa,

tkacki,

gzemsik sztucznie

z

drzewa

garwyrzynany, za którym porozstawiane miski, talerze, tez jako nuszki i dzbanuszki rónobarwnie polewane, liczne obrazy

witych jaskrawo malowane, w

zwiercia-

nazywaj lidlanych szklannyeh ramach. Gzemsik ten czsto napotka mona. Postw. Zegar cienny rzebiowaa, piknie zrobiona, bywa czsto ozdobiona i

do

ne mi listwami.

pod kadej prawio izbie jest podoga. Dokoa gladziutki kcie jednym cianami stoj dugie awy, w stoków barstó jaworowy; znajdzie si czasem i par izby, tako rogu w szafie, dzo piknie zrobionych.

W

W

symetrycznie poustawiane. Przy drzwiach piec. obielone nguisk-> z kapturem, tako oknadwoma opatrzone wysokie, Takie izby zazwyczaj bywaj widne, wesoe i bardzo schludnie wygldaj,

róne naczynia w kcie czysto mi,

w nich zwaszcza kiedy nowe lub odwieone. Czysto jak mona wymy cnie bo atwo, utrzyma bardzo skrzynk, Chaty

jednak dym i

góralskie

nie

nie rozchód/

nie kopci sieni, lec*

i

maj

kominów;

si po

izbie,

pomimo

nie

to

zaciemnia

wyprowadzony ponad powal na

stoj gór, wychodzi wprost ua zewntrz. Obok domu szopy, wostodoa, obora, gospodarskie: zabudowania lada ja ko zownia, nie tak jak to zwykle u nas bywa, zbudowane prawic z deszczek lub ebrdst sklecone, ale porzdnie jal chata. Czstokro te zabudowania równie

tworz tym sposobem podwówyoone. Gdzie tego rze, zwykle kamiennemi pytami chopotrzeba nie zbywa prawie nigdzie na malekim

w czworobok

postawione,

,

dniku,

prowadzcym od

drogi

popod

cian

do

sieni.

38

Nie

ma

niezbdnej

przed drzwiami owej

tu

nas po

u

kauy, wyziewami swcmi zaraajcej powietrze, ale czsto wychodzi si wprost na liczn czk. Kady prawie dom ocienia kilka wysmukych jesionów drzewa owocowego nigdzie uie dostrzee. Kie sadz go tu wcale, gdy dugo trwajca zima. jako te kamienista, mokra zimna ziemia, zupenie mu nie sprzyja adenby owoc wsiach

;

i

i

nie dojrza.

Prawdziw ozdob Zakopiaskiej doliny s Jaki, rolinno w polowie lipca w penym jest kwiecie. Pikne s nasze ki, gdy roliny na nich zaktórych bujna

kwitn;

-

gdy je porównamy z Co za rozmaito kwiatów, jaka barw, jaki zapach napenia powietrze! Jeeli ale krasa ich zblednie,

kami tatrzaskiemi.

ywo

w porze

kiedy, to

za

kadem

kwitnienia

Najpikniejsz tych rolina

k.

czujemy wyranie,

odetchnieniem przybywa

k

ozdob

s

nam si

i

e

zdrowia.

mieczyki (gladiolus),

któr u nas po Ogrodach tylko Na odydze, majcej czsto przeszo okie

eelmlkowata,

widujemy.

wysokoci, rozkwita rzdem kilkanacie kwiatów w ksztadzwonków, licznego jasnoamarantowego koloru, cie z

bladoróow odmian we rodku. Miejscami cae wietn tych kwiatów barw; gdzieindziej,

pon

ki po-

innem kwieciem, cudnie odbijaj jakby bogaty rzut na tle zasanem najpikniejszym haftem. Mnómieszane

z

take bratków, cokolwiek odmiennych od tych, w równinach po polach widujemy; zdarzaj si

stwo tu jakie

odmiany tak pikne, ogrodowym. Znane

e s

nie wiele

rolinki, tu jednak nikt na

równo

z

ni

nie

tej

skromnej

zwaa, kosz

j

za-

inn traw.

Urodzaje tutaj wczenie,

ustpuj zwyczajnym

zbawienne skutki

lece

w ogólnoci dugo

bardzo

i

liche; niegi

spadajce

grunt kamienisty

z cie-

niutk tylko warstewk urodzaj ni ejszej ziemi, nie pozwalaj nic prawie zasiewa prócz owsa, ziemniaków,

39 lnu,

kapusty

i

jarzyn

niektórych

po ogrodach,

a

i

te

szczupe plony zawodz bardzo czsto nadziejo biednych górali. Ziemniaki, zwane tutaj umie, od wielu lat ulegaj po wszo cli nej zarazie owies bardzo czsto osimla, jak mówi górale, to jest nie wysypuje si i chyba na ;

pasz dla byda przyda sie moe; wreszcie zasiany póno, czsto nie dojrzeje i zielony, niegi przysypi. Góral tutejszy, dopóki nie zwiezie do stodoy, nie

by pewuym

swojej chudoby; owies

ju

moe

na pokosie

le-

^cjr jeszcze roznie moe gwatowny wicher, przychodzcy od strony Giewontu, najczciej w kocu padzierw lecie bywaj nika, albo na pocztku listopada; lubo nie mamy równinach jakich wiatry tak gwatowne o na i

wyobraenia. Wicher ten zrywa dachy, rozwala sabsze budynki, wywraca drzewa, wydziera traw, zrzuca bydo

pasce s: po wzgórzach, roznosi wszystko, co nie zdoa oprze si jego gwatownoci. Górale maj niewtpliwe oznaki tego szalonego wichru;

ukazuj si na

niebie

cl)

zwiastujce nadejcie uraganu.

spdzaj bydo, kosz tylko

maj

jeszcze

w

i

trzy dni przed

aa.

zwo

polu,

i

Umacniaj wiec dachy, do domu wszystko, co

jak

mog.

dobytek swój od zniszczenia, jakie

gwatowny

wicher.

tem

murki tak zwane wiatrówki,

zabezpieczaj

sprawi

moe

ten

Podhalanie.

Z Bogiem ludu,

Bo

w

dobrze

ci

Na tym

owsie

2

Bogiem w Bogu twoich górach

ientycy,

i

OrJy twoi wspófdziedzicy 5Wobo<inv

I

ów

wiat,

w chmurach! W.

Jeeli wspaniale cuda górskiej przyrody, na

P.

kii? dym

zwiedzajcym Tatry silne czyni wraenie wabi ku sobie pocigiem, nie mniej zajmowa nas winien lud wzrosy pod opiek tych osiwiaych olbrzymów, i

nieopisanym

Ind, który

od pierwszego spojrzenia uderza nas posta-

w, mow,

obej^riem: wzbudza ku 'iobie szczególne ja-

kie wspóczucie sposobu ycia

i

i

ch

bliszego poznania charakteru,

stosunków

pobyt

wród

niego;

wiem,

maga gbokiej znajomoci

by pewn

trafnego

Wiem

jego.

kadne zbadanie rharakteru

ja,

e

na do-

ludu, nic wystarczy krótki

e

wane

tak

ludzi,

która

sdu rkojmi

;

nie

zadanie wy-

jedynie

moe

majc wic

ani

sposobnoci ani zdolnoci do podobnych bada, zamiast lekkomylnie stanowczo orzeka, opisz po prostu to, co mi w góralach najwicej uderzyo, ich cnoty i wady wybitniej

wpadajce w

Ostrzegam jednak,

e

oko, ich zatrudnienia, ubiór to wszystko,

i t.

p.

co powiem, odnosi

si gównie do mieszkaców Zakopanego, których mi a-

u am

sposobno

O

bliej pozna.

ile

ich

przymioty

i

Podhalanom, nie mog o gówniejsze przynajtern sdzi, to jednak pewna, jedne i tesame na calem mniej rysy charakteru

wady wspólne

s

wszystkim

e

s

Podhalu.

Jak jui wspomniaam, góral od pierwszego spojVi rysach twarzy ogólnie rzenia uderza nas postaw. prawie piknych,

cigych

i

regularnych,

maj

pospo-

rozum malicie tego byobok a agodno, czole; luje si na otwartem bkitnych; najczciej oczach w janieje stro dowcip, wyraz pewnej szlachetnoci

i

powagi;

i

otwarto, szczero, poznasz od razu w yczliwym umieczeiCera ich zazwyczaj blada, nieco ogorzaa, Zaiste, gdyby mona oznacza. zdrowie jednak stwo chu.

i

zgodzi si na zdanie jednego z pisarzy naszych, uwaajwysokiego rodu cego szlachetno pikno rysów jako szlachetnoci wypyw spucizn, nie za jako naturalny zwierciedle jakby w duszy, odbijajcej si na twarzy zarówno wspólny nieba, swojem, lub bezwzgldny dar klasom, Podhaspoeczestwa najwyszym i najniszym ksiodrol jak za niechybnie lan uwaaby mona i

cego szczepu, burzami losu zawianego w te niedostpne wzrostu susznego, postawy góry. Górale w ogóle wzrostu, uomni, bardzo Maego smukej i dorodnej.

s

rzadko zdarzaj si pomidzy nimi; przeciwnie czsto napotka mona prawdziwych olbrzymów. Ubiór mczyzn zupenie zastosowany do miejscowoci, lekki i zgrabny, skada koszula krótka do pasa klamr, lub zwisigajca, spita na piersiach Spodnie opite wsteczk. czerwon szyj pod zana grakrojem wgierskim, z biaego sukna, czerwonemi i

mosin

Gunia czyli natowemi sznurkami na szwach ozdobione. biaego, lub kawowego czacha z grubego sukna koloru niekrótka, bialem, obszywana sznurkami czerwonemi z rce, na kad dosigajca kolan. Rzadko kiedy

j

6

42

najczciej zarzucaj tylko na ramiona, spinajc pod szyj mosin klamr. Na sukno, wasne owce dostarczaj ,m weny, któr przd i tkaj w domu, dajc potem do foluszów, których kilka znajduje sie w Zakopanem » wsiach okolicznych. Sukno kawowe nie jest

larbowane,

lecz zrobione z naturalnej weny. Biodra bardzo szerokim pasem, nieraz pod same paa. na mersi zachodzcym, chy zapinanym z przodu na

m$k*m

duych mosinych sprzczek: niekiedy dla wikozdoby nabijaj go wielkiemi wiecacemi gnzikami. U tym pasie jest kaleta „a dudki (pienidze) i habryk? tyto) (.Iow olaniu kapelusz kilka

szej

okrgy

skrzydiam,. ozdobiony

opask

z

z

waziutkiemi

biaych muszelek na-

wleczonych na knurek, zwanych kokami, lub, u miodjch elegantów, bukietem kw.atów.

psow wstk

Dtu^e wosy spadajce na plecy wane masem JU tylko n

i

^^ „^ i

ramioua. wysmaro> .

U- ..tezy) wulz.ee mona; modsi zazwyczaj strzyg gów*. Na nogach nosz skórzane kierpce przysznuro wane rzemykami; obnwie to

b

,ecza

Ujkd

,

ek

nog,

rlle

zupeme

chronic

i<:e

,e,ln., i

na cae

lato,

L Z71oZ-

bynajmniej od prze-

w bród

potoki.

róui od opisanego pok ° SZda zona zupenie czarna poysku

s,

e

L

-P—

i

wisz kutasy 07fln)»-

jej

i

ubrani przechodz

H^r juhasów nieco 7"" § r? fc-czem

~

lekkie

P.'

z

kolorowvch I^ciorkow paciorków

i i

T™ inne

^,

'

wiecce

aicu zko, .rzemyków, a nareszcie t j. kozu , krotki do pasa bez rkawów. Juhasy nie zdejmuj kt °' a Widk,e *^o upay " odwra

«ek

caiawos

.

i-.i

ozdabiaj suto acuszkami, paciorkami kiego

ptaka.

Krótkiej

piórem

i

prawie

z

ja-

nigdy

nie wypuszcza.

z ust

wród

Urodzony

uazwyczujony od dziecistwa

gór,

do wdzierania si na skay

przebywania naj przykrzej-

tej gitkoci w postawie, zrcznoci w ruchach, jakiej prónobymy mieszkaców równin. Nic pikniejszego nad

lekkoci

szukali u

i

góral nabiera

szych miejsc, tej

góral

fajeczki

i

wród

widok górala

skal,

przepaci, urwisk, na oko zda

si e chyba kozom dzikim przystpnych. Tu on prapewnoci wdziwym panem królem. Z ca swobod przeskakuje z kamienia na kamie, czcjiia sic gadkiej, pochyej opoki, nieustraszunem okiem zaglda w bezdenn przepa, a czoo jego promienieje dum radoci, bo on tu jest w swoim ywiole. Ta dzika natura jest prawdziw matk jego, on jej synem nieodca mioci poczciwego serca. rodnym, kochajcym To te pasterstwo jest najulubieszm ich zatrudniei

i

i

j

niem; trudy, niewygody, niedostatki takiego ycia, jakie

juhasy

pdz

chry, nieraz

no ni

i

przez lato, naraeni na sloty, burze, wi-

na niegi

wywczas, jakich

i

zimna, milsze im.

uywaj w

ni. spokoj-

domu.

Gospodarstwo górali co do byda, cakiem si róod naszego, co jest naturalnym miejscowoci wyni-

Niepodne

kiem.

mog wyywi

i

jaowe grunta

licznej

ludnoci

stóp Tatrów, tego gniazda

tutejszych

osiadej

niegów

i

w

osad,

nie

dolinach u

lodów, zimnym od-

mrocych dugo biedn ziemi. Gdy u poa zieleni si ozimin, ki wdzicz kwieciem,

dechem swoim nas

liciem stroj drzewa, tu jeszcze zimno, smutno, nago i odarto. Okuo poowy Lipca, owies dopiero si wysypuje i

w Zakopanem; w

Bukowinie, wsi znacznie wyej

bliej wyniolejszych gór

u nns

w par

nie wystarcza

pooonej, wyglda

tak, jak

wic

ziemia

na wyywienie czowieka, trudno

myle

tygodni po zasiewie.

Gdzie

44

Ale Opatrzno,

o utrzymaniu byda.

skpo

chleba biednym góralom,

nie

udzieliwszy tak

odmówia im

tak

zdrowego i posilnego pokarmu, jakim jest mleko; owszem daa im go w wikszej obfitoci i bez porównania gbi tych samych Tatrów, lepsze, ni- na równinach.

W

których ssiedztwo tak jest

zgubnem

ki

cielaj si polany czyli oone, a nad niemi hale

ju powyej

czyli

dla rolnictwa, roz-

w

górne

ki

krainie lasów po-

pooone

alpejskie,

górnej granicy kosodrzewiny. Jedne

gie naj wyborniej 52ej

pasaj si przez

dostarczaj paszy. Tamto

s

przykr. Polany te moniejszych gazdów

dru-

a

nawet

i

zim, zwyke

dug

i

lato góralskie owce, krowy,

konie; z polan zbieraj siano na

i

wic wy-

albo paskie, albo czyli gospodarzy,

nale

do za-

od których nie-

hal nalec do rodziny Królów, zowi Królow rozleg hal za Magór, a nastawy w jej pobliu lece, nazwano Gsienicowewet

raz

maj

nazwiska.

tak:

I

j

i

od rodziny Gsieniców, do której wspomniona hala od dawnych czasów naley; polau wasnoci Kalatów z Szaflar, zowi Kalatówk. Oto sposób, w jaki Podhalanie uytkuj wspólnie z tego prawdziwego dobrodziejstwa Opatrznoci. Za nadejciem wiosny w górach, to jest okoo Zielonych wimi,

bdc

w Nowotarszczynie, choby o dwie Tatrów odlegej, wybieraj gazd powszechne majcego zaufanie, i jemu powierzaj bydo, tek, 2 i

kadej

wsi

trzy mile od

szczególniej owce,

da

ukadajc si

przy tern,

ile

ma

od-

wacicielom. Taki naczelny pasterz zowie si Bac; on ukada si z wacicielami polan, przybiera sobie do pomocy pasterzy zwanych Juhasami, zwykle najdorodniejszych z modziey góralskiej, i na lato wysera

rusza

w

góry.

Jeden Baca

ma zwyko kilkaset owiec majc z sob due

sobie powierzonych. Takie karawany,

psy owczarskie,

cign wesoo

z

kadej wsi na prze-

znaczone sobie polany. Za przybyciem na miejsce, po-

45 prawi aj

as

przeszoroczcy szaas, lub stawiaj nowy. Sza-

budowa sklecoua z okrglaków, przepierwszej jest nigdy nie gaczci. snce ognisko, nad którm zawieszaj miedziany kocio do warzenia entycy; tu take sypiaj juhasy na goej ajestto nizka

W

dzielona na dwie

wie lub na ziemi

okoo

ognia.

W

drugiej

przegrodzie

stoj czyciutekie naczynia potrzebne do nabiau, konewki, skopki, dzieki tu take obsuszaj wieo zro;

bione sery. (statek) przez cay dzie pas si w hali, spinaj si po urwiskach stromych pochyociach z dziwn zrcznoci ostronoci. Owce wychodz na takie wysokoci, e patrzc z doliny, wydaj si jakby mrowisko, którego poruszenia zaledwie

Owce

krowy

i

na polanie lub

i

i

potrafi. Czasem zdarzaj bydl zamie nog lub spadnie

naj bystrzejszy

wzrok dostrzedz

si przypadki,

e

biedne

w przepa zabije si na miejscu. Jubasy nie codzieu wszyscy chodz z owcami, ale przepasuj si, j. pas kolejno. Na noc owce zostaj pod golem niebem w ogroi

t.

dzeniach koszarami zwanych, a juhasy z psami pilnuj, bo wilki czasem zachodz. Baca rachuje codzieu po-

wierzone sobie owce czy która nie zgina. Uskutecznia to

w nastpujcy sposób: po

jednej wypuszcza owce rachujc do dziesiciu; kady dziesitek wykrzykuje gono a obok siedzcy juhas liczy dziesitki z

koszaru,

na koronce. Taki porachunek nazywa si czytaniem. Krowy spdzaj do stajenek przystawionych do szaasu, miejscami, a mianowicie w Bieskidach, koliba zwanego. Takie nocne koczowiska byda posuwaj si coraz dalej

i

tym sposobem nawozi si

i

uynia caa

polana.

Juhasy doj owce do skopców aiektami zwanych, w pocztkach lata, gdy pasza jest obfitsz, trzy razy na dzie; póniej ju tylko dwa razy t. j. rano wiei

czór.

Koo

krów chodz dziewki, kucharkami zwane.

m Mleko owcze wlewaj do wysokiej, elaznemi obrczami pobitej dziewy, zwanej pucser i Magaj, t. j. wpuszczaj do niego troszeczk podpustki'), za dodaniem której, ser oddziela si od serwatki, a ta serwatka przegotowana w ko-

ow

jest entyc, której zbawiennych skutków ju tylu chorych doznao. Jest ona dosy gsta, ótawa, sodka, bardzo smaczna i tak posilna, juhasy ni jedynie i tle,

e

mlekiem

yj

przez te kilkanacie letnich tygodni. Prze-

szo kwarto wy skopek entycy, wystarcza

w

na jednorazowy

szaiasio od juhasów,

suy

W

entyca.

i

u górali czerpakiem zwany,

posiek.

.

Syszaam

nie wszystkim z

jednak

pomidzy

nich

dnie postne, juhasi do

poudnia nic do USt nie bior tym sposobem przy tak skromnem jednostajuem poywieniu, zachowuj przepis wstrzemiliwoci chrzeciaskiej. Psy si tu take maj doskonale; razem z panami swymi zajadaj mleko entyc; wygldaj te jak utoczone. Dla chorych cedz i

i

i

t

eutyc, przez

mniej strawne

co oddzielaj

dla

si drobne gnm-ki

odka,

sabego

a zostaje

sera

czysta

serwatka.

Widzc juhasów w czarnych jak wgiel, tuszczem napuszczonych koszulach, trudnoby si spodziewa tej jak znale mona w kadym

czystoci,

am tak

w w

kilku

i

szaasie.

By-

wszdzie najwikszy widziaam porzdek

naczyniach, jak

baca do roboty

okoo

i

w

sera

robocie

si

okoo nabiau. Nim

zabierze, po kilka razy

w czystej wodzie jak najstaranniej rce po za okcie obmywa czyst pacht obciera, wosy na gowie odi

pilnie przestrzega, aby wiatr nie naniós mu popiou lub prochu do mleka. sera wedug umowy oddaje baca wacicielom owiec.

garnia

i

Cz

')

Jest to

kwaa

odkowy

z

puszczony, zwany kiagitm.

odka

cielcia

w

wodzie roz-

47 Szczególne zawierania.

gazdowie

lan

W

bdcy

kady

s

par

warunki

umowy

tej

i

sposób

jej

wypdzeniu owiec w góry, wacicielami, przychodz na po-

tygodni po

ich

doi swoje owce,

po czem mierzy patyczmleka w przeznaczonem na to naczyniu; jedna taka miara rostaje w szaasie, drug zabiera i

kiem

gboko

gaztta.

;

Na tym samym

powiedni temu,

patyczku

wyrnity

jaki gazda wystrzyga

jest znak odna ucbu kadej

ze swoich owiec, <IU rozpoznania

ich. Po upywie kilku wicej podug umowy, przez które owco zostaj na polanie, przystpuj do porachunku nastpujcym sposobem. Nalewaj w owo naczynie wody d<> teje samej wysokoci, do jakiej dochodzio mleko waga tej wody suy im za jednostk, któr nazywaj woda. Baca oddaje tyle funtów sera, ile umówiona liczba wód zaway.

tygodni, mniej

;

Gdy wiosna jest wczesna i ciepa, pasza obfita, oddaj po 10—11 wód; skoro przeciwnie degi

bacowie i

mrozy dugo trwajce nie sprzyjaj wzrostowi trawy, sotne i zimne zaledwie mog odda '*

albo lato jest

,

wód. Reszta sera

zapat, któr tygodniowo

bdca wasnoci

dzieli

si jeszcze

umówion ilo

powiadano, bierze baca nych, a kady z juhasów

cay z

z

sera.

bacy, jest oraz .jego

juuasami,

daja im

Prócz

tego jak mi podój z trzech dni dowol-

dnia jednego.

entyca

sprze-

go jaki nawinie,

dawana dla chorych, lub gdy si ley do niestaych dochodów bacy.

na-

w („mk> czyli krki po kilka funalbo oszczypki podobne z ksztatu do mabaryek, robione w formach drewnianych Ser ugniataj

tów

wace,

ych w rone wzory wyciskajce si na

rznitvcb

Po zrobieniu mocz serki w wodzie nasyconej sol, co nazywaj rosoUntem, a gdy nasoniej, obsuszaj je na wolnem' po™trzu lub nad ogniem. Tak sery jak bryndz, któr serze.

48 gazdowie

robi

w domu

ze

wieego

od baców, sprzedaj na jarmarkach

aera odebranego

w Nowymtargu

i

Czarnym Dunajcu.

Gdy nosz si

juz nie staje paszy na jednej polanie, prze-

w kocu

ze statkiem na inn, a

Sierpnia roz-

W

dzie nat j. rozchodz si do domów. sadzaj lub polan, na przychodz owiec waciciele znaczony, statek. swój odbiera i kady miejsce umówione w inne sig

Nazywa si to mieszaniem. Pikny, ale zarazem smutny widok przedstawiaj hale tatrzaskie, w porze gdy ucieka Ludno tam wtedy i gwarno; pasterskie. ycie z nich owiec i byda pdzone do dostada dzwonkami brzcz rade z powrotu do wsi; na ochoczo psy, biegn mu; dob'ny, polany

i

wózkach wioz naczynia i cay sprzt szaasowy; juhasy hukaj jakby na poegnanie, budzc raz jeszcze echa które do przyszej wiosny

bd

drzema

w

osamotnio-

nych górach.

mielsi

i

odwaniejsi górale

si polowaniu na

dzikie kozy

raz naraali ycie. i

z

zapaem oddawali

wistaki '), przy czem nie-

i

Zwierzta

te

w

najdzikszych tylko

okoo MorWooszyna, Krywania, omnicy,

najniedostpniejszych przebywaj skaach;

skiego Oka, Swinnicy,

grupie na zachód od poprze-

tudzie przy Rohaczach,

Lekko

dzajcych pooonej.

')

i

szybko

pierwszych,

jestto niewielkie zwierztko okryte wosem do szopów podolmm. Zamieszkuje on najdziksze i najniedokopie bardzo dugie córy które wystpniejsze miejsca

wistak

,

mchem traw w jesieni zasypia na cala zim. Z wiosn budzi sig zupenie wychudy. Górale uwaaj sado swistaeze za lekarstwo skuteczne na róne choroby. ciela

i

i

Ciekawych bliszych szczegóów o wistakach

odsyam do bardzo zajmujcych opisów

prof.

i

kozach,

M. Nowic-

kiego.

O swUUkn. Krmków

1665.

Kozica.

Kraków

1863,

49

wymagay

tajemnicze kryjówki drugich,

zrcznoci jak

i

w

i

zaskoczony

góry,

równej odwagi

przebiegoci. Strzelec wybrawszy si

mg

ub

spadym

niespodzianie

niegiem nieraz cae tygodnie wród nich przepdza zagroony godow mierci, jeeli skoczy si zapas ,

ywnoci, a promie soca wszystkie szczyty

i

nie rozproszy gstej

zalegajcej.

doliny

A

mgy

jednak nie

zwaali oni na te niebezpieczestwa i z upodobaniem rozpowiadaj o podobnych wyprawach. Ta namitno niebezdo polowania, wzrastajca w miar trudnoci wistakóz wytpieniem i zupeneru pieczestw, grozia Nauk. Krak. Tow. fuyjografkzna ków. Dopiero komisyja i

po wielu zabiegach biedno zwierzta sejmow zaustaw 1869 w r. uzyskaa i staraniach, pod kar piewistaki kozy na polowania braniajc

wzia w opiek

i

i

nin. par

Zostawione w spokoju

lat ostatnich kozy,

i

bezpieczestwie przez

rozmnoyy si znacznie zeju nawet okoo Czerwonego ;

szej zimy widziano jo Wierchu i Giewontu, gdzie dawniej nie uruielay si przebywa, jako w miejscach dostpniejszych i bliój ludzkich

mieszka pooonych.

