10 minute read
ŨRĨMI
from Kagi
Arĩmi aingĩ nĩ makoragwo marĩmĩte ngũkũ kũma ikũmi cia gũthĩnja no ti cia kwendia. Namba ĩno ĩtikoretwo ĩgĩcenjia kwa mĩaka mĩingĩ nĩũndũ wa itũmi ngũrani ta: ngũkũ ici itiheagwo maĩ ũrĩa kwagĩrĩire na arĩmi aingĩ matiendaga kũmenya njĩra cia kũnina mĩrimũ ta New Castle na kĩhuruto. Nĩũndũ ũyũ, ngũkũ nyingĩ nicikuaga na ingĩ ikarĩo ni nyamũ tondũ arĩmi aingĩ makomaga na nyamũ ici nyũmba-inĩ ciao. Ngũkũ cia kĩenyeji kaingĩ irekagia kuma matumbĩ 10 nginya 12, kũrĩa icokaga igakengeta na kũrĩkĩrĩria na gũkomera. Nyingĩ cia ngũkũ ici ikomagĩra maita matatũ kana o mana harĩ mwaka ũmwe. Thutha wa gũcarĩkia, tũcui tũtũ tũtimenyagĩrĩrwo na tũingĩ twatuo tũtikinyaga gũtuĩka ngũkũ ng’ima. Ũrũgamĩrĩri mwega
Ũrĩmi ũyũ wa ngũkũ noũgacĩrithio na njĩra nene mũno rĩrĩa mũrĩmi arũmĩrĩra njĩra ta ici: • Kũrĩithia: Ũngienda ngũkũ ciaku irekie matũmbĩ wega na igĩithie nyama, cimenyerie kũrĩa mbembe na maĩ maingĩ na matheru. Ũrekia wa matũmbĩ wongagĩrĩrĩkaga rĩrĩa ngũkũ ciarĩa irio iria njega, kana chicken feeds, na mũrĩmi athingatithie gũciehe irio icio. • Wakĩri: Ngũkũ nĩciagĩrĩiro gwakĩro nyũmba njega, kũgitĩro na kũheo irio iria ciagĩrĩire. Ciũmba ciao c i a gĩ r i ĩ r wo gwakwo ũrĩa rĩera rĩgũcera wega rĩtekũhingĩrĩrĩo nĩ kĩndũ onakĩrĩkũ na ũrĩa irĩhingagwo oro ũtukũ kũgirĩrĩria kũrĩka nĩ cĩihũ kana ngui. Kũngĩkoro ngũkũ ici nicigwakĩro wega, matumbĩ marĩa marĩrekagio matikora kana kũrĩo nĩ nyamũ ingĩ na tũcui tũtigacarĩkagĩrio mahuti-inĩ. • Ũkomereria: Kaingĩ arĩmi aingĩ makomagĩrĩria ngũkũ hamwe na ici ingĩ. Ũũ niũtũmaga matumbĩ mage gũcarĩka. Maita maingĩ, ngũkũ ici nĩ ithĩnagio nĩ ici ingĩ kana ikagũa maĩ-inĩ na hau igatiga gũkengeta ũria ũrimagĩrira gũkĩrĩria matumbĩ. Hindi ĩrĩa ngũkũ yokĩrĩria matumbĩ na maga gũcarĩka, mũrĩmi nĩathiaga hathara ya matumbĩ ohamwe na tũcui. • Ũreri wa tũcui: Ũcarĩkia wa tũcui tũingĩ mĩciĩ-inĩ ya arĩmi ni ũgũmagĩro nĩ mĩhĩnga mĩingĩ kũrĩa ngũkũ nyingĩ itihotaga gũkomonga matumbĩ mothe. Tũcui tũrĩa twakomongo twakinyia wiki 2-3 nĩtũtũnganaga na mĩtino mĩingĩ ta kũrĩra ithaka-ĩni kana kũrĩka. Nĩũndũ wa maũndũ maya, mũrĩmi nĩagĩrĩirwo gwaka kĩũmba kĩngĩ haraihu na ciũmba ici cingĩ. Tũcui tũtũ nitwagĩrĩirwo kũheo irio ota ũrĩa kwagĩrĩire. Mũrĩmi akorwo atarĩ na ũhoti wa kũgũra irio ici agro vet-inĩ, nĩ wega athĩithie njenga ŨRĨMI Kagi MŨGAA - MŨGETHO 13 A-Z ya ũrimi wa ngũkũ
Advertisement
kuma kwĩ mbembe. Nĩgetha tũcui tũkũre wega, nitwagĩrĩirwo kũheo mahuti kana thũkũma, spinach kana terere. Mũrĩmi agika maya mothe, amenyerere tũcui tũtũ kuma nja.
