VOORUIT MET VOEDSEL by CITIES Foundation

2 FEBRUARI 2011 Beste Lezer,

In 2007 ondertekende het (voormalig) ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de provincie Noord-Holland en de gemeentes Zaanstad en Amsterdam de Agenda Proeftuin Amsterdam. Dit luidt het begin in van de verschillende samenwerkingsverbanden, projecten en programma’s die de afgelopen 4 jaar hebben plaatsgevonden met als hoofdthema voedsel in de metropool Amsterdam. Maatschappelijke partijen, ondernemers en de overheid vormen nieuwe allianties en Proeftuin Amsterdam steunde bestaande initiatieven gericht op gezond, lekker en regionaal eten.

Deze uitgave is tot stand gekomen in het kader van de bijeenkomst Vooruit met Voedsel - de laatste netwerkbijeenkomst van Proeftuin Amsterdam. De bijeenkomst alsmede dit naslagwerk zijn georganiseerd door CITIES the magazine en de Youth Food Movement.

In dit naslagwerk leest u wat er gebloeid heeft in Proeftuin Amsterdam. Organisaties presenteren kort hun projecten, delen hun ambities, successen en moeilijkheden. Ook hebben wij gevraagd hoe de verschillende organisaties strategisch vooruit willen met voedsel.

Francesca Miazzo en Janne Dingemans (CITIES) Linda Vermaat (VOER & YFM)

Wij hopen dat u, waar mogelijk, de handen in een blijft slaan en samen blijft zaaien, voeden, oogsten, proeven én experimenteren in de metropool Amsterdam. Wellicht kan dit naslagwerk u daarbij van pas komen.

Veel dank aan alle deelnemers van de Proeftuin voor het aanleveren van de informatie, foto’s en folders over hun project. Hartelijke groet,

INHOUD KLIK OP EEN LINK OM NAAR DE PAGINA TE GAAN

Voorwoord Vooruit met Voedsel en Proeftiun Amsterdam Vooruit met Voedsel Proeftuin Amsterdam Slotbijeenkomst Vooruit met Voedsel

Proeftuin projecten per thema 1. Dichtbij en Natuurlijk 1.1 Boerderijeducatie Amsterdam; Stichting Boerenstadswens 1.2 Innovatieprogramma Stadslandbouw; programma Tuinen van West (NieuwWest & DRO) 1.3 Week van de Smaak – Pure Markt in het Oosterpark; Pure Markt 1.4 Week van de Smaak / Hoofdstad van de Smaak; Stichting Week van de Smaak 1.5 De Proeftuin van Food Center Amsterdam; Food Center Amsterdam 1.6 Amsterdam, lekker regionaal!; Stichting Vriendelijke Keukens & Stichting Van Eigen Erf 1.7 Werkgroep Groene Hart streekproducten; Stichting Groene Hart, kloppend hart 1.8 Buurtmoestuinen in kaart: ‘Eetbare’ kaart; Stadsdeel Nieuw-West 1.9 Smaakmarkten; Slow Food Amsterdam 1.10 Streekmaaltijd Tuinen van West 2009; programma Tuinen van West (NieuwWest & DRO) 2. Gezond en Lekker 2.1 Lunchen op Scholen; GGD & OSA 2.2 Arrangement gezonde voeding en biodiversiteit voor basisscholen; ANMEC 2.3 De gezonde schoolkantine; Esprit Scholengroep, Nova College 2.4 Tijd voor Eten

3. Marketing, Kennis, Werk en Opleiding 3.1 Eetbuurt Oost: De geheimen tuinen van Oost; Spang31 3.2 Eetbuurt Oost: Food Night; Spang31 3.3 Eetbuurt Oost: Street Food academy; Spang31 3.4 Eetbuurt Oost: East’n Cook’n; Spang31 3.5 Scharrelkinderen in de Proeftuin Amsterdam; Meeting Points Amsterdam en de Vrijwilligerscentrale Amsterdam 3.6 De Proeftuin van de Hogeschool van Amsterdam; Hogeschool van Amsterdam 4. Milieu- en Diervriendelijk 4.1 De prijs van ons voedsel; Ecominds & Stichting CLM ism de Rode Hoed 4.2 Producten uit de regio in de Gemeentelijke catering; Taskforce Multifunctionele Landbouw 4.3 Alimenterra; Alimenterra, European network for sustainable food systems 4.4 Ontmoetingen aan de Stadsrand; Stichting Streekeigen Producten Nederland Tot slot

Voedsel moet op de politieke agenda blijven Bio-di-vers en contactlijst aanwezigen Bio-di-vers Contactlijst

VOORWOORD Het was geweldig nieuws toen Amsterdam zich in 2007 middels een heuse proeftuin ging committeren aan meer duurzaam en gezond voedsel voor de hoofdstedelijke burger. Proeftuinen zijn belangrijk! Voor mij was de eerste proeftuin de grote tuin van mijn grootvader in Cornwall, Engeland. Ik noemde dit de “theestuin”. Of ik “Taste Tuin” bedoelde (gebroken Engels) of dat dit was omdat we altijd thee dronken onder de grote kastanjeboom weet niemand. Mijn grootvader had een prachtige tuin, met een tomatenkas, een keur aan verse kruiden en groenten. Zelfs aan een palingkwekerij ontbrak het niet. Ik liep daar als klein kereltje aan de hand van mijn moeder rond. Ze zei bij elke eetbare plant: “taste, taste.” Ik werd verliefd op die tuin vol lekkers. Maar mijn liefde ebde weg naargelang ik opgroeide in Amsterdam. Ik miste al snel het contact met het eten dat elke dag op mijn bord lag. Toen kwam er gelukkig mijn schooltuintje. Dit werd mijn tweede proeftuin. De spruitjes die ik meenam uit mijn tuin waren goddelijk en mijn liefde voor voedsel leefde weer helemaal op. We vergeten soms dat eten meer is dan spul in pakjes op de schappen, tussen nog meer spul. Eten heeft een centrale plek in ons leven. Als we ons voedsel niet begrijpen, begrijpen we de aarde en het leven ook niet. Proeftuin Amsterdam is gestart in een tijd waarin duurzaam gezond en echt voedsel naar een ander niveau worden getild. Het zijn niet meer de ouderwetse (‘stoffige’) reformwinkels waar men echt voedsel kan vinden. Leuke pure/boerenmarkten, eat-ins, weken van smaak en Marqten doen ons af en toe de liefde voor voedsel voelen.

VOORUITMETVOEDSEL

Het lijkt soms een hype. Overal ontpoppen zich de afgelopen jaren leuke en nuttige voedsel initiatieven. Initiatieven die worden opgezet door enthousiaste en welwillende Amsterdammers. Proeftuin Amsterdam ondersteunde een groot aantal van deze projecten en zette zich in voor het behoud van kennis en contact met echt eten. Zoals een hype betaamt, houdt nu ook Proeftuin Amsterdam op met bestaan. Moeten we ons hierover zorgen maken? Niet zolang het Amsterdamse bestuur dat ons goed, eerlijk en gezond voedsel beloofde niet ophoudt met het steunen van initiatieven die ons voorzien van echt eten en bewijzen dat echt eten zeer zeker geen hype is, het is een recht! Namens alle initiatieven en burgers van Amsterdam die uit de tuin mochten proeven: Wij danken jullie voor de inzet... Samuel Levie Youth Food Movement

T E M T I U R VOO N E L E S D E VO N I U T F E O PR M A D R E T S M A

VOORUIT MET VOEDSEL Beste lezer... Het document wat voor u ligt, is ontstaan doordat Proeftuin Amsterdam na vier jaar stopt. De kennis en ervaring opgedaan in deze periode mag volgens ons niet verloren gaan. Daarom vindt u ter afsluiting een overzicht van de Proeftuin Amsterdam. We clusteren de verschillende projecten die zijn gefinancieerd, vertellen over de beweegredenen waarom Proeftuin is gestart, concluderen waarop het beleid succesvol is geweest en kijken tot slot vooruit. Vooruit met Voedsel.

VOORUITMETVOEDSEL

PROEFTUIN AMSTERDAM Waarom Proeftuin Amsterdam? Geïnspireerd op de Londense voedselstrategie heeft Marijke Vos in 2006 het onderwerp voedsel op de Amsterdamse politieke agenda gezet. Proeftuin Amsterdam ambieerde voor de Metropoolregio Amsterdam: gezond eten, regionale, duurzame voedselketen en tot slot een hechte stad-plattelandrelatie. Het realiseren van een regionale voedselstrategie vond Proeftuin om drie redenen noodzakelijk. Ten eerste leidt het huidige voedselaanbod niet automatisch tot steeds meer gezonde mensen. Integendeel, de hedendaagse eetgewoonten vergroten de kans op verschillende serieuze aandoeningen zoals diabetes en obesitas en doen daarmee indirect een grote aanslag op gezondheidsbudgetten. Aandacht voor gezond voedsel is dus essentieel. Ten tweede stimuleert de klimaatcrisis het bewustzijn van onze footprint. Ons voedsel draagt voor maar liefst 30-40% bij aan de CO2 uitstoot. De voedselketen – productie, verwerking, transport, verpakking – is een groot verbruiker van fossiele brandstoffen geworden. Een bewustere eetstijl kan dus een belangrijke bijdrage leveren aan de reductie van broeikasgassen. Ten derde staat de stad–plattelandrelatie onder spanning. Terwijl de kennis van de gemiddelde (stedelijke) consument over de herkomst en productiewijze van zijn voedsel afneemt, verdwijnen door de stedelijke druk (bebouwing, recreatie) agrarische producenten; ze kunnen niet meer uitbreiden. Interdisciplinaire aanpak Om bovenstaande problemen op te lossen is een interdisciplinaire aanpak nodig. De kracht van het

programma is het integrale karakter: doelen worden zoveel mogelijk gekoppeld om elkaar te versterken. Dit betekent koppeling van de thema’s voedsel en stad–plattelandrelatie, samenwerking van verschillende overheidslagen en decentrale aanpak door ruimte te bieden aan maatschappelijke initiatieven. Proeftuin Amsterdam bundelt, verbindt en versterkt initiatieven van bedrijven, organisaties en andere partijen op het gebied van duurzaam en gezond voedsel uit de region. Deze samenwerking heeft tot doel: bereiken van gezonder en duurzamer eten in de metropoolregio Amsterdam. Het belang van Proeftuin Amsterdam is breed en raakt aan verschillende terreinen. Dit is te zien in het grote aantal verschillende projecten die zij de afgelopen vier jaar heeft ondersteund. Onderverdeling vier clusters Proeftuin Amsterdam Proeftuin Amsterdam legt de focus op de volgende vier clusters: Gezond & Lekker Gezonder eten vermindert de kans op ziekten die samenhangen met slechte eetgewoonten, daarom loont het om voedingspatronen te verbeteren. Met aandacht voor gezondere eetgewoonten en beweging kan het onderwijs invloed uitoefenen op de (slechte) eetgewoonten van leerlingen. Milieu & diervriendelijkheid Amsterdam streeft naar een milieuen diervriendelijke productie, toelevering en verwerking van voedsel. Door kortere aanvoerlijnen, minder of beter afbreekbare verpakking, duurzaam en vers voedsel, voorlichting en educatie kan het milieu verbeteren. Het bevorderen van meer bewustzijn bij consumenten leidt ook tot een diervriendelijkere voedselproductie.

VOORUITMETVOEDSEL

PROEFTUIN AMSTERDAM

Dichtbij en natuurlijk Amsterdam kan met haar vele bezoekers een belangrijke markt voor regionale voedingswaren worden. Het zou zelfs de belangrijkste plek zijn voor de aanlevering van duurzame voedingswaren en lokale kwaliteitsproducten uit het Groene Hart en Noord-Holland. Voedselproductie in de omgeving van de stad draagt daarnaast bij aan de bescherming van het cultuurhistorisch landschap van de Metropoolregio Amsterdam. Marketing, kennis, werk en opleiding Het aanbieden van gezond en goed voedsel verhoogt de aantrekkelijkheid van Amsterdam als vestigingsplaats om te wonen en te werken. Het is dan ook van belang om de Amsterdamse regio te profileren als een streek waar op duurzame en milieuvriendelijke wijze voedsel wordt geproduceerd. Het onderwijs speelt daarin een belangrijke rol. Naast dieren milieuvriendelijke productie zal het onderwijs meer aandacht moeten geven aan voedselkwaliteit, duurzame productie en consumptie. Beleidsdoelen Proeftuin Amsterdam heeft projecten en evenementen gefinancieerd die hebben bijgedragen aan een of meerdere van de volgende (beleids)doelen:

VOORUITMETVOEDSEL

1 Mensen in de Metropool Amsterdam (vanaf nu afekort tot MRA) zijn zich meer bewust van de gezondheidseffecten van hun kook en eetgedrag en ervaren een positieve beleving bij gezond en lekker eten.

2 Meer mensen in de MRA zijn zich bewust van de voedselproductiewijze en herkomst van hun voedsel en kiezen vaker voor eten met een lage footprint.

3 Meer afzet van duurzame streekproducten in de MRA.

4 Mensen in de MRA zijn zich meer bewust van het belang van voedselproducenten nabij de stad en waarderen hun maatschappelijke rol.

T S M O K N SLOTBIJEE T E M T I U R VOO VOEDSEL

SLOTBIJEENKOMST VOORUIT MET VOEDSEL In opdracht van DRO Amsterdam, organiseren CITIES the Magazine en de Youth Food Movement op 2 februari 2011 de slotbijeenkomst van Proeftuin Amsterdam. De bijeenkomst vindt plaats op Hogeschool InHolland in Amsterdam. Meer dan 60 mensen zijn aanwezig om na te praten over Proeftuin Amsterdam en vooruit te blikken op de de toekomst. De dag wordt gekenmerkt door een verscheidenheid aan mensen: ondernemers, mensen uit het onderwijs, onderzoek, maatschappelijke organisaties en overheid. Dit is tekenend voor de verscheidenheid aan initiatieven die Proeftuin Amsterdam de afgelopen 4 jaar heeft gesteund. Voedsel leeft Zef Hemel -adjunct directeur DRO - trapt de dag af: het bijzondere aan het thema voedsel is dat het alles verbindt maar buiten alle bestuurskaders valt. Wethouder Marijke Vos zette voedsel ambitieus op de politieke agenda. Zij wilde de eetcultuur in haar stad veranderen. Niet hameren op gezondheid, maar beleid moest leuk en lekker zijn. Beleid gericht op inspiratie en stimulatie. De principes van Proeftuin – niet moraliseren, niet drammen, geen opgeheven vingers, wèl leuk, lekker en inspirerend – staan nog altijd overeind. In 2006 stond ‘voedsel’ bij geen enkele beleidssector op de agenda, nu leeft het idee breed dat het niet goed zit met eten in de stad.

VOORUITMETVOEDSEL

SLOTBIJEENKOMST VOORUIT MED VOEDSEL

Thematafels In de namiddag vinden rondetafelgesprekken plaats. Aanwezige deelnemers kiezen aan welke tafel zij plaatsnemen om na te denken over de toekomst van voedsel in de regio Amsterdam. Aan de hand van 6 thema’s – Sociale Cohesie, Onderwijs, Ondernemen met Smaak, Milieu & Klimaat, Stad-landverbindingen, Gezondheid en Bio-Di-Vers – onderzoekt elke tafel de relatie van het thema met de stappen in de voedselketen: productie, bereiding, distributie en consumptie. Het doel van de middag is om bestaande projecten op weg te helpen. Tafeldeelnemers omschrijven hun project terwijl zij de focus leggen op kansen en knelpunten nu en in de toekomst. Alle aanwezigen denken na en helpen met formuleren van oplossingen. Aan het einde van de themadiscussies plakt elke groep stickers met aanbevelingen over het project in het schema van de voedselketen. Door elk project in de keten te plaatsen wordt visueel duidelijk waar projecten overlap hebben, projecten nodig zijn etc. De invalshoek van de voedselketen maakt duidelijk waar deelnemers op inzetten in het streven naar een meer duurzame en gezonde voedselketen. Het project lunchen op school (en soort gelijke initiatieven) zien we terug in de schakels: productie, bereiding en consumptie. Een onderwerp als onderwijs is vertegenwoordigd in de gehele keten. De post-its (kleur gekoppeld aan oplossing, knelpunt, project of kans) en de posters zijn hieronder schematisch weergegeven. We kiezen voor een een zo letterlijk mogelijke weergave van de inbreng van de deelnemers. Wij beseffen dat voedsel een onderwerp is dat continue onderhevig is aan discussie en gesprek. Mogelijk wilt u met elkaar in gesprek blijven. Daarom is ook een deelnemerslijst toegevoegd in deze projectcatalogus.

VOORUITMETVOEDSEL

GEZONDHEID T MILIEU & KLIMAA STAD-LAND VERBINDINGEN SOCIALE COHESIE ONDERNEMEN MET SMAAK ONDERWIJS

PROJECTEN

PRODUCTIE

BEREIDING

DISTRIBUTIE

CONSUMPTIE

VOEDSELKETEN

Ondertussen benut

Koelkastmanagement i.p.v. voedselverspilling

Voedseltransport over water als stedelijke distributie. Wat moet de volgende stap zijn...? Om dit sexier te maken?

Kies BV Keuringsinstituut Echte Smaak B.V. , onafhankelijke bedrijf dat keurmerk kan leveren aan producten die de echte smaak hebben. Echt = wat bewezen kenners als echt benoemen.

Stichting Proeftuin Amsterdam bouwen

Project Stadslandbouw Boeren bieden: producten aan de markt, educatie aan de jeugd, zorg voor ouderen Andere ondernemers leggen contacten met stadslandbouw bedrijven StadsHARVEST bedrijven. Vraag: hoe kunnen we voedsel, water, energie, bio-stoffen vanuit gebouwen oogsten? 5 concepten (ondernemingen): _Analysemodellen/ kansen _Installaties _ Beheer/meten/ monitoring _ Netwerk/ verzameling/ distributie _Verkoop

HACCP light plus USP voor horeca Hoe bereik ik allochtone doelgroep? Hoe kan stadslandbouw een rol spelen bij de sanering en vervuilde grond? Instituut ontmoetingsplek warme lunch of scholen en crèches, samen eten! Kookworkshops voor ouders en kinderen o.a. door ouderen (prinsmarcia@gmail.com )

‘Meatless Mondays’ Beperking Voedselverspilling Markt van morgen (Wiebe Eijbers) Iedere wijk een volwaardige dagmarkt die op kwaliteits voedsel de concurrentie via prijs en flexibiliteit met de supermarkten en andere ketens aangaat. LOCAL Food Center Amsterdam in samenwerking met Foodcenter

Ontwikkelingen van het duurzame profiel van de restaurateur, communicatie naar de consument hierover via www.IENS.nl (bijvoorbeeld opsomming van duurzame voedingsleveranciers) – dit project is in ontwikkeling in samenwerking met milieu centraal. Cateraars Streekgebonden producten krijgen Smaaklessen Lunchen op school JUMP-IN, gezonde voeding & beweging

KANSEN

Uitdaging Voortbestaan boerenbedrijven Uitdaging Financiële haalbaarheid van boerderij educatie (niet afhankelijk van subsidie)

Allochtonen en autochtonen samen aan het werk krijgen en voorzieningen aanbieden Verbinding tussen buurtbewoners en stadslandbouw

Kans 400 ha openbare ruimte, 1,3 miljoen vierkante meter vloeroppervlakte landbouw: Veel ruimte!

