Studimi mbi Vlerësimin e Potencialeve të Energjive të Rinovueshme në Shqipëri by Co-PLAN

STUDIM MBI VLERËSIMIN E POTENCIALEVE TË ENERGJIVE TË RINOVUESHME NË SHQIPËRI

Studim mbi Vlerësimin e potencialeve të energjive të rinovueshme në Shqipëri.

Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit Rr. Dervish Hima, Kulla Ada, 11, KP 2995, Tiranë Tel: +355 4 257 808/9 Fax: +355 4 257 807 Internet: www.co-plan.org E-mail: co-plan@co-plan.org

Të gjitha të drejtat të rezervuara Co-PLAN Botimi i parë viti 2007 ISBN: Shtëpia botuese:

Studim mbi Vlerësimin e potencialeve të energjive të rinovueshme në Shqipëri.

Studimi “Vlerësimi i Potencialeve të Energjive të Rinovueshme në Shqipëri” është kryer nga Co – PLAN Instituti për Zhvillimin e Habitatit, në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë” i financuar nga Cord-aid.

Kontribuesit

Kontribues përmbajtësorë: Prof. Sulejman Xhelepi, Prof. Alfred Frashëri, Prof. Mitat Sanxhaku, Prof. Ass.Vangjel Mustaqi, Dr. Besim Islami, MSc. Konalsi Gjoka, Dr. Edmond Hido, MBA. Ermira Fida, Ing. Dritan Profka, Ing. Aheron Hizmo, Ing. Piro Mitrushi, Ing. Mirel Mico.

Supervizimi editorial: MSc. Konalsi Gjoka Editim përmbajtësorë: Ing. Dritan Profka; MSc. Konalsi Gjoka

Këshillues përmbajtesorë: MPA Dritan Shutina Përkthimi dhe përshtatja në Anglisht: Aida Daci Përpunimi hartografik: GEO Consulting Përpunimi grafik: Heldi Pema

Publikues: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit Prepres: Shtypur në:

Mirënjohje 9

Studimi “Vlerësimi i Potencialeve të Energjive të Rinovueshme në Shqipëri” është kryer nga Co – PLAN Instituti për Zhvillimin e Habitatit, megjithatë, përgjatë hartimit dhe kryerjes së këtij studimi kanë dhënë asistencën e tyre mjaft ekspert. Co-PLAN gjen rastin për të falënderuar dhe vlerësuar mbështetjen e dhënë nga Ministria e Ekonomisë Tregtisë dhe Energjetikës (METE) dhe Ministria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU) si dhe të mjaft institucioneve kërkimore shkencore si: Agjencia Kombëtare e Energjisë, Instituti i Hidro Meteorologjisë, Universiteti Politeknik i Tiranës, Departamenti i Inxhinierisë së Mjedisit, Qendra për Efiçencën e Energjisë, Fondacioni SFI, etj, me të cilat Co-PLAN ka bashkëpunuar për hartimin e këtij studimi. Falënderime të veçanta shkojnë për ekspertët ndërkombëtar (Ecofys BV) dhe ata lokal, pa kohën dhe ekspertizën e të cilëve, ky studim nuk do të ishte i mundur të realizohej. Ata kanë bashkëpunuar ngushtë me Co-PLAN për hartimin dhe zhvillimin e këtij studimi. Të gjitha kërkimet e tyre në aspekte të ndryshme që lidhen me Burimet e Rinovueshme të Energjisë janë hartuar dhe koordinuar nga Z. Konalsi Gjoka. Së fundi, por jo me pak i rëndësishëm për nga radha, Co-PLAN falënderon financuesin (Cord-aid) për mbështetjen financiare që i ka bërë këtij studimi, i cili është ndër produktet kryesore në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”.

AKE –

Lista e shkurtimeve

Agjencia Kombëtare e Energjisë

BCHP – Impiantet e Biomasës për Prodhimin e Përbashkët të Energjisë Elektrike dhe Termike BRE –

Burimet e Rinovueshme të Energjisë

CDM – Mekanizmat e Zhvillimit të Pastër CER –

Certifikatat e Shkarkimeve të Reduktuara

CHP –

Prodhimi i Kombinuar i Nxehtësisë dhe Fuqisë

DH –

Ngrohje Qendrore

EEC –

Erë Elektro Central

GHG – Gazet me Efekt Serë GPP –

Impiantet Gjeotermike për Prodhimin e Energjisë Termike

HEC –

Hidrocentrale

IHM –

Instituti i Hidrometeorologjisë

IVH –

Instituti i Veprave Hidraulike

METE – Ministria e Ekonomisë Transportit dhe Energjetikës MMPAU – Ministria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave Mtoe –

Milion Ton Oil Ekuivalent

PVPP – Centralet Fotovoltaike të Prodhimit të Energjisë Elektrike QEE –

Qendra për Efiçencën e Energjisë

SCHP – Impiantet e Vegjël të Prodhimit të Përbashkët të Energjisë Elektrike dhe Termike SHPP – Impiantet e Vegjël të Shfrytëzimit të Energjisë Ujore SKE –

Strategjia Kombëtare e Energjisë

SWHS – Impiantet Diellore të Prodhimit të Ujit të Ngrohtë TEC –

Termocentrale

WPP –

Centralet e Erës për Prodhimin e Energjisë Elektrike

Përmbledhje 11

Bota është duke përjetuar sot fundin e regjimit të epokës së lëndëve djegëse fosile si dhe tranzicionin drejt një regjimi të ri energjetik. Historia e njerëzimit njeh shumë gjenerata civilizimi, të cilat dështuan sepse jo vetëm shkretuan regjimet e tyre energjetike por edhe nuk patën aftësinë për t’i rigjeneruar ato. Edhe gjenerata e civilizimit që jetojmë sot është në një moment kritik ku për 20-30 vjet ekuilibri energjetik aktual i mbështetur pothuajse tërësisht tek lëndët djegëse fosile, pritet të tronditet thellë. Kjo është ndër arsyet kryesore pse sot vendet e zhvilluara kudo në botë i kanë hedhur vështrimet e tyre drejt shfrytëzimit të burimeve të rinovueshme të energjisë (BRE). Sistemi elektoenergjitik shqiptar aktualisht i mbështetur pothuajse tërësisht tek hidroenergjia duke e vënë gjithmonë në dyshim besueshmërinë e tij, tashmë me kapacitete të limituara gjenerimi kundrejt kërkesës gjithmonë në rritje për energji si dhe me probleme të shumta teknike dhe jo teknike për sa i përket humbjeve në rrjet nuk ka asnjë dyshim që është i zhytur plotësisht në një krizë disa vjeçare energjetike. Një ndër sfidat më kryesore të sektorit energjetik shqiptar është diversifikimi i burimeve energjetike dhe vetëplotesimi i nevojave për energji me burime vendi duke ulur kështu vartësinë nga importi. Kriza lokale energjetike që ka “mbërthyer” prej kohësh tashmë vendin tonë është duke e thelluar gjithmonë e më tej hendekun e zhvillimit ndërmjet vendit tonë dhe vendeve të zhvilluara. Sigurisht që ndërtimi i impianteve të reja, termocentraleve (TEC) bazuar në Strategjinë Kombëtare të Energjisë (SKE), do të sjellë një përmirësim dhe padyshim zgjidhje të kërkesave emergjente që ka vendi për energji. Megjithatë, në SKE nuk paraqitet një vizion i qartë për periudha afatgjata dhe koherent i cili të marrë në konsideratë trendin ndërkombëtar të çmimit të lëndëve djegëse me bazë fosile si dhe zhvillimin e çmimit të teknologjive që përdorin BRE. Rrjedhimisht, Shqipëria shumë shpejt do të bjerë nën efektin e një tjetër krize, të krizës energjetike mbarëbotërore. Indikatorët e kësaj krize po bëhen gjithmonë e me të dukshëm në horizont, ata janë të lidhur me tranzicionin që është duke kaluar sistemi ynë energjetik dhe me perpjekjet e zhvendosjes së ketij sistemi të bazuar deri më sot te lëndët djegëse me bazë fosile drejt një sistemi të ri energjetik të mbështetur tërësisht te BRE. Kur nafta apo të tjera lëndë djegëse fosile të bëhen gjithmonë e me të vështira për t’u gjetur në treg e me çmim gjithmonë e më të lartë atëherë termocentralet që do të ndërtojmë sot do të ngelen thjesht impiante virtuale energjie që do të na kujtojnë një teknologji që ka ekzistuar më parë. Studimi mbi “Vlerësimin e Potencialeve të Energjive të Rinovueshme” në vendin tonë ka pikërisht këtë bosht kryesor. Kështu, fillimisht në këtë studim bëhet një vlerësim hapësinor dhe sasior i BRE, duke përcaktuar vendndodhjen dhe potencialet e tyre, për të vazhduar më pas me një analizë historike të burimeve energjetike të cilat shfrytëzohen nga sektorët e ndryshëm të ekonomisë. Më pas duke u mbështetur edhe në SKE parashikohet në perspektive edhe kërkesa për energji sipas çdo sektori për 25 vitet e ardhshme. Në bazë të disa skenarëve që ne i kemi quajtur optimist – realist, bëhet një parashikim po për të njëjtën periudhë mbi sasinë e energjisë që mund të përfitohet duke shfrytëzuar potencialet e BRE. Objektivi ka qenë vlerësimi jo vetëm nga pikëpamja sasiore por edhe nga ajo ekonomike ($/kWh energji e prodhuar) dhe cilësore (vlerësimi i emetimeve që do të krijoheshin po të përdornim burime të tjera energjie) për të pasur një ide sa më të qartë mbi peshën që mund të zënë shfrytëzimi i këtyre burimeve në kërkesën për energji dhe në drejtim të uljes së importit të energjisë.

Pasqyra e lëndës

MIRËNJOHJE.....................................................................................................................................................................9 LISTA E SHKURTIMEVE..................................................................................................................................................10 PËRMBLEDHJE................................................................................................................................................................11 TABELA E LËNDËS..........................................................................................................................................................12 LISTA E FIGURAVE..........................................................................................................................................................14 LISTA E TABELAVE..........................................................................................................................................................15 I. VEÇORITË KLIMATIKE TË SHQIPËRISË....................................................................................................................16 1.1 TEMPERATURA E AJRIT......................................................................................................................................17 1.2 RREZATIMI DIELLOR............................................................................................................................................18 1.3 RESHJET ATMOSFERIKE.....................................................................................................................................19 II. BURIMET E RINOVUESHME TË ENERGJISË NË SHQIPËRI....................................................................................20 2.1 BIOMASA................................................................................................................................................................20 2.1.1 Informacion i përgjithshëm.............................................................................................................................21 2.1.2 Potenciali.......................................................................................................................................................21 2.1.3 Kapaciteti i instaluar

.........................................................................................................................23

2.1.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë..................................................................................................23 2.2 HIDRO ENERGJIA.................................................................................................................................................24 2.2.1 Informacion i përgjithshëm............................................................................................................................25 2.2.2 Potenciali.......................................................................................................................................................25 2.2.3 Kapaciteti i instaluar

.........................................................................................................................27

2.2.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë..................................................................................................28 2.3 BURIMET GJEOTERMIK......................................................................................................................................29 2.3.1 Informacion i përgjithshëm............................................................................................................................30 2.3.2 Potenciali.......................................................................................................................................................30 2.3.3 Kapaciteti i instaluar

.........................................................................................................................36

2.3.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë.................................................................................................36 2.4 ENERGJIA E ERËS..............................................................................................................................................37 2.4.1 Informacion i përgjithshëm.................................................................................................................... .......37 2.4.2 Potenciali.......................................................................................................................................................37 2.4.3 Kapaciteti i instaluar......................................................................................................................................43 2.4.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë..................................................................................................43

Pasqyra e lëndës 13

2.5 ENERGJIA DIELLORE............................................................................................................................................44 2.5.1 Informacion i përgjithshëm..............................................................................................................................44 2.5.2 Potenciali.........................................................................................................................................................45 2.5.3 Kapaciteti i instaluar........................................................................................................................................48 2.5.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë....................................................................................................47 III. PËRCAKTIMI I NEVOJAVE / KËRKESËS PËR ENERGJI NË VENDIN TONË............................................................50 3.1 NXJERRJA DHE PËRDORIMI I BURIMEVE PRIMARE ENERGJITIKE NË SHQIPËRI........................................51 3.2 ENERGJIA E PRODHUAR NGA HEC DHE TEC...................................................................................................54 3.3 PARASHIKIMI I KËRKESËS PËR ENERGJI SIPAS ÇDO SEKTORI.....................................................................55 IV. PARASHIKIMI I ROLIT TË BRE NË PLOTËSIMIN E KËRKESËS PËR ENERGJI.......................................................58 4.1 KONTRIBUTI I ÇDO BRE NË PROJEKTIMIN E NEVOJAVE PËR ENERGJI TË VENDIT....................................59 V. VLERËSIMI I KOSTOS NJËSI PËR ÇDO TEKNOLOGJI QË PËRDOR BRE................................................................61 VI. REDUKTIMI I EMETIMEVE TË GHG SI PASOJË E PËRDORIMIT TË BRE................................................................65 6.1 IMPAKTI QË SHKAKTON PËRDORIMI I LËNDËVE DJEGËSE FOSILE TEK SHËNDETI I NJERËZVE DHE MJEDISI........................................................................................................................................................65 6.2 REDUKTIMI I EMETIMEVE NGA PËRDORIMI I BRE...........................................................................................67 6.3 PROTOKOLLI I KYOTOS DHE MEKANIZMAT E ZHVILLIMIT TË PASTËR (CDM)...........................................................68 VII. KONKLUZIONE............................................................................................................................................................74 VII. REKOMANDIME...........................................................................................................................................................76 VIII. BIBLIOGRAFIA............................................................................................................................................................77 ANEKSI A............................................................................................................................................................................79 ANEKSI B............................................................................................................................................................................83 ANEKSI C............................................................................................................................................................................90