Twakinyia wiki ithatũ ũguo, no atũrekererie nja na amenyerere kũrĩa mũthũa. Gĩtũmi nĩkĩĩ? Nĩũndũ mũthũa ũrĩa mũkũrũ nĩ ũrĩaga mara matuo na tũgatuĩka twa gũkua ona gũkorwo no tũrĩe mũthũa ũrĩa mũnini.
Hĩndĩ ĩrĩa ngũkũ ciarwara, nĩciagĩrĩiro nĩ kũrigito naihenya kũgirĩrĩria gĩkuũ. Rĩrĩa ngũkũ yambia kũgonderera, kũharo, kwaga kũrĩa wega kana kwaga kũrekia, mũrĩmi nĩagĩrĩirwo ethe dawa kana ndagĩtarĩ wa ngũkũ nĩgetha acihonokie. Kũgirĩrĩria maya mothe, ũmenyo wa kũrera ngũkũ na kũiga ũtheru kwagĩrĩirwo gũkorwo gwĩ kwa bata mũno. Ũmwe wa ũgirĩrĩria wa ikuũ ici nĩ kũmenya ngũkũ iria ndwarũ na gũciĩgayania na ici ingĩ, kũmenya kũrĩa irwarĩte na ũrigiti wacio nĩ ũrĩkũ. Ngũkũ iria ina ũgima wa mwĩrĩ nĩ cithakaga mũno na haha mũrĩmi no amenye iria ndwaru na raithi.
Ngũkũ ii ndwaru nĩcihithaga ciongo ciao mathagu-inĩ, igethikĩra na mathagu macio kana kwaga gũkomanĩra. Nacio iria cina thĩna wa kũhuhia cikoragwo nyimbu maniũrũ, maitho makengereirie maithori na gwathimũra.
Dawa ya kĩhuruto (coccidiostats) nĩ ĩmwe ya dawa iria itũmagĩrwo hĩndĩ ya mbura na nĩ ĩrutaga wĩra na ihenya na ũrĩakwagĩrĩire. Ciũmba nĩciagĩrĩiro nĩ kũhuhĩro nĩgetha kũraga thuya, iroboto na tũtambi o twothe. Tũtambi tũtũ nĩtũtũmaga ngũkũ ciage kũrekia na kana ikanyihia matumbĩ.
Njoka kana mĩnyoo nĩ kĩndũ kĩngĩ kĩrĩa gĩtũmaga ngũkũ kũnyihia matumbĩ. Mũrĩmi agĩrĩirwo nĩ gwĩka ta ũũ: • Kũringĩria ascarex kana; • Kũringĩria mũgwa nũgũ (aloe vera) matata merĩ nginya matano na itukanĩrio na maĩ ma kũnyua; ĩno nĩ ĩmwe ya njĩra iria ciatũmagĩrwo tene mũno kũgirĩrĩria mĩrimũ. • Kũringĩria vinegar lita rĩmwe wiki kũgirĩrĩria kĩoro kũgĩa thakame. Tukania lita ithano cia maĩ na nuthu ya gĩkombe kĩa vinegar; • Wagũra tũcui kana ngũkũ ng’eni, iga kĩũmba ngũrani, ũhuhire nĩũndũ wa tũtambi, ũhe dawa cia njoka, kĩhuruto na iria ingĩ na mũico wa mothe weterere mĩthenya itatũ ũcoke ŨRĨMI
ũcirekererie itukane na icio ingĩ. Gwĩthondekera irio cia ngũkũ
Irio cia ngũkũ nĩ ciambatĩrĩte na gĩkĩro kĩnene na ũndũ ũyũ nĩ ũtũmĩte arĩmi aingĩ matiganĩrie urĩmi. Mũrigo ũyũ wongererekire rĩrĩa thirikari yongereire igoti kwĩ irio ciothe cia nyamũ. Thutha wa igoti rĩrĩ kwambĩrĩria kũruta wĩra, irio cia ngũkũ ciambatĩire nginya ciringi 2,400 kuma 1,900.