Boeren recht geven om les te geven Kan dan inkomsten generen voor de boeren

Kinderen zelf dingen laten doen _context is belangrijk. Op leuke manieren informatie geven over gezondheid en andere onderwerpen

Doorgaande leslijn door samenwerking tussen verschillende niveaus van het onderwijs

Lunch op school een leuke belevenis maken

Platform in stand houden Bindende functie in stand houden Het werk in stand houden Ingang bij de overheid in stand houden _Gemeente

Wellantcollege Onderwijs op de boerderijen

Kans 1ste stap nemen/ doen, doen! / niet in blokkades denken/ oplossingen!

1 centrale plek waar je alles kunt vinden, alle projecten info. Vraag vanuit de stad mobiliseren Ondernemers verbinden aan voeding Van consument coproducent maken Interesse voor voedsel stimuleren op middelbare- en basisscholen (bv. vak verzorging) Scholen juist ontlasten: iets geven, en niet meer vragen van de onderwijzer. Omgeving in scholen stimuleren om gezonder te zijn

KNEL-PUNTEN

Is stadslandbouw rendabel?

Mentale barrière bij consumenten

Consument denkt Biologisch = duurzaam

Fysieke problemen: Techniek!!

Concurrentie van duurzame distributie door de stad (transport) Vier verantwoordelijk? Wat is de primaire taak van het onderwijs?

Scholen in Nederland bieden geen lunch aan en zijn er niet voor geschikt

Verssnipperende aanlevering is milieu vervuilend

Te ingewikkeld: te veel informatie voor de consument

Versnippering van projecten

Ja, maar het volume streekgebonden producten is te klein (voor ondernemers)

Geen goed beeld bij voedingsindustrie op MBO. VMBO geen interesse of verkeerd beeld? Slecht imago van landbouw en voeding wordt hiermee geassocieerd

OPLOSSINGEN

Gezonde producten beschikbaar maken voor school Openbare ruimtes _Contactpersoon? _Informele structuren _Vereniging reglementen _ Organische structuur versus commerciële aanpak _Foodprint

Financiële verankering boerderij educatie

Bestaand project in Osdorp Vrouw & Vaart (gemengde groep vrouwen met een moestuin)

Elektrische boot vervoer van voedsel heen en afval terug (cradle-to-cradle)

Jeugdjournaal

Allochtonen hebben veel belangstelling voor voeding! Zoek contact via winkels en basisscholen. Kan groen onderneming helpen?

Voorbeeld oplossing Systematiek Willem en Drees (tussenhandelaar tussen boeren en supermarkt voor fruit uit de buurt)

Lunch op school aanbieden

Benaderen mensen via de buurtmoestuinen Huur 1 a 2 trainees van Marokkaanse en Turkse afkomst om deze groepen te betrekken bij eigen organisatie Leef je in, in leefwereld van allochtoon

Bundeling van vele kleine aanbieders met hulp van logistieke partners Een plek met kennis waar scholen heen kunnen vaststellen aan het begin van het jaar _inplannen _geen docent nodig die dag _die kosten zijn uitgespaard en kunnen hier besteed aan worden

Denk niet in bereikbaarheid doelgroepen

Goed in bench markt plaatsen!! Transport over water: nu is het moment

Geen nostalgie maar positieve moderne ontwikkelingen laten zien

Utrecht bierboot Retourstromen via boot nooit leeg varen tussen haven en stad.

Niet in de grond, maar boven de grond Alle individuen hebben bestaansrecht Hoe kunnen deze elkaar versterken ipv verdrukken?

Moestuinen

Stevig platform voor regionale/ duurzame voedselstrategie Met name voor Amsterdam een coördinerende en bindende functie

N I U T F E O PR R E P N E T C E J PRO THEMA

VOORUITMETVOEDSEL

1 DICHTBIJ EN NATUURLIJK

Amsterdam kan met haar vele bezoekers een belangrijke markt voor regionale voedingswaren worden. De projecten die geclusterd zijn onder het thema â&#x20AC;&#x2DC;Dichtbij en Natuurlijkâ&#x20AC;&#x2122; hebben zich met name ingezet op het naar de stad brengen van lokaal en duurzaam voedsel. Ook zijn er een aantal projecten geweest die juist de stad naar het ommeland hebben gebracht.

1.1

BOERDERIJEDUCATIE AMSTERDAM

Naam organisatie Vereniging Boerenstadswens Locatie Amsterdam Contactpersoon Hans Wilschut Email hans.wilschut@xs4all.nl Telefoon 06 48450874 Website www.boerderijeducatie-amsterdam.nl

Project Binnen schooltijd gaan er groepen van het Amsterdamse basisonderwijs een dag meewerken op een Amsterdamse boerderij. Dit onder het motto â&#x20AC;&#x2DC;Waar groeit mijn eten?â&#x20AC;&#x2122;. Het aanbod is voor de groepen 5, 6, 7 en 8. Doel van het project is dat kinderen de relatie leggen tussen het boerenwerk en het dagelijkse eten op hun bord. De afgelopen 3 jaar hebben bijna 300 docenten via bovengenoemde website zelf een bezoek gepland en afgelegd. Het enthousiasme is groot. In 2011 kunnen er nog 200 bezoeken worden afgelegd. Motivatie Kinderen hebben geen idee meer waar hun eten vandaan komt. De meeste komen niet verder dan de grote supermarkten in de stad als ze aan voedsel denken. Terwijl juist de verwondering voor alle groeiprocessen op het land heel vormend kunnen zijn voor kinderen in deze leeftijd. Zeker als zij leren begrijpen hoe deze groeiprocessen van belang zijn voor hun dagelijkse leven. Succes Tot nu toe hebben er binnen dit project ongeveer 6000 leerlingen een dag

meegewerkt op een Amsterdamse boerderij. Op deze manier hebben zij vaak voor het eerst echt een boer en een boerin ontmoet en een eerste relatie gelegd tussen het boerenwerk en het dagelijkse eten op hun bord. Het grote enthousiasme van boeren, docenten en kinderen is hartverwarmend en reden om te zoeken hoe we dit project voort kunnen zetten na 2011 als het projectfinanciering ophoudt. Knelpunkt Het opereren op verschillende niveaus tegelijk - te weten: 1) politiek 2) ambtelijk 3) agrarisch 4) basisscholen 5) subsidie - is niet gemakkelijk. Het knelpunt is dat de verschillende niveaus vaak langs elkaar heen werken of elkaar niet kennen. Ik heb dit opgelost door ontzettend veel te communiceren naar de verschillende partijen. Voedselstrategie Het initiatief voor de boerderijeducatie Amsterdam is door mij als lid van de Vereniging Boerenstadswens genomen. Deze Amsterdamse vereniging, die een betekenisvolle relatie wil met het land en de boeren rond de stad, heeft verschillende projecten lopen die

met voedselvoorziening in en rond de stad Amsterdam te maken hebben. Afhankelijk van hoe de voedselstrategie eruit gaat zien kunnen er mogelijkheden zijn om samen te werken met andere partijen die het belang van deze strategie zien.

VOORUITMETVOEDSEL

1.2

INNOVATIEPROGRAMMA STADSLANDBOUW

Naam organisatie Vereniging Boerenstadswens Locatie Amsterdam Contactpersoon Hans Wilschut Email hans.wilschut@xs4all.nl Telefoon 06 48450874 Website www.boerderijeducatie-amsterdam.nl

Project Tuinen van West wordt ontwikkeld tot groen recreatiegebied. Het behoud van het polderkarakter staat centraal. De functies zijn recreatie, natuur en stadslandbouw. De vraag is hoe kunnen we het gebied en de functie stadslandbouw echt een functie geven voor de stad en de stedelingen? Samen met InnovatieNetwerk Agro & Groen is het innovatieprogramma stadslandbouw opgezet. Fase 1; verkenning van de innovatieopgaven, is in februari 2010 afgerond. Fase 2, de creatieve fase waarin de innovatieopgaven zijn uitgediept, is in december 2010 afgerond. Nu wordt plan van aanpak voor fase 3, ontwikkeling businesscases, opgesteld. Motivatie In het Programma van Eisen wordt stadslandbouw als functie genoemd, maar er wordt geen invulling aan gegeven. Een innovatieve aanpak past bij de ambitie van Tuinen van West, waarin ook aspecten als gezondheid, welzijn, ontspanning, ontmoeten en groei als mens zijn opgenomen. En concreet: er zijn/komen kavels beschikbaar met deze functie en hoe zorg je dat deze op de meest optimale manier voor de stedeling maar ook

voor de ondernemers worden ingevuld. Stadslandbouw moet een deel van de identiteit van Tuinen van West worden. Succes De verkenning (fase 1) heeft inzicht gegeven in de vragen en behoeften die leven in Nieuw-West. Fase 2 heeft een reeks van creatieve ideeen opgeleverd, zowel voor nieuwe functiecombinaties, nieuwe arrangementen, nieuwe diensten/producten en nieuwe financieringsconstructies en organisatievormen. De belangrijkste succesfactor is de samenwerking met InnovatieNetwerk. Zij beschikken over een netwerk van creatieve deskundigen die hun steentje kunnen en willen bijdragen aan innovatieopgaven. Dat heeft hier snel tot een reeks van ideeen geleid, die vernieuwend zijn en die op termijn kunnen worden uitgevoerd. De ideeen worden niet beperkt door de dagelijkse realiteit, waar wij als medewerkers aan het programma Tuinen van West middenin zitten. Knelpunt Voor de uitgifte van kavels ( op basis van erfpacht) gelden in Amsterdam strikte regels. Openbare inschrijving en selectie is daarbij het uitgangspunt. Bij de ontwikkeling

VOORUITMETVOEDSEL

van het innovatieprogramma bouw je een netwerk op met instellingen, organisaties en ondernemers. Om businesscases te verkennen worden partijen gezocht/gevraagd om mee te doen. De businesscase kan leiden tot een businessplan dat ĂŠĂŠn of meerdere ondernemers willen gaan uitvoeren. Echter dan loop je aan tegen de regels voor uitgifte van kavels. Dit probleem is nog niet opgelost, het heeft zich nog niet concreet voorgedaan omdat we nog niet met fase 3 gestart zijn.

1.3

WEEK VAN DE SMAAK – PURE MARKT IN HET OOSTERPARK

Naam organisatie Pure Markt Locatie Oosterpark Amsterdam-Oost Contactpersoon Trienet Kroon Email info@puremarkt.nl Telefoon 06 52085290 Website www.puremarkt.nl

Project In 2009 was Amsterdam hoofdstad van de Smaak. Ter gelegenheid van de Week van de Smaak in september organiseerde de Pure Markt in opdracht van Proeftuin Amsterdam de Pure Markt in het Oosterpark. Motivatie De Pure Markt wil bezoekers graag kennis laten maken met verschillende leveranciers die zich bezighouden met ambachtelijk en lekker eten, maar ook met creativiteit en duurzaamheid. Op de markt vindt u pure producten, verkocht door de producenten zelf. Zij kunnen u informeren over de ingrediënten, herkomst en het productieproces. Succes De Pure Markt was al een bestaande organisatie die door middel van onze laagdrempellige markt veel mensen wil laten kennismaken met de bijzondere, lekkere en regionale producten die er in Nederland te koop zijn.

Knelpunt Gemeentelijke instanties kunnen een knelpunt zijn in verband met het regelen van vergunningen, verkeersmaatregelen en dergelijk. Voedselstrategie Inmiddels zijn wij gegroeid tot een organisatie met meerdere Pure Markt lokaties binnen en buiten Amsterdam. Het gaat onze deelnemers en bezoekers goed. Amsterdam zou ‘toegangkelijker’ kunnen zijn voor bijzondere evenementen op bijzondere plekken op het gebied van eten.

VOORUITMETVOEDSEL

1.4

HOOFDSTAD VAN DE SMAAK â&#x20AC;&#x201C; AMSTERDAM, STAD VAN 1001 SMAKEN

Naam organisatie Stichting Week van de Smaak Contactpersoon R. de Bruin Email info@weekvandesmaak.nl Telefoon 06 51286088 Website www.weekvandesmaak.nl

Project De Week van de Smaak is een jaarlijks terugkerend evenement ter bevordering van de bekendheid van en bewustwording omtrent eerlijke, ambachtelijke, regionale en seizoensgebonden producten. In het kader van de Week van de Smaak wordt jaarlijks een Hoofdstad van de Smaak verkozen. In 2009 viel deze titel aan Amsterdam, stad van 1001 smaken. Motivatie Vergroten van de bekendheid van eerlijke, ambachtelijke, regionale en seizoensgebonden producten, het stimuleren van samenwerking tussen producenten, ketenpartijen en maatschappelijke organisaties. Het bieden van handelingsperspectieven voor deze partijen. Samenwerking tussen stad en platteland. Succes Amsterdam Hoofdstad van de Smaak was een groot succes, zowel voor de landelijke Week van de Smaak als voor Proeftuin Amsterdam. De campagne heeft veel partijen bij elkaar gebracht en geleid tot nieuwe samenwerkingsverbanden die ook na afloop van het

themajaar zijn gecontinueerd. Knelpunt Het is soms niet makkelijk om instanties in beweging te krijgen, dat blijkt onder andere uit de trage acceptatie van duurzame catering bij gemeentelijke instellingen en zorginstellingen. Via campagnes als de Mooie Maaltijd voor zorginstellingen kunnen zaken in beweging worden gezet, teneinde structureel dingen te veranderen. Voedselstrategie De Week van de Smaak is een jaarlijks terugkerend evenement. Wij zullen ons in blijven zetten voor de acceptatie van goede voeding in zorginstellingen en gemeentelijke instellingen. Hiervoor organiseren wij jaarlijks activiteiten en campagnes. Amsterdam kan hier met haar voedselstrategie blijvend op inspelen.

VOORUITMETVOEDSEL

1.5

DE PROEFTUIN VAN FOOD CENTER AMSTERDAM

Naam organisatie Food Center Amsterdam (FCA) Locatie Food Center Amsterdam Contactpersoon E. Fischer Telefoon 020 6063606

Project Voor de 90 groothandelsbedrijven op het FCA is het totale project Proeftuin Amsterdam een extra stimulans geweest om nog meer aandacht te geven aan duurzaam geproduceerde voedingsproducten, bij voorkeur uit de om Amsterdam liggende gebieden. Motivatie De toenemende belangstelling van ‘de consument’ voor eko, biologisch, milieuvriendelijk, duurzaam en gezond verandert stap voor stap de voedingsgewoonten. Het aanbod van vlees, aardappelen-groenten en fruit, vis, wild en gevogelte en alle andere levensmiddelen is daardoor uitgebreid en deels vervangen door producten die aansluiten bij deze trend. Succes Binnen het FCA zijn de bedrijven zich meer bewust geworden van deze ontwikkelingen en hebben meer aandacht besteed aan “schone” producten. Tijdens onze open dagen hebben wij ook consumenten kennis laten maken met al deze ontwikkelingen. Met groot succes, zowel in retail als in de horeca en Foodservice.

Knelpunt De beschikbaarheid van biologische producten is vaak beperkt, hetgeen belemmerend kan werken op de verdere ontwikkeling. Daarnaast de logistieke processen. Het vervoer van kleine hoeveelheden is duur en naar verhouding milieubelastend groepage, concentratie is nodig. Voedselstrategie Het door Proeftuin Amsterdam opgestarte proces moet voorgezet worden! Juist de combinatie van (een stukje) overheid en een aantal actieve partijen uit de betrokken branches en vakgebieden kunnen samen wegen vinden om verder open uit te bouwen. Samen werken aan een duurzame voedselstrategie is gewoon noodzakelijk. Het gaat om nu!

VOORUITMETVOEDSEL

1.6

AMSTERDAM, LEKKER REGIONAAL! Routebeschrijving ‘Route Amstel Akker’ Fietsen naar wijngaard De Amsteltuin, geitenboerderij De Ridammerhoeve en naar boerderij De Boterbloem. Een uitnodigende en smakelijke route met veel bezienswaardigheden en terrassen op het biologisch boerenerf. 1.

0 km

Vertrek in noordelijke richting vanuit Station Amsterdam Amstel

0.2 km

Neem na 150 m de derde afslag op de rotonde (de Meester Treublaan)

0.5 km

Ga na 400 m linksaf de Weesperzijde op

0.6 km

U bent nu bij knooppunt 56 (Weesperzijde, Amsterdam)

0.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 50 gedurende 4.1 km

U fietst langs het Martin Luther Kingpark 6.

4.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 60 (Amsteldijk, Amsterdam) gedurende 1.3 km

U fietst langs de uit 1636 daterende poldermolen De Riekermolen. 7.

5.9 km

Volg de bordjes naar knooppunt 61 (Amsteldijk Noord, Amstelveen) gedurende 3.7 km

U fietst langs de historische poldermolen De Zwaan (Ouderkerk aan de Amstel). 8.

9.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 67 (Amsteldijk Zuid, Amstelveen) gedurende 1.6 km

U fietst langs de Watertoren (Ouderkerk aan de Amstel) 8.

11.2 km

10. 12.8 km

Volg de bordjes naar knooppunt 66 (Laan van de Helende Meesters, Amstelveen) gedurende 1.2 km Ga na 400 m linksaf op de Laan van de Helende Meesters

11. 12.9 km

Ga na 35 m rechtsaf de Langs de Akker op

12. 13.2 km

Ga na 300 m rechtsaf op de Langs de Akker

13. 13.3 km

Tussenstop

U bent nu bij biologische wijngaard De Amsteltuin, Langs de Akker 5 in Amstelveen. Open op za, zo 12.00-17.00 uur, di, wo, do 9.00-17.00 uur. In 2006 gingen Jan Schake en Tieke Roosen van start met wijngaard De Amsteltuin. Van begin af aan wilden zij hun eigen ‘Grote Genieten’ delen met zoveel mogelijk mensen. De wijngaard biedt nu een mooie dagbesteding voor een aantal mensen met een (tijdelijke) beperking. De Amsteltuin schenkt bovendien plezier aan veel bezoekers die anders hooguit op vakantie de sfeer kunnen opsnuiven van een wijngaard. Zij kunnen met eigen ogen zien wat er allemaal bij druiventeelt en de productie van wijn komt kijken. De Amsteltuin heeft een heerlijk terras en verkoopt wijnabonnementen. Bijenvereniging Amstelland Op een steenworp afstand van De Amsteltuin heeft Imkersvereniging Amstelland haar onderkomen. De Vereniging telt circa 65 leden met een passie voor bijen. Behalve het Bijenpark is er een insectenplantentuin en een bijenschans.