Figurat

Figura 1 Zonimi klimatik i Shqipërisë.................................................................................................................................16 Figura 2 Mesatare mujore e temperaturave të ajrit për qytetet kryesore të vendit, përgjatë periudhës 1961 – 2000.........17 Figura 3 Intensiteti mesatar ditor i rrezatimit diellor për 3 stacione meteorologjike në Shqipëri.......................................18 Figura 4 Mesatare mujore e sasisë së reshjeve për qytetet kryesore të vendit përgjatë periudhës 1961 – 2000..............19 Figura 5 Cikli i biomasës për sekuestrimin e CO2.............................................................................................................20 Figura 6 Shpërndarja territoriale e pyjeve sipas regjimit të qeverisjes...............................................................................22 Figura 7 Tipet e impianteve që shfrytëzojnë energjinë ujore.............................................................................................24 Figura 8 Hidrocentralet e vegjël ekzistues dhe të propozuar.............................................................................................26 Figura 9 Skema e ngrohjes së banesës nga dyshemeja nëpërmjet pompës së nxehtësisë.............................................29 Figura 10 Shpërndarja territoriale e fluksit të nxehtësisë gjeotermike...............................................................................34 Figura 11 Shpërndarja territoriale e temperaturave në 100 m thellësi...............................................................................35 Figura 12 Shpërndarja territoriale e shpejtësisë mesatare vjetore të erës.........................................................................40 Figure 13 Shpërndarja territoriale e sasisë së orëve me erë.............................................................................................41 Figura 14 Skema principale e prodhimit të ujit të ngrohtë sanitar (SWHS)........................................................................44 Figura 15 Shpërndarja territoriale e rrezatimit ditor mesatar.............................................................................................46 Figura 16 Shpërndarja territoriale e numrit mesatar të orëve me diell...............................................................................47 Figura 17 Rrezatimi diellor mesatar ditor per disa vende të Europës................................................................................48 Figura 18 Konsumi i burimeve energjitike sipas çdo sektori..............................................................................................50 Figura 19 Prodhimi, konsumi dhe vetëplotësimi i nevojave për naftë................................................................................52 Figura 20 Prodhimi dhe vetëplotësimi me burime primare energjetike për periudhën 1990 - 2004...................................53 Figura 21 Prodhimi i energjisë elektrike nga HEC dhe TEC për periudhën 1985 – 2004...................................................54 Figura 22 Parashikimi i kërkesës për energji sipas sektorëve...........................................................................................56 Figura 23 Furnizimi me burime primare energjitike të prodhuara në vend dhe të importuara...........................................56 Figura 24 Kërkesa për energji për sektorët Banesa, Shërbime dhe Bujqësi në parashikimin e kërkesës totale për energji....................................................................................................................................................................................58 Figura 25 Parashikimi i energjisë së prodhuar nga shfrytëzimi i BRE dhe kontributi i tyre në kërkesën për energji në sektorët e Banesave, Shërbimit dhe Bujqësisë.......................................................................................................................61 Figura 26 Kontributi që japin BRE në mbulimin e importit të energjisë deri në 2025.........................................................61 Figura 27 Kosto njësi për çdo teknologji që përdor BRE sipas fuqisë së instaluar [cent/kWh]..........................................64 Figura 28 Emetimet e GHG që mund të evitohen nga përdorimi i BRE për një periudhë 2005 - 2025..............................68 Figura 29 Cikli nëpër të cilin kalojnë projektet CDM..........................................................................................................71 Figura 30 Shperndarja brendavjetore e temperatures mesatare te ajrit per periudhen 1990 – 2000.................................81 Figura 31 Shpërndarja brendavjetore mesatare e reshjeve për periudhën 1990 – 2000....................................................82

Tabelat 15

Tabela 1 Shpërndarja e SHPP sipas zonave......................................................................................................................27 Tabela 2 Karakteristikat e hidrocentraleve të vegjël të rinj..................................................................................................28 Tabela 3 Shpërndarja e burimeve termale me temperaturë të ulët.....................................................................................31 Tabela 4 Shpërndarja e puseve të abandonuara të gazit dhe naftës..................................................................................32 Tabela 5 Shpejtësia e erës në lartësinë 10 m dhe densiteti energjitik për disa rajone me erë...........................................38 Tabela 6 Orët me erë, shpejtësia mesatare dhe densiteti energjitik për zonën bregdetare, sipas matjeve tokësore.........39 Tabela 7 Analiza paraprake e përfitim-kostos për çdo RET................................................................................................63 Tabela 8 Koefiçentët njësi të emetimeve............................................................................................................................67 Tabela 9 Reduktimi i emetimeve nga përdorimi i BRE........................................................................................................67 Tabela 10 Temperatura mesatare mujore e ajrit për qytetet kryesore të Shqipërisë për periudhën 1961 - 2000...............79 Tabela 11 Sasia mesatare mujore e reshjeve për qytetet kryesore të Shqipërisë për periudhën 1961 - 2000 (mm)........79 Table 12 Intensiteti i rrezatimit diellor për 6 stacione meteorologjike [kWh/m2 day]...........................................................80 Tabela 13 Karakteristikat kryesore të 83 HEC-eve të vegjël ekzistues...............................................................................83 Tabela 14 Karakteristikat kryesore të HEC-eve të vegjël dhe të mesëm të evidentuar (të rinj)..........................................85 Tabela 15 Rrezatimet ditore për tre kendet optimale dhe rrezatimet orare për zonën e Peshkopisë.................................86 Tabela 16 Rrezatimet ditore për tre këndet optimale dhe rrezatimet orare për zonën e Tiranës........................................87 Tabela 17 Rrezatimet ditore për tre kendet optimale dhe rrezatimet orare për zonën e Sarandës.....................................88 Tabela 18 Këndet optimale sezonale dhe vjetore të vendosjes së paneleve diellor për disa prefektura të vendit..............89 Tabela 19 Disa prej karaktreristikave fizike të qymyreve në vëndin tonë............................................................................89 Tabela 20 Karakteristikat kryesore të HEC eksistues.........................................................................................................89 Tabela 21 Karakteristikat e HEC-eve të parashikuara për t’u ndërtuar...............................................................................90 Tabela 22 Disa karakteristika teknike të TEC-eve ekzistues..............................................................................................90

I. Veçoritë klimatike të Shqipërisë

Shqipëria bën pjesë në vendet që ndodhen në basenin e detit Mesdhe. Vetë pozicioni gjeografik i saj bën që klima e saj të jetë në përgjithësi një klimë mesdhetare, e cila karakterizohet nga një dimër i butë e i lagët dhe nga verë e nxehtë dhe e thatë. Regjimi klimatik i Shqipërisë kushtëzohet nga frekuenca e rastisjes së sistemeve atmosferike, që kryesisht janë depresionet që vijnë nga Atlantiku Verior dhe i atyre që formohen në detin Mesdhe, si dhe anticiklonet e Siberisë dhe Azoreve. Ndër faktorët e tjerë mjaft të rëndësishëm, që përcaktojnë kushtet klimatike të një rajoni të dhënë, janë afërsia me detin dhe lartësia mbi nivelin e detit. Për sa i përket territorit të Shqipërisë, vërejmë se paralelisht me largimin nga vija bregdetare (brendësia e territorit) kemi dhe rritje të konsiderueshme të lartësisë mbi nivelin e detit. Pjesa e brendshme e vendit tonë është kryesisht malore dhe mjaft e thyer. Ndikimi i faktorëve të sipërpërmendur sjell për rrjedhojë shfaqjen e një larmie të madhe të treguesve dhe parametrave klimatik të rajoneve të ndryshëm të Shqipërisë. Nisur nga sa u tha më lartë, territori i Republikës së Shqipërisë është ndarë në 4 zona kryesore klimatike, ku luhatjet e elementëve klimatike brenda tyre janë në kufij relativisht të vegjël. Këto zona emërtohen si më poshtë: Zona Mesdhetare Fushore, Zona Mesdhetare Kodrinore, Zona Mesdhetare Paramalore, Zona Mesdhetare Malore.

Zona mesdhetare fushore Zona mesdhetare kodrinore Zona mesdhetare paramalore Zona mesdhetare malore

Figura 1 Zonimi klimatik i Shqipërisë [Burimi: IHM 1978]

I. Veçoritë klimatike të Shqipërisë

1.1 Temperatura e Ajrit Shpërndarja e temperaturave në territorin e Shqipërisë paraqet një ndryshueshmëri mjaft të lartë. Temperatura mesatare vjetore luhatet në territor nga 8-9 0C në zonat malore deri në 17 0C në pjesën bregdetare jugperëndimore. Në të gjithë territorin e vendit ecuria e temperaturës së ajrit paraqet një kurbë të rregullt, me një maksimum në muajt e verës dhe minimum në muajt e dimrit, ashtu siç paraqitet në Figurën 2. Periudha e mesatarizimit për llogaritjen e këtyre vlerave i takon viteve 1961-2000. [°C] 24 18 12 6 0 Jan. Shku. Mar. Pri. Maj. Qer. Korr. Gush. Shta. Tet. Nen. Dhje.

Figura 2 Mesatare mujore e temperaturave të ajrit për qytetet kryesore të vendit, përgjatë periudhës 1961 – 2000 [Burimi: IHM 2006] Në aneksin A jepen tabela me vlerat mesatare mujore të temperaturës së ajrit, për disa nga qytetet kryesore të Shqipërisë, për një periudhë 40 vjeçare, si dhe grafikët në të cilët paraqitet ecuria ndërvjetore e temperaturës së ajrit për 10 vitet e fundit. Ajo çfarë bie ne sy, po të analizosh të dhënat që jepen në aneksin A, është se në zonat bregdetare ndryshimi ndërmjet vlerave të temperaturës së muajit korrik (më e larta) dhe asaj të muajit janar (më e ultë) është më e vogël se ajo e stacioneve në brendësi të vendit. Konkretisht, ndërsa në Vlorë kjo diferencë është rreth 15 0C, në Kukës është rreth 21.5 0C. Kjo gjë flet edhe një herë për efektin zbutës të detit në zonat pranë tij. Ky efekt ndihet si në mos lejimin e zbritjes së temperaturës së ajrit në vlera të ultë gjatë dimrit, ashtu dhe në mos lejimin e saj që të arrijë vlera të larta gjatë periudhës së verës.

I. Veçoritë klimatike të Shqipërisë

1.2 Rrezatimi diellor Figura 3 paraqet rrezatimin mesatar ditor diellor për 3 stacionet meteorologjike të lokalizuara në veri lindje, në pjesën qëndrore dhe në jug të vendit dhe për çdo muaj të vitit. Tabela me vlerat specifike, për çdo stacion meteorologjik (Aneksi A), nxjerr në pah ekzistencën e diferencave të mëdha, si ndërmjet stinëve të ndryshme të vitit, ashtu edhe ndërmjet stacioneve meteorologjike të ndryshëm. Kështu për shembull, për stacionin e Peshkopisë duket qartë se rrezatimi mesatar ditor diellor ndryshon nga një minimum prej 1.5 kWh/m2 për një ditë të muajit Dhjetor, deri në një maksimum prej 6.25 kWh/m2, për një ditë të muajit Korrik. E njëjta dukuri vihet re edhe për stacionet e tjera.

kWh/m2

6 4 2 0 Jan. Shku. M ar.

Pri. M aj. Qer. Korr. Gush. Shta. Tet. Nen. Dhje.

Peshkopi

Tirana

Fier

Figura 3 Intensiteti mesatar ditor i rrezatimit diellor për 3 stacione meteorologjike në Shqipëri [Burimi: QEE 2006]

Raporti ndërmjet muajit me rrezatim diellor maksimal dhe atij minimal ndryshon prej vlerave më të vogla se 4 për stacionet e Ersekës dhe Sarandës, deri në vlerat afër 5 për stacionet e Fierit dhe Peshkopisë.

I. Veçoritë klimatike të Shqipërisë

1.3 Reshjet Atmosferike Reshjet atmosferike në Shqipëri kanë një regjim mesdhetar. Ato bien kryesisht gjatë periudhës së dimrit (65-75 % e gjithë sasisë vjetore) dhe më pak në muajt e verës. Për sa i përket shpërndarjes territoriale të reshjeve, mund të themi se, vendi ynë karakterizohet nga një luhatje mjaft e madhe e tyre. Sasia vjetore e reshjeve në territor luhatet nga 650 mm në pjesën juglindore të vendit deri në mbi 2800 mm në Alpet e Shqipërisë.

200

[mm]

175 150 125 100 75 50 25 0 Jan. Shku. Mar. Pri. Maj. Qer. Korr. Gush. Shta. Tet. Nen. Dhje.

Figura 4 Mesatare mujore e sasisë së reshjeve për qytetet kryesore të vendit përgjatë periudhës 1961 – 2000 [Burimi: IHM 2006] Shtresa mesatare e reshjeve për të gjithë territorin është rreth 1400 mm në vit. Kjo gjë flet për një rezervë të madhe ujore që posedon vendi ynë në drejtim të shfrytëzimit për qëllime energjetike. Më poshtë po paraqesim grafikisht sasitë mesatare mujore të reshjeve për periudhën 40 vjeçare 1961 – 2000. Ashtu si dhe në rastin e temperaturave regjimi i sasisë së reshjeve të rëna gjatë 10 vjeçarit të fundit ndryshon dukshëm nga ai shumëvjeçar. Sasitë e reshjeve për 10 vjeçarin e fundit do t’i gjeni bashkangjitur këtij studimi në aneksin A.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Në këtë kapitull për çdo burim të rinovueshëm të energjisë jepet një përshkrim i përgjithshëm, karakteristikat kryesore të tij, potencialet e mundshme si dhe impiantet e instaluara që shfrytëzojnë këto burime. Gjithashtu është tentuar të bëhet edhe një skicim i burimeve të rinovueshme përgjatë gjithë territorit të vendit.

2.1 Biomasa

Zakonisht termi biomasë i referohet nënprodukteve të drurit, ose të agrikulturës, që më pas konvertohen në burime të vlefshme për prodhimin e energjisë, nëpërmjet teknologjive të ndryshme. Biomasa përfshin materialet e ngurta siç janë p.sh mbetjet drusore që vijnë nga industria e përpunimit të drurit, ashklat, degët që vijnë nga rrallimet në pyll, mbeturinat e ngurta dhe ato që vijnë nga sektori i agrikulturës (mbetjet e përpunimit të drithërave, apo mbetjet e kafshëve), ndërkohë që termi “bio-fuel” i referohet produktit final që është në gjendje të lëngët dhe i gatshëm për të prodhuar energji. Teknologjitë më të rëndësishme të konvertimit të biomasës në energji janë: Djegia, inceneratori (impianti i djegies) Gazifikimi Tretja

Figura 5 Cikli i biomasës për sekuestrimin e CO2 [Burimi: Ecofys BV, 2006]

Ne në studimin tonë kryesisht do të fokusohemi më tepër tek biomasa që vjen nga mbeturinat drusore dhe ato të agrikulturës.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.1.1 Informacion i përgjithshëm Prej vitesh ngrohja dhe gatimi në pjesën më të madhe të vendit janë siguruar nga drutë e zjarrit. Megjithatë teknologjia e konvertimit të këtij burimi në energji ka lënë shumë për të dëshiruar duke u shoqëruar me një rendiment të ulët. Biomasa mund të përdoret si lëndë djegëse për të prodhuar elektricitet, për të prodhuar energji termike (prodhimi i ujit të ngrohtë sanitar) dhe për kogjenerim (prodhimi i ujit të ngrohtë dhe elektricitetit së bashku). Në të ardhmen në vendin tonë mund të ndërtohen pa dyshim impiante të tilla të cilat do të zëvendësojnë deri në një masë të caktuar impiantet tradicionale që bazohen në lëndët djegëse me bazë fosile.