Arĩmi rĩu nĩmatacũkĩtie ikinya na nĩmaretha njĩra cia gwĩthondekera irio cia ngũkũ na thogora wa ciringi 840 kwĩ ngunia ya kiro 70. Aingĩ ao nĩmaugĩte nĩmahonoketie mbeca nyingĩ na kwona baita ya igũrũ. Njĩra cia gũthondeka irio cia tũcui Kiro 32.5 cia mũtu wa mbembe Kiro 9.1 cia brani ya ngano Kiro 7.5 cia pollard ya ngano Kiro 16.3 cia sunflower seed cake (mabeka) Kiro 2.5 ya fishmeal Kiro 1.75 ya lime Gramu 30 ya cumbĩ Gramu 20 ya premix Indo ingĩ ciakwongerero Gramu 70 cia tryptophan Gramu 3 cia lysine Gramu 10 cia methionine Gramu 70 cia threonine Gramu 50 cia enzymes Gramu 60 cia coccidiostat Gramu 100 cia toxin binder
Gĩkĩro gĩa protein kĩa ngũkũ ici cia layers kĩagĩrĩirwo gũkorwo gatagatĩ ka 16-18%. Irio ta ici nĩcitũmaga ngũkũ gũkũra na ihenya mũno na gũciharĩrĩria kũrekia matumbĩ. Irio cia layers citiagĩrĩirwo nĩ kũheo tũcui tũrĩa tũtakinyĩtie wiki 18 tondũ nĩ cikoragwo na calcium ĩrĩa ĩngĩthũkia higo ciatuo rĩrĩa yaingĩha. Calcium ĩno nĩ ĩthũkagia ũrekia wa matumbĩ na kũnyihia mĩaka ya ngũkũ. Mũthanga nĩ kĩndũ kĩa bata harĩ ngũkũ na hau mũrĩmi nĩagĩrĩirwo kũwĩiga hĩndĩ ciothe nĩgetha ũteithie gũthia irio. Gũthondeka kiro 70 cia layers mash (wiki 18) Kiro 34 cia mũtu wa mbembe Kiro 12 cia soya Kiro 8 cia fishmeal Kiro 10 cia brani ya mbembe, germ ya mũcere kana brani ya ngano Kiro 6 cia lime Indo ingĩ ciakwongerero Gramu 175 ya premix Gramu 70 ya lysine Gramu 35 ya methionine Gramu 70 ya threonine Gramu 35 ya tryptophan Gramu 50 ya toxic binder
Arĩmi aingĩ nĩmahĩtagia mũno ŨRĨMI
rĩrĩa maragũra kana gũtukania irio cia broilers. Ngũkũ cia broilers nĩ ciagĩriĩrwo nĩ kũheo gĩkĩro kĩnene kĩa proteins, minerals na hinya. Mũrĩmi angĩrũmĩrĩra ithimo iria ciagĩrĩire ngũkũ ciake nicigũkũra na ihenya na kĩria kĩagĩrĩire kũheo cirĩ o nini nĩ proteins iria citũmaga ciumie mathagu na ihenya. (mabeka) Kiro 3 ya fishmeal Kiro 2 ya lime Kiro 3.4 cia mũtu wa soya Gramu 40 cia mũtu wa mahĩndĩ Gramu 10 cia grower PMX Gramu 5 cia cumbĩ Gramu 5 cia coccidiostats Gramu 5 cia zincbacitrach
Gũthondeka broiler starter mash (wiki 1-4) Kiro 40 cia mũtu wa mbembe Kiro 12 cia fishmeal kana omena Kiro 14 cia mũtutu wa mboco cia soya Kiro 4 cia lime Gramu 70 cia premix Amino acids Gramu 35 ya lysine Gramu 35 ya threonine Gũthondeka irio broiler finisher Kiro 10 cia mũtu wa mbembe Kiro 16.7 cia maize germ Kiro 13.3 pollard ya ngano Kiro 10 cia brani ya ngano Kiro 6 cia mũtutu wa mbegũ cia cotton Kiro 4.7 cia sunflower seed cake Mũrĩmi nĩagĩrĩire:
♦ Kũgũra indo ici ũratũmĩra kuma kwĩ endia arĩa mamenyekanĩte.
♦ Kũgũra indo (ingredients) iria itatukanĩte na gĩko na mbembe itarĩ njoru kana na aflotoxin iria ciũragaga ngũkũ.
♦ Nĩ wega gũtukania indo ici nini cia gĩthimo kĩnini mbere ya kwongerera kwĩ irio-inĩ ici ingĩ.