Website www.vriendelijkekeukens.nl www.vaneigenerf.nl

Houd na 0.7 km links aan op de Ookmeerweg (S106) Houd na 140 m links aan op de Ookmeerweg (S106)

35. 30.6 km

Neem na 350 m de tweede afslag op de rotonde (op de Ookmeerweg (S106))

36. 31.2 km

Ga na 0.6 km linksaf de Osdorperweg op

37. 32.1 km

Ga na 0.9 km linksaf de Lutkemeerweg op

38. 33 km

Tussenstop

U bent nu bij biologische tuinderij De Boterbloem aan de Lutkemeerweg 26 in Amsterdam. Open za van 9.00 tot 18.00 uur, zo van 13.00 tot 17.00 uur. ma t/m vr van 9.00 tot 18.00 uur. Di gesloten. Trijntje Hoogendam boert sinds 1997 op het land van haar vader en daarmee is zij de 3e generatie Hoogendams op boerderij De Boterbloem. Bij De Boterbloem staat op verantwoorde wijze voedsel telen voorop. Daarbij zijn álle Amsterdammers welkom om het agrarisch bedrijf mee te beleven. De monumentale boomgaard en het biologisch akker- en tuinbouwbouwbedrijf, met aan de horizon de dijk en daarachter de ringvaart en de Haarlemmermeerpolder, geven een unieke blik op de grens van Amsterdam. De Lutkemeerpolder is gelegen in AmsterdamOsdorp. De polder dateert van 1865 en is jachtgebied voor de vos, de bosuil, de buizerd, bruine kiekendief, havik en de torenvalk. Kieviten en kluten nestelen graag in dit gebied. 39. 33.9 km

Ga na 0.9 km rechtsaf de Osdorperweg op

40. 35.6 km

Ga na 1.6 km linksaf de Tussen Meer op

41. 35.6 km

Ga na 60 m rechtsaf de Baden Powellweg op

42. 36.2 km

Houd na 0.6 km links aan op de Baden Powellweg

43. 36.3 km

Houd na 80 m links aan op de Baden Powellweg

44. 36.7 km

Ga na 450 m rechtsaf de Plesmanlaan (S107) op

45. 37.6 km

U bent nu bij knooppunt 79 (Langsom, Amsterdam)

46. 37.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 80 (Oude Haagseweg, Amsterdam) gedurende 2.0 km

47. 39.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 81 (IJsbaanpad, Amsterdam) gedurende 4.1 km

Riekerpolder De Riekerpolder ontstaat als in 1636 het gebied tussen de Sloterweg en de Nieuwe Meer wordt bedijkt en een begin wordt gemaakt met het bemalen met een windmolen met de naam Riekermolen.

49. 46.9 km

Volg de bordjes naar knooppunt 50 gedurende 0.9 km

U bent nu bij knooppunt 66 (Laan van de Helende Meesters, Amstelveen)

50. 47.8 km

Volg de bordjes naar knooppunt 56 (Weesperzijde, Amsterdam) gedurende 4.1 km

18. 14.2 km

Volg de bordjes naar knooppunt 87 (Kazernepad, Amstelveen) gedurende 2.0 km

51. 51.9 km

Ga na 8 m rechtsaf de Meester Treublaan op

19. 16.2 km

Volg de bordjes naar knooppunt 88 gedurende 1.2 km

Ga na 45 m rechtsaf de Burgemeester A. Colijnweg op Ga na 16 m rechtsaf de Nieuwe Meerlaan op

23. 21 km

Tussenstop

24. 21.2 km

Sla na 175 m rechtsaf

25. 21.5 km

Ga na 350 m rechtsaf de Burgemeester A. Colijnweg (N232) op richting Amsterdam Airport Schiphol

27. 21.7 km

Telefoon 06 28464403

Houd na 25 m rechts aan Ga na 140 m rechtsaf de Ookmeerweg (S106) op

33. 30.1 km 34. 30.3 km

17. 14.2 km

26. 21.7 km

Email lasca@vriendelijkekeukens.nl

De Aker De Aker is vernoemd naar de Middelveldsche Akerpolder, waarin tot begin jaren tachtig van de vorige eeuw, tuinbouw de belangrijkste activiteit was. 31. 29.3 km 32. 29.4 km

Ga na 35 m rechtsaf op de Laan van de Helende Meesters

U bent nu bij biologische geitenboerderij De Ridammerhoeve aan de Nieuwe Meerlaan 4 in Amstelveen. Open van ma t/m zo 10.00 - 17.00 uur, di gesloten. Op een prachtige plek in het Amsterdamse Bos is biologisch-dynamische geitenboerderij De Ridammerhoeve gevestigd. Op de boerderij lopen zo’n honderd melkgeiten, een zestigtal lammeren, kippen en kuikens, wat hangbuikzwijntjes en een kalfje. In de kaaskelder wordt de geitenmelk verwerkt tot yoghurt, karnemelk en boter, yoka-drank, kwark, ijs en heel veel verschillende soorten kaas. Al deze producten zijn op de boerderij te verkrijgen. Er is een gezellig restaurant met uitnodigend terras, waar u kunt genieten van een kopje koffie met iets lekkers, een sapje of een kleine biologische lunch. Bovendien is dit dé plek voor een gezellig kinderpartijtje.

Contactpersoon Lasca ten Kate

4 Het Venster in Waterland, Overlekergouw 1, 1151 CX Broek in

Ga na 120 m linksaf op de Langs de Akker

Volg de bordjes naar knooppunt 85 gedurende 2.6 km

www.deboterbloemamsterdam.nl, za van 09.00 tot 18.00 uur, zo van 13.00 tot 17.00 uur. ma t/m vr van 09.00 tot 18.00 uur. di gesloten 3 Geitenboerderij De Ridammerhoeve, Nieuwe Meerlaan 4,

Ga na 300 m linksaf de Laan van de Helende Meestersop

21. 20.1 km

www.amsteltuin.nl, za, zo 12.00-17.00 uur, di, wo, do 9-17.00 uur.

48. 43.7 km

Volg de bordjes naar knooppunt 57 (Dr C. Wittmanpad, Amsterdam) gedurende 3.3 km

7 Daily Delis Eet & Drinkwinkel, Christiaan Huygensplein 36,

1098 RC Amsterdam

1182 DB Amstelveen, www.geitenboerderij.nl, ma t/m zo 10.00 u - 17.00 uur. di gesloten. Waterland, www.vensterinwaterland.nl, OP AFSPRAAK 5 Stadshoeve, Zunderdorpergouw 29, 1027 AT Amsterdam,

www.stadshoeve.nl, OP AFSPRAAK 6 Stal Landslake Herefords, Noordeinde 13,

1121 AA Landsmeer, 06 26120931, OP AFSPRAAK

7 Zorgboerderij Ons Verlangen, Broekergouw 5, 1027 AH

Amsterdam (Zunderdorp), www.zorgboerderijamsterdam.com, ma t/m za van 10.00 - 17.00 uur. wo gesloten, behalve in de zomervakantie. Van 1 apr tot 1 okt zondag open. 8 Zuivelboerderij Buys, Kerkbuurt 61, 1511 BC Oostzaan,

www.zuivelboerderij-buys.nl, vr: 9.00-17.00uur; za van 9.30-15.00 uur 9 Zuivelboerderij Dikhoeve, Dorpsweg 115, 1028 BM Ransdorp,

www.dikhoeve.nl, za van 10:00 tot 16:00 uur. Afhaalpunt Hofwebwinkel, www.hofwebwinkel.nl, 0321-311635, 24/dag rechtstreeks bestellen bij de biologische boer, zaterdag afhalen, ook aan huis bezorgd 10 Populierstraat, 1065 AP Amsterdam 11 Roemer, 1115 BB Amsterdam 12 Van Beekstraat, 1121 ND Landsmeer

Biologische Boerenmarkten 13 Nieuwmarkt, Nieuwmarkt, 1012 Amsterdam, za, wekelijks van

9.00 - 17.00 uur 14 Zeeburg, C. van Eesterenlaan, Kop Borneo-Eiland, 1019 KT Amsterdam, wo, wekelijks van 12.00 tot 19.00 uur 15 Amstelveen, Rembrandtlaan, 1181 Amstelveen, di 9.00 - 16.00 uur 16 Noordermarkt, Noordermarkt, 1015 Amsterdam, za, wekelijks van 9.00 tot 16.00 uur

De Estafette Biologische Eetwinkel, 10 Tweede Hugo de Grootstraat 9, 1052 LA Amsterdam 11 Oostelijke Handelskade 1043, 1019 BW Amsterdam 12 De Kaaskamer, Runstraat 7, 1016 GJ Amsterdam

De Natuurwinkel 13 Elandsgracht 118, 1016 VB Amsterdam 14 Haarlemmerdijk 160-164, 1013 JK Amsterdam 15 Jan Pieter Heijestraat 105-109, 1053 GM Amsterdam 16 Hueseplein 1, 1185 HH Amstelveen 17 1e Constantijn Huygensstraat 49-55, 1054 BS Amsterdam 18 Marathonweg 21-23, 1076 SZ Amsterdam 19 Osdorpplein 620, 1068 TB Amsterdam 20 Scheldestraat 53, 1078 GG Amsterdam 21 1e van Swindenstraat 30-36, 1093 GD Amsterdam 22 Waterlooplein 129-131, 1011 PG Amsterdam 23 van Woustraat 80-82, 1073 LP Amsterdam 24 De Prael, Oudezijds Voorburgwal 30, 1012 GD Amsterdam 25 De Weegschaal, Jodenbreestraat 20/hs, 1011 NK, Amsterdam 26 Delicious Food, Westerstraat 24, 1015 MJ Amsterdam 27 Deshima Freshop, Weteringschans 65, 1017 RX Amsterdam 28 Ekodis Natuurmarkt, Beukenplein 73, 1092 BB Amsterdam 29 Erik’s Delicatessen, Beukenplein 16, 1091 KH Amsterdam 30 Iambe, van der Helstplein 6, 1072 PH Amsterdam 31 Krits Natuurvoeding, Amstelveenseweg 176-178, 1075 XP Amsterdam 32 Marqt, Overtoom 21-25, 1054 HA Amsterdam Organic Food For You 33 Cornelis Schuytstraat 26, 1071 JJ Amsterdam, 34 Vijzelstraat 129, 1017 HJ Amsterdam Simon Lévelt 35 Ferdinand Bolstraat 154, 1072 LS Amsterdam 36 Bijenkorf, Dam 1, 1012 JS Amsterdam, 37 Jodenbreestraat 20, 1011 NK Amsterdam 38 Kinkerstraat 109, 1053 DK Amsterdam 39 Prinsengracht 180, 1016 HB Amsterdam 40 Stationsplein 15, 1012 AB Amsterdam Slagerij 41 Biologische Slagerij Reijn-Uljee V.O.F., Uiterwaardenstraat 41, 1079 BR Amsterdam 42 Natuurslagerij Rob Rijks, Huidenstraat 11, 1016 ER Amsterdam 43 Slagerij Van der Gragt, Elandsgracht 116A, 1016 VB Amsterdam 44 ‘t Zonnemeer, Nieuwe Kerkstraat 8D, 1018 EA Amsterdam

Horeca - biologisch op de kaart 1 As, Prinses Irenestraat 19, 1077 WT Amsterdam,

020 6440100, www.restaurantas.nl 2 A la Ferme, Govert Flinckstraat 251, 1073 BX Amsterdam,

020 6798240, www.alaferme.nl Bakkerswinkel, www.bakkerswinkel.nl 3 Polonceaukade 1, 1014 DA Amsterdam (Westergasfabriek), 020 6880632 4 Roelof Hartstraat 68, 1071 VM Amsterdam, 020 6623594 5 Warmoesstraat 69, 1012 HX Amsterdam, 020 4898000

Winkels - biologisch in het schap Bakkerij 1 Bakkerij Gebroeders Niemeijer, Nieuwendijk 35, 1012 MA Amsterdam 2 Bakkerij Paul Année, Runstraat 25, 1016 GJ Amsterdam 3 Bert Tabak Natuurvoeding, Rijnstraat 133,

1079 HB Amsterdam 4 BioMarkt Natuurvoeding, Weteringschans 133-137,

1017 HS Amsterdam 5 Bio-Tuurlijk, Aalsmeerweg 8, 1059 AJ Amsterdam 6 Caulils, Haarlemmerstraat 115, 1013 EM Amsterdam

Routebeschrijving ‘Waterlandse Weideroute’ Fietsen naar schaapsboerderij De Dikhoeve en zorgboerderij Ons Verlangen. Een prachtige route door het typische veenweidegebied van de regio Waterland langs sloten en vaarten en met biologische witschimmelkaasjes en ijs van verse biologische melk in het verschiet.

52. 52.2 km

Neem na 300 m de eerste afslag op de rotonde (Julianaplein (S111))

53. 52.5 km

Ga na 300 m rechtsaf het Julianaplein op

0 km

Vertrek in westelijke richting vanuit Amsterdam Centraal Station

54. 52.6 km

U bent nu bij eindbestemming Station Amsterdam Amstel

0.1 km

Volg na 60 m naar links

0.2 km

Ga na 120 m linksaf de Prins Hendrikkade op

0.3 km

Ga na 100 m linksaf het Stationsplein op

0.4 km

Volg na 60 m op het Stationsplein naar rechts

0.5 km

U bent nu bij knooppunt 5 (Oosterdokskade, Amsterdam)

0.6 km

Ga na 140 m rechtsaf de De Ruyterkade (S100) op

1.7 km

U bent nu aangekomen bij restaurant Fifteen op de Jollemanhof 9

Na het succesvolle concept van Jamie Oliver’s Fifteen Londen is eind 2004 Fifteen Amsterdam geopend. Wanneer je bij Fifteen eet ben je niet alleen uit in een leuke en informele sfeer, je steunt ook nog eens een goed doel! Fifteen Amsterdam combineert lekker eten, gastvrijheid en gezelligheid met het opleiden van jongeren tot kok. Tel 0900 - 3438336, www.fifteen.nl 9.

3.2 km

Ga verder op de Piet Heinkade en na 1.4 km linksaf de Borneolaan op

10. 3.5 km

Ga na 300 m rechtsaf de C. van Eesterenlaan op

Neem na 175 m de tweede afslag op de rotonde (de N232)

11. 3.8 km

Ga na 300 m linksaf de Cruquiusweg op

U bent nu bij knooppunt 97

12. 3.8 km

Ga na 60 m rechtsaf de Veelaan op

6 Betty’s, Vegetarisch restaurant, Rijnstraat 75, 7 Bicken, Overtoom 28, 1054 HJ Amsterdam, 020 689 39 99,

020 4198585, www.forkspoon.nl 36 Gartine, Taksteeg 7, 1012 PB Amsterdam, 020 3204132,

www.bicken.nl

www.gartine.nl

8 Bierbrouwerij ‘t IJ, Funenkade 7, 1018 AL Amsterdam,

37 Gebroeders Niemeijer, Nieuwendijk 35, 1012 MA Amsterdam,

020 6228325, www.brouwerijhetij.nl

020 7076752, www.gebroedersniemeijer.nl

9 Bierbrouwerij de Prael, Oudezijds Voorburgwal 30A,

38 Green Meals, Lindengracht 158, 1015 KK Amsterdam,

1012 GD Amsterdam, 020 4084470, www.deprael.nl 10 Binnenplaats (ROCvA), Da Costastraat 64, 1053 ZP

Amsterdam, 020 579 1666, www.heerlijkamsterdam.nl 11 Boerenjongens Eetwinkel, Talbotstraat 3, 1087 CN

Amsterdam, 020 4167059, www.boerenjongenseetwinkel.nl 12 Brasserie Het Koetshuis, Provincialeweg 24,

1108 AB Amsterdam, 020 3420440, www.langerlust.nl 13 Brasserie Rocks (ROCvA), Da Costastraat 64, 1053 ZP

Amsterdam, 020 579 1666, www.heerlijkamsterdam.nl

020 4272720, www.greenmeals.nl 39 Greetje, Peperstraat 23-25, 1011 TJ Amsterdam,

020 7797450, www.restaurantgreetje.nl 40 Gustavino, Gustav Mahlerplein 16, 1082 MA Amsterdam,

020 6615062, www.gustavino.nl 41 Hemelse Modder, Oude Waal 11, 1011 BZ Amsterdam,

020 6243203, www.hemelsemodder.nl 42 Herberg Hooghoudt, Reguliersgracht 11, 1017 LJ,

020 4204041, www.hooghoudtamsterdam.nl 43 Het Bosch, Jollenpad 10, 1081 KC Amsterdam,

020 6445800, www.hetbosch.com 44 Julius Smart Bites, Paul van Vlissingenstraat 8a,

1096 BK Amsterdam, 020 5606990, www.studiobazar.nl La Place 45 Kalverstraat 203, 1012 XC Amsterdam 46 Buitenplein 101, 1181 ZE Amstelveen 47 Buikslotermeerplein 147,1025 ET Amsterdam 48 Gelderlandplein 62,1082 LB Amsterdam 49 Oosterdokskade 143, 1011 AD Amsterdam (Openbare Bibliotheek), 50 Stekkenbergweg 1, 1105 AH Amsterdam (Praxis), 51 Rijksweg A9, Muntbergweg 22-24, 1101 ED Amsterdam

Twee smakelijke fietsroutes naar de biologische boer plus de lekkerste bio-vriendelijke adresjes in Amsterdam en ommeland.

