A beginners guide to advocacy English & Albanian by Co-PLAN

A Beginner’s

GUIDE TO ADVOCACY in Albania

All copyrights are reserved to Co-PLAN, Institution for Habitat Development Co-PLAN, Rruga Bylis 12, Kashar, Tiranë www.co-plan.org co-plan@co-plan.org Author: Sibora Dhima Content Editor: Rudina Toto Proofreading: Sibora Dhima Graphic Design: Silvi Jano, Aida Ciro

“Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has” Margaret Mead

Publication year: 2012, Tirana, Albania

The Institute for Research and Development, IKZH_POLIS

TABLE OF CONTENTS 6 Foreword

46 Advocacy throughout the Policy Cycle The Stage-by-Stage Model and the Policy Cycle Agenda Setting: Making an Issue Visible

8 Policy Advocacy in Todayâ&#x20AC;&#x2122;s World

Policy Formulation: Faming and Building Consensus

Advocacy: A Broad Perspective on Types and Purpose

Decision Making: Leverage Advocacy

Outlining Approaches to Policy Advocacy

Policy Implementation: Affecting Results and Damage Control Policy Evaluation

14 Portraying Public Policy Public Policy: An Introduction Public Policies and Advocacies: An Effect-Oriented Typology

57 Policy Advocacy Cycle and Tools The Policy Advocacy Cycle as a Framework for Advocacy Initiatives Stages and Tools of Policy Advocacy Cycles

23 Albanian Public Policy in the Making Albanian Political Actors: Legislative and Executive Context Albanian Political Environment: Civic Context

70 References

Foreword A Beginnerâ&#x20AC;&#x2122;s Guide to Advocacy in Albania is an instructive guide to policy advocacy initiatives. Public policy experts at Co-PLAN, Institute for Habitat Development have drafted this guide targeting a wide audience with both the professionals and non-professionals in mind. This includes new think tanks and research institutes, NGOs, academics, associations, coalitions or interest groups, but also individuals, policy analysts and government advisors. In short, every individual or organization, that wishes to influence the policymaking process in Albania or in the international arena, may use this guide as a starter on how to raise an issue for public debate, how to make an impact on a current policy or how to join efforts to bring about desired change in their area of interest. The guide also provides a concise, practical introduction to the intricate process of public policy making in Albania and the ways advocacy can be used to influence it. While there are several manuals that are meant to guide users on how to design and implement a public policy influencing event, or project, the added value of this guide is that it builds on Albanian cases of policy processes. This is useful as it provides an overview of the national policy context, which helps the users adapt their efforts and strategies to Albaniaâ&#x20AC;&#x2122;s contextual exigencies. The guide starts by introducing us to advocacy and the public policy arena. In the second chapter, a simplified theoretical framework introduces the different types of public policy and advocacy approaches that might fit each type. Chapter three narrows down to public policy making in Albania, and looks at the process from both the institutional (legislative and executive) and civic contexts. Following background information on public policy in Albania, the relevant actors and the political environment, we move on to how public policies are developed. Chapter four presents the policy cycle, a conceptual framework for understanding how policies develop via a stage-bystage model and the implications of each stage for advocacy.

Finally, Chapter 5 introduces an advocacy cycle that can be used to plan and implement advocacy initiatives. Examples and case studies play an important role in this guide. Different scenarios and approaches are illustrated with initiatives from the Albanian and international policymaking arena, to give the reader a feel of the challenges and efforts it normally takes to achieve policy influence. We hope that think tanks, civil society organizations, research centres as well as individuals and volunteer groups can use this guide as a first step into policy advocacy. In looking to make an impact in policymaking, advocates are also advancing their interests while fostering the active engagement of the Albanian civil society in decisions that frame public life. Co-PLAN, Institute for Habitat Development aims to further improve the quality and quantity of its policy-relevant research and increase the related impact on various policies in Albania and the Western Balkans. A Beginnerâ&#x20AC;&#x2122;s Guide to Advocacy in Albania is the first in a line of engagements and publications by Co-PLAN to pursue this objective and contribute to a democratic and deliberative policymaking environment in Albania.

I. Policy Advocacy in Todayâ&#x20AC;&#x2122;s World Advocacy refers to the action of requesting a change in the current state of affairs. In simple terms, to advocate for something means to raise an issue, to make it visible to the public and call for action by pointing to a specific path for change. Whether we seek to express a concern, increase accountability, raise funds or directly affect the policymaking process, advocacy is at the heart of change initiatives. In most countries, it is public policies that regulate the different areas of public life. Public policies set the rules of the game and often the only way to assure real, sustainable change in a society is by bringing about a change in policy. For this reason advocacy usually refers to any activity by a person or organization that aims to affect public policies to bring about change in a specific area. In this guide, we refer to advocacy as a political process by an individual or group, which aims to influence public policy.

or groups in what are perceived to be their best interests. Rather, advocates are the ones who stand to support these groups, and make sure their own voice is heard. In this context, policy advocacy also acts to publicize issues - issue advocacy - that may not be visible to the public and place them on the agenda of politicians. Policy advocacy may be used to prevent research findings, different perspectives or simply great ideas from getting lost amidst never ending public debates. It helps to bring them into light in an organized way, in the eyes of both public and policymakers, thus providing different groups with an opportunity to influence public policies. In this way, policy advocacy may not only serve disempowered groups but researchers, think tanks or civil unions can also use it to mobilize their views and findings, in order to affect change in policy. We take from the experience of Co-PLAN, Institute for Habitat Development and mention here some examples illustrating the above different types of advocacy.

Advocacy: A Broad Perspective on Types and Purpose

We advocate in our everyday lives, often without realizing it, from informal conversations to legal advice; but advocacy can also be very organized. This is what we refer to as independent advocacy, the act of calling for change through formal advocacy methods such as: calling for demonstrations or petitions - mass advocacy, organizing a lobbying campaign - interest-group advocacy or publishing a policy paper. As change is pursued in different ways, there are also many forms of advocacy. Thus, different forms of advocacy represent different approaches to bringing about change in a society. Advocacy may try to influence policymakers directly - direct advocacy - or indirectly by getting their constituents to exert pressure - indirect advocacy. A good example for the first would be direct lobbying, which aims to influence the decisions of government officials by exercising group pressure upon them. Examples of indirect advocacy may be grassroots lobbying focusing on awareness raising particularly at the local level; or activism aiming to promote or prevent change through a wide range of methods such as public letters, boycotts, rallies, street marches, strikes, etc. Advocacy can be pursued by everyone and for everyone. Any individual or group may raise its own concerns

- self-advocacy - or advocate on behalf of others, to help others have their views, opinions and concerns heard representational advocacy. In the second case, advocacy does not mean to act on behalf of disempowered individuals

Co-PLAN’s advocacy initiatives include also several policy papers, like the one published recently on regional development, which aims to impact regional development policies in Albania, as well as policies on regionalization.

Additionally, to illustrate a case of issue advocacy, we mention Co-PLAN’s efforts to introduce the concept of a new type of territorial development that balances public and private interests. The efforts to raise this issue with the government and the public aimed to tackle problems with infrastructure and services, that can be traced back to unbalanced land development formulas still used today by many development practitioners and farmers.

The Open Society Foundations have adapted this model in their guide Making Research Evidence Matter, to present the advocacy roles of different types of organizations (Young and Quinn 2012). Their illustration is presented below: Figure 1: The advocacy roles of different types of NGOs (source: OSF 2012)

Evidence-based A

ADVISING e.g ECFR

MEDIA CAMPAIGNING e.g Human Rights Watch European Council on Foreign Relations

LOBBYING e.g American Chambers of Commerce Abroad

ACTIVISM e.g Greenpeace

Confrontational / Outside Tracks

For a case of representational advocacy, in 2005 Co-PLAN prepared a platform for territory administration, which touched upon various issues including that of legalizing informal settlements. Through this platform, Co-PLAN advocated with political parties on the settlement phenomena thus actively participating in the shaping of the new law, subsequent informality studies, the process for self-declaration, etc. In the years 1995 – 2005, Co-PLAN worked also directly with inhabitants of these areas to improve living conditions and engage them in the process of formalization and legalization. In 1998, the first area, that of Bathore, was publicly recognized, which marked an achievement for CoPLAN’s grassroots lobbying advocacy.

The Overseas Development Institute provides a useful way of illustrating different approaches to advocacy in its handbook for researchers Tools for Policy Impact (Start and Hovland 2004). As the handbook points out, initiatives for change may follow the cooperative track, or confrontational track. This means we can distinguish between organizations that aim to build consensus vs. organizations that outright denounce the current state of affairs. The handbook also differentiates between arguments based on rational evidence and scientific research vs. value interest or interest-based arguments. That is to say, initiatives for change may take impetus from and build their arguments around constructive findings to problematize a policy and suggest solutions. But, they can also be simply based on a group’s interests or values, which are not being served by the current policy. For example, think tanks tend to operate by proposing change based on research, while activism strategies often seek to obtain change via group pressure and seek to point out problems rather than offer solutions (Start and Hovland 2004, p.5).

Cooperative / Inside Tracks

A case of direct lobbying would be representatives from Co-PLAN and civil society at wide working together to raise NGO taxation issues with the Albanian government. In 2003 CoPLAN took active part in the creation of a representative body for more than 80 NGOs, which would coordinate the work between the non-profit and public sector while protecting NGO interests. The group lobbied in several levels of the decision making system and even directly with the Prime Minister. For example, in 2010 representatives from Co-PLAN and other NGOs met with the Prime Minister to discuss changes to legislation on NGO taxation practices.

Outlining Approaches to Policy Advocacy

Interest / Value based

As you may see in the figure, the two axes differentiate between different types of initiatives according to their policy advocacy approach: cooperative vs. confrontational and evidence-based vs. interest/value-based.

Of course, rarely does an organization fall neatly into only one category. The writers offer the European Council on Foreign Relations (ECFR) as an example of an organization whose advocacy initiatives intersect different approaches, as seen in Figure 1. ECFR often uses media campaigning to pressure governments, but its efforts do not include street protests or petitioning. “The type of advocacy approach used by ECFR is mostly inside-track evidence based supported by publications, discussions, conferences and lobbying, but the value dimension is also there with what they call “European Values” dominating their advocacy messages” (Young and Quinn 2012, p.29). As stated in most of its publications, the main objective guiding ECFR’s advocacy is to conduct research and promote informed debate across Europe on the development of coherent, effective and values-based European foreign policy. To achieve this objective a number of tools and approaches are adopted. To illustrate the kind of debate this pan-European think-tank advocates, we offer in Figure 2 an excerpt from one of their widely discussed publications from 2012, “The periphery of the periphery: The Western Balkans and the euro crisis” (Bechev 2012), where the impacts of the euro crisis on the Western Balkans are discussed while highlighting the perils of Europeanization without deeper transformation.

The euro crisis has not killed enlargement but it is relegating the region to the outermost circle in a multyspeed-Europe – the periphery of the periphery. With Ballkan economies best by low or negative growth rates and rising unemployment, it has exposed the limits of the EU’s growth model and undermined the narrative of convergence between the EU and the Western Ballkans, Greece, once one of the region’s models, is now a warning about the perils of Europeanisation without deeper transformation. EU membership is still popular in the Western Ballkans, but more often than not elites talk Europe’s talk but do not walk the walk. The euro crisis further reinforces the temptation that already existed in the UE to pursue a “wait-and-see” approach to the Western Ballkans. But the apparent stability of the status quo could prove deceptive. While the violent conflicts of the 1990’s are unlikely to re-emerge, stagnation within the region erodes the UE’s influence and encourages competitors. To make enlargement work and reclaim its soft power, the UE must shift its focus from a narrative based on security to one based on the economy. The UE needs to deploy strategically its scarce resources, together with other international actors such as the IMF, to avert an economic meltdown and assist growth.

summary

To take an example: Greenpeace International has built its reputation on strong activism to change attitudes and behavior on environmental and peace related issues. Its website claims: “We exist to expose environmental criminals, and to challenge government and corporations when they fail to live up to their mandate to safeguard our environment and our future”. This claim illustrates athe relatively confrontational approach of the organization that bases its advocacy initiatives on clearly defined values. Thus, as seen in the figure, organizations like Greenpeace usually fall under the category of Activism.

Figure 2: An excerpt from the ECFR policy brief “The periphery of the periphery”

Despite the euro crisism the European Union continues to expand into the Western Ballkans: in July 2013, Croatia will become its 28th member. But beneath the surface, the UR’s relationship with the countries on its doorstep is changing as a result of the crices and the way it is transforming the EU. Integration is a doubleedged sword for the Western Balkans: in good times. The Europen core exported its prosperity towards its south-eastern periphery; but now, at a time of crisis, it is exporting instability. European policymakers and analysts still casually speak of the EU as the cure for Balkan pathologies – as it the crisis has never happened. But the truth is that a disintegrating EU could also be a curse for them. The EU is now facing with what Timothy Garton Ash calls a “damned if you do, damned if you don’t” situation: is it doesn’t the Balkans will be left out in the cold with little external support for their modernisation and democratic consolidation. Either way, the cricis is relegating the region to the outermost circle in a multyspeed Europe – the periphery of the periphery. A Greek exit from the eurozone would send shckwaves through the Western Balkans, with whom it has developed extensive trade, investment and human links over the past two decades – exactly as Brussels hoped it would.

In conclusion, organizations may use one or different approaches to carry out policy advocacy initiatives. More often than not, organizations resort to different tools to advance their advocacy goals, but mixing various methods comes with experience. For the beginner advocate, it is important to know that the most successful advocates are those who clearly identify their convictions and approach before going into action, and so planning is crucial to a successful advocacy campaign. Inexperienced individuals, or organizations that wish to plan and carry out any kind of advocacy, need to build their line of action according to their strengths and weaknesses as well as clarify their core values, before actually drafting policy advocacy activities. 13

Public policy advocacy, or initiatives that aim to affect public policy, are especially open to different types of approaches. As we will see in the following chapter, public policies differ greatly in type and objectives and thus advocacy initiatives are also tailored to the policy they aim to influence. For this reason, new advocates should be flexible enough to build their advocacy initiative around public policies and the environment in which these develop. For this, a well-grounded knowledge of policies and the political environment is crucial. The following chapter starts by introducing a simplified theoretical framework in which different types of public policy are introduced accompanied by advocacy approaches that might fit each type. Chapter three then narrows down to public policy making and the political environment in Albania. II.

Portraying Public Policy “The whole life of policy is a chaos of purposes and accidents. It is not at all a matter of the rational implementation of the so-called decisions through selected strategies” Edward Clay

To beginners in the policy advocacy field, public policy might seem like an overly complicated ordeal and tackling such a process might seem like an impossible challenge. This is because of traditional notions that present policymaking as a well-structured process (linear or cyclic) of consecutive stages of planning, drafting and implementation. This view presents policymaking as a set of impenetrable procedures and often creates the impression that unless included in the early stages when a policy is still in the making, an actor will have very low chances of influencing the process. However, it may be easier than it seems, to find an entry point into the policy making process if one carefully devices their advocacy strategy. It may also be the case that a later inclusion into the process is more successful, especially when resources are limited and advocates can only afford a short but decisive action (for example when preliminary stages such as feasibility assessments or evaluations are extensive and require ample resources). In fact, as the quote at the beginning of this chapter points out, it is often the case in reality that policy is the result of multiple dynamics and relationships that transcend the established ‘stages’ model. Recognizing this, and thus the opportunities for influencing policy at any stage is the first step for any advocate.

Different political science schools have offered various models that represent the complexity of policymaking processes. It is important to emphasize that none of these models is universal and the way one looks at political reality very much depends on their background and worldview. However, for practical purposes in this chapter, we offer some common definitions of public policy from some of the more famous theories that have ventured models outlining the intricate realities of policymaking. This will serve as background knowledge for the beginner in policy advocacy. One of the more practical definitions of public policy may serve as a good starter. Anderson (2003) defines public policy as: “a relatively stable, purposive course of action followed by an actor or set of actors in dealing with a problem or matter of concern”. Public policies are developed by governmental bodies and officials in response to certain policy demands. Some important characteristics according to Anderson (2003) are listed below.  Public policies are purposive, i.e. differ from random behavior and are goal-oriented. For example, support for the privatization of entities previously owned by the state, has been an on going policy of Albanian governments. Results from this policy are consecutive privatizations, like for example, the privatization of the energy distribution sector in Albania.  Public policies emerge in response to policy demands made by other actors. These demands may simply call for intervention, or specify the action desired. For example, in the last years the Ministry of Agriculture, Food and Consumer Protection has declared building of rural roads to be a policy priority1. This public policy aimed to address the present detachment of farmers from markets and was a response to requests by communes and municipalities, as well as European partners. Another example is the transposition of the entire Albanian legal framework on Agriculture and Environment in line with the implementation of the Stabilisation Association Agreement (SAA) and EU integration requirements.

Public Policy: An Introduction

Declaration of the Minister of Agriculture Food and Consumer Protection, Genc Ruli, 25 Oct 2012

 Public policies involve what governments actually do, not merely what is stated in strategies and legislation or what officials declare they will do. An example would be the Albanian experience with intellectual property rights. In 2005, after long discussions, the Albanian government passed the Law nr.9830, date 28.04.2005, On the Right to Authorship and other Related Rights. It declared the state would pursue a policy of protecting rights to authorship and other related rights in activities of creative, productive or commercial nature. However, only recently have we started to experience some actual steps with regards to the implementation of this law. In the first years after this legislation was passed, due to several difficulties in implementation, the actual government policy in the field of intellectual property rights had difficulties matching the declared policy and resulted more in the non-regulation of the sector and these rights. What we are experiencing recently, is shift towards a more proactive policy in this regard. o

Public Policies and Advocacies: An Effect-Oriented Typology

There are different types of public policy and the methods for approaching each type naturally differ. For the beginner advocate, it is important to realize that advocacy is an initiative that requires a great deal of planning2. Most of this planning involves identifying and clearly pinpointing the policy we aim to impact. This is because most policies require a tailored approach in order for advocacy to achieve its goals. For example, we may deal with issues where there is a distinct lack of knowledge and capabilities throughout the audience. In this case, an advocacy approach that starts by addressing the information or capability gap through presentations and training sessions is much more likely to succeed in drawing the attention of the target audience. On the contrary, issues that involve well-defined but clashing interests might require a more aggressive campaign such as lobbying. In this way, advocacy for a particular policy will require a certain type of strategy and resource allocation that might not prove optimal for another type. Policies can be divided by sector i.e. education, security or health policies; or by authoritative powers i.e. legislative, judicial or executive policies. For instance, policies in Albania are often presented along strategic lines in the form of sectoral strategies.

2 An advocacy initiative, just as public policies, goes through various stages from the identification of the issue to the final monitoring and evaluation. Various instruments are used in each stage for different purposes and the advocacy cycle itself can be initiated at any stage of the policy cycle (see for more details Chapter 5).

For example, the Sectoral Strategy of Public Finances 2008 – 2013 covers: (i) macroeconomic and fiscal policies, public budget administration, financial administration and control; (ii) tax income administration; (iii) customs income administration. This strategy reflects the Government’s program, Albania’s obligations under international agreements such as SAA or NATO, public investment priorities as well as foreign aid (SSPF 2008).

Given our focus on advocacy for change, we have chosen below an effect-oriented typology elaborated by Theodore Lowi. Lowi (1968) elaborated four main categories of public policy – constituent, distributive, re-distributive and regulatory – under the assumption ‘policies make politics’ portraying the different ways governments seek to control society. Why is this relevant to advocacy? His typology “differentiates policies based on their effect on society and the relationship of those involved in their formation” (Anderson 2011, p. 11) and for this reason it is crucial to identifying important entry points to influence policy making, which is the starting point for any policy advocacy plan. We list these categories below while at the same time illustrating them with examples and what are considered optimal approaches to advocacy for each type3. Constituent Policies Constituent policies (involving government constituents i.e. involving composition or components of government) refer to policies that are concerned with the establishment of government structure, rules or procedures for its conduct, rules that distribute or divide power and jurisdictions within which present and future policies might be made. Thus, constituent policies also deal with the redistribution of power and jurisdiction among government entities. In some countries they are also referred to as “state-building” policies. In December 2005, the Albanian Council of Ministers formally established the Department of Strategy and Donor Coordination (DSDC) as an integral part of its organizational structure. This was an important milestone in the policy for modernization. DSDC was aimed at ensuring that fragmented strategic planning and budgeting processes of the Government were coherent and effectively managed and the external assistance was targeted towards national priorities4.

3 4

For a detailed crosscutting scheme you can refer to an article by Lowi (1972) “Four Systems of Policy, Politics and Choice” in the Public Administration Review. Council of Ministers website, DSDC section

Because constituent policies also involve procedural issues, the beginner advocate should know that, especially in highly bureaucratic systems, these are many times used to delay or prevent action. Also, these policies deal directly with the distribution of political power and for this reason are highly salient for political actors. To illustrate: In 2010, in line with the implementation of Law Nr. 10119, date 23.4.2009, “On territory Planning”, a national agency on territory planning was created. The law placed this agency under the supervision of the Prime Minister and it was attributed many of the responsibilities previously held by the Directorate of Planning in the Ministry of Public Works and Transport. But at the same time, a Decision of the Council of Ministers (DCM) placed it under the supervision of the Ministry of Public Affairs with regards to administration structure and budget. The process of strengthening this institution, crucial to planning policy reforms, started in 2010 and has been facing multiple challenges. These challenges are not only technical but often political and interestbased.

Generally, due to their particular intricacies regarding the relationships between institutions, laws and resources, constituent policies might prove daunting for the public. Attempts to change these policies directly interfere with established powerful structures and advocacies need to be very aggressive or very convincing (or possibly both). For this reason, resources should focus towards well-planned lobbying activities, policy research, or ultimately constituency building as a last resort.

An expression of a distributive policy was the Emergency Economic Stabilization Act, passed by the United States Congress in October 2008, also known as the “bail-out” bill. It amounted to a $700

billion bailout to buy mortgage-backed securities that were in danger of defaulting. By doing so, the state wanted to take these debts off the books of the banks, hedge funds and pension funds that held them. Of course, the bill helped more than just banks and it was part of a nation-wide policy to soften the effects of the financial crises on both banks and customers holding risky mortgages. On broader policy perspective, this bill initiated an important shift in financial and monetary policies on a national and international scale: an important dose of state intervention was injected into what had so far been a largely deregulative approach. Debates continue to this day on whether governments should adopt more bank regulation, in those countries where investment was a largely laissez-faire sector up to a few years ago.5

For an example of distributive policy in the Albanian context that also extends to wider segments of the population, we can look to social services or the welfare policies of the Albanian government. In the Strategy for Social Inclusion 2007 – 2013, the Albanian Government increased subsidies for energy payments from 9% of the price, to 36%. It was declared around 270.000 families in need will benefit from this scheme as well as those employees who earn less than 35.000 Lek/month but are the only ones employed in their families as well as the only ones benefiting from the scheme (Ministry of Labour, Social Affairs and Equal Opportunities 2007). These efforts were part of a poverty reduction policy that aimed to provide some relief to the poorest families in Albania. According to the World Bank, without these social services, the poverty level would have been around 11% higher for the population in general and 20% higher for beneficiaries (World Bank 2006, p.16)6.

Policy research is a good first step in this direction. This phase is about advancing an alternative based on substantive, comprehensive research and expertise, which will result in a better policy. A lobbying campaign can then be built around the alternative advocated and unite the interests of enough actors to enforce change. The more powerful the actors supporting a cause, the more likely an advocate is to succeed. Constituency building can also be used to mobilize support among the electorate who then is entitled to elect a representative that will fulfil their requests.

Distributive Policies These policies allocate resources, services or benefits to particular or large segments of the population. These may target very specific beneficiaries or may direct public funds to larger segments or the common public good assuming the population in its entirety will benefit from the policy.

Attempts to influence distributive policies often relate to the principle of distributive justice and they are likely to draw widely from shared public or group belief systems on what is a just distribution of a country’s wealth. Most distributive policies are about how public funds are allocated, where they are invested, how they are invested and which portion of the population they are directed to. As these funds are largely made up of tax money, advocacies may call upon the public to support initiatives that make the best use of their money (or to end initiatives that may be using public funding for purposes perceived as harmful, like war or pollution). 5 6

Emergency Economic Stabilization Act 2008 (US Congress) MLSEO (2007) Strategy for Social Inclusion 2007-2013

Budget Advocacy is an interesting direction, especially when the policy involves large use of public

funds. This type of advocacy refers to an increased participation and analysis of civil society organizations in appreciating and influencing budget and budgetary decisions 7. These initiatives are based on key principles like transparency, accountability, participation, adequacy, priority, progress and equity. An example would be the work of “watchdog” kind of organizations that track the way taxes from each individual are invested into projects or services. In many countries, Albania included, taxes are collected and then re-distributed for various investments. Thus it is particularly difficult to know how different taxes are used by the government. For example, it is difficult to tell whether the building tax goes into the improvement of infrastructure or is simply used for other purposes. Budget advocacies often aim to address these shortcomings, by informing citizens or by going one step further and attempting to reform particular systems 8.

Re-distributive Policies As the name suggests, re-distributive policies handle the re-distribution of wealth (in the form of income, property, resources, etc.) from some individuals or groups to others. This is done through various mechanisms. Some of the most active debates in economic and social policy revolve around re-distributive policies, their ethical dimension and the effects on different groups. Because re-distributive policies relate to principles of equity and social justice, re-distribution is often taken to mean policies that aim towards equity or towards giving back to unprivileged communities. While this is true, re-distributive policies may also include taking from communities like, for example, the nationalization of private land. Taxation is one of the mechanisms governments use for wealth redistribution. Examples of re-distributive policy debates are debates on the flat vs. progressive tax. Progressive taxes aim to lighten the effect of taxes on persons with a lower ability to pay and shift this effect in a disproportionate way on persons with a higher ability to pay. Such a debate is currently on going in Albania where political forces argue on what groups will carry the weight of each taxation system and what the effects will be on economic growth.

These types of policy debate are highly sensitive as they discuss taking from some to give to others. Re-distributive policy debates rest upon assumptions that call to (often clashing) core values and beliefs about how societies should be built. For this reason, re-distributive policy advocacies can easily arouse strong public interest. 7Budget Advocacy

as defined by the Social Accountability Curriculum an examination of the expanding contribution of civil society organizations to public budgets in developing countries, you can refer to a paper by Krafchik “Can civil society add value to budget decision-making: A description of civil society budget work”

8For

Another example of a particularly sensitive re-distributive policy is the legalization, urbanization and integration of informal settlements, which deals with land redistribution. This policies address the quick development of informal settlements in Albania in the last two decades. Even though in the last decade informality has been recognized as an obstacle to development and legislation or institutions have been devised to address it, debates continue to problematize the issue and view proposed solutions as socially unjust. Legalization is often perceived as a process subsidized by the society at large for the benefit of a limited group of people in informal areas. Therefore, it is still difficult to forego the costs of the process in light of long-term benefits for the country’s development.

These particular qualities can be used to the advocate’s advantage if the right strategies are adopted. But because strong interests are at play when these policies are changed, the advocate needs to find the right interest groups to support the cause. Re-distributive policies are delicate cases and the advocacy approach should be very pro-active while at the same time being backed by strong evidence. A combined strategy is a good solution in this case. Carefully crafted communication strategies that boost public interest can be combined with a lobbying campaign to assure interest group support. It is very likely that fierce debates will take place and policy papers may be used to back up the campaign with substantive research. These can serve to articulate the alternative we are advocating for, as well as provide the theoretical and empirical evidence to support it.

Regulatory Policies As the name suggests, regulatory policies are focused on regulating behavior and activities. These policies impose restrictions, limitations or obligations on individuals and groups (Anderson 2003). Most of them decrease the freedom of different actors by highlighting prohibited acts or obligations to act. A typical example of a largely regulated field is the extensive regulation of criminal behavior. A word of caution here on differentiating between legislation or rules and the policy they serve: while rules may be easy to spot, this is not always the case with public policy. Thus, we emphasize that regulation-related policies may not always be easy to identify. Since they usually relate to written rules and legislation, these policies tend to be perceived 21

as clearly defined and easily identifiable. As with all public policy, this is not always the case. The lack of government articulation of specific rules for certain behaviors, i.e. the lack of regulation, may often be a purposive course of action. Let us refer back to the example of the bail-out bill in the United States:

These policies usually target particular groups in a society, who are directly affected by the resulting regulations. Thus, successful advocacy initiatives in the area of regulation are usually focused at targeting the specific affected groups. Regulatory Advocacy often starts by regularly monitoring government regulatory activity. Interested groups conducting the monitoring, also discuss the impact of current and new legislation on different areas of public life and/or different subjects. Based on this activity, changes are determined and suggested, backed up by evidence from their monitoring. Findings may be published as policy research or policy papers. Once the necessary public consensus has been generated, a change in legislation may be requested by following the legal pathway (calling for a parliamentary commission, referendums) or through lobbying if the change in policy benefits powerful interest groups.

The â&#x20AC;&#x153;bail-outâ&#x20AC;? bill marked a shift in financial and monetary policies: an important dose of state intervention was injected into what had so far been a largely deregulative policy.

In other words, regulation-related policies can have a regulative or deregulative nature. In both cases we deal with attempts to shape behavior and actions. What is crucial for the beginner policy practitioner or the beginner advocate, is to be able to identify and tackle a policy not only by government activity but also by inactivity/inaction. Often the lack of a clearly specified policy, is the policy in itself. For an example of regulatory policies in the Albanian context, we can point at any legislation focused on regulating a certain area of public life. An example of a recent regulatory policy in Albania is the policy aiming to regulate the gambling sector. This policy was articulated by the Law nr. 10 033, date 11.12.2008, On Gambling Games, Amended, as well as by successive decisions of the Council of Ministers on the matter. Recent declarations by the Mayor of Tirana on moving all gambling activities in a designated area outside the capital may point to a future policy of tighter regulation. However, so far, there are no practical actions or new legislation initiating any actual policy .

Due to their nature and purpose, regulatory policies are most likely to be articulated in legal and official documents. For this reason, they might prove very resistant to change. Let us take the example of the relatively new territory planning policy in Albania. Though its nature is not only regulatory, the Albanian territorial policy largely aims to regulate the behavior of different actors with regards to the territory. These actors include development practitioners, national and local planning authorities as well as citizens. The policy is aimed at a wide target group and covers an ample sector with a multitude of issues. As a result, it includes a multitude of rules and regulations created through various DCMs and directives. A great part of these rules are rather complex as they also introduce new concepts on land management. In the last three years since the policy has been approved, resistance towards these regulations remains high.

The typology presented above is one of many public policy typologies. Depending on the purpose, the public policy advocate might find it useful to differentiate between substantive and procedural policies (what will be done as opposed to how it will be done and by who), material and symbolic policies (allocating tangible benefits as opposed to appealing to shared values such as peace or social justice) policies involving collective goods vs. policies involving private goods (Anderson 2003), and so on. Depending on the advocacyâ&#x20AC;&#x2122;s subject, purpose and audience, the opportunities for intervention also differ greatly. With experience, the public policy practitioner often discovers that theoretical categorizations and definitions often intersect in reality and model-solutions need to be adapted and often combined. What is important for the beginner advocate is to be able to develop a critical eye that allows for identifying and dissecting various public policies as well as looking beyond them to discover the actors, power relations and opportunities for intervention. This will also facilitate the customization of advocacy methodologies to each particular initiative. III.

Albanian Public Policy in the Making

In this section, we provide a picture of the actors that, according to the Constitution, determine public policy in Albania. The aim is to introduce the reader to the institutional set-up, procedures and actors that determine official policymaking in the Republic of Albania. At the same time, this section acquaints the reader with the political environment in Albania, which they will need to navigate to achieve advocacy goals.

Albanian Political Actors: Legislative and Executive Context

Public policy encompasses a wide range of systems, different tools and a multitude of actors. For this reason, it is often difficult for the beginner practitioner to identify and outline a specific public policy unless this has been articulated in a strategy or specific law. With experience, one is able to pin down a specific policy by combining official documents, public declarations, party programs and many other (possibly conflicting) expressions of political will on a certain issue. But initially, legislation and legally-binding executive acts remain easily identifiable expressions of public policy. It is just as difficult, if not more, to identify the participants in a given policymaking process. Main actors such as Members of Parliament (MPs) or members of the Council of Ministers (CoM) may be more visible, but interest groups, lobbying partnerships, networking agents, etc. may be much more difficult to spot. This is something perfected over time as advocates extend not only their knowledge but also their contacts and connections. That being said, something that greatly contributes to overcoming these challenges is an extensive knowledge of the official ways to enact policy in a country. By acquainting ourselves with the official processes and actors we have a chance to not only understand the legal way of interfering in a policy, but also recognize who the most powerful actors are and how their power is exercised and legitimized. Laws, norms and regulations are only some of the expressions of public policy. However, the legislative and executive decision-making system presents a good first step into the policymaking process in any given system. Before describing the process a policy goes through and the actors that shape its development, we offer below a schematic representation of the division of powers in the Republic of Albania. The purpose is to show how responsibilities are divided between legislative, executive and judicial functions thus assuring their independence from each other and providing a system of checks and balances. The independence of these functions is also stated in Article 7 of the Constitution, which states “The system of governance in the Republic of Albania is based on the division and balancing among legislative, executive and judicial powers”. Additionally, we illustrate the role of local governance in policymaking. This role is guaranteed by Article 13 of the Constitution, which states: “Local governance in the Republic of Albania is based on the decentralization of power and is exercised according to the principle of local autonomy”. Thus, political power in the Republic of Albania is divided among central governance (legislative, executive and judicial) and local governance. Both these levels play part in policymaking. With decentralization efforts in the last decade, a second level of local 24

governance resembling regional governance has been gaining importance as efforts continue to strengthen the role of Qarks in the Republic of Albania. The rest of the chapter goes on to explain in detail how the institutions in the scheme use different instruments to develop policies. Figure 3: Governance and Policymaking in the Republic of Albania (own elaboration)

Central Governance

Local Governance - 2nd tier

Local Governance - 1st tier

Legislative power legislative policymaking power is exercised through the Parliament where Members of Parliament (MPs) propose and/or approve legislation. Proposals may also come from the CoM or a public request of at least 20.000 citizens.

Power still to be defined The role anf functions of the Albanian region Qark - have been subject to intense debates. In the last years the Qark’s importance in coordinating regional develoment policies has been emphasized. As decentralization progresses and EU regionalization requirements and models gain importance, so do efforts to establish a clearer role for the Qark, which may also include policymaking functions.

Executive Power this governance level exercises policymaking functions through executive powers. At this level, legal acts or bylaws of local nature and jurisdiction can be drafted based on decissions of Local Councils (Municipal or Communal). These councils may also draft local development policies for the economic or territorty development. As Social policy in the Republic of Albania is a shared function, Local Councils may also participate in drafting social policies.

Executive power central governance may influence policymaking through its executive branch, specifically through the Council of Ministers (CoM) which may propose normative acts in the form of draft laws that require Parliament approval, or acts that take immediate effect in the form of official decissions (DCM), instructions and directives. The Prime Minister or any Minister as members of CoM may proose acts for Parliament approval. The President of the Republic may also release official decrees (as stated in Article 93 of the Constitution), which can influence policy.

For now, Regional Councils (Qark Councils) play a coordinative role which aims to assure that local units such as Municipalities and Communes coordinate and harmonize their strategies and policies. According to Article 112 of the Constitution, Local Governance Units (LGUs) may be delegated by law with certain competencies of the public administration.

Judicial Power the Judiciary exercises a crucial policymaking power through the Constitutional Court which checks all laws and normative acts to ensure their compatibility with the Constitution and International Treaties.

Legislation as Policy

Republic does not have the right to return the draft-amendments for review to the Parliament.

Normative acts, in the form of legislation or official decisions, are some of the most obvious expressions of a public policy. Normative acts of the CoM and acts of the ruling organs of central institutions are applicable to the whole territory of the Republic of Albania within the sphere of their jurisdiction. Legal acts released by Local Governments are only applicable within the territorial jurisdiction of the respective Local Government. According to the Constitution of the Republic of Albania, Article 116, there are four types of normative acts in the territory of the Republic of Albania:

a. Constitution b. Ratified International Treaties c. Laws d. Normative acts of CoM Legal advocacy would generally be concerned with how to change or revoke any of these acts. Let us take a look at them one by one. a.

Constitution

The Constitution itself is an expression of national policies. For example, Article 10 of the Constitution declares that there are no official religions in the Republic of Albania. This is an expression of a national policy of non-discrimination on a religious basis, and of the preservation of secularity in Albanian institutions and policies. To get a grip of how difficult it is to amend the Constitution, just imagine the kind of support that would need to be built to change secularism and state policies towards religion in Albania. In fact, as Article 116 of the Constitution determines the hierarchy of norms, the Constitution is the first in line, before even international treaties. Thus, the Constitution preserves its superiority towards all other normative acts. However, there have been a number of amendments to the Constitution and beginner advocates can familiarize themselves with the procedure, regulated under Article 177 of the Constitution: Reviewing the Constitution. Under this Article, the initiative for amending the Constitution belongs to no less than one-fifth of MPs and the amendment has to be approved by no less than two-thirds of all MPs. By request of, at least, two-thirds of all MPs, constitutional draft-amendments may be subjected to an approval by referendum. Unlike other draft legislation, the President of the 26

Ratified International Treaties

The Constitution divides international treaties in two main categories, as specified in Article 121: 1. 2.

International treaties that are ratified or denounced by law from the Parliament International treaties that are signed by the CoM and do not get ratified by law.