♦ Kũgũra fishmeal kana omen ĩrĩa itaranunga kũbutha.
www.kagi.co.ke
Ũrugi Kũharĩria – ndagĩka 10 Kũruga – ndagĩka 25 Andũ a kũrĩa – 3-4 Kĩrĩa kĩrabatarania • Iciko 2 cia kũrĩa cia rosemary, itinangĩtio. • Makoro ma Ndimũ 1(iciko 2-3). • Icunjĩ 3 cia garlic itinangĩtio (icunjĩ nene). • Iciko 2 cia cumbĩ. • ¼ ya gĩciko gĩa kũrĩa kia black pepper. • Gĩciko 1 gia maguta ma olive . • Juice ya ndimũ (iciko 2). mbakũri-inĩ na ũcirinde na kĩrĩa wathondeka na mũtukanio rosemary na ndimũ. Roria ngothi mwena wa thĩ na ũminjĩrie juice ya ndimũ na weterere gwa ithaa rĩmwe mbere ya ũrugĩte. 3. Ĩkira oven yaku mwaki wa gĩkĩro gĩa 350ºF. Coka ũhiũhie iciko 2 cia maguta ma olive handũ harĩa ũkũrugĩra na haticuria nyama yaku. Warĩkia kũhiũhia maguta maku, niarithia ngũkũ na wĩigĩrĩre pani-inĩ ngothi ĩrorete thĩ. Cĩiruge kwa ihinda rĩa ndagĩka 3 ũtekũgarũra kana nginya cicenjie rangi nginya ituĩke gĩtĩri (brown). 4. Ruta pani yaku na wĩigĩrĩre icunjĩ cia garlic kana itũngũru (onion wedges) gatagatĩ ka ngũkũ pani-inĩ. Cokia pan oven-inĩ na ũruge kwa ihinda rĩa ndagĩka 20 kana nginya ũrugarĩ wa ngũkũ thĩinĩ ũkinyie 175ºF. Ngũkũ ya Ndimũ na Rosemary
Ngũkũ • Icunjĩ 6-8 cia ciero cia ngũkũ ĩna mahĩndĩ. • Iciko 2 cia maguta ma olive. • Icunjĩ 4 cia garlic ciũĩtwo wega na gũtinangio. • Itũngũrũ 2 iria ndune. Ruta ngũkũ yaku na wĩihũre na mũcere, mugate kana waru.
Kagi MŨGAA - MŨGETHO Njĩra ya kũruga 1. Ikia rosemary, makoro ma ndimũ, garlic na biribiri thĩinĩ wa mini-chopper na ũcithĩe nginya cituĩke mũtutu. Coka wongerere maguta ma olive na ũthĩe rĩngĩ. 2. Oya ciero cia ngũkũ na ũcikie
Kũgirĩrĩria ũnoru na kwongerera kiro, no nginya ũnyihie namba ya calories iria ũrarĩa o mũthenya na kĩa bata mũno, ũmenyerere mĩrĩre yaku. Nĩ itũmi irĩkũ cingĩtũma wĩmenyerere kwongerera ũritũ? Itũmi cia Ũgima Wa Mwĩrĩ Gũkorwo wĩna ũritũ wa mwĩrĩ gũkĩria no gũtũme mũndũ egie mũtũrĩre-inĩ ona kũrehe mĩrimũ mĩingĩ. Mũndũ wĩna ũritũ wa gĩkĩro nĩonekaga maita maingĩ atekwenda kũruta tũwĩra tũnini. Gũkorwo na ũritũ mũnene no gũkũige thĩna-inĩ wa mĩrimũ ta: • Mũrĩmũ wa Cukari – • Mũrĩmũ wa arthritis • Mathĩna ma ngoro – ũritũ nĩ ũtũmaga ngoro ĩhũre na ihenya na yagĩa maguta (cholesterol) ĩkambia kũhinga mĩkiha na kũmĩtũma ĩnenehe. • Mũrimũ wa cancer ya nyondo, matumbĩ ma ũciari (ovaries), inĩ na rwariũngũ (gall bladder) nĩũndũ wa gũcenjia kwa ũruti wa wĩra mwĩrĩ-inĩ. Kwĩĩtĩkĩra. Maita maingĩ nĩ marĩa andũ aya mena ũritũ wa mwĩrĩ mekagĩra nguo iria nene nĩgetha mahithe mĩĩrĩ yao. Matigagĩrwo o gũitĩra mata nguo