2.1.2 Potenciali Burimet e biomasës janë të shumta në vendin tonë sidomos në zonat malore të vendit. Por kjo nuk do të thotë automatikisht që potenciali i biomasës është i lartë. Pyjet janë të mbrojtur ose në shumicën e rasteve bëjnë pjesë në zonat e mbrojtura natyrore. Kjo nënkupton që drutë kanë një tjetër vlerë si burim ekonomik dhe natyror ndoshta edhe më të rëndësishëm se ai i biomasës. Në tregun Evropian produktet sekondare të drurëve janë duke u përdorur gjithmonë e më tepër si burime biomase, për shembull mund të përmendim teknologjinë e kompaktimit të mbetjeve të stacioneve të sharave, tallashit dhe copëza ashklash të druve, kashta dhe kallamishtet e tjera të presuara në brikete duke krijuar kështu një produkt uniform që më pas mund të tregtohet si një produkt për djegie në mbarë botën. Më poshtë po japim një vlerësim të burimeve drusore në vendin tonë bazuar në të dhënat mbi pyjet, që janë marrë prej inventarëve të bëra çdo 10 vjet nga Drejtoria e Pyjeve. Totali i burimeve të parashikuara është afërsisht 125 milion m3 ose 14.3 Mtoe (milion ton oil ekuivalent). Parashikimet janë bërë sipas tre kategorive kryesore: Pyjet e larta, të cilat përfaqësojnë 47-50 % të burimeve drusore totale Pyje me moshë mesatare të mesme, të cilat përfaqësojnë 29-30 % të burimeve drusore totale Shkurret të cilat përfaqësojnë 24-25 % të burimeve drusore totale Nga tre kategoritë e përmendura më sipër 10% e pyjeve të larta, 50% e pyjeve me moshë mesatare dhe 100% e shkurreve janë llogaritur si dru zjarri. Bazuar në këtë skenar rezervat e provuara për dru zjarri janë respektivisht 5.87; 18.25; dhe 30 milion m3 ose 6 Mtoe (Hizmo 2006). Në bazë të disa vlerësimeve të përafërta të kryera nga disa institucione kërkimore shkencore të vendit tonë (EBRD 2004) potenciali i biomasës së ardhur nga mbetjet bujqesore është llogaritur afërsisht rreth 800 toe/vit në 1980, ndërsa në vitin 2001 si pasojë e ndryshimeve radikale në formatim që pësoi ky sektor ka qenë 130 toe/vit. Ndërsa parashikimi i potencialit të mbetjeve urbane për disa prej qyteteve më të mëdha të vendit deri në vitin 2010 është llogaritur afërsisht 405615 toe. Ndërkohë që po prej të njëjtit burim, potenciali i biomasës së ardhur nga mbetjet e kafshëve është llogaritur 70 toe/vit në 1995, por mendohet që në të ardhmen do të shoqërohet nga një tendencë rritëse. Megjithatë, këto shifra duhet të konsiderohen si vlerësime dhe për të arritur në të dhëna më të sakta dhe më shprehëse duhet që të organizohen studime më të fokusuara dhe më specifike për të bërë të mundur një vlerësim real të këtyre komponentëve të biomasës.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 6 Shpërndarja territoriale e pyjeve sipas regjimit të qeverisjes

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.1.3 Kapaciteti i instaluar Aktualisht, nga të gjithë komponentët e biomasës, vetëm drutë e zjarrit përdoren për ngrohjen e banesave dhe gatim në disa zona në vendin tonë. Siç përmendëm edhe më sipër rendimenti i konvertimit të këtij burimi në energji është mjaft i ulët, 35-40% dhe ky i dedikohet kryesisht teknologjisë së vjetër që akoma përdoret në vend. Në këtë studim është parashikuar që një pjesë e sobave të vjetra të drurit të zëvendësohet me sobat eficente. Gjithashtu është parashikuar që në tregun tonë do të hyjnë edhe bojlierët modern efiçent (të termoizoluar mirë) që përdorin drurin si lëndë djegëse për prodhimin e ujit të ngrohtë sanitar. Për rrjedhojë rritja e kontributit të biomasës kryesisht do të mbështetet në një përdorim me efiçent të drurëve të zjarrit e pasuar kjo sigurisht edhe me hyrjen në tregun tonë të teknologjisë së re më të përparuar. Kështu është parashikuar që në vitin 2025 në tregun tonë të kenë hyrë sobat për ngrohje individuale me një rendiment 75-85%.

2.1.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë Si një vend me burime relativisht të limituara lëndësh djegese fosile dhe me një ekonomi që është akoma e mbështetur tek agrikultura mund të themi se Shqipëria ka mundësi të mira për të zhvilluar dhe përdorur në të ardhmen më tepër potencialin e biomasës. Aktualisht, nga të gjithë komponentët e biomasës që përmendëm edhe më sipër, në vendin tonë janë marrë në konsideratë vetëm kontributi i mbetjeve drusore nga industria e përpunimit të drurit dhe drutë e zjarrit. Për sa i përket biomasës nga bimët bujqësore, nuk mund të merret në konsideratë pasi këto mbetje bujqësore përdoren për ushqim ose shtroje për kafshët gjatë periudhës së dimrit. Një grup biomasash, që mund të përdoret me shumë leverdi janë bërthamat e ullirit, pjeshkave etj. Këto bërthama që dalin si mbetje e përpunimit të industrisë ushqimore mund të digjen për të përfituar ujë të ngrohtë ose avull për vetë proceset e ndryshme teknologjike të industrisë ushqimore. Biomasa nga bimët e ashtuquajtura energjetike nuk është aplikuar akoma në vendin tonë, por duhet thënë se do ishte me vend aplikimi i politikave nxitëse për të kultivuar këto lloj bimësh. Një grup tjetër shumë i rëndësishëm që mund të përdoret për përfitimin e energjisë janë pasuria shumë e madhe e shkurreve (të cilat mund të konsiderohen pa as më të voglin dyshim si burime të rinovueshme energjetike meqenëse ato pas prerjes do të rriten përsëri). Lidhur me biomasën e prodhuar nga blegtoria mund të themi se nuk mund të merret në konsideratë për shkak të numrit jo të konsiderueshëm të kafshëve shtëpiake dhe për faktin që nuk janë të grupuara në ferma blegtorale, por në mbarështim ekstensiv (një fermer posedon një numër shumë të vogël lopësh dhe kafshësh të tjera) si dhe të mbetjeve të pakta të cilat aktualisht përdoren si pleh organik.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.2 Hidro energjia

Hidro energjia është një formë e energjive të rinovueshme që shfrytëzon potencialin energjik të rrjedhjes së ujit duke e konvertuar atë në elektricitet. Një dallim është bërë ndërmjet: Devijimit të sistemeve ujore lumore, ku një pjesë e rrjedhjes së lumit devijohet dhe drejtohet drejt një turbine. Krijimi i një sistemi pompash dhe digës, ku një rezervuar përdoret për të ruajtur rezervat ujore në mënyrë që t’i përdori ato në një kohë të caktuar sipas nevojave për të krijuar elektricitet. Krijimi i një rezervuari nëpërmjet ndërtimit të digës, ku uji i grumbulluar përpunohet për periudha të ndryshme të kohës dhe përdoret sipas nevojave për të prodhuar energji elektrike nëpërmjet sistemit turbinë – gjenerator. Shpesh herë të tillë rezervuar përdoren edhe për vaditje.

Figura 7 Llojet e impianteve që shfrytëzojnë energjinë ujore [Burimi: HERMES 1997] Në vendin tonë është aplikuar vetëm sistemi i parë dhe i tretë. Sistemi i dytë operon duke rritur nivelin e ujit nëpërmjet sistemit të pompave kur furnizimi me energji është i lirë (për shembull gjatë natës ose pas dimrit) dhe më pas lejon rrjedhjen e ujit nga sistemi i rezervuarit kur kërkesa për energji është në pikun e saj (pra kur çmimi i energjisë është i lartë). Performanca e një sistemi të tillë lidhet ngushtë me liberalizimin e çmimit të energjisë elektrike dhe me vendosjen e tarifave të diferencuara të çmimit sipas kërkesës për energji në pjesë të ndryshme të ditës dhe të vitit. Energjia e fituar nga hidrocentralet e mëdha është karakterizuar shpesh herë si energji jo e rinovueshme për shkak të impaktit të madh në mjedis, ku një numër i konsiderueshëm njerëzish, kafshësh dhe tokash bujqësore nevojitet të zhvendosen.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.2.1 Informacion i përgjithshëm Në Shqipëri përfitimi më i madh nga hidroenergjia i dedikohet hidrocentraleve të mëdhenj të cilët ndodhen kryesisht në zonën veriore të vendit. Por në të njëjtën kohë për të pasur një shpërndarje më të mirë dhe shfrytëzim sa më të madh të burimeve ujore një interes i madh është duke u treguar për ndërtimin e hidrocentraleve të vegjël (SHPP). Rreth 83 SHPP janë ndërtuar në vendin tonë deri në vitin 1988. Fillimisht, ndërtimi i hidrocentraleve të vegjël, ka pasur për qëllim furnizimin me energji elektrike të zonave malore të thella, por sot, prodhimi i energjisë nga hidrocentralet e vegjël është lidhur me sistemin elektro energjetik të Shqipërisë. Aktualisht, rezulton që nga 83 hidrocentralet e vegjël ekzistues, vetëm një pjesë e vogël prej tyre është në punë, ndërsa të tjerët nuk janë në punë për arsye nga më të ndryshme. Në përgjithësi, të gjithë HEC-et e vegjël ekzistues janë ndërtuar në zonat atraktive, sigurisht duke pasur parasysh aspektet e potencialit dhe të disponueshmërisë së ujit dhe ngarkesës hidraulike për prodhimin e energjisë elektrike. Shumica e hidrocentraleve janë në kushte shumë të këqija, për shkak të neglizhencës dhe shkatërrimit arbitrar gjatë trazirave të vitit 1997 dhe periudhës në vazhdim të trazirave sociale. Pajisjet e hidrocentraleve janë të dëmtuara dhe të vjedhura. Meqenëse uji i kanaleve të derivacionit shpesh përdoret për ujitje ose ujë të pijshëm gjatë stinës së verës mungon prodhimi i energjisë. Asnjë lloj dokumenti nuk ekziston për hidrologjinë e burimit të ujit, sepse dihet që prurja e ujit është parameter themelor për energji (Xhelepi 2006).

2.2.2 Potenciali Megjithëse pothuajse gati gjysma e gjithë kërkesës për energji sot mbulohet nga hidrocentralet (pjesa tjetër importohet) potenciali i energjisë ujore është qartësisht më i lartë. Shqipëria, nga pikëpamja topografike, duke qenë një vend me reliev relativisht të thyer, ka rezerva të mira hidroenergjetike që arrijnë rreth 16 miliard kWh, nga të cilat deri tani është shfrytezuar rreth 30-35% e sasisë së përgjithshme. Përfitimi më i madh nga shfrytëzimi i energjisë ujore, realizohet nëpërmjet hidrocentraleve të mëdhenj, por interes paraqet edhe shfrytëzimi i energjisë ujore nëpërmjet hidrocentraleve të vegjël. Në figurën e mëposhtme paraqiten SHPP ekzistues dhe të propozuarit.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 8 Hidrocentralet e vegjël ekzistues dhe të propozuar

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.2.3 Kapaciteti i instaluar Deri në vitin 1988, në Shqipëri janë ndërtuar 83 hidrocentrale të vegjël me një kapacitet prej 50 deri 1200 kW fuqi e instaluar, me një kapacitet potencial prej 25 MW (ku në fakt, kapaciteti total i projektimit të tyre është 14 MW, sepse për shumicën e tyre ekziston mundësia e rritjes së kapacitetit. Këto hidrocentrale janë kryesisht të tipit me derivacion, duke shfrytëzuar burimet dhe rrjedhjet ujore pranë tyre. Pjesa më e madhe e makinerive dhe pajisjeve të këtyre hidrocentraleve, janë prodhime të vendeve të ndryshme të huaja si: Austri, Gjermani, Kinë, Hungari, Itali, kurse një pjesë është prodhuar në Shqipëri. Turbinat janë të llojeve FRANCIS, PELTON dhe BANKI, ndërsa gjeneratorët janë të tipit Sinkron, kryesisht të tensionit të ulët. Mosha mesatare e këtyre hidrocentraleve është 25 vjeçare. Në tabelën e mëposhtme jepen disa karakteristika të 83 hidrocentraleve të vegjël sipas zonave ku ato shtrihen (më tepër detaje janë prezantuar në Aneksin B).

Tabela 1 Shpërndarja e SHPP sipas zonave

Instituti Shqiptar i Teknologjive të Energjisë ka përgatitur një vlerësim të 41 vendodhjeve të HEC-eve të reja (Xhelepi 2006). Kapaciteti total i këtyre HEC-eve është përcaktuar në 140 MW me një prodhim vjetor energjie prej 680 GWh. Të gjithë HEC-et e vlerësuara janë të tipit me derivacion, pa diga dhe ujëmbledhësa. Në projekte janë përfshirë HEC-et që janë në faza të fisibilitetit, projekt-ide dhe projekt-zbatimi. Prej 41 SHPP të studiuar rezulton që: (më tepër detaje të ketyre SHPP janë paraqitur në aneksin B).

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Tabela 2 Karakteristikat e hidrocentraleve të vegjël të rinj Për sa kohë që shpërndarja territoriale e HEC-eve është një shqetësim (humbjet në transmetim janë të mëdha) nga studimet e HEC-eve të vegjël mund të themi që rezulton se 28 SHPP me një fuqi prej 100000 kW mund të ndërtohen në veri, duke zënë rreth 65% të fuqisë së përgjithshme të instalimit, ndërsa 13 SHPP me një fuqi 40000 kW mund të ndertohen në Jug duke përbërë 35% të fuqisë së përgjithshme të instalimit.