Before all approval, the treaty undergoes a constitutional review. If the treaty has to be approved, but it is not in line with a constitutional article, the Constitution has to be amended first. Advocates may use international treaties to support their cause. For example, if a country is signatory to an international convention on guaranteeing child rights, advocates may strongly denounce child labor as not only inhumane but also in breach of international law. Issues that deal with breaches of international treaties rally a great deal of international support and may serve as the basis of strong partnerships and joint initiatives between advocates in different countries. Based on safeguarding international conventions, advocates should strive to build partnerships with sister organizations abroad advocating for the same issue. This can serve for information sharing purposes but also often leads to successful joint initiatives. c.

Laws

Not all public polices need parliamentary approval. Nor are they all articulated into legislation. Nonetheless, major policy reforms and all new legislation will need the approval of the Parliament. Concerning laws, Article 81 of the Constitution states that the right to propose legislation in the Republic of Albania belongs to â&#x20AC;&#x153;the Council of Ministers, any Member of Parliament as well as an electorate made up of at least 20.000 citizensâ&#x20AC;?. Proposed legislation in the form of draft laws is reviewed and debated in the Parliament by the Parliamentary Commission responsible for that area and/or any other Special Commissions that may be assembled for the specific issue at hand. For example, each draft law is examined by the Constitutional Commission to assure its compatibility with the Constitution. Parliamentary commission meetings are mostly open to the public. Often, members of the CoM 27

and invited experts attend these meetings and may be asked to present their views. Decisions in these commissions are taken with a majority of votes9. According to Article 77 of the Constitution, upon the request of one-fourth of all MPs, the Parliament also reserves the right to raise special commissions for investigating specific cases. The resulting reports are not compulsory to Courts, but they may be sent to Prosecuting bodies that evaluate them in line with the legal procedure. With regards to approval, Article 81 of the Constitution lists several key legislations, which can only be approved by three-fifths of all MPs. Examples of these are legislation on nationality, state of emergency or referendums. Concerning all other legislation, Article 78 of the Constitution states that the Parliament approves acts by majority of votes when more than half of MPs are present. If approved by the Parliament, the draft legislation is sent to the President of the Republic for approval. The President may approve it, or return it for further review. In the following page, you may find a representation of the organizational structure of the Albanian Parliament10. d.

Normative Acts of CoM

Normative acts released by the CoM are: 1. Normative acts, which upon Parliament approval turn into laws (as specified in Article 116) 2. Decisions 3. Instructions and Orders A later act on a certain issue may disempower previous acts. For example, if a piece of legislation initially enters in force in 2010, the law of 2012 on the same subject may affect the previous legislation by amending some of its Articles, or by completely revoking the previous legislation.

Figure 4: The current organizational structure of the Albanian Parliament (source: Albanian Parliament official website, own elaboration)

SPEAKER OF PARLIAMENT

THE PARLIAMENTARY BUREAU PARLIAMENTARY SECRETARIATS CONFERENCE OF CHAIRMEN PARLIAMENTARY COMMITTEES

LEGAL ISSUES, PUBLIC ADMINISTRATION AND HUMAN RIGHTS COMMITTEE

NATIONAL SECURITY COMMITTEE

INQUIRY COMMITTEES

AD-HOC COMMITTEES

PARLIAMENTARY COUNCILS

EUROPEAN INTEGRATION COMMITTEE FOREIGN POLICY COMMITTEE

PRODUCTIVE ACTIVITY, TRADE AND ENVIRONMENT COMMITTEE

ECONOMY AND FINANCE COMMITTEE

PARLIAMENTARY GROUPS

According to Article 78 of the Constitution, the Parliament makes decisions with a majority of votes (simple majority) with more than half of MPs presence required, except in those cases when the Constitution specifies the requirement for a “qualified majority”. 10 To keep up to date with new Special Commissions created, you may refer to the official website of the Albanian Parliament: http://www.parlament.al

LABOUR, SOCIAL ISSUES AND HEALTH COMMITTEE

EDUCATION AND MEANS OF PUBLIC INFORMATION COMMITTEE

E.g. ELECTORAL REFORM COMMITTEE DP PARLIAMENTARY GROUP

NON-ATTACHED MEMBERS

SP PARLIAMENTARY GROUP

SMI PARLIAMENTARY GROUP

COUNCIL ON RULE OF PROCEDURE, MANDATES AND IMMUNITY

COUNCIL ON LEGISLATION

Advocacy Approach The better acquainted an advocate is with the legislative procedure in a country, the easier it will be to find entry points into the process and influence the decision. In this regard, identifying the right time for intervention and the right actors to influence is just as important as the advocacy methods. There are two ways to affect the policymaking process through intervention into the legislative procedure: (i) (ii)

identify and make use of entry points in the process when a policy/law is being discussed or rally support and propose a new legislation.

For the first method, it is important to be able to identify discussion phases, such as preliminary discussions or parliamentary review, as opposed to crucial decision-making points, such as parliamentary approval or approval by the President. Draft legislation is more prone to change in the discussion phase, which is why many advocates raise their issue with the members of the responsible commission as they are in the process of discussing the matter. The choice of advocacy methodology will depend on many variables. For example, Policy Research or Policy Papers may be used to influence the discussion of legislation, while Lobbying can be used to influence the voting process. For the second method, the Constitution identifies the three bodies that may present new legislation in the Republic of Albania (as mentioned above CoM, MPs as well as 20.000 citizens). There is no space in the Albanian legislation for proposal by interest groups or civil society directly into the parliament. However, with the right methods, it may prove easier than it looks to gather the support of 20.000 or more citizens or to convince an MP to present the new legislation.

Executive Policy Making According to Article 95 of the Constitution, the CoM is made up of the Prime Minister, Deputy Prime Minister and Ministers. Article 100 specifies: â&#x20AC;&#x153;The Council of Ministers determines the main directions of general state policiesâ&#x20AC;?. This task is a responsibility of the Prime Minister (Article 102). The CoM has the legal power to approve acts that are proposed by the Prime Minister or by a Minister. These acts are in the form of regulations and bylaws necessary for the implementation of laws passed by the Parliament. In case of an emergency, the CoM can issue normative acts that have the same juridical position as that of laws. However, these normative acts have to be approved by the Parliament with in a period of 45 days or they are nullified (Article 101). 30

State policies initiated in the executive branch originate from political party programs. Political parties conceptualize their political program before the electoral campaign. After the elections, the political program of the winning party/ coalition eventually becomes recognized as state policies. Within 10 days of the appointment of the Prime Minister, the political program and the CoM composition are sent to the Albanian Parliament for approval. Advocacy Approach Understanding the dynamics of campaigning and election processes is crucial to choosing the right timing and tools for advocacy. For example, if CoM is identified as a target for the advocacy, you may want to start the initiative before or during the campaign. Generally, politicians are more attentive during an electoral season and it would be advisable to start an advocacy campaign before the electoral year. This gives an advocate sufficient time to try and influence the political programs of competing parties. Tools such as communication strategy and constituency building should be engaged as early as possible before election season. These will serve to inform the public and build support for a cause but, most importantly, as leverage for future negotiations with politicians. It is always easier to convince a future Minister or government official if you can show that your cause is supported by the public i.e. electorate. At the start of the electoral season, lobbying campaigns and policy papers can be used to influence the political programs of competing parties. Traditionally in Albania, the chief of the executive branch - the Prime Minister - has been the leader of the party who secured the majority of votes. For this reason, in addition to the powers vested to her/him by the constitution, the Prime Minister has considerable power to influence the course of state policies during his term. Therefore, when it comes to enacted national policies, lobbying activities targeted towards the future chief of the executive will enhance your chances for success.

Local Government Policies The Constitution grants Local Governments (LGs) in Albania with the right to pass local policies and regulations. The elected body of LGs, the local council, has the power to issue by-laws, which are often representative of specific local policies. Local councils also have the power to mandate new taxes11 on their citizens, for as much as this is allowed by the legislation on local taxes. These policies and by-laws comply with national legislation in that sector and/or all related administrative and constitutional acts. With these legislative and fiscal tools, LGs affect economic development, territory planning, public services and the environment. Therefore, the powers conferred to LGs by the Constitution and the legislation on local government, have a huge direct effect on the lives of citizens living under their territorial jurisdiction and for this reason; they are a valid target for advocacy groups. 11 In Albania this is so only for temporary taxes. The other taxes and their base and limits are set by law, and LGs may only administer these taxes, or at best, change the values within the legally set limits.

Advocacy Approach Advocacy efforts focused on Local Government Units have their pros and cons. For starters, affecting local policies is much easier than affecting national ones, due to the size of the populations and due to the proximity of local council members with their electorate. In this regard, limited advocacy resources can still achieve considerable results. The ability of Local Governments to enact policies in Albania is often limited by national legislation and financial resources. But in any case, taking up the issue with LGs and seeing what can be done on a local level, is a good first step. Concerning national policies, LGs may still be an important agent for change. According to the Constitution, Article 113, LGs may engage in initiatives to raise a local issue with the legally responsible authorities. Advocates may use this opportunity and, in cooperation with a LG, raise an issue that is particularly important for a specific region with central authorities.

Referendums as Tools for Change Articles 150, 151 and 152 of the Constitution regulate the right of Albanian citizens for referendum in the Republic of Albania. The Constitution states: “The People, through 50 thousand citizens with a right to vote, have the right to referendum for revoking a legislation, as well as to require that the President of the Republic announces a referendum on matters of particular importance”. This right is also granted to the Parliament in the Constitution: “The Parliament, by proposal of no less than one-fifth of MPs or by proposal of the CoM, may decide that a matter or a draft law of particular importance undergoes a referendum”. An example of a referendum in the Republic of Albania is the matter of re-establishing the Monarchy upon return of Leka Zogu in the country. On 29 June 1997, for the first time after the fall of communism, there was a referendum in Albania on the form of government with the alternatives: “Republic” and “Constitutional Monarchy”. The result was declared on 13 July 1997 as the “Republic” form of government won by 904.359 votes or 66,7% (Nohlen and Stöver 2010). Advocacy Approach Referendums are probably the least used method of intervention in the Albanian legal system but this does not mean advocates should set it aside. Civil society organizations especially, may use the referendum as a tool for advocacy if they manage to raise enough awareness and rally extensive support throughout the public.

A successful example is the 64.000 signatures collected by the Alliance Against Waste Imports (AKIP), who filed a request for referendum against the legislation for waste imports in Albania. This led the government to reduce the list of wastes that can be imported from 56 to 25 materials (Likmeta 2012).

Albanian Political Environment: Civic Context

The political environment in a country is the multitude of actors, relationships and dynamics that carry with them a political dimension. This includes government and its institutions, legislation, public and private stakeholders domestically as well as internationally. These interact with each other and directly or indirectly influence the political system. This is a relatively simple description of the political environment where different policies operate. There are many different conceptualizations of the political environment originating from different schools of thought and perspectives. Depending on the purpose of your advocacy, you may choose to approach the political environment where a certain issue is settled from different angles. In any case, whatever your theoretical approach, it is important to thoroughly know and monitor the political environment in which your advocacy will operate. This because changes in the political environment (for example, new risks and opportunities or different reactions from individuals and institutions you are targeting) can greatly affect your advocacy strategy and the range of activities you may need to conduct. In line with our intention to provide you with some background information of Albanian policy-making, this guide offers also an overall description of the Albanian political environment. While the previous section dealt with the institutional and legislative context of policy-making, this one deals with aspects of political culture, socio-economic factors and auxiliary actors in public policy making. Even though the political environment encompasses countless actors and dynamics, we have selected these three variables as they may greatly affect advocacies, and should be taken into consideration since the first phases of planning your advocacy strategy. Political culture includes some of the tacit knowledge that persists in Albanian institutions and should interest future advocates. Socio-economic factors provide a necessary initial background of Albania for those advocates who are not familiar with the country. Finally, other actors who influence governmental policies are briefly mentioned. The relationships between institutions, political culture, socio-economic factors and background actors should provide the beginner advocate with enough background knowledge to start their activity. 33

Political Culture in Albania Culture is an umbrella term that encompasses beliefs, values, behaviour and products that are part of a given society or specific organization. The political culture of a country is a direct product of that country`s overall culture and history; it is the context into which all processes and actors interact. Though it is in constant evolution, political culture in a country determines important patterns and often limitations for policy-making and it should be taken into consideration when one plans advocacy strategies. Culture is largely a result of a people’s history. A detailed analysis of the historical development of the Albanian political culture is beyond the scope of this guide, but perhaps a short overview of recent history may provide an initial background for the beginner advocate.

Recent History: Albania, known to its nationals as Shqipëri, is certainly not the typical case that comes to mind when thinking of developing countries. The country has a peculiar history of 40 years of near total isolation from the international political arena and global markets during what was one of the most repressive communist dictatorships in Europe; its history as detached from the European Union (EU) as it was from the developing world. When the economic and political system collapsed in 1990, the state vowed allegiance to democratic values and market economy. What followed in the next years was less a democratization process and more a period of social, economic and political transition. Needless to say, it has been difficult. A failed pyramid scheme in 1997 caused numerous Albanian families to lose their savings plunging the country into an economic, social and political crisis (Jarvis 2000) and in 1999, during the Kosovo War, a still fragile country sheltered almost half a million Kosovar Albanians as displaced refugees (Kondaj 2002). The political arena has suffered continuously from clashes among different political parties over election results and corruption charges. Despite these setbacks, governments have one after another taken decisive steps to reform the country’s economic, legal and political system. In the last decade, the country has managed to stabilize and has established its path to development by committing to European Integration.

Albania started negotiations on a Stabilisation and Association Agreement (SAA) in 2003 after being officially recognized as a “potential candidate country”. The SAA was agreed and signed on 12 June 2006, representing a successful completion of the first major step towards full membership in the EU (SAA between Albania and the EU 2006). The country applied for EU membership on 28 April 2009 and has recently seen the application of a visa free regime with the Schengen Area after a long and frustrating period of restrictions placed on the movement of its citizens (Council of the European Union 2010)128.

Critics often cite a missed step in Albania’s development: after the fall of the communist regime, Albanian society and the ruling elites could not engage in a process of analysing and learning from the past. As transition years rushed in, the mistakes of communist regimes have yet to be defined. Even though some academics and NGOs have highlighted the erroneous strategies and methods of the past, this movement did not encompass the large numbers of the population, who faced the challenge of adapting to the new system. In this way political culture in Albania still carries along patterns from the communist path, which heavily affects public policies and all other political processes. The leadership cult, the heavy centralization of power and even a considerable degree of micromanagement in the public sector are expressions of this phenomena. Combined with a largely feudal system, which accompanied Albania well into the 20th century, the communist era cemented a cult of leadership present to this day in Albanian culture and institutions. This is reflected, for example, in efforts for decentralization in Albania, which have not lived up to the ambitions and expectations of the decentralization reform adopted in the year 2000. What in the past were part of explicit government policies, today have become implicit, almost incontestable norms. A clear example of such implicit norms is the use of important positions in government institutions as means to increase political leverage, by awarding such positions only to trusted individuals. For example, ministerial positions are often swapped with little regard for professional background or experience. By focusing power only in the hands of loyal political representatives, experts and technocrats have been heavily marginalized to the point of being pushed to the margins of Albania’s institutions.

Excerpt from Dhima, S. (2011) “Albania’s Journey into the Bologna Process: Europeanizing Higher Education Policies and the role of Epistemic Communities”

Implications for Advocacy Albanian political culture might prove quite challenging for both domestic and foreign advocates, and for this reason many advocacy initiatives that import ready-made models often fail to make any real impact on the ground. One of the main problematic features for successful advocacies is the abovementioned cult of leadership still dominating Albanian governance and decision-making. The prevalence of leadership, which is dependent on political affiliations, often undermines informed decision-making and prevents decentralization of power. Thus, it is quite challenging for advocates to interfere by informing the decision-making process, or by influencing the outcomes In trying to identify entry points into the policymaking process, the beginner advocate will soon experience firsthand the limitations resulting from Albanian political culture. Most of the key positions in Albania’s institutions are politically related to the party/coalition in power. Thus, the people with the power to engage public resources in order to achieve certain advocacy goals are in fact mainly motivated to increase their political leverage. Additionally, there is a crucial limitation concerning expertise in the Albanian public policy sector. Low salaries, high politicization as well as enhanced favouritism and nepotism, have pushed experienced un-politicized experts away from the public sector. The implications for advocacy are enormous and they vary from carefully selecting the target audience to shaping the message in a language that is appropriate. For example, it may be the case that, in order for the advocates’ message to resonate with his target audience (usually consisting of politically mandated functionaries), they should refrain from being overly technical and present their case in terms of augmented political leverage for the functionaries involved. In these cases, lobbying campaigns, depending on the judgment of the advocate, might turn out to be more effective than detailed policy research. There are multiple dimensions to political culture, and they all heavily affect advocacy strategies. Often left aside, political culture should be counted as an important factor in any advocacy initiative, especially in the planning phase.

Albania’s Socio-Economic Factors Any advocate aiming to influence public policies, must first understand the socio-economic context in which these develop. This is particularly true of countries in transition where statistical data on macroeconomic and social indicators is only partly reliable. Thus, we briefly introduce the Albanian socio-economic landscape. The decades of communist legacy and the last 20 years of mixed economy have prompted in Albania a dynamic blend of free spirited entrepreneurs and adapting governmental institutions, which interact in an arena of relatively stable macro-economic factors. Such a political environment provides enough space for both domestic and foreign advocates to influence public policy making. However, there are accentuated social and economical disparities that any advocate has to account for. These heavily affect advocacies on a local and national scale. According to a recent UNDP study on regional disparities in Albania under the framework of the “Integrated Support for Decentralization” project, in the last 20 years there has been continual population pressure towards Tirana (UNDP 2010). Apart from changing the urban landscape, the population movements deeply changed the social and economic dynamics of the whole country. The “Regional Disparities in Albania” study concludes that, in the last years, the population movements towards Tirana have reached their zenith and are now subsiding. There is a possibility that, in the next five years, Albanians start moving towards other urban centres. Based on poverty level, access to healthcare and education services, the study evaluated Social Cohesion, where a division was identified along natural barriers (coast-centre-mountains) and among qarks (UNDP 2010): • Tirana – best situation with a low number of people under poverty line and a relatively small percentage of families relying on social assistance, high enrolment in secondary education, easy access to best healthcare facilities and very low infant mortality rates, although there is insufficient number of teachers and possibly schools as well as hospital facilities due to very high population increase; • Kukës, Dibër, Lezhë, Shkodër, and additionally Berat – worst situation with high incidence of poverty and wide reliance on social assistance (21% of families in Berat and Lezhë up to 71%in Kukës), relatively good availability of basic education and health facilities due to decreased total population;

• Remaining qarks – mixed situation in terms of social cohesion with varied and not unidirectional changes, high intra-qark disparities along geographic (low land and mountains) and economic(urban and rural) divisions. In terms of economic development, the study again identified in Albania certain divisions among qarks (counties) along natural barriers (coast-center-mountains). Economic ranking of qarks takes the following form (UNDP 2010): • Tirana – the national economic growth centre – highest GDP per capita, strong economic structure with highest employment share in non-agriculture sector, the same for the number of active and newly created enterprises and also foreign enterprises, and credits to business. • Durrës and Vlora – secondary growth poles – high economic indicators, weaker than for Tirana but significantly above other qarks. Durrës seems to be more advantaged due to its proximity to Tirana with which it constitutes the economic ‘engine’ of the country (together they generate almost half of total GDP). • Dibër, Kukës – worst economic performance – almost uniformly weak on all indicators (with reservations made about registered unemployment situation). • Remaining qarks – mixed economic performance – Lezhë, Shkodër and Berat are considered to be at the bottom of the group. The social indicators are inextricably connected with the level of economic activity in the respective Qarks. According to the study, in 2009 Tirana accounted for 37.9% of the GDP, while the total GDP percentage of worst performing regions was 15.1% (UNDP 2010). Naturally, in the most developed regions of Albania we see not only higher levels of economic activity, but also a higher percentage of employment in highly productive sectors. Over the years, the structure of the Albanian economy has changed with the public and agricultural sectors losing ground to the private and non-agricultural sector. These structural changes are also reflected in changes in employment figures over the years. For example, INSTAT surveys show that in the last decade, employment in the public and agricultural sectors has steadily eroded giving ground to the private non-agricultural sector.

Table 1: Employment in Albania by Sector (source: UNDP 2010)

Years 2001 2008 2009

Public Sector 20,5 % 18,1 % 16,6 %

Private Non-agricultural 22,3 % 37,8 % 39,8 %

Private Agricultural

Total

57,2 % 44,2 % 43,7 %

100 % 100 % 100 %

Other INSTAT indicators show that Albania’s economy is dominated by enterprises with 20 or more employees. However, in 2009, approximately 92% of all enterprises were very small ones with 1-4 employees and public owned enterprises continue to have a strong effect (INSTAT 2009). In 2012, trade with the EU countries comprised 64%. The main trade partners remain Italy and Greece. Trade with Italy stands at 35.5% and with Greece at 10.6% (INSTAT 2012). Due to Albania’s statist past, politicians are vested by the public with considerable power and are often involved in questionable relationships with big businesses. During the 90s, in the midst of an institutional and legal vacuum, trading companies would use their links with customs officials to import their products with lower taxes. Corruption of public officials by businesses greatly increased. During the last decade, corruption during public auctioning procedures (“tender”) was also a widespread concern with reports of businesses influencing public officials. The privatization of public assets is also lately an on-going debate, with several complaints for irregularities. Even though attempts have been made to fight corruption, it still seems to be a pervasive problem with the media often denouncing it.

Implications for Advocacy Just like any other initiative, advocacies require a great deal of planning. Gathering constructive information on a country /region’s socio-economic indicators is a crucial first step. Any advocate needs to first get acquainted with the social and economic context, which will affect both subjects and outcomes of an advocacy. The socioeconomic data is usually a reliable initial representation of the political environment, which complements information from research, meetings and experience. Awareness of a country’s peculiarities early in the process may offer great insight or warn of potential roadblocks before considerable resources are invested. For example, reading the socio-economic data on Albania, we see that small businesses are a major part of the Albanian economy – 92% of all enterprises. Any advocacy aiming to change business or trade legislation through lobbying should see this group as a major lobbying force, and possibly seek their advice during the planning phase. Alternatively, any initiative concerning trade legislation should pay special attention to the interests of businesses trading with Greece and Italy, as these are the top two destinations for exports.

Auxiliary Actors in Albanian Policymaking Official policymaking institutions such as the Parliament or CoM are only a part of the actors involved in policymaking. Even in those countries with very rigid policymaking procedures or with a high democratic deficit, there are groups that are able to initiate and influence public policies. Advocates should consider these when planning their strategy, especially when choosing their target audience and when forming partnerships. In Albania, political parties play an overwhelming role in this regard, but mainstream media and civil society have also experienced growing importance. Political Parties: Political parties are pervasive institutions in the Albanian society. The numbers of registered political parties in Albania is well over thirty though only six of them hold seats in the parliament. Political power in Albania is concentrated in the hands of two parties: the centre-right wing Democratic Party (PD) and the centre-left wing Socialist Party (PS). In the last years, there have also been third parties holding a considerable amount of power, like the Socialist Movement for Integration (LSI), but they have only been able to exercise this power in coalitions with one of the main two parties (like the coalition with PD). Established in 1990, PD is the first opposition party of the post-communist era. PS was formed in 1991 out of the reformation of the Albanian ruling party during communism, the Labour Party. These two political 40

parties hold much of the political power and mostly set the debate agenda. After twenty years of democratic rule, the parties still have ambivalent political ideologies that most times coincide with one another. For this reason, they are described as centre parties. Despite their similarities, we can discern an important difference between the two parties’ history that has serious implications for determining their current base of supporters. As the first new party after 45 years of communist regime, PD served as the voice of the opposition towards the regime. For this reason, the party attracted a considerable number of citizens that had been abused or alienated by the communist regime. Many of its supporters came from the Northern regions of Albania, which were often neglected by the communist regime. On the other hand, PS, as the reformed Labour Party, initially became the party of the groups that had more interest in the previous status quo. This resulted in an interesting development with regards to the parties’ ideologies. After the fall of the regime, groups that had generally been better off and more connected with the previous status quo, were better prepared to compete in the newly created market and were more successful in establishing the first private initiatives. Thus ironically PS, in itself a left party, became more connected to the interest of business. On the other hand, the right-wing PD became associated with the disaffected and poorer masses. Nowadays, linkages to businesses are strong for both parties but, given their prevalent role in Albanian policymaking, it might be useful for the beginner advocate to gain some insight into the history and networks of support for each political party. It is important to note that Albanian parties are still in the process of consolidating their identity in an effort to appeal to both younger audiences and Western countries. However, most of the debates, especially on an ideological level, mirror similar debates in the West and parties often have difficulties adapting their programs to the local context. An example is the current debate on fiscal policies. While PS is advocating for progressive taxation to relief the businesses in times of economic hardship, PD is smearing these policies of the left as “Marxist” and advocating for a flat tax as the only way out of the crisis. This debate mirrors similar debates in the US and other western countries. Thus, advocates may want to familiarize themselves with current ideological discourses in the West to pre-empt similar debates here in Albania.

Implications for Advocacy The abovementioned features of the main political parties in Albania are only a fraction of the overall public debate. As a crucial part of political culture, this debate greatly affects the way different policies are shaped and implemented. Most importantly, Albania being a parliamentary republic, political parties are in most cases where a certain policy originates, before it is debated in Parliament. Albanian activists have long recognized this and it is a widespread practice for advocates to take up their issues with one of the parties in power. Lobbying activities are also often directed towards party members. This opens up a wide debate on the different ways an advocate can influence a political party. Many advocates in Albania have even found that a group must openly join or support a political party before they can raise an issue. Alternatively, interest groups often heavily supporte political parties during electoral campaigns, either financially or by participating in campaign processes. Whatever the method, securing the support of a political party or some of its members for a legislation or cause, is one of the most secure ways of taking the issue up for parliamentary discussion or for guaranteed media exposure.

Mainstream Media: Mainstream media plays an important role in presenting as well as interpreting most public policies. Whatâ&#x20AC;&#x2122;s more important for the beginner advocate, mainstream media also greatly affects political agendas by influencing which policies will be prioritized at any given time. According to the agenda-setting theory, media can influence the â&#x20AC;&#x153;salienceâ&#x20AC;? of topics on the public agenda (McCombs and Shaw 1972; Iyengar and Kinder 1987; Iyengar 1990). For instance, an issue that is broadcasted or covered by the press frequently and prominently, will most likely be perceived as of higher importance by the public. Understandably, the implications of this for policy agendas are enormous. There is also a branch of studies of growing importance: Critical Media Analysis, which aims to deconstruct the different representations of issues in the media and assess their impact on public opinion, public policy and on policy legitimization. Most of the mainstream media in Albania is comfortably entrenched with one of the major political parties. There are various political and economic reasons for this. Due to the pervasive power of Albanian politics on shaping public discourses but also economic opportunities, most actors find it easier to ally with either the government or the opposition. Most debates are presented within frameworks, supplied by the two parties, and attempts at unbiased analysis (sometimes attempts at analysis altogether) are often missing. This, of course, is true in many countries 42

regardless of their political system, as mainstream media has grown increasingly dependent of funding and thus subjective to groups that finance it or subjective to groups that may obstruct it. In fact, the dependency of media on politics and the high costs to be faced by advocates when cooperating with media, are two important drawbacks of media as an advocacy medium. In this regard, the Internet has become increasingly important in advocating alternatives to the current social, political and economic status quo. Implications for Advocacy Regardless of the overwhelming bias, mainstream media remains a powerful tool at the hand of advocates. Its power to shape public opinion can be used to rally support for a cause, or force politicians into a corner. For issues that heavily challenge the status quo, initial support for an issue may be gathered via an internet

campaign.

The beginner advocate must understand that mass media craves and flourishes on attention, so if an issue raises public attention, the media will publicize it, one way or another. For optimal exposure, an initial media analysis may help to identify, which channel is more appropriate for raising a certain issue.

NGOs, Think tanks and other CSOs: Developing the western model of the liberal democratic state has been a daunting task for many post-communist countries. To aid the adoption of this system of government and the development of a politically active civil society, Western countries heavily funded the activities of civil society organizations (CSOs). In the last two decades, NGOs, think tanks, and other CSOs have proliferated in Albania and countless projects were aimed at assisting democratic initiatives. There are widespread critiques that claim Albanian NGOs lack a clear ideological basis or that they have failed to make any real impact on the ground with donor-funded projects. Nevertheless, these projects initially tackled some of the most widespread poverty symptoms in the country, as well as helped to lay the foundations for minority rights and gender equality. The work of CSOs is especially difficult in former communist countries where a rather apathetic public opinion means that advocacy groups still face an uphill battle. 43

A particularly relevant phenomenon in Albanian civil society initiatives is that most CSOs operate detached from the public sector and mostly coordinating their work with foreign donors. This is largely due to international donors failing to make their aid conditional upon cooperation with the government; but also because the highly politicized environment and lack of stability in the public administration makes cooperation very difficult. To this day, many international donors select local partners that cooperate with businesses, academia or society at large but not necessarily with the government. This may also be because the government may put enormous pressure on the CSOs and deviate their project results into fully fitting with its agenda. The latter has two sides of a coin: it can be positive as it ensures integration of donors and CSOs support with government efforts and policies; it can be counterproductive as the government policy may not be shared or supported by the donors and the CSOs. This results in a considerable number of unsustainable projects dependent on continuous foreign aid. However, the Government of Albania still plays a crucial role in coordinating social and economic initiatives and in incorporating positive outcomes in official frameworks. Therefore, cooperation of positive advocacy of donors and CSOs with or towards the public sector is of great benefit for the sustainability of policy reforms. There is also another reason why cooperation with the government would improve CSOs role in Albaniaâ&#x20AC;&#x2122;s reforms. Because of a typical relief profile of international aid in general and the difficulties in cooperating with the public administration, CSOs work in Albania have focused mostly on advocating for better living conditions and an improved social status for different marginalized groups. There has been little substantial work on the side of civil society on addressing power inequalities, the democratic deficit, economic rights, governance strengthening, or comprehensive legal reforms. Such types of advocacy, that tackle economic and political inequalities, i.e. the official framework of public life, require by definition significant restructuring and thus a close and continuous cooperation with the public sector.

Implications for Advocacy Post-communist countries experience a heavily weakened third sector, which has been further undermined by the increasing dependence on foreign aid. By being assured funding, Albanian CSOs had little incentive to advocate for substantial change and rather applied readymade model-projects, which had little impact in the long term. As funding from international donors is naturally decreasing, CSOs will need to advocate for change by influencing the legal and economic frameworks of the country. Empowered or not, the third sector remains crucial to advocates. Civil society provides the mechanism for people to effect change by collectively advocating for that change. Thus, advocates must get familiar with all other initiatives in their area of interest, identify rooms for cooperation and possibly start to build partnerships with CSOs. In this framework, joint ethical principles and shared goals may result in a more effective message delivery. As foreign aid for ready-made project decreases, Albanian CSOs have to prepare themselves for the EU regulations on funding. It is very likely that the most comprehensive and relevant projects will be those that include the government as a key actor. It is time for CSOs to start and build bridges with governmental structures, regardless of the many difficulties. These bridges can be used to influence legislative and executive policymaking, while allowing for more comprehensive and sustainable projects.

IV.

Advocacy throughout the Policy Cycle

The previous chapter dealt with the legislative, institutional and civic context to public policymaking as well as their implications for advocacy. The purpose was to underline the importance of thoroughly knowing your political system. Advocates can easily identify opportunities for intervention if the whole process is clear. Having been familiarised with the nature of public policies in general and the particularities of the Albanian context, we move on to the actual policy making process and the ways an advocate can influence it.

We have selected the five-stage policy cycle presented by Howlett and Ramesh (1995). Figure 5 displays a graphic representation of the policy cycle. Figure 6 presents each stage and, respectively, the relevant outputs. Each stage of the policy cycle corresponds to a contextual phase of applied problem solving and so this model is particularly useful in tackling a specific need or a problem.

Figure 5: The policy cycle according to the five-stage framework (source: own elaboration)

There are multiple conceptual and analytical frameworks for understanding public policy. None of them is universal and policy practitioners might select any model that seems most appropriate or combine different approaches to make sense of the process (in fact, some do not even identify policymaking as a process). Having said this, because this guide is aimed at beginners, we will not engage in all the different theoretical frameworks that aim to explain the way policies are conceived, agreed upon and implemented. Rather, we have selected a widespread conceptual model, that of the policy cycle, to present policymaking as a stage-by-stage process while identifying entry points for advocates that aim to influence it. This is a well-known conceptual model and many policy analysts use the policy cycle as a framework to understand the process of how policies come about. o

The Stage-by-Stage Model and the Policy Cycle

The policy cycle describes how an issue moves from its conception through to implementation and finally towards evaluation via sequential policy stages and outputs produced. We have selected the five-stage cycle as it is a rather widespread model and particularly relevant to advocates. There are other elaborations that define only three stages (policy development, implementation and evaluation) or that divide the process in eight stages (from issue identification to evaluation) . Some do not mention agenda setting but rather focus on problem identification. Whatever the case, the policy cycle can be adapted to the public policy at hand and it is a flexible tool for guiding the policy process rather than a rigid model. What is important for the beginner advocate is to define between major various phases in policy cycles and to be able to differentiate between conceptually different approaches employed in different phases. For example, an advocacy approach to interfere in the planning stage will differ greatly from the advocacy approach tackling the decision phase.

15See

for example Bridgman and Davis 1998

Agenda Setting

Policy Evaluation

Policy Making

Policy Formulation

Decsion Making

Figure 6: Five stages of the policy cycle (source: Howlett and Ramesh, 1995)

Policy stages

Outputs / products

Agenda setting

Recognition of problems Agenda of government

Policy formulation

Proposals for political solutions Negotiation and consensus building Draft legislation, plans and programs

Decision making

Laws and regulations adopted by parlament and government determining policy objectives and instruments

Policy implementation

Policy outputs of administration Policy impacts on addressees

Policy implementation

Policy outcomes as results from behavioral changes

Policy evaluation

Administrative, juridical and political evaluation reviews Termination or adaptation of programmes

Agenda Setting: Making an Issue Visible

We mentioned the importance of agenda setting when describing the role of mainstream media in policymaking. During this stage, public policy makers recognize the range of problems that will be tackled for a specified period (e.g., an electoral mandate). This stage is particularly important for advocates. It is always much more difficult to introduce an issue when the agenda has been settled. For example, if the budget of a ministry for the coming year has been more or less settled, it is very hard to propose any unpredicted initiative that might require additional funding. Political scientists differentiate between two basic types of agendas: systemic and institutional. Systemic agendas represent the overall policies of governments. For example, currently in Albania, EU Integration is an integral part of the systemic agenda. The systemic agenda is likely to be comprised of issues that have high public awareness. 48

The institutional agenda usually relates to the plan of work and objectives for specific institutions. These are usually not widely discussed in public and include talks on state budget, official appointments or proposals for new sectoral legislation. The prime goal of policy advocates is to get their issue on the agenda of individuals, groups or institutions that have the power to affect change. This is an intricate task as advocates have to compete with other groups in order to attract the politicians’ attention. In Albania, numerous socio-economic problems mean that there are countless groups trying to bring their issues to the attention of politicians or public, often adopting very aggressive advocacy approaches. Therefore, in a way, agenda-setting is a process of competition for the attention, time and resources of lawmakers, stakeholders and the wide public. Policy agendas may appear to have a very rigid content with no room for flexibility or new entries. There is almost always a group of policies considered a priority. And grand strategies will often determine which new policy proposals will be welcome by the government and which are not in line with strategic objectives. For example, in the last Albanian governments, any issue that runs against the EU Integration imperative will most likely be rejected. However, there are rooms for intervention if an advocate is familiar with current discussions and main agenda-setting actors. In order to know what policies are being discussed at any given time, and therefore determine the room for intervention or joint initiatives, close attention should be given to the Prime Minister’s speeches, party leaders, electoral promises and overall political discussion in the media. There is no one clear-cut path to having an item reach the agenda of legislators and different mechanisms apply to different contexts. However, getting acquainted with the literature on agenda-setting theory can be a helpful first step (there is ample literature on agenda setting in Western democracies, especially from the United States). For example, Kingdon (1995) talks about the notion of a policy window, which is an important part of agenda-setting theory. A policy window is when the opportunity arises to change policy direction. Policy windows can be created by triggering or focusing events, such as accidents and disasters, as well as by changes in government and shifts in public opinion. A policy window offers opportunities to any group able to mobilize support for a particular set of policies (Kingdon 1995; Beder 2002). To make room for a policy window advocates should focus their efforts on three main streams of action: • The politics stream: identifying issues on which policy players are trying to secure action. In this line of work, advocates may use lobbying activities to convince public officials of the importance of the issue by presenting the political benefits, historical importance and merits of the policy. • The proposal stream: crafting proposals for solutions to the problem they want to present. Legislators are not likely to talk about issues that lack a solution, a clear strategy and an action plan. These may be transmitted through policy proposals or problem analyses reports. 49

• The problem stream: assuring public recognition of their issue or gathering public support. A communication strategy and constituency building can be used to secure public awareness. For an example of a major advocacy initiated during the agenda setting stage, by making use of a policy window created, we can have a look at how environmental policies were first introduced in the United States government’s agenda in the late 1980s. Neoliberal environmentalists in the United States finally managed to get their issue into the government agenda when a policy window was created in the late 1980s. The opportunity was a result of the increase in environmental issues coverage by the media in the late 1980s, combined with the publication and United Nations approval in 1987 of the Brundtland Report. This window was used to put environmental policies onto the policy agendas of many governments (Beder 2002).