Góral posiada

W wysokim

stopniu poetyczne uczu-

piknoci przyrody tak olbrzymiej i zdumiewajcej w górach. On nie jest obojtnym widzem otaczajcych go cudów; ou sobie w nich lubuje ceni je, pyszni si

cie

T

Piosnki ich paster-

niemi jakby dziedzictwem swojeiu. skie

maluj

nieraz

baitlzo

ywo

i

poetycznie wdziki

polan strojnych kwieciem urok cudownoci kadej nieotacza jeziora, mnóstwo poda i legend do Osnoróda. si skay, do kadego potoku i mal

gór, dolin

w

;

i

wie

ich

jest

zazwyczaj

jaki wystpek, ludzi,

bdto

o której

natychmiastowa

wiadcz dotd

skamieniay jczmie,

bd

bd

kara

boa

za

dla przestrogi to

dziwacznych

nareszcie duch pokutudrzewa, ksztatów skay jcy na miejscu dokonanej zbrodni, lab co podobnego; i

50 dniej skarby ukryte

w

najniebezpieczniejszych miejscach,

lub przygody zbójców którzy przed niedawnemi jeszcze

wasali si po górach. Strzygi, Upiory, Boginki, Dziwoony', Wilkoaki, Djaszki (szatany), take czasy,

wan

graj rol w tych powieciach,

z

najgbsz

rozpowia-

danych wiar. Nie wiadomo

skd uroso pomidzy

podanie o niezmiernych skarbach

gdy

wszelkie

dotd

czynione

Podhalanami

w

Tatrach,

poszukiwania,

okazuj

ukrytych

wzgldem ubóstwo tych gór, w których prócz elaza, inne kruszce w tak maej znajduj, si iloci, e ni eo paciyby kosztów wydobywania. Znam rodzin w Zakopanem posiadajc jak czstk Ornaku, polany w Kocielisku, Ojciec tej rodziny pracujc w Kunicach, dowiedzia si od pewnego górnika, przeciwnie wielkie pod tym

niemylnego

wedug

rozrosy

w

i

wynajdywania srebra.

yta

jego opowiadania, jestto jakby

korze

onie skay, wystrzelajcy na wierzch

odyg

Tym kwiatem

kwiatem.

kopic za

sposobu

niby

srebrna,

t

jest

pewien gatunek kamienia;

y

wskazówk,

z pewnoci natrafi si na znalaz ów gazda na swojej polanie i wziwszy pozwolenie od urzdu górniczego, rozpocz nadzwyczaj mozolne poszukiwania. Wród tej pracy

srebru. Taki kwiat

mier

go zaskoczya.

Na miertelnem bdc ou, zasi nie zraaa adnemi tru-

swoje rodzin, aby

klina!

dnociami

i

kosztami,

ale

prowadzia

dalej

rozpoczt

gdy wszystko si opaci bogactwem srebrnego korze Jako pozostaa wdowa przenikniona religijn wiara w obietnice ma, przez kilka lat nie szczdzia znacznego nakadu jakiego wymagao amanie twardej robot,

iii.

Sprzedaa krowy, zapoyczya si nawet, a srebra Ju si zdawao bliskiem odkryskarbu, ale zabrako pienidzy, nikt nie chcia po-

opoki;

jak niemi-, tak niema. cie

yczy

na tak niepewn hipotek

i

zaprzestano roboty.

:A

górali

Prócz tych naturalnych skarbów, bujna wyobrania w kadej niemal niedostpnej skale mieci nie-

sychane bogactwa, których strzeg zo lub dobre duchy. Przystp do tych skarbów jest zazwyczaj bardzo

wymagajcy

trudny,

wielkiej

odwagi tak fizycznej jak

moralnej, oraz spenienia waruuków prawie uiepodobnych do wykouauia. Wiele poda w tym wzgldzie, janiejcych prawdziw poezyj, przytoczy Goszczyski

w piknym swoim

opisie Podhalan, do którego

odsyam

ciekawych bliszych szczegóów. Zeiszuer, w przedmowie do „Pieni ludu Podhalan", w której bardzo zajmujco skreli charakter, sposób ycia obyczaje górali, wspomina take O podaniach tyczcych si skarbów w Tai

By

trach ukrytych.

moe, i udao si komu zuale

kiedy pienidze zakopane w górach zbójników,

i

std

przez

dawnych

podanie o skarbach zakltych.

Dotd

palce si pienidze. W takiem miejscu naley kopa, a pewno si skarb znajdzie. Znam gazd w Zakopanem bardzo popo dolinach

czciwego

ka

i

i

polanach

widuj

pracowitego czowieka, który kilka razy szu-

skarbów

w

miejscu tak

znalaz innych nad

te,

od naszyci).

wskazanm,

ale

dotd

nie

który cli nabywa codziennie w ko-

kuni wasn prac Wyobraenia górali o

walskiej

penie

górale

i

zrcznoci.

zbójectwie

róni, si zu-

Zbójnik jest dla nich niejako uoso-

bieniem odwagi, siy, zrcznoci, dzikiej piknoci i szlachetnoci rycerskiej. Zosta zbójc, czyli jak oni powia-

daj, Hi nu

ubój,

uchodzio za

co szlachetnego, za jasaw. Tej ich sym-

kie odznaczenie si przynoszce patyi do zbójników

w

których zbójnicy

dowodz ich piosnki opowiadaniu, wystpuj jako bohaterowie, bdcy i

zbiorem wszelkich zalet i przymiotów tak zewntrznych bohaterem niejak wewntrznych. Najceluiejszym takim u wgierskich Sowatylfco u naszych Podhalan, ale i

ków jest JtmoszyL

Olbrzymi wzrost, uroda, sil uad-

52 ludzka, niezrównana odwaga, rozum,

no,

a obok tego tajemniczy

przyrodzonym, czyni

zwizek

dobro, szlachetze wiatem nad-

niego istot doskonal, niemal

z

cudown, idea zbójcy dla górali. Opowiadaj oni o jego pobonoci, miosierdziu dla biednycb, których obdaro-

wywa

skarbami

zdobyteini

odwag, pokazuj lady

na bogatych sawi jego przebywania w Tatrach, ;

jego

skay, na których obiadowa, jaskinie, które mu za schronienie. 2y on ku kocowi przeszego

mia by rodem

cia,

trach

i

Oraw

i

suyy stule-

Spia, broi najwicej w Taprzylegych miasteczkach, zapuszcza si na Liptów, gdzie nakouiec zapany w Mikoaszu ze

i

powieszony zosta.

Podhalanie jednak nie przyznaj Janoszykowi tak haniebnego koca; powiadaj, umar

e

mierci naturaln, w pewnej jaskini w

a olbrzymie koci jego znaleziono dolinie Kocieliskiej.

Przed niedawneini jeszcze czasy zdarzali si zbójnicy w Tatrach. Nie trzeba sobie jednak wystawia,

eby

owi zbójcy okrutni,

to byli

o jakich

nam prawi

gminne powiastki, lub zodzieje kradncy co si zdarzy. Zazwyczaj obawa kary za jakie

ch

mae

przewinienie, lub

naladowania owych bohaterów,

caem

brzmi na

si na

a

oszczypki,

nastraszywszy gotowali

za najwikszy

w

uczt,

w bac

i

w mleku

uwaaj

których

górali do

Bawa

udawania

kilku napadali oni

juhasów,

i

barana,

przysmak,

i

na

zabierali

którto potraw

wyprawiali

weso

udzia juhasy. Zbójnicy napadali podrónych, zwaszcza kupców na go-

której brali

te czasem

skaniaa

Pojedynczo lub

zbój.

szaasy,

Podhalu,

i

cicach.

W ten

sposób opisuj Goszczyski

rycerskich bohaterów Podhala, nie

sycha,

stwem

moe

wodnikiem.

e

i

Zeiszner tych

o których teraz

wcale

podróny z zupecem bezpieczezapuci si w góry, nawet sam z przetak

53

bardzo

gór,

wspaniao czujc pikno temu radzi, gik kto obcy równie

cenic

Górale,

swych

i

s

i

Ileto razy pytali

je podziwia.

na.s,

e

limy do Tatrów? Odpowied,

po co przyjecha-

dla przypatrzenia

si

tym piknym górom, bynajmniej ich nie zadziwiaa; mówili wprawdzie: .,1 có tu widzie? tu tylko skale (kamienie) i nic wicej; w miecie przecie daleko pikniej i weseleje, ale mówili to widocznie, aby wywoa nowe pochway dla gór ukochanych. Z jakieme zado-

tym pochwaom dodajc malujce trafnie, a nawet poetycznie gór piknoci. „U nas" mówi; „kraj bardzo zdrowy, bo zimny; prawda, e ziemia pon, chleb si u nas koczy, ale za to woda zaczyna. Juto wody uam powietrze nas Pan Bóg nie poskpi! Ta teto woda woleniem przysuchiwali si

,

zarazem swoje spostrzeenia

i

trzyma."

I

prawd mówi; panowao

gdzieby mniej

nie

ma zapewne

okolicy,

chorób, gdzieby mniejsza

bya

miertelno. Przez kilka tygodni zwykego pobytu naszego w Zakopanem, na 3000 ludnoci, umierao zaledwie kilkoro

to po

i

Cholera

i

czci podeszego

wikszej

przypadkow mierci,

albo

inne epidemije nie znane tu zupenie;

panujc chorob bywa Ale

i

bywa u nas po Jak

ju

ni

tutaj tak

jest

wsiach,

bardzo wiele na

jedyn

czerwonka, pochodzca zazwy-

czaj z jedzenia zielenin, szczególniej grochu ta choroba nie

wieku,

lub uareszoie dzieci na osp.

z

wyjtkiem

gruszek.

i

niebezpieczn, jak dzieci,

których tu

umiera.

kilkakrotnie

niepodno

wspomniaam,

tudzie duga zima a krótkie Zamoni nawet gazdowie rolnictwu. ziemi,

nie

lato,

sprzyjaj

mog

si wypo siacie (zboe ) do Krawasnego p»] kowa Scza, a najczciej do Kezmarku. Có dopiero mówi o biednych! Grule (ziemniaki) jaowe lub z mlekiem, kluska lub bryja z owsianej mki, w lecie rozmaite

ywi

z

i

:

nie

jed

i

huby (grzyby)

w

kilka minut

ugotowane

i

zaprawione

14

mk,

wreszcie placki owsiane lub ku kurydzane, z ku-

s

moskalami,

Mele dba o eto

popicie pieczone, zwane

Spiu kukurydzy, w

po wauej na

codziennym ubiór

to;

gówny przedmiot

i

cl)

Ale góral nie

posikiem.

porzdny, chata

dua

i

pikna,

jego starania.

Jaki taki zarobek znajdowali dawniej w Kunicach, juto pracujc w baniach (kopalniach), jako kaioiamc (górnicy), juto jako robotnicy przy fabrykach, ju wreszcie elazna, rud z Magóry, Tomanowej, Dzieinnych gór, w których znajduj si kopalnie witej tego kruszcu. Teraz fabryki te bardzo podupady, a

woc i

zatem

zarobku

i

udawali

przy

mao.

nich

si Podhalanie na

kob

Z nastaniem

lata

najwicej do Kongre-

w pewnych miejscach Od paru lat otworzy si, im lepszy zarobek na Wgrzech w zeszym roku szczególniej bardzo wielu

sówki, gdzie rok rocznie miewali

robot.

;

,

pracowao przy pianie trudni

kolei podtatrzaskiej.

Niektórzy Zako-

si take furmank od czasu jak wicej

osób jedzi dla zwiedzenia

Tatrów

lub na

entyc

do

Zakopanego.

W

dawnych czasach nierównie lepszy byt

kwitn

w podhalskich sioach. Okolice te nie znay srogich klsk wojny ani ciaru suby wojskowej. Królowie przywilejami swymi stwierdzali

niakom

czynione. Ze

zmian

nadania tutejszym wieokolicznoci zmienio si

wszystko; zawikane, trudne do rozstrzygnieuia procesa,

po kilkadziesit lat trwajce, niszcz

remu

7,

dawnych czasów pozostao

lepszej duli,

ci, które

z

i

pargaroiny króle

lud biedny, któ-

tylko

vsk

wspomnienie

opatrzone piecz-

nnjwikszem poszanowaniem dotd prze-

chowuje.

Górale pomimo znanej skrztnoci, zapobiegliwoci i

przemy sio woci

swojej

,

s

wszystkie dorcowe zatrudnienia

w jasny dzie ley

dosy leniwi i ociali, zdaj na kobiety. Gazda

sobie wygodnie na

óku,

a gadzina

5fi

prowadzi konin, na pasz, poi go, w oocy nawet pilnuje pascego si na pastwisku. Ona nieraz wytacza wóz, lnb go skada, zaprzga tym podobnemi inzkiemi trudni si robotami. Nie jestto jednak ogólnie przyjtym i

zwyczajem,

i

mczyni bywaj

bardzo gospodarni

i

pra-

cowici.

umiarkowanie tak w jedzeniu jak

"Wielkie

pojach, chroni lud ten od

ndzy

i

jest

TÓdem

w

na-

dobrego

bytu jaki tu ogólnie widzie si daje. Trzewo jest powszechnym przymiotem zakopiaskich górali; naogowych pijaków prawie niema, przynajmniej pomidzy go-

Karczma w dzie powszedni

spodarzami.

w

stoi pusta,

niedziel dopiero gdy si poschodz juhasy

i

miejsco-

we hjeaki (eleganci, tircyki), troch sobie podocboc piwem lub wódk zaczyna si hulanka koczca si czasem kótni i bitk. Wielka porywczo swrodzone góralom: std o byle co przychodzi pomidzy i

,

ywo

i

nimi do kótni. Ale ten gniew nie trwa

prdko

wszczyna, tak tez

dugo; jak si prdko si koczy, ,I)waj kmo-

trowie poczubiwszy si a do krwi guzów, nazajutrz schodz si w najlepszej zgodzie najspokojniej rozmawiaj o wczorajszej bitce. Nieprzyjani zawici, a i

i

,

cakiem tu uieznaj. Przez kilkabywania naszego w Zakopanem, ani tu ani

tern bardziej

nacie

w

lat

zemsty,

okolicy, nie

pospolitem.

rzaj, a

z

syszaam

W

ogóle

o podpaleniu gdzieindziej tak

poary bardzo rzadko

sig

wyda-

podpalenia nigdy.

Jak wielk wago ma u tutejszych górali nie tylko lub, ale nawet proste przyrzeczenie wstrzemiliwoci, niech z

suy

za

W

dowód nastpujcy przykad. jednej w góry, przyszedszy do szaasu,

naszych wycieczek

e

zabralimy si do zgotowania herbaty. Wiedzc niektórzy górale, zwaszcza przewodnicy chocia nie pij wódki której si wyrzekali, uywaj jednak araku bez pytania nalalimy go do herbaty naszemu przewodni,

56

przytkn do ust szklank, zawoa „Co ja te zrobiem! To herbata Czycie si wyrzekali araku V „Nie,

kowi. Ten zaledwie

prawie

paczem:

z

—

z arakiem!"

ja

si

pij.

Na

—

wyrzekaem,

nie

ale

ju

od kilkunastu

raz, chcieli

nie-

gwatem wlewa w gardo a przecie teraz dopiero trzeba byo takiego

nie-

,

nie skusili,

i

szczcia! Biedny Maciej kajalimy go wystawiajc tego nie zrobi umylcie, -

lat nie

mi

chrzcinach, na weselach, przymuszali

'

by

mi

prawie w rozpaczy. Uspo-

e w tern niema grzechu, gdy e Bóg czytajcy w sercu ludz-

kiem, wie nawet byo nym alem.

e

pomyka,

to najniewin niej sza

to grzechem,

juby

zmaza

go

e

gdyby

tak serdecz-

Wszystko isapróno, Maciej niczem pocieda. Gdym go przepraszaa za to 2e mimowolnie sprawilimy mu tyle zmartwienia, „Wycie

szy si

nie

nic nie winni, ale mój nos,

wej tego araku!"

Dugo

e

te

on

siedzia

z

nie

poczu

pier-

giow podpart

na

rku, zafrasowany, jakby go najwiksze spotkao nieszczcie, nareszcie wyszed z szaasu, a po chwilce powróci, mówic i-e krew mu si pucia nosem. Nic wiem

by

upyw krwi w skutek gorca i te, ro prawdopodobniej, Maciej potnym kuakiem ukara winowajc, aby krwi jego obmy przewinienie; do e potem uspokoi si cokolczasem tylko wród rozmowy wspomina swoje wiek oieszczcie. Nie wyszo mu jednak z pamici mimowolne zamanie danej Bogu obietnicy; w rok potem jeszcze z ubolewauiem powtarza: „Dotd darowa sobie nie mog. em ja nie poczu tego araku." czy to

naturalny

utrudzenia, czyli

i

Niestety moe niezadugo trudno bdzie o podobny przykad w Zakopanem bo coraz liczniej osiedlajce si tutaj ydostwo, korzystajc z wolnoci szynko wania ,

trunków, rozpoi lud, Ci to

a

bowiem postpowi

dopomog mu lu dzie,

muszaj przewodników do

panowie turyci.

namawiaj a nawet

picia

wódki

,

przy-

wybijajc im

57

na swoje sumiei biorc Czy zechc zamanie lubu. nie odpowiedzialno za pijastwa? skutki take odpowiada za

gowy przesdy

z

Gównym

i

skrupuy,

i

zaiste

teru górali jest icb rej

nieskoczenie

Nic

w wiecie

najpikniejszym rysem charak-

mio

dla rodzinnej ziemi,

przewyszaj mieszkaców

w

któ-

równin.

nie skoni górala do opuszczenia dobro-

wolnie rodzinnego ktka. Zmuszony godem do szukania zarobku W yiiiejszych okolicach, schodzi na równiny

bdto

Wis,

nad

bd

na Wgry, zawsze jednak po-

wraca do wsi rodzinnej stskniony za swemi górami, za wyborn wod, za czystem powietrzem, nawefc za sota i

w kocu lata powraciko zapracowanym groszem. Co to

"burz. Trzeba icb widzie gdy

caj do domu

z

ich twarzach i wesoych piewkach, któHale! Powracajc ze Zakopanego, swoje witaj remi czsto spotykalimy po drodze takie wesoe gromadki. Nieraz poprzedza je skrzypek, a w takt muzyki przy-

za

rado w

piewywali i podskakiwali górale, cho z kos i grabiami na ramieniu a tómaczkiem na plecach, bo ich oywia widok gór i nadzieja rychego powitania stsknionej rodziny. Kilkadniowe nawet oddalenie, ma ju na ich zdrowie i usposobienie, ju tskni za swemi stronami. Miasto nie wabi ich bynajmniej wygo-

wpyw

dami swemi, owszem

w

auj

jego mieszkaców,

e

uwi-

murach, nawet uieba nie widz tak blisko jak górach, na których to lazurowe sklepienie wspiera

zieni

si

w

zdaje.

Wasn prac,

przemysem

i

rzdnocia zapewniw-

szy sohie jaki taki byt na tak niewdzicznej ziemi, górale

s

tern niejako

dumni,

wnin cierpicych niedostatek

i

pogard Lachami o ile wchodz z nimi w stosunki. Wzici zapdzeni w dalekie strony, tskni za ro-

szych anów,

monoci

lekcewa mieszkaców róndz wród najyzniej-

nazywaj

ich

z

i

najmniej

do wojska,

8

58 ilzinn zagro-l;

niejeden

ciko

piero powrót do gór przywraca

si rozniemoe i dozdrowie. Ten wity

mu samego Boga w

ogie tchnieniem

prawych rozniecony

sercach, to wzniosie, szlachetne uczucie, które nas roz-

w góralach i do szacunku naszego nadaje im prawo, jest dla nich drogim talizmanem przeciw skaeniu, na jakie naraeni, czyto wojskowo, czy rzewnia

s

suc

te tuajc si po obcych stronach wród ludzi, u rych ju dawno zagina poczciwa prostota. Suba skowa,

któ-

woj-

na kwaterach po miastach, gdzie tyle zwodniczych a zgubnych pont cignie niedowiadczonego prostaczka w przepa zepsucia, jest dla górali stanie

szko, w której nabywaj znajomoci ludzi wiata, dowiadczenia, trafniejszego o rzeczach sdu, nie tracc pierwotnej poczciwoci, bo rodzinnej ziemi, rodzinnych zwyczajów, stoi na stray ich serca i wszelkim obcym wpywom broni przystpu, Kie sycha tu i

mio

niemieckiego „ja- tak niemile

wilu

galicyj-skiein

i

racego,

które na po-

u hieskidowych górali, szpeci

pikn

nasz mow,

a jest nabytkiem przyniesionym z wojska, który przez uawyknienie przeszed do caej ludnoci.

Znaam

kilku

wysuonych onierzy w Zakopanem; prawoci, rzadkim rozsdkiem

wszyscy odznaczali si

ywszóm jeszcze przywizaniem do stron ojczystych aden z nic nie tskni za uciechami miejskiego ycia, (jazda, w którego chacie mieszkalimy, dwa lata suy i

;

li

w wojsku;

powodu cigej saboci uwolniono go na suby w par miesicy powietrze górskie wrócio mu zdrowie, którego da nie mogy lekarstwa dobry hyt w wojsku. Mody teu czo-

jaki

cssas

/,

od czynnej

i

i

wiek przez

wódki nie

cay

w karczmie, a

by

czas

wzi w

swej

usta,

suby,

nie

postu

nie

zama,

posta na adnej hulance

e

?a powrotem do domu nietylko najspokojniejszym, najlepszych obyczajów, ale

sam gani

59 i

napomina tych, u których dostrzeg najmniejsze uchyw tym wzgldzie. Biedak poleg pod Solferiuo,

bienie

Czas

te powiedzie co w szczególnoci

kach, lubo niektóre zalety

mczyzn

s

w ogólnoci umiej

Kobiety tutejsze

ich

i

s

o góral-

udziaem.

przystojne

ni

mczyni;

zdarzaj si jednak pomidzy niemi prawdziwe i doskonale piknoci. Rysy ich twarzy zazwyczaj drobne, oczy najczciej niebieskie, czasem ezanic, pene ogniu i ycia; nad niemi wziutka brew piknym zatoczona lukiem. Jedna w drug maj zby przeliczne, równe jak pery. Cera ich twarzy zazwyczaj biae i

rumiecem, wzrost miorrka mae.

blada, lekkim tylko okraszona ny,

kibi

smuka

Ubiór sza

ni

icli

i

ksztatna, aoga

i

skada spódnica bardzo

u naszych wieniaczek,

bd

mulinu

bd

to

du-

fadzista, Z perkalu

w

ja-

kolorowej

wenianej

materyi, a czasem nawet jedwabna. Zapaska

mulinowa

sne kwiaty,

7.

biaa, haftowana kolorow

lub

bawen,

czasem czarna

je-

dwabna obszywana czerwonemi lub zielonemi wstkami. wcity nieraz z bardzo bogatej zoGorset zgrabny tem srebrem haftowanej materyi, z przodu zapinany cienka z bardzo szerokiena guziczki. Koszula biaa mi rkawami, czerwon wsteczk zwizana pod szyj ozdobion mnóstwem korali lub paciorków, od których spada na piersi krzyyk lub medalik, zwany aymakiem. Zamoniejsze, a raczej wiksze elegantki, nosz u koi

,

i

i

haftowany konierz, wyoony na ramiona. przodu gadko umuskane, dziewczta spataj

szuli wielki

Wosy

z

w jeden warkocz, bogat zwizany wstg; matki plot dwa warkocze spadajce na ramiona. Jak jedne tak drugie okrywaj gow kolorow chustk wenian lub jedwabn, któr zwizuj pod brod, a koniec spu-

Od wielkiego stroju czepi sit t, j. na sposób wietiuL iw suto haftowan chustk ich s trzewiki, niaczek z okolic Krakowa. Obuwiem szczaj na

plecy.

wi

60

óte

lub zgrabne

nowy ratucb

niana chustka w ubiorJ góralki.

Muli-

buciki na wysokich korkach.

pikna wedopenia witecznego

zarzucony na ramiona

,

ywych kolorach, Na codzie nosz,

,

lub

zazwyczaj szafirowe

spódnice, zapaski za, najczciej tego samego koloru,

supe nic

lub

spódniczki

zarzucaj na

czarne,

cho

biaej

i

plecy.

grubej koszuli

Od

ciemnej

piknie odbija

,

czerwona baweniana ciusteczka, któr osaniaj Prawie wszystkie

uosz

gow.

takie same jak

serdaki

cae

m-

Kto zna zmienno powietrza pod Tatrami, nic bardzo si temu czasie bowiem najwikszego upau kiedy zadziwi. pot kroplami wystpuje na czoo, powstaje tu nieraz wiatr tak chodny, serdak nie jest zbytecznym. Deszcz take bardzo czstym tu gociem, a czasom tak nagym czyni

nie zdejmuj a.

i

ich

przez

lato.