2.2.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë Shqipëria renditet në Evropë si një vend me pasuri ujore të konsiderueshme, me një shtrirje hidrografike të shpërndarë pothuaj në të gjithë territorin. Shqipëria, me sipërfaqen e saj prej 28748 km2, ka një shpërndarje hidrografike me një sipërfaqe ujëmbledhëse prej rreth 44000 km2, ose 57% më shumë se territori shtetëror. Në territorin hidrografik të Shqipërisë bien mesatarisht rreth 1400 mm shi në vit. Në lartësinë mbi 1000 m bien reshje bore, ku në zonat e thella malore ajo qëndron për disa muaj, duke siguruar në këtë mënyrë furnizimin me ujë të lumenjve e të degëve të tyre për periudhën e pranverës e deri diku edhe të verës. Për arsye të shpërndarjes jouniforme të reshjeve gjatë stinëve të vitit, edhe prurjet e lumenjve e të degëve të tyre kanë ndryshime të mëdha. Në periudhën e dimrit, prurjet janë shumë të mëdha, ndërsa në periudhën e verës, të pakta. Kjo është arsyeja që në dimër, rrjedhja përbën 70% të saj, kurse në verë e vjeshtë 30%.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.3 Burimet gjeotermale

Burimet gjeotermike konsistojnë në burimet ujore të ngrohta të shtresave nëntokësore të tokës, të cilat kanë një temperaturë të mjaftueshme për t’u përdorur si burim energjie. Zakonisht temperatura e këtyre burimeve rritet në një nivel më të lartë nëpërmjet pompave të nxehtësisë për të realizuar më pas ngrohjen e banesës nga dyshemeja me nivel të ulët temperature. Në rastet kur këto burime kanë nivele të larta temperature (pra uji është në formën e avullit të nxehtë) përdoren direkt për të prodhuar elektricitet. Në këtë studim ne do të fokusohemi më tepër në përdorimin e burimeve gjeotermike për qëllimet e ngrohjes për shkak se edhe burimet e gjeotermisë në vend janë në një nivel të moderuar temperature të cilat nevojiten të trajtohen në mënyrë termike nëpërmjet pompave të nxehtësisë.

Ngrohja nga dyshemeja Pompa e nxehtësise Sonda vertikale e nxehtësisë së tokë

Figura 9 Skema e ngrohjes së banesës nga dyshemeja nëpërmjet pompës së nxehtësisë [Burimi: HERMES 1997]

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.3.1 Informacion i përgjithshëm Resurset e energjisë gjeotermale në Shqipëri janë vlerësuar (atlasi i burimeve te energjisë gjeotermale në Shqipëri, 2004) si edhe është paraqitur një platformë për përdorimin e saj. Situata gjeotermike e Albanideve ofron dy drejtime për shfrytëzimin e energjisë gjeotermike, e cila nuk është përdorur deri tani. Së pari, burimet termike me entalpi të ulët dhe temperaturë maksimale deri 80°C. Këto janë burime natyrale ose puse në një territor të gjerë të Shqipërisë, nga jugu afër kufirit Shqipëri-Greqi deri në krahinën verilindore. Së dyti, përdorimi i puseve të thella vertikale për energji gjeotermike. Një numër i madh pusesh nafte dhe gazi të braktisura mund të përdoren për qëllimet e ngrohjes. Deri me sot janë matur temperaturat në 145 puse të thellë dhe shpime të cekëta, si dhe në miniera të ndryshme të vendit, në nivele hipsometrike të ndryshme. Temperatura në puse është regjistruar në intervale të rregullta. Ajo është matur prej rezistencave dhe termometrave termosifon. Në veri-lindje dhe në jug-lindje janë studiuar rreth 25 shpime së bashku me 8 burime termike ujore. Janë bërë gjithashtu dhe analizat kimike të ujërave termik. Përsëri mund të themi se sfida edhe për shfrytëzimin e këtij burimi të rinovueshëm të energjisë nuk është në disponueshmërinë e këtyre burimeve sesa në mënyrën se si do të përdoren në mënyrën më ekonomike dhe mjedisore këto burime të shumta në numër. Aktualisht duhet të bëhen investime për shfrytëzimin e kësaj energjie, në radhë të parë për sistemet ngrohëse të godinave dhe serave.

2.3.2 Potenciali Regjimi gjeotermik i strukturave gjeologjike në territorin e vendit tonë, kushtëzohet nga dendësia e fluksit të nxehtësisë, gradienti gjeotermik dhe shpërndarja e fushës së temperaturave në thellësi të ndryshme, të lidhura ngushtë me litologjinë dhe me tektonikën e strukturave gjeologjike, si edhe me hidrodinamikën e ujërave nëntokësore. Ky rregjim kushtëzon edhe resurset e energjisë gjeotermale. Dendësia e fluksit të nxehtësisë është parametri kryesor që përcakton rezervat e energjisë gjeotermale. Harta e shpërndarjes së e tij në Shqipëri paraqitet në figurën 10. Në qendrën e Ultësirës Perëndimore, ku shtrihet Baseni Sedimentar Shqiptar, dendësia e fluksit të nxehtësisë është 41.3 mW/m2. Izoterma 30 mW/m2 mbetet e hapur drejt shelfit shqiptar të detit Adriatik. Krahina malore jugore e deri në rajonet veri-lindore të vendit, ku shtrihet brezi i shkëmbinjve nagmatikë, karakterizohen nga dendësi e fluksit të nxehtësisë, që luhatet nga 40 mW/m2 deri në 61.8 mW/m2. Vatra me vlera të larta të dendësisë së fluksit të nxehtësisë lidhen me transmetimin intensiv të nxehtësisë nëpër thyerjet e thella tektonike. Këto thyerje kushtëzojnë edhe burimet e energjisë gjeotermale. Në Alpet Shqiptare, dendësia e fluksit të nxehtësisë është shumë e vogël, me madhësi deri në 10 mW/m2.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Burimi më i cekët i energjisë gjeotermale është nxehtësia e truallit dhe e shkëmbinjve rrënjësorë, që shtrihen nën ta, deri në thellësinë rreth 100-150 m. Fluksi i nxehtësisë në këto thellësi përfaqëson burim të energjisë gjeotermale, e cila mund të shfrytëzohet me efektivitet të lartë ekonomik me anën e sistemit të pompave gjeotermale të nxehtësisë për ngrohjen dhe freskimin e godinave dhe të serave. Burim tjetër i energjisë gjeotermale është edhe nxehtësia e shtresave të thella të tokës disa mijëra metra, aq sa janë edhe puset e thellë të shpuar në vend. Nxehtësia nga shkëmbinjtë e këtyre shtresave nxirret me këmbyes vertikalë nxehtësie të futur në puset e thellë. Në thellësinë 100m temperaturat të jenë mbi 5 oC deri rreth 19 oC (Figura 11). Temperaturat e rendit nga 16 °C deri në 18.8°C janë regjistruar në Ultësirën Perëndimore dhe në jug-perëndim të Shqipërisë. Në këtë Ultësirë, si edhe në zonën jug-perëndimore, temperatura arrin deri në 32.9 o C në thellësinë 1000 m, 54 oC në thellësinë 2000 m dhe 71.8 oC në thellësinë 3000 m. Në nivele më të thellë, temperatura rritet gradualisht, derisa arrin 105.8 °C në thellësinë 6000 m, të matur në strukturën e Ardenicës (Frashëri at al 2004). Ujërat termalë në Shqipëri janë burimi i dytë i energjisë gjeotermale Shqipëria ka shumë burime të ujërave termale (Tabela 4). Këto burime njihen qysh në lashtësi. Gjatë gjysmës së dytë të shekullit të kaluar ka fontanuar ujë i nxehtë edhe nga disa puse të thellë të shpuar për kërkimin e naftës e të gazit (Tabela 3). Njihen vetëm burime dhe puse të ujërave termale të entalpisë së ulët, duke arritur në 60 °C në Llixhat e Elbasanit dhe në pusin Ishmi 1/b, dhe 65.5 °C, në pusin Kozani-8. Prania e burimit të avullit në malin e Postenanit në Leskovik tregon se janë premisat gjeologjike që të gjenden edhe burime gjeotermale të entalpisë së mesme, me temperaturë mbi 80 oC (Mico 2006). Në tabelat e mëposhtme jepen karakteristika të ndryshme të ujërave të burimeve dhe puseve termal të vendit tonë.

Tabela 3 Shpërndarja e puseve të braktisura të gazit dhe naftës [Burimi: Frashëri at al 2004]

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Tabela 4 Shpërndarja e burimeve termale me temperaturë të ulët [Burimi: Frashëri at al 2004] Burimet termale dhe puset janë të lokalizuara në tre hapësira në të gjithë rajonin e vendit: hapësira gjeotermike e Krujës, Ardenicës dhe Peshkopisë. Zona gjeotermale Kruja është zona më e madhe, e cila shtrihet rreth 180 km dhe ka një gjerësi 4-5 km. Ajo fillon në bregdetin e Adriatikut, në veri të Kepit të Rodonit, vazhdon me strukturën e Ishmit, të Kozanit në veri të Elbasanit, të Llixhave të Elbasanit, të Holtës në Gramsh, të Bënjës në Përmet, të avullit në malin e Postenanit në Leskovik dhe të lumit të Sarandaporos në afërsi të kufirit shqiptaro-grek. Përllogaritjet e rezervave të energjisë gjeotermale për zonën Tiranë-Elbasan treguan se nxehtësia në vend ka madhësi 5.87x109 - 5.08x1010 GJ, resurset e energjisë gjeotermale 5.87x108-5.08x109 GJ dhe rezervat specifike janë 38.5-39.6 GJ/m2. Kjo është edhe pjesa më e pasur me rezerva gjeotermale të njohura deri tani e zonës gjeotermale Kruja. Llixhat në Elbasan kanë fuqinë e mundshme për tu instaluar 2760 kW, më të madhe se burimet e tjerë. Pusi gjeotermal Kozani-8 ka fuqi të mundshme për tu instaluar 2070 kW dhe faktor kapacitiv 1.93 MWt. Pusi Ishmi-1/b, ka fuqi të mundshme për tu instaluar 644 kW. Në sektorin e Galigatit, rezervat specifike janë më të vogla, 0.63 GJ/m2, ndërsa resurset e energjisë gjeotermale 6.5x108 GJ.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Zona Gjeotermale Ardenica ndodhet në rajonin e Myzeqesë, në lindje, veri dhe perëndim të qytetit të Fierit. Në këtë zonë rezervuaret gjeotermale janë kolektorë ujëmbajtës ranore të formacionit molasik. Rezervuari i Ardenicës ka nxehtësi në vend 8.19x108 GJ dhe resurse të energjisë gjeotermale 8.19x106 GJ. Rezervat e provuara janë 1.30x105 GJ dhe rezervat specifike më të vogla se 0.39 GJ/m2. Sektorët midis strukturave antiklinale janë vlerësuar me rezerva specifike më të vogla se 0.39 GJ/m2. Të gjitha puset e kësaj zone, tashmë janë të likuiduar duke e kthyer këtë zonë aktualisht vetëm në një zonë gjeotermale potenciale. Për të shfrytëzuar energjinë gjeotermale duhet bërë remonti i puseve që kanë fontanuar ujë të nxehtë, nëse është teknikisht i mundshëm. Krahas kësaj, të vlerësohen puse të tjerë të braktisur, që janë në gjendje teknike të mirë për marrjen e ujërave termale, pa përjashtuar edhe mundësinë e shpimit të puseve të thellë të rinj, për kushte ekonomike të leverdishme. Zona Gjeotermale Peshkopia ndodhet në verilindje të Shqipërisë, dy kilometra në lindje të qytetit të Peshkopisë, pranë përroit të Banjës ku ndodhen katër burime pranë njëri-tjetrit. Disa prej burimeve në Peshkopi japin ujë të nxehtë me temperaturë 43.5°C, të tjerë janë më të ftohtë, deri në 12 oC. Temperatura e ujit, prurja e madhe, qëndrueshmëria e këtyre dy parametrave, si dhe temperatura e akuiferit të zonës gjeotermale të Peshkopisë janë të ngjashme me ato të Zonës Gjeotermale Kruja. Për këto arsye resurset e energjisë gjeotermale për zonën Peshkopia vlerësohen si ato të zonës Tiranë-Elbasan. Burimet termale të Peshkopisë kanë fuqi të mundshme për tu instaluar të barabartë me 1610 kW.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 10 Shpërndarja territoriale e fluksit të nxehtësisë gjeotermike

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 11 Shpërndarja territoriale e temperaturave në 100 m thellësi

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.3.3 Kapaciteti i Instaluar Në vendin tonë janë në funksionim disa llixha (Spa) të cilat përdorin burimet gjeotermale për efekte kurative. Megjithatë, këto burime nuk përdoren më eficencë në një mënyrë të integruar kaskadë pavarësisht se potenciali i tyre e ofron një mundësi të tillë (për shembull sistemi i ngrohjes qendrore i këtyre godinave, të cilat janë jo të termoizoluara dhe pa sistem qendror ngrohje, mund të realizohet pikërisht nga burimet e gjeotermisë). Për katër burimet më të mëdha: Llixhat e Elbasanit, të Peshkopisë, të pusit Kozani-8 dhe Ishmi - 1/b rezulton se prurja e përgjithshme e ujit termal është 44.8 l/sek. Kapaciteti i energjisë gjeotermale 6.64 MWt dhe fuqia e mundshme për tu instaluar 7 084 kW. Por, aktualisht, fluksi i ujit gjeotermal që përdoret është vetëm 10.0 l/sek, përdorimi i energjisë 49.12 TJ/vit dhe faktori kapacitiv 0.38 MWt. Këto shifra tregojnë jo vetëm për shfrytëzim shumë të vogël të energjisë gjeotermale, por edhe për përdorim joefektiv. Uji i pusit Kozani–8 me temperaturë 65.5 oC, prurje 10.3 l/sek, derdhet në përrua për shumë vite. Për rendiment 0.6, energjia e humbur vlerësohet mbi 253 milionë kWh, mbi 20 milionë USD (Frashëri 2006).