An example from Co-PLAN’s experience with regards to agenda setting is the work carried out with informal settlements in Albania before an actual public policy was devised to address the issue. Co-PLAN intensively worked in areas like Bathore in the years 1995 – 2005 to push for urbanization and inclusion. These initiatives were among the first drives for what would be the new Albanian policy for planning and urban development.

Policy Formulation: Framing and Building Consensus

Once the agenda has been settled, the next stage in policy cycles is Policy Formulation. This is when a problem is clearly framed and proposals for political solutions are developed. This stage includes planning and programming as well as the preparation of action plans and draft legislation. There are two main requirements during this stage: (1) Field expertise and (2) Consensus building. Both of these greatly affect the role of potential advocates in this stage of the cycle. Field Expertise: The policy formulation stage deals initially (and most importantly) with problem and policy framing. The way a problem is framed and presented will no doubt affect the policy formulated. This is a crucial stage for the inclusion of “outside” actors into the policy making process, 50

no matter how rigid and undemocratic the process may be. The reason is that a high degree of expertise will be required in this phase to describe the issue, evaluate outcomes and ponder the costs and benefits of each discussed solution. Official actors in policy making such as politicians or lawmakers need field experts to prepare during this phase. Thus, regardless of whether politicians will want to make the process inclusive or not, there is room for experts to greatly affect the process from the very beginning during the stage of policy formulation. It is true that the knowledge groups that manage to become part of the process are rarely unbiased and chances are certain criteria will be applied to the selection of expertise. For example, studies have found that in Albania politicians are much more likely to select field experts that share their political beliefs, their party’s ideology or that are in line with and do not oppose dominant strategies such as European Integration (Dhima 2011). Nonetheless, the policy formulation stage is probably the stage that offers most space for inclusion of different knowledge groups, epistemic communities or groups of expertise into the official channels of policy making. This is where the deliberation process takes place and therefore this is probably the most important stage for certain advocacies, where a mental shift in problem framing may be required. Let us take the example of the preparations for Albania’s Higher Education Reform which introduced the Bologna Process to Albanian universities. This is recognized as one of the reforms with the highest participation of academic staff into the formulation phase, precisely because it involved a sector where politicians were unable to craft a policy unaided by field experts. Though the reform eventually succumbed to the “integration imperative”, with the government bypassing many complaints by working groups of experts in the name of Europeanizing higher education, experts still exerted a very strong influence on the reform.

Consensus Building: Because the formulation stage precedes the decision making stage, a great deal of importance goes into consensus building. Consensus in both politicians and the public facilitates voting and the eventual implementation of the policy. But it also legitimizes the policy itself, which remains a crucial aspect to political groups aiming re-election. Thus ample negotiations take place covering a broad range of topics with regards to the policy at hand. Some of the fiercest negotiations usually take place between different stakeholders, especially when these have clashing interests. Consensus building can be quite challenging at this stage because of the very different knowledge and background of the groups involved. Political and ideological differences also make this a very delicate process. While governments at times superficially take part in the process (and later adopt a policy regardless of discussion results), advocates have to take the formulation stage and the debates that come with it very seriously. In the policy 51

cycle, this is the one stage widely open to deliberation and thus chances to affect the process are bigger at this point. This is especially important for advocacy initiatives originating from civil society movements or rather unofficial channels. This is their opportunity to enter an otherwise official and rigid procedure. During the consensus building process, beginner advocates should be careful not to legitimize the very policy they are trying to affect. Participation does not necessarily mean your voice is being heard or accounted for and wide participation may be used by political forces to justify and legitimize a certain policy without actually making use of the process of deliberation. This is often the case with policy reforms that have a pre-determined ideological or strategic basis. As we mentioned above, the deliberation that took place prior to the adoption of the Albanian higher education reform, was not used to conceptualize the reform itself. The Bologna Process had already been chosen by the Albanian government as the path of Albanian higher education. Rather, the voice of academics and other experts went into structuring the various methodological elements of the reform and into adapting it to the Albanian context.

present lengthy research papers or policy proposals. The advocate will no longer be facing assessment commissions or groups of experts. Rather, it is the politician in Parliament or in the executive that takes charge. This is not to say that there is no room for intervention in the decision-making stage. Each and every phase of the policy cycle is susceptible to influence, if only this comes with the right arguments, and most importantly, the right leverage. This may be the time to make good use of your networking and to display what public support you have gathered so far on the alternative at hand. Many politicians will not approve controversial policies, unless these are backed by a considerable number of citizens. This is how they assure re-election and each alternative presented to decision makers should be expressed in terms of political capital. Bargaining the support during elections in exchange for a certain policy is a widespread advocacy method at this stage. In all cases, the advocate should be very clear on who the key decision makers are. Especially in Parliamentary systems, parties will vote in relative unison on a certain issue. It may be the case that very few individuals are responsible for how an entire group is going to vote in Parliament. The advocate needs to determine who these individuals are and then develop the right method to approach each of them.

An example from Co-PLAN’s experience with regards to policy formulation would be the Policy for Territorial Development drafted in 2005 and presented to political parties before election.

Decision Making: Leverage Advocacy

This is the third stage in the policy cycle. The parliament and/or the CoM adopt laws and regulations, policy objectives are clearly determined and instruments are developed for reaching these objectives. An official decision is made on a preferred policy option based on the government’s overall priorities but also based on the presentation of alternative proposals in the previous phase, their costs and benefits as well as their feasibility. In Albania, major policies are approved by the Parliament while decisions regarding minor policies or amendments are left to the CoM, which adopts them through an executive decision. There are countless variables that influence the decision making process from the ethical to the financial. What is important for the beginner advocate is to know the official decision making process and to be able to approach decision makers appropriately and on a timely manner. The “individual” dimension to policymaking becomes particularly relevant at this stage and it is no longer opportune to 52

In Albania, an example of strong public influence in official decision making was the reversal by the Constitutional Court of the agreement on Maritime waters with the country of Greece. The request for constitutional review was pushed forward by the opposition, in unison with various experts from the field of History and International Law and Albanian civil society representatives.

Policy Implementation: Affecting Results and Damage Control

The policy Implementation process in concerned with putting decisions into effect. Though it sounds as if less discussions will take place at this stage, implementation processes are not as easy as one might think. The success of implementation often goes beyond the accuracy with which pre-defined action-plans are carried out. This is why, in the planning phases of a policy, different scenarios are developed to increase the control over potentially unpredictable variables. Policy implementation deals with the policy product but also with how this product will affect various stakeholders. Thus there are two dimensions to implementation, each carrying great challenges for the process. Firstly, policy implementation entails changing habits and ingrained ways of doing things. Failure to achieve this change is one of the 53

most widespread causes for policy failure or, as the term goes, policies that remain â&#x20AC;&#x153;on paperâ&#x20AC;? and make little impact on the ground. Examples are the attempts to regulate waste management in Albania in recent years, which have shown how resistant to change some established practices can be. Secondly, policy implementation may affect various groups differently. For example the construction of a river dam which increases electric energy production would benefit the population of a country overall. However, if population displacement has been planned to make room for the dam, particular groups will be severely damaged by the project. In this way, policy implementation often amounts to a struggle to achieve the best possible results with the least amount of damage. For this reason, policy implementation is not only concerned with outputs but also, and most importantly impacts. Opinions differ on why some policies succeed and others fail and debates on what went wrong may continue long after a policy has been scrapped. In fact, there is often a degree of uncertainty among decision makers on whether a policy will accomplish its goals, until the implementation phase starts. It is often the case that a policy, which makes perfect sense on paper, has insurmountable implementation problems. In Albania, one of the more problematic laws that suffered from unintended consequences in the implementation phase was the Albanian Law nr. 9481, date3.4.2006 on Legalization, Urbanization and Integration of Illegal Constructions, as amended. Due to unforeseen implementation difficulties, this law had to be amended three times by the Parliament (in 2007, 2008 and 2009), while in 2009 some acts were declared unconstitutional by the Constitutional Court. These amendments have impacted the effectiveness and legitimacy of the law.

Regardless of the already fragile nature of implementation processes, there is ample room at this stage to affect implementation. Many advocacies in fact target precisely the implementation phases of various policies trying to ensure a just and equitable process for what they believe to be agreeable policies. These advocacies aim to become active part of the implementation to avoid any irregularities or deviations. On the other hand, it is more difficult for advocates that did not initially agree with the policy, to change the course of implementation. These are groups that might have advocated an alternative policy but failed to get it approved. Nonetheless, these advocacies too get involved in the implementation phase, usually to make sure the least possible damage is infringed upon their interest groups. Looking back at our example of a dam building project: If the project has been agreed upon and displacement of people will indeed take place, their advocates will sometimes continue to be fully involved in implementation phases. Their aim will be to assure minimum damage on the population in the area, and to negotiate somehow favourable terms of displacement. Therefore, if displacement is unavoidable, the advocate would now aim to reduce its impact on the population to a minimum.

Policy Evaluation

Policy evaluation is presented here as the fifth stage of the policy cycle. Most public policies will be subjugated to various evaluations, both internally and externally. These may result in policy adaption or policy termination (due to achievement of goals or because of highly negative result). Each actor conducts evaluations with a specific purpose in mind, and often one may need to see various evaluations to determine whether a policy has indeed achieved its objectives. Evaluations also look at side effects and unpredicted outcomes of a policy, especially when these do more harm than good, they look at who gains and who loses because of a specific policy, what risks are involved and how do these materialize. Evaluation is a continuous process, which occurs continuously throughout the policy process as well as finally before a policy is terminated. Especially in long-term projects, evaluations are used to feed into the next stage and to adapt the policy when this is needed. Therefore, evaluation is conducted both throughout the cycle and as the last stage of the policy process. Evaluation as Monitoring throughout the Cycle Though placed as the last phase of the cycle, policy evaluation in fact occurs at various stages of the policy process. This can be observed when looking at one specific policy process separate from the wider policymaking arena. Apart from very short-term initiatives, which usually are expressions of a wider policy rather than policies in themselves, all policies are evaluated at continuously during the process. Evaluation may occur before implementation, to see for example whether all stakeholders have indeed been accounted for; or it may occur during implementation to see if goals are being reached or if any changes are needed. At any stage, evaluation processes provide an account of the situation and allow for reflection and change. This is in line with the cyclic nature of the policy process whereby continuous evaluation may lead to adaption, reassessment or even reframing. For example, when a policy is evaluated before being implemented, attempts are made to predict its effects upon adoption. These periodical evaluations are also known as monitoring. Policy monitoring is about gathering evidence on a policy while it is being implemented and then using your findings to influence future courses of action. There are three components of policy monitoring work: gathering evidence, analysing evidence and influencing the course of policy. Figure 7: Policy monitoring steps (source: own elaboration)

Gathering evidence

Analyzing evidence

Influencing the course of policy 55

Advocates are particularly active in monitoring and they face multiple challenges throughout all of these stages. In these cases, a detailed monitoring plan is necessary with clear objectives and well-developed indicators. This alone may require a great deal of time and resources. When gathering evidence, access to policy information and gathering policy documents can be particularly challenging (what is also referred to as information gap). Analysing the evidence may require a great deal of expertise and resources (or so-called capability gap). And influencing the course of policy requires careful timing. To illustrate only one of these challenges in the Albanian context, we can have a look at data gathering, which can become a particularly challenging process for advocates, researchers or any policy practitioner. The information gap grows wider in countries with newly established democracies that suffer the lack of transparency, or generally the lack of databases open to public. In Albania, this role is fulfilled by INSTAT, which is the only official channel for government statistics. An alternative channel that would make for comparative data is still lacking in Albania. Only recently have research institutes started to fill in this gap.

An example from the Albanian context would be the Monitoring for the Stabilization and Association Agreement Report, which aimed to monitor the progress and fulfilment of Albaniaâ&#x20AC;&#x2122;s engagements with regards to the Stabilization and Association Agreement. This initiative was undertaken by Open Society Institute and it covered the period between Jun 2006- Sep 2007.

To address the lack of public data or the low reliability of data available, multiple advocacies in developing countries are turning to qualitative methods of research and data gathering. Interviews or focus groups, for example, are increasingly being used to make up for the lack of official statistics or to address the need for alternative perspectives.

Eventually, the purpose is to evaluate whether the policy, given its costs and benefits, was a worthy initiative as well as to draw lessons for future public policies. Evaluations from specific policies feed into planning for future policies. In this way, the public policy process is a continuous cycle where the results of each policy are used to improve future policymaking.

As we said, it is much easier to feed results into the process if a policy is still in planning phases. On the other hand, incorporating evaluation results later in the process will require a very proactive approach since the path of implementation has already been determined. This is why evaluations of different scenarios usually take place when a policy is being planned, to pre-empt results and advocate a different course of policy before the decision making stage. Evaluation as a Final Stage Policy evaluation is also conducted when a certain project and policy are near to completion. This typically occurs to look back at the effects of a certain policy. Policy evaluation, as a final stage of the policy cycle, includes acts of administrative, judicial or political review that aim to assess the products and impacts of a policy. After the final evaluation, policy programs may be terminated or adapted to assure future sustainability. Public policy evaluations usually scrutinize four areas: effect on the problem targeted, overall effect on the society, short-term and long-term implications as well as economic costs. The process is particularly important to advocacy, 56

especially to beginner advocates, who need to get acquainted with past policies and their results before they can start to plan their own campaign. Government agencies often engage in evaluations, since this is also a required step of any policy process. But the most interested actors in this stage are usually non-governmental actors from media, academia and civil society. CSOs, scholars, research centres, institutes and public-interest groups perform policy evaluations to foresee the impacts of similar policies in the future as well as assess their efficiency. In fact, most advocacies start their activities by evaluating relevant policies at different times, in different countries or simply in different contexts. These evaluations form the basis of policy research, as one of the most widespread tools to initiate an advocacy plan.

Policy Advocacy Cycle and Instruments

Having offered a broad picture of the political environment in Albania and some background on public policies and the policy cycle, we lay down in this chapter some key steps that can help to guide a successful policy advocacy campaign as well as some tools at the advocateâ&#x20AC;&#x2122;s disposal. These can serve as the basis for organizing our efforts into a structured initiative or simply to convey our message clearly and to the right audience. o

The Policy Advocacy Cycle as a Framework for Advocacy Initiatives

Just like every initiative, advocacy campaigns too go through a number of phases starting from identifying the issue to evaluating the entire campaign. As with policy development, there are a number of ways to go about when organizing a policy advocacy campaign and no one way is the best one. Various approaches may apply depending on external conditions or resources available. Interventions may be organized ahead of time (for eg. working with parliamentary groups to shape a certain law) or come down to prompt spontaneous action (for eg. a protest in response to a certain policy). 57

It is important to remember that context is everything when it comes to advocacy (Carden 2005, 2009) and “advocates should be very careful when transferring “best practice” advocacy approaches from one context to another” (Young and Quinn 2012: 53). As with all other initiatives, proper planning and a clear idea of the stages a process is about to go through helps a great deal with bringing a successful campaign to life. In fact, policy advocacy campaigns usually differ from impromptu actions in that they are organized in advance, involve a degree of planning and follow a structured development. Taking from Co-PLAN’s experience we offer in this chapter the policy advocacy cycle as a framework composed of five key stages that may serve to guide our initiative. This approach should help to organize our efforts into a policy advocacy campaign. Figure 8: Policy Advocacy Cycle (source: Co-PLAN elaboration)

The policy advocacy cycle should not be interpreted as a process that has to start only in the early phases of policy making. An advocacy campaign may in fact be initiated at any stage of the policy cycle, as long as we are able to adapt our approach and tools to that stage. For example, lobbying may be a good approach for influencing the agenda setting stage. Or, if we aim to influence a certain policy from its conception, political inclusion into official lawmaking structures such as parliamentary groups may be an advantage. On the other hand, interfering in the implementation phase may require a great deal of technical expertise. It is important to keep in mind that there are approaches and tools available for any stage of the policy cycle and a policy advocacy cycle can be initiated at any of these stages. This is also depicted in Figure 9. As shown, the policy cycle is a natural process through which projects, strategies or planning initiatives undergo. Depending on our interest as well as the context in which we operate or the requirements resulting from said context, we choose in which stage to initiate or political intervention. This eventually defines our policy objective, which may include one or more goals such as actively participating in policy framing, influencing decision-making, influencing implementation, etc.

Identification of Advocacy Issue

Monitoring and Evaluation

Research of Causes and Effects

Organized Action

Advocacy Strategy

Figure 9: Policy Advocacy Cycles throughout policy development (source: Co-PLAN )

Identification of advocacy issue Monitoring & evaluation

Organized action

Agenda Setting

Research of causes & effects

Advocacy strategy Identification of advocacy issue

Identification of advocacy issue Monitoring & evaluation

Monitoring & evaluation

Organized action

Policy Evaluation

Research of causes & effects

Organized action

Identification of advocacy issue

Identification of advocacy issue Monitoring & evaluation

Monitoring & evaluation

Organized action

Advocacy strategy

Research of causes & effects

Organized action

Decision Making Advocacy strategy

Stage 1: Identification of Advocacy Issue What seems to be a logical initial step in every process may in fact be one of the most delicate tasks in constructing an advocacy campaign. This stage starts with (but involves much more than) identifying the issue to be tackled and the policy we aim to influence. Thus, one of the first steps in every advocacy initiative is identifying our advocacy objective concerning a problematic area and a specific policy. There are various necessary steps in this process:

Research of causes & effects

Advocacy strategy

Policy Implementation

Policy Formulation

o Stages and Tools of Policy Advocacy Cycles As emphasized in the previous chapters, planning is probably one of the most important phases of advocacy campaigns. Three out of five stages in the advocacy cycle – Identification of advocacy issue, Research of causes and effects and Advocacy strategy – deal primarily with different forms of planning that can feed into an ultimate action plan. This action plan or strategy will than guide our campaign into the fourth stage – Organized action – and serve as an etalon against which to measure and evaluate our results in the fifth stage – Monitoring and evaluation. Let us go through these stages one by one.

Research of causes & effects

Figure 10: Identification Phase (own elaboration)

Articulate the issue in terms of a matter that needs intervention

Identify the problem to address

Identify the current policy in broad terms

Express your advocacy objective in relation to the problem and the policy

Identification starts with looking at the basket of “problems” and picking which one we can best address. There may indeed be countless interventions needed in a certain area. But focusing on what is feasible given our interests, expertise and resources as well as narrowing down to a clear objective, subsequently expressed in goals, is the best way start to constructive change. Qualified practitioners who have made of advocacy their profession may develop with experience the ability to tackle a range of very diverse issues. 61

However, for the beginner advocate, an issue that is “at heart” would be a good start and assure the advocate will remain motivated throughout the process. Resources are also to be accounted for from this initial stage. This does not only involve financial resources, but also expertise as we can hardly tackle as beginners an area outside our know-how and capabilities. The purpose should be to put our efforts into a goal that is at heart as well as realistic at the same time. Once the issue has been pinpointed, there is a need to identify in broad terms the policy dimension. This will be detailed in the following research stage but it is important from the start to be clear on the policy at hand. Policy advocacy deals primarily with influencing change in policy. Thus, it is crucial to identify not only the issue we will tackle, but also policies concerning said issue and how we wish to influence these policies. We can than clearly articulate our advocacy in terms of a matter that needs intervention. The most important outcome of this stage should be our advocacy objective, expressed in terms of

both the issue at hand and the policy that surrounds it. The objective should be clear and easily broken down into specific goals. For the beginner advocate, the more realistic the objective is, the higher the chance of success will be. With experience and more resources, ever more ambitious policy objectives can be tackled. Instruments for the Identification of advocacy issue stage: Initial meetings: These sessions can help to harmonize values within the group and make sure all members are motivated by the need to bring about change with regards to a certain advocacy issue. These sessions should pin down the issue and underline the core motivation behind the campaign. Research working group: This group will identify the current situation and policy surrounding the issue in broad terms. A certain degree of research may be needed from this stage. This group will be responsible for delivering a clear account of the situation with enough details to feed into the policy advocacy objective Self –evaluation sessions: A realistic evaluation of the advocacy group’s capital will most likely be

needed. This capital includes skills, expertise, capabilities as well as resources in terms of finances and time available. At the end of the Identification stage, a clear account of what the advocacy group can invest into the campaign should be ready. This will also help to pin down a realistic objective and avoid future frustration.

Stage 2: Research of Causes and Effects This stage sets a solid foundation for grounding our advocacy strategy not just in good intentions but in facts and context as well. Building on the initial broad research conducted in the first stage, we get to the core of the problem to discover the cause and effect relationships that determine the current situation as well as the current policy. Starting with extensive research and going deeper into analyzing our findings, the purpose should be to firmly ground and contextualize the issue, identify the biggest challenges and also underline our strengths and weaknesses. This stage should primarily assess the degree of efforts that will be needed to pursue a certain policy advocacy objective. This assessment should take into account at least three main dimensions that answer several questions: • Context: What exactly is the issue at hand? What cause and effect relationships determine the problem we aim to address? What are past and present policies dealing with the issue? What is the nature of the policy and field environment in which we will be operating? • Actors: Who are the main stakeholders in the issue? How is each of the affected by the current situation? How is each of them affected by our policy advocacy objective? Who is our target audience? Whose behavior or stance do we aim to change and what is the best way to do this? How to best approach our audience? • Challenges and Potential: What is stopping the policy process from moving into our desired direction i.e. what are the obstacles? What are the challenges to having our proposal accepted? What is our advantage? What is our leverage? These and many other questions should be answered before we begin our campaign. In fact, our advocacy strategy and the design of the campaign itself will be based on these answers. Figure 11 offers a graphic representation of this process. Apart from intensive research, this stage also requires a great deal of analysis. This involves critically assessing the findings and reflecting on potential scenarios. Some of the most widespread analysis tools are listed below and there is extensive freely available information on how to utilize them in planning or implementation. One word of caution (!): in many cases, analysts fall victim to rigid approaches and take the results from these

analysis tools as objective truths upon which to base their decision making. It is important to remember that, as all instruments, these tools too have their limitations and results should always undergo a process of critical reflection.

Thus, we advise the beginner advocate to approach these tools as just that: instruments that can shed light on certain aspects of the realities surrounding a certain issue, to be used critically and in combination with other tools. Another reason for familiarizing with these instruments is that they are widely used in public policy analysis by lawmakers or decision makers. Often decisions on whether a policy should be implemented or not are subject to these analyses, whose results are then used to justify or legitimize a certain policy. Therefore, advocates should be familiar with not only these key instruments but also their shortcomings and the criticism surrounding the rigid use of such tools. In this way, advocates can trace back the logic underlying decision making processes that resulted in a certain policy, which makes it easier to ultimately alter or contest it. Instruments for the Research of Cause and Effects stage: Problem tree analysis: This is one of the most widespread planning tools. It breaks down the problem into manageable and definable chunks. This enables a clearer prioritisation of factors and helps focus objectives. In challenging contexts, this tool can provide a clearer picture of the cause and effect relationships that underlie a certain problem Stakeholder analysis: This is widely used to determine who holds what stakes in a certain issue. Individuals

or groups that are likely to affect or be affected by a proposed action are identified and sorted according to their impact on the action and the impact the action will have on them. This analysis is especially useful in conflict resolution situations or when advocating in an environment where strong interests clash.

Cost-benefit analysis (CBA): This tool involves a process for calculating and comparing benefits and

costs of a certain policy. The purpose is to evaluate whether a policy brings more benefits than costs, thus whether it is worth pursuing. The CBA is one of the most widely used instruments for policy analysis but it is also one of the most debated. It’s been especially criticized for being used in environmental policy, social policy or policies with considerable social impact to wrongly quantify variables such as loss of human life or environmental damage. Advocates for social justice, human rights or environment issues especially should familiarize themselves with the criticisms surrounding this tool as it is often presented to legitimize the policies they aim to challenge. Used correctly, the CBA can also help in the planning of advocacy campaigns.

Stage 3: Advocacy Strategy The purpose of this stage is to gather all the reflection, findings and analyses of the previous two phases into one advocacy strategy, which will be used to organize action and maintain focus during the campaign. A good advocacy strategy should be aimed towards the advocacy objective pinpointed in the first stage and can be built around the findings and analyses developed in the second stage. 99 An advocacy strategy should initially serve as a clear representation of what you stand for and what you aim to achieve. Thus, it should contain at least one mission statement, key objectives and targets.  Secondly, it should organize resources and capabilities into real actions in the most efficient way. This includes developing a detailed account of expertise available, budget and other resources.  Thirdly, an advocacy strategy should serve as a guide for the next phase of organized action, which is ultimately where all the preparation and planning are translated into efforts. Thus, it should contain action plans, approaches and instruments to be used.

Instruments for the Advocacy Strategy stage: Mission Statement: This determines the general profile your advocacy campaign will have. It usually takes

the form of a general declaration of intent and serves to guide the long-term activities of advocacy organizations.

Objectives: Advocacy objectives should resemble specific goal oriented statements that will be at the core

of your organization’s activities. These should serve to achieve the overall stated mission. As a rule of thumb, a good set of objectives needs to have SMART attributes. Smart is an acronym that stands for Specific, Measurable, Achievable, Realistic and Time Bound. Good objectives are clearly defined, have realistic prospects and are accompanied by a schedule of activities.

Scenario analysis: this instrument involves a process of analyzing possible future events by considering

alternative possible outcomes. It can serve to plan for different scenarios ahead of time while still in the research phase of our advocacy campaign. It can help to pre-empt challenges and better prepare for them.

Targets: Depending on objectives, your organization may set different targets in the short-term, mid-term

and long-tern. These targets help to organize actions and facilitate the evaluation of the campaign, in which we will ultimately measure target achievement against a specific schedule.

Resources Inventory and Budget: An inventory of resources can include all tangible and intangible assets that your organization will use in order to achieve its mission. A careful budget can include detailed information about financial resources and their allocation to specific objectives. These can help in setting realistic objectives and drafting action plans that match the advocateâ&#x20AC;&#x2122;s or the organizationâ&#x20AC;&#x2122;s capabilities. Action Plans: Action plans resemble strategic plans in a much smaller scale and serve to guide the

Instruments for the Organized Action stage:

Approaches and Instruments: This part of the strategy is particularly important because it will

When interfering in Agenda Setting: In this stage, the prime goal of policy advocates is to get their issue on the agenda of individuals, groups or institutions that have the power to affect change. A carefully crafted media campaign can sometimes help to publicize an issue. Many advocates also choose more aggressive instruments such as staging a protest, rally or a march. Strikes are also used, especially by individuals or groups with little power and resources, to call to the attention of the public and lawmakers. Research papers and policy papers can also help to pinpoint a certain issue in need of a policy shift.

advocate into the forth stage of the advocacy cycle - Organized action. There are different methods to draft action plans. An inexperienced organization might consider assigning each objective a separate action plan. The more detailed the action plan is, the less probability there is for confusion in the next phase. Action plans play a key role in assuring an efficient use of resources.

determine the nature of your action. How to approach a certain audience, what kind of action to take, and what instruments to use for better achieving you goals, are all part of this stage. These approaches and tools need to be harmonized with the objectives, targets and resources at hand.

Stage 4: Organized Action The forth and possibly most proactive stage of the policy advocacy cycle is the Organized Action stage. This is where all the planning and reflection translates into real action to influence a certain policy and bring about change. This stage is where the intersection with the policy cycle becomes crucial. We mentioned in the previous session that policy advocacy initiatives can be initiated at every stage of the policy cycle. That being said, it is crucial to identify this point of entrance from the beginning. The policy phase where our advocacy will enter into action greatly affects the chances for success of different approaches and instruments. In other words, an advocacy can be initiated at any stage but approaches or courses of action should be tailored to the specific policy stage we are interfering in. To make an example, extensive research and publications may be valuable in the Agenda Setting or Policy Formulation stage but are not the best approaches in Policy Implementation or Policy Evaluation. Or, to make another example, lobbying rather than publications, may be a better approach to the Decision Making stage. 66

In this way, the approach and instruments selected shape our organized action but also often determine our chances for success. Adopting the right approach or selecting appropriate instruments may be the key to achieving your objectives. Advocacy tools differ greatly in scope and scale. For example, communication strategies and constituency building have a broad scale and are concerned with engaging support from the general public. These can be successful instruments in raising awareness to bring an issue to the public agenda. On the other hand, lobbying plans and policy papers usually target legislators and decision makers, which makes them useful in negotiations, voting or general decision making. There are countless instruments that may shape our organized action. We list below some tools that may be used in specific phases of the policy cycle.

When interfering in Policy Formulation: This stage is when a problem is clearly framed and proposals for political solutions are developed. There are two possible dimensions where the advocate can attempt to exercise influence: (i) field expertise and (ii) consensus building. An example of an advocacy instrument in this stage is legal expertise, which can be used to influence how a new law is framed. When interfering in Decision Making: In this stage the policymaking process moves away from early debates and becomes more formal. It usually includes voting on a certain policy. Research or policy papers may be less useful in this stage as the advocate is no longer facing assessment commissions but rather politicians and lawmakers. Networking or organized lobbying may be used to influence decisions at this stage. When interfering in Policy Implementation: This stage is concerned with implementing a certain policy and the effects of implementation. Advocacies in this stage often aim to influence implementation so that it brings about a desired outcome. An interesting tool used for this purpose is impact assessment analysis, which assesses implementation to evaluate the impact of a certain policy on a group, the society as a whole, the environment, etc. In case of negative impact, advocates often make the results public hoping to gather support for stopping or changing implementation. When interfering in Policy Evaluation: Monitoring campaigns are some of the most widespread policy instruments in the last years. They usually monitor the achievements of a certain policy with regards to initial objectives and determine potential for improvement.

Stage 5: Monitoring and Evaluation Just as the policy cycle, advocacy cycles too reserve a stage for monitoring and evaluation. In this stage progress is monitored periodically and results are measured against the advocacy objective, targets and strategy. Monitoring and evaluation is probably the most neglected phase in many advocacy initiatives. This is often due to the fact that results from monitoring and evaluation are perceived as the ends rather than the means. In truth, these self-assessment processes should be reflected on critically and taken as signs for improvements needed. This stage can serve to adapt our advocacy campaign and move away from unproductive practices. It can also help to plan better advocacy campaigns in the future. Instruments for the Monitoring and Evaluation stage: A monitoring and evaluation plan: An effective monitoring and evaluation plan is required to determine

how well the advocacy campaign meets its objectives. Periodical monitoring according to an agreed upon schedule will avoid wasting resources and assure transparency of the actions. This plan will accompany the advocacy all throughout the cycle. For this reason such a plan is devised at the beginning of the initiative.

Indicators: Identifying indicators for measuring the progress against advocacy objectives can be one of

the most challenging tasks of the Monitoring and Evaluation stage. The development of good indicators is something that comes with experience. The beginner advocate should not struggle to build an intricate list with countless indicators. Instead, it is important to keep these indicators simple, functional and measurable.

Framework for collection of data: Monitoring and Evaluation are reflective processes and they constantly need to be fed with data that has been collected periodically and responsibly. For this, a framework can be devised detailing how and when data collection should take place, where and how this data is stored and processed, as well as who is responsible for the collection and analysis.

VI.

Concluding Remarks

This introductory guide was aimed at facilitating the beginner advocateâ&#x20AC;&#x2122;s first steps into policymaking. It serves as an introduction to policy advocacy as well as the public policy making environment in Albania. Various advocacy approaches and tools have been mentioned in this guide, to illustrate different scenarios and different takes on influencing public policy. However, the beginner advocate must keep in mind that the best advocacy is a tailored advocacy. As you will soon discover, when striving for change, context is everything and ready-made models rarely make a difference unless adapted to the context at hand. Background knowledge on different methods and various examples in this guide, should help beginner advocates to eventually craft their own individual approach to advocacy. This is something that is perfected over time, and initially standard toolkits and strategies can prove very useful. But as actors, political environment and culture vary incredibly from one country to another, a successful advocacy approach will be one that goes beyond standard models and is embedded in local practices. This is not to say that advocates must employ the very practices they aim to change, in order to achieve results. Rather, it means that a thorough knowledge of the actors and methods involved in a countryâ&#x20AC;&#x2122;s policymaking system is the first step towards improving this system. We hope that think tanks, civil society organizations, research centers as well as individuals and volunteer groups can use this guide as a first step into policy advocacy. One should remember that in looking to make an impact in policymaking, advocates are also fostering the active engagement of the Albanian civil society in decisions that frame public life, which is in itself a noble goal for every initiative.

The instruments above illustrating each stage should be used critically and creatively. Many of them can be employed in different ways and used in various stages. For example, a monitoring and evaluation plan works best if devised from the beginning rather than just in the final stage. Just as with the policy cycle, the stage model presented in this chapter should not be approached rigidly. Rather, it should be taken as a guideline to planning successful advocacy strategies.

References Anderson, J. E. (2003) Public Policymaking: An introduction. Boston: Houghton Mifflin Company Anderson, J. E. (2011) Public Policymaking: An introduction. Seventh Edition. Boston: Houghton Mifflin Company Bechev, D. (2012) The periphery of the periphery: The Western Balkans and the euro crisis, London: European Council on Foreign Relations (ECFR) Beder, S. (2002) ‘Agenda Setting for Environmental Protection Policies', in S. Kerr et al. (eds.) Green Governance: From Periphery to Power, Lincoln University, Christchurch Bridgman P. and Davis, G. (1998) Australian Policy Handbook, Sydney: Allen and Unwin Carden, F. (2005) Using Research in Public Policy Processes. Paper presented at International Conference on Research, Public Policy and Asian Public policy Schools 2005. Available online: http://www.idrc.ca/uploads/user-S/11132677781FredCarden.doc Carden, F. (2009) Knowledge to Policy: Making the Most of Development Research. Ottawa: International Development Research Centre and Sage Publications. Available online: http://web.idrc.ca/openebooks/417-8/ Clay, E. and B. Schaffer (1984) Room for Manoeuvre: An Exploration of Public Policy in Agricultural and Rural Development. London: Heinemann Constitution of the Republic of Albania Council of the European Union (2006) Stabilisation and Association Agreement between the European Communities and their Member States, of the One Part, and the Republic of Albania, of the Other Part. Brussels, 22 May 2006 Council of the European Union (2010) Visa Liberalisation for Albania and Bosnia and Herzegovina, Press Release, issued: Brussels, 8 November 2010. Council of Ministers on DSDC. Available online: http://dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php

Dhima, S. (2011) Albania’s Journey into the Bologna Process: Europeanizing Higher Education Policies and the role of Epistemic Communities, [master thesis], The Hague: Erasmus International Institute of Social Studies, Available Online: http://oaithesis.eur.nl/ir/repub/asset/10825/-_BA_7552_-_Sibora_Dhima_RP.pdf Emergency Economic Stabilization Act 2008 (US Congress) Available online: http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/PLAW110publ343/html/PLAW-110publ343.htm Greenpeace International, About Greenpeace Available online: http://www.greenpeace.org/international/en/about Howlett, M. and M. Ramesh (1995) Studying Public Policy: Policy Cycles and Policy Subsystems. Toronto: Oxford University Press. INSTAT (2009) Results on Structural Survey of Economic Enterprises, Tirana: INSTAT, Available online: http://www. instat.gov.al/media/33018/asn_2009.pdf INSTAT (2012) Foreign Trade January 2012, Tirana: INSTAT, Available online: http://www.instat.gov.al/media/103906/ tregtia_e_jashtme__janar_2012.pdf Iyengar, S and Kinder, D (1987) News That Matters: Television and American Opinion. Chicago, IL: University of Chicago Press. Iyengar, S (1990) "The accessibility bias in politics: Television news and public opinion". International Journal of Public Opinion Research 2: 1–15. Jarvis, C. (2000) ‘The Rise and Fall of Albania’s Pyramid Schemes’, Finance and Development, 37(1) Available online: http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2000/03/jarvis.htm Kingdon, J. W. (1995) Agendas, Alternatives and Public Policies, 2nd ed., New York: Harper Collins Kondaj, R. (2002) 'Management of Refugee Crisis in Albania during the 1999 Kosovo Conflict', Public Health 43(2): 190-194 Krafchik, W. “Can civil society add value to budget decision-making? A description of civil society budget work”, International Budget Project. Available online: http://www.internationalbudget.org/resources/library/civilsociety.pdf

Law Nr. 9830, date 28.04.2005, On the Right to Authorship and other Related Rights, Available online: tatime.gov.al/ gdt/DF_DocumentViewer.aspx?id=36689ae5-c9a7-4321-88bb-318e48a9aeb4 Law Nr. 10033, date 11.12.2008, On Gambling Games, Amended, Available online: http://tatime.gov.al/gdt/DF_DocumentViewer.aspx?id=f9eb6a49-7a49-401d-9a22-938f5002f054 Likmeta, B. (2012) ‘Albania Slashes Waste Import List’ Balkan Insight, Available online: http://www.balkaninsight. com/en/article/albania-slashes-waste-import-list Lowi, T. J. (1972). “Four Systems of Policy, Politics, and Choice”, Public Administration Review (American Society for Public Administration) 33 (3): 298–310. McCombs, M. and Shaw, D. (1972) “The agenda-setting function of mass media”, Public Opinion Quarterly, 36, 176185. MLSIEO (2007), Strategy for Social Inclusion 2007-2013, Available online: www.mpcs.gov.al/images/stories/ministria/ downloads/strategji-standarte/strategji_perfshirje_sociale2007-2013.zip MoF (2008) Sectoral Strategy of Public Finances 2008 – 2013, Available online: http://www.dsdc.gov.al/dsdc/pub/ strategjia_financave_publike_158_1.pdf Muço, M. and Ö. Sjöberg (2005) ‘A Chequered History: Political Culture and Conflict in Albanian Economic Reform’, in M. Lundahl and M. L. Wyzan (eds.), The Political Economy of Reform Failure, NY: Routledge Nohlen, D & Stöver, P (2010) Elections in Europe: A data handbook, Baden-Baden: Nomos Ruli, G. (2012) Our Policies: much more realistic and well designed than the models that would have naturally been adopted by the Socialist Party. Declaration. Available online: http://www.mbumk.gov.al/?p=3345 Start, D. and I. Hovland (2004) Tools for Policy Impact: A Handbook for Researchers. London: Overseas Development Institute. UNDP (2010) Regional Disparities in Albania, Tirana: Integrated Support for Decentralization Project http://intra.undp. org.al/ext/elib/download/?id=1124&name=Regional%20Disparities%20Analysis.pdf

World Bank (2006) Albania: Restructuring Public Expenditure to Sustain Growth: A Public Expenditure and Institutional Review. (Volume 1: Overview and Policy Options), World Bank: Poverty Reduction and Economic Management Unit, Available online: http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB /2007/03/20/000020953_20070320142304/Rendered/PDF/364530v1.pdf Young, E. and L. Quinn (2012) Making Research Evidence Matter: A Guide to Policy Advocacy in Transition Countries. Budapest: Open Society Foundations

Udhërrëfyesi i fillestarit për ndikimin mbi politikën

në Shqipëri

“Mos e vërë kurrë në dyshim që një grup i vogël qytetarësh të kujdesshëm e të angazhuar mund ta ndryshojë botën. Në fakt, është e vetmja gjë që ka ndodhur përherë.” Margaret Mead

Instituti për Kërkim dhe Zhvillim, IKZH_POLIS

TABLE OF CONTENTS 6 Parathënie

46 Ndikimi përmes ciklit politik Modeli hap pas hapi dhe cikli politik Përcaktimi i axhendës: si ta bësh të dukshme një çështje

8 Ndikimi mbi politikën në botën e sotme

politikës : strukturimi dhe ngritja e konsensusit

Ndikimi: një perspektivë e gjerë mbi llojet dhe synimin

Vendimmarrja: ndikimi përmes levave

Skicim i qasjeve ndaj ndikimit mbi politikën

Zbatimi i politikës: ndikimi mbi pasojat dhe kontrolli i dëmit Vlerësimi i politikës

14 Paraqitja e politikës publike Politika publike: hyrje Politikat publike dhe ndikimi mbi to: një tipologji e orientuar nga efekti

57 Cikli i ndikimit mbi politikën dhe mjetet Cikli i ndikimit mbi politikën si strukturë e nismave ndikuese Fazat dhe mjetet e cikleve ndikuese mbi politikën

23 APolitika publike shqiptare në veprim Aktorët politikë shqiptarë: konteksti legjislativ dhe ekzekutiv Mjedisi politik shqiptar: konteksti qytetar

70 Referencat

Parathënie Udhërrëfyesi i fillestarit për ndikimin mbi politikën është një guidë udhëzuese për nismat për ndikimin mbi politikën. Ekspertë të politikave publike në Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, kanë hartuar këtë udhërrëfyes që synon një shtresë të gjerë lexuesish, si profesionistë ashtu edhe jo profesionistë. Këtu bëjnë pjesë të ashtuquajturat “think tank”, institutet e reja kërkimore, OJQ-të, akademikët, shoqatat, koalicionet apo grupet e interesit, por edhe individë, analistë politikë dhe këshilltarë qeveritarë. E thënë shkurt, çdo individ apo organizatë që dëshiron të ndikojë në procesin politikëbërës në Shqipëri ose në arenën ndërkombëtare, mund ta përdorë këtë udhërrëfyes si pikënisje për të mësuar se si mund ta ngrejë një çështje për debat publik, për të ndikuar mbi politikën aktuale apo për të bashkuar përpjekjet në sjelljen e ndryshimeve të dëshiruara në fushën e vet të veprimit.