52 Sloterdijk, Orlyplein 3, 1043 DT Amsterdam 53 Leccornia Organic To Go, Haarlemmerstraat 68, 1013 ET

Amsterdam, 020 5285050, www.leccornia.nl 54 Lloyd hotel, Oostelijke Handelskade 34, 1019 BN Amsterdam,

020 5613636, www.lloydhotel.com 55 Lunchcafé Nielsen, Berenstraat 19, 1016 GG Amsterdam,

020 3306006 14 Buffet van Odette, Herengracht 309, 1016 AV Amsterdam,

020 4236034, www.buffet-amsterdam.nl 15 Burgermeester, Albert Cuypstraat 48, 1072 CV Amsterdam,

020 6709339, www.burgermeester.nl 16 Burgermeester, Elandsgracht 130, 1016 VB Amsterdam, 020 4236225, www.burgermeester.nl 17 Café Toussaint, Bosboom Toussaintstraat 26, 1054 AS Amsterdam, 020 6850737, www.bosboom-toussaint.nl 18 De Badcuyp, Eerste Sweelinckstraat 10, 1073 CM Amsterdam, 020 6759669, www.badcuyp.nl 19 De Balie, Kleine Gartmanplantsoen 10. 1017 RR Amsterdam, 020 5535151, www.debalie.nl 20 De Bolhoed, Prinsengracht 60, 1015 DX Amsterdam, 020 6261803 21 De Culinaire Werkplaats, Fannius Scholtenstraat 6, 1051 EX Amsterdam, 06 54646576, www.deculinairewerkplaats.nl 22 De Griekse Taverna, Hobbemakade 64-54,1071 XM Amsterdam 020 6717923, www.degrieksetaverne.nl 23 De Italiaan, Bosboom Toussaintstraat 29, 1054 AN Amsterdam, 0206836854, www.deitaliaan.nl 24 De Kas, Kamerlingh Onneslaan 3, 1097 DE Amsterdam, 020 4624562, www.restaurantdekas.nl 25 De Oude Melkfabriek, Oranje-Vrijstaatkade 31, 1093 KS Amsterdam, 020 6630903 26 De Saladetuin, Camperstraat 48, 1091 AH Amsterdam, 020 6928741, www.saladetuin.nl 27 De Saladetuin-West, Johan Huizingalaan 104, 1065 JE Amsterdam, 020 6179575, www.vers-uit-west.nl 28 De Waaghals, Frans Halsstraat 29, 1072 BK Amsterdam, 020 6799609, www.waaghals.nl 29 De Witte Uyl, Frans Halsstraat 26, 1072 BR Amsterdam, 020 6700458, www.witteuyl.com 30 Deshima, Weteringschans 65, 1017 RX Amsterdam, 020 6269933 31 Dinner Club (ROCvA), Da Costastraat 64, 1053 ZP Amsterdam, 020 579 1666, www.heerlijkamsterdam.nl 32 Eénvistweevis, Schippersgracht 6, 1011 TR Amsterdam, 020 6232894, www.eenvistweevis.nl 33 Elements (ROCvA), Roelof Hartstraat 4 -6, 1071 VH Amsterdam, 020 675 3544, www.heerlijkamsterdam.nl 34 Fifteen, Jollemanhof 9, 1019 GW Amsterdam, 0900 3438336, www.fifteen.nl

13. 4.1 km

Ga na 300 m linksaf de Zeeburgerdijk op

14. 4.8 km

U bent nu bij knooppunt 52 (Insulindeweg, Amsterdam)

15. 4.8 km

Volg de bordjes naar knooppunt 46 gedurende 3.4 km

16. 8.2 km

Volg de bordjes naar knooppunt 45 (Zwartegouw, Amsterdam) gedurende 1.2 km

17. 9.5 km

Volg de bordjes naar knooppunt 43 (Nieuwe Gouw, Amsterdam) gedurende 1.1 km

18. 10.6 km

Volg de bordjes naar knooppunt 44 (Dorpsweg, Ransdorp, Amsterdam) gedurende 0.7 km

19. 11.3 km

Ga na 17 m linksaf de Dorpsweg, Ransdorp op

20. 11.4 km

Tussenstop

U bent nu bij biologische zuivelboerderij De Dikhoeve aan de Dorpsweg 115 in Ransdorp (Amsterdam). Open za van 10.00 - 16.00 uur. Sinds 1999 verzorgt de familie Kuiper hier 300 schapen. De schapen grazen op weidse weilanden die deels behoren tot natuurgebied is en leveren heerlijke verse schapenmelk. Een gedeelte van die melk vindt u terug in hun heerlijke witschimmelkaasjes genaamd SKEAPSROND, eigengemaakte standyoghurt en witte (feta)kaas. De Dikhoeve verkoopt daarnaast lamsvachtproducten zoals wanten, pantoffels en vachten, voeten handcrême en zuivere honing van een imker uit Durgerdam. 21. 11.5 km

35 Fork & Spoon, Singel 317 sous, 1012 WJ Amsterdam,

1079 GX Amsterdam, 020 6445896, www.bettys.nl

8 De Aanzet, Frans Halsstraat 27, 1072 BK Amsterdam, 9 De Avondmarkt, De Wittenkade 94-96, 1051 AK Amsterdam

2 De Boterbloem, Lutkemeerweg 262, 1067 TH Amsterdam,

Volg de bordjes naar knooppunt 75 (Zwarte pad, Amsterdam) gedurende 2.6 km

16. 13.8 km

22. 20.1 km

Biologische boeren 1 De Amsteltuin, Langs de Akker 5, 1186 DA Amstelveen,

Volg de bordjes naar knooppunt 79 (Langsom, Amsterdam) gedurende 3.0 km

30. 26.7 km

14. 13.4 km

20. 17.4 km

Locatie Amsterdam en ommeland

Volg de bordjes naar knooppunt 82 (Schipholweg, Badhoevedorp) gedurende 1.9 km

Badhoevedorp Badhoevedorp is genoemd naar de in 1854 gebouwde modelboerderij ‘De Badhoeve’. 29. 23.7 km

15. 13.7 km

Bovenkerk (Amstelveen)

Naam organisatie Stichting Vriendelijke Keukens & Stichting Van Eigen Erf

28. 21.7 km

VOORUITMETVOEDSEL

56 Lust, Runstraat 13, 1016 GJ Amsterdam, 020 6265791,

www.lustamsterdam.nl 57 Marius, Barentszstraat 243, 1013 NM Amsterdam, 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77

020 4227880 Meneer Nilsson, Plantage Kerklaan 41, 1018 CV Amsterdam, 020 624 48 46 Morningstar, Nieuwezijds Voorburgwal t/o 289, 1012 RL Amsterdam, 020 625 65 42, www.morning-star.nl My Burrito, Kinkerstraat 142, 1053 EG Amsterdam, 020 4125566, www.myburrito.nl Natuurlijk Smullen, Jan van Galenstraat 78, 1056 CD Amsterdam, 020 7790245, www.natuurlijksmullen.nl Op de Tuin, Karel du Jardinstraat 47 hs, 1073 TB Amsterdam, 020 6752620, www.opdetuin.nl Pakhuis de Zwijger, Piet Heinkade 179, 1019 HC Amsterdam, 020 7884440, www.dezwijger.nl Peter Pan, Papaverweg 37B, 1032 KE Amsterdam, 020 6363607, www.peterpan.nl Petra van Niftrik Traiteurs, Zeeburgerdijk 54a 1094 AE Amsterdam, 020 4685100, www.niftriktraiteurs.nl Pianeta Terra, Beulingstraat 7, 1017 BA Amsterdam, 020 6261912, www.pienetaterra.nl Proeverij 274, Prinsengracht 274, 1016 HH Amsterdam, 020 4211848 Quattro Gatti, Hartenstraat 3, 1016 BZ Amsterdam, 020 4214585 Raïnaraï, Polonceaukade 40, 1014 DA, Amsterdam (Westergasfabriek) Shakies, Amstelstation, Amsterdam Shakies, Centraal Station, Amsterdam Siere Cateraars, Veemarkt 53, 1019 DA Amsterdam, 020 6750895, www.siere.com Theehuis Himalaya, Warmoesstraat 56, 1012 JG Amsterdam, 020 6260899, www.himalaya.nl Umoja, Amstelveenseweg 154, 1075 XM Amsterdam, 020 7706420, www.umojarestaurant.nl| Vandemarkt, Schollenbrugstraat 8-9, 1091 EZ Amsterdam, 020 4686958, www.vandemarkt.nl ‘t Wethoudertje, Wethouder Frankeweg 11, 1098 KV Amsterdam, 020 6680903 Zing Food, Warmondstraat 180, 1058 LC Amsterdam, 06 24593128, www.zingfood.nl

U bent nu bij knooppunt 44 (Dorpsweg Ransdorp, Amsterdam) Volg de bordjes naar knooppunt 78 gedurende 2.9 km

U fietst door de regio Waterland, een typisch veenweidegebied, doorsneden door slootjes en vaarten. Waterland is een oude landstreek en gewest. Vanouds wordt hier het Waterlands dialect gesproken. Het Markens en vooral het Volendams overleefden de moderne tijd tot op de dag van vandaag.

Stichting Biologisch Goed Van Eigen Erf stimuleert vanaf 2003 rechtstreekse verkoop van de biologische boer aan de consument. Ruim tachtig biologische boeren en tuinders zijn bij ‘Van Eigen Erf’ aangesloten. Stichting Vriendelijke Keukens is in 2006 opgericht om restaurants en cateraars te stimuleren (liefst biologische) producten uit de regio op de kaart te zetten.

svk

Stichting Vriendelijke Keukens

www.vaneigenerf.nl www.vriendelijkekeukens.nl

www.amsterdamstadvan1001smaken.nl

Fietsknooppunten De op deze kaart beschreven fietsroutes volgen voor een groot gedeelte zogenaamde fietsknooppunten. Fietsknooppunten zijn vaste genummerde borden langs de weg die samen een netwerk vormen. De knooppunten vindt u terug op deze kaart. U fietst van knooppunt naar knooppunt, met tussenstops bij de biologische boer. De knooppuntroutes zijn in twee richtingen bewegwijzerd (zie bijgaande afbeelding).

24. 14.4 km

Volg de bordjes naar knooppunt 76 (Poppendammergouw, Amsterdam) gedurende 1.4 km

25. 15.9 km

Volg de bordjes naar knooppunt 75 (Dijkeinde, Zuiderwoude) gedurende 1.4 km

26. 17.2 km

Volg de bordjes naar knooppunt 57 (Aandammergouw, Zuiderwoude) gedurende 0.8 km

34. 30.4 km

Ga na 450 m linksaf de Middenlaan Zunderdorp op

35. 30.8 km

27. 18 km

Volg de bordjes naar knooppunt 54 (Zeedijk, Zuiderwoude) gedurende 1.4 km

U bent nu bij knooppunt 40 (Achtergouwtje, Amsterdam)

36. 30.8 km

Ga linksaf de Zunderdorpergouw op U fietst langs biologische boerderij De Stadshoeve aan de Zunderdorpergouw 29, in Zundert (Amsterdam). Deze boerderij is alleen op afspraak en op speciale Open Dagen te bezoeken. Kijk op de website www.stadshoeve.nl. De boerderij heeft koeien en schapen en organiseert ook verjaardagspartijtjes en heeft daarnaast een kinderdagverblijf

Volg de bordjes naar knooppunt 57 (Aandammergouw, Zuiderwoude) gedurende 2.7 km

38. 31.3 km

U bent nu bij knooppunt 39 (Zwartegouw, Amsterdam)

Volg de bordjes naar knooppunt 1 (Parallelweg, Broek in Waterland) gedurende 2.8 km

39. 31.3 km

Volg de bordjes naar knooppunt 38 gedurende 3.1 km

Volg de bordjes naar knooppunt 53 (Dijkeinde, Zuiderwoude) gedurende 1.2 km

29. 20.6 km

30. 23.3 km

31. 26.1 km

Volg de bordjes naar knooppunt 41 gedurende 1.6 km

32. 28.7 km

Ga na 1 km rechtsaf de Broekergouw op

33. 30 km

Tussenstop

U bent nu bij zorgboerderij Ons Verlangen aan de Broekergouw 5 in Zunderdorp (Amsterdam). Openingstijden: ma t/m za van 10.00 - 17.00 uur. Wo. gesloten, behalve in de zomervakantie. Van 1 apr. tot 1 okt. zondag open. De boerderij heeft 100 hectare land met verschillende natuurgronden die door cliënten (hulpboeren) van de zorgboerderij onderhouden worden. Omdat het beheer biologisch is gebruiken zij daarbij geen bestrijdingsmiddelen. In de maanden maart t/m mei worden er jaarlijks meer dan 200 lammetjes geboren. Ook koeien, konijnen, geiten, schapen, eenden en kippen voelen zich thuis bij Ons Verlangen. De boerderij heeft een eigen winkel met biologische boerenkaas, yoghurt, karnemelk, fruit en groente, lams- en rundvlees. Bovendien kunt u op de boerderij terecht voor verse melk uit een melktap. Op het ‘ijsterras’ kunt u heerlijk genieten van een ijsje van verse biologische melk.

Project Amsterdam, Lekker regionaal – tour naar de biologische boer!’ had als doel zoveel mogelijk Amsterdammers te motiveren zich vaker de - als het even kan biologisch geteelde - producten uit het ommeland van de stad te laten smaken. De belangrijkste peilers van het project: een ‘Week van de Smaak’ restaurantactie en de ontwikkeling van een speciale fietskaart, met routes naar de biologische boeren in het ommeland van de stad. Tijdens de Week van de Smaak gingen honderden mensen met speciale knapzak op de fiets naar de biologische boer. De gratis kaart met fietsroutes en biovriendelijke adresjes vond gretig aftrek. Motivatie Stichting Vriendelijke Keukens (SVK) en Stichting Biologisch Goed Van Eigen Erf (VEE) maken zich sterk voor enerzijds de productie en anderzijds de consumptie van biologisch eten van Nederlandse bodem, met daartussen de kortst mogelijke verbindingsweg. Hoe rechtstreekser het eten van de boer op het bord belandt, hoe beter! Een bewezen manier om de consumptie van ‘biologisch van dichtbij’ te stimuleren is het bekender maken van ‘het verhaal achter het product.’

Deze kaart is met de grootste zorg gemaakt. De uitgever aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden. © Stichting Vriendelijke Keukens en Stichting Biologisch Goed Van Eigen Erf.

37. 31 km

U fietst langs de Gouwzee, het water tussen het vasteland van Waterland en Marken. Op de Gouwzee gelden natuurbeschermingswetten zoals de Vogel- en Habitatrichtlijn. In de nazomer verzamelen grote aantallen krooneenden zich in de Gouwzee om zich voor te bereiden op de najaarstrek. 28. 19.4 km

Ga na 120 m rechtsaf de Nieuwe Gouw op

22. 11.6 km

23. 11.6 km

Colofon Uitgave: september 2009 Uitgever: Stichting Vriendelijke Keukens en Stichting Biologisch Goed Van Eigen Erf Tekst en eindredactie: Lasca ten Kate en Iris van de Graaf - de Keijser Vormgeving: Pé de Wit Drukwerk: Buro Laga Fotografie: Ed Lonnée /Alan Belk Deze kaart is tot stand gekomen met ondersteuning van Proeftuin Amsterdam en het VSB fonds.

40. 34.4 km

Volg de bordjes naar knooppunt 37 gedurende 0.4 km

41. 34.8 km

Volg de bordjes naar knooppunt 36 (Kanaaldijk, Landsmeer) gedurende 2.3 km

42. 38.8 km

Houd na 1.7 km links aan op de Buiksloterweg

43. 40.9 km

Ga na 450 m linksaf op de Buiksloterweg

44. 41.3 km

Ga na 400 m rechtdoor het veer Buiksloterwegveer op

45. 41.7 km

Ga na 350 m linksaf de De Ruyterkade (S100) op

46. 42.1 km

Ga na 450 m rechtsaf de Oosterdokskade op

47. 42.2 km

U bent nu bij knooppunt 5 (Oosterdokskade, Amsterdam)

48. 42.6 km

U bent nu bij eindbestemming Amsterdam Centraal Station

Bij voorkeur door het te horen uit de mond van de boer. De activiteit ‘Amsterdam, lekker regionaal!’ vertaalde dit in Knapzakfietsroutes naar de boer, gecombineerd met een kaart vol bio-vriendelijke adresjes. Zo kan het inspirerende bezoek aan de boer eenmaal terug in de stad makkelijk worden omgezet in de keus voor biologisch - uit én thuis! Succes Aan de actie deden 35 restaurants, 9 biologische boeren en 3 boerenmarkten mee. De kaart werd in een oplage van 10.000 stuks uitgedeeld via 44 winkels, 77 restaurants, de Amsterdamse boerenmarkten en de biologische boeren rondom de stad. Er werden circa 350 knapzakken uitgedeeld. Op veel plekken waren de kaarten in sneltrein vaart vergeven. De kaart, nog steeds verkrijgbaar in digitale vorm, blijft zich bewijzen als een prima instrument voor de promotie van biologisch eten uit het ommeland van de stad. Succesfactor van de actie was ongetwijfeld de gratis knapzak die ‘vroeg vogels’ gratis af konden halen bij De Ridammerhoeve (als onderdeel van de zuidelijke ‘Amstel Akkerroute‘) en bij restaurant Fifteen als start van de Waterlandse Weideroute.

Knelpunt De werkzaamheden om de kaart én de activiteiten (knapzakroute en restaurantactie) te realiseren waren stuk voor stuk arbeidsintensief. Voor het werven van restaurants is een mailtje sturen niet genoeg, ze moeten telefonisch benaderd worden. Het verzamelen van bio-vriendelijke adresjes én hun geo-coördinaten was ook geen sinecure; veel research en telefonisch contact. De oplossing was in dit geval: niet op de klok kijken en gewoon doorgaan met googlen, bellen en databestanden maken. De positieve gesprekken die dit alles met zich mee brachten maakten het ook makkelijk om mee door te gaan! Voedselstrategie Lasca ten Kate (SVK) en Iris van de Graaf (VEE) gaan door met het promoten van ‘bio-vriendelijke’ consumptie en het verbinden van stad en platteland. Zowel met genoemde stichtingen als met Bureau Biodiverse Zaken (BuBIZa). Onderwerpen waarmee beiden veel ervaring opdeden, netwerken omheen bouwden en die ze graag inzetten voor de voedselstrategie van Amsterdam zijn: de zo rechtstreeks mogelijke afzet van biologische ingrediënten en producten aan

consumenten, winkels en horeca (zowel de publieke en institutionele als die van bedrijven). In Overijssel geven zij vorm aan het project ‘Zorg voor BIOverijssel op de kaart’ om ziekenhuizen en instellingen te helpen bij een groter aandeel ‘bio uit de buurt’ op het menu. Er liggen voldoende kansen om dit ook in Amsterdam op te pakken (en de contacten zijn er al). De belangrijkste missie blijft om zoveel mogelijk mensen te stimuleren richting een dier-, milieuen dus mensvriendelijk eetpatroon! Stichting Vriendelijke Keukens “hoopt dat Amsterdam bij haar voedselstrategie veel aandacht zal besteden aan het eten voor haar senioren. De groep 65-plusser (84.000 in 2009) zal de komende jaren alleen maar groeien en moet het op dit moment (2011) in toenemende mate doen met kant-en-klare maaltijden. Of die nu komen uit centrale keukens of supermarkten. Ervoor zorgen dat instellingskeukens (opnieuw of blijvend) zelf koken, met verse ingrediënten, dat ‘huizen van de buurt’ senioren een ‘Mooie Maaltijd’ kunnen bieden, en wie zelf boodschappen doet, makkelijk een rijk, vers aanbod kan vinden, is wat SVK (én VEE) betreft een essentieel onderdeel van een duurzame stedelijke voedselstrategie!