2.3.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë Albanidet përfaqësojnë strukturat gjeologjike kryesore që shtrihen në territorin e Shqipërisë. Ato janë të lokalizuara ndërmjet Dinaridëve në veri dhe Helenidëve në jug. Së bashku ato formojnë degën Dinarike të rripit Alpin Mesdhetar. Në Albanide ka shtrirje shkëmbinjsh të vjetër në moshë Ordovician dhe moshë të re Kuaternare. Strukturat e Albanideve janë tipike Alpine. Janë gjetur gjithashtu struktura të shtrira, të mbi çara, dhe të mbi përdredhura. Përgjithësisht anët e tyre perëndimore janë të prekur prej shkëputjeve tektonike. Albanidet janë të ndërprerë prej gjatësive të thella dhe thyerjeve të tërthorta, të cilat shtrihen në tërë koren. Albanidet janë të ndara në dy zona paleogjeografike: Albanidet e brendshëm dhe Albanidet e jashtëm. Në Albanidët e jashtëm ka një vendosje të pellgjeve sedimentare me trashësi deri 14 km. Në të gjithë territorin e vendit janë lokalizuar tre hapësira të mëdha gjeotermike ku gjenden të gjitha burimet gjeotermike. Në afërsi të bregdetit mund të kemi disa limitime në vlefshmërinë e burimeve për shkak të infiltrimit në ujërat nëntokësor të ujit të kripur.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.4 Energjia e Erës

Që prej shumë vitesh njerëzimi ka shfrytëzuar energjinë e erës dhe ka qenë i aftë ta kthej atë në fuqi. Ndërkohë që prej mesit të shekullit të 17 janë zhvilluar turbina moderne të erës për prodhimin e elektricitetit. Që prej asaj kohe kjo teknologji është zhvilluar me ritme shumë të shpejta duke çuar në: Zhvillimin e turbinave të mëdha të erës Prodhim të fletëve të turbinave nga materiale të përbëra Besueshmëri më të madhe Nivel më të ulët të zhurmave (në burim tek rrotori) Teknologji moderne për turbinat Teknologji për vënien në punë me qëllim minimizimin e mirëmbajtjes Sisteme për ndalimin automatik për të reduktuar goditjet e shpendeve shtegtues.

2.4.1 Informacion i përgjithshëm Aktualisht turbinat më të reja të shitura në Evropë janë të rangut 2-4 Megawat. Ndërkohë që tendenca për turbinat që vendosen në det janë edhe më të mëdha. Kushtet në det janë më të pëlqyeshme për përftimin e energjisë nga era, ndërkohë që besueshmëria dhe ulja e kostove të shërbimit janë elementët kyç për sa i përket anës ekonomike. Në vitet e fundit janë shfaqur në treg edhe të ashtuquajturat turbinat urbane të erës. Këto turbina ere janë shumë më të vogla për sa i përket kapacitetit prodhues (rreth 5 kilovat), por kanë në ndryshim me variantet e mëdha të turbinave të erës mundësinë që të instalohen në mjedisin urban, për shembull në tarracat e ndërtesave.

2.4.2 Potenciali Mundësia e ekzistencës së erës mund të ndryshojë në mënyrë të rëndësishme nga njeri vend në tjetrin nga njëra kohë në tjetrën. Specialistët e energjisë së erës nganjëherë mbështeten në shpejtësinë mesatare të erës të llogaritur në një vit. Megjithëse ky mund të jetë një indikator i mirë (le të themi më tepër se 6 m/s), kjo nuk do të thotë domosdoshmërish që po qe se nuk arrihet kjo shpejtësi në një rajon të caktuar një set prej turbinash ere nuk mund të punojë kaq mirë (të jetë i vlefshëm) nga pikëpamja ekonomike. Gjithashtu lartësia e vendosjes së një turbine ka një rol të veçantë, sepse për shkak të karakteristikave të lëvizjes së erës, shpejtësia e saj është zakonisht më e madhe në lartësi më të mëdha. Për rrjedhojë, zhvillimi i turbinave të reja të erës po rezulton në turbina më të mëdha dhe të vendosura në lartësi.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Instituti i Hidro Meteorologjisë (IHM) është instituti i vetëm që kryen matjet mbi erën në stacionet kryesore meteorologjike në një lartësi standard 10 m mbi sipërfaqen e tokës, në tre orë të ditës. Era ndikohet në shkallë të lartë nga orografia. Qoftë edhe një pengesë (natyrore apo artificiale) në drejtimin nga vjen era, sjell ndryshime të mëdha në vlerat që vrojtohen në stacion (si në drejtim ashtu dhe në shpejtësi). Kjo është arsyeja që stacionet në të cilët kryhen matje mbi erën janë vendosur në vende të cilët janë larg pengesave të çdo lloji. Gjithashtu duhet theksuar që stacionet janë ndërtuar në vende përfaqësuese nga pikëpamja klimatike dhe jo me prioritet shfrytëzimin energjetik të erës. Tabela e mëposhtme paraqet shpejtësinë e erës dhe densitetin energjetik për disa prej rajoneve të konsideruar me erë dhe na lejon që të bëjmë një vlerësim të përafërt të potencialeve të këtij burimi.

Tabela 5 Shpejtësia e erës në lartësinë 10 m dhe densiteti energjetik për disa rajone me erë. [Burimi: P. Mitrushi, 2006]

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Tabela 6 Orët me erë, shpejtësia mesatare dhe densiteti energjetik për zonën bregdetare, sipas matjeve tokësore [Burimi: P. Mitrushi, 2006]

Megjithëse nga IHM janë kryer matje në këtë drejtim, mund të thuhet se ato janë të fragmentarizuar, japin një ide të përgjithshme, dhe meqenëse ato janë të dhëna të mbledhura për efekte klimaterike duhet bëre kujdes kur kërkojmë t’i aplikojmë për qëllime energjetike. Kjo për arsyen se këto të dhëna janë regjistruar nga anemometra të vendosur në lartësinë 10 m nga niveli i tokës, të cilat duke qenë se janë gjeneruar për vlerësime klimatike e bëjnë në një farë mënyre të vështirë gjykimin për potencialin energjetik të erës. Gjithashtu është mjaft e rëndësishme që të thuhet që stacionet meteorologjike janë të vendosura në lokalitete me prioritet final parashikimin e klimës, kështu që pritet që potenciali natyral i erës të jetë më i madh.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 12 Shpërndarja territoriale e shpejtësisë mesatare vjetore të erës

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figure 13 Shpërndarja territoriale e sasisë së orëve me erë

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Duke ndjekur këtë logjikë mund të themi që hartat e paraqitura më sipër në lidhje me shpërndarjen territoriale të shpejtësisë mesatare vjetore dhe orëve me erë janë skematike (nuk ka një gradient hapësinor të shpërndarjes) dhe si rezultat, ato evidentojnë vetëm një numër të caktuar lokalitetesh të karakterizuara nga një shpejtësi e madhe e erës. Megjithatë, nëpërmjet këtyre hartave është bërë i mundur filtrimi i një numri të konsiderueshëm lokalitetesh me një potencial energjetik të konsiderueshëm si: Shkodër (Velipojë, Kas), Lezhë (Ishull Shëngjin, Talë, Balldren), Durrës (Ishëm, Porto Romano), Fier (Karavasta, Hoxhara 1, Hoxhara 2), Vlorë (Akërni), Tepelenë, Kryevidh, Sarandë. Në këto zona do të ishte me mjaft interes të kryheshin matje të vazhdueshme për qëllime energjetike në lidhje me shfrytëzimin e energjisë së erës. Megjithatë, të jepet një shpërndarje e saktë në territor e shpejtësisë së erës është një detyrë mjaft e vështirë. Për këtë kërkohet një studim i thelluar që konsiston në modelimin e fushës së erës për të gjithë territorin duke marrë në konsideratë topografinë. Nga studimet e kryera për pjesë të veçanta të territorit vërehet, në përgjithësi, një rritje e shpejtësisë së erës me rritjen e lartësisë mbi nivelin e detit. Por në këtë ligjësi shpeshherë ka devijime po të kihet parasysh që në lugina të ngushta të lumenjve apo në qafa të maleve për shkak të konvergjencës së rrymave të ajrit shpejtësia e erës rritet. Theksojmë që evidentimi i kushteve të favorshme për shfrytëzimin e erës për qëllime energjetike, përveç shpejtësisë mesatare, lidhet edhe me njohjen e disa parametrave të tjerë mjaft të rëndësishëm, si: sasia e orëve me erë në vit mbi një prag të dhënë, probabiliteti i shfaqjes së erërave për pragje të ndryshme, shpejtësia maksimale e erës etj. Këto parametra do të shërbejnë në të ardhmen për një studim më të thelluar në këtë drejtim.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.4.3 Kapaciteti i instaluar Aktualisht në vendin tonë asnjë kWh energji elektrike nuk prodhohet nga ky burim. Kjo ndodh jo nga mungesa e potencialit të energjisë së erës por për shkak se vlerësimi i energjisë së erës ka qenë në nivel të ultë. Informacioni meteorologjik aktualisht shumë i limituar shërben vetëm për një paravlerësim të potencialeve të energjisë së erës në Shqipëri. Në këtë studim për kushtet e vendit tonë, parashikohet si e mundshme objektivi që deri në vitin 2025 një sasi prej 4% e totalit të energjisë elektrike të prodhohet nga era (rreth 400 GWh/vit). Është parashikuar që prioritet do t’i jepet ndërtimit të 20 stacioneve të pompimit për ndërtimin e 20 erë elektro centraleve (WEC) të cilat janë të lokalizuara përgjatë bregdetit Adriatik. Në Ultësirën Perëndimore, pranë këtyre 20 stacioneve ekzistuese të pompimit (nevojat janë 30 GWh/vit ose 0,7% e prodhimit të përgjithshëm të energjisë elektrike) janë identifikuar një numër i konsiderueshëm sipërfaqesh me potencial të lartë energjetik (Mitrushi 2006). Shpejtësia mesatare vjetore e erës në këto zona është 4-6 m/s (lartësia 10 m), me një densitet energjetik vjetor 100-250 W/m2. Ky potencial është konsideruar relativisht i ulët, por ai mund të përmirësohet ndjeshëm në qoftë se provohen lartësitë 50 m, ku shpejtësia e erës pritet të jetë 6-8 m/s, me një densitet energjetik prej 250-600 W/m2.

2.4.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë Pjesa kryesore e territorit të vendit tonë (rreth 2/3 e sipërfaqes së përgjithshme) është kodrinoremalore me ngritje drejt Lindjes. Vija bregdetare ka shtrirjen 345 km në drejtimin Veri – Jug. Pjesa më e madhe e saj shtrihet përgjatë ultësirës bregdetare, ndërsa pjesa tjetër shumë pranë bregdetit malor jugor. Drejtimet kryesore të erës në vendin tonë janë Veriperëndim - Juglindje dhe Jugperëndim – Verilindje, me drejtim dominues nga deti drejt tokës. Në brendësi të territorit, drejtimi dhe intensiteti i erës ndryshon shumë me kohën nga zona në zonë. Meqenëse Shqipëria është e rrahur, pothuaj në një pjesë të mirë të kufirit të saj, nga detet (Adriatik dhe Jon) si dhe duke qenë një vend malor është e pritshme që në disa lokalitete turbinat e erës të kenë një periudhë të mirë të shlyerjes së investimit. Megjithatë aktualisht për vendin tonë sfida qëndron në grumbullimin dhe zhvillimin e sistemit të informacionit për vlerësimin e potencialeve të erës, si rrugë e vetme kjo për afrimin e investitorëve të huaj për të investuar në këtë drejtim.

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.5 Energjia diellore

Tek energjia diellore ne zakonisht dallojmë dy lloje të ndryshme teknologjie për konvertimin e saj: Energjia diellore termale (për prodhimin e ujit të ngrohtë sanitar), Modulet fotovoltaik (për prodhimin e energjisë elektrike) Sistemi më i thjeshtë i konvertimit të energjisë diellore në energji termike është sistemi i prodhimit të ujit të ngrohtë sanitar SWHS. Përmes një kolektori, zakonisht i vendosur në çatitë e ndërtesave, fluidi nxehtësi mbartës nxehet nga rrezatimi diellor. Me pas kjo nxehtësi transmetohet nëpërmjet një këmbyesi nxehtësie tek uji i ngrohtë sanitar i cili ruhet në rezervuarin e ruajtjes së nxehtësisë (bojler) që është i termoizoluar mirë. Uji i bojlerit më pas mund të përdoret direkt për përdorim shtëpiak ose mund te para ngrohë një tjetër bojler. Kolektor diellor Ujë i ngrohtë

Kaldajë ndihmëse

Rezervuar me këmbyes nxehtësie

Ujë i ftohtë

Figura 14 Skema principale e prodhimit të ujit të ngrohtë sanitar (SWHS) [Burimi: www.soltherm.org] Shpesh herë një ndarje apo dallim bëhet edhe ndërmjet sistemeve diellore aktive (si SWHS) dhe atyre pasive. Për shembull, një sistem pasiv është ai i një sere, ku kapja dhe shpërndarja e rrezatimit diellor bëhet pa ndihmën e proceseve shtesë (pompa nxehtësie, këmbyes nxehtësie apo panel diellor).

2.5.1 Informacion i përgjithshëm Për vlerësimin e shpërndarjes territoriale të rrezatimit të përgjithshëm diellor është përdorur modeli Preskotit me koeficient korrigjues sipas kushteve tona klimatike, duke marrë parasysh seritë kohore shumëvjeçare të rrezatimit diellor dhe ato të diellzimit. Në vlerësimin e regjimit të rrezatimit diellor përcaktues janë faktorët e mëposhtëm:

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Gjerësia gjeografike e vendit, që përcakton potencialin e mundshëm teorik të energjisë diellore që merr sipërfaqja horizontale e tokës. Topografia (e lidhur ngushtësisht me shkallën e zënies së horizontit nga pengesa natyrore), që përcakton potencialin e mundshëm praktik të energjisë diellore që merr sipërfaqja horizontale e tokës. Sistemet barike (rastisja dhe kohëzgjatja e tyre) që përcaktojnë veçoritë e regjimit të vranësirës. Është e qartë që për vendin tonë dy faktorët e fundit kanë ndikimin më të madh në përcaktimin e veçorive të energjisë diellore. Ndikimi i të dy faktorëve është në të njëjtin drejtim, në atë të zvogëlimit të sasisë së rrezatimit diellor në brendësi të territorit. Konkretisht vend matjet heliografike (njëkohësisht edhe qendrat e banuara) janë të vendosura kryesisht në fundet e luginave të lumenjve dhe për rrjedhojë horizonti në to është relativisht i mbyllur nga shpatet malore. Është evidente që sasia e rrezatimit diellor e matur në stacion është më e vogël se sa ajo që merr realisht një sipërfaqe toke e ndodhur në një pllaje ose në vendet me lartësi relativisht më të mëdha. Nga ana tjetër, duke analizuar regjimin e vranësirës në territor, vërejmë që mesatarisht vranësira rritet nga 5 ballë në zonën fushore deri në 6-7 ballë në zonat malore. Kjo gjë sjell gjithashtu zvogëlimin e sasisë së rrezatimit diellor që vjen në tokë. Në rastin e studimit të mundësisë së përdorimit të rrezatimit diellor si burim energjie efektin zvogëlues të faktorit të topografisë mund ta mënjanojmë apo ta reduktojmë duke rekomanduar zona të cilat janë pllaja në lartësi relativisht të mëdha të cilat kanë një horizont të hapur. Ndërkohë nënvizojmë që efekti i rastisjes dhe kohëzgjatjes së sistemeve barike nuk mund të mënjanohet për vetë karakterin stokastik të dukurive atmosferike. Si rezultat i veprimit të këtyre faktorëve është edhe shpërndarja në territor e sasisë vjetore të rrezatimit diellor dhe e orëve me diell të cilat paraqiten në hartat e mëposhtme.