W

e

i

niespodzianym,

przyjcie,

mie

by

zawsze gotowym ua jego w grubsze odzienie, W zikouchów za kolana sigaj cych,

lepiej

za opatrzonym

t.j.

uywaj

o

góralki

a bogate

gadzin, uosz sukmauki

podbite

oboone

z

pousowego sukna,

barankami, a suto ozdobione potrzebami ze srebrnych galonów. i

Jak

s

ju wspomniaam kobiety tutejsze nierównie ni mczyni; prócz domowego gospo-

pracowitszo,

darstwa,

mczkie,

w którem, bior na

domow

na

siebie czsto zatrudnienia niemal uietylko przdzie, ale tka pótno potrzeb, a czsto i na przeda. Nietylko

kada

koszule,

nieraz bardzo cienkie biae, ale spódnice poszwy na pocie], ich wasnej roboty'). Pótno przei

i

s

')

Sposób postpowania ze lnem na Podhalu,

róni sie od naszych okolicach opisz go wic pokrótceZaledwie len okwitnie gówki nasienne cokolwiek poótkn, wybieraj po powizany w snopki, zwoa do atodoly lub szopy. Tegoi sani ego dnia fa faj l. j. obry-

uy wanegu w

;

i

i

waj gówki

z.a

poroocij narzdzia,

zwanego rafem.

elwnu zby wprawione pionowo w desk

;

na tych

S%

to

zbach

u znaczone na ten uytek, d«ja do fariera w Poranniebiae Farbuje on je na kolor Menwo-ejsufitowy, wybijajc Suknu delikatne. wzorki, niekiedy bardzo gustowno i

tkaj po najwikszej czci take kobiety, gdy mczyni bardzo rzadko trudni si tkactwem. Niektóre tkaj, derki w biao prócz tego bardzo trwale a nawet adne i

ciemne kraty. Prawie kada untie szy a nawet haftowa i prócz wymagajcych ju. krawieckiej umiejtnoci,

gorsetów,

sama

szyje

cay

SWÓJ ubiór,

w c/e ni wielk maju

wy-

cze

wik-

szo nad naszeuii wieniaczkami, sza nie umie igy wzie do reki. Ubiór

w

tylko,

i(!i

si wielk czystoci, szkoda nie utrzymuj tak starannie w do-

mu, szczególniej w naczyniu.

lubi niezmiernie: sznurków pociera (pa-

Stroje

par kawaek wstki.

skarby wiata oddayby za ciorków; lub

który cli

zaleca

czysto.ki

tej

z

mode,

Nietjlko

ale

i

luymoiejsfcj art. jedno

s bardzo ywe i wesoe; niezuaezce sówko, ito serdecznego pobudza je poche, miechu. Miude bywaj zalotne, KkkoiuyluCharakter obrczaje. icli na wpywa co niekorzystnie nieb góralek w ogólo jest agodny; czsto znae"' u starsze nie

i

mona mogy

e

zawUydziby tkliwe, uczucia tak delikatne niejedne, z naszyci) dani salonowych, roztkliwiai

jcvcb si

z

wy*g)saHv>waii a

nieszczciami,

na

istotue

czuoci

tuol

cierpienia

urojonemi

uliiiich

su-

chem spogldajcych okism. prucezcnj"? len

i

tym &po*Obeui wtóziflajo

n,v 'f'"*" B'*

w

"

czci cltwnMy. Gtówfci susz" mv *1 ryuhu. kn za nioc^ij w c.-.suj. bieio^j wódziu, której tu obficie tttcl tygOltU&ch wyjmuj lun ['o dostarczaj;* potoki, ki,

ale

po

i

rojtklntlaja nu traMid lila pJWStmeni* i prMLen tak nrzyrzilzuny ifajr- wtókna nierównie liclrz?rmwje na mocniejs*"- ni wtedy, gdy ilojrzcwa sze pniu, a patem gnij o w et.yacuj wódziu. z

moczyda

i

bielenia.

i

i

G2

mog si powstrzyma od przytoczenia t-n przykadów prawdziwej tkliwoci macierzyskiego Przed kilku luty wybrano na lenego modego

Nie kilku serca.

dla któregu

górala,

urzd móg by bardzo kowiadomo dosza do jego matki, paczc zaamujc rce, jakby

ten

rzy stuym. Zaledwie ta

pobiega tia plebani najwiksze nieszczcie spotkao. „Mój Boe, jaby chciaa, eby moi synowie byli tak jak soce, a tu teraz Kuba moe si zuczy napija, bdzie krzywdzi obdziera ludzi, albo znowu panom nie dogodzi!" Tak zawodzia biedna matka w trwodze o cnot syna zai

j

i

groon

na lizkim urzdzie.

Chciaa koniecznie aby

podzikowa, ae ju byo zapóno, Kuba musia by lenym przez rok; poczciwy chopak nie narazi si jednak nikomu, nie rozpi si woale. Zacna ta kobieta owdowiawszy zawczeuie. wychowaa trzech swoich synów w najwikszej poczciwoci bogobojnoci. Jak tylko i

i

dostrzega najlejszy cie, najdrobniejszy pyek

w

tern

mvjem socu, poty pakaa, lamentowaa, póki owej plamki nie zmya. To te wszyscy trzej s wzorem nieskaonej

prawoci,

kadym wzgldem, wein

przywizaniem

a

poczciwoci zacnoci pod czuje co winni matce, prawdzii

wdzicznoci odpacali

i

Przed kilku laty,

rania.

si do lepszego ycia; w synów,

jej

sta-

cnotliwa ta matka przeniosa pól

roku

potem,

najstarszy

bdc

w Krazwykem powitaniu: „Niech bdzie pochwalony pierwsze jego sowa byy „No juzem bez matki u Nigdy nie zapomn tego g-

z jej

ojciec

kilkorga

dzieci,

kowie, przyszed nas odwiedzi.

Po

!

!

bokiego

i

rzewnego uczucia

z

jakiem wyrzek

te

sowa,

dugo rozpowiada nam o matce dla której serce jego zawsze byo otwarte, dla której nie mia adnej tajemnicy, bo w kadym razie ona mu mya potem dugo,

lepiej

poradzi umiaa. „Takiej matki jak nasza, nikt mia", powiedzia w kocu z westchnieniem.

jeszcze nie

63

Tu to dobra kobieta wraz czciw zacn niewiast, i

otaczaa

on

z

bratow swoj

najtkli wszem

szanownego naszego

równic; po-

wspóczuciem

historyka

Augusta

Bielo wskiego, która przed kilka laty po stracie siedmna-

ju ostatniej córki, bawia przez par tyw Zakopanem, dla pokrzepienia nadwtlonego One pocieszay nieszczliw matk, a sowa zdrowia. stoletnij a

godni

tchnce gorcem uczuciem religijnetn, wleway kojcy balsam w serce okropnym ciosem zranione. S. p. p. Bielowska nieraz potem wspominaa z wdzicznoci te poczciwe kobiety, zasyajc im yczliwe pozdrowienie. One nawzajem, co rok pytay nas z najserdeczniejsz troskliwoci jak si ma „ta biedna, strasznie ich proste,

zamartwiona Pani?* Przed kilku aty bawia

w Zakopanem

pani

II

znana z dobroczynnoci. Chcc przyj w pomoc ubogim rodzicom obarczonym lieznm potomstwem, owiadwemie na opiek kilkanacioro dzieci, któczya, rym obowizuje si da sposób do ycia, Ody ta wie rozesza si po wsi, wiele matek z radoci chciao od-

e

da

swe

ostyg.

dzieci;

Jake

ale

tu

po parodniowym

odda

rozmyle,

zapal

dzioeko gdzie daleko za oczy

zobaczy go wicej V „Maka bym nie daa, on ju wielki, zdoa pa, ale tego próniaka Hank, to niechby wzili; toby i»o cigle jado, atu biejak przyjdzie przednówek, nie ma co da", mówia i

moe

nie

ma

i

dna góralka gaszczc jasn czynki. niej

„Ej

kohrio.

i

gówk

kilkoletnij dziew-

przecieby mi si bez bliej, eby to mona czasem

jejbym nie daa,

Zby

to

byo

mae. toby si nadomówi o jado. Niech ta lepiej ronie w domu."' I zy stany jej w oczach. Wyszedszy na przechadzk, spotykam mod, znajom mi kobiet, zajrze na

to, ale to jeszcze takie

wet nie umiao

dzieckiem na rku, paczc rzewnie. pytam, czegó paczecie? -A to id do z

Có wam

to,

yda, kupiam

u Tam bdzie

mnie przecie tak al."

wzi,

bo ta paui chce go

dla dziecka,

trzewiczki

a

dobrze waszej mapodronie to i do

ju nie opuci a jak moga powróci wy na ni zajrzycie. ..Kiedy si strasznie boj, eby si dziecko nie zaterao." Bya to biedna wyrobnica, yjca z dnia na dzie, dla któPar tygodni rej dziecko prawdziwym byo ciarem. trway narady, kilkoro dzieci ju z pewnoci miano odda w opiek pani H., ale w miar jak si przyblia

ej, pani jej

,

was bdzie

i

mio

rodzicielska braa gór nad dzie ich odjazdu, zimnym rozsdkiem doradzajcym korzysta ze sposo-

dobre chci paui H. spezy mi wiadomo, zaledwie jedno czy dwoje dzieci wyjechao ze Zakopanego.

bnoci polepszenia prawie na niczem

A

losu

i

o ile

;

przykadów maeskiego przywizania, stara w chorobie, czuej opieki nad siero-

ileto

troskliwych

tami, delikatnoci

dobnych dowodów pióro! Nie wszystkie,

w

opatrywaniu ran,

tkliwoci

serca,

i

innych tym po-

mi si pod

cinie

skoczyam prdko, gdybym chciaa wylicza których naocznym byam wiadkiem. O zaiste

mona zawoa mówi e ci ludzie

jeeli gdzie, to tu

ze

czem;

czucia nie

„A. to

maj, ale wtenczas gdy im aby si z uiem popisywa;

.

potrzeba,

p. ks.

nie

Antoniewi-

maj!

dla

Oj

parady,

e

tylko to uczucie niezrozumiane, bolenie zawsze zranione, kryje si i tai w ser-

w skaach. Ale w chwilach wanych, na jaw si okazuje wszystkim wykrzyk podziwieuia wywouje. Ktoby si spodziewa i pod t lich siermig takie serce !"') cu, jak potok górski z

ca potg

i

Uwaaam e w w

Zakopanem zwizki rodzinne

ogóle nierównie cilejsze

szych

wie ')

i

serdeczniejsze

ni

s

u na-

wieniaków/tlczynno ssiedzka w jedne, rodzin wie ca. Wyjwszy najzamoniejszych gazdów Listy z Zakonu

sir.

23.

65

mog

si obej którzy przy wielkiem gospodarstwie nie wzajemnie sobie pomagaj inni wszyscy bez najemników, bez zapaty. Ten ma konie, wic na wiosn zorze rol ona mu za to sadzi ssiadowi, ten nawzajem

k

biednej wdowie,

Ów bi

skosi

lub zwozi.

Gdy

wszystkie ssiadki

i

przyjdzie

i

okopuje grule.

pomoe mu

wybiera

i

rafa

krewne kolejno pomagaj

gralen,

sobie.

Kafanie Idu jest tu uwaane za pewien rodzaj zabawy przeciga si. zwykle póno w noc wesoe arty, miei robocie. Nie chy, czasem muzyka i piewki, towarzysz ;

si dosy nacieszy i nadziwi zgod i poszanowaniem wasnoci jakie tu powszechnie panuj. Nie sycha nigdy o tych tak pospolitych kradzieach w polu, caych nie wida nigdzie owych budek w których po

mona

uocach stróuj u nas ziemniaków, grochu lub kapusty jest sumietu wszystko bezpieczne, bo najlepsz stra poczciwego ludu wiernego moralnej zasadzie: Nie nie

ki

maj drugiemu, co tobie nie milo. Polany i zazwyczaj po kilku wacicieli; gdy przyjdzie pora sianokosu, kosz i susz wspólnie traw, i dziel si doczy

piero sianem,

si

wic je

zgodnie, bez kótni

w i

pachty.

Wszystko odbywa

zazdroci.

owiacie wielk takie wyszo maj górale nad naszymi wieniakami. Wszyscy modsi, a szczególoddaje synów swoich niej kobiety, umiej czyta; wielu byle ich dowysile szczdzi adnych nie do szkó,

W

i

,

w wielprowadzi: do duchownego stanu, bdcego u nich szkó urzdzenie jednak Teraniejszo kiem powaaniu. i czste lekcewaenie, a bezwyznaniowoci, na zasadzie jakiego

nawet otwarte szyderstwa z religii i moralnoci, poikpowi profesorosobie pozwalaj wobec modziey gboko wierzcy. „Wol wie, odstrcza od nauki lud ni eby mój syn nmia tylko czyta i pisa,

eby mia wyj

ja

mdrzy pana takiego niedowiarka, jak ci ojciec. poczciwy nowie po miastach" mówi niejeden 9

66 Podhalanie tak

czuj potrzeb

nauki,

e

nie prze-

stajc na szkoach parafialnych, z których nie wszystkie dzieci mog korzysta dla bardzo znacznej nieraz odlegoci od kocioa, z wasnej chci opacaj nauczyciel] lub nauczycielki, którzy w najtej na ten cel izbie, przez zim ucz dzieci czyta, pisa i katechizmu, a oraz przygotowuj je do pierwszej spowiedzi. Temi improwizowanemi pedagogami bywaj: prosty góral lub gó-

ralka, znani z

pobonoci

Bardzo ujmuje

gocinno

i

i

dobrych obyczajów.

do tego ludu, jego serdeczno,

uprzejmo. aden

nie przejdzie nie powitawszy przechodnia obyczajem religijnym; czyto przed deszczem schronisz si do jego domu, czyto po jakim

e

wstpisz interesie, iak ci rad, wszed pod dach jego jakby mu najwiksz wywiadczy ask. Zapytani o

wska j

drog,

kawaek

tnie

i

zaraz najdokadniej,

poprowadz ch-

dzikuj, jakby

jeszcze

nie nam, ale im si dogodno zrobia. Tak mczyni jak kobiety bardzo ciekawi, pogadank lubi niezmiernie; jestto najlepszy sposób uj-

s

cia sobie ich serca;

obcemu, 1

me

jest

najwiksz pochwa, jak

gdy powiedz,

trudno zaiste

zasuy

e

gwarny,

sobie na

t.

j.

da mog rozmowny.

t pochwa

bo odstrcza ani gburowato, ani ciemnota i gruba niewiadomo; owszem, tak w obejciu jak w mowie górale merowme wicej maj ogady od naszych wienia-

rozmowa od mego

ków,

z

tym ludem bardzo mia,

a ich rozsdek

trafny

i

sd

gdy

o

nie

rzeczach

zadziwia.

Wdziczno «^ch

górali.

jest

powszechnym przymiotem

Pamitaj

oni

dugo sówko

nieraz

tutei-

pociechy

X

wspóczucia, dobrej rady lub jaki may datek w staraj si wywdziczy przy . kadej sposobno-

torbie

ci. Otwarci, wylani,

«W

do kadego,

peni

prostoty,

atwo si pnywie-

w kim dostaeg przychyla dU

67 siebie.

Gdymy odjedali

z

Zakopanego, jake serdeaby

cznie nas zawsze egnali, jak zapraszali, namawiali,

przyjecha na przysze

lato!

Za przybyciem w nastpnym

roku, witali nas tak radonie, jakby najlepszych przy-

Wstyd mi byo doprawdy tych oznak pamici przywizania poczciwego ludu, dla którego nie uczynilimy nic zgoa, bo do tego najmniejszej nie mielimy

jació. i

sposobnoci.

e

Chyba

poczciwi górale

odgadli

i

zro-

najserdeczniejsz zumieli w sercach naszych tg mio yczliwo, jak dla nich zachowamy na zawsze, bo i

godni tego.

ju wspomniaam

Jak

wyej, od dwudziestu piciu osobn paratij. hatwo

dopiero lat Zakopane stanowi sobie

wystawi, jak

smutne byo pooenie biednego

ludu, który oddalony od

kocioa,

jpozbawiotiy

prawie

zupenie nauki sowa boego, skutkiem tego zaniedbywa obowizki religii, których cise wypenienie nie-

e

jest wiecznego szczcia rkojmi, ale i w troskach doczesnego ycia najpewniejsz przynosi pociech.

tylko

bardzo te umiej ceni szczcie bogosawiestwo, jakie na nich spywa z ubouchnego icb kocióka. „Jak zadzwoni, mówia mi jedna „kobieta, to a si serce raduje; przecie teraz jako „nas bliej Pan Bóg." Zaiste, wielkie Bóg dobrodziejGórale zakopiascy

i

stwo

wywiadczy

ludowi temu, ubogi

mieszkujc domek

i

wród

niego za-

obdarzajc go takim pasterzem,

jakim jest obecny ks. Proboszcz tameczny. Ksidz Józef Stolarczyk, objwszy przed dwudzie-

zarzd nowo urzdzonej parafii, zasta w rzeczach religii w gbokiej pogrony niewiadomoci. Byy w tym ludzie zarody dobrego, poczciwe skonnoci, ale te drzemay w duszy, bo za-

stu piciu laty

lud prawie dziki,

sady

religii,

upodni chownie

i

które jedynie

w wity

byy mu

mog

je rozbudzi,

oywi,

zamieni obowizek, ledwie powierz-

znane.

Ksidz

Proboszcz, nie

zraony

GS

smutnym stanem biednego Indu. Z ehrzeciau4<u mioci, ojcowsk dobroci, a pnj tem z rzadkim rozsdkiem taktem, zaj si rozkrzewieuiem, pomidzy moruluoci zasad, /.atrzódk swoj, bogich religii i

i

godzeniem przyrody,

szorstkich i

obyczajów

rozszerzaniem

wród

tych

surowej

dzieci

uieh owiaty, o jakiej

nawet wyobraeniu. Pobogosawi Itóg usiowania szanownego 1'asterza podany uwieczy skutek. Dzi Zakopianie w znajomoci religii, w poczciwoci, w zewntrznej ogadzie, w owia-

dotd

nie mieli

gorliwej pracy

cig

sob innych galicyjskich wouatwumem wypenianiem obowizków religii do tego zacht, wzrasta pobono Zakopian

wpyw

swój

cie,

daleko zostawili za

Z

cian. i

i

;

nie si na

bogi na cao

wol

Boga,

ich

ten

ycie wywiera,

najpikniejszy

pobonoci owoc, budowao

mi

zawsze

i

[cli

zda-

prawdziwej

prawdziwym

szacunkiem dla nich przejmowao. Pozwol sobie przy-

toczy cho jeden przykad. Pewnemu gadzie dobrze nam znajomemu, pado w krótkim czasie 30 owiec zabia si w lesie dwuletnia jaówka. Gdymy rozmawiali o tm nieszczciu z jego on, ualajc si nad ni, ta i

zoya

rce,

umiechna si

i

rzeka:

wszystko od Boga, dobr/e co którego

comy

.,Moi z

pikni, to

nas nic zabra,

zy wdzicznoci zabysy w jej 1 ja take poczuam zy na twarz wystpi rumieniec wstydu,

wszyscy zdrowi."

I

oczach w niebo wzniesionych.

pod powiek, a bo jaketo daleko do tej prostej chrzeeiaskij filozofii, nam, co si chlubimy niby wyszym na rzeczy po-

gldem! Co niedziela tumy Indu. uie mogc si pomieci w szczupym kocióku, oblegaj go dokoa. W czasie

naboestwa,

lud wyuczony przez Proboszcza,

towarzyszeniu organów. Nigdzie

w

piewa

przy

naszych stronach nie

zdarzyo mi si sysze tak miych, czystych, zgodnych gosów. Nie wiem, jak komu, ale dla mnie piew ten

09

pobony,

/.czony

prosty,

powan

t

hanno-

organów

nij, daleko silniej do duszy praemawia, ni. cwe uczone piewy i huczna muzyka, jakie syszymy po koeiotacb

piew

naszych.

ludu jest serca

teatralnego,

odgosem, chwaa boa zawsze w sobie co

ma

tamten

jedynym celem jego;

wywouje pochwa

luli

nagan

artystów,

krytyk wykonanego dziea; ku sobie wic nie uwag suchacza, znajcego ku Hogu zwraca myli si na muzyce, inny eh W naboestwie tylko rozrywa. Szanowny Pasterz nie tylko z kazalnicy wpywa zbabudzi

i

wiennie mi parafian swoich

nie

ale

,

mniej

korzystnie

dziaa na nieb w odzie u nem przestawaniu z nimi. Wymiy humor, szaszo wyksztaceniu naukowe, wesoy i

cunek, jaki sobie

szkadzaj mu bynajmniej, c

powszechnie, niu prze-

umia zjedna

i

zony m swej pieczy luJem, z

obcuje najchtniej

% pe.rn-

którym w prawdziwie pu-

tryiircialnych zostaje stosunkach.

Zna doskonale kadego

kopoty, zmartwienia, rodzinne n aj doki » dniej. Posiada zupene ich

ze swoich parafian; ich

stosunki, znane

zaufanie;

rudy

i

sowa

mu

jego

s

dla

nii-li

przyzwolenia nie skojarzy

wynikiem;

a jeeli gdzie zaszo jakie zwanienie, watiiem spory

do

ks.

si godz.

W

buz jego

si adne maestwo; za jego nasta-

kadej potrzebie spiesz,

tm

Proboszcza po rad, z

zaufaniem,

miaoci

uszanowaniem, z jakiem dzieci przystpuj do ojca. Nawet bez adnego interesu przychodz na plebanij czsto tylko na pogadank. Ks, Proboszcz odwiedza take ubogie ich chatki, a te rozmowy s dla nieb z wielka korzyci, bo tym sposobem z atwoci nabywaj rónych uytecznych wiadomoci, o c/em pr/i!roiiaó si mona przy bliszem zetkniciu si z tutejszym ludem. W jednej z naszych wycieczek w góry, nocujc w szaasie, bylimy prawdziwie zdumieni dobiciu pojciem obrotu ziemi, planet, i

i

sowem

caej gwiadzistego

nieba budowy, jakie

mia

70

Pytamy go, skd wie o z ks. Proboszczem nie-

nasz przewodnik, prosty góral.

tem wszystkiem? „O my to U odpowiedzia. raz do pónocy o tych gwiazdach radzimy" Nie S4 di obce krajowe, a nawet europejskie stosunki si o ile zrozumie je mog; znaj powody toczcych miwodzów, wojen, nazwiska monarchów, zuakomitszycb. i

nistrów

dygnitarzy szczególniej krajowych.

i

pocieszajcy

w

widok jak

zebrani

górale

w

sejmu

czasie

przed

niedziel

Miy

to

1

galicyjskiego

kocioem, czytaj

najwikszem zajciem protokóy sejmowe, ciekawi obrotu spraw krajowych i gosu posów, których znaj

z

nie tylko z nazwiska ale nieraz ze sposobu

mylenia.

przywizany szczerze do tego ldu, od niego nawzajem jest kochany. Nie wspomn o nim bez pochwa pyncych z wdzicznego serca, bo górale „Takiego ksidza jak nasz, to pochlebstwa nie znaj, Ks. Stolarczyk

nigdzie niema;

zgadnie, co

na czowieka, to zaraz

on jak spojrzy

myli

;

przed nim

zmyli

nie

mona"

i

t.

p.

W czasie wyboru posa na sejm, odbywajcego si przed kilku laty w Nowymtargu, wdziczni Zakopianie oddapochway swemu czcigodnemu Pasterzowi. Gdy przed dwoma laty Ks. Stolarczyk odbywa pielgrzymk do Ziemi witej, ') ksidz zastpujcy go przez

wali publiczne

ten czas. ledwie nie

wion

cod2ie odprawia

msz w.

intencyj swego

przez parafijan na

Dzieci przy wieczornym pacierzu

zamó-

proboszcza.

odmawiay zawsze mo-

dlitw o szczliwy jego powrót.

')

W

podróy

larczyk

tej

by w

blisko cztery

Aleksandryi

,

miesica trwajcej, Kairze

i

ks. Sto-

na szczycie najwy-

piramidy Cheops a przepynwszy kana suezki, zwienajdokadniej wszystkie miejsca uwicone tradycyj Belleem, Nabiblijna; w Palestynie, jako to: Jerozolimg, a w pozaret, gór Tabor, Liban, Karmel, Damaszek i w, i.,

szej

;

dzi!

wrocie Konstantynopol

i

Rzym.

Tym obrazem kocz

moe

usprawiedliwi iste

;

powinna mig jednak

ch obzniomienia z ludem

godnym zazwiedzajc Tatry, w cizwaszcza nim stycznoci.

bliszej uwagi,

gej bdziemy

opis Podhalan, nad ktรณrym

si rozszerzyam

za nadto

z

e

Pobyt

Gdzie

A

mio

w

Zakopanem.

taro cztawiek

dobrze, jak

mówi,

z

i

rad si przysiadzie,

dobremi

wazdzie.

jest

W.

P.

Kademu

kto wybiera si na zwiedzenie Tatro w, zamieszka, cbocia par tygodai w Zakopanem pogoda, odbywa i std dopiero o ile sprzyja bdzie wycieczki. Na calem Podhalu nie 2 najdzie pikniejszego,

ycz

zdrowszego, dogodniejszego miejsca nu mieszkanie: czy to

przybywajcych na entyc, czy dla zdrowych szukajcych jedynie rozrywki i wieego powietrza, a chccych zarazem pozna Tatry. Przemawia za Zakopanem, blisko miejsc godnych zwiedzenia, jakoto: Kondratowej, Czerwonego Wierchu, Kalatówki, stawów GDo sienicowych, doliny Kocieliskiej, Mao-ki t. d. dla chorych

i

wielu z tych miejsc

byoby

jeszcze bliej z Kuinic, ale

mieszkanie tam jest bardzo smutne, gównie

e

z

tego po-

gbiej w góracb pooone, daleko czciej bywaj nawiedzane deszczem, ni wie Zakopane. Wreszcie nieustanny stukot motów, warczenie kó, huk wody, brzk elaza, sowem cay ten haas fabryczny, wodu,

jako

wcale nie jest przyjemny.

Chccym odbywa kuracyj entyczn, radz przywczenie, i, j. jeeli wiosna ciepa, w poowie

jeda

73 a najpóniej

Czerwca,

w kocu

pocztku Lipca; w tym bowiem najwicej

najlepsza; dobrzeby

i

tego miesica lub aa czasie

entycy bywa

te byo uprzedzi y-

zjedaj si jak najwczeniej, bo mieszkaentyca tasze. Póniej, gdy si zjedzie wicej zdarza si e osób i entycy na szaasach zabraknie juhasy dolewaj pokryj omu wody. Zreszt, okoto poowy Sierpnia, ju zazwyczaj spdzaj owce do domu; chcc zatem odby paromiesiczn kuracyj, trzeba dów, którzy nia

i

,

j

rozpocz

zawczasu.