1.7

WERKGROEP GROENE HART STREEKPRODUCTEN

Naam organisatie Stichting Groene Hart, kloppend hart Locatie Groene Hart Contactpersoon Boukje Ferwerda Email boukje.ferwerda@op-maaiveld.nl Telefoon 06 45432099 Website www.groenehartkloppendhart.nl www.groenehartstreekproducten.nl www.groenehartmarktwagen.nl

Project Een samenwerkingsproject op het platteland van het Groene Hart, met als doel meer bezoekers naar het gebied te halen en ze er langer dan 24 uur te houden, in combinatie met de afzet en de distributie van het Groene Hart streekproducten in het gebied en daarbuiten. Het project is een initiatief van een vijftiental overwegend agrarische koepelorganisaties en telt momenteel 260 deelnemende ondernemers, die producten aanbieden onder het motto: Proef en Beleef het Groene Hart. Uit de stichting ‘Groene Hart, kloppend hart’ zijn inmiddels voortgevloeid de ‘Groene Hart Producenten Coöperatie’ en de ‘Groene Hart Marktwagen’, die door de Randstad rijdt en evenementen en (streek) markten opluistert met recreatieve informatie en met verkoop en proeverijen van een divers assortiment Groene Hart streekproducten. Streekproducten van de Coöperatie kunnen bij de Marktwagen worden besteld, de Marktwagen verzorgt namelijk ook de distributie voor de Coöperatie. De Marktwagen is in te huren voor evenementen etc. in de geest van dit project.

Motivatie Er was in 2004 veel te bieden aan agrotoerisme en streekproducten op het platteland van het GH, maar te versnipperd aangeboden en te onbekend. Door de handen ineen te slaan en contacten te leggen met organisaties in en buiten het gebied, met potentiële afnemers van dat moois en lekkers, is een start gemaakt met een succesvol project. Voor de eerste projectjaren werd een Europese subsidie verkregen via Leader en later van de drie samenwerkende Groene Hart provincies. De stichting wordt bestuurd door een Platform met alle organisaties daarin vertegenwoordigd. Succes Gezamenlijke aanpak bij projectontwikkeling en kwaliteitsverbetering in het aanbod, bekendheid in en buiten het Groene Hart, website(s), aansluiting op de omgeving, reisgids Groene Hart, beursbezoek, aansluiting ondernemers, het ontwikkelen van het Groene Hart streekproduct tot een belangrijke factor, als eerlijk voedsel, toeristisch trekker en economische drijfveer. Met de streekproducten al vele activiteiten ontplooid: 3 keer Verkiezing Groene

VOORUITMETVOEDSEL

Hart streekproduct van het jaar, nieuw ontwikkelde producten, opzetten praktijknetwerk productontwikkeling, verkoop Groene Hart producten bij een supermarktketen, opzetten Groene Hart Producenten Coöperatie, Groene Hart Marktwagen, Deelname Proeftuin Amsterdam, deelname Gouda Culinair, Week van de Smaak, samenwerking (HBO)onderwijs, etc. Knelpunt Vermarkting producten, distributie en afzet streekproducten, aansluiting omringende steden, financiering (deel) projecten, kwaliteits- en professionaliteitsverschillen, etc. Opgelost door projecten op te zetten ter verbetering van de kwaliteit en de professionaliteit. Zo hebben wij onderzoek laten doen door Hogescholen in omgeving naar bekendheid Groene Hart producten, behoefte onderzoek onder consumenten en onder producenten naar samenwerking, bundeling en afstemming bij afzet en distributie aan te sluiten bij verwante organisaties, steeds kwaliteit te leveren en normering daarvan met name bij de streekproducten (kwaliteit verkoopt zich zelf), t.b.v. de distributie van de streekproducten, gecombineerd met de recreatieve promotie van

het gebied van herkomst de Groene Hart Marktwagen gerealiseerd. Voedselstrategie Inzetten van de Groene Hart Marktwagen op markten en evenementen en afzet van streekproducten naar consument en instellingen en van recreatieve mogelijkheden op het platteland. Hoe duurzaam is Amsterdam, hoe zit het met de consumptie van eerlijke, ambachtelijke producten? Meer samenwerking met Amsterdamse organisaties met vergelijkbare doelstellingen. Proeftuin Amsterdam was een leuk, leerzaam en nuttig project. Jammer dat het met dit soort projecten altijd plotseling afgelopen is. Er waren leuke contacten ontstaan met Amsterdamse organisaties, zoals Boerenstadswens, kookgroepen, Noordhollandse grond, Slowfood etc. Gezamenlijke initiatieven uit die hoek kwamen echter niet van de grond door crisis en andere beperkingen.

1.8

BUURTMOESTUINEN IN KAART: ‘EETBARE’ KAART

Naam organisatie Stadsdeel Nieuw-West Locatie Stadsdeel Nieuw-West Contactpersoon Eva Lems Email e.lems@nieuwwest.amsterdam.nl Telefoon 020 2537727 Website www.nieuwwest.amsterdam.nl

Project In Nieuw-West lijkt een ‘moestuinentrend’ aan de gang. Op zeven verschillende plekken in het stadsdeel is het gras tussen huizenblokken omgetoverd tot een gezamenlijke moestuin. In deze buurtmoestuinen verbouwen bewoners samen groenten en fruit. Het stadsdeel ontwikkelt momenteel een ‘Eetbare kaart’. Naast de moestuinen komen ook volkstuinen, schooltuinen en de Tuinen van West op deze ‘eetbare kaart’. En worden verhalen ‘achter de tuinen’ in beeld gebracht. Zo krijgen deze bijzondere plekken van de Westelijke tuinsteden meer bekendheid. De kaart (online) zal begin maart klaar. Onderzocht wordt verder hoe moestuinen in te zetten om leefbaarheid te vergroten en wat de sociale effecten van stadslandbouw zijn. Motivatie Een gezamenlijke moestuin kan een positief element zijn in een vernieuwingswijk en zorgen voor meer contact tussen bewoners. Ook nodigt een moestuin uit tot beweging en gezond eten. Daarnaast kan een moestuin wellicht een manier zijn om tijdelijk invulling te geven aan een braakliggend terrein. Reden

genoeg om die buurtmoestuinen eens letterlijk en figuurlijk goed op de kaart te zetten, want overzicht van deze tuinen ontbrak - evenals inzicht in kansen en knelpunten. Succes Antwoord op de volgende vragen: _ Buurtmoestuinen en andere vormen van stadslandbouw onder de aandacht. _ Behoeftes van bewoners/ tuinders in kaart. _ Knelpunten en kansen in beeld, o.a ontwikkeling en beheer van een buurtmoestuin. _ Hoe moestuinen inzetten om de leefbaarheid in NieuwWest te vergroten? _ Kunnen we koppelingen maken met programma’s en projecten rondom participatie, sociale cohesie, gezondheid en natuur en -milieu educatie?” Knelpunt Bewoners/tuinders betrokken houden. De bewoners zijn verantwoordelijk voor tuin en beheer. In de praktijk loopt dit niet altijd soepel. Ook de communicatie met verschillende partijen binnen en buiten de

gemeente is een aandachtspunt. Daarnaast is ook bodemvervuiling iets waar we mee te maken krijgen. Voedselstrategie Het thema voedsel koppelen aan projecten/programma’s zoals stadlandbouw in Tuinen van West, JOGG (GGD), Gezonde wijk, sociale projecten (wijkaanpak) en bewonersinitiatieven, Natuur-en Milieu educatie. Een voedselstrategie vraagt om samenwerking en kennisdeling met andere stadsdelen en de centrale stad.

VOORUITMETVOEDSEL

1.9

SMAAKMARKTEN

Naam organisatie Slow Food Amsterdam Locatie In verschillende stadsdelen in Amsterdam Contactpersoon Sándor Schiferli Email sandor.schiferli@planet.nl Telefoon 06 24241550 Website www.slowfood.nl www.bio-di-vers.nl

Project Voor ons was het hoogtepunt van Proeftuin Amsterdam in 2009 toen Amsterdam officieel de Hoofdstad van de Smaak was. Over het jaar verspreid hebben wij diverse smaakmarkten georganiseerd waar de producent in direct contact werd gebracht met de consument. Stad en platteland verbinden, beschouwt Slow Food Amsterdam als één van haar kerntaken. Dat de boer weer weet voor wie hij produceert, en dat de burger kan leren waar het voedsel vandaan komt. Proeftuin Amsterdam heeft zich ingezet dat er samengewerkt werd met het Groene Hart/kloppend hart, de verschillende stadsdelen en het VSB-fonds. Motivatie Slow Food zet zich in het algemeen in voor biodiversiteit, duurzaamheid en lokale economieën. Rondom de markten was er daarom ook aandacht besteed aan educatie, zoals voorlichtingsfilms, workshops, smaaklessen voor kinderen. Er kon met de boer gepraat worden. Naast het proeven, kopen en genieten konden de producenten en de consumenten ook van elkaar leren. Mooie ontmoetingsmomenten. Uiteraard speelde het weer een

VOORUITMETVOEDSEL

belangrijke rol mee. Bij geen regen was de hoogste opkomst 5.000 bezoekers (Amstelpark), bij stortbuien misschien een paar honderd (Sloterplas). Succes Gebleken is weer dat de belangstelling voor lekker, puur en eerlijk voedsel maatschappelijk gezien steeds sneller groeit. Met deze smaakmarkten, en de vele andere initiatieven onder de netwerkparaplu van Proeftuin Amsterdam is de bewustwording bij bedrijf en mens alleen maar meer geworden. De deelnemende stadsdelen waren zo enthousiast dat in het jaar daarop 2010 zij Slow Food de opdracht gaven de smaakmarkten nogmaals te organiseren. En voor dit jaar 2011 is er al overleg om enkele markten te continueren. De succesformule was en is nog steeds de enthousiaste samenwerking met de verschillende meewerkende partijen. Knelpunt Meest voorkomende knelpunt was dat vaak beslissingen erg traag tot stand kwamen, waardoor de organisatie in een kort tijdsbestek moest werken. Maar al met al is toch elke keer weer gelukt, dankzij de inzet van alle partijen.

Voedselstrategie Er is maar één mogelijkheid. Doorgaan!

1.10 STREEKMAALTIJD TUINEN VAN WEST 2009

Naam organisatie Programma Tuinen van West (NieuwWest & Dienst Ruimtelijke Ordening) Locatie Tuinen van West, rondom Osdorperweg Contactpersoon Arja Nobel Email a.nobel@nieuwwest.amsterdam.nl Telefoon 020 2537739 Website www.nieuwwest.amsterdam.nl /tuinenvanwest

Project Een streekmaaltijd op de boerderij Osdorperweg 685 in Osdorp is gecombineerd met een programma van activiteiten waarin verschillende aspecten van voedselproductie en – bereiding aan bod kwamen. Men kon op bezoek bij agrarische bedrijven in Tuinen van West. Bezoekers konden een koe melken, bereidingstechnieken leren, er waren kinderspelletjes en iedereen kon genieten van het buitenleven. De dag eindigde met een maaltijd - een drie gangenmenu volledig samengesteld uit producten uit de Tuinen van West: graan, eitjes, melk, veel verschillende soorten verse groenten. De hoofdkok was de kok van het Rijk van de Keizer en Vrouw en Vaart verzorgde de lunch/koffie/thee/sap. Het vond plaats op 29 september 2009. Motivatie Amsterdam was ‘hoofdstad van de smaak’, het was ‘week van de smaak’ en in Tuinen van West zijn we bezig met ontwikkeling stadslandbouw. Door de streekmaaltijd wilden we mensen laten kennismaken met het gebied en de ingredienten die daar geproduceerd worden. We wilden meer bekendheid geven aan de Tuinen

van West, het buitengebied van stadsdeel Nieuw-West dat ontwikkeld wordt tot groen recreatiegebied met behoud van het polderkarakter. Succes 1) Er is een inventarisatie gemaakt welke vormen van voedselproductie in Tuinen van West voorkomen en waar. 2) Er zijn 800-900 bezoekers geweest; een groot deel daarvan is op bezoek geweest bij agrarische bedrijven waarvan ze het bestaan niet kenden en hebben gezien hoe granen en groenten verbouwd worden. 3) Meer bekendheid voor Tuinen van West. Belangrijkste succesfactor: goede samenwerking tussen en grote inzet van projectorganisatie en Boerenstadswens die opdracht had dit te organiseren. En het was heel mooi weer die dag - dat moet je altijd maar afwachten. Knelpunt Stadsdeel Nieuw-West heeft een gemêleerde samenstelling. We wilden ook allochtonen op deze dag ontvangen. Maar hoe bereik je ze? We hebben de dag breed aangekondigd via allerlei kanalen. Maar het aandeel

VOORUITMETVOEDSEL

allochtonen was helaas beperkt. De les is dat je dan meer gericht via moskeeën en organisaties van allochtonen contacten moet leggen en uitleggen wat je gaat doen. Daar hadden we de tijd niet voor.

VOORUITMETVOEDSEL

2 GEZOND EN LEKKER

Gezonder eten vermindert de kans op ziekten die samenhangen met slechte eetgewoonten, daarom loont het om de voedingspatronen te verbeteren. De projecten die onder dit cluster zijn geschaard, hebben gemeen dat zij zich richten op het aanbieden van gezond en lekker voedsel op scholen. Sommige projecten richten zich daarbij direct op de verbetering van de catering op school, andere proberen om via lekkere of leuke educatieve activiteiten kinderen in contact te bregen met gezond eten.

2.1

LUNCHEN OP SCHOOL

Naam (uitvoerende) organisatie GGD Amsterdam, Ondernemingskring Sociale Sector Amsterdam (OSA), Proeftuin Amsterdam. Locatie Pilot op 9 basisscholen verspreidt over Amsterdam Contactpersoon Femke Hoekstra (GGD Amsterdam) / Antoinette Kat (OSA). Email fhoekstra@ggd.amsterdam. nl / A.Kat@osa-amsterdam.nl Telefoon 020-5555789 / 020-4125010

Project In het project zijn verschillende manieren uitgewerkt waarop scholen invulling kunnen geven aan het verzorgen van een gezonde lunch op school. Aandachtspunten daarbij zijn: wat is gezond, wat is er voor nodig qua faciliteiten, personele inzet en opleiding en middelen. De verschillende mogelijkheden en wat daar bij komt kijken zijn beschreven in een draaiboek ‘Lunchen op School’. Nu loopt een pilot op 9 scholen die elk op een eigen manier vormgeven aan lunchen op school, met subsidie en begeleiding vanuit het project. Motivatie Lunch is een van de drie belangrijkste maaltijden van de dag. Het is dus belangrijk voor de gezondheid van kinderen dat tijdens de lunch gezond gegeten wordt. Veel kinderen blijven tussen de middag op school en het aantal kinderen wat op school luncht zal de aankomende jaren naar verwachting steeds meer toenemen. De ervaring op veel scholen is dat er kinderen bij het meegenomen eten en drinken veel vette en zoete stoffen binnen krijgen. Aandacht voor het organiseren van een gezonde lunch op school is daarom van toenemend belang.

Succes In eerdere fasen van het project is in beeld gebracht wat de huidige wensen, knelpunten en mogelijkheden zijn voor het organiseren van een gezonde lunch op school. Op basis daarvan is een draaiboek ontwikkeld. Dit schooljaar testen 9 scholen op hun eigen manier een vorm van het aanbieden op lunchen op school. Motivatie bij de deelnemende scholen om de lunch en de tussenschoolse opvang beter te organiseren was de belangrijkste succesfactor. Aangezien het aanbieden van lunch op school financieel een lastig verhaal is, heeft de beschikbare subsidie zeker een belangrijke bijdrage geleverd. Knelpunt Scholen in Nederland zijn niet ingericht op het aanbieden van lunch op school; er zijn geen goed uitgeruste keukens om de lunches te bereiden en er is geen aparte, geschikte ruimte voor de leerlingen om rustig te eten. Er wordt bij de middagpauze (‘de overblijf’) op scholen meestal gewerkt met vrijwilligers; veelal moeders die geen opleiding hebben en over weinig (pedagogische) vaardigheden beschikken om de lunch gezond en rustig te laten verlopen. Om die

VOORUITMETVOEDSEL

reden is gezocht naar verschillende creatieve oplossingen om lunchen op school mogelijk te maken en zijn opleidingstrajecten opgezet voor vrijwilligers/medewerkers in de tussenschoolse opvang. Voedselstrategie De proces evaluatie van de pilot op de 9 scholen zal het inzicht in de (on) mogelijkheden van lunchen op school vergroten. Ook beter zal hierdoor zicht komen op de kosten van het verzorgen van lunches op school. Met deze inzichten wordt het bestaande draaiboek aangevuld en vervolgens breder beschikbaar gesteld. Als scholen lunches willen gaan aanbieden is het van belang dat deze van de start af aan gezond zijn. Taferelen zoals bijvoorbeeld in Engeland (waar schoollunches verre van gezond zijn) of op onze middelbare scholen (kantines met frituurproducten, frisdrank- en snackautomaten) kunnen worden voorkomen. Ook al zal het aanbieden van lunch op school voorlopig voor weinig Nederlandse scholen zijn weggelegd, het stimuleren van gezond eten op school in welke vorm dan ook (dus zeker ook het mee gegeven van gezond eten van huis uit) blijft een belangrijk speerpunt in de aanpak van

overgewichtpreventie van de GGD.