2.5.2 Potenciali Siç mund të shihet edhe nga kjo hartë vendi ynë merr një sasi të konsiderueshme energjie që vjen nëpërmjet rrezatimit diellor. Kjo sasi luhatet nga 1200 kWh/m2 në pjesën verilindore të vendit (zona që merr më pak energji të rrezatimit diellor) deri në mbi 1600 kWh/m2 në zonën e Myzeqesë, e cila është zona më e pasur me këtë lloj energjie. Rrezatimi mesatar ditor diellor mund të ndryshojë nga një minimum prej 3.2 kWh/m2 në pjesën verilindore të Shqipërisë (ditë në Kukës) deri në një maksimum prej 4.6 kWh/m2 në pjesën jugperëndimore (ditë në Fier). Kështu Shqipëria ka një rrezatim mesatar ditor diellor prej 4.1 kWh/m2. Duhet theksuar fakti se pjesa më e madhe e territorit të Shqipërisë përfiton një diellzim për më shumë se 2,200 orë në vit, ndërsa mesatarja e orëve me diell në të gjithë vendin është rreth 2,400 orë në vit. Po kështu, pjesa jugperëndimore e Shqipërisë përfiton një diellzim për më shumë se 2,500 orë në vit dhe në Fier janë regjistruar shifra të një diellzim prej 2,850 orë në vit. Në Shqipëri, numri i ditëve me diell luhatet nga një mesatare 240 - 260 ditë në vit deri në një maksimum 280 - 300 ditë në vit, për pjesën jugperëndimore (Hido 2006).

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 15 Shpërndarja territoriale e rrezatimit ditor mesatar

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

Figura 16 Shpërndarja territoriale e numrit mesatar të orëve me diell

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.5.3 Kapaciteti i instaluar Hyrja e paneleve diellore në vendin tonë për prodhimin e energjisë termale përgjatë dekadës së fundit është rritur nga 0 deri në 23 GWh në 2001. Ndërsa në vitin 2003, bazuar mbi vëzhgimet e realizuara nga Agjencia Kombëtare e Energjisë (AKE), numri i paneleve diellore të instaluar ishte rritur me 35% krahasuar me vitin 2002. Në vlera absolute numri i paneleve diellore të instaluar në vitin 2003 ishte 2800 njësi ndërsa në 2005 pritet që kjo shifër të ketë kaluar përtej 4000 njësive (MIE dhe NAE 2004). Vetëm gjatë vitit 2002-2003, Qendra për Eficencën e Energjisë (QEE) ka dizenjuar dhe implementuar në kopshte dhe shkolla tre projekte të financuara nga EU. Investimi total kap një vlerë rreth 85000 EUR duke instaluar më tepër se 200 m2 panele diellore. Bazuar në asistencën e UNDP, përgjatë vitit 2003, janë instaluar një sasi prej 160 m2 panelesh diellore. Vlera totale e investimit arrin 70000 USD (QEE 2002). Fondacioni Nehemia ka instaluar një sipërfaqe prej 168 m2 me panele diellore sikurse dhe një sistem modern dhe të kohës për ngrohjen e disa objekteve në kompleksin e shkollës “Nehemia” në qytetin e Pogradecit. Në kuadër të po këtij projekti janë instaluar gjithashtu rreth 28 m2 sistem fotovoltaik duke siguruar nevojën për energji për pajisjet e sistemit të ngrohjes, kompjuterët dhe sistemin e ndriçimit emergjent në rastin e ndërprerjes së energjisë elektrike. Një tjetër projekt i rëndësishëm në fushën e paneleve diellore është aktualisht nën implementim. Global Environment Facility (GEF) përmes UNDP është duke mbështetur qeverinë Shqiptare për të zhvilluar tregun e SWHS si një prej masave për të reduktuar rritjen e konsumit të energjisë elektrike dhe kontrastin ndërmjet kërkesës dhe kapacitetit gjenerues shtëpiak. Ky program synon në përshpejtimin e zhvillimit të tregut për sisteme diellore për prodhimin e ujit të ngrohtë sanitar me objektivin që të lehtësojë instalimin e një sipërfaqeje prej 75,000 m2 me kolektorë diellore përgjatë kohës së projektit, dhe me një pritshmëri të vazhdueshme rritjeje deri sa të arrihet objektivi i vendosur prej 540,000 m2 sipërfaqe kolektorësh deri në 2020 (UNDP 2005). Projekti është i financuar nga GEF përmes UNDP, së bashku me fondet e Qeverisë Shqiptare. Në qoftë se Shqipëria do të zhvillonte në të njëjtin stad penetrimin e paneleve diellor sikurse edhe fqinji ynë Greqia, potenciali i prodhimit të ujit të ngrohtë do të ishte ekuivalent me një sasi energjie prej 360 GWh termik (ose 75 MW termik i fuqisë së instaluar). Kjo sasi do t’i korrespondonte një sipërfaqe totale prej 300,000 m2 (ose 0.3 m2/familje, ndërkohë që penetrimi i kësaj teknologjie në vendet si Israeli, Greqia apo Turqia është aktualisht më tepër se 0.45 m2/familje).

II. Burimet e Rinovueshme të Energjisë në Shqipëri

2.5.4 Karakteristikat e këtij burimi për Shqipërinë Pozicioni i Shqipërisë me klimë mesdhetare siguron kushte të favorshme për një zhvillim të qëndrueshëm të shfrytëzimit të energjisë diellore. Intensiteti i lartë i rrezatimit diellor, kohëzgjatja e tij e gjatë, temperatura dhe lagështia e ajrit janë pikërisht elementët që kontribuojnë për këtë efekt. Klima mesdhetare me dimër të butë dhe të lagësht dhe verë të nxehtë dhe të thatë e bën Shqipërinë një vend me potencial më të lartë për shfrytëzimin e energjisë diellore sesa potenciali mesatar evropian.

[kWh/m 2 /day] 6.0 5.0 4.0 3.0

3.0

4.0

4.1

Veriu i Frances

Veriu i Italise

4.5

4.6

Jugu i Shqiperise

Spanja

4.8

3.4

2.5

2.0 1.0 0.0 Hollanda

Danimarka Gjermania

Figura 17 Rrezatimi diellor mesatar ditor për disa vende të Evropës [Burimi: QEE 2001]

Greqia

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

Sektori i energjisë është një ndër sektorët më të rëndësishëm në ekonominë e Shqipërisë. Në vendin tonë sigurimi i energjisë sipas sektorëve ndër vite ka pasur një diapazon të gjerë që nga hidroenergjia, që ka zënë vendin e parë ndër burimet primare të energjisë, e deri tek lëndët djegëse fosile, drutë e zjarrit, etj. Për të bërë një analizë dhe parashikim të kërkesës për energji duhet më parë të shohim historikun e burimeve tradicionale të përdorura deri më sot në vendin tonë dhe më pas të evidentojmë se ku mund efektivisht të ndërhyjmë për të mbajtur nën kontroll tendencën në rritje të nevojave energjetike dhe për të ulur njëkohësisht varësinë tonë energjetike. Gjithashtu kryerja e kësaj analize është e rëndësishme edhe për të vleresuar se ç’pjesë e nevojave për energji mund të mbulohet me burimet e rinovueshme të energjisë, të cilat pothuaj nuk janë marrë fare në konsideratë në analizat energjetike të kryera deri tani.

100%

Te tjera

80%

Bujqesia

60%

Transporti Industria

40%

Sherbimet

20%

Banesat

0% 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

Figura 18 Konsumi i burimeve energjetike sipas çdo sektori [Burimi: SKE 2004] Duke i hedhur një vështrim konsumit të energjisë në sektorë të veçantë të ekonomisë së vendit, lehtësisht vihet re që ky konsum ka pasur luhatje të shumta përgjatë periudhës 1990 – 2004, siç tregohet në figurën e mësipërme. Duke qenë se para viteve 90 vendi ishte i orientuar në industrinë e rëndë, konsumi i energjisë ishte më i lartë sesa në vitet e para të tranzicionit. Gjatë viteve 1995 – 2000 konsumi i energjisë u reduktua deri në 1/3 të nivelit të konsumit të vitit 1990. Duket qartë që luhatjet në çdo sektor janë relativisht të mëdha që do të thotë që duhet treguar një kujdes i veçantë në përcaktimin e kërkesës për energji për të ardhmen.

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

Nga të dhënat e mësipërme lehtësisht identifikohet se sektori i industrisë kishte konsumin më të lartë për energji. Gjatë viteve të tranzicionit konsumi i energjisë elektrike në sektorin rezidencial pësoi rritje në mënyrë të vazhdueshme gjë që çoi në rritje të humbjeve teknike (shoqëruar edhe me humbje jo teknike), si dhe në reduktim të sigurisë së furnizimit. Për shkak të mungesës dhe çmimit të lartë të burimeve të tjera të energjisë konsumatori u orientua drejt konsumit të energjisë elektrike për çdo nevojë, duke çuar në një përdorim jo efiçent të energjisë në sektorin rezidencial.

3.1 Nxjerrja dhe përdorimi i burimeve primare energjetike në Shqipëri Burimet e naftës në vendin tonë janë të shpërndara në pjesën perëndimore dhe jugperëndimore dhe janë kryesisht prej dy strukturave, shkëmbore ranore dhe shkëmbore gëlqerore. Në vendin tonë rezervat gjeologjike të naftës në tokë vlerësohen të jenë 260 milion m3 dhe nga këto 54 milion m3 të nxjerrshme. Rezervat gjeologjike të naftës në det vlerësohen të jenë 200 milion m3 dhe nga këto 50 milion m3 të nxjerrshme1). Shfrytëzimi i naftës në vendin tonë e ka zanafillën në vitin 1918, ndërsa piku i shfrytëzimit ishte në vitin 1975. Pas këtij viti shfrytëzimi i naftës ka pësuar një rënie të vazhdueshme e cila që prej fillimit të viteve 90 është shoqëruar me rritje të vazhdueshme të konsumit. Pikërisht kjo kontradiktë ndërmjet shfrytëzimit dhe konsumit ka bërë që vendi ynë të jetë në vartësi të vendeve poseduese të lëndëve djegëse fosile, që prej viteve 90. Hendeku mes shfrytëzimit dhe konsumit ka pësuar një rritje të vazhdueshme si pasojë e zhvillimit të sektorit të transportit në vend. Duhet thënë se deri në vitin 1989 vendi ynë ka qenë eksportues neto i nënprodukteve të naftës. Aktualisht nafta dhe nënproduktet e saj të importuara kontribuojnë afërsisht me 63% të burimeve primare energjetike.

1 Të dhënat janë marrë nga auditimi energjitik që i është bërë kompanive Albpetrol sh.a./ARMO sh.a nga AKE 2002

2500

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

kton

[ktoe] 1200

[%] 120

800

400

2000 1500 1000

1933 1937 1941 1945 1949 1953 1957 1961 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 2001

500

Ranore Sandstone

Gelqerore Limestone

Konsumi Consumption

0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 Furnizimi me nafte Plotesimi i nevojave per nafte ne perqindje (nafte vendi)

Figura 19 Prodhimi, konsumi dhe vetëplotësimi i nevojave për naftë [Burimi: NSE, 2003 B. Islami 2006]

Rafinimi i naftës në vendin tonë është bërë kryesisht në katër rafineritë që disponojmë në Cërrik, Fier, Kuçovë dhe Ballsh. Pas ndërtimit të rafinerisë së Ballshit ngarkesa e shfrytëzimit në tre rafineritë e tjera ra. Duhet thënë se fushat naftëmbajtëse të Shqipërisë rezultojnë me përqindje të lartë squfuri (4% - 8%), gravitet të lartë (8 – 35 API) dhe se teknologjitë e përdorura në rafineritë e përmendura më sipër janë të vjetra, me probleme serioze dhe mungesë totale të kontrollit të ndotjes, prandaj shfrytëzimi i tyre do kërkonte investime të reja. Një analizë e përgjithshme teknikoekonomike do të tregonte sesa me vlerë do ishte një investim i tillë përkundrejt investimeve në fushën e energjive të rinovueshme. Qymyri është një nga burimet më të mëdha në Shqipëri i përqendruar në katër pika kryesore (shiko ne Aneksin C). Në përgjithësi, qymyri vendas ka rezultuar me përqindje squfuri të lartë rreth 4%, si dhe përqindje të lartë të hirit dhe lagështisë. Prandaj qymyri i vendit tonë rezulton me fuqi kalorifike të ulët, dhe emetime të larta të SO2. Gjithashtu karakteristike e mineralit është se ai ndodhet në thellësi të mëdha (mbi 200 m) dhe në shtresa me trashësi relativisht të vogla (70 – 100 cm). Si rrjedhim qymyri vendas rezulton me kosto njësi më të lartë sesa qymyri i importit. Kjo është një ndër arsyet kryesore që shfrytëzimi i qymyrit ka pësuar një rënie drastike në vitet e fundit. Më poshtë po paraqesim shfrytëzimin e qymyrit në vite si dhe përqindjen karshi totalit të burimeve energjetike. Impiantet e pasurimit të qymyrit në Valias, Memaliaj dhe Maliq tashmë janë jashtë funksionit. Kryesisht qymyri është përdorur si burim për ngrohje qendrore dhe për prodhim energjie elektrike nga Tec-et (kogjenerues), të ngritur pranë minierave të qymyrit. Ashtu siç edhe mund të shihet nga figura më sipër shfrytëzimi i qymyrit gjatë viteve të tranzicionit ka rënë në mënyrë drastike.