Nie tylko dla uywajcych entycy, ale dla wszystsi na duszy pobyt w Zakopanem, wybierajcych kich gór, najstosowniejsz por jest zwiedzania zamiarem z druga polowa Czerwca, do polowy Lipca, gdy wtedy

wanie rolinno i

polany

w penym

jest tutaj

rozkwicie,

ki

w uajstrojniejsze przybrane szaty, oywione bydem; po dolinach wród dzikich gór brzmi

ludmi i wesoe piewki hukanie juhasów, ycie pasterskie rozwija si na onie Tatrów z caym wdzikiem i poezyj sielanki, wreszcie dzie wanie najduszy, sprzyja dali

szym wycieczkom. w ogólJak ju wspomniaam, chaty Zakopian wic atwo bardzo zbudowane, piknie noci obszerne, ostatnich kilku latach, zwaszcza w mieszkanie, o stano tutaj bardzo wiele porzdnych domów. Nic znajdziemy tu wprawdzie tych wygód jakie mie mona

s

e

podróujc w Alpach,

ale

w

wesoej,

izbie schludno),

najpikniejszym na góry widokiem, wród poczciwego luda, któryby wszystko z pod serca wydoby byle tylko nam dogodzi, atwo zapomnie o zagranicz-

czsto

z

nych wygódkach. Izba, obok której jest czasem komora za spiarni, wraz z posug, któr naj-

mogca

suy

czciej podejmuje ochotnie sama gadzina lub kosztuje miesicznie 8 si§

z

dwóch

izb,

— 10

zr.

jej dzieci,

skadajce

Mieszkanie

paci si natuiamie droej. 10

74 Kto u;e cbre przesta na postaniu ze somy owpowiuien przywie z sob pociel, gdy jak

sianej, ten

si atwo domyli, nic dostanie tu gocinnych Józek. Trzeba take zaopatrzy si w cieplejsze ubranie, bo bywaj tutaj dni sotne i zimne jak u nas w pónej jesieni.

Co d zmuszeni

j

ywnoci,

y

nie trzeba

si

lka

e bdziemy

po góralsku owsianemi plackami,

inne artykuy nie tak tu trudno.

Ju to

bo

i

o

kaw, przywie

leguminy,

herbat i tym podobne zapasy, trzeba domu, bo jakkolwiek tego wszystkiego dostanie w Nowy mtargu, a nawet w Zakopanem u yda w sklepie, cukier,

z

jednake po znacznie wyszych cenach. Szczególniej dobry zapas herbaty jest tutaj niezbdnym, gdy, ten rozgrzewajcy napój, do którego przywyklimy w miecie, bardzo si przyda tak na wycieczkach, jak i w czasie

chodnych zazwyczaj wieczorów. Misa dostanie dwa

lub trzy razy na tydzie

cych si rzezi,.

w

karczmie a

Czasem take gora

z

ydów

trudni-

Poronina przy-

baranin lub cielcin. O drób dosy trudno, bo wykupuj go ydzi zjedajcy si coraz liczniej na entyc. Bulki biae smaczne piecze prawie codziennie ydówka ze sklepu. Chleb nie bywa dobry daleko lepiej kupowa go w Nowymtargu. Cocie bawicy w Zakopanem utrzymuj zwykle posaca, który trzy lub cztery razy w tydzie idzie do nosi

i

i

Minnhi (Ni.wf gotargu) po sprawunkach. Kupuje on chleb, bul!;

i,

miso, woszczyzn, drode, wino

i

t.

p.

Kady

paci mu za drog 10 cent. mniej wicej, a biedny góral byle zebra §0 cent., biegnie ochoczo trzy mile i tegosamego dnia powraca, roznoszc sprawunki po domach. Taka poczta jest bardzo dogodna, a Kuba, który od kilku lat peni wesoo urzd poczcinrza, nigdy

ju

nie zawió-.U

zaufania

i

nie p renie wierzy

si w niczem.

O maso w samem Zakopanem dosy

trudno, bo robi; ale poznawszy si z gadzinami, mona dosta wybornego masa ze wsi pobliskich, jak to daleko taniej ni w Kraz Cichego lub Dzianisza kowie. Mleko tu wyborne, tak kwane jak sodkie o to ostatnie jednak nie tak atwo, gdy jak mówiam poprzednio, bardzo mao byda trzymaj przy domach, Do bliszych szaasów ale wysyaj na pasz w góry. tu nie wiele go

i

;

posyaj konno po mleko z obokami duak trudno utrzyma mleko sodkie;

1

).

to

Na gorco jete najczciej

zsiade które ma t szczególn wasno, nawet w cieple nie podbiega serwatk. Mleka sodkiego nigdy nie zbieraj, nie znaj nawet mietanki, si nie umiej jej zbiera; albo bdzie tak gsta, zara2 z warzy, albo te nie wiele si róni od meka.

przywo ju

e

e

o bardzo dor mietank wystara si mona, chocia przy tak wybornem mleku atwo si bez niej sobie kupujc mleko prosto od obej lub zbiera krowy. Aromatyczna i obfita pasza, jak bydo znajduje w górach na wyrbiskach, nadaje mleku ów smak wygsto, jakiej nie ma nigdy mleko od borny, zapach

Ale

i

j

,

i

i

choby

naszych krów,

najlepiej karmionych.

Dodajmy teraz mnóstwo grzybów, poziomek, mapstrgów, z któremi si prosz kobiety, lin, czsto kto nie jest dziewczta i dzieci, a przyzna musimy, nie dozna przywykym, do wykwintów wymagajcym i

e

i

godu w Zakopanem,

mczyzn

nie umiejcych prowadzi gospodarsi na kuchni, duszy pobyt tuznajcych stwa i nie bo góralki prócz bryi niedogodnym, by taj dosy Od paru lat atoli, umiej. nie ugotowa nic ziemniaków

Dla

i

')

paskie naczynia drewniane majce dwa dna podobne do ty cli, w jakie fi olej na sprzeda, do nas przynosz. ¥o parze takich obonek zawieszaj? na koniu. Sa. to

,

7f,

bywa tu prze?, kto restauracyja, o której wprawdzie nic powiedzie nie umiem, sdz jedaak znany z przysowia najlepszy kucharz gód, lub przynajmniej po-

e

mocnik jego, dobry apetyt, potraw. Jeeli gdzie,

to tutaj

jestatycznej, tak cudnie

przyprawi smacznie

wobec

piknej,

tej

kad

przyrody tak ma-

która poi

dusz

nie-

wymown

rozkosz, w poród ludu który tak lich ywi si straw, powinnyby zamilkn owe wymagania, owa

e

wybredno tak niezgadzjca si z rozsdkiem, nie powiem, poniajca czowieka, istot duchow, która powinna mie na pierwszym wzgldzie, zaspokojenie potrzeb szlachetniejszej

niem

drugiej,

poowy

bdcej

swojej, nie

za

dogadzanie zachce-

jedynie mieszkaniem,

boskiego tchnienia. Prawda,

sug

owego

e o godzie trudno podziwia

nawet takie cuda, jakie tutaj nas otaczaj, a powietrze i woda górska wielki budz apetyt; ale czy koniecznie z potrzeby

obej

robi zbytek? Kto uwaa,

bez przysmaczków,

ich widoki nie potrafi

wyjeda kawaku

z

miasta

chleba

z

i

go

e

bez

zaj

e

nie potrafi

si

przyprawy góry i nasyci, niech nie

tej i

niech zostawi Tatry tym, którzy o

owczym serem

entycy, gotowi caodzienne

i

szklance mleka lub

odbywa

wycieczki, wracajc odwieeni na duchu, przejci uczuciem uwielbienia i wdzicznoci dla Stwórcy wszechwiata, z wikszym zapaem do cnoty, z gortsz dla blinich mioci. z nich

Mówic o mieszkaniu gospodarstwie przez w Zakopanem, nie mog pomin zarzutu i

pobytu

spotyka nieraz tutejszych górali,

czas jaki

akomstwa i chciwoci. Ta wada powinnaby si pokaza wanie w takich stosunkach, jakie miewalimy z góralami bawic po par miesicy w Zakopanem. Tymczasem mog sumiennie powiedzie, e bardzo rzadko zdarzyo nam si napotka brzydkich akomców, tak e monaby ich pot. j.

,

liczy do wyjtków, a przeciwnie zadziwiaa nas nieraz

77

bezinteresowno tycli poezciwycli ludzi. Nie przecz e zwaszcza pomidzy bogatszemi s chciwi bez miary, skpcy spekulanci, troch przeciec uczciwsi suuiieuwród cywilizowanego wiata; ale eby ta uiejsi ni jak twierdz nietak wada miaa by ogóln i

i

rac

i

którzy, tego nigdy nie przyznam. Do obudzenia chciwoci w góralach, przyczyniaj

si po czci gocie coraz liczniej nawiedzajcy Zakopane; jedni przez le zrozumian hojno, dziwi si gono tanioci, inni znowu przez zbyteczn oszczdno wyrachowanie, chc wszystkiego dosta za pó darmo. i

W

e

Zakopianie na uwadze, powikszej czci biedni; te par letnich miesicy w których gocie przyjedaj, to prawdziwe dla nich niwo, mona im wic darowa jeieli czasem chc skorzysta choby troch zanadto, eby si poratowa w biedzie; lubo i w tym

kadym

pomimo

razie

[pozornie

wzgldzie dziwi nie.

W

miejmy

to

s

dobrego bytu,

mi

nieraz ich

ostatnich latach

rozsdek

i

wyrozumie-

byway w Zakopanem róne

znakomite osoby, które naturalnie z wasnej chci, paciy wszystko w dwójnasób. Górale rozumieli to dobrze nie kady moe tak paci jak ksi lub biskup bogosawic ;ich hojno, nie podnosili bynajmniej ceny mieszka lub nabiau. Na dowód bezinteresowno-

e i

ci a zarazem niech

mi

rzadkiej

wolno

poczciwoci

bdzie przytoczy

prawoci

i

tutaj

górali,

jedno tylko

zdarzenie.

Za pierwsz nasz bytnoci w Tatrach, bdc w Kocielisku, zaraz na wstpie do tej doliny, spotkalimy chopaka, który podj si zaprowadzi nas do By to jeden z juchasów majcych szaasy Pisanej.

w

dolinie.

Deszcz zrazu drobny, tak

e

nie

zwaalimy

od Pisanej, zamie-

nawet na niego, gdymy ni si w ulew. Nasz przewodnik rozczy si z nami i poszed na swoje polan po entyc i serki, które powracali

73

mia nam przynie

do karczmy. My za nie majc si brnlimy po kostki w wodzie bocie przemokli do nitki, ale pomimo to dobrej myli, szczliwi, e nam si przynajmniej udao doj bez deszgdzie schroni,

i

róda Dunajca i powzi jakie takie wyobraenie o czarowuej Kocieliskiej dolinie, Skoro stanlimy w karczmie, deszcz nacieh nasz furman nagli, aby si nie ociga, ale co prdzej rusza » drog. al nam byo entycy, a wicej jeszcze chopaka, który nic nie dosta za swoje przewodnictwo; ale nie byo rady, naleao korzysta z szczczu do

i

liwej chwili.

Zostawilimy wprawdzie dla Jdrka kilkanacie groszy u karczmarza, prostego górala ale ten czowiek tak nam si jako nie podoba, i bylimy prawic pewni, ze albo nic nie da chopcu, albo si przynajmniej z nim podzieli. Wybierajc si w Tatry we dwa lata potem, wspominalimy czsto Jdrka, ale nie mielimy nawet nadziei dopytania si o niego, gdy nie ;

wiedzielimy, ani jak si nazywa, ani z którego by szaasu. Tymczasem traf szczliwy wszystko uatwi. w Kocielisku, wstpilimy na mleko do je-

Bdc

duego

z

mawiamy

szaasów; wtem, fgdy zajadajc smaczno, rozz

Bac, zblia si do nas mody jubas z kilku nas zna. I my poznalimy z niemaem zadziwieniem do;

sów jego pokazao si, w nim naszego Jdrka, wiedzielimy si,

na szelg. dowierzania

sumienno

e

e

i

karczmarz

nie

skrzywdzi

go ani

Zawstydziam si prawdziwie naszego i

nie

nie-

wiedziaam, co wicej podziwia, czy

karczmarza, czy

te rzadk poczciwo

ju-

hasa, któremu

nadarzaa si wyborna sposobno wyudzenia od nas kilku groszy, a jednak nie korzysta z niej prawd nad zysk przeoy, Jaketo trudno o i

podobn sumienno zaley jedynie na

u nas,

zrcznm

gdzie

czsto cywilizacyja

wyzyskiwaniu drugich.

wie

Daruj mi czytelnicy to wyboczenie, czuam si w obowizku oczyszczenia

ujm

rzutu, który czyni

ale prawdzigórali z za-

ich charakterowi, a

cho moe

suszny co do jednostek, bynajmniej do ogóu zastosowa sig nie da. Tak wic wypowiedziawszy co nri leao na sercu, powracam do przerwanego przedmiotu, t. j. do pobytu w Zakopanem. Nie zapominajc nigdy o slotach które po par dni

mog

zatrzymywa

dobrych

cudom. Co do

w

mieszkaniu,

radz

wzi kilka

rczn robot jako rodek przeciwko pogody, nie mona sig spuszcza na prze-

ksiek

i

znaj si na tem, wyjwszy przebywajc w górach po par

powiednie górali, bo oni nie

byych

strzelców, którzy

tygodni, iepij

s

wrócemi

obziiajomieni z oznakami

pogod.

deszcz lub

Alei ich dowiadczenie czsto zawodzi, zinieuuiejszego jak pogoda

w

gdy

nic

górach. Wszystkie oznaki

deszczu, a wicej jeszcze pogody, niezawodne

w

równi-

dadz si tutaj zastosowa. Nie widzc, trudno nawet mie wyobraenie jak nagle, jak niespodzianie chmury si zbieraj, wród najpikniejszej pogody, deszcz zrobi, jak mówi Zakopianie. Gówn tego przyczyn jest wielka zmienno wiatru blisko olbrzymich nach, nie

i

i

turni, o które

rozdzieraj si chmury

i

zmieniaj

nie-

spodzianie swój kierunek.

Niema wic

sz

rady,

kady wybierajcy si na du-

zwaszcza wycieczk,

musi

by

przygotowanym na

zmokuienie, które jednak, jakkolwiek nie bardzo mie, nie szkodzi zdrowiu

w

cudowaem

tutejszóm prawdziwie

powietrzu.

Co do

w tem

gn

kolei

jak

najlepiej

odbywa

wycieczki, oraz

wszystkiem, co Tatrów dotycz, najlepiej zasig-

rady

ks.

Proboszcza, który zna

zapewne

nikt

chach, od

omnicy,

drugi;

by

niemal

i

kocha góry, jak

na wszystkich wier-

szczytu Gierlachowskiego

i

Lodowego

80

a

do nie dostpnego Giewontu,

udziela potrzebnych

kademu

i

w Zakopanem

Tak wic rozgociwszy si z czytelnikami

najchtniej

objanie.

memi, ruszajmy

w

wraz

góry, do których rwie

niepohamowanym zapaem; ruszajmy miao, trudy wynagrodz nam hojnie doznane wraenia, które na zawsze w duszy pozostan ).

si dusza

z

bo wszystkie

1

Kady

zapewne zapragnie najprzód pozna Mornajwicej zwiedzane w caych Tatrach, kilka razy opisywane i zaiste godne dawanych mu pochwa. Wycieczka do Morskiego Oka jako te wyej jeszcze pooonych Piciu Stawów z wodospadem Sikaskie Oko, miejsce

wej

Wody

jest rzeczywicie

jeeli sprzyja pogoda,

dwa

dni,

gdy

odby si

jedn

z

najprzyjemniejszych,

to nie jeden, ale przynajmniej

podró ze Zakopanego dniem jednym Poniewa dwa razy byam przy Mor-

ta

nie da.

akiem Oku,

i

wiem

z

dowiadczeuia, jak najwygodniej

i

odby mona t wypraw opis wic mój posuy zarazem za wskazówk kademu, kto si wynajprzyjemniej

;

biera na zwiedzenie tych czarownych okolic.

')

Kademu, wybierajcemu

w wygodne

i

sie

mocne obuwie

w góry, ,

gdy

radze,

zaopatrzy

obcise

i

sie

cienkie nie

wystarczy ani na jedno, wycieczk. Wymoczki w góry najprzyjemniej wprawdzie odbywa w dobranm towarzystwie gdyby jednak nie byo do tego sposobnoci, mona- miano puci sie. w drog, choby ;

we dwie osoby wraz z przewodnikiem, bo rozboje w górach yj jeszcze chyba w pamici podaniach ludu teraz za, choby w najdzikszych stronach, mona by zutylko

i

penie bezpiecznym.

;

Morskie Oko

Pi

i

Stawów.

Czasem si do nas zbitka panisko; Czasem i kilku to z nimi chodzim I do Morskiego Oka ich wodzim

—

A

gdy ich wiedziem za kozi^ droga. na górach Bóg chmury zioiy, Tam to wydziwia ju aie, nie mog. Jaki góralom Pan Bóg wiat stworzy.

Kdy

W. P.

Korzystajc z ustalonej na dni kilka pogody, poodby niezwocznie od dawna wycieczk do Morskiego Oka i Piciu Stawów. tym celu (d. 24 Lipca I85G r.) wyruszylimy po poudniu z Zakopanego do wioski Bukowiny, lecej ju na sa-

uoon

stanowilimy

W

mym

wstpie do Tatrów od strony Spia aby tam przei nazajutrz raniuteko w dalsz puci si :

nocowa

drog. Dwumilowa droga bardzo przyjemna

i

z Zakopanego do Bukowiny, pikna. Przecudne jeszcze kos

ki

janiay w caym przepychu rónobarwnych kwiatów; na polach zieleni si owies, len i ziemniaki, nietknite,

miejscami bujny groch koralowym osypauy kwiatem,

si wysoko po

tykach.

kiem, kamienistem

oysku

mnóstwo bystrych potoków

wi

w

szero-

toczy spienione swe

wody,

Prócz Dunajca, który

i

strumieni

oywia li

t

oko-

82

ic, w

ley Poronin, wie porzdnie zabudowana,

której

jak wszystkie na Podhalu.

wpadnie

w oko pikny

niechybnie

Biae okrge

Kademu

z

przejedajcych

tutejszy

cmentarz.

w

czasie we-

kamienie, których mnóstwo

zbrania stacza

z

gór Dunajec,

stanowi ogrodzenie

;

uoone

na rodku

równo jak mur,

stoi wielki

krzy

z wi-

zerunkiem Zbawiciela; mnóstwo drzew, krzaków kwiatów posadzonych na grobach, w rozkoszny ogród zamiei

niaj

to

pospne mierci

Od kocioa w

siedlisko.

si na wschód, wpadajcego pod Poroniprowadzc brzegiem Poroca, sliczna okolica Podhala, to nem do Biaego Dunajca, wzgórzów jadc do Bukowiny! Wród któr przebywamy zielonoci wiosny, przystrojonych umajonych Poroninie, droga zwraca

wie

le

wierkowerai laskami,

malowniczo rozsypane wsie

s

kunice elaza, Zaskkie, Giczaróm, BuLeniczówka karczma bukowiska, stoi na kowina. wyniosem bardzo (2975 st). Z tej to zapewne wzgórzu gdy w Zakopanem owies pochodzi, rónicy pooenia cokolwiek podnosi si nad wysypuje, tu dopiero ju sty bardzo pikny widok na dolin Biaki od ziemi. Std wschodni pónocy, a od poudnia na Tatry, gdy soce piknie zachodzi lub wschodzi. Zaledwie rozgocilimy si w przeznaczonej dla nas staneyjce, zaczli si schodzi górale strczcy nam si za przewodników w jutrzejszej wyprawie. Zamówilimy jednego z nich, który z powierzchownoci bardzo nam si podoba, ale jak si póniej pokazao, w niczem nie by podobnym do poczciwych zakopiaskich górali'). Lud w Bukowinie i ssiedniej wsi Biace, leMur, gdzie

i

e

'j

Ostrzegam

e

nie

siego górala który

mona

aie

spnszczae na pierwszego lep-

si podejmuje przewodnictwa.

Kndj

wprawdzie doprowadzi na miejsce, ale jak$ droga,, o to nie pytaj, bo dla goraa kada dobra. Prócz tego zwie-

83

cej

w

na samej granicy spizkiej,

uczciwy

choowie

ogóle

nic jest tak

trzewy jak w Poroninie, Zakopanem, Cho-

i i

innych wsiach podhalskieh; do zodziejstwa

szczególniej

Soce

wielk ma

skonno

1

).

dosy byo wysoko, niepodobna

jeszcze

wczenie zabiera si do spoczynku, a potem widok wabi nas za wrota karczemne! Cay acuch Tatrów roztacza si przed nami, na oko bardzo mao oddalony. Z Zakopanego widzimy tylko nitego pasma; tu wystpuj owe olbrzymy spizsz kie, nad które wznosz si dumne czoa omnicy, Lo-

byo

tak

jaki

to

cz

dowego szczytu, Gierlacha, Ganku i innych turni najwyszych w caym Tatrów acuchu. Pomimo e najczystszy bkit sklepi si nad nami, grube mgy leay z nadchodzcym zmrokiem na najwyszych szczytach, coraz niej spuszczay szar zason swoje. Siedzc przed karczm, ledzilimy zachwyconem i

okiem przecudnej gry promieni soca, które zniajc si kn zachodowi, wietn purpur oblewao Tatry, jakby odblaskiem tysica pochodni, gorejcych po nawach, kopuach, wieach, krugankach tj wspanialej, godoej

przecie dowiedzie si nazwisk, potoków i j eziór tymczasem niektórzy tylko górala znaj dobrze Tatry, inni na domys powiedz co im przyjdzie do powy. Radz zatem

dzajc góry,

ra fi z i by a my

otaczajcych nas

turni, dolin

kademu, aby wybierajc

;

,

lic

na

jak

wycieczko,

wzi

Zakopanego przewodnika sumiennego, przezornego i M alg, poczciwego. Jako takich poleci mog: Jdrzeja ze

dawniejsi strzelMacieja Sieczk Szymka Tatara. Ci jako jeszcze wielu jest nich prócz ale najlepiej, Tatry cy, znaj i

innych, którym ')

mona

zupeuie

zaufao.

Od kilku lat górale w Bukowinie, gdzie pijastwo byo powszechnm, wyrzekli si E wódki i wkrótce skutkiem wstrzemiliwoci, zakwit pomidzy nimi lepszy byt któtdy w par ry spostrzegalimy z pociech, przejedajc lat

póniej.

Bi

A wród

wielkoci Stwórcy wityni.

tej

zotoróanj

powodzi blasku, jakim janiay nagie opoki i rumieniy si niegu smugi, jake tajemniczo czerniy si gbokie przepaci, w których paszcz nie dojdzie

nigdy

soca

promyczek! To jakby zaklte siedliska owych istot z wyszego wiata, które wedug poda luda zamieszkuj te góry, z

i

z

zapadajcym zmrokiem wysuwaj si zwolna

tajemniczych kryjówek swoich

w

postaci leciuchoycb,

oboczków, czekajc, rycho zgasn ostatnie zbawiendnia blaski, i ciemna noc zgubnym albo nym ich wpywom otworzy pole dziaania. Zwolna jedna po drugiej gasy pochodnie, zmrok coraz szerzej rozmglistych

t

pociera pauowauie swoje ju tylko dra mdlejcy wiata promyczek; wnet ;

gdzieniegdzie i

ten zagas,

ciemno zalega ca wityni, niby ostatnia lampa w przysionku, powany tylko Giewont przywieca jeszcze i

czoem, zorz zachodu obiauem. Coraz sabiej, coraz skona. niepewniej migota ten ostatni promyczek i Zazdrosne mgy, czekajce wida niecierpliwie na to uroczyste poegnanie króla wiatoci, otuliy teraz góry

ciemn opoo swoj,

niby troskliwa piastunka,

koyszca

ulubione dzieci do snu nocnego.