2.2

ARRANGEMENT GEZONDE VOEDING EN BIODIVERSITEIT VOOR BASISSCHOLEN

Naam organisatie Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum Locatie o.a. schooltuinen en boerderijen Contactpersoon Brigit Kuypers Email kuypers@anmec.nl Telefoon 020 6225404 Website www.anmec.nl

Project Het ANMEC ondersteunt o.a. het schooltuinwerk en basisscholen in Amsterdam met educatieve projecten over natuur en milieu. Over verantwoorde voeding en voor Proeftuin Amsterdam, ontwikkelde of introduceerde het ANMEC lesmateriaal en activiteiten waarin de herkomst van en aandacht voor voedsel centraal stond. Enkele voorbeelden: Introductie Kinderkookles ‘de smaak te pakken’ was voor kinderen van groep zes en zeven op de schooltuin; de ontwikkeling en verspreiding lesboekje ‘Dat smaakt naar meer’ met daarin tips en activiteiten die schooltuinen in de week van de smaak (en daarna) aan kinderen konden aanbieden; een courgettegroeiwedstrijd in 2008 en 2009 waarbij basisschoolleerlingen werden uitgedaagd de zwaarste courgette van Amsterdam te kweken; de ontwikkeling van een voorbereidingsles en een verwerkingsles voor kinderen die deelnemen aan het project boerderijeducatie om zo de educatieve waarde van het boerderijbezoek te versterken. Motivatie ANMEC draagt met natuur en

milieueducatie bij aan de duurzame ontwikkeling van Amsterdam. Daarvoor wil ANMEC kinderen betrekken bij natuur en milieu, hen daar meer over leren en hen prikkelen daar bij de keuzes die ze iedere dag maken ook iets mee te doen. Voedsel staat dicht bij de natuur, de productie van voedsel heeft een impact op onze leefomgeving en die van andere mensen, en voedsel speelt iedere dag een grote rol in het leven van kinderen. Het is dan ook een logisch thema voor natuur en milieu educatie. De genoemde projecten zijn een voorbeeld van hoe ANMEC werkt: Voor en met andere organisaties in Amsterdam. Dit past bij onze functie van kennis- en expertise centrum voor Natuur en Milieu Educatie. Succes Veel van onze projecten zijn gericht op het verhogen van de educatieve waarde van projecten en activiteiten van anderen. Daar zijn we in geslaagd dankzij een prettige en duurzame samenwerking met die andere organisaties zoals de schooltuinen en boerenstadswens. Zij hebben vanuit hun verantwoordelijkheid het bereik en de resultaten bijgehouden. Voor de courgettegroeiwedstrijd geldt dat er in mei en juni 2009 zijn er

in totaal 195.000 courgettezaden uitgedeeld aan de kinderen van alle basisscholen in Amsterdam. Gedurende de zomer zagen de Amsterdamse tuinen en balkons groen van de courgettes. Dit jaar hebben in totaal 160 kinderen van 71 Amsterdamse basisscholen ook daadwerkelijke een foto van hun courgette opgestuurd en mee gedaan aan de wedstrijd. Knelpunt Tijdsdruk nu en continuïteit na 2012. Idealiter zou bij alle scholen geïnformeerd moeten worden waar belangstelling naar uit gaat – kortom aan welk soort projecten bij de scholen behoefte bestaat. Bij de uitvoering ligt het accent op schooljaar 2011/12. Gezien de late subsidietoekenning zijn de mogelijkheden voor brede raadplegingen beperkt. Daarom wordt gewerkt met onderwijsadviseurs die goed op de hoogte zijn van de behoeften van scholen. Voedselstrategie Goede educatie is een belangrijke pijler onder het succes van de voedselstrategie. In september is het ANMEC in opdracht van de Dienst Ruimtelijke Ordening gestart met het smeden van een NME-arrangement

VOORUITMETVOEDSEL

rond het thema biodiversiteit en gezonde voeding. In dit arrangement werken we samen met GGD, Hortus, ABC onderwijsadviseurs en verenging boerenstadswens aan het realiseren van een educatieve menukaart waarin o.a. projecten als Boerderijeducatie, JUMP-in, Smaaklessen en het schooltuinwerk in samenhang en effectief aan scholen aangeboden worden. Daarbij is ook aandacht voor het verbeteren van bestaande educatieve activiteiten zodat deze beter aansluiten bij de wensen en behoeften van scholen en voor het ontwikkelen van nieuw materiaal. In de loop van het traject worden andere organisaties, waaronder het groenonderwijs, NME-centra van stadsdelen en Artis, die een (educatief) aanbod hebben aan het basisonderwijs van harte uitgenodigd om deel te nemen.

2.3

DE GEZONDE SCHOOLKANTINE

Naam organisatie Esprit scholengroep vestiging Nova College Locatie Nova College Contactpersoon Jan Bos Email j.bos@nova.esprit-sg.nl Telefoon 020 5854854 Website www.nova.esprit-sg.nl

Project Een inventarisatie van het huidige aanbod in de kantine en ombuigen naar verantwoorde en betaalbare voeding voor de leerlingen van het Nova College. Gezondheid staat voorop en daarom wil het Nova College een Gezonde Schoolkantine voor zijn leerlingen. Dit heeft geresulteerd in een ander assortiment, er wordt nog maar 1x per week gefrituurd en het aanbod van gezonde broodjes is uitgebreid. Ook het assortiment frisdrank,chips en snoep is aangepast en afgestemd op minder vet en zoet. Motivatie Naar aanleiding van de Week van de Smaak is er een nauwere samenwerking ontstaan met DRO en Proeftuin Amsterdam. Dit heeft geresulteerd in een onderzoek van twee studenten van de Hogeschool van Amsterdam die het assortiment van de kantine hebben belicht en daar een adviesrapport over hebben uitgebracht. Het Nova College heeft met enthousiasme meegedaan aan dit onderzoek en heeft besloten het assortiment in de kantine aan te passen.

Succes Door de verandering heeft het Nova College een bijdrage kunnen leveren aan gezondere voeding voor zijn leerlingen en collegaâ&#x20AC;&#x2122;s. Op deze manier draagt het Nova College een steentje bij aan een gezondere samenleving met minder kans op ziekten wat uiteindelijk kostenbesparend is voor de samenleving. Leerlingen en collegaâ&#x20AC;&#x2122;s zijn enthousiast over het nieuwe assortiment en heeft voeding weer opnieuw onder de aandacht gebracht. Docenten besteden binnen hun lesprogramma aandacht aan voeding en gezondheid. Knelpunt Een moeilijkheid bij het aanpassen van het assortiment is de prijsstelling, sommige producten zijn duurder waardoor de toch al geringe winstmarge kleiner is geworden. Door een goede afstemming in de keuze van het aanbod is dit probleem redelijk opgelost. Voedselstrategie Wellicht kan er een nauwere samenwerking tot stand worden gebracht met de Hogescholen van Amsterdam en het MKB. Hierdoor ontstaan er meer mogelijkheden voor de leerlingen en de scholen om

gezonde voeding aan te bieden en onder de aandacht te brengen van de jongeren. Op dit moment is er een ontwikkeling om te gaan samenwerken met de Colour Kitchen, hierdoor worden de doorstroommogelijkheden voor de leerlingen vergroot en kan wederzijdse expertise worden gedeeld.

VOORUITMETVOEDSEL

2.4

TIJD VOOR ETEN

Naam organisatie Tijd voor Eten Naam project Tijd voor Eten Locatie Amsterdam Contactpersoon Doris Voss Email doris.voss@tijdvooreten.nl Telefoon 06 41493199 Website www.tijdvooreten.nl

Project Structureel een gezonde maaltijd op school. ‘Tijd voor Eten’ wil gezond eten bevorderen door schoolkinderen en scholen ermee in contact te brengen op verschillende manieren, o.a. via een kinderrestaurant. Op de basisschool ’t Koggeschip in Amsterdam draait ‘Tijd voor Eten’ vanaf 2008 als pilot, die zomer 2010 is afgerond. Momenteel kunnen we, middels een subsidie van de Provincie NoordHolland, ons richten op het opschalen van ‘Tijd voor Eten’ in de provincie Noord Holland. Het uiteindelijke doel van ‘Tijd voor Eten’ is om te zorgen voor een structurele oplossing voor een gezonde maaltijd op school. Motivatie Als we willen dat ouders kunnen werken, kinderen gezond kunnen opgroeien, moeten we voor goede voorzieningen op scholen zorgen en dat ook voor de TSO / de lunch op scholen! In 2004 is Doris Voss zich rot geschrokken over de kwaliteit van eten en drinken van kinderen op school. Vanuit het idee “gezonde voeding op school”, het inrichten van professionele duurzame schoolkantines (gebruik Streekproducten), opleidingen voor koks, participatie, werkgelegenheid

VOORUITMETVOEDSEL

(projectleiding schoolrestaurants) is zij begonnen met háár burgerinitiatief. Het begon met een pan verse soep op de school van haar dochter. Sinds 2005 is Tijd voor Eten vanuit een stichting voorgezet. In 2007 is een samenwerking met de gemeente Amsterdam (o.a. de GGD) aangegaan. Helaas is er momenteel geen continuïteit in deze samenwerking. ‘Tijd voor Eten’ gaat voorlopig door op 3 scholen in Amsterdam maar er is dringend budget en de juiste ambtelijke besluiten nodig om het voorbestaan op deze scholen te garanderen. De uitdaging is dat scholen, schoolbesturen en de betrokken ambtelijke diensten samen gaan werken o.a. met de Provincie Noord en het Rijk. ‘Tijd voor Eten’ wil hierbij graag helpen. Succes ‘Tijd voor Eten’ heeft drie formules ontwikkeld, uitgewerkt en getest. Bij alle drie de formules maken we gebruik van streekproducten en bevat het eten geen toevoegingen zoals smaak, kleur of conserveringsmiddelen. We maken zeer veel gebruik van groente en koken verder met weinig vet, suikers en dierlijke vetten. Uiteraard zijn de maaltijden kindgericht. De kinderen reageren zeer enthousiast op

het project en in het kinderrestaurant zitten alleen maar stralende en enthousiaste kinderen. De drie Formules zijn te vinden op onze flyer: via de website: http://www. tijdvooreten.nl/32/formules-tve/ Knelpunt De knelpunten tot nu toe zijn dat scholen veelal niet de ruimte, budget en/of voorzieningen hebben om een goede verantwoorde maaltijd te bereiden. Tevens hebben scholen niet de mankracht en middelen en daardoor ook niet de prioriteit liggen op het verzorgen van een maaltijd. Dit ondanks het feit dat scholen, bij het horen over Tijd voor Eten, zeer enthousiast zijn. Voedselstrategie Ik vind het problematisch dat te veel geld gaat naar “bijeenkomsten en theoretisch denken” en er geen budget overblijft voor de praktische invulling (bijv. lokale projectleiders op scholen, ingrediënten). Scholen moeten de middelen krijgen om te kunnen doen wat ze willen doen, om dit op een professionele manier uit te kunnen voeren - waar we met ze allen aan werken. Een mooi boek hierover: Woorden als

daden van Henk Oosterling. Opmerking Wat gebeurt er ná de pilot? Er gebeurt heel veel van hetzelfde naast elkaar. Wat ontbreekt is een duurzame visie op en middelen voor uitgebreid onderwijs. Er is geen aandacht voor de slag die je moet maken na de pilot - de bestuurlijke inbedding. Voor de start van iets kun je vrij gemakkelijk een stimuleringssubsidie krijgen. Voor de volgende fase, bijvoorbeeld bij de opschaling van je initiatief of het afstemmen met instanties, is er vaak geen vervolgregeling of budget. Ook is er gebrek aan advies over hoe je verder moet. Hierdoor gaat veel stimuleringsgeld in feite weer verloren.

VOORUITMETVOEDSEL

3 MARKETING, KENNIS, WERK EN OPLEIDING

Het aanbieden van gezond en goed voedsel verhoogt de aantrekkelijkheid van Amsterdam als vestigingsplaats om te wonen en te werken. Het thema ‘Marketing, kennis, werk en opleiding’ omvat een grote verscheidenheid aan projecten waarbinnen ondernemers, studenten en leerlingen op het middelbaar onderwijs zijn geïnspireerd om met de thema’s groen en voedsel aan de slag te gaan.

3.1

Naam organisatie Spang31 Locatie Amsterdam Oost Contactpersoon Jeffrey Spangenberg Email spang31@gmail.com Telefoon 06 50278920 Website www.neighborfood.nl

EETBUURT OOST: DE GEHEIME TUINEN VAN OOST

Project De geheime tuinen van Oost is een broedplaats gericht op duurzaam, groen en Food. Het is een voorstel gemaakt voor Eigen Haard. Op het Badjanplein in de Indische buurt bevindt zich 4000 m2 sociaal vastgoed. Eigen haard heeft spang31 gevraagd daar invulling aan te geven. De geheime tuinen van Oost moet een unieke pleisterplek ontstaan dat innovatieve bedrijven, instellingen en ondernemers op het gebied van Food en Groen bijelkaar brengt. Motivatie De geheime tuinen van Oost bouwt voort op het succes van het broedplaats concept. Het is een invulling van sociaal vastgoed dat meerwaarde voor de buurt moet realiseren. Het sluit aan bij de potentie en de ambitie om van Oost het stadsdeel te maken dat draait om eten en groen. Succes Belangrijkste succes factor is dat Eigen Haard en Ymere dit project hebben omarmd en daar ook gezamenlijk in willen optrekken.

Knelpunt Knelpunt is het vinden van een aantal aansprekende ondernemers en bedrijven die de geheime tuinen van Oost tot een succes kunnen maken. Inmiddels zijn er al verschillende partijen gevonden die hier interesse voor hebben. Voedselstrategie De geheime tuinen van Oost wil een deel van de ambitie van proefuinen voorzetten voor Oost.

VOORUITMETVOEDSEL

3.2

EETBUURT OOST: FOOD NIGHT

VOORUITMETVOEDSEL

NAI

FOODNIGHT UITNODIGING

Small Scale, Big Change'-initiatieven, die het sociale weefsel en de gemeenschapszin in wijken en steden versterken, staan centraal tijdens deze Pecha Kucha avond op donderdag 13 januari aanstaande. Architecten, kunstenaars, activisten en lokale initiatiefnemers presenteren succesvolle projecten o.a. Food night. DAG

13 JAN 2011

Naam organisatie Spang31 Locatie Amsterdam Oost Contactpersoon Jeffrey Spangenberg Email spang31@gmail.com Telefoon 06 50278920 Website www.neighborfood.nl

THEMA SMALL SCALE BIG CHANGE

TIJD

20:30

LOCATIE Nederlands Architectuurinstituut |

Platformactiviteiten vinden plaats in de Dépendance in het Schieblock, Schiekade 189 Rotterdam. Klik hier voor Google Maps. 5 min. van Centraal station.

Project Food Night is een onderdeel van de ambitie om van Oost ‘de andere eetbuurt’ te realiseren. Een buurt die zich onderscheidt door “Etnic food” en “Street Food”. Food Night is geïnspireerd op de beroemde nachtmarkten uit Azië en het Midden Oosten. Hier is het vooral een podium voor de smaakmakers uit Oost die hun bijzonder producten kunnen laten zien, beleven en vooral proeven. Motivatie Food Night is een onderdeel van het thematisch revitaliseren. Het inzicht dat je alleen de buurt kunt op pimpen met een eigen gezicht en beleving. Het prachtig aanbod in Oost maakte snel duidelijk dat Food een prachtig vehicle is om sociale veranderingsprocessen te realiseren. Succes Food Night heeft nu twee succesvolle edities achter de rug. Inmiddels is het een ‘merk’ geworden en opgenomen in het aanbod van Oost. In 2011 is het de bedoeling dat Food Night twee keer zo groot wordt. Duurzaam en gezond zullen dan ook als thema steviger worden ingezet. In 2009 deden 29 ondernemers mee. In

2010 deden 43 ondernemers mee. In totaal hebben we een bestand van 349 ondernemers in Oost die geïnteresseerd zijn. Belangrijkste succes factor is het aanspreken van ondernemers op hun eigen passie. De lokale aanpak en de laagdrempelige insteek. Ondernemers betalen slecht kostprijs voor participatie. Voorwaarde is wel dat ze hun aanbod aanpassen aan Food Night. We promoten het concept van streetfood: snel, lekker, goedkoop en gezond. Knelpunt Grootste probleem was het overtuigen van de lokale overheden van het belang en de betekenis van Food Night voor de lokale economie. Daarnaast was het tot nu toe ook een probleem om de begroting dekkend te krijgen, aangezien het geen commerciële food fair is wordt er niet tegen commerciële tarieven gewerkt, niet voor de ondernemers en ook niet voor de bezoekers. Deze laagdrempelige aanpak is denk ik ook een van de onderscheidende succesfactoren, het geeft het een echt lokaal karakter, niet te gelikt en lekker gezellig rommelig.

Voedselstrategie Food Night zal haar ambities voortzetten en ook de thema’s van proeftuinen Amsterdam blijven verbinden. Duurzaam, biologisch, lokaal en gezond blijven thema’s waarmee we de ondernemers uitdagen iets te doen op het jaarlijkse podium dat Food Night hen biedt.

3.3

Naam organisatie Spang31 Locatie Amsterdam Oost Contactpersoon Jeffrey Spangenberg Email spang31@gmail.com Telefoon 06 50278920 Website www.neighborfood.nl

EETBUURT OOST: STREET FOOD ACADEMY

Project Street Food Academy is een leer werk broedplaats om starters en doorstarters op het gebied van out of home cooking en street food op te leiden. Het is het eerste in zijn soort. Samen met een aantal top ondernemers in verschillende disciplines (o.a. brood/banket, vis en schaaldieren, vlees, groen en vers, horeca) krijgen de deelnemers de kans om zich te bekwamen in de ambacht van street food vendor. Op dit moment is er een consortium gevormd van 4 investeerders en 4 ondernemers. De Street Food Academy wordt in Oost (in de Indische buurt) gestart en heeft de ambitie in de komende jaren ook uit te waaieren naar Rotterdam en Den Haag. Top kok Robert Kranenborg zal de begeleiding op zich nemen. Motivatie Street Food is een beweging aan vormen. Het vult de ruimte in tussen slow-food en fast-food. Het heeft de ambitie om de doelstellingen van Slow Food sneller en breder in de markt te zetten door een laagdrempeligere aanpak, meer aandacht voor promotie en meer gebruik van nieuwe media.

Succes Het succes tot nu toe is de realisatie van een consortium. Dit jaar zal de Street Food Academy gerealiseerd worden. RTL Nederland heeft aangegeven ge誰nteresseerd te zijn in het maken van een reality TV programma waarin de startende ondernemers worden gevolgd in hun opleiding. Knelpunt Grootste probleem is het vinden van de juiste contacten en mensen met ook een visie dat overeenkomt. Eigenlijk niets bijzonders dus, gewoon een kwestie van doorbijten en volharden. Voedselstrategie Street Food Academy werkt aan het promoten van duurzaam, gezond en betaalbaar eten op straat en daarmee introduceert het in Amsterdam (hopelijk) een nieuwe impuls om meer en vooral beter te om te gaan met eten in de stad.

VOORUITMETVOEDSEL

3.4

Naam organisatie Spang31 Locatie Amsterdam Oost Contactpersoon Jeffrey Spangenberg Email spang31@gmail.com Telefoon 06 50278920 Website www.neighborfood.nl

EETBUURT OOST: EAST’N COOK’N FOOD DESIGN

Project East’n Cook’n ziet de lokale ondernemers in de buurt als de ‘hoekstenen’ die nodig zijn voor het revitaliseren en vitaal houden van de straat, buurt, wijk. Veel smaakmakers kunnen zelf ook wat vitaliteit gebruiken. Food Design is een workshop dat is gegeven voor de lokale smaakmakers om ze kennis te laten maken met het fenomeen Food Design en de mogelijkheden. Dit is in samenwerking met de HAS den Bosch opgepakt. Motivatie In de Indische buurt, maar ook daar buiten, zien we dat het menu / aanbod van de smaakmakers veelal het zelfde is. Dit is teleurstellend, vooral als je bedenkt dat in Oost de hoogste dichtheid aan diverse culturen te vinden is. Dit komt nog te weinig tot uitdrukking in het aanbod. Food Design helpt ondernemers op een andere meer creatieve manier naar hun producten en diensten te kijken. Het maakt ze bewust dat er zoveel meer te maken is met de producten die ze voeren.