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

Prodhimi dhe konsumi i gazit natyror në Shqipëri ka filluar që prej vitit 1963 dhe gradualisht janë zbuluar edhe fushat gazmbajtëse të cilat janë: Divjakë, Frrakull, Ballaj-Kryevidh, Durrës, Povelçë, dhe Panaja–Delvinë, ku janë hapur rreth 500 puse. Deri në fund të vitit 1995, janë nxjerrë rreth 3.04 miliard m3 gaz natyror prej tyre. Rreth 8,5 miliard m3 gaz natyror janë nxjerrë bashkë me puset e naftës duke rezultuar pra në 11,5 miliard m3 gaz natyror 2). Aktualisht këto fusha gazmbajtëse janë në fazën e tyre të fundit. Numri i puseve ka rënë në rreth 30 dhe nga shfrytëzimi i tyre ditor mund të mblidhet 300-1500 m3N/ditë. Rezervat e gazit kanë pësuar një rënie drastike që prej vitit 1985, por kulmi i rënies u arrit në vitin 1990 si pasojë e mos zbulimit të vendburimeve të reja dhe mungesës së investimeve në fushat ekzistuese. Një burim i rëndësishëm, i cili ka dhënë një kontribut të ndjeshëm në bilancin energjetik të vendit tonë, janë drutë e zjarrit. Edhe drutë e zjarrit kanë pësuar rënie gjatë këtyre viteve. Në vitin 1990 drutë e zjarrit kontribuonin me 727.7 ktoe (ose me 24.6% të totalit) duke rënë në 271.4 ktoe në 2004 (12.5% të totalit). Kjo rënie ka ndikuar pozitivisht në reduktimin e prerjeve në pyll, por njëkohësisht ka pasur edhe një ndikim negativ pasi ngarkesa që mbulonte ka kaluar tek energjia elektrike, sidomos në sektorin rezidencial. Sipas të dhënave nga Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, rezervat totale të druve të zjarrit arrijnë në 14,3 Mtoe. Në figurën e mëposhtme paraqitet prodhimi dhe vetëplotesimi i nevojave me burimet primare energjetike të shpjeguara më sipër.

900

[ktoe] 3600

ktoe

[%] 120

3000 80

2400

600

1800 1200

300

600 0

0 1990

1992

1994

Dru zjarri

1996

1998

Qymyr

2000

2002

Gaz Natyror

2004

1993

1996

1999

2002

Furnizimi me Burime Primare Energjetike. Veteplotesimi i nevojave ne perqindje (burime vendi)

Figura 20 Prodhimi dhe vetëplotësimi me burime primare energjetike për periudhën 1990 - 2004 [Burimi: UNDP, AKE 2004]

2 Të dhënat janë marrënga auditimet energjitike që i janë bërë kompanisë Albpetrol nga AKE

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

3.2 Energjia e prodhuar nga HEC-et dhe TEC-et Shqipëria ka një potencial të lartë hidroenergjie prej të cilit vetëm 35% është shfrytëzuar deri tani. Kapaciteti i instaluar deri tani është 1464,5 MW. Prodhimi mesatar i Hec-eve në vendin tonë është rreth 4362 GWh/vit. Rezervat totale të hidroenergjisë vlerësohen rreth 3000 MW dhe potenciali vjetor i prodhimit mund të arrijë 10 TWh. (Xhelepi 2006). Rëndësi të veçantë po tregohet për shfrytëzimin e lumenjve në pjesën jugore të vendit me qëllim balancimin gjeografik të hidroenergjisë.

6000

GWh

4000

2000

0 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 Hidrocentrale

Termocentrale

Figura 21 Prodhimi i energjisë elektrike nga HEC dhe TEC për periudhën 1985 – 2004 [Burimi: IVH, 2004] Në vendin tonë janë instaluar tetë TEC-e, në periudha kohore dhe me kapacitete të ndryshme. E vetmja pikë e përbashkët e tyre ishte se të gjithë ishin TEC-e kogjenerues. Aktualisht me përjashtim të TEC-it të Fierit që punon me ngarkesë superminimale, të tjerët janë jashtë funksionit. Më tepër detaje dhe karakteristika teknike për TEC-et dhe HEC-et e vendit tonë, sikurse dhe për ato që janë planifikuar të ndërtohen, janë dhënë në Aneksin B).

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

3.3 Parashikimi i kërkesës për energji sipas çdo sektori Kapaciteti i sotëm gjenerues është i pamjaftueshëm për të përballuar kërkesën e sotme prej 6.60 TWh/vit (për vitin 2006). Aftësia teknike e prodhimit, mesatarisht luhatet 10-12 Milion kWh/ ditë dhe e importimit, mund të arrijë 8-10 Milion kWh/ditë duke siguruar një furnizim total maksimal prej 18-22 Milion kWh/ditë. Duhet theksuar se konsumi i kërkuar në një ditë normale dimri shkon deri në 25-27 milion kWh. Për pasojë sistemi elektroenergjetik plotëson vetëm 70-80% të kërkesës totale gjatë periudhës pik të dimrit, duke shkaktuar ndërprerje të furnizimit me energji elektrike te konsumatorët. Sipas SKE, kjo rënie i ka kushtuar vendit tonë një rritje të deficitit tregtar të vendit vetëm nga sektori energjetik me afërsisht 25.6 Milion USD në vitin 1990, kurse në vitin 2004 vlerat monetare të importeve kanë arritur në vlerën 310 Milion USD/vit. Ndërkohë për të pasur një kuptim të qartë të këtyre vlerave mjafton të përmendet që deficiti tregtar i vendit në vitin 2004 ishte rreth 1272 Milion USD/vit, pra rreth 25% e këtij deficiti e përbëjnë komoditetet energjetike (nënprodukte të naftës dhe energji elektrike). Parashikimi i mëposhtëm i kërkesës për energji për periudhën 2005-2025 është mbështetur në skenarët e përdorur nga SKE. Parashikimi i kërkesës për energji për çdo sektor është bërë duke u mbështetur mbi të njëjtat supozime si në SKE dhe duke ndjekur të njëjtin trend për periudhën në vazhdim.

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

4000

[ktoe]

3000

2000 1000

0 1999 Banesat

2002

2005

Sherbimet

2008

2011

Industria

2014

2017

2020

Transporti

2023 Bujqesia

Figura 22 Parashikimi i kërkesës për energji sipas sektorëve [Burimi: SKE 2004, B. Islami, 2004]

Një tregues shumë i rëndësishëm, siç u përmend më sipër, është vetëplotësimi i nevojave totale nga burimet energjetike vendase. Siç tregohet edhe në figurën e mëposhtme, ky tregues do të vazhdojë të bjerë në mënyrë drastike në qoftë se nuk marrim masa në drejtim të përdorimit me efiçencë të energjisë, apo për shfrytëzimin e BRE atje ku ato janë me leverdi ekonomike si dhe futjen e teknologjive bashkëkohore me efiçencë të lartë siç janë impiantet CHP dhe DH.

100% 80% 60% 40% 20% 0% 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Energjia e prodhuar ne vend

Energjia e importuar

Figura 23 Furnizimi me burime primare energjetike të prodhuara në vend dhe të importuara [Burimi: SKE 2004, B. Islami, 2004]

III. Përcaktimi i nevojave/kërkesës për energji në vendin tonë

Varësia e vendit tonë nga importi i energjisë është aktualisht 55% dhe pritet që të rritet në vitet e ardhshme në qoftë se nuk do të ndërmerret asnjë veprim, duke arritur vlerat 70% deri në vitin 2025. Një kujdes i madh pra duhet treguar në hartimin e politikave energjetike me qëllimin kryesor për të rritur sigurinë e furnizimit me energji. Në këtë kuadër gjithashtu një nga sfidat që ndesh sot sektori energjetik i vendit është diversifikimi i burimeve energjetike si dhe vetëplotësimi i kërkesës për energji me burime vendi duke reduktuar kështu vartësinë nga importi. BRE si burime indigjene duhet të luajnë një rol të rëndësishëm dhe të merren mirë në konsideratë në plotësimin dhe arritjen e këtyre sfidave.

IV. Parashikimi i rolit të BRE në plotësimin e kërkesës për energji

Një nga qëllimet kryesore të këtij studimi është që të shikojmë se ç’pjesë të nevojave totale për energji mund të mbulohen nga energjitë e rinovueshme. Fakt është që impiantet e sistemeve të energjive të rinovueshme mund të aplikohen në të shumtën e rasteve në sektorin rezidencial, të shërbimeve dhe të bujqësisë. Duke marrë në konsideratë qëllimin e mësipërm, më poshtë do të fokusohemi dhe do të analizojmë se çfarë pjese energjie mund të mbulojnë Energjitë e Rinovueshme në sektorin rezidencial, të shërbimeve dhe atë të bujqësisë. Pikësëpari po paraqesim se ç’pjesë zënë sektorët e Banesave, Shërbimit dhe Bujqësisë në parashikimin total për energji. 3500 3000

[ktoe]

2500 2000 1500 1000 500 0 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Kerkesa totale per energji per te gjithe sektoret e vendit Kerkesa per sektoret e Banesave Sherbimeve dhe Bujqesise

Figura 24 Kërkesa për energji për sektorët Banesa, Shërbime dhe Bujqësi në parashikimin e kërkesës totale për energji

Ashtu siç duket edhe në figurën e mëposhtme parashikimi për energji për sektorët rezidencial, shërbim dhe bujqësi do mbulojë mbi 50% të nevojës totale për energji. Në analizën tonë më poshtë ne do të fokusohemi pikërisht te kjo pjesë e nevojave për energji dhe do të analizojmë se ç’pjesë të kësaj ngarkese mund të mbulohet nga shfrytëzimi i BRE.

IV. Parashikimi i rolit të BRE në plotësimin e kërkesës për energji

4.1 Kontributi i çdo BRE në projektimin e nevojave për energji të vendit Në studimin e bërë nga E. Hido është pranuar se impiantet diellore të prodhimit të ujit të ngrohtë (SWHS) kanë gjeneruar 3.8 ktoe (44,2 GWh) deri në vitin 2005. Ndërkohë që në parashikimet e bëra deri në vitin 2025 është supozuar se ky kontribut nga këto impiante do të arrijë një prodhim afërsisht 100 ktoe (1163 GWh). Pra në vitin 2025 energjia e përfituar nga SWHS do jetë 26 herë më tepër sesa në vitin 2005 (E. Hido, 2006). Vlerat e mësipërme për penetrimin e energjisë diellore për prodhimin e ujit të ngrohtë janë marrë duke u mbështetur në shkallën e penetrimit të sistemeve diellore për ujë të ngrohtë për të dy sektorët: atë të popullatës dhe të shërbimeve. Penetrimi i energjisë diellore për popullatën është marrë mesatarisht për të gjithë vendin rreth 16% (në vitin 2025). Më hollësisht, vendi është ndarë në tre zona sipas gradë – ditëve të ngrohjes, kështu për zonën e parë është marrë një penetrim rreth 21%, për zonën e dytë rreth 15% dhe për zonën e tretë rreth 12%. Ndërsa penetrimi i energjisë diellore në sektorin e shërbimeve është marrë rreth 15% në shërbimet publike dhe rreth 27 % në shërbimet private. D. Profka ne studimin e tij pranon se centralet fotovoltaike të prodhimit të energjisë elektrike nga energjia diellore (PVPP) deri në vitin 2005 pothuajse nuk kanë penetruar në vendin tonë me përjashtim të ndonjë projekti pilot. Aktualisht janë instaluar rreth 5 kW, ndërkohë që në parashikimet e bëra deri në vitin 2025 është supozuar se impiantet PVPP do të kontribuojnë me një prodhim afërsisht 4.3 ktoe (50 GWh). Pra në vitin 2025 energjia e përfituar nga PVPP do jetë 4.3 herë më tepër sesa në vitin 2005 (D. Profka, 2006). Siç edhe është theksuar në studimin e D. Profkës vendet që kanë njohur një penetrim shumë të shpejtë të paneleve PV kanë qenë Gjermania, Japonia dhe USA. Mbështetur në këtë eksperience (duke marrë një shkallë penetrimi disa herë më të ulët) dhe në nevojën që kanë sistemet e izoluara (faret bregdetare dhe sidomos antenat e telefonit mobile dhe ato të radio televizioneve) me përafërsi është llogaritur që kontributi i sistemeve fotovoltaike do të jetë rreth 50 GWh. Nga sa u tha më sipër impiantet e shfrytëzimit të energjisë diellore mund të mbulojnë 7,8% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë (Rezidencial, Shërbim dhe Bujqësi) ose 4,12% të nevojave të importit në vitin 2025 nëse ndiqet skenari i mësipërm. Deri në vitin 1988, në Shqipëri janë ndërtuar 83 hidrocentrale të vegjël me një kapacitet prej 50 deri 1200 kW fuqi e instaluar, me një kapacitet potencial prej 25 MW (ku në fakt, kapaciteti total i projektimit të tyre është 14 MW, por për shumicën e tyre ekziston mundësia e rritjes së kapacitetit (S. Xhelepi 2006). Ekzistojnë gjithashtu edhe HEC-e te rinj që mund të ndërtohen në të ardhmen me kapacitet te mesëm dhe të lartë. Kapaciteti total i këtyre HEC-eve është përcaktuar në 140 MW me një prodhim vjetor energjie prej 680 GWh. Sipas analizës së bërë nga S. Xhelepi është pranuar se deri në vitin 2006 impiantet SHPP kanë gjeneruar 1,7 ktoe rreth 20 GWh ndërkohë që parashikimet tepër optimiste të studiuesit parashikojnë që deri në vitin 2025 nga këto impiante do të gjenerohen rreth 81,7 ktoe (950 GWh). Pra në vitin 2025 energjia e përfituar nga SHPP do jetë 48 herë më tepër sesa në vitin 2005.