Zaledwie si zmierzcho, udalimy si na spoczy-

zaspa i wsta jak najraniej, gdy chcielimy wyjecha przed witem. Niebo wypogodzone i miy chód wieczora, nie pozwalay nawet przypuszcza najmniejszej wtpliwoci o jutrzejszej pogodzie. Spokojni wic zupenie, szczliwi nadziej jutra, zasnlimy smaczno ca wieem wonnem sianie, przy blasku ksiyca, który srebrzyst twarz zaglda w okno naszej stancyjki, jakby czuwa nad snem naszym i czeka tylko chwili obudzenia nas w por. I nie zawiód nas poczciwiec okoo trzeciej po pónocy, uderzeni w naszej stancyjce jasuoci, któr wzilimy za wiato dzienne, zerwalimy si z pocieli, a chocia poznalimy wkrótce, nek, aby nie

i

;

es

e

to

ksiyc

takiego wyplata!

nam

figlu,

nie gniewa-

limy si wcale, ale zbudziwszy furmanów, wybieralimy si spiesznie. Cudny to by ranek! Ksiyc ju poblad brzask dzienny jeszcze nie i nachyli si do zachodu, rozpdzi nocnych ciemnoci; tajemnicza szata zmroku okolic, Tatry jakby wspósenne, rozmaodziewaa rzone, jako niepewnie rysoway si na widnokrgu, a mgy szare niby duchy widma kryy nad niemi, to rozpywajc si w powietrzu, to uciekajc w doliny wwozy, skd je zaowu zmrok wieczorny wywabi. Z Bukowiny do Morskiego Oka rachuj trzy mile.

ca

i

i

Droga wprawdzie niewygodna, jak zwykle lena; tu owdzie

ksem

w uiejeduem

wyboje, bagna,

kry zjazd, a od Roztoki bardzo kamienista; lepiej

i

pieszo.

przesadzonego

wnosi

trzeba

opisu;

wózeczki góralskie

mona

')

z

si trudów

1

}.

ta

niejednego

bowiem zna leciuchne

koniki tamtejsze, zwinne

i

kich dróg dziwnie wprawne; zreszt, dnej jazdy, droga ta jest tak pikn, kich zapomina

std wic

2 tem wszystkiem jednak droga

nie jest tak okropna, jakby

i

miejscu przy-

t

do ta-

pomimo niewygo-

i

nieledwie wszel-

Z pocztku szczególniej

Skutkiem nadzwyczaj obfitych niegów w zimie 1871 roku, jakich najstarsi niepamigtaj górale, a nastpnie nadzwyczajnego take wzbierania potoków tak na wiosn jak w lewiao przycie, droga do Morskiego Oka staa si teraz o w lesie, krzejsza, do przebycia, porobiy si nowe wyboje a od Roztoki, która

zmie

i

ta

oysko,

nie tylko przejecha,

nawet przej trudno, bo ogromne bryy skat, zawaliy drog. Pomimo to wiele osób bawicych przeszego lata w Zakopanem, odbywao te podró, bo tu niema wyboru; Waksmundzka, czy czy pójdziemy przez Zawrat, czy przez przynajmniej niepowrocie w Bukowiny, z przyjedziemy ominiemy usjpizykrzojszej czci drogi, t. j. od Roztoki zarczy do Morskiego Oka, bo innej niema. Mog jednak nikogo ze zwiedzajcych, Morskie Oko, nie spotka a-

ale

e

den przypadek

i

podjtych trudów,

wszyucy

powrócili

zdrowo,

nieaujc

ss

wyranie

jestto

nie sadzone.

na

ogród;

angielski

mode

trawniku rosn klombami

Kto nie widzia wierków

wej ich ojczynie,

najpikniejszym

wierki, jakby umyltutaj,

w piawdzi-

zna je tylko z tych, które napoty-

i

kamy pojedynczo w ogrodach

i

lasach naszych,

niae, zbiedzone, ledwie ku wierzchokowi

smutnie zwieszonych

gazi

sczer-

majce

kilka

ma wyobraenia Nasze wierki susznie kto ten

,

nie

o tem piknem drzewie. nazwa aob lata, tutejsze s jego prawdziw ozdob. Zielono ich ciemniejsza wprawdzie od tej, w jak

wiosna

To te

s

stroi liciaste

lasy tutejsze,

drzewa,

ale jak

wiea

wcale tak smutne, jak

Iglastemi drzewami zarose. Szczególniej

s

pie

przeliczne;

i

pikna!

wycznie wierkowe, nie bywaj zwykle nasze bory,

prawie

ich

wysmuky;

mode

prosty,

wierki

od Wierz-

choka do dou okrywaj coraz szerzej rozpocierajce si gazie. Na tle poyskujcych ska, ciemnozielone wierki

tern

pikniej odbijaj.

Moe w

pól

po wyjedzie, powitalimy

godziny

wschodzce soce.

Na

niebie

nie

byo

ani

jednej

chmnrki; nie towarzyszyy królowi wiata owe oboez* ki, które on jasnoci oblicza swego opromienia, i które

pync

w

zwolna

przezroczu

bkitu

rydwan jego ciucieaiy drogi jego; prócz zorzy, rumienicej zlekka wschodni atrons, nieba, nic nie zapowiadao zbliajcego si wschodu soca. W.tem niespodzianie na kracu widnokrgu ukaza si zoty brzeek wkrótce ognista tarcza wzbia si nad poziom, pync zwolna po czystym lazurze, oblaa uroczym blaskiem Tatry, które caym acuchem roztoczyy si przed nami, od skalistego Murania i Lodowego szczytu, wznoszcego si majestatycznie tu przed nami, do Giewontu gór orawskich. Ani jedna chmurka nie zasaniaa smugami niegu okrytych turni; czasem

gn

si zdaj.

Bukiety

ró

,

nie

i

i

i

tylko leoiuchna

mga,

niby tkanka pajcza, czepiaa

si

i ta rozpywaa si wkrótce w ciesoca. py Zachwycajc si cigle tym niezrównanie wspaniaym widokiem, jechalimy gstym wierkowym lasem,

nagich szczytów, ale eh promieniach

który rozsuwa si miejscami

asem lina,

liczna polanka

i

z sza-

pasc si trzódk owiec, lub przepacista dow gbi której hucza bystry potok, rozweselaa i

jednostajno boni. Tak jadc udniowi,

wci

z

polany Klinkówk

minlimy

pónocy ku poGodówk, a i

zjechalimy nareszcie cigle spuszczajc si na dó w urocz dolin Biaki. Tu dopiero wstpilimy do wn,

Po obu stronach tej obszernej doliny, pitrz si skaliste olbrzymy; boki ich okrywaj bujne lasy, rosnco w amfiteatr na spadzistych cianach, jakby najstaranniej przystrzygane szpalery; wyej rozciela si plczcy kos o drzew ), dalej ju tylko mchy szarzej, a nareszcie nagie, skaliste iglke z patami niegu w szczelinach, który owiecony blaskiem soca, olniewa oczy wietn biaoci, pn si pod oboki tak dumnie i gronie, e sowa podziwu konaj na ustach, a dusza przejta do gbi uwielbieniem dla Stwórcy, wzbija si wyu stóp ej jeszcze, przenika to lazurowe sklepienie tronu Przedwiecznego skada w pokorze uczucia wdziszczcia jakie j przepeniaj. W ejto docznoci linie szumi bystra Biaka wypywajca z Morskiego Oka. której szmaragdowe, przejrzyste wody, w bystrym pdzie cudnie odbijaj wród biaych, czerwonym pachntrza Tatrów,

1

i

i

.Testto

nym a. p.

czogajca m.

sosna (piwtS mughus),

sig

strofom; ronie

1)

.Nie jestto

o wiem

w wysokoci

drzewo, ale krzak,

waciwa

4000 do którego

gór-

51 JOD st,

gazie

okryte igami bardzo podobntmi do sosnowych, rozpocieraj si. szeroko po ziemi, a plczc si z sob, nieprze-

byta prawie stanowi

przypadkiem

w

zapor

takie zarola-

dla

w serowca zabkanego

cym porostem okrytych jcych.

kamieni 1),

brzegi jej

zalega-

Na zachodnim brzegu Biaki, w polowie drogi miBukowin a Morskiem Okitm, ley polana zwana ys,, która piknoci swoj w prawdziwe wprawia dzy

zachwj cenie. Najpikniejsza

ka

rozcielajca si kwiecistym kobiercem, szaas stojcy na pochyoci wzgórza, stada pascego si byda, pasterze i pasterki ugania-

jcy

za niem i zwoujcy rozpierzche owieczki dwicznym gosem, który dalekie powtarzaj echa, to wszystko ujte w ramy splecione z olbrzymich opok, z cie-

mnemi

dou

u

lasami

opromienione

i

socem

krysztaowej

poranuem,

wstgi

tworzy

e

potoku,

obraz

tak

wdziczny i czarujcy, nic nie zdoa zatrze go w pamici. Z tym piknym widokiem tchncym yciem i wie-

oci

wiosenna

smutn stanowi sprzeczno sterczce

pnie lasu, który niegdy wej,

t.

j.

okrywa pochyoci gór po lewschodniej stronie Biaki, a przed kilkudzie-

sit laty poarem zosta! zniszczony. Na stosach powalonych pni, stercz jeszcze tu i owdzie jakby kociotrupy zesche, popalone drzewa, nieme wiadki owego dnia

penego

zgrozy, kiedy rozhukany ywio wtargn w teu gród odwieczny, szerzc okropne zniszczenie. Okoo godziny siódmej, przybylimy do ujcia Roztoki, która dwoma ramionami wypada z przepacistej ")

Xad brzegami niektórych potoków linie

Biaki,

w

Kocielisku,

w

w

dolinie

Zakopanego

wida mnóstwo kamieni czerwon powleczonych Jestto niezmiernie

delikatny porost,

mikroskop rozpozna

wydaj

wo

deszczach,

w

takie

podobn do zapachu njolków i

i

dot.

d.

barwa.

który chyba preez

mona. Kamienie

czas wilgotny, nawet

w

Tatrach, n. p.

w

potarciu

lub malin.

Po

bez potarcia, rozlewa Kilka taMch kamieni

si w powietrzu ów miy zapach. przywielimy z eob do domu. Wkrótce znikn czerwony porost, kamienie jednak trzymane na wolnera powietrzu,

do drugiego roku

wo

zachoway.

89

si po zachodniej stronie drogi czy si z Biak. Ta to dolina miara nas doprowadzi do wodospadu Sikawej Wody Piciu Stawów; Roztoka miaa by naszym przewodnikiem w tej przepraw zamian za trudy nasze, obiecywaa ukaza cuda wie kolebki swojej. Tu mia zczy si z nami X..., który dniem przedtem wyruszywszy z Zakopanego przez Zawrat do Piciu Stawów, spuci si na wieczór do Morobieca nazajutrz rano skiego Oka, tam przenocowa odlegego o mil od MorRoztoki ujcia przyj do wycieczk powtórnie odby nami wraz z Oka, aby skiego do Piciu Stawów, do której on jeden nas zachci omieli, gdy wszyscy odradzali nam t wypraw, jako doliny otwierajcej

i

i

i

i

,

i

bardzo

mczc

a nawet niebezpieczn. Trzeba

w

rozkochanym

górach,

tak

dzeniu po nieb, jak jest

X...,

dów.

by

tak

niezmordowanym w choaby tyle podejmowa tru-

Nie zastalimy wprawdzie

w umówiouem

miejscu

e

wkrótce towarzysza podróy naszej; pewni wszake, drog wózki prost za nami zdy, odesalimy nasze

do Morskiego Oka,

limy si w

a sami

przewodnikiem zapuci-

z

dolin Roztoki.

Wyznam

szczerze,

opoki pitrzce

si

e

na te dzikie gronie, zpomidzy

spojrzawszy

tak stromo

i

których wypada spieniony potok, przypomniawszy sobie wszystkie opisy

i

opowiadania o strasznych przepaciach

nad któreiui z niebezpieczestwem ycia przechodzi tjzeba, straciam na chwil odwag, zwtpiam o wasnych siach lasu,

gdy

nadbieg

')

i

Gdy jednak zapucilimy si

1

).

daa si sysze piszczaka

gb

tego czasu

Stawów, i

e

e

wycieczk odbywalimy w r. IS5G. Od Piciu zwiedzio dolin Roztoki niepodobna wystawia te miejsca jako nieprzy-

przypominam

itgpna

w

a wkrótce on sam, nie zmczony bynajmniej wczorajsz X....

tyle

te.

osób

niebezpieczestwem groce,

i

ale

12

przed kilkunaalu

90

przepraw

i

milow drog ju znikna i

dzisiaj

odbyt, uszcz-

liwiony, z pogody,

nasza obawa, nowy oywi nas zapal, nabralimy nowych si i odwagi; zapomniawszy o czekajcych nas niebezpieczestwach, przyspieszalimy kroku, byle ujrze si co prdzej w owym

zaczarowanym Tytanów grodzie, którego opis skrelony piwem Wieszcza Sobótki od dawna mnie zachwyca. Droga kamienista prowadzia nas cigle uad sam

Roztok w kierunku zachodnim, najprzód po lewym czyli poudniowym, potem po prawym, wreszcie znowu po lewym brzegu tego dzikiego potoku. Po lewej stronie doliny wznosi si wyniose skaliste pasmo zwane

Opalona,

po prawej wspaniay Wooszyn,

najrozleglejszych

szczerbiony

u

w

Tatrach,

góry,

niby

jedna z gór

olbrzymi

nigdzie jednak

mur

po-

nie rozdarty do

dou, poorany oyskami potoków, dzi po wikszej czci wy schy cb, lub sczcych si zaledwie, które jednak w czasie ulewnych deszczów wzbieraj nagle i z nieopisan gwatownoci rzucaj si ku Roztoce. Granitowych cian Wooszyna gdzieniegdzie tylko czepia si kosodrzewma, mchy rozmaitych gatunków rosn kpami w zaamkacb skay, a wyej ju tylko naga pitrzy si opok:i bielay paty niegu, którego nie stopio jeszcze skwarne letnie soce. Wzkie duo tej gbokiej doliny zalegaj ogromne i

odamy glatów, pomidzy którymi z oguszajcym szumem przewala si rozhukana Roztoka, zasilana cigle spywitjacemi

z obu boków wodami. Po brzegach Rozronie bujna wierczyna, teraz bardzo przerzedzona wypalaniem na wgle do kunic pieców zakopiaskich,

toki

i

iaty,

byy one

droweów

,

obszerne pole

na

jnojg

prawie nietknite

2wlaszcza

kobiet

,

a

atop zwyczajnych wgtemaamem przedstawiay

do przesadzonych opisów które

wyobrani.

wpyway

91

tudzie mnóstwo rozmaitych krzewów, midzy któremi wspominam krzaki malinowe tak pikne i bujne, jakich gdzieindziej w Tatrach napotka. Im dalej zapuszczalimy si w t dzik dolin, tern ubosz stawaa si rolinno. Poegnay nas wierki i inne krzewy, zniky przeliczne poziomki i rónobarwne alpejskie kwiaty, zostaa tylko plczca si kosodrzewina nie

atwo

atoli

i

graba, bujna trawa

w miejscach

wilgotnych.

Nagie olbrzymy coraz cianiejszeru

koem, nieg i

ju

nia

nas

ju tylko kilka minut dzieli nas od ju sycba huk jego, a jeszcze nie odsa-

u stóp ich ley

wodospadu,

obstpuj

nietylko na szczytach, ale po bokach ;

si oczom naszym, jeszcze urwista opoka kryje

Sztaubbach polski! Wspinajc si po pytach kamiennych, dostalimy si na trawnik rozesany na pochyoci skay nad przepaci i nagle ujrzelimy

gbok

wodospad.

S

zjawiska,

s

widoki, które

wielkoci

i

pikno-

ci

swoj, tumi w piersi wykrzyk podziwu. Przy ci nieni niejako si doznanego wraenia, nie moemy przez chwil owadn wasnych myli, zapominamy, gdzie si znajdujemy, mylimy o wszystkiem, nie my-

lc

waciwie o niczem; chcemy

przedmiot

podziwu,

rozmaity

niespodziany,

i

ale ten jest

tak,

obj za

wzrokiem ów

wielki,

i zmys

i

za nadto

myl

potrze-

si wyplta z chaotycznego wranaby uporzdkowane rzeczy wyobraenie. Ni-

buj, chwil) czasu, aby

enia

i

gdy jeszcze w takim stopniu nie doznaam podobnego wraenia, jak na widok wodospadu Siklawej Wody. Jake

wyday mi si teraz wszystkie wspaniaego dziea przyrody! Bo zaiste, tu nie opisywa, ale tylko podziwia trzeba, a korzc si, wielbi Boga, którego wszechmocna rka siejc po

blade, jak niedostateczne

opisy tego

piknoci kwiaty, nie pomina c&j ustronni ej szego zaktka i t dzika nagich ska pustyni ustroia snuziemi

Sf2

jc

si bez koca brylantow wstg, guch cisz oywia szumem hukiem, który tak jest miym dla i

ucha wdrowca, jako jedyny gos ycia przerywajcy to ponure milczenie. Ja te nie myl nawet sili si na opis widoku, którego wspaniao nigdy w sowach

odda si

nie chcc jednak przerywa cigu w kilku wyrazach nakrel jakby szkic mogcy da jakiekolwiek o nim wyobraenie.

nie da;

opowiadania,

wodospadu,

Z grzbietu nagiej, zupenie pionowej opoki, rzuca si do dwóch sni szeroki potok zwany Siklaic Wod.

Moe w ska,

trzeciej

czci

spadku, napotyka na

wystajc

si na dwa ramiona równej prawie spada w przepacist gbi. Spadek tak objtoci jest gwatowny, e woda traci zupenie sw krysztaow przejrzysto, wydaje si jak bawan nienej piany rozdziera i

i

przesypuuej milionami brylantów. Okoo wodospadu to znacznej odlegoci, tworzy si deszcz kroplisty, w któ-

soca tworz tcz.

rym odbito promienie

W

czasie

naszej bytnoci, dwie takie siedmiobarwne

pasyway niene fale. spad stanwszy u spodu

na

doskonale

ko tej

obj

wstgi przeNajwspanialej wydaje si wodojego, bo wtenczas dopiero

okiem

moolbrzymi jego wysoDojcie jednak do dna

ca

okoo 160 st. wynoszc. gbi, w któr si rzuca, jest

trudne.

Siedzc z boku nad brzegiem tej przepaci, z pomimowolnem uczuciem zgrozy, spogldaam w t jakby oe, olbrzymi si wykute w litym granicie, o które rozbijaj si z nieopisan gwatownoci spienione wody, tworz wiry, fontaony, wr, kipi, niby w kotle, podziemnym ogniem rozpalonym, a wszelkie przezwy-

gbi

ciajc

przeszkody, wpadaj w dolin i pod nazwiskiem Roztoki, szalonym pdem spiesz do Biaki, która lubo niezmiernie bystra, wydaje si spokojn obok tego rozhukanego potoku. Na wiosn, gdy wody górskie, za-

sdone topniejcemi lodami

i

niegiem, gwatownie wzb»-

03

r, wodospad

Si klawej

Wody

ju

szym; wtenczas bowiem mienie,

ale jako

jest nierównie

nie podzielony

jedna rzeka

wspanial-

na dwa stru-

jednym lukiem spada Siklawej wody

i

w otcha. Oprócz gównego strumienia spada tu jeszcze kilka potoków;

s wsze

i

nie tak

gwatowne,

te

jednak nierównie

nie

zwracaj wic na-

wet na siebie uwagi.

Droga do wodospadu, lubo nie bardzo trudzca, jednak trzy wierci mili duga, zmczya nas dosy. Oblani potem, strudzeni i spragnieni, usiedlimy na kamienistym upazie, okrytym grub traw i roszonym cigle deszczem wodospadu. Zaspokoiwszy pragnienie

i

niepospolity apetyt, który

wzbudzia niemal dwugodzinna podró powietrze górskie, pokrzepieni na siach, majc przed sob jeszcze dug i przykr drog, poegnalimy Siklaw Wod. i

Od wodospadu dopiero rozpoczyna si podró rzemozoua i trudzca, zwaszcza dla nieprzy-

czy wiuie

wykych do podobnych wypraw. stromo po pytach skalictych,

Wspinajc si dosy

oslizych

od wody, staPiciu Stawów, najdzikszej na pónocnej stronie Tatrów. eby jednak opisem moim me da powodu do przesadzonego wyobraenia o tru-

nlimy

wkrótce

w

dolinie

dach, z jakiemi dolin Roztoki obok wodospadu Siklaw] Wody dochodzi si do doliny Piciu Stawów, winuam tu nadmieni, i wgle i

wypalane

Koztob, na wózkach stamtd

wywo;

sam

w

dolinie

niemniej,

i

t

drog, któr dylimy do Piciu Stawów, z tamtejszego szaasu spieszyo dwóch juhasów z koniem,

obadowanym obokami z mlekiem serem, do Jurgowa na odpust w. Anny. Gdyby B ie naoczne przekonanie, mgdybym nie bya uwierzya, i O bok wodospadu Sinawej Wody ko zdoa wyj zej. Std ttiffi wnosi mona, i gdzie ko przejdzie, tam dla czowieka adnego i

i

mema

niebezpieczestwa.

94

Pasmo ska

dzikich,

nagich,

gdzie zielonawym porostem

okrytych gdzienie-

smugami zlodowaciaego niegu, górami Miedzianemi zwanych, obiega obszern dolin zawalon zomami kamieni, w której ley pi jezior, zwanych zwyczajnie Piciu Stawami. Dolina ta najwyej przeszo

tatrzaskich

z

pó

mili

duga,

i

pooona bo 6120 n. p. m., ma ksztat uku nieco wygi-

tego ku poudniowi.

wznosi

Dno jej nie jest paszczyzna, ale si jakby pitrami coraz wyej. Na tycb pi-

trach niby na skalistych terasach,

le

owe

Pi

Sta-

wów w nastpujcym porzdku.

Najwyej, pod sam cian Zawratu, ley staw tak zwany Zadni lub Zmarzy, 2 powodu prawie zawsze jest lodem okryty; ma od przeszo 11 mórg. powierzchni. Na niszym stopniu

e

pooony staw Czarny, zajmuje stpny, lecy znowu niej od

przeszo 22 mórg. Napoprzedniego, jest naj-

wikszym, nawet z pomidzy jezior tatrzaskich, zajmuje bowiem przeszo 60 morgów powierzchni i zowie si Wielkim. Ma on ksztat podunego czworoboku, zaokrglonego po rogach. Woda w bliskoci brzegów przeroczysta jak kryszta, dalej, gdzie wielka gbia;, wydaje si ciemnosina. Z Wielkiego Stawu wypywa

ów potok,

si w straszn

który rzucajc

Koztoki, tworzy przepyszny

stawek zaledwie

716

s.

wodospad

majcy

kw.

gbi

Siktatcj. i

Mayti

doliny

Czwarty zwany,

ley jeszcze niej; ostatni za najniej pooony Preedm, jest zdowu wielki, bo ma przeszo 13 mórg.

do

Idc

od wodospadu, stajemy od razu nad brze>

giem Wielkiego stawu, a zmierzajc ku Morskiemu Oku, przechodzimy nastpnie okoo Maego i Przedniego. Przy-

stp do dwóch ostatnich jeat trudny, bo trzeba si przeprawia po ogromnych bryach ska zalegajcych ca dolin, a szczególniej

okoo których

cz

jej

wic na wypadaa aam

Poprzestalimy

pónocn. widzeniu

droga.

trzech stawów

95 Dolina Piciu Stawów, przedstawia obraz ukrupuego zniszczenia,

martwoty

i

dzikoci czynicy nieopisanie

pospne wraenie. Zdaniem Staszyca, caa bya niegdy zalana wod; dopiero gdy olbrzymia jaka sil rozwa-

pónocno wschodni cian otaczajcych j granitów, wody ogromnego jeziora rzuciy si w dolin Roz^ toki, a na obszernej paszczynie, któr zaleway, poStawów. Przedziay pomidzy zostao tylko owe lia

Pi

zalegaj ogromne odamy gazów, oder-

tymi stawami,

wane widocznie od tych granitowych olbrzymów, które w potne swoje ramiona objy t guch pustyni. Zieleniejca miejscami nad wod kosodrzewina, mchy czerwonawe, biaawe, brunatne, rosnce kpami, karorolinkilka rolin alpejskich, oto cay buk giueby tylko przerywa noci wieniec. Grobow cisz grzmotu. dalekiego odgosu wodospadu, podobny do kamieni, Kiedy tak postpujc zwolna po zomach blisko tak ju tu ycia, objaw

wata borówka

ledziam

pilnie

sodrzewiny

z

sposzona naszemi krokami,

dnostajny,

przerywany,

smutny,

i

wydajc

glos je-

przeleciaa na

drug

tskno wród którzywspórodakami, wesoymi ska nagich za

stron stawu. tych

kady

zupen martwot, nagle z zarola ko«zerwaa si maa ptaszyna, tak zwany

graniczcego warnik,

i

Biedna pustelnica! jej nie

bujaj swobodnie

gazk,

gdy

oi>a

na drzewo, z gazki na gazie na twardym chyba spocznie

?,

drzewa

lub na kolcej kosodrzewiny

gazi-

Nikt tu piosenki

gazów posyszy wród grobowego martwych wzbije istoty, milczenia. Nie syszana od adnej yjcej

m

nie

Sie

ona

i

w gór, w

chway

dwigna

dla tego te

niebo, jako jedyny

gos

uwielbienia

Pana, którego wszechmocna

granitowe opoki.

O

rka

jakie ochotnie zawtó-

wdrowiec, w t dzik zabkany jego serce wezbrane uwielbieniem dla Stwórcy, którego moc i potg tak wymownie te skaliste opowiadaj turruje jej

ustro, bo

i

On Go czci jako Pana tego olbrzymiego grodu, Go kocha jako najlepszego Ojca, który czuwa nad nim w trudnej przez puszcz wiata pielgrzymce, jako nie zapomina o biednej ptaszynie wród guchej olbrzy-

nie!

on

mich skat pustyni. Przeprawa przez ogromne zwaliska kamieni, zalegajcych dolin, jest trudzca. Z ostronoci i zreznoci przel pow a trzeba z kamienia na kamie, aby si

nie

polizn

i

uie

upa

niebezpiecznie.