Succes In totaal hebben we 2 x 15 ondernemers de workshop aangeboden. Belangrijkste succesfactor is drive en passie. Ik merk dat mijn eigen enthousiasme over het geweldig aanbod dat in de buurt aanwezig is, vaker aanstekelijk werkt. Het laat de ondernemers weer op een andere manier kijken naar wat ze zelf zo vanzelfsprekend vinden. Knelpunt Grootste probleem bij ondernemers is tijd en geld. Het laatste is opgelost door de workshops kosteloos aan te bieden. Het eerste is het grootste probleem. Alles moet in de avonduren plaatsvinden, na sluiting van de zaak. Belangrijk is te zorgen voor wat warms en nat. Voedselstrategie Samen met Boerenstadswens zijn we bezig met een ‘doorstart’ van de vereniging. Hiervoor hebben we het netwerk nieuw leven in geblazen door een aantal bijeenkomsten te organiseren en te faciliteren.

VOORUITMETVOEDSEL

3.5

SCHARRELKINDEREN IN DE PROEFTUIN AMSTERDAM

Naam organisaties Meeting Points Amsterdam en de Vrijwilligerscentrale Amsterdam Locatie Amsterdam Contactpersoon Willeke Passmore Email w.passmore@meeting pointsamsterdam.nl Telefoon 06 14794563 Website www.meetingpointsamsterdam.nl www.vca.nu www.stagevoorjou.nl

Project In het groene domein zijn veel mogelijkheden om leerlingen in het kader van een maatschappelijke stage te laten ruiken aan vrijwillige inzet voor een maatschappelijk belang. In een stad als Amsterdam, waar kinderen opgroeien in een stedelijke omgeving bestaat een reëel risico dat jongeren zich steeds minder verbonden voelen met de natuur. In aanraking komen met natuur en groen voorkomt dat kinderen denken dat vis vierkant is, en dat melk wordt gemaakt in de fabriek. Doel van de pilot is het ontwikkelen, aanbieden en inbedden in het schoolbeleid van ‘groene’ stageplaatsen en de vormgeving van de benodigde bemiddelingsinfrastructuur. Het pilotproject is afgerond. Motivatie Het groene domein kan, juist door de kracht die het bezit, een voorloper zijn om maatschappelijke stages in te voeren. Op 9 oktober 2007 heeft de gemeente Amsterdam daarom, samen met een aantal andere organisaties uit het groene domein een intentieverklaring ondertekend met de minister van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit en de staatssecretaris van Onderwijs

Cultuur en Wetenschappen (OCW). In deze intentieverklaring wordt als doel gesteld: Hierbij spreken wij, gezamenlijke ondertekenaars, de intentie uit om ons de komende vier jaren actief in te zetten om maatschappelijke stages in te voeren in het groene domein en zowel een kwantitatief als een kwalitatief passend aanbod te realiseren voor vele jongeren in Nederland. Wij willen: a. leerlingen van buiten het groene domein nader kennis laten maken met het (maatschappelijk belang van het) landbouw, natuur en voedsel; én b. leerlingen uit het groen onderwijs laten deelnemen aan maatschappelijke stages. Voor de gemeente Amsterdam versterkt deze intentieverklaring de acties die worden ingezet in het kader van de Proeftuin Amsterdam: _ Nulmeting onder Amsterdamse VO-scholen (uitgevoerd door het Empowermentcenter EVC, nu Cofora)

VOORUITMETVOEDSEL

_ De Amsterdamse maatschappelijke stagebank: www.stagevoorjou.nl. _ Katalysator voor de start van een grote Amsterdamse pilot waaraan 34 Amsterdamse VO-scholen deelnamen en ruim 4000 leerlingen een stage van 32 uur hebben gelopen waarbij groene stages specifieke promotie heeft gekregen. _ Een goede infrastructuur rondom maatschappelijke stages waarin scholen, gemeente, Meeting Points Amsterdam, Vrijwilligerscentrale Amsterdam en aanbieders van maatschappelijke stages elkaar weten te vinden. Succes Grootste succesfactor was de uitstekende samenwerking tussen de partijen die ieder een deelbijdrage hebben geleverd aan het geheel. Knelpunt Uit de eerste ervaringen binnen de pilot met leerlingen in het groen blijkt dat de leerlingen niet als eerste warmlopen voor stages in het groen. Vooral extra promotie bij scholen en leerlingen is nodig: filmpjes van succesvolle groene stages, aanbieders van groene stages laten presenteren, (groene) gadgets voor leerlingen

en maatschappelijke bemiddelaars op scholen, zoals houten USB stick met daarop specifieke informatie over groen en de filmpjes. Voedselstrategie Er moet blijvend aandacht zijn voor de promotie van groen bij de Amsterdamse leerlingen. Maatschappelijke stages zijn daarvoor een uitstekend vehikel. De opgebouwde samenwerking moet blijven bestaan.

3.6

DE PROEFTUIN VAN DE HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM

Naam organisatie Hogeschool van Amsterdam Naam project Proeftuin Amsterdam Locatie: DRO/ Hogeschool van Amsterdam Contactpersoon Pim Vermeulen/ Justine de Graaf Email a.j.de.graaf-croes@hva.nl Telefoon 06 53352636

Project Medewerking van 3e en 4ejaars studenten van HBO Voeding en Diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam in het kader van stages en afstudeeropdrachten voor Proeftuin Amsterdam. De volgende stages en afstudeeronderzoeken hebben plaatsgevonden: _ 3e jaars stage (als stage van de minor eetcultuur): Onderzoek naar mogelijkheden voor een gezonde schoolkantine en vervolgens de implementatie van verbeteringen in de schoolkantine bij het NOVA-college in Amsterdam. _ 4e jaars stage: Voorbereiden van en meewerken aan uitvoering van de week van de smaak in Amsterdam en de evaluatie daarvan (2009). _ Onderzoek naar de vraag: ‘Heeft Proeftuin Amsterdam toekomst na 2010?’. _ Inventarisatie van de interventies in Amsterdam voor de aanpak van overgewicht onder Turkse, Marokkaanse en Surinaamse Amsterdammers. _ Onderzoek naar aanwezigheid van en behoefte aan verse en biologische maaltijden in zorginstellingen in Amsterdam.

_ Onderzoek naar de vraag of het aanbod in restaurants in gemeentekantoren 40% biologisch is. Motivatie Win-win situatie voor studenten voeding en diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam en de DRO om als student deel te nemen aan projecten en onderzoek te doen ten behoeve van projecten van de gemeente Amsterdam gerelateerd aan voeding en voedsel. De samenwerking is zeer goed bevallen: studenten dragen een steentje bij en het is heel zinvol om goede initiatieven van de gemeente te steunen. Derde en vierdejaars HBO-studenten kunnen zelfstandig werken en kennen hun verantwoordelijkheid. Begeleiding wordt geboden door de DRO en docenten van de Hogeschool van Amsterdam. Succes De stagewerkzaamheden hebben vaak direct effect gehad doordat studenten activiteiten hebben verricht op scholen, in wijken en bij activiteiten van de week van de smaak (organiseren van activiteiten, deelname aan duurzame markten e.d., copij voor nieuwsbrief en evaluatierapport), veel contacten hebben gelegd en

onderhouden met partners en betrokken partijen in en voor Proeftuin Amsterdam. De onderzoeksresultaten hebben bruikbare gegevens en informatie opgeleverd. Knelpunt Reserves bij sommige betrokken gemeentelijke organisaties tegen werken met HBO studenten. Voedselstrategie Op het gebied van voeding en voedsel - zoals voedsel en ruimtelijke ontwikkeling, aandacht voor stadslandbouw, regionalisering van de voedselketen, bewustwording van de Amsterdamse consument voor voeding en voedsel (van consument naar co-producent), duurzaamheid, etc. - heeft de DRO veel goede plannen liggen. Vanuit de opleiding Voeding en Diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam willen we zeer graag medewerking verlenen om plannen verder te ontwikkelen en te helpen bij de realisering daarvan. In het kader van tweedejaars praktijkopdrachten kunnen kleine projecten worden uitgevoerd en in het kader van derdejaars en vierdejaars stages en vierdejaarsafstudeerprojecten kan medewerking worden

VOORUITMETVOEDSEL

verleend aan projectuitvoering en praktijkgericht onderzoek. (Vak) docenten kunnen begeleiding bieden daarbij in samenwerking met opdrachtgevers vanuit de DRO.

VOORUITMETVOEDSEL

4 MILIEU- EN DIERVRIENDELIJK

Proeftuin Amsterdam streeft naar een milieuen diervriendelijke productie, toelevering en verwerking van voedsel. Het thema ‘milieuen diervriendelijk’ van Proeftuin Amsterdam is terug te vinden in veel projecten – aandacht voor milieu en dierenwelzijn zijn aspecten die niet genegeerd kunnen worden in ons streven naar duurzaam voedsel. Binnen deze cluster vallen projecten die duurzaamheidsvraagstukken benaderen vanuit gesprek, debat en netwerk-building. Ook horen hier projecten die concreet verbetering van milieuen dierenwelzijn voor ogen hebben.

4.1

DE PRIJS VAN ONS VOEDSEL

Naam organisatie Ecominds & Stichting CLM ism de Rode Hoed Locatie Rode Hoed/Amsterdam Contactpersoon Bert van Ruitenbeek/Ecominds Email b.van.ruitenbeek@ecominds.nl Telefoon 06 20731016 Website www.ecominds.nl Verslagen debatreeks www.clm.nl/publicaties/data/ debatreeks-collage.pdf

Project In de periode tussen 20 september en 16 december organiseerden wij met steun van o.a. Proeftuin Amsterdam een zevendelige debatserie over de Prijs van ons Voedsel in de Rode Hoed. Het doel was om ketenbreed met geïnteresseerd publiek te zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken. Opzet was om telkens vanuit een wetenschappelijk betoog en een co-referent de discussie te zoeken met het publiek. Bijgevoegd de link naar alle verslagen van alle avonden http://www.clm.nl/publicaties/ data/debatreeks-collage.pdf. De eerste avond kwam met wethouder Maarten van Poelgeest ook de stad en ommeland discussie uitgebreid aan bod. Motivatie Veelal vinden congressen en debatten in de landbouw en voedselketen plaats in eigen gelederen. Retail voor retail, boeren voor boeren etc. Deze reeks beoogt dit te doorbreken en actief de dialoog tussen de bedrijven en het publiek te bevorderen en zo de maatschappelijke discussies op hoger niveau te plaatsen. Juist door uit de eigen sfeer te stappen en telkens te starten met feitelijke analyses

voorkomen we de gebruikelijke dogma’s en is er meer ruimte en bereidheid om stappen te zetten. Succes De debatten in de Rode Hoed werden steeds goed bezocht door betrokken agrariërs, betrokken burgers , onderzoekers, maatschappelijke organisaties en overheden. Knelpunt Probleem blijft om met name retail en levensmiddelenindustrie volop te betrekken. Voedselstrategie Voor de voedselstrategie zie je dat er binnen een stad als Amsterdam eigenlijk heel weinig cijfermatige kennis bestaat over wat er op het gebied van landbouw en voeding in en rond de stad afspeelt. Dat blokkeert het maken van goede analyses en beleid. Ook lijkt er veel meer mogelijk met een integrale visie op dit terrein dat zowel integratie, volksgezondheid en recreatie raakt. Volgend jaar bij een eventueel vervolg meer inzetten op de kansen voor integratie, volksgezondheid en recreatie. Voedsel verbindt mensen en kan via markten, moestuinen en toegankelijke boeren in de omgeving

VOORUITMETVOEDSEL

een enorme kwaliteitsimpuls opleveren voor de steden. We zouden (Proeftuin) Amsterdam graag weer als cosponsor zien voor de volgende serie.

4.2

PRODUCTEN UIT DE REGIO IN DE GEMEENTELIJKE CATERING

Naam organisatie Taskforce Multifunctionele Landbouw Contactpersoon Maarten Fischer Email m.fischer@multifunctionelelandbouw.nl Telefoon 06 28108982 Website www.multifunctionelelandbouw.nl

Project De Gemeente heeft met een aantal cateraars een convenant gesloten om in het kader van het duurzaam inkoop beleid te streven naar meer biologische- en regio gebonden producten in de bedrijfsrestaurants van de verschillende gemeentelijke diensten. Om versnelling te krijgen in de realisatie van dit voornemen heeft de Taskforce, samen met de Gemeente tijdens de week de smaak een wedstrijd voor het meest duurzame bedrijfsrestaurant van de Gemeente uitgeschreven. Naast de vele positieve reacties rond deze wedstrijd, heeft het traject veel praktische inzichten opgeleverd om structureel meer biologische- en streekproducten in de catering op te nemen. Op basis van deze inzichten zullen in de komende periode ook andere Gemeentes aan de slag gaan met dit onderwerp. Motivatie Als Taskforce hebben wij een doelstelling om de afzet van regionaleen streekproducten te bevorderen alsmede de professionaliteit van de toeleverende sector te vergroten. Het duurzame inkoopbeleid van Gemeentes biedt markt kansen voor regionale producten die in deze pilot nader

verkend konden worden; mede als voorbeeld voor andere Gemeentes. Succes Er is meer enthousiasme en praktische kennis vergaard over de mogelijkheid om binnen de catering meer te doen met regionaleen biologische producten. Dat zal tijdens de huidige contractperiode leiden tot eerste verbeteringen, maar zeker ook bijdragen aan betere aanbesteding in de nieuwe rondes. Het proces heeft ook veel positieve publiciteit teweeg gebracht. Knelpunt Een verandering in het gebruik van producten in de bedrijfscatering van uiteenlopende gemeentelijke diensten vereist inzet van vele mensen en organisatieonderdelen, van cateraars, tot koks en lokatiemanagers, van de milieudienst tot inkopers en bestuurders. Het knelpunt was om samen enthousiasme en praktische oplossingen te vinden. Voedselstrategie Wij strijden voort voor structurele integratie van biologische- en regioproducten in de catering. Daarnaast zullen wij ook op

andere trajecten inzetten op relaties tussen Amsterdam en haar agrarische ommeland.” Naast dit project, “heeft de Taskforce ook samen met de Proeftuin en Netwerk Platteland in 2009 de Stad-Land-Arrangementen conferentie georganiseerd. Ook heeft de Taskforce bijgedragen aan een community of practice voor steden met voedsel- en omgevingstrategiën als mede het boerderijeducatieproject rond Amsterdam en in de Provincie Noord-Holland.

VOORUITMETVOEDSEL

4.3

ALIMENTERRA

Naam organisatie Alimenterra, European network for sustainable food systems Contactpersoon R. de Bruin Email debruin@erkendstreekproduct.nl Telefoon 0317 420224 Website www.alimenterra.eu www.ecomeal.info

Project Is een Europees netwerk ter bevordering van de ontwikkeling van duurzame voedselsystemen. Alimenterra heeft partners in o.a. Nederland, Engeland, Schotland, Ierland, Italië, Frankrijk, Spanje en Hongarije. Een van de speerpunten is het bevorderen van duurzame catering in de publieke sector. Proeftuin Amsterdam heeft een actieve rol gespeeld bij de uitwisseling van ideeën en ervaringen op dit gebied. Motivatie Het netwerk bood en biedt uitgelezen voor kennisuitwisseling met landen en partijen die op sommige gebieden verder zijn (eten op scholen, eten in zorginstellingen, masrketing lokale producten, verhogen aanbod biologische producten in catering enz). Succes Amsterdam heeft een actieve bijdrage geleverd aan conferenties in London, Sevilla en Rome. Daarnaast is netwerk opgebouwd met onder meer München, Malmö en Ferrara voor de uitwisseling van ervaringen met stedelijke voedselstrategieën.

VOORUITMETVOEDSEL

Knelpunt Gebrek aan interesse voor internationale kennisuitwisseling op het gebied van gezond en duurzaam voedsel bij bestuurders en beperkte middelen voor reizen en accommodaties. Voorts is voedsel een te breed onderwerp voor de vaak specifieke Europese potjes en maakt dat het verkrijgen van subsidies (nog) lastig. Voedselstrategie Alimenterra blijft zich inzetten voor de bevordering van duurzame voedselstrategieën in het publieke domein. Samenwerking met Amsterdam zal leiden tot een verdere acceptatie van duurzame voedselstrategieën en het verbreden van de kennisbasis en handelingsperspectieven van vergelijkbare initiatieven, in Nederland en elders in Europa.

4.4

ONTMOETINGEN AAN DE STADSRAND

Naam organisatie St. Streekeigen Producten Nederland Naam project De Middag van de SLA (Stad Land Arrangementen) / ontmoetingen aan de Stadsrand Contactpersoon R. de Bruin Email debruin@erkendstreekproduct.nl Telefoon 0317 420224 Website www.erkendstreekproduct.nl

Project In het kader van ons project hebben we in samenwerking met Proeftuin Amsterdam en andere partijen de Middag van de Stad Land Arrangementen georganiseerd (september 2009). Het doel hiervan was om partijen uit de stad en uit het landelijk gebied met elkaar in gesprek te brengen rondom aan duurzame voeding gerelateerde thema’s. Motivatie De bedoeling van het project was om partijen met elkaar in gesprek te brengen om zo meer draagvlak en reële perspectieven te creëren voor duurzame regionale voedselsystemen. Succes De Middag van de Stad Land Arrangementen heeft partijen bij elkaar gebracht die vervolgens onderling vervolgstappen hebben gezet richting duurzame regionale voedselketens. Knelpunt Samenwerking rondom duurzame regionale voedselketens staat nog in de kinderschoenen. Er wordt veel over gesproken, maar de praktijk is nog weerbarstig. Er zullen ondernemers en maatschappelijke spelers op moeten

staan die dit concreet handen en voeten gaan geven. De eerste stappen zijn de afgelopen jaren gezet, maar het gedachtegoed is nog onvoldoende verankerd in de samenleving. Voedselstrategie Wij zullen ons in blijven zetten voor het versterken van regionale voedselketens en streekgebonden productie. Begin 2011 starten we met het project ‘Duurzaam inkopen met Streekproducten’ en de introductie van het concept ‘broodje van de streek’.