iria njega na iria mangĩkĩra moneke marĩ athaka makĩria. Na ici nĩ ĩmwe cia itũmi cia gwĩkĩra kĩo nĩguo manyihanyihie ũritũ wao. Wona nĩ ũrongerera ũritũ na gĩkĩro kĩnene, nĩ ihinda rĩega rĩa gũcerera ndagĩtarĩ nĩguo ũtarwo makĩria njĩra iria wagĩrĩirwo nĩ gũtũmĩrwo nĩguo kũgĩa mwĩrĩ ũrĩa wĩriragĩria. Kwenda kwoneka ta airĩtu arĩa mahũragwo mbica makĩgathĩrĩria nguo cia andũ aceke (bone-thin models) kana gũte kiro na ihinda inini ti kĩmwe gĩa kĩoneki. Ũritũ waku wagĩrĩirwo nĩ kwegemera ũgima waku wa mwĩrĩ, gĩthimi kĩa hinya waku, ũmbi wa mahĩndĩ maku na mwĩrĩ waku wĩ wothe, ũndũ ũrĩa andũ aingĩ mateciragia nĩ wa bata. Amwe aitũ moragia nĩ atĩa mangĩka nĩguo mahĩnje na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire gũtarĩ gũthũkia ũgima wao. Nĩ wega ũcerere madagĩtarĩ a mĩrĩre arĩa megũtarana ũrĩa wagĩrĩirwo nĩ kũrĩa, wendi waku na makĩrora ũrĩi mwega (balanced diet). Hĩndĩ ĩno, nĩ ũgũtarwo ũrĩa ũgũcenjia mĩrĩre yaku na gũthura irio iria ciagĩrĩire. Mũrĩre ũrĩa wagĩrĩire nĩ ũgũgũteithia kũnyihia ũritũ waku wa mwĩrĩ o kahora. Dagĩtarĩ ũyũ wa mĩrĩre nĩ egũgũcokeria ciũria ciaku ciothe nginya iria ina kĩriga na agũthererie kũrĩa ũtaranyita o hamwe na gũcenjia mĩrĩre ya tene ĩrĩa mĩũru nginya kũrĩ ĩrĩa mĩega. Mataro ma Mĩrĩre Irio iria itũmaga maita maingĩ twongerere ũritũ wa mwĩrĩ nĩ maguta na cukari kuma kũrĩ thwiti na mĩtu ya ngano na ciatuĩka nĩ ciagũtukanio na maguta. Ũrĩa cukari ũyũ ũrutaga wĩra nĩ kwongerera insulin kũrĩ thakame na gũtũma maguta mambie kwĩongerera. Nĩ twagĩrĩirwo nĩ kũrĩa maguta manini marĩa maimanĩte na nyamũ, kũnyihia proteins kuma kũrĩ nyamũ na wethe iria ciumanĩte na mĩmera ta mboco, njahĩ, thoroko na ingĩ nyingĩ. Kũnyihia cukari nĩ kĩndũ kĩa bata onakĩo na nĩkio andũ magĩrĩirwo nĩ gũtigana na mĩgate ya “white” na kwambia kũrĩaga “brown bread” kana “wholemeal” ona kũrĩa mboga nyingĩ. Nĩ kĩndũ kĩa bata mũno kwa mũndũ ũrenda kũnyihia ũritũ wa mwĩrĩ kũrĩaga irio cirĩ na “fibre”. Fibre ĩno nĩĩyandandũraga yakinya nda na ĩgatũma mũndũ kwaga kũhũta na ihenya na kwoguo kũnyihia mĩeke ya kũrĩarĩa. Wenda kũhĩnja, no nginya ũrĩe ũrĩa kwagĩrĩire. Mĩthako ya mwĩrĩ Rĩrĩa tũkuĩte ũritũ mũnene, nĩtwĩiguaga tũkĩnoga na tũtarĩ na hinya. No mũndũ angĩka mĩthako ya kũnogora mwĩrĩ (aerobics) o mũthenya nĩ ũteithagia gũcina maguta na gũtwongerera hinya na maiyũ ma kũruta wĩra. Kũrĩ ciana cia cukuru, nĩ kwagĩrĩire gũthiĩ mathako, P.E, maita maingĩ ota ũrĩa kwahoteka nĩguo gũkũria rũrĩrĩ rũrĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ. Ũgima Waku