Po

przebyciu dwóch takich przestrzeni, zawalonych gruzami, które wydaj si jakby wysche oyska jezior, po-

zostawaa jeszcze osawiona z niebezpieczestw cieka nad przepaci, na której bojaliwszych przeprowadzaj z z&wizanemi oczami. Pokaza nam j zdaleka \ doprawdy nic mogam sobie wyobrazi, jak cieka tak wygodna Za tak niebezpieczni} uchodzi moe. Jest ona wyryta na wschodnim boku stromej góry, okrytej gst, tward, a zatem lizk traw, tak szeroka, e niet.ylko i

po niej postpi mona, ale nawet wydrug osob. Prawda, e przepa doliny nad któr prowadzi, okropna; z tego wic po-

najwygodniej

min

si

Po/toki,

wodu ta

z

dla osób.

niebezpieczn

by skonnym

cierpicych

zawrót

gowy, przeprawa

by moe. Szczciem zawrotu miao wic

nikt z nas nie

zblialimy si osawionego miejsca, odetchnlimy dopiero na owej ciece, która prócz ssiedztwa przepaci, nie ma rzeczywicie adnej inaj niedogodnoci. Kademu do

do

,

teiro

i

nie spoglda w otwierajc nas si obok niego gbi, nie myle o niej, a rcz, e owa przeprawa, okrzyczana za tak niebezpieczn, bdzie dla niego wypoczynkiem po trudzcej okoo Piciu Stawów podróy. Udawanie miaka, zagldajc w t okropn przepa, jest prawdziwie niedorzecznem i dowodzi raczej braku rozsdku ni odwagi.

te radz naladowa

i

97

Wspomniona cieka, wznoszc si

coraz wyej,

wistówki doprowadzia nas wkrótce na grzbiet skalistej si na po której ubocza si wije. Tu zatrzymalimy bezpiecznóm chwilk dla wypoczynku. Teraz, stojc na moglimy obeserneis miejscu, miaem okiem i

do

zmierzy przebyt drog

i

rozpatrzy si

U

cudach otaczajcej nas natury.

pa

gboka,

w

olbrzymich

naszych prze-

stóp

To dolina Roztoki któr prze-

straszna!

trzy wierci bywalimy przed kilka godzinami; duga na si me mie wicej mili, patrzc z tej wysokoci zdaje

nad

par

set

sni. Wooszyn

ale dziki, nagi, podarty,

w

nam ei. obok tego wspaniay i pikny, przedstawi! wye ym prawie cigu. U stóp jego, na dnie przepasa wstbiaa si owa szalona Roztoka, jakby wziutka o rozpozna eczka. Nie wiedzc, trudnoby nawet dostrzee najbystrzejsze me potok, gdy ruchu wody zachód, otwiera si rozleg a na jest Oko. Na lewo, to ca-

e

Ticiu Stawów,

dolina

pitrz si

nagie,

Dokoa

dzika, odarta, straszna.

skaliste turnie,

dwigajce w meto

Std majesta yczoie dumne, niegiem wiecce iglice. <*«* st.), szczyt przedstawia si Lodów turnia (8324 Uuteeski (8414

brzymy.

lecego

st.),

Ganek (8021

Od ciemnych obficie

opok,

i

inne spttkw ol-

fas** niegu wierchach. Przewodna

raco

po wszystkich

st.}

odbija

MWMta

dogadzajc pokazuj std zwykle omnic zarczy jednak podrónych; mog Ku «J««todo™ szczyt wida, gdy zastania j Lodowy olbrzymów y w gita rozstpuj si granitowe ciany nakrajobraz, mhy ogród uajcudnijszy przedstawia si i

** *

^JS d

U

tak tutaj grozua, d.b»7 którego wdzikiem natura Uj|a swego c*hc zmartwiaa, Lgodzi nieco surowo w skalisto ramy, roztacza si w dah wschodniopónocuy brzeg d w^nokrgu od pónocy woemi barwami rysuj si na .

^ .^ «H^f»«* l^Zcy

grzbiety Bieskidów,

std wygldajce

jakby

mc

w.elk.e

o* pagórki. Dalej stercz skaliste Pieniny, a na ich zacho-

dnich stopniach, zwaliska

Czorsztyna

i

bielejce mury

wgierskiego zamku Dunajca (Niedzicy). ALe na co te wszystkie opisy! Có nudniej szego,

có

jednostajniejszego nad widoki malowane sowami? Zabierajc si do pisania, postanawiam sobie zawsze,

e

w krótkoci wspomn o waniejszych wycieczki szczegóach, zapisz tylko niektóre silniejsze

tylko

naszej

bd

wraenia jakich w cigu podróy doznaam, a nie si zajmowaa opisem miejsc, które widzie koniecznie trzeba, aby pozna cay urok ich dzikiej piknoci lub czurowuego wdziku. Gdy jednak z kolei wypada mi

mówi o podobnych miejscach, naraz roztacza si przed oczyma mcmi czarodziejski obraz tak wyranie ywo, zdaje mi si, i potrafi, odda go tak wiernie, e i i

e

e

przed okiem czytajcego stanie urocze zjawisko, i on dozna wrae podobnych do tych, jakie na mnie sprawiy cuda przyrody. Prawda, nim pierwsze na-

e

krel sowa, poznaj,

e

mialemi udziam si nadziejami, bo te urocze obrazy, jakkolwiek ryj si gboko w pamici tego który na nie z zamiowaniem spoglda, nigdy jeduak sowami odda si nie dadz. Pomimo to, trudno mi zupenem milczeniem pomin miejsca, które

mj

zbyt

szczególniej

zachwyciy

i

cho

kilku

rysami nie zwróci na nie uwagi czytelników.

Wypoczwszy

nieco,

ruszylimy

dalej

;

cieka

ró-

prowadzia nas teraz wci w kierunku poudniowo-wschodnim samym grzbietem wnie wygodna jak dotd,

przepacistej po obu stronach Swistówki; na lewo otwiera si doliua Roztoki, na prawo inna, ale ju nie tak

glebo Li,

nie tak dzika i straszna. Niebawem spucilimy si w dolink znowu zawalon zomami kamieni, przez które przeprawa trudzca i przykra. Nieuwaga

przewodniczcego uara górala, przyczynia nam jeszcze utrudzenia. Poprowadzi nas niepotrzebnie przez ogro-

e

nut

ach

dwie

mona byo

lezlodowaciaego niegu tak lizkiego, nasz przewoutrzymau si na nim dnik lizga si jeszcze bardziej od nas. Ta droga zmezya nas wicej, ni caa dotychczasowa podró. ;

Dostawszy si na wazki grzbiet

Opalmy,

trzeba

byo spuci si na dó, chcc doj do Morskiego Oka, lecego blisko 2000 stóp niej od Piciu Stawów. Nigdy wychudzenie pod gór, nie

pochyoci

lubo na pozór trudniejsze,

tyo, jak spuszczanie si na dól po stromej

umczy

zastanej

lizk traw, pod któr kryy si

kamienie usuwajce si pod nogami. Zmczeni

t

prze-

praw, najmniej godziu trwajc, upadajcy prawie utrudzenia, ochodzilimy si cokolwiek % gorca w cieuiu lasu, a woda z napotkanego przy drodze róspiesznie moglimy deka orzewia nas tak, e kamienist drog prowadzc wprost do Morskiego Oka. W szaasie stojcym ju w dolinie Biaki, i

do

zda moe

na kwadrans drogi przed Morskiem Okiem, zmókupilimy wilimy wiolarzy do pywania po jeziorze i

konewk kwanego mleka. Bya ju godzina druga z poudnia, soce ognistym arem sypao w dolin zamknit olbrzymiemi opokami. Szczciem nie brako nam teraz ochody; tu przy szaasie bio obfite ródo, jedno z najzimniejszych

w caych Tatrach (+

do woli

tej

n

3 ,3

Ii.).

Napilimy si

wybornej wody, a jednak pomimo zmczenia

nam to nie szkodzio. Z jakiem/.e utsknieniem spieszyam na powitanie Morskiego Oka, którego obraz najlepiej utkwi mi w pamici z pierwszej naszej wy-

nic

cieczki, które nietylko ale

jak

adne

niepojt

z miejsc

stawi sobie

jak to jezioro. skich, a

dotd

co

mi swoj piknoci, przywizao do siebie, jak

zachwycio

wadz

widzianych

wspanialszego,

Widziaam

!

co

Zaiste

,

trudno wy-

równie czarujcego,

kilka innych jezior tatrza-

jednak Morskie Oko nie stracio

nic

na poro-

100

przeszo 57

wnaniu. Lubo powierzchnia jego obejmuje

morgów, nie tak jednak wielkoci, jak raczej niezrównan wspaniaoci pooenia, si!ne na wdrowcu czyni wraenie. Wystawmy sobie acuch ska nagich, dzikich, prostopadych, wznoszcych si do 2000 stóp nad powierzchni jeziora,

e

jednej

z

Biaki

,

wolny

i

tylko

w

olbrzymie zatoczony kolo, tak,

strony od wschodu

rozstpiy si

gdzie

obszerny przystp.

Skay

t.

doliny

ort

j.

opoki,

te nigdzie

dou, pitrz si niby mur

darte do

,

granitowe

jest

nie roz-

odwieczny,

w

gó-

rze dopiero dziwacznie poszczerhiony, porozrywany. Ob-

szern przestrze zamknit temi

potgnemi

rypauii,

zdaj si zupenie przypiera do otaczajcych ie cian granitowych. Z poudniowej strony, w ustpie skal otaczajcych Morskie Oko, o 500 stóp wyej, ley Czarny Staw, zalewa jezioro owalnego ksztatu

,

którego wody

wypywa szeroki potok i z tej wysokoci spyNa krawdzi skalistego oa Czarnego Stawu utkwiony krzy, zwraca ku Bogu dusz upojon z

którego

wa w

jezioro.

cudów

widokiem

tylu

ska

roztacza.

i

wód

skiego Oka,

wity

i

urok

na ten amfiteatr

W pónocno- zachodn im

kcie Mor-

prawie zupenie naprzeciw wspomnionego

wodospadu, sterczy stroma, piramidalna, zupenie Daga skaa zwana Mnichem, poza któr jest take przejcie

Na wiosn lub po nawalnych degdy wzbior górskie wody, widok spadajcych lebami do Morskiego Oka potoków, a mianowicie owych z Czarnego Stawu z po z a Mnicha, musi by bardzo wspaniay; za naszej bytnoci nie byy one bardzo do Piciu Stawów. szczach,

i

obfite

i

gwatowne.

Górale

zowi

zwykle

Morskie Oko Rybiem Jezio-

znajdujcych si w niem pstrgów nieco odmiennych od innych, dotd znanych gatunków. Na obejcie jego, które cie ma by tak trudnem jak si na oko wydaje, potrzeba dwóch godzin. Kady, komu

rem, a to dla

101

tego jeziora, stanwszy nad Morskie Oko wyda mu zawodu; brzegiem jego, dozna si lepiej, rozpatrzywszy Dopiero wielkiem si wcale nie olpowodem którego zudzenie, to tylko pozna, obok któdokoa, si pitrzce masy granitowe brzymie rych wszystko maleje, niknie. Jeeli nie ma sposobnoci

znana

wielko

opisu

z

s

e

przepynienia na tratwie jeziora

w jego

wielko pozna

co najlepiej prawdzi-

,

mona

daje,

o niej prze-

si

przypatrujc si spadkowi potoku wypywajcego z Czarnego Stawu. Na oko, jest on zaledwie o pól godziny odlegy od szaasu stojcego na

kona

i

7.

brzegu,

moe w

Oka; ley

brzegu Morskiego

czci

czwartej

dostrzejego obwodu, a jednak najbystntejszy wzrok nie

cay wodospad wydaje si jakby smuga niegu bielejcego na pochyoci urwistej opoki. Nie sycha nawet huku, jaki powstawa musi przy nagym

e

ruchu wody

spadku

z

jaki obija

i

tak znacznej wysokoci, bo ten

si o

strumienia, który

uszy,

pochodzi

z

z Morskiego Oka,

wypywajc

s

opisy

martwoty natury, jaka tu zgroz

wylewa

toczy dalej roz-

si w dolin i pod nazwiskiem Biaki hukane nurty. Zbyt przesadzone

szum guchy,

wypywu potnego

dzikoci przejmuje;

i

zupenej

uwaaam

ju za pierwsz bytnoci nasz w tern miejscu; teraz za po zwiedzeniu Piciu Stawów, gdzie rzeczywicie dogorywa ju ostatnia ycia iskierka, a gaz mar-

to

twy, zimny, nagi, rozpociera panowanie swoje, okolica Morskiego Oka wydaa mi si zielon oaz, co jest na-

turalnym skutkiem

pooenia

ono bowiem na wysokoci 4460 nej

granicy lasów"

gce

Prawda,

e

niszego; ley zatem niej gór-

znacznie st, a

olbrzymie turnie strze-

wód tego jeziora, których nago jedynie ogromne paty niegu, nie ustpuj,

cichych

osa-

w dziniaj koci urwistym rypom okrajcym dolin Piciu Stawów, ale nierównie wysze od tamtych, tak s przy

102 lem wspaniale, tak

powane

pikne,

i

e

wraenie zgrozy

jakiemu wzniosej sz emu uczuciu, podobnemu do tego, jakiego doznajemy wchodzc w progi Paustpuje

tu

skich przybytków. I ta nawet cisza, jaka tu panuje, to nie cisza zalegajca czej

ponur mierci dziedzin, ale rawityni Pana nad pany, które,

uroczyste milczenie

niby cichy szmer modlitwy,

przerywa daleki szum po-

w gstwinie ptaszyny, lub pluskanie pstrga eglujcego w zwierciadlanych jeziora falach. Nad brzegiem Morskiego Oka ronie bujny kosodrzew, zieleni si borówka, wdziczy alpejski kwiateczek tucy si w trawie, która rozciela si wszdzie, toku, kwilenie

gdzie

nie

ukrytej

zalegy

wstrznie,

zomy

granitu,

które je zerway

wiadki okropnych

potnych

z tych

tów sterczcych tak dumnie dokoa,

szczy-

strciy na duo obszernej jeziora kotliny. Równinka na wstpie do Morskiego Oka, gdzie stal szaas zbudowany umylnie dla wygody goci, ustrojona take zielonym murawy kobiercem; przy wypywie Biaki wród gstych zaroli kosodrzewia wierków, limby (pinus cimba), tak zwane cei

i

dry tatrzaskie, dzieci sfer alpejskich, podnosz,

wysmuke wierzchoki

Jednm sowem, ska widokiem ma

swoje.

drowca strudzone nagich

miao w-

oko

na czem przyjemnoci. Nie tracc chwili czasu, weszlimy zaraz na tratw przy brzegu stojc; bya ju bowiem godzina druga z poudnia, a chcielimy jeszcze zwiedzi Czarny Staw i na noc do Zakopanego. Obiad nawet, to jest konewk mleka, przenielimy na tratw, aby nasycajc oczy niezrównanj*m widokiem, zaspokaja zarazem gód,

spocz

,

z

zdy

podróy dobrze nam si czu dawa. Tratwa dopiero wanie zrobiona dla goci sproszonych do Zakopanego na uroczysto odsonieuia pomnika arcyksicia Ludwika, którzy przy tej sposobnoci który po tylogodzinnej

zwiedzali Morskie Oko,

bya

bardzo wygodna; po bo-

103

kach miaa porcze i awki do siedzenia'). Powierzchnia zupenie bya spokojna, wiatru prawie adnego;

jeziora

bez najmniejszej

wic obawy pucilimy si

na

te

ci-

che tonie.

O! có to za rozkosz niezrównany czaruje dusz!

egluga!

ta

zielonego koloru, ciemnieje,

có

to za

widok

Woda przy brzegach jasnow miar, jak si zapuszcza-

my dalej; na rodku, gdzie znaczna gbia, wydaje si zupenie czarna. O ile si dotd przekonano, gbia jeziora dochodzi do 150 stóp. agodny powiew wietrzyka fadowa zlekka te ciemno fale, a promienie soca

zot

na nie zarzucay siatk

kadru

;

krople rozpryskujce si

wydaway si jakby zoto brylanty, rzucane rk czarodziejki w czarn paszczy otchaui. Dopiero wypynwszy na rodek jeziora, poznajemy znaczn jego rozlego, wtenczas dopiero pikno jego w caym wystpuje blasku. W miar jak zbliamy si do przeciwnego brzegu, za

poruszeniem wiose,

i

olbrzymiej pitrzce si

tani turnie najwysza z nich si caym majestatem ogromu i dzikoci. A na rodkowym stopniu tego kowanego w granicie amfiteatru, gdzie, niby gladiatory w Kolosseum ;

Miguszowska, pyszni

rozhukane ywioy wystpoway do walki potnymi olbrzymami, granitowemi przeciwników trupami, zasay brzegi jeziora; wród dzikiej pustyni, rozpostar bogosawice ramiona ów krzy, który od-

rzymskiem, z

i

ni te gazy sercami niepojt si mioci pod panowanie swoje podbi wiat pogaski. niós zwyciztwo nad twardsze mi

ludzkierai

')

i

nie

orem,

lecz

w bardzo zym stanie; po naprawia na jako tako przez górali majcych zysk z wioObecnie jak syszaam, tratwa jest

sowania, nie daje adnej rkojmi bezpieczestwa. Nie radz zatem puszcza sio na niej.

104

Zwróciwszy oko na brzeg który poegnalimy przed nas wichwil, jake odmienny, jak wdziczny czarowa dok.

e

Zdawao nam si,

si 2 sk,

tej

odludnej ustroni

której

przejrzyste

cudem jakim przenielimy w zamieszkan dolin alpej-

wody

jeziora,

za

zwierciado

su. Szaas stojcy na zielonym brzegu, atwo wziby mona za chatk ryback, ostatni zagrod wioski rozosiwiae olbrzymy sypanej po dolinie, której strzeg z ona ciemnych lasów czoa sdziwe dumnie wznoszce ukrywajcych ich barki. Gdyby jeszcze, co zreszt barsi po zielonej dzo atwo zdarzy si moe, rozsypaa owczarrówninie trzoda owiec z pasterzami i duenii skiemu psami, zudzenie byoby zupene.

W

pó ami, wród

godziny przybilimy do brzegu pod skaktórych ley Czarny Staw, w bliskoci ujniego potoku.

Miy chód

orze-

cia wypywajcego

z

wi

pokrzepi siy, które nas opuszczay

nas cokolwiek

i

zmczenia; wybralimy si wic na wprazwiedzenie Czarnego Stawu. Dojcie do niego jest

w

skutek

upau

i

dosy przykre, gdy trzeba pi si nieco stromo przeprapod gór po zomach kamieni; nam jednak po wcale wydaa si wie okoo Piciu Stawów, droga ta gór, pod si wdzieraniu wygodn. Po pógodziunem

wdzie

przybylimy do owego krzya, który widzielimy zdaodamie leka. Jest on elazny, utkwiony w ogromnym tyniecbiskupa tame granitu, na pamitk bytnoci Zieglera, z napikiego potem tarnowskiego, Grzegorza cmee D. S, J. nisi supra, sem Hic non plus ultra, non jeszcze kilpostpiwszy 1823. Od tego krzya :

m

Christi.

kanacie kroków, stanlimy nad brzegiem ogromnego Czarnego kota, na którego dnie zwierciedli si ciemna Stawu powierzchnia. w tej Jest zaiste co dreszczem przejmujcego zwane skay, Olbrzymie otacza. dzikoci, jaka nas tutaj

Rysy (7309

st), których szczyty najdziwaczniej poszar-

105 pane, a prostopadle strojone,

i

ciany nigdzie zielonoci

nie przy-

lekko smugami zlodowaciaego niegu okryte,

pónocnej tylko strony, zostawiajc przystp. to jest oil Morskiego Oka, wolny Czarny Staw, znacznie mniejszy od Morskiego Oka, obejmuje przestrze przeszo 37 morgów ma by jednak gbszym. Wody jego przypieraj zupenie do prosto-

obstpiy pókolem

jezioro,

z

,

e obej go na okoo drzewko nie rozadne niepodobna. aden krzaczek, nad samym tylko dzikoci; tego wesela ponurej miejsca pady cli, o taczajcy cli

je opok, tak

brzegiem ronie rzadka trawa, óte kwiatki alpejskie, karowata kosodrzewina krzaczki borówek. Nie obija si tu o uszy iaden odgos ycia, adna rybka nie i

w

pluuie

tyci)

spokojny cli wodach, gadkich jak szklan-

ua tafla, ciemnych jak paszcza otchani, któr napewyniaj; sycha tylko szum potoku, który std

pywa

i

spada na dó,

po granitowych roztrcajc si

zomach. Zerwawszy kilka kwiatków na

limy si od Czarnego Stawu,

i

pamitk, spucimajc ju czasu

nie

na obejcie Morskiego Oka, wsiedlimy zaraz na trapowrocie zachwycaam si jeszcze cigle czatw. rujcym widokiem, jaki nas otacza, poiam si rozko-

W

eglugi po tych wodach cichych, przejrzystych o których tyle dziwnych poda kry pomidzy okolicznym

sz

,

ludem.

Prócz dwóch wyej wspomnionych potoków, Morskie Oko uie ma znikd widocznego przypywu, korytem za Biaki odpywa nierównie wicej wody, ni jej

dostarczaj oba wodospady; nie jest tak

moe nie

niejednemu zdaje,

umiejc

musz wic

zasila to je-

Lud prosty, który obojtnym widzem cudów przyrody, jak si

zioro ukryte na dnie jego

go sobie

róda.

uderzony

tern

zjawiskiem, a

wytumaczy naturalnym

sposo-

bem, tajemniczym urokiem otoczy to wspaniae Tatrów 14

(06 zwierciado.

Górale rozpowiadaj o tajemnym

jego z morzem, o bezdennej jego

zwizku gbi, w któr przed

wiekami zapado zaklte miasto, o dziwacznych rybach i potworach morskich ukazujcych si tu niekiedy i ,

porywajcych owce, pasce si nad brzegiem, i t. p. Wkrótce stanlimy na przeciwnym brzegu; nadesza smutna chwila poegnania Morskiego Oka, które

przywizao mi do siebie. adne dotd wywaro na mnie w tym stopniu owego tajemniczego wpywu, nigdzie mi dotd nie byo tak rzewnie bogo. To te stanwszy po raz moe ostatni nad brzegiem jego, egnaam z takim alem ów cel tak dziwnie

miejsce nie

i

marze dziecinnych, jakby przyjaciela, jakby istot wysz, która pojmuje uczucia i myli moje, a bogim wpywem swoim umie koi smutki. Smutno mi byo, gdy si oddalaam od Morskiego Oka, z oczu przejrzyste jego wody; ale

bardzo smutno,

ju

gdy

zniky mi

byam

przy tein

radoci

spokojna, szczliwa,

wdzicznoci

i

al miesza si

i mi dozwoli cudów wszechmocy swojej. Idc zwolna kamienist drog do wózków naszych, które stay opodal, ogldaam si cigle na owe poz

oglda

i

dla Boga,

tyle

wane olbrzymy, które w otwarte ramiona swoje objy krysztaowe gbie. Wsiedlimy na wózki i zacza si podró prawdziwie mczca. Daleko lepiej piechot, ni si po tych kamieunych progach, po tych dylach pokadzionych na poprzek drogi. Za kadym podskokiem wózka, a w takich podskokach cigle si

i

trz a

e

do ujcia Roztoki, zdaje si jadcemu, wypadnie pod koa; najwygodniejsze siedzenie popsuje

jedzie

si

i

uplezie.

Jeszcze ostatnie

nienych

mgy

soca

bkay

si po

doliug Biaki,

lekkie

promienie

szczytach otaczajcych

oboczki na najwyszych turniach zwycizki swój

ztandar

zatkny ysa ;

polana, niby

w oboku

bengals-

107

janiaa w wietnej lunie zachodzc egotumie soca, Biaka miliony iskier toczya na swych

skiego ognia, za

szmaragdowych falach, czarodziejski blask jaki opromienia te miejsca. Wie spuszczaam oczu na chwil si w kada skal, z tego cudnego widoku, wpatrywaam

w kady zakrt szumnej

bukiet wierków,

w kady

w pamici

Biaki,

wyry si na zawsze

bo chciaam, aby ten uroczy obraz mojej.

zachodzio, gdy zatrzymalimy si na popas w Bukowinie. Wczorajsze widowisko zachodu powtórzyo si znowu na olbrzymim Tatro w teatrze, nie

Ju soce

tak jednak czarujco, nie tak wspauiale,

bo

mgy

szczyty

grubsze, i

czarniejsze,

nim zagasy ostatnie

zalegy

soca

jak wczoraj,

wczeniej

gór

promienie, dj sa-

zapuciy opon swoje. Wkrótce ciemnio si zupenie, na pogodnem by ciepy uiebie zaiskrzyy si miliony gwiazd, wieczór uoc, pogodna pikna mnie zachwycaa cichy. Zrazu

mych

stóp ich

i

która, okrywszy cuda ziemi

nad upion ów wspaniay pienie,

nie

tajemnicz szat, roztaczaa

namiot, owo gwiadziste skle-

poza którem wyobrania nasza mieci mimowolbogosawiestwa i szczcia, mieszkanie

krain

przedwiecznego Ojca, czystych anioów i tych dusz wyucisków dybiy nabranych które przez morze lez i

,

koniec do portu zbawienia. Wkrótce jednak przemogo znuenie, sen klei powieki, a do domu byo jeszcze daleko! Okoo jedenastej w nocy, stanli-my nakoniec

przed

miym domkiem

e

naszym. Jue potrzebuj podobno

wyprawie spalimy smaczno, a we nie snuy si przed oczyma widziane wczoraj cuda na jaktórych i straszyy urwiste przepacie, w

dodawa,

po

takiej

gbi

wie bez trwogi patrzyam. Nazajutrz, nad wszelkie spodziewanie, najmniejszego nie aowalimy poniesionych nie czulimy zmczenia ,

108 trudów, bo sowit ich cieczce

nagrod byy doznane w tej wywraenia, których nic nie zdoa zatrze w pa-

mici '). ')

si obawia, e wycieczka do Siklatey Piciu Stawów h e <hie dla niego zanadto trudzca moe poprzesta nu zwiedzeniu Morskiego Oka, do którego na góralskich wózkach dojecha mona. I w takim jednak Ktoby

i

razie

radze,

wybra

wiam, podró

me

da.

sic

na noc do Bukowiny, gdy, jak

ta z

Zakopanego dniem jednym odby

Wypadaoby

wice

co zwaszcza dla kobiet

raa na

przezibienie,

nad brzegiem jaki daje.

!

sic

nocowa

pray

nie jest bardzo

mósi t,

Morskim Oku, wygodnem

i

na-

szaas gocinny stojcy niegdy zupenie jest zniszczony; nigdzie

JO

jeziora,

wic me mona

ju

schroni przed wieczornym chodem, i w pobliu wody zawsze czu sio

na takiej wysokoci

Wprawdzie

w lesie przy w przypadku

pickna,

ognisku,

noc

letnia,

co jest

monaby przepdzi

bardzo

przyjemnie, ale deszczu o który w górach nie trudno, nigdzie niema schronienia; lepiej wiec nic naraa sic ucz koniecznej potrzeby.