Udhërrëfyesi ofron edhe një hyrje të ngjeshur e praktike për procesin e ndërlikuar të politikëbërjes publike në Shqipëri dhe për mënyrat se si mund të përdoret ky ndikim mbi të. Në një kohë kur ka disa udhërrëfyes që synojnë të drejtojnë përdoruesit se si të hartojnë dhe zbatojnë një veprim apo projekt që ka ndikim mbi politikat publike, vlera e shtuar e këtij udhërrëfyesi është se është ndërtuar mbi shembuj shqiptarë të proceseve politike. Kjo është e dobishme sepse ofron një vështrim të plotë të kontekstit kombëtar politik, çka ndihmon përdoruesit të përshtatin përpjekjet dhe strategjitë e tyre me kërkesat kontekstuale shqiptare.

Shembujt dhe rastet e studimit luajnë një rol të rëndësishëm në këtë udhërrëfyes. Skenarë dhe qasje të ndryshme ilustrohen me nisma nga arena shqiptare dhe ndërkombëtare politikëbërëse për t’i krijuar lexuesit idenë e sfidave dhe përpjekjeve që nevojiten zakonisht për të arritur ndikimin mbi politikën.

Shpresojmë që “think tank”-et, organizatat e shoqërisë civile, qendrat studimore si dhe individët e grupet vullnetare ta përdorin këtë udhërrëfyes si një hap të parë për ndikimin mbi politikën. Në synimin e tyre për të ndikuar mbi politikëbërjen, këta ndikues çojnë përpara edhe interesat e tyre ndërkohë që kujdesen për përfshirjen aktive të shoqërisë civile shqiptare në vendimet që i japin formë jetës publike.

Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, synon ta përmirësojë më tej cilësinë dhe sasinë e kërkimeve të tij lidhur me politikat dhe të rrisë ndikimin mbi politika të ndryshme në Shqipëri dhe në Ballkanin Perëndimor. Udhërrëfyesi i fillestarit për ndikimin mbi politikën është i pari i një serie angazhimesh dhe botimesh nga Co-PLAN në përmbushje të këtij objektivi dhe për të dhënë ndihmesën e tij për një mjedis demokratik dhe të matur politikëbërës në Shqipëri.

Udhërrëfyesi hapet duke na njohur me këtë ndikim dhe me arenën politike shqiptare. Në kreun e dytë, një strukturë e thjeshtuar teorike jep llojet e ndryshme të politikës publike dhe qasjet e ndikimit që përshtaten me secilin lloj. Kreu tre kufizohet te politikëbërja publike në Shqipëri dhe e shqyrton procesin si nga konteksti institucional (legjislativ dhe ekzekutiv) ashtu edhe nga ai civil. Pas informacionit bazë mbi politikën publike në Shqipëri, aktorët e lidhur me të dhe mjedisin politik, hidhemi te ajo sesi zhvillohen politikat publike. Kreu katër paraqet ciklin politik, një strukturë konceptuale për të kuptuar se si zhvillohen politikat përmes një modeli hap pas hapi dhe ndërthurjet e çdo faze me ndikimin. Së fundi, kreu 5 na njeh me ciklin e ndikimit që mund të përdoret për të planifikuar dhe zbatuar nisma te tilla ndikuese. 6

I. Ndikimi mbi politikën në botën e sotme Fjala “ndikim” i referohet atij veprimi që kërkon ndryshime në gjendjen aktuale të gjërave. Me fjalë të thjeshta, të ndikosh për diçka do të thotë të ngresh një çështje, ta bësh atë të dukshme për publikun dhe të bësh thirrje për veprim duke nxjerrë në pah një rrugë specifike për ta ndryshuar. Kur kërkojmë të shprehim një shqetësim, të rrisim përgjegjshmërinë, të mbledhim fonde apo të ndikojmë drejtpërdrejt mbi procesin politikëbërës, ky ndikim qëndron në zemër të nismave për ndryshim.

Në shumicën e vendeve, politikat publike rregullojnë fusha të ndryshme të jetës publike. Politikat publike vendosin rregullat e lojës dhe shpesh e vetmja rrugë për të siguruar ndryshime reale e të qëndrueshme në shoqëri është të sjellësh ndryshime në politikë. Për këtë arsye, ndikimi zakonisht i referohet çdo lloj veprimtarie nga një person apo organizatë që synon të ndikojë politikat publike duke sjellë ndryshime në një fushë të caktuar. Në këtë udhërrëfyes, i referohemi ndikimit si një procesi politik nga një individ ose grup, që synon të ndikojë mbi politikën

publike.

Ndikimi: një perspektivë e gjerë mbi llojet dhe synimin

Ne ushtrojmë ndikim në jetën tonë të përditshme, shpesh pa e kuptuar, që nga bisedat informate e deri te këshillimet ligjore. Megjithatë, ndikimi mund të jetë edhe shumë i organizuar. Këtyre u referohemi si ndikim i pavarur, aktit të bërjes thirrje për ndryshim përmes metodave formale të ndikimit si: thirrjet për demonstrime dhe peticione - ndikimi masiv, organizimi i një fushate lobimi - ndikimi i grupeve të interesit apo botimi i një gazete politike. Meqë ndryshimet arrihen në mënyra nga më të ndryshmet, ka edhe shumë forma ndikimi. Kështu, forma të ndryshme ndikimi paraqesin qasje të ndryshme për të sjellë ndryshime në një shoqëri.

mund të jetë lobimi i drejtpërdrejtë, i cili synon të ndikojë mbi vendimet e zyrtarëve qeveritarë duke ushtruar trysninë e grupit përmbi ta. Shembuj të ndikimit të tërthortë mund të jenë lobimi i masave të gjera që përqendrohet te rritja e vetëdijes, veçanërisht në nivelin lokal, ose aktivizmi që synon të nxisë apo parandalojë ndryshime përmes një vargu të gjerë metodash që nga letrat e shkruara, bojkotet, grumbullimet, marshimet në rrugë, grevat, etj.

Ndikimi mund të ndiqet nga kushdo dhe për këdo. Çdo individ apo grup mund të ngrejë shqetësimet e veta ndikimi vetjak - ose të ndikojë në emër të të tjerëve, për të ndihmuar të tjerët që pikëpamjet, opinionet dhe shqetësimet e tyre të dëgjohen - ndikimi përfaqësues. Në rastin e dytë, ndikim nuk do të thotë të veprosh në emër të individëve apo grupeve që nuk kanë fuqi lidhur me atë që perceptohet se mund të jetë në interesin e tyre më të mirë. Më tepër, ndikuesit janë ata që i mbështesin këto grupe dhe sigurojnë që zëri i tyre të dëgjohet.

Në këtë kuptim, ndikimi mbi politikën vepron edhe në bërjen publike të çështjeve - ndikimi mbi çështjet - apo perspektivave që mund të mos jenë të dukshme për publikun, duke i vendosur ato në axhendën e politikanëve. Ndikimi mbi politikën mund të përdoret për të parandaluar që rezultatet e kërkimeve, perspektivat e ndryshme apo thjesht idetë e mëdha të humbasin mes debateve publike gjithnjë të pafundme. Ai ndihmon nxjerrjen e tyre në dritë në mënyrë të organizuar, si në sytë e publikut, ashtu edhe të politikëbërësve, duke u ofruar grupeve të ndryshme një mundësi për të ndikuar mbi politikat publike. Në këtë mënyrë, ndikimi mbi politikat nuk u shërben vetëm grupeve që nuk kanë forcë, por edhe studiuesit, “think-tank”-et dhe grupimet civile mund at përdorin për të mobilizuar pikëpamjet e gjetjet e tyre, me qëllim që të ndikojnë mbi ndryshimet në politikë. Duke u mbështetur në përvojën e Co-PLAN, Institutit për Zhvillimin e Habitatit, po përmendim këtu disa shembuj që ilustrojnë llojet e mësipërme të ndryshme të ushtrimit të ndikimit.

Ky ndikim mund të përpiqet të ndikojë drejtpërdrejt mbi politikëbërësit - ndikimi i drejtpërdrejtë - ose të ndikojë politikëbërësit duke futur zgjedhësit e tyre ta ushtrojnë këtë ndikim - ndikimi i tërthortë. Shembull i mirë i rastit të parë 8

Nismat ndikuese të Co-PLAN përfshijnë edhe disa botime politike, si ai i botuar së fundmi mbi zhvillimet rajonale që synon të ndikojë mbi politikat e zhvillimit rajonal në Shqipëri si dhe në politikat mbi rajonalizimin.

Veç këtyre, një rast i lotimit të çështjes ka qenë ai i përpjekjeve të Co-PLAN për të ndërfutur koncepte të reja për zhvillimin e territorit, të cilat baraspeshojnë interesat private dhe publike. Përpjekjet për ta ngritur këtë çështje pranë qeverisë dhe publikut synonin trajtimin e problemeve të infrastrukturës dhe shërbimeve që të çonin pas te formulat e pabalancuara të zhvillimit të tokës që vazhdojnë të përdoren ende sot në Shqipëri nga shumë praktikues zhvillimi dhe fermerë.

Figura 1: Rolet e ndikimit të llojeve të ndryshme të OJQ-ve (burimi: FSHH 2012)

E mbështetur në prova

B FUSHATË NË MEDIA p.sh. Human Rights Watch

KËSHILLIM p.sh. ECFR

Këshilli Evropian i Marrëdhënieve me Jashtë

LOBIM p.sh. Dhomat Amerikane të Tregtisë jashtë vendit

AKTIVIZËM p.sh. Greenpeace

Rruga e kundërvënies/ e jashtme

Për një rast të ndikimit përfaqësues, duhet të shohim prapa në vitin 2005 kur Co-PLAN përgatiti një platformë për administrimin e territorit e cila merrte në diskutim çështje të ndryshme, përfshi atë të legalizimit të ndërtimeve të paligjshme. Përmes kësaj platforme, Co-PLAN ushtroi ndikim te partitë politike mbi dukurinë e këtyre ndërtimeve, duke marrë kështu pjesë aktive në formësimin e ligjit të ri, studimeve mbi informalitetin, procesin e vetëdeklarimit, etj. Në vitet 1995-2005, Co-PLAN punoi drejtpërdrejt me banorët e këtyre zonave për të përmirësuar kushtet e jetesës dhe për t’i njohur ata me proceset e legalizimit dhe formalizimit. Në vitin 1998, zona e parë, ajo e Bathores, u njoh publikisht, çka shënoi një arritje të Co-PLAN për ndikimin lobues të masave të gjera.

Instituti për Zhvillimet e Jashtme jep një mënyrë të dobishme të ilustrimit të qasjeve të ndryshme ndaj ndikimit në doracakun e tij për studiuesit “Mjetet për ndikimin mbi politikën” (Start dhe Hovland 2004). Siç nxirret në pah në këtë doracak, nismat për ndryshim mund të ndjekin linjën e bashkëpunimit apo linjën e kundërvënies. Kjo do të thotë se mund të bëjmë dallim mes organizatave që synojnë ngritjen e konsensusit dhe atyre organizatave që denoncojnë hapur gjendjen e gjërave. Doracaku po ashtu bënte dallim mes argumenteve të mbështetur në provat racionale dhe kërkimet shkencore dhe argumenteve me interesa vlere apo të mbështetura vetëm në interesat. Kjo do të thotë se nismat për ndryshim mund ta marrin shtysën dhe t’i ndërtojnë argumentet mbi të dhëna konstruktive për të problematizuar një politikë e për të sugjeruar zgjidhje. Por mund të mbështeten edhe thjesht mbi interesat apo vlerat e një grupi të cilave nuk u shërben politika aktuale. Për shembull, “think-tank”-et priren të operojnë duke propozuar ndryshime mbështetur në studimet, kurse strategjitë e aktivizmit shpesh kërkojnë të arrijnë ndryshime përmes trysnisë së grupit dhe kërkojnë më shumë të nxjerrin në pah problemet sesa të ofrojnë zgjidhje (Start dhe Hovland 2004, f. 5). Fondacioni për Shoqërinë e Hapur e ka përshtatur këtë model në udhërrëfyesin e tij “Si t’i bësh me peshë provat e kërkimit” për të paraqitur rolet e ndikimit të llojeve të ndryshme të organizatave (Young dhe Quinn 2012). Ilustrimi i tyre paraqitet më poshtë:

Rruga bashkëpunuese/ e brendshme

Një rast i lobimit të drejtpërdrejtë është ai i përfaqësuesve nga Co-PLAN dhe shoqëria civile të cilët punuan së bashku për të trajtuar me qeverinë shqiptare në vitin 2003 çështjen e taksimit të OJQ-ve. Në atë kohë, Co-PLAN mori pjesë aktive në krijimin e një organi përfaqësues për më tepër se 80 OJQ, i cili do të bashkërendonte punën mes sektorit jofitimprurës dhe atij publik për të mbrojtur interesat e OJQ-ve. Grupi loboi në disa nivele të sistemit vendimmarrës, madje edhe drejtpërdrejt me kryeministrin. Në vitin 2010, për shembull, përfaqësues nga Co-PLAN dhe OJQ të tjera u takuan me kryeministrin për të diskutuar ndryshimet në legjislacion mbi praktikat e taksimit të OJQ-ve.

Skicim i qasjeve ndaj ndikimit mbi politikën

E mbështetur në interesa / vlera

Figura 2: Pjesë nga shkrimi i ECFR-së “Periferia e periferisë”

Siç mund ta shihni në figurë, dy boshtet bëjnë dallimin mes llojeve të ndryshme të nismave sipas qasjes së ndikimit në politikë: bashkëpunuese përballë konfrontuese dhe të mbështetur në prova kundrejt të mbështetur në interesa/vlera.

Sigurisht, rrallë qëllon që një organizatë të bjerë në mënyrë të pastër në një kategori. Autorët japin Këshillin Evropian të Marrëdhënieve me Jashtë (ECFR) si shembullin e një organizate nismat ndikuese të së cilës kryqëzohen në disa qasje, siç shihet në Figurën 1. ECFR-ja shpesh përdor fushatën në media për të ushtruar trysni mbi qeveritë, por përpjekjet e saj nuk përfshijnë protestat në rrugë apo peticionet. “Lloji i qasjes së ndikimit që përdor ECFR-ja është më tepër i rrugës s brendshme i mbështetur në prova nga botime, diskutime, konferenca dhe lobime, por ka edhe përmasën e vlerës me ato që i quajnë “vlera evropiane”, të cilat mbizotërojnë në mesazhet e tyre ndikuese” (Young dhe Quinn 2012, f. 29). Siç thotë në shumicën e botimeve të veta, objektivi kryesor udhëheqës i ndikimit të ECFR-së është të kryejë kërkime dhe të nxisë debatin e informuar në gjithë Evropën për zhvillimin e një politike të jashtme evropiane koherente, efikase dhe të mbështetur në vlera. Për të ilustruar llojin e debatit ku ushtron ndikim kjo “think-tank” mbarë-evropiane, po japim shembullin e një prej publikimeve të saj të diskutuara gjerësisht nga viti 2012, “Periferia e periferisë: Ballkani Perëndimor dhe kriza e euros”, ku shqyrtohen ndikimet e krizës së euros në Ballkanin perëndimor duke theksuar rreziqet e evropianizimit pa shndërrime më të thella (Bechev 2012).

përmbledhje

Për të dhënë një shembull: Greenpeace International e ka ngritur reputacionin e saj mbi aktivizmin e fortë për të ndryshuar qëndrimet dhe sjelljet mbi çështje të lidhura me mjedisin dhe paqen. Në faqen e saj në Internet ajo deklaron: “Ekzistojmë që të tregojmë kriminelët mjedisorë dhe të sfidojmë qeverinë dhe korporatat kur nuk respektojnë mandatin e tyre për të ruajtur mjedisin dhe të ardhmen tonë”. Kjo shpallje ilustron një qasje më tepër konfrontuese të organizatës që i mbështet nismat e saj ndikuese mbi vlera të përcaktuara qartë.

Kriza e euros nuk e vrau zgjerimin por po e flak rajonin në rrethin më të jashtëm të një Evrope me shumë shpejtësi - në periferi të periferisë. Me ekonomitë e Ballkanit të kapluara nga nivele të ulëta ose negative rritjeje dhe papunësinë që shtohet, ai ka nxjerrë në dritë kufijtë e modelit evropian të rritjes dhe ka minuar rrëfenjën e konvergjencës mes BE-së dhe Ballkanit Perëndimor. Greqia, dikur një nga modelet e rajonit, tani është një paralajmërim i rreziqeve të evropianizimit pa shndërrime të thella. Anëtarësimi në BE është ende popullor në Ballkanin Perëndimor, por mjaft shpesh elitat atje i bien melodisë së Evropës, po nuk ndjekin hapat e saj.

Kriza e Euros e përforcon edhe më shumë tundimin që ekzistonte dikur në BE për të ndjekur një qasje “prit të shohim” ndaj Ballkanit Perëndimor. Por qëndrueshmëria në dukje e kësaj status kuoje mund të dalë mashtrim. Në një kohë kur konfliktet e dhunshme të viteve 1990 ka pak të ngjarë të përsëriten, stanjacioni brenda rajonit e gërryen ndikimin e BE-së dhe nxit konkurrentët. Që ta bëjë zgjerimin të funksionojë e të rifitojë fuqinë e saj të butë, BE-ja duhet ta kalojë vëmendjen nga rrëfenja e mbështetur te siguria te ajo e mbështetur te ekonomia. BE-ja duhet t’i shpërndajë në mënyrë strategjike burimet e saj të pakta, së bashku me aktorë të tjerë intelektualë si FMN-ja, për të shmangur qulljen ekonomike dhe për t’i ardhur në ndihmë rritjes.

Pavarësisht krizës së euros, Bashkimi Evropian vazhdon të shtrihet në Ballkanin perëndimor: në korrik 2013, Kroacia do të bëhet anëtari i 28-të. Por nën sipërfaqe, marrëdhëniet e BE-se me vendet që ndodhen në pragun e saj po ndryshojnë si pasojë e krizës dhe mënyrës sesi po e shndërron kjo e fundit BE-në. Integrimi është thikë me dy presa për Ballkanin Perëndimor: në kohëra të mira, zemra e Evropës eksportonte të mirat e saj drejt periferisë juglindore; por tani, në kohë krize, po eksporton paqëndrueshmëri. Politikëbërësit dhe analistët evropianë me raste e quajnë ende BE-në si kurën për patologjitë e Ballkanit - sikur kriza të mos kishte ndodhur fare. Por e vërteta është se një BE e shpërbërë mund të jetë mallkim për to.

BE-ja sot përballet me atë që Timothy Garton Ash e quan gjendja “keq ta bësh, keq të mos e bësh”: nëse zona euro del nga problemet e veta, çmimi mund të jetë fare mirë kthimi drejt vetvetes dhe mungesë e oreksit për zgjerim; po nuk doli dot, Ballkani do të mbetet atje jashtë, në të ftohtë, me pak ndihmë nga jashtë për modernizim dhe konsolidim demokratik. 1 Sidoqoftë, kriza po e largon rajonin në rrethin më të jashtëm të një Evrope me shumë shpejtësi - në periferi të periferisë. Dalja e Greqisë nga eurozona mund të dërgojë shkundje të forta në gjithë Ballkanin Perëndimor, me të cilin ajo ka zhvilluar tregti të zgjeruar, investime dhe lidhje njerëzore gjatë dy dhjetëvjeçarëve të fundit - pikërisht siç kishte shpresuar Brukseli se do të bënte.

II.

Paraqitja e politikës publike

“E gjithë jeta e politikës është kaos qëllimesh dhe rastësish. Nuk është aspak çështje zbatimesh të arsyeshme të të ashtuquajturave vendime përmes strategjive të përzgjedhura”. Edward Clay Fillestarëve në fushën e ndikimit mbi politikën, procesi i politikës publike mund t’i duket si një sprovë tejet e ngatërruar dhe përfshirja në këtë proces si një sfidë e pamundur. Kjo vjen për shkak të nocioneve tradicionale që e paraqesin politikëbërjen si një proces të strukturuar mirë (linear dhe ciklik) fazash konstruktive planifikimi, hartimi dhe zbatimi. Kjo pikëpamje e paraqet politikëbërjen si një varg procedurash të padepërtueshme dhe shpesh krijon përshtypjen se, po nuk u përfshi dot qysh në fazat e para kur politika ka filluar të hartohet, aktori do të ketë më pas fare pak mundësi të ndikojë në këtë proces. Megjithatë, mund të jetë më e thjeshtë nga sa duket gjetja e një pike hyrjeje në procesin politikëbërës nëse e ndërton me kujdes strategjinë ndikuese. Mund të ndodhë që një hyrje e vonuar në proces të jetë më e suksesshme, sidomos kur burimet janë të kufizuara dhe ndikuesit arrijnë të përballojnë një veprim të shkurtër, por vendimtar (për shembull, kur fazat paraprake si vlerësimet e fizibilitetit janë të gjata dhe kërkojnë burime të bollshme). Në fakt, siç e thekson edhe citimi i mësipërm, në realitet ndodh shpesh që procesi politik të jetë rezultat i dinamikave dhe ndërveprimeve të shumta që e kapërcejnë modelin e përcaktuar me “faza”. Mbajtja parasysh e kësaj, si dhe mundësia për të ndikuar mbi politikën në cilëndo fazë, është hapi i parë për këdo ushtrues të ndikimit.

Politika publike: hyrje

Shkolla të ndryshme të shkencave politike ofrojnë modele të ndryshme që përfaqësojnë karakterin e ndërlikuar të procesit politikëbërës. Është e rëndësishme të theksohet se asnjë nga këta modele nuk është gjithëpërfshirës dhe mënyra se si e sheh realitetin politik varet së tepërmi nga sfondi dhe ontologjia e tyre. Megjithatë, për qëllime praktike të këtij kreu, kemi ofruar përkufizimet e zakonshme të politikës publike nga disa prej teorive më të famshme që shtjellojnë modelet të cilat hedhin dritë mbi realitetet e politikëbërjes. Kjo do të shërbejë si një farë njohurie bazë për fillestarët në ndikimin mbi politikën. Një nga përkufizimet më praktike të politikës publike mund të shërbejë si fillim i mirë. Anderson (2203) e përkufizon politikën si: “një varg relativisht të qëndrueshëm, të qëllimshëm veprimesh të ndjekura nga një aktor apo grup aktorësh në shqyrtimin e një problemi apo çështjeje me interes”. Politikat publike zhvillohen nga organet dhe zyrtarët qeveritarë në përgjigje të disa kërkesave politike. Disa karakteristika të rëndësishme sipas Andersonit (2003) janë renditur më poshtë: √ Politikat publike janë të qëllimshme, pra ndryshojnë nga sjellja e rastësishme dhe janë të orientuara drejt synimeve. Për shembull, mbështetja për privatizimin e entiteteve që zotëroheshin më parë nga shteti ka qenë një politikë e vazhdueshme e qeverive shqiptare. Rezultatet nga jo politikë janë privatizimet e herëpashershme, si për shembull, privatizimi i sektorit shpërndarës të energjisë në Shqipëri. √ Politikat publike shfaqen si përgjigje ndaj kërkesave politike të bëra nga aktorët. Këto kërkesa thjesht mund të bëjnë thirrje për veprim ose ta specifikojnë veprimin e dëshiruar. Për shembull, vitet e fundit, Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit shpalli si përparësi politike ndërtimin e rrugëve rurale1. Kjo politikë publike synonte trajtimin e shkëputjes aktuale të bujqve nga tregjet dhe ishte përgjigje ndaj kërkesave të komunave dhe bashkive, si dhe të partnerëve evropianë. Një tjetër shembull është ai i përshtatjes së gjithë strukturës ligjore shqiptare për bujqësinë dhe mjedisin në linjë me zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit (MSA) dhe kërkesat e BE-së për integrim.

1. Deklaratë e Ministrit të Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, Genc Ruli, 25 tetor 2012.

√ Politikat publike përfshijnë edhe ato që bëjnë aktualisht qeveritë, jo vetëm çfarë përfshijnë strategjitë dhe legjislacioni apo çfarë deklarojnë zyrtarët se do të bëjnë. Një shembull mund të jetë përvoja shqiptare me të drejtat e pronësisë intelektuale. Në vitin 2005, pas diskutimesh të gjata, qeveria shqiptare kaloi ligjin Nr. 9830, data 28.04.2005, ”Për të drejtën e autorësisë dhe të drejta të tjera të lidhura me të”. Ai thoshte se shteti do të ndiqte një politikë të mbrojtjes së të drejtave të autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me të në veprimtaritë e natyrës krijuese, prodhuese apo tregtare. Megjithatë, vetëm së fundmi kemi filluar të përjetojmë hapa konkretë lidhur me zbatimin e këtij ligji. Vitet e para pas kalimit të ligjit, për shkak të vështirësive në zbatimin e tij, politika e qeverisë në fushën e të drejtave të pronësisë intelektuale njohu vështirësi zbatimi në përputhje me politikën e deklaruar, çka rezultonin më tepër nga mosrregullimi i sektorit dhe këtyre të drejtave. Ajo që po përjetojmë së fundmi është prirur drejt një politike më proaktive në këtë drejtim. o

Politikat publike dhe ndikimi mbi to: një tipologji e orientuar nga efekti

Ka lloje të ndryshme politikash publike dhe metodat e qasjes ndaj çdo lloji natyrisht që ndryshojnë mes tyre. Për ndikuesin fillestar, është e rëndësishme të kuptojë se ndikimi është një nismë që kërkon shumë planifikim2. Shumica e këtij planifikimi përfshin identifikimin dhe lokalizimin e saktë të politikës mbi të cilën synojmë të ndikojmë. Kjo sepse shumë politika kërkojnë një qasje të menduar mirë që ndikimi të arrijë synimet e tij. Për shembull, mund të kemi të bëjmë me çështje ku ka mungesë të dukshme njohurish dhe aftësish te publiku. Në këtë rast, një qasje ndikuese që niset duke u marrë së pari me hendekun e informacionin ose aftësisë përmes sesioneve paraqitëse dhe trajnuese ka shumë të ngjarë të ketë sukses në tërheqjen e vëmendjes së publikut të interesuar. Anasjelltas, çështje që përfshijnë interesa të përcaktuara mirë por të kundërta mund të kërkojnë një fushatë më agresive siç është lobimi. Në këtë mënyrë, ndikimi mbi një politikë të caktuar kërkon një lloj të caktuar strategjie dhe përcaktim burimesh që mund të mos jenë zgjidhja optimale për një lloj tjetër. Politikat mund të ndahen sipas sektorëve, për shembull, politika arsimi, sigurie apo shëndetësie; ose sipas pushtetit autoritativ, për shembull, politika legjislative, gjyqësore apo ekzekutive. Për shembull, politikat në Shqipëri shpesh paraqiten sipas linjave strategjike në formën e strategjive sektoriale.

2.Një nismë ndikimi, njësoj si politikat publike, kalon nëpër disa faza nga identifikimi i çështjes te monitorimi dhe vlerësimi përfundimtar. Mjete të ndryshme përdoren në çdo fazë për qëllime të ndryshme dhe vetë cikli i ndikimit mund të niset në cilëndo fazë të ciklit politik (për më tepër hollësi shin Kreun 5).

Një shembull është Strategjia Sektoriale e Financave Publike 2008-2013 e cila mbulon: (i) politikat makroekonomike dhe fiskale, administrimin e buxhetit publik, administrimin dhe kontrollin financiar; (ii) administrimin e të ardhurave nga taksat; (iii) administrimin e të ardhurave nga doganat. Kjo strategji pasqyron programin e qeverisë, detyrimet e Shqipërisë sipas marrëveshjeve ndërkombëtare si MSA apo NATO, përparësitë në investimet publike si dhe ndihmën e huaj (SSPF 2008).

Duke mbajtur parasysh fokusin tonë te ndryshimi përmes ndikimit, më poshtë kemi zgjedhur një tipologji të orientuar nga efekti të përpunuar nga Theodore Lowi. Lowi (1968) përpunoi katër kategori kryesore të politikës publike përbërëse, shpërndarëse, rishpërndarëse dhe rregulluese - sipas pohimit “politikat bëjnë politikën” i cili synon të tregojë mënyrat e ndryshme me të cilat qeveritë përpiqen të kontrollojnë shoqërinë. Pse ka lidhje me ushtrimin e ndikimit kjo gjë? Tipologjia e tij “i diferencon politikat mbështetur në efektin e tyre mbi shoqërinë dhe marrëdhënien e atyre që janë përfshirë në formimin e tyre” (Anderson 2011, f. 11) dhe për këtë arsye është thelbësore të identifikohen pikat kryesore hyrëse për të ndikuar mbi politikëbërjen, që është dhe pikënisja për çdo plan ndikimi mbi politikën. I kemi renditur këto kategori më poshtë duke i ilustruar ato në të njëjtën kohë me shembuj dhe me ato që konsiderohen si qasjet më optimale për ndikimin për secilin lloj3. Politikat përbërëse Politikat përbërëse (që përfshijnë pjesët përbërëse të qeverisë, për shembull, që përfshijnë përbërjen ose elementët përbërës të qeverisë) u referohen politikave që kanë lidhje me strukturën e qeverisë, rregullat ose procedurat e sjelljes së saj, rregullat që shpërndajnë ose ndajnë pushtetin dhe juridiksionet brenda të cilave mund të hartohen politikat e sotme dhe të ardhme. Kështu, politikat përbërëse kanë të bëjnë edhe me rishpërndarjen e pushtetit dhe juridiksionin mes entiteteve qeverisëse. Në disa vende ato quhen edhe politika “shtetndërtuese”. Në dhjetor 2005, Këshilli i Ministrave në Shqipëri ngriti formalisht Departamentin e Strategjisë dhe Bashkëpunimit me Donatorët (DSBD) si pjesë integrale të strukturës së tij organizative. Ky ishte një gur i rëndësishëm kilometrik në politikat për modernizim. DSBD-ja kishte si synim të siguronte që planifikimi i fragmentarizuar strategjik dhe proceset buxhetore të qeverisë të kishin lidhje logjike e të administroheshin me efikasitet dhe që ndihma e huaj të drejtohej aty ku ishin përparësitë kombëtare4. 3.Për një skemë të hollësishme të këtyre kategorive, mund t’i referoheni një artikulli të shkruar nga Lowi (1972) “Katër sistemet e politikës, politika dhe zgjedhja” botuar në Public Administration Review. 4. Faqja në Internet e Këshillit të Ministrave, pjesa për DSBD-në.

Meqë politikat përbërëse përfshijnë edhe çështje procedurale, ndikuesi i ri duhet ta dijë se veçanërisht në sistemet tepër burokratike, ka mjaft raste që përdoren për të shtyrë ose parandaluar veprimet. Po ashtu, këto politika kanë të bëjnë drejtpërdrejt me ndarjen e pushtetit politik dhe, për këtë arsye, janë mjaft të spikatura për aktorët politikë. Për ta ilustruar: Në vitin 2010, në linjë me zbatimin e Ligjit Nr. 10119, data 23.4.2009, “Për planifikimin e territorit”, u krijua një agjenci kombëtare e planifikimit të territorit. Ligji e vendoste këtë agjenci nën mbikëqyrjen e kryeministrit dhe asaj iu veshën shumë përgjegjësi që më parë mbaheshin nga Drejtoria e Planifikimit në Ministrinë e Punëve Publike dhe Transportit. Por njëkohësisht, një Vendim i Këshillit të Ministrave (VKM) e vendoste atë nën mbikëqyrjen e Ministrisë së Punëve Publike përsa i përket strukturës administrative dhe buxhetit. Procesi i forcimit të këtij institucioni, thelbësor për reformat politike planifikuese, nisi në vitin 2010 dhe u përball me sfida të shumta. Këto sfida nuk janë vetëm teknike por shpesh politike e të ngritura mbi interesa.

Në përgjithësi, për shkak të ngatërresave të veçanta përsa u përket lidhjeve mes institucioneve, ligjeve dhe burimeve, politikat përbërëse mund të duken të tmerrshme për publikun. Përpjekjet për të ndryshuar këto politika përzihen drejtpërdrejt me struktura të fuqishme ekzistuese dhe ushtrimi i ndikimeve duhet të jetë tepër agresiv ose shumë bindës (mundësisht të dyja bashkë). Për këtë arsye, burimet duhet të drejtohen për nga veprimtaritë lobuese të planifikuara mirë, studimet politike ose, së fundi, te ngritja e një grupi përkrahësish si zgjidhje e fundit. Studimet politike janë një hap i mirë i parë në këtë drejtim. Kjo fazë ka të bëjë me çuarjen përpara të një alternative, mbështetur në kërkimet dhe ekspertizat e pavarura dhe të hollësishme të cilat do të çojnë në një politikë më të mirë. Pastaj mund të ndërtohet fushata lobuese rreth alternativës së ndikimit dhe të bashkojë interesat e aq shumë aktorëve sa të detyrojë kryerjen e ndryshimeve. Sa më të fuqishëm të jenë aktorët që mbështesin një kauzë, aq më shumë mundësi ka një ushtrim ndikimi të sigurojë sukses. Ngritja e përkrahjes mund të përdoret për të mobilizuar mbështetës mes elektoratit, të cilët pastaj zgjedhin një përfaqësues i cili do të përmbushë kërkesat e tyre.

Politikat shpërndarëse Këto politika u shpërndajnë burime, shërbime apo të mira segmenteve të veçanta apo të gjera të popullsisë. Mund të përzgjedhin përfitues shumë specifikë ose mund t’i drejtojnë fondet publike drejt segmenteve më të gjera apo ndaj të mirës së publikut të zakonshëm, duke hamendësuar se popullata si një e tërë do të përfitojë nga kjo politikë.