VOORUITMETVOEDSEL

TOT SLOT Successen en resultaten in de Proeftuin Uit evaluatie van de projecten die door Proeftuin Amsterdam zijn geïnitieerd of ondersteund, blijkt dat de Proeftuin op verschillende van de beleidsdoelen vooruitgang heeft geboekt. Nieuwe samenwerkingsverbanden zijn ontstaan - tussen gemeente en Hogeschool, tussen GGD en scholen, tussen schooltuinen, NME en verschillende andere organisatie in het veld. Binnen de gemeenten en instellingen is meer aandacht voor duurzaam en lokaal eten. Het Food Center Amsterdam heeft onder bedrijven een groter bewustzijn voor schoner transport weten te bewerkstelligen. Er zijn belangrijke contacten gelegd met andere steden/ landen op het gebied van duurzame voedselstrategieën. Ook brachten 6000 basisschoolleerlingen een bezoek aan een boerderij en verrichtten de studenten van de Hogeschool van Amsterdam nuttige onderzoeken die belangrijke informatie opleverde. Door de financiële steun van Proeftuin Amsterdam zijn verschillende maatschappelijke organisaties en ondernemers er in geslaagd laagdrempelige markten neer te zetten waar een divers publiek kennis maakt met producten uit de regio. Streekproducten kunnen hierbij dienen als een economische drijfveer voor de producenten rondom Amsterdam. Een aantal van de georganiseerde evenementen vinden niet eenmalig plaats; de stad Amsterdam lijkt een aantal nieuwe ‘tradities’ rijker en blijvende samenwerkingsverbanden zijn ontstaan. In het kader van Proeftuin Amsterdam is veel nieuwe kennis gegenereerd. Niet alleen heeft er veel onderzoek plaatsgevonden, ook hebben de organisaties en ondernemers door hun projecten veel

VOORUITMETVOEDSEL

nuttige ervaringen en nieuwe kennis opgedaan. Naast de successen waren er, uiteraard, knelpunten. De belangrijkste waarde van het in kaart brengen van de knelpunten is te leren wat er beter kan, waar extra inzet vereist is en waar de belangrijkste behoeftes liggen. Kijkend naar de ervaringen opgedaan in de Proeftuin Amsterdam kunnen we leren wat NU nodig is voor een duurzame voedselstrategie. Dat een dergelijk voedselstrategie nodig is, daar zijn alle partijen het mee eens. Van de Proeftuin Amsterdam begrijpen we waar een overkoepelende voedselstrategie zich het beste op kan richten. Tevens wordt duidelijk welke rol de ontwikkeling van een geïntegreerd voedselbeleid hierin speelt. In de volgende paragrafen lichten we de knelpunten per thematisch cluster kort toe. Knelpunten in de Proeftuin Een aantal organisaties binnen het cluster ‘Dichtbij en Natuurlijk’ geven aan dat de gemeente soms een moeizame rol speelt bij uitvoering van projecten. Zo is het verkrijgen van vergunning voor bijzondere evenementen een lastige opgave. Door het langs elkaar heen werken van verschillende (overheids-) niveaus – vereist het op een lijn krijgen van de politiek, het ambtelijk apparaat en de subsidie instanties veel communicatie. Ook blijkt het aanbod van regionale en biologische producten nog redelijk beperkt waardoor de afzet van deze productie onvoldoende geconcentreerd is om duurzaam en financieel interessant te zijn. Aan de andere kant merken ondernemers van regionale producten dat het niet gemakkelijk is om voldoende aansluiting te vinden bij de omliggende steden. Bij een ‘buurt’ project lijkt het grootste knelpunt het betrokken krijgen en houden van de verschillende bewoners aldaar. Sommige mensen zijn moeilijk te bereiken – het kost extra tijd om bijvoorbeeld

TOT SLOT

via een moskee of andere organisatie een diverser publiek bij een activiteit of project te betrekken. Voor de organisaties die binnen het thema ‘Gezond en Lekker’ vallen, lijken met name de al bestaande inrichting en faciliteiten op de scholen een belemmering. Zo betekent het aanbieden van gezonde producten op middelbare scholen vaak een kleinere winstmarge voor catering bedrijven; het assortiment afstemmen op winst maken én duurzaam zijn blijkt lastig. Ook komt naar voren dat basisscholen niet ingericht zijn op het aanbieden van lunches voor de leerlingen. Keukens ontbreken en aparte ruimtes waar de kinderen rustig kunnen eten onder de juiste begeleiding zijn niet aanwezig. Een structurele aanpak is nodig om hier vooruitgang in te boeken. Binnen het cluster ‘Marketing, kennis, werk en opleiding’ spelen ondernemers en scholieren/studenten een grote rol. Beide (doel)groepen zijn niet gemakkelijk beschikbaar, bereikbaar of enthousiast. Zo is het vinden van aansprekende ondernemers een hindernis. Ook moeten activiteiten (zoals workshops) aan ondernemers kosteloos en in de avonduren aangeboden worden. Een moeilijkheid blijkt het overtuigen van lokale overheden van het belang van evenementen en de betekenis die deze hebben voor de lokale economie. Wil men nietcommerciële en laagdrempelige activiteiten blijven organiseren, dan is een dekkende begroting slechts mogelijk middels een bijdrage van de (lokale) overheid. Een aansluitend punt is dat leerlingen niet gemakkelijk warm lopen voor ‘groene’ stages – extra promotie is vereist. Ook dit brengt extra kosten met zich mee. Voor de projecten geschaard onder het thema ‘milieuen diervriendelijk’ staan duurzaamheidsvraagstukken centraal - in discussie, netwerk én uitvoering. In

VOORUITMETVOEDSEL

debatten over duurzame voeding is het moeilijk om ook de retail en levensmiddelentechnologie sector uitvoerig te betrekken. Maatschappelijke organisaties en wetenschappers lijken de overhand te hebben in deze discussies. Maar wie geeft hier in de praktijk invulling aan? Ook de organisaties die concreet beleid nastreven lijken dit tegen te komen in hun werk – wat zijn de praktische oplossingen en hoe krijg je mensen enthousiast voor verandering? Daarbij is de ervaring dat praktische oplossingen vaak ook de inzet van veel verschillende mensen vergt – hoe zorg je voor een breed gedragen ‘oplossing’? Nu verder Proeftuin Amsterdam heeft een framework geboden waarbinnen organisaties en ondernemers aan de slag konden met de door Proeftuin Amsterdam gestelde beleidsdoelen. Ieder project heeft hier op eigen wijze invulling aan gegeven. Een aantal van de hierboven genoemde knelpunten en ervaringen kunnen een eventueel vervolg met stedelijk voedselbeleid – ná Proeftuin Amsterdam – vorm geven. Een belangrijke conclusie is dat hoge kosten zijn verbonden aan het bereiken van bepaalde (doel)groepen en dat structurele aanpassingen en veranderingen nodig zijn die niet op projectbasis kunnen worden uitgevoerd. Daarnaast blijkt dat ondanks de intentie Proeftuin Amsterdam niet altijd heeft kunnen zorgen voor een vloeiendere samenwerking van de projectorganisaties met verschillende overheidsinstanties. Proeftuin Amsterdam heeft een belangrijke rol gespeeld in het op de kaart zetten van het onderwerp, het ondersteunen van breed gedragen initiatieven en het creëren van nieuwe samenwerkingsverbanden binnen het thema voedsel. Na vier jaar zijn successen geboekt, echter om tot een duurzame

TOT SLOT

binnen het thema voedsel. Na vier jaar zijn successen geboekt, echter om tot een duurzame voedselstrategie te komen, is een langdurige en structurele inzet vereist van verschillende partijen. Alles in beschouwing nemend, kunnen we stellen dat het Proeftuin Amsterdam niet geheel is gelukt om een lange termijn visie voor de metropool Amsterdam uit te dragen/ te ontwikkelen rondom thema voedsel (en de daarbij gestelde problemen). Behoefte aan een geïntegreerd voedselbeleid blijft bestaan. Noodzaak bestaat om tot een verduurzaming van de financiering van projecten en programma’s te komen. Een andere manier van denken is nodig. Om deze reden heeft de gemeente Amsterdam (DRO) de nieuwe garde – CITIES en de Youth Food Movement dit evenement laten organiseren. Tijdens de slotbijeenkomst zijn tevens nieuwe en andere potentiële partners uitgenodigd. Vertegenwoordigers van banken (lokale vestigingen) en ambtenaren van andere overheidsinstanties waren aanwezig.

VOORUITMETVOEDSEL

P O T E O M L VOEDSE E K E I T I L O DE P N E V J I L B A AGEND

VOEDSEL MOET OP DE POLITIEKE AGENDA BLIJVEN Ter afsluiting willen wij benadrukken dat de vele voordelen, mogelijkheden, kansen en gelegenheden die Proeftuin Amsterdam heeft geboden aan de Amsterdamse food sector niet onderschat mogen worden. Middels dit document is geprobeerd de resultaten van Proeftuin Amsterdam op coherente wijze weer te geven. Een kritische beschouwing is belangrijk, zodat met een meer ervaren blik de toekomst tegemoet kan worden getreden. Onze slotconclusie luidt dat het thema voedsel structureel opgenomen dient te worden in stedelijk beleid en op de politieke agenda. De toekomst is begonnen. We gaan vooruit met voedsel! Wij hopen dat de verschillende partijen met elkaar in dialoog blijven. De onderstaande contactlijst komt hierbij van pas. Sándor Schiferli zet alvast een stap in de goede richting om dit dialoog te faciliteren. Hij heeft onlangs de stichting Bio-di-vers (www.bio-di-vers.nl) opgericht – hierover volgt hieronder meer informatie. Nogmaals veel dank voor uw bijdrage aan de Proeftuin. Francesca Miazzo en Janne Dingemans (CITIES) Linda Vermaat (VOER & YFM)

VOORUITMETVOEDSEL

Youth Food Movement (YFM) Voer voor verandering. YFM is een groeiend netwerk van studenten, jonge chefs, boeren en foodprofessionals die samen verandering nastreven in het voedselsysteem. YFM draagt bij aan een systeem waarin wordt geproduceerd en consumeert met meer respect voor mens, dier en milieu.

CITIES the Magazine CITIES is een organisatie die via verschillende media urban explorers de ruimte biedt om stedelijke vraagstukken onder de loep te nemen. Zij organiseert activiteiten en coördineert platforms waar gesproken kan worden over steden en de toekomst van steden. Stedelijke landbouw en voedsel in de stad zijn belangrijke thema’s voor CITIES. Een actueel project is Farming the City; stadslandbouw wordt ingezet om hedendaagse stedelijke problematiek zoals werkeloosheid, segregatie en vervuiling aan te pakken.

S R E V I D O BI T S J I L T C A T EN CON N E G I Z E W N A A

BIO-DI-VERS Sรกndor Schiferli heeft een onpartijdige stichting opgericht (zie www.bio-di-vers.nl) die hij beschikbaar stelt als platform voor alle initiatieven, instellingen, verenigingen, stichtingen, bedrijven die eerder onder de paraplu van Proeftuin Amsterdam zaten. In maart komt speciale ruimte op de website beschikbaar, zodat partijen zich kunnen voorstellen en melden waar ze mee bezig zijn. Iedere organisatie krijgt een eigen inlegcode, zodat zelf veranderingen e.d. kunnen worden aangebracht. Door deze website blijft actueel en overzichtelijk wie zich in het voedsellandschap bevindt. Mogelijke samenwerking worden zichtbaar. Samenwerking is van essentieel belang om gezamenlijk door te gaan naar het gemeenschappelijk doel: een metropolitane voedselstrategie. Sturing is echter noodzakelijk. Wilt u betrokken raken bij dit netwerkt stuur dan een email naar sandor.schiferli@planet.nl

VOORUITMETVOEDSEL

CONTACTLIJST

VOORUITMETVOEDSEL

Prins van den Bergh Project om op te eten! prinsmarcia@gmail.com

RenĂŠ de Bruin Stichting Week van de Smaak: Alimenterra debruin@erkendstreekproduct.nl

Monique Franken Gemeente Amsterdam m.franken@amsterdam.nl

Jurgen Hoogendoorn Gemeente Amsterdam Ontwikkelingsbedrijf j.hoogendoorn@oga.amsterdam.nl

Ron van Berghe ROC van Amsterdam r.vdberghe@rocva.nl

Charlotte Buys Gemeente Amsterdam, DRO c.buys@dro.amsterdam.nl

Boukje Ferwerda Stichting Groene Hart, Kloppend Hart boukje.ferwerda@op-maaiveld.nl

Corian Hugenholtz Greenwish hugenholtz@greenwish.nl

Suzanne Boer Rabobank Amsterdam s.boer@amsterdam.rabobank.nl

Giulietta Cohen CREM g.cohen@crem.nl

Justine Graaf-Croes Hogeschool van Amsterdam a.j.de.graaf-croes@hva.nl

Bas Husslage Smaakexplosies? info@smaakexplosies.nl info@woordenschat.nl

Inge de Boer www.foodinthestreets.blogspot.com/ deboeringe@gmail.com

Loes Deutekom Provincie Noord Holland deutekoml@noord-holland.nl

Jan Bos Esprit scholengroep, vestiging Nova College j.bos@nova.esprit-sg.nl

Iris Dicke Partij voor de Dieren i.dicke@amsterdam.nl

Peter Groenendaal http://www.dappermarkt.nl/english.html http://placemaking.pps.org:8010/ shared/community-member?user_ id=27981&return%5furl 06 22740881

Paul Bos Fortboerderij Dijkzicht Natuurbeheer paulbos@telfort.nl

Laura van Dijk Gemeente Amsterdam, DRO l.vandijk@dro.amsterdam.nl

Iens Boswijk IENS Independent index iens@iens.nl

Janne Dingemans Farming the City janne.d@gmail.com

Lysanne Brand VEZET lysanne.brand@vezet.nl

Joke Eden Hogeschool van Amsterdam j.g.van.eden@hva.nl

Arie van den Brand Eating Cities; Groupe de Bruges avdbrand@tiscalimail.nl

Wiebe Eijbers Zelfstandig Adviseur wiebe.eijbers@gmail.com

Jos de Bruin Gemeente Amsterdam, Afdeling MilieuadviesDienst Milieu en Bouwtoezicht j.debruijn@dmb.amsterdam.nl

Erik Fischer Amsterdam Verenigde bedrijven Food Center erik.fischer@kweker.nl Maarten Fischer Taskforce Multifunctionele Landbouw m.fischer@multifunctionelelandbouw.nl

Henno Hak Groene Hart Producenten CoĂśperatie henno.hak@ziezo.biz Simone van den Ham RNR Group sha@rnrgroup.nl R. Hanson Nova College r.hanson@nova.esprit-sg.nl Zef Hemel Gemeente Amsterdam, DRO z.hemel@dro.amsterdam.nl Jaap Hoek Spaans Stichting Landzijde info@landzijde.nl Femke Hoekstra GGD Amsterdam fhoekstra@ggd.amsterdam.nl

Diana Janssen Gemeente Amsterdam, DRO d.janssen@dro.amsterdam.nl Antoinette Kat Ondernemingskring Sociale Sector Amsterdam (OSA), a.kat@osa-amsterdam.nl Lasca ten Kate Stichting Vriendelijke Keukens & Stichting Van Eigen Erf lasca@vriendelijkekeukens.nl Wiek de Keijser Bunder: Ontwerp, advies en trajectbegeleiding bij de aanleg en continuiteit van buurt gedragen (be)leeftuinen op ecologisch verantwoorde basis. wdekeijser@tiscali.nl Katinka Klop House of Food, Zaanstreek info@houseoffood.nl Gerrie Kouwenhoven INHolland gerry.kouwenhoven@inholland.nl

CONTACTLIJST

VOORUITMETVOEDSEL

Trienet Kroon Pure Markt info@puremarkt.nl

Marja van Nieuwkoop Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Noord m.van.nieuwkoop@noord.amsterdam.nl

Marijke van Schendelen Zelfstandig adviseur Proeftuin Amsterdam m.c.schendelen@alias.nl

Olga Vazquez Urban Land Consultancy o.vazquez@urbanland.nl

Birgit Kuyper Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum (ANMEC) kuyper@anmec.nl

Arja Nobel Programma Tuinen van West (Stadsdeel Nieuw-West) a.nobel@nieuwwest.amsterdam.nl

Renee Schie Ministerie van E,L&I r.p.m.van.schie@minlnv.nl

B. van de Ven Gemeente Amsterdam Ontwikkelingsbedrijf b.vandeven@oga.amsterdam.nl

Vincent Kuypers Alterra vincent.kuypers@wur.nl

Willeke Passmore Passmore Projects w.passmore@meetingpointsamsterdam.nl

Sandor Schiferli Slow Food Amsterdam sandor@slowfoodamsterdam.nl sandor.schiferli@planet.nl

Linda Vermaat VOER en Youth Food Movement www.voerovereten.nl lindavermaat@gmail.com

Eva Lems Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Nieuw-West evalems@gmail.com

Bart Pijnenburg Mensenland bart@mensenland.nl

Wim Schoonhoven Cordaan wschoonhoven@cordaan.nl

Astrid Vermeulen Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw West a.vermeulen@nieuwwest.amsterdam.nl

Samuel Levie Youth Food Movement levie.samuel@gmail.com

Simone Plantinga Ministerie van EL&I s.plantinga@minlnv.nl

Loredana Secci Voeding Project loredana@loredanamakeup.com

Pim Vermeulen Gemeente Amsterdam, DRO p.vermeulen@dro.amsterdam.nl

Carla van der Linden Gemeente Amsterdam, Ontwikkelingsbedrijf c.vanderLinden@oga.amsterdam.nl

Gaston Remmers Bureau Buitenkans g.remmers@bureau-buitenkans.nl

Jaap Sloof De Kweker jaap.sloof@kweker.nl

Doris Voss Tijd voor Eten doris.voss@tijdvooreten.nl

Francesca Miazzo Cities the Magazine en Farming the City francesca@citiesthemagazine.com

Hiske Ridder InnovatieNetwerk hridder@conpuls.nl

Nicoline Smalbraak Youth Food Movement nicoline@youthfoodmovement.nl

Anke de Vrieze Farming the City ankedevrieze@yahoo.com

Corrie Mulder Clusius College c.mulder@clusius.nl

Charlotte Rietdijk Gemeente Amsterdam, Bureau Zuid-as crk@zuidas.nl

Mieke Snoek Slow Food Amsterdam mieke.snoek@yahoo.co.uk

P. de Waal Min EL&I p.c.de.waal@minlnv.nl

Alma Mulder Ministerie EL&I a.mulder@minlnv.nl

Jeroen Rijpkema Stichting Landzijde info@landzijde.nl

Jeffrey Spangenberg Spang31 spang31@gmail.com

Hans Wilschut Stichting Boerenstadswens hans.wilschut@xs4all.nl

Sybrech Nevelzeel GGD Amsterdam snevenzeel@ggd.amsterdam.nl

Bert van Ruitenbeek Ecominds b.van.ruitenbeek@ecominds.nl

Frans Tielrooij Platform Agrologistiek f.tielrooij@tiscali.nl

Edgar Zonneveldt Gemeente Amsterdam DMB e.zonneveldt@dmb.amsterdam.nl

Hans Rutten InnovatieNetwerk j.m.rutten@innonet.agro.nl

Geert Timmermans Gemeente Amsterdam, DRO g.timmermans@dro.amsterdam.nl