Dolina Kocieliska.

Eozkoszaa^ jedyna

Pochmurna ]>la

hwz

w 1

dolina cutych Tnt-rów pungta Ihsj-

k >"<lZ

i

h

Urania i

skaty

opasay gazów zamknita. G.

S.

Opisawszy Morskie Oko, dugo biam si z mylami, gdzie mam teraz zaprowadzi czytelników moich. Tyle cudnych okolic, tyle miejsc godnych widzenia

mieszcz w któremu

e

sobie Tatry,

nie

wiedziaam prawdziwie,

da

pierwszestwo. Wih-ch Czerwony, bliski ssiad Zakopanego, uecii niezrównanym widokiem, jaki z

jego szczytu im

wdzikami swemi

ca

przedstawia si okolic;

urocza

Mao-hi

wabia

ustro; olbrzymi

Krywa zachca do podjcia trudów trzeelrJniowej podróy, w zamian których obiecywa nowe a cudne widoki. Ale gdy w rzdzie tych okolic, przesuwajcych si przed oczyma niemi jakby najwspanialsze panorama, stana

urocz, a

Dolina Kocieliska, prawdziwy cud piek-

uoci, arcydzieo Stwórcy, wypieszczone Tatro w dzieci, gdy obraz jej wywoany pamici, odnowi wszystkie

si

wraenia, jakich zwiedzajc

si duój, daam

jej

j doznawaam,

nie

wahajc

pierwszestwo. Obok niezrównanej

no piknoci odbycia

tej

doliny,

kierowaa wyborem moim

wycieczki bez

tej

adnych niemal

atwo

trudów, tak,

e

zwiedzenie Kocieliska mona uwaa jako wypoczynek po wyprawie do Piciu Stawów i Morskiego Oka. Dolioa Kocieliska ley o mile od kocioa zako-

w poudniowo-zachodniej

piaskiego,

wygodna wie, potem niej

i

Droga do

stronie.

dobrze utrzymana, prowadzi

k

z

razu przez

si wród rónobarwoem zasiauapemajcera powietrze balsamiczn nych kwieciem, woni, atwo wic na miejsce dojecha mona. Dokoa otacza nas krajobraz peen rozmaitoci czarownego wdziku. Na lewo czyli od poudnia pitrzy si wspaniay Giewont, wznoszcy si prostopad cian z (ona ciemnych, podnóe Tatrów opasujcych lasów, na prawo wyniose wzgórza Gubaówki strojne t cudn szat, w jak matka natura obleka na wiosn ulubione dziatki. wije

i

k

i gajów, których krasa tej matki darem, wród wida tu p tla uprawne rk czowieka. Ten nie pozwala ziemi samem stroi si kwieciem, przyglda si swym wdzikom w czystych wodach strumienia na tej po-

Ale

r

i

chej rozkoszy,

pen

nadziei,

ostrym pugiem rozdarszy które, gdy kwiaty

zwidn

jej

przemarni wiosn: ale ono, rzuca w nie ziarno,

pod letniego

soca

odpaci trudy rolnika plonem, na jaki sta

skwarem,

jaow

skib

tutejsz.

Na

baówk

zielonej równinie rozcielajcej

a Reglami,

wida malowniczo

rodkiem

rozsiane

której

góralskie

si midzy Gu-

droga si zagrody,

wije,

lub sa-

motnie stojce szaasy pasterskie; gaiki wierków, krte potoki przesuwajce si po tym zielonym kobiercu jsikby

poyskujce we, urozmaicaj oywiaj t przecudn okolic. Zachwycajc si cigle temi malowniczemi widokami, coraz to nowe odkrywajc w nich piknoci, dojedamy niebawem do miejsca, gdzie droga rozchodzi si na dwie strony. To ju poowa drogi do Koi

m Zwracajca si na lewo w las, prowadzi w gór do doliny Mao -ki; udawszy si na prawo w pikny las wierkowy, dojedziemy do doliny Kocieliskiej. Miy cie i chód lasu, uprzyjemnia nam drog, która lubo górzysta, jest jednak wcale wygodn. Niebawem wyjedamy na otwarte cieliska.

brzegiem

miejsce,

potoku

gb

skd wspaniay

widok na

Babi gór rysujc

si na dalekim widnokrgu, a spuciwszy si na zielon równin, skrcamy nagle na lewo, w dolink )

ma

1

zamknit dwiema ogromnemi skaami, stojacemi po obu stronach drogi i tworzcemi wspania naturaln bram bez uku. Za t bram przelicznie uwieczon mchem i

wierkami roztacza si obszerna dolina owalnego ksztatu, otoczona górami wznoszcemi si w amfiteatr, które okrywa gsty las wierkowy. Lasy te tak s pikne, zielono ich tak wiea, najstaranniej pielgnowane szpalery nie wytrzymayby porównania z niemi 3 ). Nad

e

temi lesistemi górami, po lewej czyli wschodniej strome doliny, stercz niby baszty, wiee, lub rozwalonych mu-

rów odamy, wyniose skay, strojne wiecami wierków czepiajcych si na kadym zaamku szarej opoki. Po-

')

Na samym wstpie do

ti'j dolinki, po lewej stronie, wznosi godna uwagi skaa. Skada si ona z malekich muszelek skamieniaych, zwanych nummulitami, najwicej pod ugowatego ksztatu, podobnych do jczmienia. Podhalanie te powiadaj, góral wiozcy j a-

sig nie

wielka lecz

o

jczmie, w

rzec

t. j,

nie

natychmiast

i

tm wanie

jarzec

miejscu,

dod *)

zakl

zamieni si w kamie

,

na koktóry

wiadczy o hoskiej karze. Dzisiaj ju tego powiedzie nie mona. Lasy to przeznaczone na materyja, s w wieln miejscach wyrhane. Jakkolwiek rozum powiada e lasy powinny suy na uytek czowieka jednake uczucie estetyczne oburza si na to ,

zniszczenie jakie tu sprawia siekiera.

113

midzy temi skalami odznacza si foremnym ostrosupowym ksztatem pikna skaa zwana Koczyst. Wynioso szczyty TJpazu i Czerwonego Wierchu, na których bielej piaty niegu, panuj nad t urocz dolin zasian najhojniejsz muraw, oywion bystrym nurtem

Dunajca

pyncego

u

podnóa

prawej

gór po

Kilka szaasów pasterskich rozrzuconych po lace,

dwik

mnójUo pascego si byda,

t

glosy pasterzy j rozweselaj

pótno tak nas nic

Jeszc/e ohrazic

który

,

nieraz zachwycay.

si w tym cudnym roztoczy si przed

rozpatrzylimy

tak niespodzianie

zachwytu,

i

wprawio, a

w

jaki

jn czekaj

bo ta pikna dolinka wspanialszej

piknej

dzwonków,

dolin przypominajc

nami wród ciemnych lasów, jeszcze dziwienia

tej

dolin szwajcarskich, których widoki prze-

nam wdziki niesione na

stronie.

nas nowe

to

nie

wyszlimy

z po-

nas to czarujce miejsce ,

silniejsze

wraenia,

dopiero wstp, przy sionek naj-

wityni. Gdzie ona si koczy, zamknita

wyniós cm skalami, zpo midzy których rozhukany wypada Dunajec, tam dopiero zaczyna si waciwa Dolina Kocieliska, cud piknoci, jakby senne wyobrani i

widziado.

Sua uwaa

przedwieczny Architekt,

bdcego

e

na-

arcydzieem wszechmocnej Jego rki, olniby za nadto wzrok mierdla tego telnych, nie przywyky do podobnej pikuoci

gy wstp

do

gmachu

zaiste

i

przeprowadza nas przez ten przysiouek, aby przygoto-

wa

zwolna oczy nasze do ogldania coraz wikszych

cudów.

ma

W

kocu powyej

opisanej

dolinki,

kapliczk, a nie opodal za ni,

w

napotykamy

cieniu

suc

piknych

za nawpó zwalon leniczówk, gociom przybywajcym tutaj na entye. St%d pora pierwszy ukazuje nam si majestatycznie

lip,

dawniej

mieszkanie szczyt

Pyszni-j

(7'230

st.),

ubielony

smugami ciegu.

Minwszy zwaliska karczmy do niedawna jeszcze mie-

113 szkalnj, stajemy przed skalist

sz ni

pierwsza,

bram wysz,

okazal-

odpowiedni zupenie wspaniaoci

do którego wstp nam otwiera. Nim jednak przestpimy ten próg zaczarowany, warto zobaczy nadzwyczaj obfite ródo, a zarazem orzewi si wyborc wod na dalsz wdrówk. ródo to ley tu za zwamiejsca

po drugiej stronie potoku, który przez pod ziemi z tak si,

lon karczm

chodzimy po kadce. Bije ono

e

pomimo znacznej gbokoci, wida ua powierzcbni poruszenie wody podobne do wrzenia. Woda zimna jak lód (3°3 E.), niezrównanej przezroczystoci, odpywa do Dunajca trzema strugami wijcerai si wród bujpiknych akonitów rosnnych porostów, gstej trawy cych tutaj kpami. Mioby byo odpocz duej przy i

ródle,

tern

ale

czas

ciekawo

i

nagli,

wic

dalej

w drog na zwiedzenie doliny. Na sam myl, e mam opisa dolin Kocielisk, gdy zupenie nie zdoln si pióro wypada mi z rki czuj do oddania w sowach uroku wspaniaoci tego miejsca; czuj, e wszystko, cobym powiedzie moga, ,

i

niegodueni tej cudnej doliny. bdzie mdem bladem Tu aden nie wystarczy opis; tu trzeba by koniecznie, trzeba wasnomi oczami oglda to czarodziejskie ustrorozpywa si, unosi, podziwia za kadym nie ,

i

i

krokiem.

Po obu

stronach

najdziwaczniejszych,

doliny

pitrz si strome

najpikniejszych

opoki

ksztatów.

Tu

wznosz si jakby mury obronnej twisrdzy, tam oawpó wiee, dalej niby otarz rozwalone gotyckie baszty z posgami witych po bokach, lub wspaniaego zamku zwaliska, to znowu staroytny, warowny gród, gdzie niby czujne strae na waach, samotne stoj wierki, a mimowolnie nadstapodobiestwo tak jest udzce, wiamy ucha, czy si nie ozwie wojenny okrzyk, dwik trb lub odgos wrzawy biesiadnej. i

e

15

114

Po prawej stronie sterczy skala majca podobiestwo do sowy, grobowego stróa tych ruin, co jakby wyposzona z ukrycia szczkiem ora, skamieniaa na ska opisy waby potrzeba, bo Ale tu miejscu. poety, lub pdzla biegegu mapióra jest godn kada przemawia. Wysmuke wierki wyobrani kada do larza,

kad

te urwiste opoki, stroj kady zaamek, kady zaktek. Gdzieniegdzie splataj z meini konary swoje klony i jarzbina, których majowa zielono z ciemniej-

wiecz

sz barw wierków, pikny odcie

tworzy.

Mnóstwo

rónobarwnych alpejskich kwiatów, pomidzy mcmi pachnce biae godziki, przeliczne astry, czepiaj si tych ska nieraz prostopadych jak ciana, tak e czsto nie moemy wyj z podziwienia, jak si tara mog utrzyma owe. rolinki, w co zapuci ko-

krzewów

i

i

rzonki,

cign

skd poywne

waj si

nieco skay, a wtedy

soki.

Miejscami rozsu-

wród

ciemnej lasów zie-

si jaka rozkoszna polanka,

leni, ukazuje

wwóz, z nam si, ze

którego

przepacisty

bystry

gboki

lub

potok

wypada.

dzikie, wyniose skay zamkn tymczasem rozwija si ona dalej jak czarodziejska wstga, foraz nowe ukazujc nam widoki. Tu nie ma dwóch ska dwóch drzew do siebie podogbi bnych, wszdzie czarujca rozmaito zachwyca. wznosi si wspaniay szczyt Pysznej zamykajcej Kocie-

Nie raz zdaje

ju. dolin, gdy

,

W

lisk dolin

Dno

w

1

).

niezliczone

przewala si

tny cb,

wzkie, e obok Dunajca który wijc si zakrty, buczy, pieni si, szumi,

doliny tak jest

ju

nie

5)0

popod samemi skaami

')

drobny cli kamykach, ale po po-

skalistych ptogacb, ledwie przeciska

Dolina

Kocieliska

wstpu do stóp

j

si droga si na

niekiedy uawet wspina

ma

Pysznej.

IV,

mili

dugoci, rachujc od

lift

ich

pochyoci. Swawolny potok jakby dla

si cigo

rzuta

z jednej

stroay

doliny

igraszki, prze-

na drug

,

a

droga nie majc si gdzie uczepi, co chwila ustpowa w te same co musi z jednego brzegu na przeciwny, kamienista, jak Droga ta Dunajec ,wijc si zakrty. skutkiem niebardzo si popsua górach, wszystkie w zwykego wzbierania górskich wód w roku przeszym. i

Miejscami

mas

woda naznosia

kamieni,

mosty, a nawet cakiem drog zalaa tak r trzeba si czepia po uboczu skay.

pozrywaa

e chcc przej,

t

przecudn doliu, przyUszedszy kawa drogi chodzimy do miejscu, gdzie oua znacznie si rozszerza. Przed nami wznosi si piknym lasem uwieczona skaa Pisan zwana; na lewo sterczy Saturms jakby zwaliska jakiego olbrzymiego grodu; ciany prostopade, zupeluio nagie, dzikoci swoj raco odbijaj, od skal strojwznoszcych si po drugiej stronie. U stóp Saturnusa rozciela si rozkoszna polaaa ocieniona gaikami wierków; na przeciwnej stronie wida take zielon polan pooon na stromej pochyoci góry; na obu stoj pasterskie szaasy: obie nosz nazw Gdyby w dolinie Kocieliskiej, gdzie wszystko Pisani-/. najdoskonalsz odzuacza si piknoci, mona wybór uczyni, miejsce powyej opisane, nazwaabym jednem nych

z

zielonoci!}

najpikniejszych.

wnany,

Dziko, wspaniao, wdzik

splataj si tutaj

w jeden zachwycajcy

w

cz

Po lewej stronie drogi,

jedne harmonijn

si

niezró-

cao,

obraz.

nieco

w

bok,

wida

ka-

miejmieniste, wysche oysko potoku, prowadzce do pomiszczelina sca zwanego Krakoaem. Jestto jakby zaledwie dzy skaami niezmiernie krto idca pod gór,

na kilka kroków szeroka, miejscami zwajca si tak, dwie osoby obok siebie z trudnoci przecisnhy skalach wznoszcych si po obu stron ach, si mogy.

e

W

peao

rozpadlin, dziur, zakrtów, uliczek

;

drzewa

i

krze-

116

wy wieczce ska tych szczyty,

Skd

sklepienie.

tworze jakby zielone

wwóz, mogcy by wybornem

ten

schronieniem

dla zbójców, otrzyma nazw Krakowa, podobiestwo upatrzyli górale do starodawnego Piastów grodu, dowiedzie si trudno, gdy za odpowied daj, si tak oddawna. nazywa. Wazk

jakie tu

ca

e

t

doj mona na Czerwony Wierch; nie nikomu zapuszcza si dalej, jak do miejsca, gdzie wwóz rozszerza si, tworzc jakby rynek w tym skalistym Krakowie gdy potem znowu wchodzimy w ciasnot, gdzie niema nic osobliwego, a przeprawa przez ogromne kamienie zawalajce dno wwozu, dosy jest trudzc. Nie mona miejscu temu odmówi szczelin

ycz jednak

,

jakiej niezwykej, jemu tylko waciwej piknoci; bdc kilka razy w Kocielisku, warto zajrze do tego

Krakowa;

gdyby jednak zwiedzenie

liny

miao si ograniczy pa

piej

nie

traci

czasu

i

tej

jednej tylko

spieszy

uroczej

do-

bytnoci,

le-

do miejsc

nierównie

godniejszych widzenia.

Jednem najca pod

z

ska

ródo Czarnego DuZ otworu podobnego do cze-

takich miejsc jest Pinati.

luci piecowych, wybucha gwatownie szeroki strumie, pd powietrza dajcy si czu w bliskoci

a niezmierny

e

otworu, kae si domyla, rozciga si on daleko pod gór. Ten strumie uwaaj powszechnie za ródo Dunajca; rzeczywicie jednak jestto tylko przepyw podziemny, czego dowodem, o sto kroków wyej,

cz

e

w przedziurawionych skaach, niemniej zmienna temperatura wody (5,1° C. do 7,4° C); a wreszcie, i w zimie ustaje, gdy strumie zamarznie. Waciwe ródo Dunajca ley nierównie dalej pod skaami i ju jako znaczny potok wypada na dolin, potoku

ginie

a

czc

innym pyncym z pod Pysznej, Mnóstwo napisów okrywa Bka, z pod której wypywa Dunajec; tu bowiem zwiedzajcy Kocielisko z wyai,

zaraz

z

117

zapisywa nazwiska swoje; std te

kii

maa nazw ródo

ta skala otrzy-

Pisani}.

Dunajca bywa zwykle kresem podróy dla zwiedzajcych Kocielisko; kademu jednak ycz nie

szczdzi trudów lin

i

zapacie si

,

a nigdy nie spowszednieje,

nie

bo im lepiej si rozpatrujemy,

w

niej

wije

dalej

w

tg

która co krok to nowe przedstawia

cudn

nam

do-

widoki,

znuy jednostajnoci, wicej dostrzegamy

tero

piknoci.

Od llsaoej skay, dolina znowu si zwa; droga si cigle brzegiem potoku, który przewalajc si

po ogromnych gazach, najpikniejsze tworzy wodospady.

Woda tego strumienia w miejscach wicej ni mona lece na dnie

tak jest przejrzysta,

se

e

nawet

gbokich policzyby kamyczki. W takich gbiach

na

woda wydaje si ciemnozielon, a przy tej barwie tym pikniej odbija niena piana powstajca w gwatownym pdzie potoku. Zwolna zmienia si posta doliny, skay coraz bujniejszym okrywaj si lasem, z poród którego coraz rzadziej nagie wychylaj si opoki. Po prawej stronie drogi, cignie si take lasek wierkowy strudzonych podrónych miym osania cieniem. Tu stoi krzy prosty, drewniany, utkwiony w wielkim mchem porosym gazie'}. Na krzyu wyrnity napis: „Nic nad Boga!" i

,

')

Ogromny kamie w którym utkwiony jest krzy, ma wielpodobiestwo do myskiego kamienia, jest on gadki, jakby Ifldaka, obrobiony. Drugi podobny ley nie kie

rk

e

opodal nad brzegiem potoku. Podanie miejscowe mówi bardzo dawno, zapewne w czasach wielkoludów, pewien

mynarz niós oba to kamienie z pod Pysznej i ta upad! przywalony icb eigarem. Pochowano go na miejscu mierci. N»pr*eciw krzya przy drodze , loy

stos

suchych

gazi

mynarza, na który kady przechodzie rzuca galgzk. Co rok, /.ajiaiaja ten stos i póki nie

jestto grób biednego

118

Krzy

ten postawi

i

pooy

napis

wieszcz

nasz ulu-

On sercem odgad potrzeb kadego serca na stray najpikniejsze} w Tatrach doliny postawi to godo witej wiary naszej, aby myli obojtnych nawet, zwróci ku Bogu i uie da im opuci tego miejsca bez zoenia hodu kornej modlitwy, czci uwielbienia Temu, którego wszechmocne sowo wywoW.

biony

Pol.

i

i

ao

z

nicoci te cuda').

Idc

dalej, dolina rozszerza si znowu, a droga si na dwie strony; nieco w bok na lewo, prowadzi na polan Sm y tnie, wprost za na Ornak. Nie

rozchodzi

wida

tu

ju

tych skal dziwacznych,

a tak rozmaitych

wysze góry, okryte u dou lasem, wyej kosodrzewin, wznosz si po obu stronach. Niebawem przychodzimy tia polan Ornak, której pooenie jest bardzo malownicze. Od poudnia objy j w potne ramiona wyniose góry, wród któksztatów,

ale

natomiast coraz

rych odznacza si majestatycznie ksztatem

wysokoci,

i

olbrzymi wierch Pyszne) zwanej

take Bystr (7230

st.}.

Na

Pyszn poczona

tur-

lewo wznosi si siodem*) nia Babie nogi (6882 st.),

z

czca

si znowu

sym take Wirchem Smrewyskim wida wspania

i

pikn gór Tomanmc

sponie, odmawiaj pacierze za grób za 2tiowu przez cay rok ')

dusze,

i

na

tern

samem

acuch

za

na Kto i si dopyta.

nieboszczyka

Gig

,

i

opad;

la-

autor Przewodnika iluturnie stoj odosobnione

przeciwnie

porednictwem

cz si one

w

jeden

nieraz bardzo rozlegych grzbie-

tów. Grzbiet taki niby olbrzymia grobla

nazywa

Obok

skadaj gazie.

i

e

gdy

wynio-

miejscu, postawi przed czterema

laty p. W. Eliasz, znany malarz strowanego do Tatr. Nie trzeba sobie wystawia,

jedna od drugiej,

z

st.).

polsk (6908

kiedy dopenia tego obrzdku, nie mogam Krzy postawiony przez W. Pola pruchnia

kisam

')

(6954

siodem lub prtdfa.

czcy

dwie góry,

119 st),

wierzchokiem na

z

dwa rozdzielonym

szczyty.

Ku wschodowi, t. j. na lewo od tego olbrzymiego zastpu zatoczonego w pókole, pitrzy si nieco gbiej prostopada,

s

dziko poszarpana ciana; to nad polan po teje samej stronie, stoi jakby na stray, o wiele od poprzednich nisza, lasem okryta Smyinia, na której w bardzo znacznej wysokoci, wida zaniedbane kopalnie rudy elaznej ). skalista,

Tu

tak zwane Mady.

1

Na

przeciwnej stronie

ysty Ornak (4HG n

j. na prawo, wznosi si rozonadajcy nazw piknej polanie

t.

st.),

stóp jego rozesanej.

Ma wsi

ona kilku wacicieli

Citlifi,

maj

którzy tu

,

mianowicie gazdów zo

swoje szaasy.

Bywajc

wie corocznie na tj polanie,

spdzilimy niejedne

jemn

juhasami

chwil

tia

rozmowie

jedajaceim po mleko, Jednego

z

lub do roboty

zapomn;

jego

mi

rzeczach, prawdziwie

rozsdek, zadziwiao,

przywizanie do rodzinnej ziemi, stych, ale

serca

7.

gazdami przy-

porze sianokosu.

nazwiskiem Józef Michniak,

z nich szczególniej,

nigdy nie

i

w

pra-

przy-

pyncych

zdrowe zdanie o a rozrzewniao

malujce si w pro-

wyrazach.

ycz kademu

zwiedzajcemu Tatry nie zaniedbywa sposobnoci zblienia si do górali, poznania ich charakteru sposobu mylenia, gdy zapewne rzadko gdzie u ludu naszego i

')

W

wielu miejscach

doliny

Kocieliskiej

lady robót górniczych które ,

laty uft

napotka

mona

tu przed kilkudzicsit jeszcze

wielka prowadzono skal; prócz elaza wydobywa-

mied

a nawet srebro. JJ;i samym wstpie do doliny kunica, kfórój rozwaliny wida dotd naprzeciw karczmy; w miejscu, gdzie teraz widzimy kapliczk, wznosi si kocióek zbudowany dla wygody górników tutaj

no

elaa

pracujcych.

p luie Teraz

w

Od

kopalnie

w

w

kilkudzicsit

Kocielisku,

kilku tylko miejscach

lat,

zaniedbano prawie zu-

gdy

nie

opacay

kosztów.

wydobywaj, rude, jakoto

Ornaku, Tomaiiowej, tak zwanej Dziewity bani

i

t.

d.

120 znajdziemy

tak prawo, tak

prostot, serdeczno

i

tak zdrowy rozsdek, jaki odznacza te dzieci wspania-

ej górskiej przyrody. Góral, aczkolwiek otwarty i szczery, nie zaraz jedoak wynurzy si z tem , co czuje; zwolna stara si on wybada twój sposób mylenia i dopiero gdy pozna, je zrozuobojtnoci nie wyzibisz uczu jego,

e

e

mie

i

poj

potrafisz,

rem taka nadzieja

otworzy

ci

serce swoje,

lepszej przyszoci,

taka do

w któpowi-

si gotowo, ze prawdziwie nieraz zawstydziby si trzeba naszego samolubstwa saboci ducba, zraajcego si kad przeszkod lub zwok w osignieniu cenia

i

upragnionego

celu.

zapdzam si w pochwaach górali, kademu, kto ich nie pozna bliej, przesadzonemi si zapewne wydadz; wol powróci na Ornak opowiedzie okropny wypadek, jaki si zdarzy w r. 1856 Ale za daleko

które

i

na

tej

rozkosznej polanie.