Shprehje e politikës shpërndarëse ishte Akti i stabilizimit të emergjencës ekonomike, i kaluar nga Kongresi i Shteteve të Bashkuara në tetor 2008, i njohur si ligji i “shpëtimit”. Ai caktoi një shumë prej 700 miliardë dollarësh për të blerë sigurimet e lëna peng që rrezikonin të mos paguheshin dot. Me këtë hap, shteti donte t’i fshinte këto borxhe nga librat e bankave, fondet e kursimeve dhe fondet e pensioneve që i mbanin. Sigurisht, ligji ndihmoi jo vetëm bankat dhe ishte pjesë e një politike të gjerë shtetërore për të zbutur pasojat e krizës financiare si për bankat ashtu edhe për klientët që kishin marrë përsipër kredi të rrezikshme. E parë nga një perspektivë më e gjerë politike, ky ligj nisi një kthesë të rëndësishme në politikat financiare dhe monetare në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare: një dozë e rëndësishme e ndërhyrjes së shtetit u injektua në atë që prej kohësh quhej qasje tepër çrregulluese. Debatet vazhdojnë edhe sot e kësaj dite lidhur me atë nëse qeveria duhet të miratonte më tepër rregulla për bankat, sidomos në ato vende ku investimi ka qenë një sektor “laissez-faire” deri para pak vitesh5.

Si shembull të politikës shpërndarëse në kontekstin shqiptar që shtrohet në segmente të gjera të popullsisë mund të japim atë të shërbimeve sociale ose politikave shëndetësore të qeverisë shqiptare. Në Strategjinë për përfshirjen sociale 2007-2013, qeveria shqiptare rriti subvencionet për pagesën e energjisë nga 9% në 36% të çmimit. U deklarua se rreth 270.000 familje në nevojë do të përfitonin nga kjo skemë si dhe ata punëmarrës që fitonin më pak se 35.000 Lek/muaj, por që ishin të punësuarit e vetëm në familjet e tyre dhe të vetmit që përfitonin nga skema (MPÇSSHB 2007). Këto përpjekje ishin pjesë e një politike të uljes së varfërisë që synonin të ofronin një farë lehtësimi për familjet më të varfra në Shqipëri. Sipas Bankës Botërore, pa këto shërbime sociale, niveli i varfërisë d të kishte qenë 11% më i lartë për popullsinë në përgjithësi dhe 20% më i lartë për përfituesit (Banka Botërore 2006, f. 16)6.

Përpjekjet për të ndikuar mbi politikat shpërndarëse shpesh lidhen me parimin e drejtësisë në shpërndarje dhe kanë mundësi të përftojnë gjerësisht nga publiku pjesëmarrës ose nga sistemet e besimit në grup lidhur me atë që është vetëm një shpërndarje e pasurisë së vendit. Shumë politika shpërndarëse kanë të bëjnë me atë se si shpërndahen fondet publike, ku investohen, si investohen dhe te ç’pjesë e popullatës kanë shkuar. Meqë këto fonde në pjesën më të madhe përbëhen nga paratë e taksave, ushtruesit e ndikimit mund t’i kërkojnë publikut të mbështesë nisma për përdorimin sa më të mirë të parave të tij (ose që t’u jepet fund nismave që mund të përdorin fondet publike për qëllime të perceptuara si të dëmshme, si lufta apo ndotja). 5. Akti i stabilizimit të emergjencës ekonomike 2008 (Kongresi i SHBA-së). 6. MPÇSSHB (2007) Strategjia për përfshirjen sociale 2007-2013.

Ndikimi mbi buxhetin7 është një drejtim interesant, sidomos kur politika përfshin përdorime të gjer atë fondeve publike. Ky lloj ndikimi i referohet një pjesëmarrjeje të shtuar dhe analize të organizatave të shoqërisë civile përsa i përket vlerësimit dhe ndikimit mbi buxhetin dhe vendimet buxhetore. Këto nisma mbështeten në parime kyçe si transparenca, përgjegjshmëria, pjesëmarrja, përshtatshmëria, përparësitë, përparimi dhe drejtësia. Një shembull mund të jetë ai i punës së organizatës së tipit “rojtar” që ndjek rrugën sesi investohen taksat e çdo individi nëpër projekte dhe shërbime. Në shumë vende, përfshi Shqipërinë, taksat mblidhen dhe rishpërndahen për investime të ndryshme. Kështu që është mjaft e vështirë të dish se si përdoren taksat e ndryshme nga qeveria. Për shembull, është e vështirë të thuhet nëse taksa e ndërtesës shkon për përmirësimin e infrastrukturës apo thjesht përdoret për qëllime të tjera. Ndikimet mbi buxhetin shpesh synojnë të adresojnë këto të meta duke informuar qytetarët ose duke shkuar një hap më tej dhe duke u përpjekur të reformojnë sisteme të veçanta8.

Politikat rishpërndarëse Siç duket edhe nga emri, politikat rishpërndarëse kanë të bëjnë me rishpërndarjen e pasurisë (në formën e të ardhurave, pronësive, burimeve, etj) nga disa individë apo grupe te të tjerët. Kjo bëhet përmes mekanizmave të ndryshme. Disa nga debatet më aktive në politikat sociale dhe ekonomike sillen rrotull politikave rishpërndarëse, përmasës së tyre etike dhe pasojave mbi grupe të ndryshme. Meqë politikat rishpërndarëse kanë lidhje me parimet e paanësisë dhe drejtësisë sociale, rishpërndarja shpesh merret si ajo politikë që synon për nga drejtësia ose për nga mbështetja duke u dhënë bashkësive të paprivilegjuara. Megjithëse kjo është e vërtetë, politikat rishpërndarëse mund të përfshijnë edhe marrjen nga bashkësitë, si, për shembull, shtetëzimi i tokës private. Taksimi është një nga mekanizmat që qeveritë e përdorin për rishpërndarjen e pasurisë. Shembull i debateve për politikën rishpërndarëse është ai i debatit taksë e sheshtë apo taksë progresive. Taksat progresive synojnë të lehtësojnë efektin e taksave mbi njerëzit me aftësi më të ulët paguese dhe e kalojnë këtë efekt në mënyrë jo proporcionale mbi personat me aftësi më të larta paguese. Ky debat po zhvillohet aktualisht në Shqipëri ku forcat politike debatojnë lidhur me atë se cilat grupime duhet ta mbajnë peshën për secilin sistem taksues dhe cili do të ishte efekti mbi rritjen ekonomike.

Këto lloje debatesh politike janë tepër të ndjeshme sepse diskutojnë për marrjen nga disa dhe dhënien disa të tjerëve. Debatet për politikat rishpërndarëse mbështeten mbi pohime që nga ana e tyre qëndrojnë mbi vlera thelbësore (shpesh në përplasje) dhe besime lidhur me atë se si duhen ndërtuar shoqëritë. Për këtë arsye, ndikimet mbi politikën rishpërndarëse mund të ngjallin interesim të fortë në gjirin e publikut.

7. Ndikimi mbi buxhetin siç përkufizohet nga Kurrikula e Përgjegjshmërisë Sociale 8. Për shqyrtimin e ndihmesës në rritje të organizatave të shoqërisë civile në buxhetet publike në vendet në zhvillim, mund t’i referoheni një artikulli nga Krafchik: “A mund të shtojë vlera në vendimmarrjen për buxhetin shoqëria civile: një përshkrim i punës së shoqërisë civile për buxhetin”.

Një shembull tjetër i një politike rishpërndarëse tepër të ndjeshme është edhe legalizimi, urbanizimi dhe integrimi i ndërtimeve informate në Shqipëri, që ka të bëjë me rishpërndarjen e tokës. Këto politika merren me zhvillimin e shpejtë të ndërtimeve informate në Shqipëri gjatë dy dhjetëvjeçarëve të fundit. Megjithëse dhjetëvjeçarin e fundit informaliteti është pranuar si pengesë për zhvillimin dhe janë ngritur legjislacione apo institucione për t’u marrë me të, debatet vazhdojnë t’i problematizojnë çështjen dhe zgjidhjet e propozuara si të padrejta nga ana shoqërore. Shpesh, legalizimi perceptohet si një proces i subvencionuar nga shoqëria më së shumti për përfitimin e një grupi të kufizuar njerëzish në zonat informate. Është e vështirë t’i paraprish kostove të procesit nën dritën e përfitimeve afatgjata për zhvillimin e vendit.

Cilësitë e veçanta të politikave rishpërndarëse mund të përdoren në dobi të ushtruesit të ndikimit nëse janë përshtatur strategjitë e duhura. Por meqë janë në lojë interesa të forta kur ndryshojnë këto politika, ndikuesi duhet të gjejë grupet e duhura të interesit për të mbështetur kauzën. Politikat rishpërndarëse janë raste delikate dhe qasja ndikuese duhet të jetë shumë proaktive dhe, njëherësh, e mbështetur nga prova të forta. Një strategji e kombinuar është zgjidhje e mirë në këtë rast. Strategjitë e komunikimit të përgatitura me kujdes, që ngjallin interesin e publikut, mund të gërshetohen me një fushatë lobimi për të siguruar mbështetjen e grupeve të interesit. Ka shumë të ngjarë që të ngjallen debate të ashpra prandaj mund të përdoren edhe artikuj politikë për të mbështetur fushatën me kërkime thelbësore. Këto mund të shërbejnë për të artikuluar alternativën të cilën mbron si dhe të jep prova teorike dhe empirike për ta mbështetur.

Politikat rregulluese Siç e tregon edhe emri, politikat rregulluese përqendrohen mbi sjellje dhe veprimtari rregulluese. Këto politika imponojnë shtrëngime, kufizime ose detyrime për individët ose grupet (Anderson 2003). Shumë prej tyre ulin lirinë e aktorëve të ndryshëm duke nxjerrë në pah veprimet e ndaluara ose detyrimet për të vepruar. Një shembull tipik i një fushë të rregulluar gjerësisht është rregullimi i zgjeruar i sjelljeve kriminale. Një fjalë për të tërhequr vëmendjen këtu mbi dallimin mes legjislacionit apo rregullave dhe politikës që i shërbejnë ato: ndërkohë që rregullat mund të jenë të lehta për t’u dalluar, kjo nuk është përherë e vlefshme për politikën publike. Kështu, theksojmë që politikat e lidhura me rregullimin mund të mos jenë gjithmonë të lehta për t’u identifikuar. Ngaqë 21

shpesh lidhen me rregullat dhe legjislacionin e shkruar, këto politika priren të perceptohen si të përkufizuara qartë dhe të identifikueshme me lehtësi. Njësoj si me të gjithë politikën publike, nuk ndodh gjithmonë kështu Për shembull, mungesa e artikulimit qeveritar për rregulla të caktuara për disa sjellje, do me thënë, mungesa e rregullores, mund të jetë shpesh një kurs i qëllimshëm veprimi. Le t’i drejtohemi edhe një herë shembullit të ligjit të shpëtimit në Shtetet e Bashkuara:

Këto politika zakonisht synojnë grupe të veçanta të popullsisë, të cilat preken drejtpërdrejt nga pasojat e rregullimeve. Kështu, nismat e suksesshme ndikuese në fushën e rregullimit zakonisht përqendrohen duke afruar grupet specifike të prekura prej tij. Ndikimi rregullues shpesh nis duke monitoruar rregullisht veprimtarinë rregulluese të qeverisë. Grupet e interesuara

që kryejnë monitorimin, diskutojnë edhe ndikimin mbi legjislacionin ekzistues dhe atë të ri në fusha të ndryshme të jetës publike dhe/ose tema të ndryshme. Mbështetur në këtë veprimtari, përcaktohen dhe sugjerohen ndryshimet, të mbështetura me prova nga monitorimi. Gjetjet mund të botohen si studime politike ose artikuj politikë. Pasi të jetë arritur konsensusi i nevojshëm publik, mund të kërkohet ndryshimi në legjislacion duke ndjekur rrugën ligjore (thirrja për komisione parlamentare, referendume) ose përmes lobimit nëse ndryshimi i politikës sjell dobi për grupe të fuqishme interesi.

Ligji i “shpëtimit” shënoi një kthesë në politikat financiare dhe monetare: një dozë e rëndësishme e ndërhyrjes së shtetit u injektua në atë që ishte prej kohësh një politikë tepër çrregulluese.

Me fjalë të tjera, politikat e lidhura me rregullimin mund të kenë natyrë rregulluese ose çrregulluese. Në të dyja rastet kemi të bëjmë me përpjekje për të formësuar sjellje dhe veprime. Ajo që është thelbësore për praktikuesin fillestar të politikës ose të ushtruesit të ndikimit mbi të, është të jetë në gjendje të identifikojë dhe kapë një politikë jo vetëm nga veprimi i qeverisë, por edhe nga mosveprimi i saj. Shpesh, mungesa e një politike të specifikuar qartë, është vetë politikë. Si shembull të politikës rregulluese në kontekstin shqiptar mund të përmendim çdo lloj ligji të fokusuar te rregullimi i një hapësire të caktuar të jetës publike. Një shembull i politikave të fundit rregulluese në Shqipëri është politika e rregullimit të sektorit të basteve. Kjo politikë artikulohet në Ligjin Nr. 10033, data 11.12.2008, Mbi lojërat e fatit, i përmirësuar, si dhe mbi vendimet pasuese të Këshillit të Ministrave për këtë fushë. Deklaratat e fundit të kryetarit të bashkisë së Tiranës mbi zhvendosjen e veprimtarive të basteve në një zonë të caktuar jashtë kryeqytetit mund të shënojë një politikë të ardhshme të rregulluar më ngushtë. Megjithatë, deri tani, nuk ka veprime praktike apo legjislacion të ri që tregon ndonjë ndryshim të politikës aktuale.

Për shkak të natyrës dhe qëllimit që kanë, politikat rregulluese ka shumë të ngjarë të artikulohen në dokumente ligjore dhe zyrtare. Për këtë arsye, mund të jetë shumë rezistuese ndaj ndryshimeve. Le të marrim shembullin e një politike relativisht të re të planifikimit të territorit në Shqipëri. Megjithëse natyra e saj nuk është vetëm rregulluese, politika territoriale shqiptare synon gjerësisht rregullimin e sjelljes së aktorëve të ndryshëm lidhur me territorin. Këta aktorë përfshijnë zbatuesit e zhvillimit, autoritetet planifikuese shtetërore dhe lokale si dhe qytetarët. Politika synon një grup të gjerë dhe mbulon një sektor të shtrirë me një mori çështjesh. Si përfundim, përfshin një mori rregullash dhe rregulloresh të krijuara përmes VKM-ve dhe direktivave të ndryshme. Një pjesë e madhe e këtyre rregullave është e ndërlikuar sepse ndërfut koncepte të reja mbi administrimin e tokës. Në tre vitet e fundit, që kur u miratua kjo politikë, rezistenca ndaj këtyre rregulloreve mbetet ende e lartë.

Tipologjia e paraqitur më lart është një nga tipologjitë e shumta për politikat publike. Në varësi të qëllimit, për ndikuesin mbi politikën publike mund të jetë e dobishme të bëjë dallimin mes politikave thelbësore dhe atyre procedurale (çfarë duhet bërë përballë si duhet bërë dhe nga kush), politikave materiale dhe simbolike (shpërndarje e përfitimeve të prekshme përballë tërheqje ndaj vlerave të përbashkëta, si paqja apo drejtësia sociale), politikave që përfshijnë të mirat kolektive dhe atyre që përfshijnë të mirat private (Anderson 2003), e kështu me radhë. Në varësi të temës, qëllimit dhe publikut të ndikimit, ndryshojnë shumë edhe mundësitë e ndërhyrjes. Me fitimin e përvojës, praktikuesi i politikës publike ka të ngjarë të zbulojë se kategorizimit teorike dhe përkufizimet shpesh ndërthuren në realitet dhe zgjidhjet model duhen përshtatur e kombinuar shpesh. Ajo që është e rëndësishme për ndikuesin fillestar është të jetë në gjendje të zhvillojë një sy kritik që lejon identifikimin dhe ndarjen e politikave të ndryshme publike si dhe të vështrojë përtej tyre për të zbuluar aktorët, lidhjet e pushteteve dhe mundësitë për ndërhyrje. Kjo do të lehtësojë edhe përvetësimin prej tij të metodologjive të ndikimit për çdo nismë të veçantë. III.

Politika publike shqiptare në veprim

Në këtë pjesë, kemi dhënë një përshkrim të aktorëve që, sipas Kushtetutës, përcaktojnë politikën publike në Shqipëri. Synimi është të njihet lexuesi me strukturën institucionale, procedurat dhe aktorët që përcaktojnë politikëbërjen zyrtare në Republikën e Shqipërisë. Njëkohësisht, kjo pjesë e njeh lexuesin me mjedisin politik në Shqipëri, mjedis ku duhet vepruar për të arritur synimet e ndikimit.

Aktorët politikë shqiptarë: konteksti legjislativ dhe ekzekutiv

Politika publike përfshin një varg të gjatë sistemesh, mjetesh të ndryshme dhe një shumicë aktorësh. Për këtë arsye, shpesh është e vështirë për praktikuesin fillestar të identifikojë dhe përvijojë një politikë publike të caktuar kur kjo nuk është e artikuluar në një strategji apo ligj specifik. Me grumbullimin e përvojës, je në gjendje të dallosh një politikë specifike duke kombinuar dokumente zyrtare, deklarata publike, programe partiake dhe shumë shprehje (ndoshta edhe kundërthënëse) të vullnetit politik mbi një çështje të caktuar. Por së pari, legjislacioni dhe aktet ekzekutive sipas ligjeve mbeten shprehje të identifikueshme lehtësisht të politikës publike.Është po kaq e vështirë, në mos më tepër, të identifikosh pjesëmarrësit në një proces të dhënë politikëbërës. Aktorët kryesorë si deputetët apo anëtarët e KM-së mund të jenë më të dukshëm, por grupet e interesit, partnerët lobues, agjentët e rrjeteve, etj, mund të jenë shumë më të vështirë për tu dalluar. Kjo përsoset me kalimin e kohës ndërkohë që ushtruesi i ndikimit zgjeron jo vetëm njohuritë por edhe kontaktet e lidhjet e tij. Në këtë mënyrë, diçka që ndihmon së tepërmi në kapërcimin e këtyre sfidave është një njohuri e zgjeruar e mënyrave zyrtare të vënies në zbatim të politikës në një vend. Duke u njohur me proceset zyrtare dhe aktorët, kemi mundësi që jo vetëm të kuptojmë rrugën ligjore të ndikimit mbi një politikë, por të njohim edhe kush janë aktorët më të fuqishëm dhe si ushtrohet e legjitimohet fuqia e tyre. Ligjet, normat dhe rregullat janë vetëm disa nga shprehjet e politikës publike. Megjithatë, sistemi vendimmarrës legjislativ dhe ekzekutiv përbën një hap të parë të mirë në procesin politikëbërës në çdo sistem të dhënë. Para se të përshkruajmë procesin nëpër të cilin kalon një politikë dhe aktorët që i japin formë zhvillimit të saj, po japim më poshtë një paraqitje skematike të ndarjes së pushteteve në Republikën e Shqipërisë. Qëllimi është të tregohet se si janë ndarë përgjegjësitë mes funksioneve legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore duke siguruar edhe pavarësinë e tyre nga njëri-tjetri dhe duke ofruar kështu një sistem kontrollesh e baraspeshash. Pavarësia e këtyre funksioneve jepet edhe në nenin 7 të Kushtetutës, i cili thotë: “Sistemi i qeverisjes në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor”. Veç kësaj, ilustrohet edhe roli i qeverisjes vendore në politikëbërje. Ky rol garantohet nga neni 13 i Kushtetutës, i cili thotë: “Qeverisja vendore në Republikën e Shqipërisë ngrihet në bazë të parimit të decentralizmit të pushtetit dhe ushtrohet sipas parimit të autonomisë vendore.” Kështu, pushteti politik në Republikën e Shqipërisë ndahet mes qeverisjes qendrore (legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor) dhe qeverisjes vendore. Që të dyja nivelet luajnë rol në politikëbërje. Me përpjekjet për decentralizim në dhjetëvjeçarin 24

e fundit, një nivel i tretë rajonal qeverisjeje po merr rëndësi, me vazhdimin e përpjekjeve për të forcuar rolin e Qarqeve9 në Republikën e Shqipërisë. Pjesa tjetër e kreut shpjegon me hollësi sesi institucionet në skemë përdorin instrumente të ndryshme për të zhvilluar politikat. Figura 3: Qeverisja dhe politikëbërja në Republikën e Shqipërisë (përpunim i yni)

Qeverisja qendrore • Pushteti legjislativ Pushteti legjislativ politikëbërës ushtrohet përmes Parlamentit ku deputetët propozojnë dhe/ose miratojnë ligje. Propozimet mund të vijnë edhe nga KM-ja ose nga kërkesat publike të të paktën 20.000 qytetarëve. • Pushteti Ekzekutiv Qeverisja qendrore mund të ndikojë politikëbërjen përmes degës së saj ekzekutive, veçanërisht përmes Këshillit të Ministrave (KM), i cili mund të propozojë akte normative në formën e projektligjeve që kërkojnë miratimin e Parlamentit, ose akte që marrin fuqi të menjëhershme në formën e vendimeve zyrtare (VKM), udhëzimeve dhe direktivave. Kryeministri ose secili ministër, si pjesëtar i KM-së, mund të propozojë akte për miratim nga Parlamenti. Edhe Presidenti i Republikës mund të lëshojë dekrete zyrtare (siç e përcakton neni 93 i Kushtetutës), të cilat mund të ndikojnë politikën. • Pushteti gjyqësor

Qeverisja vendore

Qeverisja rajonale • Pushteti përcaktuar

ende

nuk

është

Roli dhe funksionet e rajonit shqiptar Qarkut - kanë qenë tema debatesh të nxehta. Vitet e fundit, rëndësia e Qarkut në bashkërendimin e politikave rajonale të zhvillimit ka dalë më në pah. Ndërkohë që decentralizimi ecën përpara dhe kërkesat e modelet e BE-së për rajonalizimin marrin rëndësi, po kështu ndodh edhe me përpjekjet për të caktuar një rol më të qartë për Qarkun, i cili mund të përfshijë edhe funksione politikëbërëse. Tani për tani, Këshillat Rajonale (Këshillat e Qarqeve) luajnë rol bashkërendues i cili synon të sigurojë që njësitë vendore si bashkitë e komunat të bashkërendojnë dhe harmonizojnë strategjitë dhe politikat e tyre. Sipas nenit 112 të Kushtetutës,Njësitë e Qeverisjes Vendore (NJQV) mund të delegohen nga ligji me disa kompetenca të administratës publike.

• Pushteti ekzekutiv Ky nivel qeverisës ushtron funksione politikëbërëse përmes pushtetit ekzekutiv. Në këtë nivel, aktet ligjore ose urdhëresat e natyrës dhe juridiksionit lokal mund të hartohen mbështetur në vendimet e Këshillave Vendorë (bashkiakë ose komunalë). Këto këshilla mund të hartojnë edhe politika lokale zhvillimi për zhvillimin ekonomik ose të territorit. Meqë politika sociale në Republikën e Shqipërisë është një funksion i përbashkët, edhe Këshillat Vendorë mund të marrin pjesë në hartimin e politikave sociale.

Gjyqësori ushtron një fuqi thelbësore politikëbërëse përmes Gjykatës Kushtetuese e cila kontrollon të gjitha ligjet dhe aktet normative për të siguruar përputhshmërinë e tyre me Kushtetutën dhe Traktatet Ndërkombëtare. 9. Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, ka botuar një dokument të zgjeruar mbi rolin dhe kompetencat e Qarkut dhe institucioneve të tjera mbështetëse lidhur me zhvillimin rajonal.

Legjislacioni si politikë Aktet normative, në formën e legjislacionit apo vendimeve zyrtare, janë disa nga shprehjet më të qarta të politikës publike. Aktet normative të Këshillit të Ministrave dhe aktet e organeve drejtuese të institucioneve qendrore janë të zbatueshme në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë brenda sferës së juridiksionit të tyre. Aktet ligjore të lëshuara nga Qeveritë Vendorë (QV-të) janë të zbatueshme vetëm brenda juridiksionit territorial të QV-së përkatëse. Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, neni 116, ka katër lloje aktesh normative në territorin e Republikës së Shqipërisë: a. b. c. d.

Kushtetuta Traktatet e ratifikuara ndërkombëtare Ligjet Aktet normative të KM-së.

Ushtrimi i ndikimit ligjor në përgjithësi ka të bëjë me mënyrën e ndryshimit apo shfuqizimit të këtyre akteve. Le t’u hedhim nga një vështrim një e nga një. a.

Kushtetuta

Vetë Kushtetuta është shprehje e politikave kombëtare. Për shembull, neni 10 i Kushtetutës thotë se nuk ka fe zyrtare në Republikën e Shqipërisë. Kjo është shprehje e politikës kombëtare të mungesës së diskriminimit mbi baza fetare dhe e ruajtjes së sekularizmit në institucionet dhe politikat shqiptare. Për të pasur një ide se sa e vështirë është të ndryshohet Kushtetuta, përfytyroni llojin e mbështetjes që do të duhej të arrihej për të ndryshuar sekularizmin dhe politikat e shtetit kundrejt fesë në Shqipëri. Në fakt, siç e përcakton edhe neni 116 i Kushtetutës për hierarkinë e normave, Kushtetuta është e para në linjë, madje edhe përpara traktateve ndërkombëtare. Kështu, Kushtetuta ruan epërsinë ndaj të gjitha akteve të tjera normative. Megjithatë, ka pasur një numër mendimesh të Kushtetutës dhe ndikuesit fillestarë duhet të familjarizohen me procedurën, të rregulluar me nenin 177 të Kushtetutës: Rishikimi i Kushtetutës. Sipas këtij neni, nisma për mendimin e Kushtetutës i përket jo më pak se një të pestës së deputetëve dhe mendimi duhet miratuar nga jo më pak se dy të tretat e gjithë deputetëve. Me këtë kërkesë, të paktën dy të tretat e deputetëve, projekt-amendimet kushtetuese mund t’i nënshtrohen miratimit me referendum. Ndryshe nga projektet e tjera ligjore, Presidenti i Republikës nuk ka të drejtë të kthejë projekt-amendimet për rishikim në Parlament. 26

Traktatet e ratifikuara ndërkombëtare

Kushtetuta i ndan traktatet ndërkombëtare në dy kategori kryesore, siç saktësohet në nenin 121: 1. Traktate ndërkombëtare që janë ratifikuar ose denoncuar me ligj në Parlament. 2. Traktate ndërkombëtare që janë nënshkruar nga KM-ja dhe nuk marrin ratifikim me ligj. Para çdo lloj miratimi, traktati i nënshtrohet shqyrtimit kushtetues. Nëse traktati duhet miratuar por nuk është në linjë me ndonjë nen të kushtetutës, së pari duhet amenduar Kushtetuta. Ushtruesit e ndikimit mund t’i përdorin traktatet ndërkombëtare për të mbështetur kauzën e tyre. Për shembull, nëse një vend është nënshkrues i një konvente ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, ndikuesit mund ta denoncojnë fuqishëm punën e fëmijëve jo vetëm si çnjerëzore por edhe si shkelje të ligjit ndërkombëtar. Çështjet që kanë të bëjnë me shkeljet e traktateve ndërkombëtare sigurojnë mbështetje të madhe ndërkombëtare dhe mund të shërbejnë si bazë partneriteti të fortë dhe nismash të përbashkëta mes ndikuesve në vende të ndryshme. Mbështetur në mbrojtjen e konventave ndërkombëtare, ndikuesit mund të synojnë ngritjen e partneritetit me organizata simotra jashtë vendit, të cilat mbrojnë të njëjtat çështje. Kjo shërben si për qëllime informimi por shpesh çon edhe në nisma të suksesshme të përbashkëta. c.

Ligjet

Jo të gjitha politikat publike kërkojnë miratim parlamentar. As janë të gjitha të artikuluara në legjislacion. Megjithatë, reformat kryesore politike dhe i gjithë legjislacioni i ri ka nevojë për miratimin e Parlamentit. Përsa u përket ligjeve, neni 81 i Kushtetutës thotë se të drejtën për të propozuar ligje në Republikën e Shqipërisë e ka “Këshilli i Ministrave, çdo deputet si dhe 20 mijë zgjedhës”. Legjislacioni i propozuar në formën e projektligjeve rishikohet dhe debatohet në parlament nga Komisionet Parlamentare përgjegjëse për atë fushë dhe/ose nga Komisionet e Posaçme që mund të ngrihen për çështje të veçanta në shqyrtim. Për shembull, çdo projektligj shqyrtohet nga Komisioni Kushtetues për të siguruar përputhshmërinë me Kushtetutën. Mbledhjet e komisioneve parlamentare janë përgjithësisht të hapura për publikun. Shpesh ftohen edhe anëtarët e KM-së, në takime marrin pjesë ekspertë të cilëve mund t’u kërkohet të paraqesin pikëpamjet e tyre. Vendimet në këto 27

komisione merren me shumicë votash10. Sipas nenit 77 të Kushtetutës, me kërkesën e një të katërtës së gjithë deputetëve, Parlamenti rezervon të drejtën të ngrejë komisione të posaçme për hetim në fusha të ndryshme. Raporti përfundimtar nuk është i detyrueshëm për gjykatat, por mund t’u dërgohet zyrave të prokurorëve, të cilat i vlerësojnë sipas procedurave ligjore. Lidhur me miratimin, neni 81 i Kushtetutës rendit disa legjislacione kyçe të cilat mund të miratohen vetëm nga tre të pestat e gjithë deputetëve. Shembuj të tyre janë ligjet për kombësinë, ligjet për gjendjet e jashtëzakonshme ose referendumet. Lidhur me gjithë legjislacionin tjetër, neni 78 i Kushtetutës thotë se Parlamenti i miraton ligjet me shumicë votash kur më shumë se gjysma e deputetëve janë të pranishëm. Nëse miratohet nga Parlamenti, projektligji dërgohet te Presidenti i Republikës për miratim. Presidenti mund ta miratojë apo ta kthejë për rishikim të mëtejshëm. Në faqen vijuese do të gjeni paraqitjen e strukturës organizative të Parlamentit Shqiptar11. d.

Aktet normative të KM-së

Figura 4: Struktura aktuale organizative e Parlamentit Shqiptar (burimi: faqja zyrtare në Internet e Parlamentit Shqiptar, përpunim i vetë atij)

SPEAKER OF PARLIAMENT

THE PARLIAMENTARY BUREAU PARLIAMENTARY SECRETARIATS CONFERENCE OF CHAIRMEN PARLIAMENTARY COMMITTEES

Aktet normative të lëshuara nga KM-ja janë: 1. Akte normative që kthehen në ligje me miratimin e Parlamentit (siç specifikohet në nenin 116) 2. Vendime 3. Udhëzime dhe Urdhëresa Një akt i mëvonshëm mbi një çështje të caktuar mund të shfuqizojë aktet e mëparshme. Për shembull, nëse një pjesë legjislacioni hyn fillimisht në fuqi në 2010-ën, ligji i 2012-ës për të njëjtën temë mund të prekë legjislacionin e mëparshëm duke amenduar disa prej neneve të tij ose duke e shfuqizuar plotësisht legjislacionin e mëparshëm.

EUROPEAN INTEGRATION COMMITTEE

LABOUR, SOCIAL ISSUES AND HEALTH COMMITTEE

FOREIGN POLICY COMMITTEE

PRODUCTIVE ACTIVITY, TRADE AND ENVIRONMENT COMMITTEE

LEGAL ISSUES, PUBLIC ADMINISTRATION AND HUMAN RIGHTS COMMITTEE

NATIONAL SECURITY COMMITTEE

EDUCATION AND MEANS OF PUBLIC INFORMATION COMMITTEE

ECONOMY AND FINANCE COMMITTEE INQUIRY COMMITTEES

AD-HOC COMMITTEES

PARLIAMENTARY GROUPS

PARLIAMENTARY COUNCILS

E.g. ELECTORAL REFORM COMMITTEE

DP PARLIAMENTARY GROUP

NON-ATTACHED MEMBERS

SP PARLIAMENTARY GROUP

SMI PARLIAMENTARY GROUP

Këshilli për Rregulloren, Mandatin dhe Imunitetin

COUNCIL ON LEGISLATION

10. Sipas nenit 78 të Kushtetutës, Parlamenti i merr vendimet me shumicë votash (shumicë të thjeshtë) me praninë e kërkuar të më tepër se gjysmës së deputetëve, përveç rasteve kur Kushtetuta specifikon kërkesën për “shumicë të cilësuar”. 11. Për të qenë të përditësuar me komisionet e posaçme që krijohen, mund t’i referoheni faqes zyrtare në Internet të Parlamentit Shqiptar: http://www.parlament.al

Qasja e ndikimit Sa më mirë ta njohë ushtruesi i ndikimit procedurën legjislative në vend, aq më të lehtë do ta ketë të gjejë pika hyrjeje në proces dhe të ndikojë në vendim. Në këtë kuptim, identifikimi i kohës së duhur për ndërhyrje dhe aktorët e duhur për të ndikuar janë po aq të rëndësishëm sa edhe metodat e ndikimit. Ka dy mënyra për të ndikuar në procesin politikëbërës përmes ndërhyrjes në procedurën legjislative: (i) identifikimi dhe shfrytëzimi i pikave hyrëse në proces kur politika/ligji është ende në diskutim ose (ii) mbështetja e përmirësimeve dhe propozimi i legjislacionit të ri. Për metodën e parë, është e rëndësishme që jesh në gjendje të identifikosh fazat e diskutimit si diskutimet paraprake apo shqyrtimet parlamentare, si të kundërta me pikat vendimmarrëse vendimtare, që janë miratimi parlamentar dhe miratimi nga Presidenti. Projektligjet janë më të lehta për t’u ndryshuar në fazën e diskutimeve, prandaj edhe shumë ndikues i ngrenë pretendimet e tyre me anëtarët e komisioneve përkatëse kur janë ende në proces diskutimi të çështjes. Zgjedhja e metodologjisë së ndikimit varet nga shumë ndryshore. Për shembull, Kërkimi Politik dhe Artikujt Politikë mund të përdoren për të ndikuar diskutimet e ligjit, kurse Lobimi mund të përdoret për të ndikuar procesin e votimit. Për metodën e dytë, Kushtetuta identifikon tri organe që mund të parashtrojnë legjislacion të ri në Republikën e Shqipërisë (siç është përmendur më sipër, KM-ja, deputetët dhe 20.000 qytetarë). Në legjislacionin shqiptar nuk ka hapësirë për propozime nga grupet e interesit apo shoqëria civile drejtpërdrejt në parlament. Megjithatë, me metodat e duhura, mund të rezultojë më e lehtë nga sa duket mbledhja e mbështetjes së 20.000 apo më shumë qytetarëve apo për të bindur një deputet të paraqesë një ligj të ri.

Politikëbërja ekzekutive Sipas nenit 95 të Kushtetutës, KM-ja përbëhet nga kryeministri, zëvendëskryeministri dhe ministrat. Neni 100 specifikon: “Këshilli i Ministrave përcakton drejtimet kryesore të politikës së përgjithshme shtetërore”. Kjo detyrë është në përgjegjësi të kryeministrit (neni 102). KM-ja ka fuqinë ligjore të miratojë akte që propozohen nga kryeministri ose ndonjë ministër. Këto akte janë në formën e rregulloreve dhe urdhëresave të nevojshme për zbatimin e ligjeve të kaluara nga Parlamenti. Në raste gjendjesh të jashtëzakonshme, Këshilli i Ministrave mund të nxjerrë akte normative me të njëjtën pozitë ligjore si atë të ligjeve. Megjithatë, këto akte normative duhen miratuar nga Parlamenti brenda një periudhe 45 ditore përndryshe shfuqizohen (neni 101). 30

Politikat shtetërore me zanafillë në degën ekzekutive e kanë origjinën në programet e partive politike. Partitë politike i konceptojnë programet e tyre politike para fushatave zgjedhore. Pas zgjedhjeve, programi politik i partisë fituese apo koalicionit njihet si politikë shtetërore. Brenda 10 ditësh nga caktimi i kryeministrit, programi politik dhe përbërja e MSsë dërgohen në Parlamentin Shqiptar për miratim. Qasja ndikuese Kuptimi i dinamikave të fushatës dhe proceseve zgjedhore është thelbësor për të zgjedhur kohën dhe mjetet e duhura për ndikim. Për shembull, nëse identifikohet KM-ja si shënjestër për të ushtruar ndikimin, mund ta fillosh nismën para ose gjatë fushatës. Në përgjithësi, politikat janë më të vëmendshëm gjatë stinës zgjedhore dhe prandaj këshillohet që fushata ndikuese të nisë përpara vitit të zgjedhjeve. Kjo i jep ndikuesit kohë të mjaftueshme për të ndikuar në programet politike të partive të përfshira në garë. Mjetet të tilla si strategjia komunikuese dhe ngritja e përkrahjes duhen futur në punë sa më herët të jetë e mundur para stinës zgjedhore. Kjo shërben për informimin e publikut dhe për ngritjen e mbështetjes për një kauzë, por ç’është dhe më e rëndësishmja, si levë për negociata të mëtejshme me politikanët. Gjithnjë është më e lehtë të bindësh një ministër të ardhshëm apo zyrtar qeveritar nëse mund t’u tregosh se kauza jote mbështetet nga publiku, do me thënë nga zgjedhësit. Në fillim të stinës zgjedhore, fushatat lobuese dhe artikujt politikë mund të përdoren për të ndikuar programet politike të partive në garë. Tradicionalisht, kryetari i degës ekzekutive, kryeministri, është drejtues i partisë që ka siguruar shumicën e votave. Për këtë arsye, veç pushtetit që i vesh kushtetuta, kryeministri ka pushtet të konsiderueshëm për të ndikuar në rrjedhën e politikës shtetërore gjatë mandatit të tij. Kështu, kur vjen puna te miratimi i politikave kombëtare, veprimtaritë lotuese që synojnë shefin e ardhshëm të ekzekutivit i shtojnë mundësitë tuaja për sukses.