Byoto w zimie, w pierwszych tygodniach wielkiego postu ogromna masa niegu zsuna si z góry Ornaku, i z niesychan szybkoci pdzc na dolin, ;

przywalia piciu górników,

którzy po skoczonej ro-

ju w

drodze ku domowi. wyobraenie o gwatownym pdzie lawiny, powiedzie, las okrywajcy pochyo Ornaku, który zagarna ta ogromna acha niegu, nietylko powalia, bocie wyszli

Aby

z bani

i

byli

do

da

e

e

tak powiem, skosia. Syszaam z ust wiarogodnego wiadka, który na miejscu sprawdza wypadek z drzewa dla zdania o nim ur/.dowego raportu , ale,

e

powalonego tym sposobem na dolin,

mona byo nar-

ba

okoo 1000 sig. Rodziny nieszczliwych górników wiedzc o okropnym ich losie, w najwikszej zostaway niepewnoci i obawie smutne mi drczone przeczuciami. W par doi dopiero, gdy ustay zawieruchy nie

,

i

niene

zamiecie, a robotnicy pojechali po

rud

,

stra-

121

W

bliszny widok stwierdzi prawda tych przeczc. skoci Ornaku poznaj do wano odzienie biednych górni-

ków, które pozrywa

a na icb

bdc.

z

Wzito si

pd

stwardniay,

szczliwych

odszukano,

ze

dwóch tylko inni

trzej

zaczy,

tych niezasypani,

Dopiero, gdy

trupy

znaleziono

z

gbiej

do wiosny w zimnym spoczywali grobie. niegi topnie

powietrza,

do rozkopywania niegu,

zaraz

by

ale tak

gwatowny

nich

ogromn zasp niegu, grobem

ujrzano

dolinie

najokropmej

obejmowa jeszcze pie wierka, którego si uchwyci, chcc na nim szu-

pokaleczone,

ka

;

jeden

ratunku.

Smutny przywieziono

by

podruzgotane

ojciec z

to

do

by dzie,

gdy zwoki tych biedaków

Pomidzy tymi nieszczliwymi,

wsi.

dwoma dorosymi synami;

wszyscy

trzej

na wyywienie licznej rodziny, która po gwatownej icb mierci, zostaa bez opieki i sposobu do ycia. Ni-o zmarniay jednak biedne sieroty,

swoj

praca

cho Bóg

zarabiali

wkrótce po mierci ojca zabra im

Dwoje starszych

wzia

na opiek

i

matk.

bya wacicielka

Za-

kopanego, czworgiem modszych zajli si krewni, którzy cho sami nie bogaci dali przytuek sierotom. Przypadki osunienia si niegu, zdarzaj si dosy czasie nagych odwily. Przed kilku

czsto w Tatrach, w laty,

naprzeciw Smglm, nieg si tym razem nie byo adnego przy-

take w Kocielisku

zesun

z

góry, ale

,

padku. Lawina zniszczywszy las

,

odsonia

fantastycznych

ksztatów skay przedtem w jego cieniu ukryte, które podziwiamy tu za Krzyem po prawej stronie doliny. U podnóa Wierchu S mreczys kiego , ley ukryte w lesie mae jeziorko 1 mórg powierzchni majce, do którego przystp bardzo

lat wy

si ono zupenie od jego jest torSaste, woda cho innych

z

Róni

polany Ornaku.

jezior

tatrzaskich;

dno

przejrzysta ale ciemna,

prawie czarna, brzegi bagniste, okryte porostami 16

i

przy-

122

Smreczyski ley Ogólny widok ju na górnej granicy lasów (3892 wdziku. waciwego bez jego jest pospny, a jednak nie strojone kosodrzewin;

staw bowiem

st).

byo zakoczy zwiedzenie doliny zoeniem hodu jej dumnej Królowej na

Najstósownijby Kocieliskiej,

wierzchoku. Kademu bdcemu na Ornaku, przyjdzie zapewne ochota wstpi na szczyt Pysznej wznoszcej si, wspaniale w odlegoci najwicej go-

samym

jej

na oko wydaje. Niechaj jednak przednikt nie da si uwie zudzeniu zbliajcemu igraszk sobie robi chwila mioty, jakie w górach co wytrwaoci. Wyprawa na Pyszn, lubo Z uaszycb sil dziny drogi, jak

si

i

gdy

bardzo atwa,

to jest jeden z naj przystpniejszych

szczytów, dugiego jednak potrzebuje czasu. Majc zamiar zwiedzenia tego wierchu, naley raniutko przyje-

do Kocieliska i z powrotem wózek zamówi. Ostrzegam jednak eby si uie puszcza na niepewn

cha

pogod, bo nie napróno Goszczyski nazwa Kocielisko pochmurn dolin, deszcz tu bowiem czstszy ni zaaogdzieindziej w Tatrach, a Pyszna czsto

mg

niona, nawet przy piknej pogodzie.

Prawie corocznie

bawic w Zakopanem, trzy razy próbowalimy szczcia w tej wycieczce. Raz doszlimy powyej sioda Pysznej,

mga

zalegajca nietylko szczyty ale i doliny poboczne, zmusia nas do odwrotu. Drugi raz skoczya si nasza wycieczka na Ornaku, gdzie zjadszy wyborlecz

nego mleka

i

przeczekawszy

deszcz,

powrócilimy do

domu. Trzeci raz dopiero wstp na Pyszn przy najpikniejszej pogodzie, uda si w zupenoci. wycieczk do nastpnym obrazku opowiem

W

t

kto przywyky do

pragnabym zachci kadego duszego chodzenia zwaszcza pod gór.

której

Pyszna. (Bystra).

Kiedy toporkiem czowiek wywinie,

To

ai sio stracha

eby

nie

zmci

Jasmy chmureczki w orlej dziedzinie, Albo o samo niebo nie trci!

W.

Po kilku

P.

umiechn nam si najprzed socem zebrawszy

tlniacb sotnych,

pikniejszy ranek; wstalimy

i

odwiozy si spiesznie, wsiedlimy na wózki które nas mieszkalnej. wówczas do karczmy w Kocielisku, jeszcze który osób: rodzice moi, ja, siostra i X... Byo nas przewoza si nam doskonale góry, ofiarowa

pi

znajc

bytnoci w Zakopanem, bywalimy Kocielisku, a za kadwa, czasem nawet trzy razy w Za

dnika.

kad

uwielbienia witarazem z uniesieniem radoci i wydawaa nam razem kadym limy t cudn dolin, za istotnie. tak si pikniejsz. Dzi bya wezbra znaPo kilkoduiowych deszczach, Dunajec zamiepdzie gwatownym w wody jego

dym

cznie; obfite

bawapian, przewalay si wielkiem. bob dolmy stanami po granitowych progach; ze ska, pikne wodomiejscach wielu w nowicych, spyway

nione

w

nien

spady z gtófcnym

czc

si potokiem.

Dolina jeszcze

124

bya. pogrona w tajemnicom pócieniu, gdy* soce dopiero najwysze szczyty zocio swymi promieniami Stopniowo jednak wznoszc sie coraz wyej, zajrzao dh d0liny NiebaWem ° J a itoki wiata, 'k? którego promienie byszczay jak dyjamenty w spienionych wodach potoku,

Sr

***

"

^

janiay barwami te.czy w kroplach obfitej rosy i pozacay wysmukych wierków gazk.. Pyszna jakby uszczliwiona widokiem wdziczcej sie tylu powabami doliny, spogldaa na

mpogodnego V -

j»k

wpoi królewska,

a

Pe,

radoci

.pianie dolin

wpó

czoa najlejszy

jej_

i

nie za S§p ia

J£

oboczek

nadziei powodzenia, przebieglimy

zatrzymalimy sie dopLo na OrnZ Posilmy «o tutaj wybornem mlekiem, ruszylim/Ipt sznie w dalsz drog, której cd, t j. wznosd majestatycznie tu przed nami i

Jj 1*1

«

me

«5£

mdk,e juk tutaj. Patrzc z Ornaku na Pjfwn, zdaje nam *, fc rielo kobierzeu dochodzi do samych stóp góry, najdalej za pd g odzmy, zaczmemy na nio wstcpowa; jest tak

^

e

nas jeszcze od niej

^czasem lSi

razy potok po kamiemach;

prócz togo trudno na mokrzadacli kj* sie

zamoczenia nóg napotyka.

W top

Gdy

par

*«*)

pikne,

mokrada

godzin

przyszlimy do

dopiero saczglimy

Noygotargu poMonej.

w

£j£ LhL

lato jest

«td

ten 3p OSob ,

«o»We pas,

e

sie

unikn

L d«Z

dopiero

l

Z*

znaczy kawa dosy przyhl

p oowa

okoo ml

l

™* ^ fm P

Klifawowi.nta uytkuj,

Wi

w

fc

»„.*.

^

£d

wchodzi

'

,

?

z

°'

'

125

gór, trzymajc si cieki prowadzcej na lewe. Wstp na wyniose i rozlege siodo Ihfazn z turni Babie nogi, zwaszcza z pocztku jest wrale atwy, pochyo agodna, tak nawet konno przejedaj tdy ,

czce

e

ua Ltptóio, którego granica przechodzi samym grzbietem góry. miar jak wznosimy si wyej, karowaciej zarola kosodrzewiny zrazu bardzo gste, i ustaje

W

rolinno ju

i

tak

dosy uboga.

Zmczeni

uie tyle

droga, jak silnym,

a coraz wzmagajcym si wiatrem, stanlimy nareszcie na siodle (5762 st), skd ju bardzo pikny i rozlegy przedstawia si widok, ku pónocy na niektóre wierchy tatrzaskie i dolin Kocielisk,

ku poudniowi na Liptów siniejce w dali pasmo Ttttróic. Spodziewajc si nierównie wspanialszego widoku ze szczytu, uie rozpatrywalimy si nawet i

Sianych

po okolicy, ale usiadszy tak wiek

eby si zaehroni

od uprzykrzonego wiatru,

dajc nasz podróny

wypoczywalimy

cokolzaja-

obiad.

Teraz dppieru moglimy zmierzy okiem dug drog jaka nas jeszcze czekaa grzbietem góry wznoszcym si zwolna do samego szczytu, który stercza dumnie w poudniowo-zachodniej stronie. Pochyo sio-

da

Pysznej na poudnie t. j. na Liptów jest jeszcze pooystsza ni od pónocy, lecz sam szczyt spada ku wschodowi zupenie pionow, gbokiemi szczelinami podart cian. Patrzc z sioda na ten grzbiet dugi a wazki, niby krawd owej stromej ciany wznoszcej si? nad przepaci, mimowolnie przejmowaa nas jaka

niepozornym szaasie, robi najiepsze sery, owe ttrmki o wspominaam opisujc pasterstwo w Tatrach. Na irodku bruska bywa wycinione ca serze iniuj Jezua, po drugiej stronie imi Maryja, Pu tych znakach mona odróni biuski pysztiiaskie od podobnych serów robionych których

we

wsiach

okoo Nowegotargm,

tak smaczns.

które

bywaj jaowe

i

nie

126

obawa, któr zwiksza! wiatr coraz silniejszy. Rzeczywicie jednak niema adnego niebezpieczestwa, gdy grzbiet ten nie jest znowu tak wakim jak si zdaa wydaje; góra nie spada take tak nagle na obie strony, aby tu pod stopami widzie przepacie. ogólnoci wstp na szczyt Pysznij jest wcale atwy i nie trudzcy,

W

byle tylko trafi na czas nio wietrzny,

pasowanie si z wiatrem, ten wist

gdy

to

cige

szum oguszajcy

i

w tej wycieczce, bardzo nas mczy, odurza utrudnia wchodzenie pod gór. Uderzajc rónic przedstawia pónocna pochyPysznej z poudniow. Pierwsz j. pónocn okrywa nika, spalona trawa zaledwie owcom mogca

jakiego dowiadczalimy i

o

t.

wystarczy na pasz; gdy tymczasem na poudniowej stronie porasta bujna gsta murawa na której wypasaj si pikne woy wgierskie, przypdzane tutaj na lato z dziedzin czyli wsi sowackich na poudniowych i

stokach Tatro w

Jul

w

pooonych.

bliskoci szczytu zgubilimy przez nieostroktóra dotd bardzo dobrze nas prowadzia

no ciek

musielimy si wdziera dosy stromo pod gór po kaupocyeh si pod nogami. To wspinanie si, a wicej jeszcze wiatr nie uciszajcy si ani na chwil, i

mieniach

tak

zmczy

dalej.

i

e

moich rodziców, ju nie mieli chci Usiedlimy dla wypoczynku, spogldajc z alem

na szczyt sterczcy

nam dalszy widok. z pewnoci niema

tu X...

przed

zrobi

nami,

uwag,

zasania

który

e

na szczycie

wiatru. To zapewnienie trafio nam bardzo do przekonania, bo mielimy nie zmylon ochot dopi zamierzonego celu, a po duszym wypoczynku,

przybyo si

i

odwagi.

wiksz atwoci gdzie rzeczywicie

Poszlimy dostalimy si

wic

dalej,

wkrótce

zupena panowaa

i

na

z najszczyt,

cisza.

Nie potrzeba podobno opisywa z jak radoci Stanlimy na wierzchoku Pysznej; zbytecznemby byo

137

e

wszystkie trudy poszy w zapomnienie gdj-my okiem dokoa. Znakomita wysoko góry (7230 kazaa si spodziewa bardzo rozlegego i wspania-

mówi

potoczyli st.),

Jako jest takim rzeczywicie. Na wschód niby olbrzymi, odwieczny gród, zdobyta twierdza graniczna, dwigaj si w niebo

ego

widoku.

uie-

po-

Tatrów spizkicb turnie; nieg wielkiemi patami na ich bokach bieleje, a najwyszych szczytów czepiaj si mgy, niby z wiatrem iyrajace sztandary. Przed nimi

tne

najbliej

w

tias

w

rycerz

wspaniay (7013 koci od stóp

przybicy,

godzin drogi oddziela

olbrzyma.

lona dolin, wzuosi co

(70t)0 st.)

wida w

Na zachód,

calój

wyso-

si piramidalna

Pyszn od

gbok

oddzie-

turnia Stura robola

do wysokoci nie wiele ustpujca Py-

w tym samym kierunku, dne z za drugich szczyty gór orawskich, sznej, a dalej,

atwo rozróni

Krywa

do szczytu srebrzcego si niegiem.

Na oko zalcdwo par liptowskiego

stray

na

stoi

stad

który

st),

a

niby

poluciuiowo-wscbodnij,

stronie

stalowej

trzy

wystpuj jewród których

zbate, dziko poszarpane, granitowe

wierchy Rakoczy (GSDo st).

ley dniej

i

Wszystkie góry zachodnich Tatrów do których naPyszna, róni si bardzo ksztatem od wscho-

ezci

tego

acucha, którto rónic wida

naj-

s

wysokoci na jakiej stoimy. Nie to, wyjwszy llohacze, owe pionowe, skaliste, nagie, dziko poszarpane iglice, jakiemi si odznaczaj Tatry wyraniej

spizkie

i

z

takiej

wschodnia

przy znacznej

cz

na

nie,

sa,

ale wiercby te,

maj

ksztaty wicej

take wysokoci,

zaokrglone, pagórkowate

choków

liptowskich;

okryte

traw

i

runkach cieliska,

samych prawie wierz-

lub szaremi porostami.

atwiejszy nierównie

Z pod

do

ni

Wstp

na tamte.

si w rónych kieOd pónocy ley dolina Ko-

stóp Pysznej rozbiegy

gbokie doliny. wygldajca niezmiernie

dziko ze swemi wy-

I2S

niosemi tego

fantastycznych ksztatów skalami

,

wdziczca si

wie

zieleni polan

i

ale

,

obok

lasów,

jej

W

pónocno- wschodni ej stronie zwierOd poudnia wybiega na ciedli si staw Smreczysiri. liptowskie równiny dolina Kamienista, przeciwlega Koboki strojcych.

cieliskiej

,

rónica si cakiem od

ostatniej

;

nic tak

dzika, ale za to nie tak malownicza. Jestto raczej dugi,

gboki, jednostajny wwóz, którego boki stanowi kamieniste upazy. Na nich szarzej gdzieniegdzie mchy trawy, rosn kpy kosodrzewia, a niej czerni si i lasy. Na dnie doliny wida dwa mae stawki Podobny charakter

maj

oddzielajca

jca

inne

i

Pyszn od

liptowskie doliny, jakoto dolina Starij roboty

druga wybiega-

i

na wschód ku Krywaniowi.

Pohujawszy po tej krainie niebotycznych szczywdrowca wybiega swobodnie na równiny, roz-

tów, oko

cielajce si szeroko po za tem gniazdem skalistych olbrzymów. Od pónocy widzimy cay obszar nowotarskiej doliny któr ogranicza w oddali pasmo Bieskidów z Babi gór na czele. Na poudnie widok jeszcze rozleg ej s z y, a przynajmniej rozmaitsay. Tut roztacza si* Wgier zwana hrabstw e»i Uptowskim. przed nami Wród lasów, ciemniejcych wielkiemi patami na tej rozleglej równinie, wida any dojrzewajcego zboa-

cz

kada z inugsto rozsiane dziedziny sowackie rowauym kociókiem. Gocice i potoki przerzynaj w rónych kieruukach t pikn równin dochodzc do samych stóp Ninych Tatróur, których pasmo rysuje si wyranie na kracach widnokrgu. i

,

Przeszo

pó

nam jak jedna chwila byo ochoty schodzi byo oderwa oczy od tego c*-

godziny zbiego

na szczycie Pysznej, a jeszcze nie na dó, jeszcze trudno dtiego widoku.

Poegnalimy,

go* nareszcie

ostatniem,

dugiem, tsknem spojrzeniem i zabralimy si da powrotu. miar jak spuszczalimy si niej, wiat* z no-

W

129

wu czu si dawa sycha byo jak hucza w dolinach, si oskot staa z przeraliwym jego wistem, miesza wypoczynek Dugi kamieni. czajcych si w przepacie ;

zmrok pod szczytem, bardzo opóni powrót, bo ju góry. Postóp u szaasu do zapada gdy przybylimy na siebie za po cigle si mimo popiechu, ogldaam dziennego z przejcia chwilach Pyszn, która w tych

wiata do ciemnoci nocy, prawdziwie czarodziejski niebios przedstawiaa widok. Na ciemniejcym bkicie -purrysoway si wspaniae jej ksztaty, oblane zoto Zaiste, poaru. dalekiego purowem wiatem jakby Ale jakeby to trudno byo to chwila dla malarza! a jednak tak agodny, wietny uchwyci ten koloryt tak

un

tak harmonizujcy

miotami, które

z

tem

nieba

tosamo wiato

i

otaczaj cemi przed-

najrozmaitszym opro-

mieniao odblaskiem!

bya Przy coraz grubszym zmroku, najtrudniejsz potok; przez zwaszcza a przeprawa przez mokrzada, bez przypadku i szczliwie dostalimy odbylimy j si na Ornak.

panowaa na polanie, ognie janiay byda zamknitego w kostrzegce po szaasach, psy Poczciwi górale poszczekaniem. nas szarach, powitay pozdrowili i podrónych zapóniouych znali po gosie drogi. szczliwej yczeniem przyjacielsko Susznem i potrzebnein rzeczywicie byo to yCisza

w nocy, o bo przebywajc dolin Kocielisk jest kamietak bowiem Droga trudno. przypadek nie czenie,

nist, nie

e

w dzie, w dopiero có

nawet idc

potkn,

a

trzeba

uwaa eby

ciemnoci?

My

si

jednak

szczliwie, i wyznam szczerze i gdyby przebylimy utrudzenia dla rodziców, barzbytecznego nie obawa nocn por, ukadzoby mi bya cieszya ta wdrówka szacie. zujca dolin Kocielisk w nowej a cudnej jedna z tych nocy letnich, których

j

Bo te

to

bya

majestat jakie uroczyste

i

niewysowione czyni wrae-

130

Oko

nie.

tonie

w ciemnem

w nieskoczonoci,

w tym

przestworzu, labiryncie

myl

soc

i

gubi

si

wiatów,

któremi Bóg, niby gorejcemi goskami wypisa na nie-

sw mdro

bie

potg. Od

i

janiejcego

tegM

skle-

czsto zdawaa si odrywa gwiazdka, sunc szybko wród swych sióstr patrzcych na nie uieruckomie, a zostawiwszy przez chwil wietn smug, pienia,

bardzo

gasa w ciemnych przestrzeniach'). Chocia astronomowie tómacz nam zjawisko gwiazd spadajcych, budzi rzewne uczucia. Oko ciga z aooo zawsze sniutne lem biedn gwiazdk, uiby strconego z nieba anioa, i

nigdy, nigdy ua opuszczone nie ma powróci Patrzc w ten przestwór w którem utona, dusza otwiera si mimowolnie powanym, smutnym i gbokim mylom zapada w ni ewyso wion tsknot, w jaki stan zachwycenia, póki otaczajce przedmioty nie sprowadz jej znowu na ziemi. Ale bo byo co widzie i na ziemi! Skay otaczajce dolin, pod tm gwiudzistern niebem, zolbrzymiaty jako, wspanialsz przybray posta, tworzc fautas tyczn budow, niby to gród starodawny najeony basztami i strzelnicami uiby odwieczn wityni, której kolumny dumnie pn si ku niobu; niby miaBto jakie w gruzy upade, o którego dawnej wspaniaoci,

który

ju

miejsce.

,

;

wiadcz trzeba

') s )

zbem

uiestrawione jeszcze

kady, pomniki tu

Byt to

i

zawoa

wraz

dzieii 10 sierpnia,

czasu posgi, ar-

murów odamy.

olbrzymich z

ludem:

to

O

zaiste,

Kocielisko! 3 )

peryjod gwiazd spadajcych.

Nszwg Kocieliska wyprowadzaj niektórzy od koci rtjiui

mieli zasia

t

dolin,

pogromieni

tutaj

któ-

Tatarzy

od kocióka który tu mia istnie w czasie gdy prowadzono roboty górnicza na wielkie rozmiary. Pierwsze przypuszczenia upada zupenie, gdy zwaymy ie w czasie pierwszego napadu Tatarów na Polakg (1241 r.) i bytnoci ich w tych stronach. Podhale, z wy-

inni

w

tój dolinie

131

zaktach tj czaroowych istot tajektóre wyobrania ludu w tak mniczych, nadziemskich pene ycia i poetyczne niekiedy zakla postacie. To duchy opiekucze tych gór, to stróe ukrytych w nich

A wrtid dziejskiej

zwalisk,

tych

ii

po

budowy, przemykaj

uiotiio

,

skarbów, to biedni pokutnicy którzy winy

bdzc

ycia okupuj nych, lici

jcz

i

wród sku

pacz szumem

i

potoku,

ziemskiego

urwisk niedostp-

szepcz szelestem

poruszanych wiatrem.

Droga kamienista

mogca

o niebezpieczue potknicie, nic

lada chwila przyprawi

dozwalaa myli

bdzi

swobodnie w tym wiecie duchów, który otwiera jej urokiem. tajniki swoje i wabi ku sobie nieopisanym rzeczywisto a widziada, wkrótce Pierzchy te

wiatów zaja. Pomimo utrudzebylimy wszyscy dobrej mywesoo wdrowalimy obawa, czy te w karczmie nas niepokoia jakkolwiek

miejsce wymarzonych nia li,

i

kocieliskiej zastaniemy jeszcze

w przeciwnym

razie

zamówiony wózek;

gdy

wypadaoby nocowa w brudum,

Trudno jatkiem niewielu osad, zalegay odwieczne lasy. za *»*<« si «' stapdjsaa dzicz ta Katem przypuci aby schronili sio ubogimi mieszkacami, którzy bez wapienia w te niedostpne góry i lasy. Co do wsi Kocieliska i

kocióku,

te

tatrzaskiej

;

prawdopodobnie

pomimo

to

mogy nada sic poda

omielam

nazwo dolinio tu nowe przy-

tutejszego ludu. puszczenie' wysnute z bujnej wyobrazili Przert kilku laty Jedraej

Wala,

ów zawoany przewo-

nami na daleka, wycieczk, tuma-

dnik w Tatry, idc z na icli trafczy nam nazwy szczytów, zwracajc uwag nadano tej Kocieliska nazw no. Utrzymywa on, e

jej podobiestwa do kocioa, gdy ksztatem swoim przypominaj posgi,

przecudnej dolinie dla

j

skaty, otaczajce najwspanialsz tworzy kolumny, otarze, pomniki, a oaos sie Wali, czy zapatrywania osobiste jest witynie.. Czy to Kocieliska, powierzeczywicie taki jest pocztek nazwy dzie nie umiem, podaje, jedynie to co syszaam na miejscu.

132

te

lub

kopanego. Modszym,

uie tyle

i

mil. jeszcze

odartem karczmisku,

zwaajcym wreszcie na nie, myl duszej wdrówki w noc

do Za-

czujcym zmczenie, nie umiechaaby si moe tak

pikn;

cudnie

ale

byby to trud nad siy. Z niema wic do karczmy, dowiedzielimy si e dochodzc radoci dla starszych

poczciwy góral czeka na nas z wózkiem. Bya ju godzina 11, ale pomimo tak spónionej pory, ani nie

w

Kocielisku, ani

postaa nam w myli

w

drodze do Zakopanego, obawa jakiej na-

najmniejsza

paci, jakkolwiek Tatry do niedawna jeszcze, a uawet mniemaniu niektórych osób, uchodz, za siei teraz, w z którymi spotkanie jeeli nie yciem, zbójców, dlisko zrabowaniem przypaci mona'). przynajmniej to

'i

aby nie puszcza si w góry bez przena Ornak, zaproPisanej na Pyszn jednak droga; sama nawet góral a wadzi kady znajcego miejnie radz si puszcza bez przewodnika

Musz

tu ostrzedz,

wodnika.

Do Kocieliska, do

i

scowo. Patrzc z Ornaku na t pigfcBij góry której grzbiet naturaln drog na z ostr krawdzi wydaje si jakby niepodobna pobtutaj sic e zdaje wiodc, sam szczyt dzi e kady trafi bez przewodnika. A jednak podobn nieroztropno przed kilku laty przypaci! yciem pewien górnik z Liptowa, który tutaj wanie zmyliwszy drog, zgin w przepaciach. Trupa jego natrafi na urwiska i

t

i

znaleli pasterze nastpnej wiosny. Jedno jeszcze zrobig tutaj uwag. czas zwiedzeniu

Tatrw powici

Kademu

zechce

,

i

kto

sitach do odbywania dalekich wycieczek, ycz nie poauje trudu. ja Pysznej bo rcz, wnym" jednak razie, t. j. gdyby komu zbywao odwadze lub silach do wchodzenia na szczyty, chowa si na Czerwony Wierch, skd widok ,

pikniejszy, a

e

wstp take