Politikat e qeverisjes lokale Kushtetuta u jep QV-ve në Shqipëri të drejtën e miratimit të politikave dhe rregulloreve lokale. Organet e zgjedhura të QV-ve, këshillat vendorë, kanë pushtet të nxjerrin urdhëresa, që shpesh përfaqësojnë politika specifike lokale. Këshillat vendorë kanë edhe pushtetin e mandatimit të taksave të reja12 mbi qytetarët e tyre, për aq sa lejon legjislacioni për taksat lokale. Këto politika dhe urdhëresa janë në pajtim me legjislacionin kombëtar në atë sektor dhe/ose me të gjitha aktet administrative dhe kushtetuese që kanë lidhje me to. Me këto mjete ligjore dhe fiskale, QV-të ndikojnë mbi zhvillimin ekonomik, planifikimin e territorit, shërbimet dhe mjedisin. Kështu, pushteti që u jep QV-ve kushtetuta dhe legjislacioni mbi qeverisjen vendore ka ndikim të madh e të drejtpërdrejtë në jetën e qytetarëve që jetojnë në juridiksionin territorial te tyre dhe, për këtë arsye, përbëjnë një shënjestër të vlefshme të grupeve ndikuese. 12. Në Shqipëri kjo vlen vetëm për taksat e përkohshme. Taksat e tjera, baza dhe kufijtë e tyre përcaktohen nga ligji dhe QV-të vetëm sa mund t’i administrojnë këto taksa apo, në rastin më të mirë, të ndërrojnë vlerën e tyre brenda kufijve të caktuar nga ligji.

Qasja ndikuese Përpjekjet ndikuese të përqendruara mbi QV-të kanë të mirat e të këqijat e tyre. Për fillestarët, ndikimi mbi politikat lokale është më i lehtë se ndikimi mbi ato kombëtaret, për shkak të madhësisë së popullsisë dhe afërsisë së anëtarëve të këshillit vendor me zgjedhësit. Në këtë kuptim, burimet e kufizuara ndikuese ia dalin të arrijnë përfundime të konsiderueshme. Megjithatë, aftësia e qeverisjes vendore për të miratuar politika në Shqipëri është shpesh e kufizuar nga legjislacioni kombëtar dhe burimet financiare. Sidoqoftë, është një hap i parë i mirë ta trajtosh çështjen me QV-në dhe të shohësh se ç’mund të bëhet në nivel lokal. Përsa u takon politikave kombëtare, QV-të mund të jenë një agjent i rëndësishëm ndryshimi. Sipas Kushtetutës, neni 113, QV-të mund të përfshihen në nisma për të ngritur çështje lokale me autoritetet përgjegjëse ligjore. Ndikuesit mund ta shfrytëzojnë këtë mundësi dhe, në bashkëpunim me QV-në, të ngrenë çështje me rëndësi të veçantë për rajone të caktuara me autoritetet qendrore.

Referendumet si mjete për ndryshim Nenet 150, 151 dhe 152 të Kushtetutës rregullojnë të drejtën e qytetarëve shqiptarë për referendum në Republikën e Shqipërisë. Kushtetuta thotë: “Populli, nëpërmjet 50 mijë shtetasve me të drejtë vote, ka të drejtën e referendumit për shfuqizimin e një ligji, si dhe t’i kërkojë Presidentit të Republikës zhvillimin e referendumit për çështje të një rëndësie të veçantë”. Kjo e drejtë i jepet nga Kushtetuta edhe Parlamentit: “Kuvendi, me propozimin e jo më pak se një së pestës së deputetëve ose me propozimin e Këshillit të Ministrave, mund të vendosë që një çështje ose një projektligj i një rëndësie të veçantë të shtrohet në referendum”. Një shembull referendumi në Republikën e Shqipërisë ishte ai për çështjen e rivendosjes së monarkisë me kthimin e Leka Zogut në vend. Më 29 qershor 1997, për herë të parë pas rënies së komunizmit, në Shqipëri u mbajt një referendum për formën e qeverisjes me alternativat: “Republikë” dhe “Monarki kushtetuese”. Rezultati u shpall më 13 korrik 1997 ku forma e qeverisjes “Republikë” fitoi me 904.359 vota apo 66,7% 13. Qasja ndikuese14 Referendumet ndoshta janë metoda më pak e përdorur për ndërhyrje në sistemin ligjor shqiptar, po kjo nuk do të thotë që ushtruesit e ndikimit ta lënë mënjanë. Sidomos organizatat e shoqërisë civile mund ta përdorin referendumin si mjet ndikimi nëse ia dalin të tërheqin aq shumë vëmendjen dhe mbështetjen e gjerë të publikut.

13. Nohlen dhe Stöver 2010. 14. Likmeta 2012

Një shembull i suksesshëm është ai i 64.000 nënshkrimeve të mbledhura nga Aleanca Kundër Importit të Plehrave (AKIP), e cila bëri kërkesë për referendum kundër ligjit për importin e mbetjeve në Shqipëri. Kjo e detyroi qeverinë ta zvogëlonte listën e mbetjeve që mund të importohen nga 56 në 25 lëndë.

Mjedisi politik shqiptar: konteksti qytetar

Mjedisi politik në një vend është tërësia e aktorëve, marrëdhënieve dhe dinamikave që kanë në vetvete një përmasë politike. Kjo përfshin qeverinë dhe institucionet e saj, legjislacionin, pjesëmarrës privatë e publikë, vendas e të huaj. Këta ndërveprojnë me njëri-tjetrin dhe ndikojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi mbi sistemin politik. Ky është një përshkrim relativisht i thjeshtë i mjedisit politik ku operojnë politika të ndryshme. Ka shumë konceptualizime të ndryshme të mjedisit politik që vijnë nga shkolla të ndryshme mendimi dhe perspektiva të ndryshme. Në varësi të qëllimit të ndikimit, mund të zgjidhet edhe qasja në mjedisin politik ku një çështje e caktuar shqyrtohet nga kënde të ndryshme. Megjithatë, cilado qoftë qasja teorike, është e rëndësishme që mjedisi politik ku do të shtrihet edhe ndikimi juaj të njihet dhe monitorohet me themel. Kjo sepse ndryshimet në mjedisin politik (për shembull, rreziqet e mundësitë e reja apo reagimet e ndryshme nga individët dhe institucionet që ke marrë në shënjestër) mund ta prekin së tepërmi strategjinë e ndikimit dhe morinë e veprimtarive që mund të keni ndërmend të kryeni. Në përputhje me synimin tonë për t’ju dhënë një farë informacioni bazë për politikëbërjen shqiptare, ky udhërrëfyes ofron edhe një përshkrim të përgjithshëm të mjedisit politik shqiptar. Ndërkohë që pjesa e mësipërme bënte fjalë për kontekstin institucional dhe legjislativ të politikëbërjes, kjo pjesë këtu merret me aspekte të kulturës politike, faktorëve socio-ekonomikë dhe aktorëve ndihmës në politikëbërjen publike. Megjithëse mjedisi politik përfshin aktorë dhe dinamika të panumërta, kemi zgjedhur këto tri ndryshore sepse ato prekin më së tepërmi ndikimet dhe duhen mbajtur parasysh qysh në fazat e para të planifikimit të strategjisë ndikuese. Kultura politike përfshin disa nga njohuritë e pashprehura me fjalë që vazhdojnë të ekzistojnë në institucionet shqiptare dhe duhet t’u interesojnë ushtruesve të ardhshëm të ndikimit. Faktorët socio-ekonomikë ofrojnë sfondin e nevojshëm fillestar të Shqipërisë për ata ndikues që nuk janë familjarizuar me vendin tonë. Së fundi, aktorë të tjerë që ndikojnë politikat qeveritare janë përmendur më shkurt. Marrëdhëniet mes institucioneve, kultura politike, faktorët socioekonomikë dhe aktorët në sfond duhet t’i ofrojnë ndikuesit fillestar aq njohuri bazë sa ai ta nisë veprimtarinë e tij. 33

Kultura politike në Shqipëri Kultura është një term-çadër që përfshin në vetvete besimet, vlerat, sjelljen dhe produktet që janë pjesë e një shoqërie të dhënë apo e një organizate specifike. Kultura politike e një vendi është produkt i drejtpërdrejtë i kulturës së përgjithshme dhe historisë së gjithë vendit; është konteksti në të cilin ndërveprojnë gjithë proceset dhe aktorët. Megjithëse është në zhvillim të pandalshëm, kultura politike e një vendi përcakton modele të rëndësishme dhe shpesh kufizime për politikëbërjen, prandaj duhet mbajtur mirë parasysh kur planifikon strategjitë ndikuese. Kultura është më së shumti rezultat i historisë së një populli. Një analizë e hollësishme e zhvillimit historik të kulturës politike shqiptare i kalon qëllimet e këtij udhërrëfyesi, por ndoshta një vështrim i shkurtër i historisë së vonshme mund të ofrojë sfondin e parë për ndikuesin fillestar. Historia e kohëve të fundit15 Shqipëria sigurisht që nuk është rasti tipik që të vjen ndërmend kur mendon për vendet në zhvillim. Vendi ka një histori të pazakontë prej 40 vjetësh izolimi pothuajse total nga arena politike ndërkombëtare dhe tregjet globale, periudhë gjatë së cilës ishte një nga diktaturat më shtypëse komuniste në Evropë; historia e saj ishte po aq e shkëputur nga Bashkimi Evropian (BE) sa edhe nga bota në zhvillim. Kur sistemi politik dhe ekonomik u përmbys në vitin 1990, shteti u zotua të lidhej e t’u qëndronte besnik vlerave demokratike dhe ekonomisë së tregut. Ajo që pasoi në vitet në vijim ishte më pak proces demokratizimi e më shumë një periudhë tranzicioni social, ekonomik dhe politik. Nuk është nevoja të thuhet që ishte e vështirë. Një skemë piramidale e dështuar në 1997-ën bëri që shumë familje shqiptare të humbnin kursimet dhe vendi u zhyt në krizë ekonomike, sociale dhe politike (Jarvis 2000) kurse në vitin 1999, gjatë luftës së Kosovës, vendi ende i brishtë strehoi gati gjysmë milioni shqiptarë të Kosovës si refugjatë të zhvendosur (Kondaj 2002). Arena politike vuante vazhdimisht nga përplasjet mes partive të ndryshme politike lidhur me rezultatet e zgjedhjeve dhe akuzat për korrupsion. Pavarësisht këtyre pengesave, qeveritë njëra pas tjetrës ndërmorën hapa vendimtarë për të reformuar sistemin ekonomik, ligjor dhe politik të vendit. Dhjetëvjeçarin e fundit vendi ia ka dalë të stabilizohet dhe është vendosur në rrugën e zhvillimit duke u angazhuar për integrimin evropian.

15. Përmbledhje nga Dhima, S. (2011) Udhëtimi i Shqipërisë në Procesin e Bolonjës: Evropianizimi i politikave të arsimit të lartë dhe roli i bashkësive epistemike [tezë master]

Shqipëria i nisi negociatat me Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit (MSA) në vitin 2003, pasi u njoh zyrtarisht si “vend potencialisht kandidat”. MSA-ja u miratua dhe nënshkrua më 12 qershor 2006, duke përbërë një përmbushje të suksesshme të hapit të parë të madh drejt anëtarësimit të plotë në BE (MSA-ja mes Shqipërisë dhe BE-së 2006). Vendi aplikoi për anëtarësim në BE më 28 prill 2009 dhe së fundi përftoi nga regjimi i lëvizjes pa viza me Zonën Shengen, pas një periudhe të gjatë e të lodhshme pengesash mbi lëvizjen e qytetarëve të saj (Këshilli i Bashkimit evropian 2010).

Kritikët citojnë shpesh një hap të munguar në zhvillimin e Shqipërisë: pas rënies së regjimit komunist, shoqëria shqiptare dhe elitat sunduese nuk u përfshinë në një proces analize dhe mësimi nga e shkuara. Ndërkohë që vitet e tranzicionit rridhnin, gabimet e regjimit komunist nuk u përcaktuan kurrë qartë. Megjithëse disa akademikë dhe OJQ u përfshinë në veprimtari që nxirrnin në pah strategjitë dhe metodat e gabuara të së shkuarës, kjo lëvizje nuk përfshiu popullatën e gjerë, së cilës iu desh të përshtatej shpejt me sistemin e ri. Në këtë mënyrë, kultura politike në Shqipëri ende mbart gjurmë të rrugës komuniste, çka ndikon mjaft në politikat publike dhe gjithë proceset e tjera politike. Kulti i udhëheqësit, centralizimi i fortë i pushtetit dhe shkalla e konsiderueshme e mikromenaxhimit në sektorin publik janë shprehje të kësaj dukurie. Në fakt, e kombinuar me një sistem mjaft feudal, i cili ka shoqëruar Shqipërinë deri në shekullin e 20-të, epoka komuniste çimentoi kultin e udhëheqësit të pranishëm edhe sot në kulturën dhe institucionet shqiptare. Kjo pasqyrohet, mes të tjerash, në përpjekjet për decentralizim në Shqipëri, të cilat nuk i kanë përmbushur ambiciet dhe pritshmëritë e reformës decentralizuese të miratuar në vitin 2000. Ajo që në të shkuarën ishte caktuar si pjesë e politikave qeveritare, sot është bërë normë e nënkuptuar, gati e pakundërshtueshme. Një shembull i qartë i këtyre normave të nënkuptuara është përdorimi i pozicioneve të rëndësishme në institucionet qeveritare si mjete për rritjen e levave politike duke ua ofruar këto pozicione vetëm individëve të besuar. Për shembull, pozicionet e ministrave shpesh shkëmbehen pa marrë shumë parasysh formimin profesional apo përvojën. Duke e përqendruar pushtetin vetëm në duart e përfaqësuesve politikë besnikë, ekspertët dhe teknokratët janë margjinalizuar rëndë deri në atë pikë sa janë shtyrë jashtë institucioneve të Shqipërisë.

Ndërlikimet për ndikimin Kultura politike shqiptare mund të jetë tepër sfiduese si për ndikuesit vendas ashtu edhe për ata të huaj dhe për këtë arsye, shumë nisma ndikimi që importojnë modele të gatshme shpesh nuk arrijnë të ndikojnë realisht në terren. Një nga tiparet kryesore problematike për ndikimet e suksesshme është kulti i sipërpërmendur i udhëheqësit ende mbizotërues në qeverisjen dhe vendimmarrjen shqiptare. Mbizotërimi i udhëheqësit, i cili varet nga lidhjet politike, shpesh e minon vendimmarrjen e informuar dhe pengon decentralizimin e pushtetit. Kështu, është mjaft sfiduese për ndikuesit të ndërhyjnë për të informuar procesin vendimmarrës ose për të ndikuar mbi përfundimet. Në përpjekje për të identifikuar pikat hyrëse në procesin politikëbërës, ndikuesi fillestar i përjeton shumë shpejt personalisht kufizimet që rrjedhin nga kultura politike shqiptare. Shumica e pozicioneve kyçe në institucionet politike shqiptare është e lidhur politikisht me partinë/koalicionin në pushtet. Kështu, njerëzit që kanë fuqi të angazhojnë burimet publike për të arritur disa qëllime ndikuese, në fakt janë më të motivuar për të shtuar levat e tyre politike. Veç kësaj, ka një kufizim thelbësor përsa i përket ekspertizës në sektorin e politikës publike shqiptare. Rrogat e ulëta, politizimi i lartë dhe favoritizmi e nepotizmi i shtuar i kanë shtyrë ekspertët e papolitizuar me përvojë jashtë sektorit publik. Ndërlikimet për ushtrimin e ndikimit janë të shumta dhe mund të variojnë nga përzgjedhja e kujdesshme e audiencës shënjestër deri te formësimi i mesazhit në një gjuhë të përshtatshme. Për shembull, në ndonjë rast, që mesazhi i ndikuesve të jetë në të njëjtën valë me audiencën shënjestër (funksionarët e mandatar politikisht), ata duhet të mos përdorin gjuhë tepër teknike dhe mund ta paraqesin rastin duke u mëshuar argumenteve politike për funksionarët e përfshirë në të. Për këtë arsye, fushatat lobuese, në varësi të gjykimit të ndikuesit, mund të kërkojnë një grumbullim të konsiderueshëm burimesh krahasuar me studimin politik të hollësishëm. Kultura politike ka përmasa të ndryshme të cilat ndikojnë fort në strategjitë ndikuese. Megjithëse shpesh lihet mënjanë, kultura politike duhet llogaritur si faktor i rëndësishëm në çdo nismë ndikuese, sidomos në fazën planifikuese.

Faktorët socio-ekonomikë të Shqipërisë Çdo ndikues që synon ushtrimin e ndikimit mbi politikat publike, së pari duhet të kuptojë kontekstin socio-ekonomik në të cilin zhvillohen ato. Kjo është sidomos e vërtetë për vendet në tranzicion ku të dhënat statistikore mbi treguesit makro-ekonomikë dhe socialë janë vetëm të pjesshëm. Prandaj po japim këtu një paraqitje të shkurtër të peizazhit socio-ekonomik shqiptar. Dhjetëvjeçarët e trashëgimisë komuniste dhe 20 vitet e fundit të ekonomisë së përzier kanë sjellë në Shqipëri një përzierje dinamike të sipërmarrësve mendjehapur dhe institucioneve qeverisëse në përshtatje, të cilat ndërveprojnë në një arenë relativisht të qëndrueshme faktorësh makro-ekonomikë. Ky mjedis politik jep mjaft hapësira si për ndikuesit vendas ashtu edhe ata të huaj që duan të ndikojnë mbi politikëbërjen publike. Megjithatë, ekzistojnë pabarazi të theksuara sociale dhe ekonomike të cilat çdo ndikues duhet t’i mbajë parasysh. Këto kanë efektin e tyre të fortë mbi çdo ndikim në shkallë lokale apo kombëtare. Sipas një studimi të kohëve të fundit të PNUD-it mbi pabarazitë rajonale në Shqipëri në kuadrin e projektit “Mbështetje e integruar për decentralizimin”, në 20 vitet e fundit ka pasur zhvendosje të vazhdueshme të popullsisë drejt Tiranës (PNUD 2010). Veç ndryshimit të peizazhit urban, lëvizjet e popullsisë kanë ndryshuar thellë edhe dinamikat sociale dhe ekonomike të gjithë shoqërisë. “Studimi “Pabarazitë rajonale në Shqipëri” arrin në përfundimin se vitet e fundit lëvizjet e popullsisë drejt Tiranës e kanë kaluar kulmin dhe tani po ulen. Ka mundësi që, gjatë pesë viteve të fundit, shqiptarët të nisin të lëvizin drejt qendrave të tjera urbane. Mbështetur në nivelin e varfërisë, mundësisë për kujdes shëndetësor dhe shërbime arsimore, studimi vlerëson Kohezionin Social, ku është identifikuar një ndarje përgjatë barrierave natyrore (bregdet-qendër-male) dhe mes qarqeve (PNUD 2010): • Tirana – e vendosur më mirë, me një numër të vogël njerëzish nën kufirin e varfërisë dhe një përqindje relativisht të ulët familjesh që varen nga ndihma sociale, pjesëmarrje të lartë në arsimin e mesëm, qasje më të lehtë ndaj qendrave të kujdesit shëndetësor dhe nivele shumë të ulëta vdekshmërie foshnjore, megjithëse ka numër të pamjaftueshëm mësuesish, ndoshta edhe shkollash e spitalesh si pasojë e rritjes së lartë të popullsisë; • Kukës, Dibër, Lezhë, Shkodër, and additionally Berat – worst situation with high incidence of poverty and wide reliance on social assistance (21% of families in Berat and Lezhë up to 71%in Kukës), relatively good availability of basic education and health facilities due to decreased total population;

• Qarqet e mbetura – gjendje e përzier përsa i përket kohezionit social me ndryshime të ndryshme e jo të njëanshme, me dallime të forta brenda qarkut sipas ndarjeve gjeografike (fusha apo male) dhe ekonomike (urbane apo rurale). Lidhur me zhvillimin ekonomik, studimi identifikon sërish në Shqipëri disa ndarje mes qarqeve sipas barrierave natyrore (bregdet-qendër-male). Renditja ekonomike e qarqeve ka formën në vijim (PNUD 2010): • Tirana – qendra kombëtare e rritjes ekonomike - PKB për frymë më të lartë, strukturë ekonomike të fortë me punësim të lartë në sektorin jo-bujqësor, e njëjta gjë vlen për numrin e sipërmarrjeve aktive dhe të krijuara rishtas dhe për ndërmarrjet e huaja, si dhe kreditimin e biznesit. • Durrësi dhe Vlora – spolet e dyta të zhvillimit– polet e dyta të zhvillimit - tregues të lartë ekonomikë, më të ulët se të Tiranës por në mënyrë domethënëse më të larta se të qarqeve të tjera [...] Durrësi duket si më i favorizuar për shkak të afërsisë me Tiranën, bashkë me të cilën përbën “motorin” ekonomik të vendit (së bashku gjenerojnë gati gjysmën e totalit të PKB-së). • Dibra, Kukësi - performanca më e keqe ekonomike - pothuajse njëtrajtësisht të dobët në të gjithë treguesit (me rezerva përsa i përket gjendjes së papunësisë së regjistruar). • Qarqet e tjera – performancë e përzier ekonomike – Lezha, Shkodra dhe Berati konsiderohen si të fundit e grupit. Treguesit socialë të lidhur në mënyrë të pazgjidhshme me nivelin e veprimtarisë ekonomike në qarqet përkatëse. Sipas studimit, në 2009-ën Tirana jepte 37,9% të PKB-së ndërkohë që përqindja totale e gjithë PKB-së në rajonet me performancë më të dobët ishte 15.1% (PNUD 2010). Natyrisht, në shumicën e rajoneve të zhvilluara të Shqipërisë shohim jo vetëm nivele më të larta të veprimtarisë ekonomike, por edhe një përqindje më të lartë të punësimit në sektorët më produktivë. Me kalimin e viteve, struktura e ekonomisë shqiptare ka ndryshuar, me sektorët publik dhe bujqësor që kanë humbur terren ndaj sektorëve privat dhe jo-bujqësor. Këto ndryshime strukturore reflektohen edhe në ndryshimin e shifrave të punësimit përgjatë viteve. Për shembull, vëzhgimet e INSTAT-it tregojnë se dhjetëvjeçarin e fundit, punësimi në sektorët publik dhe bujqësor është tkurrur në mënyrë të vazhdueshme duke i lëshuar terren sektorit privat jo-bujqësor. 38

Table 1: Employment in Albania by Sector (source: UNDP 2010)

Vitet 2001 2008 2009

Sektori Publik 20,5 % 18,1 % 16,6 %

Privat jo Bujqësor 22,3 % 37,8 % 39,8 %

Privat Bujqësor 57,2 % 44,2 % 43,7 %

Totali 100 % 100 % 100 %

Tregues të tjerë të INSTAT-it tregojnë se ekonomia shqiptare mbizotërohet nga ndërmarrjet me 20 apo më shumë punonjës. Megjithatë, në vitin 2009, gati 92% e të gjitha ndërmarrjeve ishin shumë të vogla me 1-4 punonjës kurse ndërmarrjet publike vazhdonin të kishin ndikim të fortë (INSTAT 2009). Në vitin 2012, tregtia me vendet e BE-së përbënte 64%. Partnerët kryesorë tregtarë mbeten Italia dhe Greqia. Tregtia me Italinë qëndron në nivelin 35,5% dhe me Greqinë në 10,6% (INSTAT 2012). Për shkak të së kaluarës shtetërore, politikanët shihen nga publiku si të veshur me fuqi të konsiderueshme dhe, për arsye praktike, shpesh përfshihen në marrëdhënie të dyshimta me biznesin e madh. Gjatë viteve 1990, mes zbrazëtisë institucionale dhe ligjore, kompanitë tregtare i përdornin lidhjet me zyrtarët e doganave për të importuar produktet e tyre me taksa të ulëta. Korruptimi i zyrtarëve publikë nga bizneset u rrit së tepërmi. Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, korrupsioni gjatë procedurave tenderuese publike (“tenderëve”) ishte po ashtu një shqetësim i madh me raste biznesesh që ndikonin mbi zyrtarët publikë. Privatizimi i aseteve publike së fundi është përfshirë në debate për shkak të ankesave për parregullsi. Megjithëse janë bërë përpjekje për të luftuar korrupsionin, duket se ai është ende një problem i përhapur i denoncuar shpesh nga mediat.

Ndërlikimet për ndikimin Njësoj si çdo nismë tjetër, ndikimet kërkojnë shumë planifikim dhe mbledhja e informacioneve konstruktive mbi treguesit socio-ekonomikë të vendit/rajonit është një hap i parë thelbësor. Çdo ndikues së pari duhet të njihet me kontekstin social dhe ekonomik, i cili ushtron efekt si mbi temat, ashtu edhe mbi rezultatet e ndikimit. Të dhënat socio-ekonomike zakonisht janë një paraqitje fillestare e besueshme e mjedisit politik, të cilat plotësojnë informacionet e mbledhura nga kërkimet, takimet dhe përvoja. Të qenurit i vetëdijshëm për veçoritë e vendit qysh në fillim të procesit mund të të ofrojë një epërsi të madhe ose të të paralajmërojë për pengesat e mundshme para se të investohen burime të konsiderueshme. Për shembull, duke lexuar të dhënat socio-ekonomike për Shqipërinë, shohim se biznesi i vogël është pjesë e madhe e ekonomisë shqiptare, 92% e të gjitha ndërmarrjeve. Çdo ndikim që synon të ndryshojë legjislacionin për biznesin apo tregtinë përmes lobimit, duhet ta shohë këtë grup si një forcë të madhe lobuese dhe mundësisht të kërkojë këshillat e saj gjatë fazës planifikuese. Po kështu, çdo nismë që ka të bëjë me legjislacionin për tregtinë duhet t’i kushtojë vëmendje të veçantë interesave të bizneseve që tregtojnë me Greqinë dhe Italinë, sepse këto janë dy destinacionet kryesore për eksportet.

Aktorë ndihmës në politikëbërjen shqiptare Institucionet zyrtare politikëbërëse si Parlamenti apo KM-ja janë vetëm një pjesë e aktorëve të përfshirë në politikëbërje. Edhe në ato vende me procedura të ngurta politikëbërëse ose me deficit demokratik, ka grupe që janë në gjendje të ndërmarrin nisma dhe të ndikojnë politikat publike. Ndikuesit duhet ta mbajnë parasysh këtë kur planifikojnë strategjinë e tyre, sidomos kur zgjedhin audiencën shënjestër dhe kur formojnë partneritete. Në Shqipëri, partitë politike luajnë rolin kryesor në këtë drejtim, por edhe mediat dhe shoqëria civile kanë marrë rëndësi në rritje. Partitë politike: Partitë politike janë institucione të përhapura në shoqërinë shqiptare. Numri i partive politike të regjistruara në Shqipëri është mbi tridhjetë megjithëse vetëm gjashtë prej tyre mbajnë vende në parlament. Pushteti politik në Shqipëri është përqendruar në duart e dy partive: Partisë Demokratike (PD) të qendrës së djathtë dhe Partisë Socialiste (PS) të qendrës së majtë. Vitet e fundit ka pasur edhe parti të treta me sasi të konsiderueshme pushteti, si Lëvizja Socialiste për Integrim (LSI), por ato e kanë ushtruar pushtetin vetëm në koalicion me një nga dy partitë e mëdha (si koalicioni i tanishëm me PD-në). E krijuar më 1990-ën, PD-ja është partia e parë opozitare e epokës pas-komuniste. PS-ja u krijua në vitin 1991 nga reformimi i partisë sunduese gjatë komunizmit, Partisë së Punës. Këto dy parti politike mbajnë 40

shumë nga pushteti politik dhe përcaktojnë më së shumti axhendën e debateve. Pas njëzet viteve shteti demokratik, partitë ende kanë ideologji politike dykuptimëshe që shumicën e herëve përputhen me njëra-tjetrën. Për këtë arsye, cilësohen si parti të qendrës. Pavarësisht ngjashmërive, mund të shquajmë edhe dallime të rëndësishme mes historive të dy partive që kanë ndërlikime serioze për përcaktimin e bazës së mbështetësve. Si partia e parë e re pas 45 vjetësh regjimi komunist, PDja shërbeu si zëri i opozitës kundër këtij regjimi. Për këtë arsye, partia tërhoqi një numër të konsiderueshëm qytetarësh që ishin shtypur apo keqtrajtuar nga regjimi komunist. Shumica e mbështetësve të saj vinte nga rajonet veriore të Shqipërisë, të cilat shpesh ishin lënë pas dore nga regjimi komunist. Nga ana tjetër, PS-ja, si reformim i Partisë së Punës, fillimisht u bë partia e grupeve që kishin më tepër interes nga status kuoja. Kjo rezultoi në një zhvillim interesant lidhur me ideologjitë e partive. Pas rënies së regjimit, grupet që kishin qenë më mirë dhe më të lidhur me status kuonë e parë ishin më të përgatitura për të konkurruar në tregun e sapokrijuar dhe patën më tepër sukses në ngritjen e nismave të para private. Kështu, për ironi, PS-ja, në vetvete parti e majtë, u bë më tepër e lidhur me interesat e biznesit. Nga ana tjetër, PD-ja e djathtë u shoqërizua me masat e gjera e të varfra. Sot lidhjet me biznesin janë të forta për të dyja partitë por, duke pasur parasysh rolin e tyre mbizotërues në politikën shqiptare, për ndikuesin fillestar mund të jetë e dobishme të fitojë disa njohuri për historinë dhe rrjetet mbështetëse për secilën parti politike. Është me rëndësi të theksojmë se partitë politikë janë ende në proces konsolidimi të identitetit të tyre në përpjekje për të tërhequr anëtarë të rinj dhe për t’u pëlqyer vendeve perëndimore. Megjithatë, shumica e debateve, sidomos në nivelin ideologjik, pasqyron debatet e ngjashme në perëndim pro partitë shpesh kanë vështirësi në përshtatjen e programit të tyre në kontekstin lokal. Një shembull i debatit aktual është ai për politikat fiskale. Ndërkohë që PS-ja mbron taksën progresive për të lehtësuar bizneset në kohë vështirësish ekonomike, PD-ja i njollos këto politika të së majtës si “marksiste” dhe mbron taksën e sheshtë si mënyrën e vetme për të mos rënë në krizë. Ky debat pasqyron debate të ngjashme në SHBA dhe vende të tjera perëndimore. Kështu, ndikuesit mund të familjarizohen së pari me diskutimet ideologjike në Perëndim për t’u paraprirë debateve të ngjashme këtu në Shqipëri.

Ndërlikimet për ndikimin Tiparet e sipërpërmendura të partive kryesore politike në Shqipëri janë vetëm një pjesë e debatit të përgjithshëm publik. Si pjesë thelbësore e kulturës politike, ky debat ndikon së tepërmi mënyrën me të cilën dhe zbatohen hartohen politikat e ndryshme. Çka është më e rëndësishme, Shqipëria duke qenë republikë parlamentare, partitë politike në shumicën e rasteve janë të pranishme qysh kur zë fill një politikë e caktuar, para se ajo të debatohet në parlament. Veprimtarët shqiptarë e dinë prej kohësh këtë dhe është praktikë e përhapur mes ndikuesve që t’i trajtojnë çështjet me një nga partitë në pushtet. Veprimtaritë lotuese po ashtu drejtohen shpesh për nga anëtarët e partisë. Kjo hap një debat të gjerë lidhur me mënyrat e ndryshme me të cilat mund të ndikohet mbi një parti politike. Shumë ndikues në Shqipëri kanë mësuar se një grup i caktuar duhet të bashkohet apo mbështesë hapur një parti politike para se të ngrejë një çështje. Po kështu, grupet e interesit shpesh i kanë mbështetur fuqishëm partitë politike gjatë fushatës zgjedhore, qoftë financiarisht, qoftë duke marrë pjesë në proceset e fushatës. Cilado qoftë metoda, sigurimi i mbështetjes së një partie politike apo disa prej anëtarëve të saj për një legjislacion apo kauzë është një nga mënyrat më të sigurta për ta çuar çështjen për diskutim parlamentar apo për të garantuar ekspozimin në media.

Medit kryesore: Mediat kryesore luajnë rol të rëndësishëm në paraqitjen dhe interpretimin e shumicës së politikave publike. Ajo çka është më e rëndësishme për ndikuesin fillestar, mediat kryesore po ashtu ndikojnë së tepërmi mbi axhendat politike, duke ndikuar në atë se cilave politika do t’u jepet përparësi në kohë të caktuara. Sipas teorisë së përcaktimit të axhendave, mediat mund të ndikojnë në “spikatjen” e temave në axhendën publike (për shembull, McCombs dhe Shaw 1972; Iyengar dhe Kinder 1987; Iyengar 1990). Për shembull, një çështje e transmetuar apo mbuluar shpesh dhe me këmbëngulje nga shtypi ka shumë të ngjarë të perceptohet nga publiku si e një rëndësie më të madhe. Kuptohet që ndikimet e kësaj në axhendat politike janë të shumta. Ekziston edhe një degë studimesh që po merr përherë e më shumë rëndësi: Analiza kritike e mediave, e cila synon të zbërthejë paraqitjet e ndryshme të çështjeve në media dhe të vlerësojë ndikimin e tyre mbi opinionin publik, politikën publike dhe/ose legjitimizmin e politikës. Shumica e mediave kryesore në Shqipëri është pozicionuar pa drojë me njërën nga forcat kryesore politike. Kjo ka arsye të ndryshme politike dhe ekonomike. Falë forcës depërtuese që ka politika shqiptare ne formësimin e diskutimeve publike por edhe mbi mundësitë ekonomike, shumë aktorë e shohin më të lehtë të bëhen aleatë ose me qeverinë ose me opozitën. Shumica e debateve shfaqet brenda strukturash të caktuara që ofrohen nga dy partitë dhe përpjekjet 42

për analiza të paanshme (ndonjëherë edhe vetë përpjekjet për analiza) shpesh mungojnë. Kjo sigurisht që është e vërtetë për shumë vende të tjera, pavarësisht sistemit politik, sepse mediat kryesore sa vijnë e bëhen më të varura nga financimet, do me thënë edhe subjektive ndaj grupeve që i financojnë ose subjektive ndaj grupeve që i pengojnë. Në fakt, varësia e mediave nga politika dhe kostot e larta që duhen përballuar nga ndikuesit kur bashkëpunojnë me mediat janë dy disfavore të rëndësishme të mediave si ndërmjetëse të ndikimit. Në këtë drejtim, Interneti po merr përherë e më shumë rëndësi në përkrahjen e alternativave përballë status kuosë së sotme sociale, politike dhe ekonomike. Ndërlikimet për ndikimin Pavarësisht paragjykimeve të mëdha, mediat kryesore mbeten mjete të fuqishme në dorë të ndikuesve. Fuqia e tyre për të formësuar opinionin publik mund të përdoret për të mbështetur një kauzë apo për t’i detyruar politikanët të tërhiqen. Për çështje që sfidojnë fort status kuonë, mbështetja fillestare për një çështje mund të sigurohet edhe nëpërmjet fushatës në Internet. Ndikuesi fillestar mund të kuptojë se mediat e dëshirojnë dhe kërkojnë vëmendjen, prandaj media do ta publikojë në një mënyrë apo në një tjetër atë çështje që tërheq vëmendjen e publikut. Për paraqitje sa më të mirë, një analizë mediatike e parë mund të ndihmojë në identifikimin e kanalit që është më i përshtatshëm për të ngritur një çështje të dhënë.

OJQ-të, “think tank”-et dhe OSHC të tjera: Zhvillimi modelit perëndimor të shtetit liberal e demokratik ka qenë një detyrë e vështirë për shumë vende ishkomuniste. Për të ndihmuar në përshtatjen e këtij sistemi qeverisjeje dhe zhvillimin e një shoqërie civile politikisht aktive, vendet perëndimore kanë financuar me shumicë veprimtaritë e organizatave të shoqërisë civile (OSHC). Gjatë dy dhjetëvjeçarëve të fundit, OJQ-të, “think tank”-et dhe OSHC të tjera janë shtuar në Shqipëri me projekte të panumërta për ndihmë ndaj nismave demokratike. Ka kritika të gjera se OJQ-ve shqiptare u mungon baza e qartë ideologjike apo se kanë dështuar në arritjen e ndonjë ndikimi real në terren me projektet e financuara nga donatorët. Megjithatë, këto projekte fillimisht u morën me shumicën e simptomave të varfërisë mjaft të përhapur në vend si dhe ndihmuar në vendosjen e themeleve për të drejtat e pakicave dhe barazisë gjinore. Puna e OSHC-ve është veçanërisht e vështirë në vendet ish-komuniste ku një opinion publik mjaft i mefshtë do të thotë që grupet e ndikimit duhet të përballen me beteja edhe më të vështira. 43

Një dukuri mjaft e përhapur në nismat e shoqërisë civile në Shqipëri është se shumica e OSHC-ve operon e shkëputur nga sektori publik dhe më së shumti e bashkërendon punën me donatorët e huaj. Në masë të madhe kjo ka të bëjë me faktin se donatorët ndërkombëtare nuk e kanë kushtëzuar ndihmën me bashkëpunimin me qeverinë, por edhe për shkak të mjedisit tepër të politizuar dhe mungesës së qëndrueshmërisë në administratën publike, çka e bën bashkëpunimin shumë të vështirë. Deri më sot, shumë donatorë ndërkombëtarë zgjedhin partnerë lokalë që bashkëpunojnë gjerësisht me biznesin, botën akademike apo shoqërinë por jo domosdoshmërisht me qeverinë. Kjo e fundit ndoshta ndodh edhe ngaqë qeveria mund të ushtrojë trysni të fortë mbi OSHC-të dhe t’i devijojë përfundimet e projekteve të tyre që të përputhen plotësisht me axhendën e saj. Ky rasti i fundit është monedhë me dy faqe: mund të jetë pozitive sepse siguron integrimin e donatorëve dhe mbështetjen e OSHC-ve ndaj përpjekjeve dhe politikave të qeverisë; por mund të jetë edhe kundërproduktive sepse politika e qeverisë mund të mos mbështetet nga donatorët dhe OSHC-të. Përfundimi është një numër projektesh të pambështetura që varen nga ndihma e huaj e vazhdueshme. Megjithatë, qeveria e Shqipërisë ende luan një rol kyç në bashkërendimin e nismave sociale dhe ekonomike dhe përfshirjen e rezultateve pozitive në kuadrin e saj zyrtar. Prandaj bashkëpunimi i ndikimit pozitiv mes donatorëve dhe OSHC-ve me apo drejt sektorit publik është me përfitime të mëdha për qëndrueshmërinë e reformave politike. Ka edhe një arsye tjetër pse bashkëpunimi me qeverinë do ta përmirësonte rolin e OSHC-ve në reformat në Shqipëri. Për shkak të një profili tipik asistues të ndihmës ndërkombëtare dhe vështirësive në bashkëpunim me administratën publike, OSHC-të që punojnë në Shqipëri janë përqendruar më së shumti në përkrahjen e kushteve më të mira të jetesës dhe përmirësimin e gjendjes sociale për grupet e ndryshme të margjinalizuara. Ka pasur pak punë thelbësore nga ana e shoqërisë civile në trajtimin e pabarazisë në pushtet, deficitit demokratik, të drejtave ekonomike, forcimit të qeverisjes apo reformave të plota ligjore. Këto lloje ndikimesh që merren me pabarazitë ekonomike dhe politike, do me thënë me kuadrin zyrtar të jetës publike, kërkojnë ristrukturim domethënës dhe një bashkëpunim të ngushtë e të vazhdueshëm me sektorin publik.

Ndërlikimet për ndikimin Vendet ish-komuniste kanë edhe një sektor të tretë mjaft të dobët i cili dobësohet edhe më tepër nga rritja e varësisë prej ndihmës së huaj. Pasi kanë siguruar fondet, OSHC-të shqiptare kanë fare pak nxitje të ndikojnë për ndryshime rrënjësore dhe më tepër zbatojnë modele të gatshme projektesh me ndikim të dobët afatgjatë. Meqë financimet nga donatorët ndërkombëtarë natyrisht po vijnë duke rënë, OSHC-ve do t’u duhet të kërkojnë ndryshime duke ndikuar mbi kuadrin ligjor dhe ekonomik të vendit. I fuqishëm apo jo, sektori i tretë mbetet thelbësor për ndikuesit. Shoqëria civile ofron për njerëzit mekanizmin që të kryejnë ndryshime duke ndikuar në mënyrë kolektive për këto ndryshime. Kështu, ndikuesit duhet të familjarizohen me të gjitha nismat e tjera në fushën e tyre të interesit, të identifikojnë hapësirat për bashkëpunim dhe mundësisht të nisin të ngrenë partneritete me OSHC-të. Në këtë kuptim, parimet e përbashkëta etike dhe qëllimet e njëjta mund të sjellin një mesazh më efikas për t’u shpërndarë. Meqë ndihma e huaj për shumë projekte të gatshme po pakësohet, OSHC-të shqiptare duhet të përgatitin veten për rregulloret e BE-së mbi financimet. Ka shumë të ngjarë që projektet më domethënëse dhe të përshtatshme të jenë ata që përfshijnë qeverinë si aktor kyç. Ka ardhur koha që OSHC-të të nisin të ndërtojnë ura me strukturat qeveritare, pavarësisht shumë vështirësive. Kjo jo vetëm që do t’i lejojë të përdorin këto ura për të ndikuar mbi politikëbërjen legjislative dhe ekzekutive, por do të rezultojë edhe në projekte më domethënëse dhe të qëndrueshme.

IV.

Ndikimi përmes ciklit politik

Kreu i mëparshëm merrej me kontekstin legjislativ, institucional e civil të politikëbërjes publike si dhe me ndërlikimet e tyre për ushtrimin e ndikimit. Qëllimi ishte të theksohej rëndësia e njohjes së tërësishme të sistemit politik. Ushtruesit e ndikimit mund t’i identifikojnë lehtë mundësitë për ndërhyrje nëse i gjithë procesi është i qartë. Pas njohjes me natyrën e përgjithshme të politikave publike dhe veçantitë e kontekstit shqiptar, po kalojmë në procesin aktual politikëbërës dhe mënyrat me të cilat mund të ushtrohet ndikim mbi të.

Ne kemi zgjedhur ciklin politik me pesë faza të paraqitur nga Howlett dhe Ramesh (1995). Figura 5 tregon një paraqitje grafike të ciklit politik. Figura 6 paraqet secilën fazë dhe, përkatësisht, rezultatet e lidhura me të. Çdo fazë e ciklit politik përkon me një fazë kontekstuale të zgjidhjes së aplikuar të problemit prandaj dhe ky model është tepër i dobishëm në trajtimin e një nevojë specifike apo problemi.

Figura 5: Cikli politik sipas strukturës me pesë faza (burimi: përpunim i yni)

Ka shumë struktura analitike dhe konceptuale për të kuptuar politikën publike. Asnjëra prej tyre nuk është gjithëpërfshirëse dhe praktikuesit e ndikimit mund të zgjedhin cilindo model që u duket më i përshtatshëm apo të kombinojnë qasje të ndryshme për të ndikuar mbi procesin (në fakt, ka edhe nga ata që nuk e identifikojnë fare politikëbërjen si proces). Në këtë mënyrë, meqë ky udhërrëfyes u drejtohet fillestarëve, nuk do të futemi në gjithë strukturat e ndryshme teorike që synojnë të shpjegojnë mënyrat e hartimit, miratimit dhe zbatimit të politikave. Më tepër, kemi përzgjedhur një model konceptual të përdorshëm gjerësisht, atë të ciklit politik, për ta paraqitur politikëbërjen si një proces hap pas hapi, duke identifikuar pikat hyrëse për ndikuesit që synojnë të ushtrojnë ndikim mbi të. Ky është një model konceptual mjaft i njohur dhe shumë analistë politikë e përdorin ciklin politik si një lloj strukture për të kuptuar procesin se si zhvillohen politikat. o

Modeli hap pas hapi dhe cikli politik

Cikli politik përshkruan se si lëviz një çështje drejt vënies në zbatim dhe së fundi drejt vlerësimit përmes fazave të njëpasnjëshme dhe të rezultateve që prodhon. Kemi zgjedhur ciklin me pesë faza sepse ai është një model mjaft i përhapur dhe veçanërisht i përshtatshëm për ndikuesit. Ka edhe paraqitje të tjera që përcaktojnë vetëm tri faza (zhvillimi i politikës, zbatimi dhe vlerësimi) ose që e ndajnë procesin në tetë faza (nga identifikimi i çështjes te vlerësimi)16. Disa nuk e përmendin fare hartimin e axhendës për përqendrohen te identifikimi i problemit. Sido që të jetë, cikli politik mund të përshtatet për politikën publike në fjalë dhe është më tepër një mjet elastik për të drejtuar procesin politik sesa një model i ngurtë. Ajo që ka rëndësi për ndikuesin fillestar është të bëjë dallimin mes fazave të ndryshme kryesore në ciklin politik dhe të jetë në gjendje të dallojë qasjet e ndryshme konceptuale të përdorura në faza të ndryshme. Për shembull, një qasje ndikuese për të ndërhyrë në fazën planifikuese ndryshon shumë nga qasja ndikuese e cila kryhet në fazën e marrjes së vendimit.

16. Shih për shembull Bridgman dhe Davis 1998.

Hartimi i axhendës

Vlerësimi i politikës

Zbatimi i politikës

Formulimi i politikës

Vendimmarrja

Figura 6: Pesë fazat e ciklit politik (burimi: Howlett dhe Ramesh, 1995)

Fazat e politikës

Rezultatet/produktet

Hartimi i axhendës

Njohja e problemeve Axhenda e qeverisë

Formulimi i politikës

Propozimet për zgjidhje politike Negociatat dhe ngritja e konsensusit Projektligjet, planet dhe programet

Vendimmarrja

Ligjet dhe rregulloret e miratuara nga parlamenti dhe qeveria që përcaktojnë objektivat politike dhe mjetet

Zbatimi i politikës

Rezultatet politike të administrimit Ndikimet e politikës mbi të adresuarit Rezultatet e politikës nga ndryshimet e sjelljes

Vlerësimi i politikës

Rishikimet vlerësuese administrative juridike dhe politike Përfundimi ose përshtatja e programeve

Përcaktimi i axhendës: si ta bësh të dukshme një çështje

E përmendëm rëndësinë e hartimit të axhendës kur përshkruam rolin e mediave kryesore në politikëbërje. Gjatë kësaj faze, politikëbërësit publikë e njohin morinë e problemeve që duhen trajtuar për një periudhë të caktuar (për shembull, gjatë një mandati elektoral). Kjo fazë është veçanërisht e rëndësishme për ndikuesit. Është gjithmonë më e vështirë ndërfutja e një çështjeje kur axhenda është përcaktuar një herë. Për shembull, nëse buxheti i një ministrie për vitin në vazhdim pak a shumë është vendosur, është shumë e vështirë të propozohen nisma të paparashikuara që mund të kërkojnë financime shtesë. Shkencëtarët politikë dallojnë dy lloje bazë axhendash: sistemike dhe institucionale. Axhendat sistemime paraqesin politikat e përgjithshme të qeverive. Për shembull, aktualisht në Shqipëri, integrimi në BE është pjesë integrale e axhendës sistemike. Axhenda sistemike mund të hartohet me çështje për të cilat ekziston ndërgjegjësim i lartë publik. 48

Axhenda institucionale zakonisht lidhet me planin e punës dhe objektivat për institucionet e veçanta. Këto zakonisht nuk diskutohen gjerësisht në publik dhe përfshijnë bisedime për buxhetin e shtetit, takimet zyrtare apo propozimet për legjislacionin e ri në fusha të caktuara. Qëllimi i parë i ndikuesve mbi politikën është ta fusin çështjen në axhendën e individëve, grupeve apo institucioneve që kanë pushtet për të kryer ndryshime. Kjo është detyrë e ngatërruar sepse ndikuesit duhet të konkurrojnë me grupe të tjera që të tërheqin vëmendjen e politikanëve. Në Shqipëri, numri i lartë i problemeve socio-ekonomike do të thotë që ka grupe të shumta të cilat përpiqen të fusin çështjet e tyre në fushën e vëmendjes së politikanëve ose publikut, shpesh duke përdorur edhe qasje agresive ndikimi. Në këtë mënyrë, përcaktimi i axhendës është një proces konkurrimi për vëmendje, kohë dhe burime mes ligjvënësve, të interesuarve dhe publikut të gjerë. Axhendat politike mund të duken si të ngurta nga përmbajtja, pa hapësirë për elasticitet dhe pika të reja. Gjithmonë gjendet nj grup politikash që konsiderohet si përparësi. Dhe strategjitë e mëdha përcaktojnë shpesh se cila propozime të reja politike do të mirëpriten nga qeveria dhe cilat nuk janë në linjë me objektivat strategjike. Për shembull, në qeverisjet e fundit, çdo çështje që mund të shkonte kundër kërkesave të integrimit evropian, ka shumë të ngjarë të hidhej poshtë. Megjithatë ka hapësirë për ndërhyrje nëse ndikuesi është familjar me diskutimet e ditës dhe aktorët që përcaktojnë axhendën kryesore. Për të ditur se cilat politika po diskutohen në një kohë të dhënë dhe për të gjetur hapësira për ndërhyrje ose nisma të përbashkëta, një vëmendje e madhe u duhet kushtuar fjalimeve të kryeministrit, udhëheqësve të partive, premtimeve zgjedhore dhe diskutimeve të përgjithshme politike në media. Nuk ka rrugë të prerë me thikë për t’u siguruar që një çështje të futet në axhendën e ligjvënësve ndërkohë që në kontekste të ndryshme përdoren mekanizma të ndryshme. Megjithatë, njohuritë mbi literaturën e teorive për hartimin e axhendave mund të jenë një hap i parë i dobishëm. Ka literaturë të bollshme për përcaktimin e axhendave në demokracitë perëndimore, sidomos në SHBA. Për shembull, Kingdon (1995) flet për nocionin e dritares politike, e cila është pjesë e rëndësishme e teorisë mbi hartimin e axhendave. Dritarja politike është atëherë kur del një mundësi për të ndryshuar drejtimin e politikës. Dritaret politike mund të krijohen duke shkaktuar ose drejtuar vëmendjen te ngjarje të caktuara, si aksidente apo katastrofa, si dhe nga ndryshimet në qeveri dhe ndryshime në opinionin publik. Dritarja politike ofron mundësi për çdo grup të aftë të mobilizojë mbështetje për një grup të caktuar politikash17. Për të krijuar hapësirën për një dritare politike ndikuesit duhet t’i përqendrojnë përpjekjet në tri drejtime kryesore veprimi: • Rryma politike: identifikimi i çështjeve mbi të cilat lojtarët politikë përpiqen të sigurojnë veprim. Në këtë linjë pune, ndikuesit mund të përdorin veprimtaritë lobuese për të bindur zyrtarët publikë për rëndësinë e çështjes duke u paraqitur përfitimet politike, rëndësinë historike dhe meritat e politikës. • Rryma e propozimeve: krijimi i propozimeve për zgjidhjet e problemit që duan të paraqesin. Ligjvënësve nuk u pëlqen të flasin për çështje që nuk kanë zgjidhje, strategji të qarta dhe plan veprimi. Këto mund të transmetohen përmes propozimeve politike ose raporteve analizuese të problemit. 17. Kingdon, 1995.

• Rryma e problemit: siguron kuptimin nga publiku të çështjes ose fiton mbështetjen publike. Strategjia e komunikimit dhe ngritja e përkrahjes mund të përdoren për të siguruar ndërgjegjësimin e publikut. Si shembull të një ndikimi të madh të nisur gjatë fazës përcaktuese të axhendës, duke përdorur një dritare politike të hapur, mund të shohim sesi u ndërfutën së pari politikat mjedisore në axhendë e qeverisë së SHBA-së në fund të viteve 1980. Mjedisorët neoliberalë në SHBA më në fund ia dolën të fusnin çështjen e tyre në axhendën e qeverisë kur u krijua një dritare politike në fund të viteve 1980. Mundësia ishte rezultat i rritjes së mbulimit të çështjeve mjedisore nga mediat në fund të viteve 1980, e kombinuar me publikimin dhe miratimin nga OKB-ja të Raportit Brundtland. Kjo dritare u përdor për të futur politikat mjedisore në axhendat politike të shumë qeverive18.

Një shembull nga përvoja e Co-PLAN lidhur me përcaktimin e axhendës është puna e kryer me ndërtimet informate në Shqipëri përpara se të hartohej një politikë publike që të trajtonte këtë çështje. Co-PLAN punoi intensivisht në zonat si Bathorja gjatë viteve 1995-2005 për të nxitur urbanizimin dhe përfshirjen si dhe për një politikë përfshirëse për këtë zonë. Këto nisma ishin mes shtysave të para që do të krijonin kuadrin e parë politik shqiptar në planifikimin dhe zhvillimin urban.

Formulimi i politikës: strukturimi dhe ngritja e konsensusit

Pasi të jetë përcaktuar axhenda, faza tjetër e ciklit të politikës publike është Formulimi i politikës. Kjo ndodh kur problemi është strukturuar qartë dhe janë zhvilluar propozimet për zgjidhje politike. Kjo fazë përfshin planifikimin dhe programimin si dhe përgatitjen e planeve të veprimit dhe projektligjeve. Dy janë kërkesat kryesore gjatë kësaj faze: (1) Ekspertiza e fushës dhe (2) Ngritja e konsensusit. Që të dyja ndikojnë së tepërmi në rolin e ndikuesve potencialë në këtë fazë të ciklit. Ekspertiza e fushës: Faza e formulimit të politikës në radhë të parë (dhe disa thonë që është edhe më e rëndësishmja) ka të bëjë me strukturimin e problemit dhe politikës. Mënyra se si ngrihet dhe shtrohet problemi pa dyshim që ndikon mbi formulimin e politikës. Kjo është një fazë thelbësore për përfshirjen e aktorëve “të jashtëm” në procesin politikëbërës, pavarësisht

.sa i ngurtë dhe jodemokratik mund të jetë procesi. Arsyeja është se në këtë fazë kërkohet një shkallë e lartë ekspertize për të përshkruar çështjen, për të vlerësuar përfundimet dhe për të peshuar kostot e përfitimet e secilës nga zgjidhjet e diskutuara. Aktorëve zyrtarë në politikëbërje, si politikanët apo ligjvënësit, u duhen ekspertë të fushës për t’u përgatitur gjatë kësaj faze. Kështu, pavarësisht nëse politikanët duan apo nuk duan ta bëjnë përfshirës këtë proces, ka hapësirë për ekspertët që të ndikojnë mjaft mbi procesin që nga fillimi i formulimit dhe gjatë gjithë fazës së formulimit të politikës. Vërtet, grupet që ia dalin të bëhen pjesë e procesit rrallë janë të pavarura dhe ka shumë mundësi që të zbatohen disa kritere për përzgjedhjen e ekspertizës. Për shembull, politikanët ka shumë të ngjarë të përzgjedhin ekspertë të fushës që janë të të njëjtave bindje politike apo që mbështesin ideologjinë e partisë së tyre. Megjithatë, faza e formulimit të politikës ndoshta është faza që ofron më tepër hapësira për përfshirjen e grupeve të ndryshme të fushës, bashkësive epistemike apo grupeve të ekspertizës në kanalet zyrtare të politikëbërjes. Këtu ndodh rrahja e mendimeve dhe prandaj ka mundësi të jetë faza më e rëndësishme për disa lloje ndikimesh, ku mund të kërkohet trajtimi i anës mendore të strukturës së problemit. Le të marrim një shembull nga përgatitja e Reformës së arsimit të lartë në Shqipëri, i cili futi Procesin e Bolonjës në universitetet shqiptare. Kjo njihet si një nga reformat me pjesëmarrjen më të lartë të stafit akademik në fazën e formulimit, pikërisht sepse përfshinte nj sektor ku politikanët ishin të paaftë të ndërtonin një politikë pa ndihmën e ekspertëve të fushës. Megjithëse reforma sigurisht iu nënshtrua “imperativit të integrimit”, me qeverinë që anashkaloi shumë ankesa nga grupet e punës të ekspertëve në emër të evropianizimit të arsimit të lartë në Shqipëri, ekspertët përsëri ushtruan një ndikim të fuqishëm në këtë reformë.

Ngritja e konsensusit: Meqë faza formuluese paraprin fazën vendimmarrëse, ngritja e konsensusit merr një rëndësi mjaft të madhe. Konsensusi mes politikanëve dhe publikut lehtëson si votimin ashtu edhe zbatimin e politikës. Por ai legjitimon edhe vetë politikën, çka mbetet një aspekt thelbësor i grupeve politike që synojnë rizgjedhjen. Kështu, negociatat e gjera që zhvillohen mbulojnë një varg të gjatë temash lidhur me politikën në fjalë. Disa nga negociatat më të ashpra zakonisht ndodhin mes pjesëmarrësve të ndryshëm, sidomos kur kanë interesa të kundërta. Ngritja e konsensusit mund të jetë vërtet sfidë në këtë fazë për shkak të njohurive dhe sfondeve të ndryshme të grupeve të përfshira. Dallimet politike dhe ideologjike po ashtu e bëjnë këtë proces mjaft delikat. Ndërkohë që qeveritë mund ta përballojnë një pjesëmarrje të cekët në proces (dhe më pas të miratojnë një politikë të caktuar, pavarësisht përfundimit të diskutimeve) ndikuesit duhet ta marrin tepër seriozisht fazën formuluese dhe

18. Beder, 2002.

debatet që shoqërojnë atë. Në ciklin politik, kjo është faza më e hapur e rrahjes së mendimeve dhe mundësitë për të ndikuar procesin janë më të mëdha në këtë pikë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për nismat ndikuese që e kanë origjinën nga lëvizjet e shoqërisë civile ose nga kanalet jozyrtare. Kjo është mundësia e tyre më e mirë për të hyrë në një procedurë zyrtare e të ngurtë. Gjatë procesit të arritjes së konsensusit, ndikuesit fillestarë duhet të jetë të kujdesshëm të mos legjitimojnë çdo lloj politike mbi të cilën po përpiqen të ndikojnë. Pjesëmarrje nuk do të thotë domosdoshmërisht që zëri juaj po dëgjohet apo po merret për bazë, ndërkohë që pjesëmarrja e gjerë mund të përdoret nga forcat politike për të përligjur dhe legjitimuar një politikë pa e përdorur fare procesin e rrahjes s mendimeve. Kjo ndodh shpesh me reformat politike që kanë një bazë të paracaktuar ideologjike ose strategjike. Siç e përmendëm më sipër, rrahja e mendimeve që ndodhi para miratimit të reformës së arsimit të lartë në Shqipëri, nuk u përdor për të konceptuar vetë reformën. Procesi i Bolonjës tashmë ishte përzgjedhur nga qeveria shqiptare si rruga për arsimin e lartë shqiptar. Më tepër, zëri i akademikëve dhe ekspertëve të tjerë shkoi për të strukturuar elementë të ndryshëm strukturorë të reformës dhe për përshtatjen e saj në kontekstin shqiptar.

vlerësuese apo grupe ekspertësh. Më shumë tani e ka në dorë politikani në parlament apo ekzekutivi. Kjo nuk do të thotë se nuk ka vend për ndërhyrje në fazën vendimmarrëse. Secila nga fazat e ciklit politik ofron mundësi ndikimi, por vetëm nëse ky vjen me argumentet e duhura dhe, çka është më e rëndësishme, me levat e duhura. Kjo mund të jetë koha e përshtatshme për të përdorur rrjetet që ke ngritur dhe për të shfaqur mbështetjen e publikut që ke siguruar për alternativën tënde. Shumë politikanë nuk i miratojnë politikat kundërthënëse, veç rastit kur këto mbështeten nga një numër i lartë qytetarësh. Në këtë mënyrë ata sigurojnë rizgjedhjen prandaj edhe çdo alternativë e parashtruar te vendimmarrësit duhet shprehur në formën e një kapitali politik. Ofrimi i mbështetjes gjatë zgjedhjeve në shkëmbim të një politike të caktuar është metodë e përhapur ndikimi në këtë fazë. Sidoqoftë, ndikuesi duhet ta ketë shumë të qartë se cilët janë vendimmarrësit kryesorë. Sidomos në sistemet parlamentare, partitë votojnë pak a shumë njëzëri për çështje të caktuara. Mund të ndodhë që disa individë të jenë përgjegjës lidhur me atë se si voton i gjithë grupi në parlament. Ndikuesi duhet t’i përcaktojë se kush janë këta individë dhe pastaj të përpunojë metodën e duhur të qasjes ndaj tyre.

Një shembull tjetër nga përvoja e Co-PLAN lidhur me formulimin e politikës është ai i Politikës për Zhvillimin e Territorit që u projektua nga Co-PLAN në vitin 2005 dhe iu paraqit partive politike para zgjedhjeve.

Vendimmarrja: ndikimi përmes levave

Kjo është faza e tretë e ciklit politik. Parlamenti dhe/ose KM-ja miraton ligjet dhe rregulloret, objektivat politike përcaktohen qartë dhe zhvillohen mjetet për të arritur këto objektiva. Vendimi zyrtar për një opsion politik të parapëlqyer merret mbështetur në përparësitë e përgjithshme të qeverisë por edhe mbështetur mbi paraqitjen e propozimeve alternative në fazën paraprirëse, mbi kostot dhe përfitimet si dhe mbi fizibilitetin e tyre. Në Shqipëri, politikat kryesore miratohen nga parlamenti ndërsa vendimet që kanë të bëjnë me politika më të vogla apo me mendime i lihen KM-së, që i miraton përmes vendimit ekzekutiv. Ka ndryshore të shumta që ndikojnë në procesin vendimmarrës, nga ato etike në financiare. Për ndikuesin fillestar e rëndësishme është ta njohë procesin vendimmarrës dhe të jetë në gjendje t’u afrohet në mënyrë të përshtatshme dhe në kohë vendimmarrësve. Përmasa “individuale” e politikëbërjes bëhet tepër e rëndësishme në këtë fazë prandja nuk është më e përshtatshme të paraqesësh dokumente të gjata kërkimore apo propozime politike. Ndikuesi nuk përballet më me komisione 52

Në Shqipëri, një shembull i ndikimit të fortë publik në vendimmarrjen zyrtare ishte kthimi nga Gjykata Kushtetuese i marrëveshjes detare për ujërat me Greqinë. Kërkesës për rishikim kushtetues iu mëshua nga opozita e mbështetur nga ekspertë të ndryshëm nga fusha e historisë dhe ligjit ndërkombëtar si dhe nga përfaqësues të shoqërisë civile.

Zbatimi i politikës: ndikimi mbi pasojat dhe kontrolli i dëmit

Procesi i zbatimit të politikës ka të bëjë me vënien në zbatim të vendimeve. Megjithëse mund të duket sikur në këtë fazë ndodhin më pak diskutime, proceset zbatuese nuk janë dhe aq të lehta sa mund të mendohet. Zbatimi me sukses shpesh shkon përtej përpikmërisë me të cilën janë hartuar planet e veprimit më parë. Prandaj në fazat planifikuese të një politike përpunohen skenarë të ndryshëm për të rritur kontrollin mbi ndryshore potencialisht të paparashikueshme. Zbatimi i politikës ka të bëjë me produktin e politikës, por edhe me mënyrën se si do të ndikojë ky produkt mbi të interesuarit. Kështu, ka dy përmasa të zbatimit, çdonjëra nga të cilat mbart sfida të mëdha për procesin. Së pari, zbatimi i politikës sjell detyrimin për ndryshimin e zakoneve dhe ngulitjen e mënyrave të reja për të bërë gjërat. Dështimi i arritjes së këtij ndryshimi është një nga shkaqet më të përhapura për dështimin e politikës ose, siç thuhet shpesh, politika mbetet “në letër” me fare pak ndikim në terren. Shembuj janë përpjekjet për të rregulluar menaxhimin e mbeturinave 53

në Shqipëri gjatë viteve të fundit, të cilat treguan se sa rezistentë ndaj ndryshimit janë disa praktika ekzistuese. Së dyti, zbatimi i politikës mund të prekë në mënyra të ndryshme grupe të ndryshme. Për shembull, ndërtimi i një dige lumi që rrit prodhimin e energjisë elektrike sjell përfitime për popullsinë e mbarë një vendi. Megjithatë, nëse janë planifikuar zhvendosje popullsie për të krijuar hapësirën e nevojshme për digën, grupe të veçanta do të dëmtohen rëndë nga ky projekt. Në këtë mënyrë, zbatimi i politikës shpesh është nj betejë për të arritur rezultatet më të mira të mundshme me sa më pak dëme. Për këtë arsye, zbatimi i politikës nuk ka të bëjë vetëm me rezultatet e saj, por edhe me ndikimet më të rëndësishme. Ekzistojnë opinione të ndryshme lidhur me arsyet pse disa politika kanë sukses e të tjera dështojnë, ndërsa debatet mbi atë që ka shkuar keq mund të vazhdojnë gjatë edhe pasi një politikë të ketë marrë fund. Në fakt, shpesh ka një farë pasigurie mes vendimmarrësve nëse një politikë e dhënë do t’ia arrijë qëllimit, deri në çastin kur nis faza e zbatimit. Shpesh ndodh që një politikë që duket krejt e përsosur në letër, të përballet me probleme të pakapërcyeshme në zbatim. Në Shqipëri, një nga ligjet më problematikë që vuajti nga rrjedhoja të papritura ishte faza zbatuese e ligjit Nr. 9481, data 3.4.2006 për “Legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje” me përmirësimet e veta. Për shkak të vështirësive të paparashikuara në zbatim, ky ligj u amendua tri herë nga parlamenti (në 2007, 2008 dhe 2009), ndërkohë që disa nene të tij u shpallën jokushtetuese nga Gjykata Kushtetuese në vitin 2009. Këto mendime ndikuan së tepërmi në efikasitetin dhe legjitimitetin e këtij ligji.

Pavarësisht natyrës së brishtë të procesit zbatues, ka mjaft hapësira në këtë fazë për të ndikuar në zbatimin e tij. Shumë ushtrime ndikimi në fakt vënë në shënjestër fazat zbatuese të politikave të ndryshme duke u përpjekur të sigurojnë një proces të drejtë e të paanshëm për atë që besojnë se është politika e duhur. Këto ndikime bëhen pjesë aktive e zbatimit për të penguar parregullsitë apo shmangiet.

Le t’i kthehemi edhe nj herë shembullit tonë me projektin e ndërtimit të digës: Nëse projekti është miratuar dhe do të ndodhin vërtet zhvendosje njerëzish, përkrahësit e tyre ndonjëherë do të vazhdojnë të jetë të përfshirë plotësisht në fazat e zbatimit. Synimi i tyre do të jetë të sigurojnë dëmin minimal mbi popullsinë e zonës dhe të negociojnë kushte të favorshme për zhvendosjen. Kështu, nëse zhvendosja është e pashmangshme, ndikuesit tani përpiqen të ulin në minimum ndikimin mbi popullatën.

Vlerësimi i politikës

Vlerësimi i politikës paraqitet këtu si faza e pestë e ciklit politik. Shumë politika publike i nënshtrohen vlerësimeve të ndryshme, si nga brenda ashtu edhe nga jashtë. Këto mund të rezultojnë me përshtatje ndaj këtyre politikave apo me përfundimin e tyre (falë arritjes së qëllimeve ose për shkak të rezultateve tepër negative). Çdo aktor kryen vlerësime me një qëllim të caktuar në mendje dhe shpesh duhen parë disa vlerësime të ndryshme për të përcaktuar nëse një politikë e caktuar ia ka arritur apo jo qëllimit. Vlerësimet shohin edhe efektet anësore dhe rezultatet e paparashikuara të një politike, sidomos kur ajo sjell më tepër dëme se të mira, duke vlerësuar se kush fiton e kush humb për shkak të një politike të caktuar, çfarë rreziqesh paraqet dhe si materializohen ato. Vlerësimi është një proces i vazhdueshëm, i cili kryhet në vijimësi përgjatë procesit politik dhe, së fundi, para përmbylljes së kësaj politike. Sidomos në projektet afatgjata, vlerësimet përdoren për fazat pasardhëse dhe për ta përshtatur politikën nëse kjo është e nevojshme. Kështu, vlerësimi kryhet edhe përgjatë ciklit, edhe në fazën e fundit të procesit politik. Vlerësimi si monitorim përgjatë ciklit Megjithëse është vendosur si faza e fundit e ciklit, vlerësimi i politikës në fakt ndodh në faza të ndryshme të procesit politik. Kjo mund të vërehet kur shohim një proces të caktuar politik të shkëputur nga arena e gjerë e politikëbërjes. Veç nismave afatshkurtra, që zakonisht janë shprehje e një politike më të gjerë sesa politika në vetvete, të gjitha politikat vlerësohen në shumë pika gjatë procesit. Vlerësimi mund të kryhet edhe para zbatimit, për të parë, për shembull, nëse palët e interesuara janë përfshirë vërtet në të ose mund të ndodhë gjatë zbatimit për të parë nëse janë arritur qëllimet apo nëse nevojiten ndryshime. Në cilëndo fazë, procesi i vlerësimit jep një pamje të gjendjes dhe lejon reflektime e ndryshime. Kjo është në të njëjtën linjë me natyrën ciklike të procesit politik ku vlerësime të vazhdueshme mund të çojnë në përshtatjen, rivlerësimin apo edhe ristrukturimin e tij. Për shembull, kur një politikë vlerësohet para se të zbatohet, bëhen përpjekje për të parashikuar pasojat e saj gjatë zbatimit. Këto vlerësime periodike njihen me emrin monitorime. Monitorimi i politikës kryhet për të mbledhur prova rreth një politike ndërkohë që ajo është në zbatim e sipër dhe pastaj këto gjetje përdoren për të ndikuar mbi rrjedhën e mëtejshme të veprimeve. Ka tre përbërës të punës monitoruese ndaj politikës: mbledhja e provave, analizimi i provave dhe ndikimi mbi rrjedhën e politikës. Figura 7: hapat e monitorimit të politikës (burimi: përpunim i yni)

Mbledhja e provave

Analizimi i provave

Ndikimi mbi rrjedhën e politikës 55

Ndikuesit janë veçanërisht aktivë në monitorim dhe përballen me shumë sfida gjatë gjithë fazave. Është i nevojshëm një plan i hollësishëm monitorimi, me objektiva të qarta dhe tregues të përpunuar mirë. Kjo mund të kërkojë mjaft kohë dhe burime. Kur mbledh provat, qasja ndaj informacionit politik dhe mbledhja e dokumenteve politikë mund të jetë tepër e vështirë (çka njihet ndryshe me fjalët zbrazëti informative). Analizimi i provave kërkon mjaft ekspertizë dhe burime (e ashtuquajtura zbrazëti aftësish). Ndërkohë që ndikimi i rrjedhës së politikës kërkon përcaktime të kujdesshme kohore. Për të ilustruar vetëm një nga këto sfida në kontekstin shqiptar, mund t’i hedhim një sy mbledhjes së të dhënave, që mund të jetë një proces tepër i vështirë për ndikuesit, kërkuesit dhe praktikuesit e politikës. Zbrazëtia informative bëhet edhe më e madhe në vende me demokraci të reja që vuajnë nga mungesa e transparencës apo, në përgjithësi, nga mungesa e bazave të të dhënave të hapura për publikun. Në Shqipëri, ky rol përmbushet nga INSTAT-i, i cili është kanali i vetëm zyrtar për statistikat qeveritare. Një kanal alternativ që do të ofronte të dhëna krahasuese ende mungon në Shqipëri. Vetëm së fundmi institutet kërkimore kanë filluar ta mbushin këtë zbrazëti. Për të trajtuar mungesën e të dhënave publike ose seriozitetin e ulët të të dhënave të disponueshme, shumë ndikues në vendet e zhvilluara u kthehen metodave sasiore të kërkimit dhe mbledhjes së të dhënave. Intervista me grupe të fokusuara, për shembull, po përdoren përherë e më shumë për të mbuluar mungesën e statistikave zyrtare apo për të përmbushur nevojën për perspektiva alternativealternative perspectives.

Siç u tha, është më e lehtë të futës rezultatet në proces nëse politika është ende në fazat planifikuese. Nga ana tjetër, përfshirja e rezultateve të vlerësimit më vonë në proces do të kërkojë një qasje më proaktive, meqë rruga e zbatimit tashmë është përcaktuar. Prandaj ndodh që vlerësimet e skenarëve të ndryshëm zakonisht ndodhin kur planifikohet politika, për t’u paraprirë rezultateve dhe për të mbrojtur një rrjedhë të ndryshme politike para fazës së vendimmarrjes. Vlerësimi si fazë përfundimtare Vlerësimi i politikës kryhet kur nj projekt apo politikë e caktuar është pranë përfundimit. Zakonisht kjo kërkon të shohë ndikimet e një politike të caktuar. Vlerësimi i politikës, si fazë përmbyllëse e ciklit politik, përfshin aktet e rishikimit administrativ, juridik dhe politik që synojnë të vlerësojnë produktet dhe ndikimet e një politike. Pas vlerësimit përfundimtar, programet politike mund të mbyllen ose të përshtaten për të siguruar të ardhme të qëndrueshme. Vlerësimet e politikës publike zakonisht vëzhgojnë katër fusha: efektin mbi problemin e vënë në shënjestër, ndikimet afatshkurtra dhe afatgjata si dhe kostot ekonomike. Procesi është tepër i rëndësishëm për ndikuesit, sidomos për ndikuesit fillestarë që duhet të njihen me politikat e shkuara dhe përfundimet e tyre para se të nisin të planifikojnë nismën e tyre. 56

Agjencitë qeveritare përfshihen shpesh në vlerësime, meqë ky është një hap i kërkuar në çdo proces politik. Por aktorët më të interesuar në këtë fazë janë zakonisht aktorët joqeveritarë që nga mediat, bota akademike e shoqëria civile. OSHC-të, studiuesit, dhe qendrat kërkimore, institutet dhe grupet e interesit publik kryejnë vlerësime të politikave për të parashikuar ndikimet e politikave të ngjashme në të ardhmen dhe për të vlerësuar efikasitetin e tyre. Në fakt, shumë ushtrues ndikimi i nisin veprimtaritë e tyre duke vlerësuar politikat e ngjashme në kohë të ndryshme, në vende të ndryshme apo thjesht në kontekste të ndryshme. Këto vlerësime formojnë bazën për kërkimet politike, si një nga mjetet më të përhapura për të nisur një plan ndikimi. Një shembull nga konteksti shqiptar do të ishte Raporti Monitorues i Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit, i cili synonte të monitoronte përparimin dhe përmbushjet e angazhimeve të Shqipërisë në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit. Kjo nismë u ndërmor nga OSI dhe mbulonte periudhën qershor 2006-shtator 2007.

Përfundimisht, qëllimi është të vlerësohet nëse politika, me kostot e përfitimet e saj, ishte një nismë e dobishme si dhe për të nxjerrë mësime për politikat e ardhshme publike. Vlerësimet nga politikat specifike ndërfuten në planifikimet për politikat e ardhshme. Kështu, procesi i politikës publike është një cikël i vazhdueshëm ku rezultatet e çdo politike përdoren për të përmirësuar politikëbërjen në të ardhmen. V.

Cikli i ndikimit mbi politikën dhe mjetet

Pasi dhamë një pamje të gjerë të mjedisit politik në Shqipëri dhe një sfond të politikave publike dhe të ciklit politik, kreu në vijim jep disa hapa kyçe që mund të ndihmojnë në ndërmarrjen e një fushatë të suksesshme ndikimi mbi politikën si dhe disa mjete në dispozicion të ndikuesit. Këto mund të shërbejnë si bazë për organizimin e përpjekjeve në një nismë të strukturuar ose thjesht për përçimin qartë të mesazhit te audienca e duhur. o

Cikli i ndikimit si strukturë e nismave ndikuese

Njësoj si çdo nismë tjetër, edhe fushatat e ndikimit kalojnë nëpër një numër fazash duke nisur nga identifikimi i çështjes deri te vlerësimi i gjithë fushatës. Njësoj si me zhvillimin e politikave, ka një numër rrugësh që mund të ndiqen kur organizon një fushatë ndikuese mbi politikën dhe asnjëra prej këtyre rrugëve nuk quhet si më e mira. Mund të vihen në zbatim qasje të ndryshme në varësi të kushteve të jashtme apo burimeve në dispozicion. Ndërhyrjet mund të organizohen qysh më herët (për shembull, puna me grupet parlamentare për t’i dhënë formë një ligji të caktuar) ose mund të përdoren veprime spontane (për shembull protesta në përgjigje të një politike të caktuar). Është e rëndësishme 57

të mbahet mend se konteksti është gjithçka kur vjen puna te ushtrimi i ndikimit (Carden 2005, 2009) dhe “ndikuesit duhet të jenë tepër të kujdesshëm kur transferojnë qasjet e ndikimit të “praktikave të mira” nga një kontekst në tjetrin” (Young dhe Quinn 2012: 53). Megjithatë, njësoj si për nismat e tjera, planifikimi i saktë dhe ideja e qartë e fazave nëpër të cilat kalon procesi ndihmon shumë në realizimin me sukses të fushatës. Në fakt, fushatat e ndikimit mbi politikën në vetvete ndryshojnë nga veprimet e improvizuara sepse ato organizohen qysh më herët, përfshijnë një farë planifikimi dhe ndjekin një zhvillim të strukturuar. Duke u nisur nga përvoja e Co-PLAN, gjatë këtij kreu e kemi ofruar ciklin e ndikimit mbi politikën si një strukturë të përbërë nga pesë faza kyçe të cilat mund të shërbejnë si udhërrëfyese për nismën tonë. Qasja duhet të ndihmojë në organizimin e përpjekjeve për një fushatë ndikimi mbi politikën.

TCikli i ndikimit mbi politikën nuk duhet interpretuar si proces që duhet filluar vetëm në fazat e para të politikëbërjes. Fushata ndikuese në fakt mund të niset në cilëndo fazë të ciklit politik, për sa kohë jemi në gjendje të përshtatim qasjen dhe mjetet me atë fazë. Për shembull, lobimi mund të jetë qasje e mirë për të ndikuar në fazën e përcaktimit të axhendave. Ose, nëse synojmë të ndikojmë mbi një politikë qysh në konceptimin e saj, përfshirja politike në strukturat zyrtare ligjbërëse, si grupet parlamentare, mund të ketë përparësi. Nga ana tjetër, përfshirja në fazën zbatuese mund të kërkojë ekspertizë të lartë teknike. Është e rëndësishme të mbahet parasysh se ka qasje dhe mjete në dispozicion për secilën fazë të ciklit politik dhe se cikli i ndikimit mbi politikën mund të nisë në secilën nga fazat e së parës. Këtë përshkruan edhe Figura 9.

Figura 8: Cikli i ndikimit mbi politikën (burimi: përpunim i Co-PLAN)

Identification of Advocacy Issue

Monitoring and Evaluation

Research of Causes and Effects

Organized Action

Advocacy Strategy

Figura 9: Cikli i ndikimit mbi politikën përgjatë zhvillimit të politikës (burimi: përpunim i Co-PLAN)

Identifikimi i çështjes për ndikim Monitorimi dhe vlerësimi

Aksioni i organizuar

Përcaktimi i axhendës

o Fazat dhe mjetet e cikleve ndikuese mbi politikën Siç u theksua në krerët paraardhës, planifikimi është ndoshta një nga fazat më të rëndësishme të fushatave ndikuese. Tri nga pesë fazat e ciklit ndikues - Identifikimi i çështjes për ndikim, Studimi i shkaqeve dhe pasojave dhe Strategjia e ndikimit - kanë të bëjnë në radhë të parë me forma të ndryshme planifikimi të cilat mund të çojnë te një plan përfundimtar veprimi. Ky plan veprimi apo strategji e drejton më pas fushatën në fazën e katërt të saj - Aksioni i organizuar - dhe shërben si etalon kundrejt të cilit matim dhe vlerësojmë përfundimet në fazën e pestë - Monitorimi dhe vlerësimi. Le t’i shohim këto faza një e nga një.

Studimi i shkaqeve dhe pasojave

Strategjia e ndikimit Identifikimi i çështjes për ndikim

Identifikimi i çështjes për ndikim Monitorimi dhe vlerësimi

Monitorimi dhe vlerësimi

Vlerësimi i politikës Aksioni i organizuar

Studimi i shkaqeve dhe pasojave

Aksioni i organizuar

Formulimi i politikës

Studimi i shkaqeve dhe pasojave

Faza 1: Identifikimi i çështjes për ndikim Ai që duket si hapi i parë i logjikshëm në çdo proces, në fakt është një nga detyrat më delikate në ngritjen e fushatës ndikuese. Kjo fazë fillon (por përfshin shumë më tepër se ka) me identifikimin e çështjes që do të trajtohet dhe të politikës mbi të cilën do të ushtrohet ndikimi. Kështu, një nga hapat e parë në çdo nismë ndikuese është identifikimi i objektivit të ndikimit që ka lidhje me ndonjë fushë problematike dhe politikë të veçantë. Në këtë proces, ka disa hapa të nevojshëm:

Strategjia e ndikimit

Figura 10: Faza identifikuese (përpunim i yni)

Artikulo çështjen si fushë që kërkon ndërhyje

Identifiko problemin që duhet trajtuar Identifikimi i çështjes për ndikim

Identifikimi i çështjes për ndikim Monitorimi dhe vlerësimi

Monitorimi dhe vlerësimi

Zbatimi i politikës Studimi i shkaqeve dhe Aksioni i organizuar

pasojave

Strategjia e ndikimit

Aksioni i organizuar

Vendimmarrja

Studimi i shkaqeve dhe pasojave

Strategjia e ndikimit

Siç e tregon dhe figura më lart, cikli politik është një proces natyror përmes të cilit kalojnë nismat e projekteve, strategjive apo planifikimeve. Në varësi të interesit si dhe kontekstit në të cilin veprojmë, apo të kërkesave që rezultojnë nga konteksti i dhënë, zgjedhim se në cilën fazë ta nisim ndërhyrjen në politikë. Kjo ka mundësi ta përcaktojë edhe objektivin tonë politik, i cili mund të përfshijë një apo disa qëllime si pjesëmarrja aktive në strukturimin e politikës, ndikimi mbi vendimmarrjen, ndikimi mbi zbatimin, etj.

Identifiko politikën aktuale në terma të përgjithshme

Shpreh objektivin e ndikimit lidhur me problemin dhe politikën

Identifikimi nis duke vështruar shportën e “problemeve” dhe duke zgjedhur atë që mund të trajtojmë më mirë. Në fakt, ndërhyrjet e nevojshme në një fushë të caktuar mund të jenë të panumërta. Por duke u përqendruar te ajo që është e mundshme në varësi të interesave tona, ekspertizës dhe burimeve, si dhe duke përcaktuar një objektiv të qartë, të shprehur në objektiva konkrete, është mënyra më e mirë për të nisur një ndërhyrje konstruktive. Praktikuesit me përvojë që e kanë shndërruar ushtrimin e ndikimit në profesion, me grumbullimin e përvojës mund të zhvillojnë aftësinë që të merren me një mori çështjesh të ndryshme. Megjithatë, për ndikuesin fillestar, ajo çështje që e ka “për zemër” mund të shërbejë si fillim i mirë sepse siguron që ai të mbetet i motivuar gjatë gjithë procesit. Burimet duhen vlerësuar qysh në këtë fazë të parë. Këto nuk kanë të bëjnë vetëm me burimet financiare, por edhe me ekspertizën, sepse si fillestar

është e vështirë t’ia dalësh mbanë në fusha jashtë njohurive dhe aftësive që ke. Qëllimi duhet të jetë të përqendrohen përpjekjet në një qëllim thelbësor por njëherësh edhe realist. Pasi është caktuar çështja, duhet identifikuar në terma të përgjithshme përmasa e politikës. Kjo bëhet me më tepër hollësi në fazën tjetër të kërkimeve, por është e rëndësishme që, qysh në fillim, të jemi të qartë për politikën në fjalë. Ndikimi mbi politikën ka të bëjë në radhë të parë me ndikimin për të ndryshuar politikën. Kështu, është thelbësore të identifikohet jo vetëm çështja me të cilën do të merremi, por edhe politikat që kanë të bëjnë me këtë çështje dhe me mënyrën sesi duam të ndikojmë mbi këto politika. Pastaj mund ta artikulojmë qartë ndikimin tonë në terma të një çështjeje e cila kërkon ndërhyrje. Përfundimi më i rëndësishëm i kësaj faze duhet të jetë objektivi i ndikimit tonë, i shprehur në terma si të çështjes në fjalë, ashtu dhe të politikës që e rrethon. Objektivi duhet të jetë i qartë dhe i ndashëm lehtë në qëllime specifike. Për ndikuesin fillestar, sa më real të jetë objektivi, aq më të larta do të jenë mundësitë për sukses. Me më tepër përvojë dhe burime, mund të caktohen objektiva politike edhe më ambicioze.

Mjetet për fazën e Identifikimit të çështjes për ndikim: Takimet e para: Këto sesione mund të ndihmojnë në harmonizimin e vlerave brenda grupit dhe për t’u siguruar që anëtarët janë të motivuar nga nevoja për të sjellë ndryshime lidhur me një çështje të dhënë ndikimi. Këto takime mund të fiksojnë çështjen dhe të theksojnë motivimin thelbësor të fushatës. Grupi kërkimor i punës: Ky grup shqyrton gjendjen aktuale dhe rrethanat politike që shoqërojnë çështjen në vija të përgjithshme. Mund të nevojitet një farë kërkimi në këtë fazë. Ky grup është përgjegjës për dhënien e një raporti të qartë të gjendjes me aq hollësi sa duhen për të ngritur objektivin e ndikimit mbi politikën Sesionet vetëvlerësuese: Një vlerësim realist i kapitalit të grupit ndikues ka shumë të ngjarë të jetë i

domosdoshëm. Ky kapital përfshin aftësitë, ekspertizën, mundësitë dhe burimet përsa u përket financave dhe kohës në dispozicion. Në fund të fazës identifikuese, duhet të jetë gati një sasi e qartë e asaj që mund të investojë grupi ndikues në fushatë. Kjo shërben edhe për përcaktimin e një objektivi të qartë dhe për të shmangur dështimet e mëvonshme.

Faza 2: Kërkimi i shkaqeve dhe pasojave Kjo fazë ofron themele të shëndosha për mbështetjen e strategjisë ndikuese jo vetëm mbi synime të dobishme por mbi fakte dhe mbi kontekstin. E ngritur mbi kërkimet e plota fillestare të fazës së parë, duhet të futemi në thelb të problemit për të zbuluar lidhjet mes shkaqeve dhe pasojave, të cilat përcaktojnë gjendjen aktuale si dhe politikën aktuale. Duke nisur me kërkime të zgjeruara dhe duke u futur më thellë në analizimin e atyre që gjejmë, qëllimi është të krijohet një bazë e fortë dhe kontekstuale e çështjes, të identifikohen sfidat më të mëdha dhe të theksohen pikat tona të forta e të dobëta. Kjo shkallë së pari duhet të vlerësojë shkallën e përpjekjeve të nevojshme për të ndjekur objektivin një ndikimi të caktuar mbi politikën. Ky vlerësim duhet të mbajë parasysh të paktën tri përmasat kryesore që u përgjigjen disa pyetjeve: • Konteksti: Cila është konkretisht çështja në fjalë? Çfarë lidhje shkak-pasojë përcakton problemi që duam të trajtojmë? Cilat janë politikat e shkuara dhe të tashme që merren me këtë çështje? Cila është natyra e politikës dhe mjedisit të fushës në të cilën po operojmë? • Aktorët: Cilët janë pjesëmarrësit kryesorë në çështje? Si ndikohet secili prej tyre nga gjendja aktuale? Si ndikohet secili prej tyre nga objektivi i ndikimit mbi politikën? Cila është audienca që synojmë? Cilën sjellje apo qëndrim duam të ndryshojmë dhe cila është mënyra më e mirë për ta bërë këtë? Si t’i qasemi më mirë audiencës? • Sfidat dhe potenciali: Çfarë e pengon procesin politik që të lëvizë në drejtimin e dëshiruar prej nesh pra, cilat janë pengesat? Cilat janë sfidat me qëllim që propozimi ynë të pranohet? Cilat janë epërsitë tona? Ç’sistem levash kemi? Ka shumë pyetje të tjera që kërkojnë përgjigje para nisjes së fushatës. Në fakt, strategjia ndikuese dhe hartimi i vetë fushatës duhet mbështetur mbi këto përgjigje. Figura 11 ofron një paraqitje grafike për këtë proces. Veç studimit intensiv, kjo fazë kërkon edhe një analizë të thellë. Kjo përfshin vlerësimin kritik të të dhënave dhe reflektimin mbi skenarët e mundshëm. Disa nga mjetet më të përdorshme të analizës janë renditur më poshtë, ndërkohë që ekziston edhe një sasi e madhe informacioni lidhur me mënyrën e përdorimit të tyre në planifikim apo zbatim. Ja edhe një këshillë: Në shumë raste, analistët bien viktimë e qasjeve të ngurta dhe i nxjerrin rezultatet nga këto mjete analitike si të vërteta objektive mbi të cilat mbështesin vendimmarrjen e tyre. Është me rëndësi të mbahet parasysh se, si të gjitha mjetet e tjera, edhe këto kanë kufizimet e veta dhe përfundimet i duhen nënshtruar gjithnjë një procesi reflektimi kritik. Prandaj e këshillojmë ndikuesin fillestar t’u qaset këtyre mjeteve ashtu siç janë: mjete që mund të hedhin dritë mbi disa aspekte të realitetit që rrethon një çështje të caktuar, që duhen përdorur në mënyrë kritike dhe të kombinuara me mjete të tjera. 63

Një arsye tjetër për familjarizimin me këto mjete është se ato përdoren gjerësisht në analizën e politikës publike nga ligjvënësit ose vendimmarrësit. Shpesh vendimet nëse një politikë e caktuar duhet vënë në zbatim apo jo janë gjithnjë subjekt i këtyre analizave, përfundimet e të cilave përdoren më pas për të përligjur apo legjitimuar një politikë të caktuar. Prandaj, ndikuesit duhet të familjarizohen jo vetëm me këto mjete kyçe por edhe me mangësitë e tyre dhe me kriticizmin që shoqëron përdorimin e ngurtë të këtyre mjeteve. Në këtë mënyrë, ndikuesit mund të gjurmojnë edhe logjikën që qëndron në bazë të proceseve vendimmarrëse që rezultojnë në një politikë të caktuar, çka e bën më të lehtë ndryshimin apo kundërshtimin e saj përfundimtar. Mjetet për fazën Studimi i shkaqeve dhe pasojave: Analiza e pemës së problemeve: Ky është një nga mjetet më të përdorshme planifikuese. Ai e ndan problemin në copa të administrueshme dhe të përcaktuara. Në këtë mënyrë, lejon vendosjen e përparësive mes faktorëve dhe ndihmon në përqendrimin te objektivat. Në kontekstet sfiduese, ky mjet mund të ofrojë një pamje më të qartë të marrëdhënieve shkak-pasojë që përmban një problem i dhënë. Analiza e pjesëmarrësve: Kjo përdoret gjerësisht për të përcaktuar se cilët janë ata që marrin apo kanë

pjesë në një çështje të caktuar. Individët apo grupet që kanë mundësi të ndikojnë apo të ndikohen nga një veprim i propozuar identifikohen dhe renditen sipas ndikimit të tyre mbi veprimin dhe ndikimit të veprimit mbi ta. Kjo analizë është veçanërisht e dobishme në rrethana të zgjidhjes së konflikteve ose kur ndikon ne një mjedis kur përplasen interesa të forta.

Analiza kosto-përfitim (AKP): Ky mjet paraqet një proces llogaritjeje dhe krahasimi mes përfitimeve dhe

kostove për një politikë të caktuar. Qëllimi është të vlerësohet nëse një politikë sjell më tepër përfitime se kosto, do me thënë, nëse ia vlen apo jo të ndiqet. AKP-ja është një nga mjetet më të përdorshme për analizën politike por edhe një nga më të debatueshmit. Kritikohet sidomos për përdorimin që i bëhet në politikën mjedisore, politikën sociale ose politikat me ndikim të konsiderueshëm social për llogaritjen e gabuar të ndryshoreve si humbja e jetëve njerëzore apo dëmin në mjedis. Ndikuesit në fushat e drejtësisë sociale, të drejtave të njeriut apo çështjeve mjedisore duhet të familjarizohen veçanërisht me kriticizmin që shoqëron këtë mjet të përdorur shpesh për të legjitimuar politikat që synojnë të sfidojnë. I përdorur me korrektësi, AKP-ja mund të ndihmojë në planifikimin e fushatave ndikuese.

Faza 3: Strategjia e ndikimit Qëllimi i kësaj faze është të mbledhë gjithë reflektimet, informacionet dhe analizat të dy fazave paraardhëse në një strategji ndikimi, e cila do të përdoret për të organizuar veprimin dhe për të ruajtur fokusin gjatë fushatës. Një strategji e mirë ndikuese duhet të synojë drejt objektivit të ndikimit të përcaktuar në fazën e parë dhe mund të ngrihet rreth të dhënave dhe analizave të zhvilluara në fazën e dytë. 99 Një strategji ndikimi duhet të shërbejë së pari si tregues i qartë i asaj që përfaqëson dhe i asaj që synon të arrish. Në këtë mënyrë, ajo duhet të përmbajë të paktën një formulim të misionit, objektivat kyçe dhe synimet.  Së dyti, duhet të organizojë burimet dhe aftësitë në veprime reale në mënyrën më efikase të mundshme. Kjo përfshin zhvillimin e një llogaritjeje të hollësishme të ekspertizës në dispozicion, të buxhetit dhe burimeve të tjera.  Së treti, strategjia e ndikimit duhet të shërbejë si udhërrëfyes për fazën tjetër të veprimit të organizuar, e cila nis kur të gjitha përgatitjet dhe planifikimet përkthehen në përpjekje. Në këtë mënyrë, ajo duhet të përmbajë planet e veprimit, qasjet dhe mjetet që do të përdoren.

Mjetet për fazën e Strategjisë së ndikimit: Formulimi i misionit: Kjo shërben si bazë për profilin e përgjithshëm të fushatës ndikuese. Zakonisht merr

formën e një deklarate të përgjithshme mbi synimin dhe shërben për të udhëhequr veprimtaritë afatgjata të organizmave ndikues.

Objektivat: Objektivat e ndikimit duket t’u ngjasojnë formulimeve të orientuara nga synimi specifik që qëndron në thelb të veprimtarive të organizimit. Këto duhet të shërbejnë për të arritur misionin në tërësi. Si rregull, një hartim i mirë i objektivave duhet të ketë cilësitë SMART. SMART është shkurtesa për fjalët Specifike, të Matshme, të Arritshme, Realiste dhe të Trajtuara në kohë, të gjitha këto me shtesën e fjalëve “të Evidentuara” dhe “të Rivlerësuara” të përdorura së fundmi (SMARTER). Kështu, objektivat duhet të jenë të përcaktuara qartë, të kenë pamje realiste dhe të shoqërohen nga një program veprimtarish.

Analiza e skenarëve: Ky mjet përfshin një proces analizimi të ngjarjeve të mundshme në të ardhmen duke shqyrtuar përfundime të mundshme alternative. Ajo mund të shërbejë për planifikimin e skenarëve të ndryshëm qysh më herët, kur jemi ende në fazën kërkimore të fushatës ndikuese. Mund të ndihmojë në përvetësimin e sfidave dhe përgatitjen më mirë për to.

Synimet: Në varësi të objektivave, organizata mund të përcaktojë synime të ndryshme afatshkurtra,

afatmesme dhe afatgjata. Këto synime ndihmojnë në organizimin e veprimeve dhe lehtësojnë vlerësimin e fushatës, duke matur arritjen e synimeve kundrejt një programi specifik.

Inventari i burimeve dhe buxheti: Inventari i burimeve mund të përfshijë të gjitha asetet e dukshme e të padukshme që do të përdorë organizata për të përmbushur misionin e vet. Një buxhet i kujdesshëm mund të përfshijë informacion të hollësishëm mbi burimet financiare dhe shpërndarjen e tyre sipas objektivave specifike. Këto ndihmojnë në përcaktimin e objektivave realiste dhe hartimin e planeve të veprimit që përputhen me aftësitë e ndikuesit apo organizatës. Planet e veprimit: Planet e veprimit u ngjajnë planeve strategjike në shkallë më të vogël dhe shërbejnë

për ta drejtuar ndikuesin në fazën e katërt të ciklit ndikues - aksioni i organizuar. Ka metoda të ndryshme për të hartuar plane veprimi. Organizata pa përvojë mund të mbajë parasysh që çdo objektivi t’i bashkëngjitë një plan të veçantë veprimi. Sa më i hollësishëm të jetë plani i veprimit, aq më e ulët është mundësia për ngatërresa në fazën tjetër. Planet e veprimit luajnë një rol kyç në sigurimin e përdorimit efikas të burimeve dhe janë veçanërisht të dobishme në menaxhimin e kohës. Qasjet dhe mjetet: Kjo pjesë e strategjisë është jashtëzakonisht e rëndësishme sepse përcakton natyrën

e veprimit. Si ti qasesh një audience të caktuar, ç’lloj veprimi të ndërmarrësh, cilat mjete të përdorësh për të arritur sa më mirë synimet janë të gjitha pjesë e kësaj faze. Këto qasje dhe mjete duhen harmonizuar me objektivat, synimet dhe burimet që kemi në dorë

Faza 4: Veprimi i organizuar Faza e fundit dhe ndoshta më proaktivja e ciklit të ndikimit mbi politikën është Faza e aksionit të organizuar. Këtu të gjitha planifikimet dhe reflektimet përkthehen në veprime reale për të ndikuar një politikë të caktuar dhe për të sjellë ndryshimin. Pikërisht në këtë fazë bëhet thelbësore ndërthurja me ciklin politik. Në pjesën e mëparshme përmendëm se nismat ndikuese mbi politikën mund ta kenë zanafillën në cilëndo fazë të ciklit politik. Prandaj është thelbësore të identifikohet pika e hyrjes qysh në fillim. Faza e ciklit politik ku hyn në veprim ndikimi ynë ndikon së tepërmi mundësitë për sukses të qasjeve dhe mjeteve të ndryshme. Me fjalë të tjera, ndikimi mund të nisë në cilëndo fazë por qasjet apo rrjedhat e veprimeve duhen përputhur me fazën specifike të politikës ku po ndërhyjmë. Për shembull, studimet e zgjeruara dhe botimet mund të vlejnë në fazën e hartimit të axhendës apo formulimit të politikës, por nuk janë qasje të mira në zbatimin e politikës apo vlerësimin e politikës. Ose, për të dhënë një shembull tjetër, faza e vendimmarrjes në ciklin politik mund të ndikohet më mirë përmes lobimit sesa përmes publikimeve. 66

Kështu, qasja dhe mjetet e zgjedhura i japin formën aksionit të organizuar por përcaktojnë në shkallë të gjerë edhe mundësitë tona për sukses. Përshtatja e qasjes së duhur apo zgjedhja e mjeteve të përshtatshme mund të jenë çelësi për të arritur objektivat tona. Mjetet ndikuese ndryshojnë shumë për nga lloji dhe shkalla e shtrirjes. Për shembull, strategjitë e komunikimit dhe ngritja e përkrahjes kanë shkallë të gjerë dhe përqendrohen te sigurimi i mbështetjes nga publiku i zakonshëm. Këto mund të jenë mjete të suksesshme në ngritjen e ndërgjegjësimit për ta futur një çështje në axhendën publike. Nga ana tjetër, planet për lobim dhe artikujt politikë zakonisht synojnë ligjvënësit dhe vendimmarrësit, çka i bën ato të dobishme në negociata, votime apo vendimmarrje në përgjithësi. Ka mjete të panumërta që mund t’i japin formë aksionit të organizuar. Më poshtë po renditim disa mjete që mund të përdoren në faza të veçanta të ciklit politik. Mjete për fazën e Aksionit të organizuar: Kur të ndërhysh në përcaktimin e axhendës: Në këtë fazë, qëllimi kryesor i ndikuesve mbi politikën është ta fusin çështjen e tyre në axhendën e individëve, grupeve apo institucioneve që kanë fuqi të kryejnë ndryshime. Një fushatë mediatike e hartuar me kujdes shpesh ndihmon në bërjen publike të çështjes. Shumë ndikues zgjedhin edhe mjete më agresive si organizimi i protestave, grumbullimeve apo marshimeve. Përdoren edhe grevat, sidomos nga individë ose grupe me pak pushtet dhe burime, për të tërhequr vëmendjen e publikut dhe ligjvënësve. Artikujt studimorë dhe shkrimet politike mund të ndihmojnë në nxjerrjen në pah të një çështjeje të caktuar që ka nevojë për ndryshime politike. Kur të ndërhysh në formulimin e politikës: Kjo fazë vjen kur problemi është strukturuar qartë dhe janë zhvilluar propozimet dhe zgjidhjet politike. Ka dy përmasa të mundshme ku ndikuesi mund të provojë të ushtrojë ndikimin: (i) fusha e ekspertizës dhe (ii) ngritja e konsensusit. Një shembull i mjetit ndikues në këtë fazë është ekspertiza ligjore, e cila mund të përdoret për të ndikuar mbi mënyrën e formësimit të ligjit. Kur të ndërhysh në vendimmarrje: Kjo është faza kur procesi vendimmarrës largohet nga debatet fillestare dhe bëhet më tepër formal. Zakonisht përfshin votimin lidhur me një politikë të caktuar. Shkrimet studimore apo politike mund të jenë më pak të dobishme në këtë fazë sepse ndikuesi nuk përballet më me komisione vlerësuese por me politikanë dhe ligjvënës. Ngritja e rrjeteve apo lobimi i organizuar mund të përdoren për të ndikuar vendimet në këtë fazë. Kur të ndërhysh në zbatimin e politikës: Kjo fazë ka të bëjë me zbatimin e një politike të caktuar dhe me pasojat e këtij zbatimi. Ndikimet në këtë fazë shpesh synojnë të ndikojnë mbi zbatimin që ai të sjellë përfundimet e dëshiruara. Një mjet interesant i përdorur për këtë qëllim është analiza e vlerësimit të ndikimit, e cila diskuton zbatimin për të vlerësuar ndikimin e një politike të dhënë mbi një grup, mbi shoqërinë si një të tërë, mbi mjedisin, etj. Në rast ndikimesh negative, ndikuesit shpesh i bëjnë publike përfundimet duke shpresuar që të fitojnë mbështetje për të ndaluar apo ndryshuar zbatimin e saj. Kur të ndërhysh në vlerësimin e politikës: Fushatat monitoruese janë shpesh mjetet më të përhapura politike vitet e fundit. Ato zakonisht monitorojnë arritjet e një politike të caktuar nën dritën e objektivave fillestare dhe përcaktojnë potencialin për përmirësime.

Faza 5: Monitorimi dhe vlerësimi Njësoj si cikli politik, edhe ciklet ndikuese rezervojnë një fazë për monitorim dhe vlerësim. Në këtë fazë përparimi monitorohet periodikisht dhe maten rezultatet krahasuar me objektivin e ndikimit, synimet dhe strategjinë e tij. Monitorimi dhe vlerësimi është ndoshta faza më e lënë pas dore në shumë nisma ndikuese. Shpesh kjo vjen për shkak të faktit se rezultatet e monitorimit dhe vlerësimit perceptohen si qëllime, jo si mjete. Në të vërtetë, ky proces vetëvlerësimi duhet të reflektohet me sy kritik dhe të kapen shenjat për përmirësimet e nevojshme. Kjo fazë mund të shërbejë për të përshtatur fushatën tonë ndikuese dhe për të lënë pas praktikat joproduktive. Mund të ndihmojë edhe për të planifikuar ndikime më të mira në të ardhmen. Mjete për fazën Monitorim dhe vlerësim: Një plan monitorues dhe vlerësues: Një plan efikas monitorues dhe vlerësues kërkohet për të përcaktuar

se sa mirë i ka përmbushur objektivat e saj fushata e ndikimit. Monitorimi periodik sipas një programi të caktuar shmang shpenzimin e burimeve dhe siguron transparencë të veprimeve. Ky plan e shoqëron ushtrimin e ndikimit gjatë gjithë ciklit. Për këtë arsye, ky plan hartohet qysh në fillim të nismës.

Treguesit: Identifikimi i treguesve për të matur përparimin kundrejt objektivave të ndikimit mund të jetë një

nga detyrat më të vështira të fazës monitoruese dhe vlerësuese. Përpunimi i treguesve SMART është diçka që vjen bashkë me përvojën dhe ndikuesi fillestar nuk duhet të përpiqet të ndërtojë lista të ngatërruara me tregues të panumërt. Në vend të kësaj, është e rëndësishme të mbajë tregues të thjeshtë, funksionalë e të matshëm.

Struktura për mbledhjen e të dhënave: Monitorimi dhe vlerësimi janë procese pasqyruese sepse kanë

nevojë vazhdimisht për të dhëna të mbledhura në mënyrë periodike dhe me përgjegjësi. Për këtë arsye, mund të hartohet një strukturë që të japë hollësisht si dhe kur duhet të ndodhë mbledhja e të dhënave, kur dhe si do të grumbullohen e procedohen këto të dhëna dhe kush është përgjegjës për mbledhjen e tyreand processed, as well as who is responsible for the collection and analysis.

VI.

Shënime përmbyllëse

Ky udhërrëfyes njohës synon të lehtësojë hapat e para të ndikuesit fillestar mbi politikëbërjen. Ai shërben si një hyrje në ndikimin politik si dhe mjedisin politikëbërës në Shqipëri. Në këtë udhërrëfyes janë përmendur qasje të ndryshme ndikuese dhe mjete, për të ilustruar skenarë të ndryshëm dhe këndvështrime të ndryshme të ndikimit mbi politikën publike. Megjithatë, ndikuesi fillestar duhet të mbajë ndërmend se ndikimi më i mirë është ndikimi i përshtatur nga vetë ai. Siç do ta zbuloni së shpejti, kur kërkon të bësh ndryshime, konteksti është gjithçka dhe modelet e gatshme rrallë hyjnë në punë nëse nuk përshtaten me kontekstin në fjalë. Për këtë arsye, njohuritë bazë mbi metodat e ndryshme dhe shembujt e ndryshëm në këtë udhërrëfyes, duhet ta ndihmojnë ndikuesin fillestar të formësojë qasjen e tij individuale për ushtrimin e ndikimit. Kjo përsoset me kalimin e kohës dhe fillimisht mjetet e strategjitë standarde mund të jenë shumë të dobishme. Por meqë aktorët, mjedisi politik dhe kultura ndryshojnë jashtëzakonisht nga një vend në tjetrin, një qasje e suksesshme ndikuese do të ishte ajo që shkon përtej modeleve standard dhe i ka rrënjët në praktikat lokale. Kjo nuk do të thotë se ndikuesit duhet të përdorin të njëjtat praktika si ato që synojnë të ndryshojnë, me qëllim arritjen e rezultateve. Më tepër do të thotë se një njohje e tërësishme e aktorëve dhe metodave të përdorura në sistemin politikëbërës të një vendi është hapi i parë për ta përmirësuar këtë sistem. Shpresojmë që “think tank”-et, organizatat e shoqërisë civile, qendrat kërkimore dhe individët apo grupet vullnetare ta përdorin këtë udhërrëfyes si një hap të parë drejt ndikimit mbi politikën. Në përpjekje për të ushtruar ndikim mbi politikëbërjen, ndikuesit po ashtu ushqejnë edhe angazhimin aktiv të shoqërisë civile shqiptare në vendimet që i japin formë jetës publike, çka është në vetvete një synim fisnik për cilëndo nismë.

Mjetet e mësipërme që ilustrojnë çdo fazë duhet të përdoren në mënyrë kritike dhe krijuese. Shumë prej tyre mund të përdoren në mënyra të ndryshme dhe të shfrytëzohen në faza të ndryshme. Për shembull, një plan monitorimi dhe vlerësimi funksionon më mirë kur hartohet qysh në fillim dhe jo në fazën përmbyllëse. Njësoj si me ciklin politik, modeli me faza i paraqitur gjatë këtij kreu nuk duhet trajtuar si i ngurtë. Më tepër duhet marrë si një udhërrëfyes për të planifikuar strategji të suksesshme ndikuese.

Referencat Anderson, J. E. (2003) Public Policymaking: An introduction. Boston: Houghton Mifflin Company Anderson, J. E. (2011) Public Policymaking: An introduction. Seventh Edition. Boston: Houghton Mifflin Company Bechev, D. (2012) The periphery of the periphery: The Western Balkans and the euro crisis, London: European Council on Foreign Relations (ECFR) Beder, S. (2002) ‘Agenda Setting for Environmental Protection Policies', in S. Kerr et al. (eds.) Green Governance: From Periphery to Power, Lincoln University, Christchurch Bridgman P. and Davis, G. (1998) Australian Policy Handbook, Sydney: Allen and Unwin Carden, F. (2005) Using Research in Public Policy Processes. Paper presented at International Conference on Research, Public Policy and Asian Public policy Schools 2005. Available online: http://www.idrc.ca/uploads/user-S/11132677781FredCarden.doc Carden, F. (2009) Knowledge to Policy: Making the Most of Development Research. Ottawa: International Development Research Centre and Sage Publications. Available online: http://web.idrc.ca/openebooks/417-8/ Clay, E. and B. Schaffer (1984) Room for Manoeuvre: An Exploration of Public Policy in Agricultural and Rural Development. London: Heinemann Constitution of the Republic of Albania Council of the European Union (2006) Stabilisation and Association Agreement between the European Communities and their Member States, of the One Part, and the Republic of Albania, of the Other Part. Brussels, 22 May 2006 Council of the European Union (2010) Visa Liberalisation for Albania and Bosnia and Herzegovina, Press Release, issued: Brussels, 8 November 2010. Council of Ministers on DSDC. Available online: http://dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php

Law Nr. 9830, date 28.04.2005, On the Right to Authorship and other Related Rights, Available online: tatime.gov.al/ gdt/DF_DocumentViewer.aspx?id=36689ae5-c9a7-4321-88bb-318e48a9aeb4 Law Nr. 10033, date 11.12.2008, On Gambling Games, Amended, Available online: http://tatime.gov.al/gdt/DF_DocumentViewer.aspx?id=f9eb6a49-7a49-401d-9a22-938f5002f054 Likmeta, B. (2012) ‘Albania Slashes Waste Import List’ Balkan Insight, Available online: http://www.balkaninsight. com/en/article/albania-slashes-waste-import-list Lowi, T. J. (1972). “Four Systems of Policy, Politics, and Choice”, Public Administration Review (American Society for Public Administration) 33 (3): 298–310. McCombs, M. and Shaw, D. (1972) “The agenda-setting function of mass media”, Public Opinion Quarterly, 36, 176-185. MLSIEO (2007), Strategy for Social Inclusion 2007-2013, Available online: www.mpcs.gov.al/images/stories/ministria/ downloads/strategji-standarte/strategji_perfshirje_sociale2007-2013.zip MoF (2008) Sectoral Strategy of Public Finances 2008 – 2013, Available online: http://www.dsdc.gov.al/dsdc/pub/ strategjia_financave_publike_158_1.pdf Muço, M. and Ö. Sjöberg (2005) ‘A Chequered History: Political Culture and Conflict in Albanian Economic Reform’, in M. Lundahl and M. L. Wyzan (eds.), The Political Economy of Reform Failure, NY: Routledge Nohlen, D & Stöver, P (2010) Elections in Europe: A data handbook, Baden-Baden: Nomos Ruli, G. (2012) Our Policies: much more realistic and well designed than the models that would have naturally been adopted by the Socialist Party. Declaration. Available online: http://www.mbumk.gov.al/?p=3345 Start, D. and I. Hovland (2004) Tools for Policy Impact: A Handbook for Researchers. London: Overseas Development Institute. UNDP (2010) Regional Disparities in Albania, Tirana: Integrated Support for Decentralization Project http://intra.undp. org.al/ext/elib/download/?id=1124&name=Regional%20Disparities%20Analysis.pdf