IV. Parashikimi i rolit të BRE në plotësimin e kërkesës për energji

Kjo do të arrihet duke pasur në konsideratë interesin e madh që po tregojnë investitorët privat në financimin e këtyre projekteve dhe krijimin e një kuadri ligjor dhe rregullator që nxit shfrytëzimin e burimeve ujore. Nga sa u tha më sipër, impiantet SHPP mund të mbulojnë deri në 6,1% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë ose 3,23% të nevojave të importit në vitin 2025. A.Hizmo në studimin e tij pranon që kontributi i biomasave deri në vitin 2005 ka qenë 285 ktoe (3314 GWh). Kryesisht kjo i dedikohet pothuaj vetëm drurëve të zjarrit pasi vetëm ato janë për momentin të aplikueshme. Me tej ai parashikon që impiantet që përdorin këtë lloj energjie do të kontribuojnë duke gjeneruar rreth 400 ktoe (4650 GWh) në vitin 2025. Në vitin 2025 energjia e përfituar nga Biomasa do jetë 1,6 herë më tepër sesa në vitin 2005. Kontributi i biomasës mbështetet në radhë të parë në shfrytëzimin me efiçencë shumë më të madhe të druve të zjarrit se sa janë vlerat aktuale. Aktualisht rendimenti mesatar në rang vendi i sobave të druve të zjarrit është 35-40% dhe parashikohet që deri në vitin 2025 të penetrojnë në tregun familjar soba me rendiment 75-85%. Vlera e penetrimit të druve të zjarrit është llogaritur mbështetur në prodhimin vjetor të pyjeve tona dhe nevojat e sektorëve të popullatës, shërbimeve, industrisë dhe bujqësisë. Kjo do të ketë një përfitim të dyfishtë: do të mundësojë shfrytëzimin e qëndrueshëm të pyjeve tona dhe së dyti do të ul ndjeshëm ndotjet lokale (SO2, CO) në shtëpitë tona. Gjithashtu, është supozuar që penetrimi i biomasave të rritet edhe duke përdorur biomasat bujqësore (nga blegtoria, nga bimët të ashtuquajtura energjetike etj) për prodhim energjie në sera dhe sidomos prodhimin e energjisë (si produkt sekondar) si rezultat i trajtimit të mbetjeve urbane. Pa as më të voglin dyshim, trajtimi i mbetjeve urbane mund të mundësoj njëkohësisht edhe prodhimin e energjisë. Nga sa u tha më sipër biomasat mund të mbulojnë deri në 29,8% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë ose 15,82% të nevojave të importit. Në studimin e tij P. Mitrushi ka pranuar që kontributi i energjisë së erës deri në vitin 2005 nuk ka ekzistuar fare. Megjithëse janë bërë disa përpjekje për të instaluar ndonjë turbinë erë pilot mund të themi që kontributi nga kjo formë e rinovueshme energjie është zero. Në studimin e tij ai parashikon që deri në vitin 2025 në qoftë se këto impiante do të penetrojnë në vendin tonë atëherë ato mund të gjenerojnë deri në 43 toe (500 GWh). P. Mitrushi në studimin e tij, në terma të një koncept-ideje presupozon ngritjen në rajonin e bregdetit Adriatik, (për shembull, pranë hidrovoreve, që janë zonat më interesante, me densitetin mesatar afërsisht 150 W/m2) të disa Erë Elektro Centraleve (EEC). Në këto zona, projekti është më fisibël se sa në zonat e tjera, meqenëse kemi impaktin më të madh energjetik-ekologjik-ekonomik, ndonëse era ka potencial jo të lartë, por të pranueshëm teknikisht (shpejtësia mesatare vjetore mbi 4 m/sek, matur në lartësinë 10 m nga toka). Nga sa u tha më sipër impiantet e erës mund të mbulojnë deri në 3,2% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë ose 1,7% të nevojave të importit në vitin 2025.

IV. Parashikimi i rolit të BRE në plotësimin e kërkesës për energji

Në studimin e bërë nga A. Frashëri dhe M. Mico është pranuar që kontributi i energjisë gjeotermike për prodhimin e energjisë termike, në vitin 2005 pothuajse nuk ka ekzistuar, kurse në vitin 2025 është supozuar se do të arrijë një prodhim afërsisht 10 ktoe (116,3 GWh). Supozimet mbi të cilat është mbështetur vlera e mësipërme për kontributin e energjisë gjeotermike është bazuar në potencialin e tre burimeve më të rëndësishme gjeotermike dhe nevojave energjetike për qendrat kurative dhe të relaksimit që mund të ngrihen pranë këtyre burimeve. Nga sa u tha më sipër impiantet gjeotermike mund të mbulojnë deri në 0,7% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë ose 0,4% të nevojave të importit. Rritja e sigurisë së furnizimit me energji, zvogëlimi i burimeve energjetike të importuara për energji elektrike dhe termike në Shqipëri, duke promovuar futjen e skemave DH & CHP (District Heating & Combined Heat and Power) në industri, shërbime dhe sektorin e banesave, padyshim që është një ndër objektivat kryesore të këtij studimi. Duke marrë në konsideratë një penetrim prej 6% në sektorin rezidencial deri në vitin 2025, 10% në sektorin e shërbimeve, mund të nxjerrim sasinë e energjisë termike dhe elektrike që mund të mbulohet nga SCHP sipas studimit të bërë nga B. Islami. Sipas këtij penetrimi energjia e prodhuar nga impiantet CHP në vitin 2025 do jetë 144 ktoe (1675 GWh). Nga sa u tha më sipër impiantet SCHP mund të mbulojnë deri në 10,7% të nevojave për energji në tre sektorët e marrë në konsideratë ose 5,7% te nevojave të importit në vitin 2025 (Islami 2006). 800

[ktoe]

100% 80%

600

60%

400

40%

200 0 1999

20%

2003

SWHP and PVP

2007 SHPP

2011

2015

BCHP

2019

WPP

2023

GPP

SCHP

0% 1999 2003 2007 2011 2015 2019 2023 SWHS and PVP WPP Other sources

SHPP GPP

BCHP SCHP

100% 80% 60% 40% 20% 0% 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Renewable Energy

Energy from import

Figura 26 Kontributi që japin BRE në mbulimin e importit të energjisë deri në 2025

V. Vlerësimi i kostos njësi për çdo teknologji që përdor BRE

Elementët kryesorë të analizës së para fisibilitetit të një impianti të caktuar janë investimet fillestare, kostot e mirëmbajtjes dhe shfrytëzimit, kosto e lëndës djegëse, kosto e fuqisë punëtore, energjia elektrike e prodhuar, norma e interesit, jetëgjatësia e impiantit dhe një sërë treguesish të tjerë. Formula bazë që do të përdoret për të realizuar analizën e përfitim-kostos jepet në vijim, duke bërë të mundur llogaritjen e kostos njësi të gjenerimit të energjisë elektrike ashtu edhe termike. Kosto njësi margjinale afatgjatë e gjenerimit të njësisë së energjisë elektrike dhe termike llogaritet mbështetur mbi formulën: 30

LDC =

∑ (1 + r ) i =0 30

∑ (1 + r ) i =0

[UScent/kWhelektrik/termik]

Në formulën e mësipërme kemi këta parametra: Ci - Shumatorja e kostos së investimeve fillestare të marra sipas tregut aktual, kostos së mirëmbajtjes, kostos së fuqisë punëtore, kostos së blerje/shitjes së energjisë elektrike dhe kostos së amortizimit [$cent]. Ei - Energjia elektrike/termike e prodhuar [kWh] ri - Norma diskontimit është marrë 7%, për rastin bazë. Për të realizuar analizën paraprake të përfitim-kostos kemi marrë në analizë tre sisteme për çdo teknologji që përdor këto burime për tre raste të ndryshme të fuqisë së instaluar respektivisht 250 kW, 1000 kW dhe 3000 kW. Më pas është analizuar kosto për njësi energjie termale/elektrike për çdo fuqi të instaluar në rastin e një konsumi familjar për sektorin e banesave shërbimeve dhe bujqësisë. Parametrat kryesor të kësaj analize jepen në tabelën e mëposhtme (Islami 2006):

V. Vlerësimi i kostos njësi për çdo teknologji që përdor BRE

Parametrat kryesor Njësia Skema e BRE Sistemet e prodhimit të ujit të ngrohtë nga energjia diellore (SWHS) Fuqia termike, kW 422 1689 Termik i prodhuar, kWh 1182600 4730400 Investimet për njësi USD/kW 750 700 Prodhimi i elektricitetit nga panelet fotovoltaik (PVP) Fuqi elektrike kW 250 1000 Elektricitet i prodh kWh 711750 2847000 Investimet për njësi USD/kW 5000 4000 Prodhimi i elektricitetit nga hidrocentralet e vegjël (SHPP) Fuqi elektrike kW 250 1000 Elektricitet i prodh kWh 1314000 5431200 Investimet për njësi USD/kW 1250 1150 Prodhimi i kombinuar termik/elektrik nga imp. e biomasës (BCHP) Fuqi elektrike kW 250 1000 Fuqi termike kW 300 1200 Elektricitet i prodh kWh 1423500 5694000 Termik i prodhuar kWh 1182600 4730400 Investimet për njësi USD/kW 2000 1700 Prodhimi i elektricitetit nga impiantet e erës (WPP) Fuqi elektrike kW 250 1000 Elektricitet i prodh kWh 766500 3066000 Investimet për njësi USD/kW 1350 1150 Prodhimi i energjise termike nga impiantet e gjeotermisë (GPP) Fuqi termike, kW 250 1000 Termik i prodhuar, kWh 1182600 4730400 Investimet për njësi USD/kW 1500 1400 Prodhimi i kombinuar termik/elektrik nga impiante kogjeneruese (SCHP) Fuqi elektrike kW 250 1000 Fuqi termike kW 300 1200 Elektricitet i prodh kWh 1423500 5694000 Termik i prodhuar kWh 1182600 4730400 Investimet për njësi USD/kW 650 600 Sobat eficente (biomasa) Soba efiçente Sobat joefiçente Fuqi termike, kW 250 250 Termik i prodhuar, kWh 1182600 1182600 Investimet për njësi USD/kW 17 37 Impiante kogjeneruese Impiantet e mbeturinave Fuqi elektrike kW 3000 Fuqi termike kW 3600 Elektricitet i prodh kWh 17082000 Termik i prodhuar kWh 14191200 Investimet për njësi USD/kW 3000

5068 14191200 650 3000 8541000 3500 3000 16819200 1000 3000 3600 17082000 14191200 1500 3000 9198000 1000 3000 14191200 1300 3000 3600 17082000 14191200 550

Tabela 7 Analiza paraprake e përfitim-kostos për çdo RET [Burimi: B. Islami 2006]

V. Vlerësimi i kostos njësi për çdo teknologji që përdor BRE

Bazuar në të dhënat e mësipërme kosto njësi për çdo sistem pasi është llogaritur me teknikën e prezantuar më sipër është paraqitur në grafikun e mëposhtëm.

Figura 27 Kosto njësi për çdo teknologji që përdor BRE sipas fuqisë së instaluar [cent/kWh] [Burimi: B. Islami 2006]

Analiza tregon që kosto njësi afatgjatë margjinale e gjenerimit të energjisë elektrike/termike është në vlera shumë të larta për dy teknologji atë të impianteve fotovoltaike dhe të impianteve që shfrytëzojnë mbetjet urbane. Në grupin e dytë të kostove më të ultë janë impiantet e energjisë së erës dhe të atyre që shfrytëzojnë energjinë gjeotermike. Në grupin e tretë kemi impiantet me kosto të krahasueshme me impiantet klasike siç janë impiantet e HEC-eve të vegjël, impiantet kogjeneruese që realizojnë prodhimin e energjisë elektrike dhe impiantet e sobave efiçente me dru zjarri, impiantet e paneleve diellore që realizojnë prodhimin e energjisë termike.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Ndryshimet klimatike paraqesin një shqetësim mbarë boteror. Aktualisht të gjitha shtetet kontribuojnë në shkallë të ndryshme përsa i përket emetimit të gazrave me efekt serë (GHG) në atmosferë dhe për rrjedhojë, në ndryshimin e klimës. Ndryshimet e klimës influencojnë në rritjen e temperaturës, në uljen e rreshjeve dhe në ngritjen e nivelit të detit. Më pak rreshje do të thotë një rritje e thatësirës, e cila jo vetëm do të çojë në prishjen e ekuilibrit të shumë ekosistemeve, e për rrjedhojë, në degradimin e tyre, por në të njëjtën kohë do të thotë me pak energji e prodhuar nga HEC-et dhe, për rrjedhojë, një ndikim negativ në gjithë ekonominë e vendit dhe në zhvillimin e tij duke e bërë gjithmonë e më të vështirë reduktimin e varfërisë dhe arritjen e objektivave të mileniumit.

6.1 Impakti që shkakton përdorimi i lëndëve djegëse fosile tek shëndeti i njerëzve dhe mjedisi Përdorimi i lëndëve djegëse fosile si: qymyri, nafta, gazi natyror, ka një ndikim të madh në shëndetin e njeriut dhe në prishjen e ekuilibrave natyror. Për sa i përket anës shëndetësore djegia e lëndëve djegëse fosile shkakton, kancer dhe sëmundje të tjera kronike në organet e frymëmarrjes, ndërsa në mjedis ndikon në ngrohjen globale dhe në degradimin e tokave e burimeve ujore. Djegia e lëndëve organike për prodhimin e energjisë elektrike është burimi kryesor i emetimeve të dyoksidit të karbonit (CO2), i cili është kontribuesi kryesor në ngrohjen globale. Shkencëtarët parashikojnë që, në qoftë se nivelet e përqendrimeve të dyoksidit të karbonit vazhdojnë të rriten, planeti ynë do të jetë gjithmonë e më i nxehtë. Rritja e temperaturës do të ndikojë në ndryshimet ekstreme të motit dhe në shndërrimin e tokave në sipërfaqe të shkretuara. Djegia e lëndëve fosile për prodhimin e energjisë elektrike është burimi më i madh i ndotjes së ajrit. Ky proçes prodhon shumë ndotës si oksidet e azotit (NOx), të squfurit (SOx), hidrokarbure (HxCy), pluhura, tymra, blozë dhe materie në suspension. Këta ndotës mund të shkaktojnë probleme serioze si azma, irritim të mushkërive, bronshit, pneumoni, ulje të rezistencës së organeve të frymëmarrjes ndaj infeksioneve dhe vdekje të parakohshme. Oksidet e azotit shfaqen si re të verdha në kafe në horizontin e shumë qyteteve. Ato mund të irritojnë mushkëritë, të shkaktojnë bronshite dhe pneumoni dhe ulin rezistencën ndaj infeksioneve të frymëmarrjes. Sektori i transportit është përgjegjës për një pjesë të emetimeve të NOx dhe termocentralet janë përgjegjës për pjesën më të madhe të emetimeve të NOx.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Oksidet e squfurit janë rezultat i oksidimit të squfurit që gjendet në lëndën djegëse. Pajisjet që përdorin qymyrin për prodhimin e energjisë elektrike prodhojnë dy-të tretat e emetimeve të SOx. SOx janë përbërësit më të rëndësishëm të shiut acid. Këto gaze kombinohen me avujt e ujit që gjenden në re në formën e acideve sulfurik dhe nitrik, të cilat bëhen pjesë e shiut dhe e borës. Hidrokarburet janë klasa më e gjerë e ndotësve e përbërë prej qindrash komponimesh specifike, të cilat përmbajnë karbon dhe hidrogjen. Hidrokarburi më i thjeshtë është metani (CH4), i cili nuk hyn shpejt në reaksion me NOx për të formuar smogun, por pjesa tjetër e hidrokarbureve po. Hidrokarburet emetohen nga burimet njerëzore si nga: emetimet e automjeteve, avullimi i gazoilit dhe i tretësve si dhe nga rafinimi i naftës. Është po aq e rëndësishme se si e prodhojmë energjinë edhe se si e përdorim atë. Duke përdorur më pak energji dhe duke përdorur pajisje efiçente ndihmojmë në reduktimin e emetimeve të CO2, por ato nuk mund të eliminohen për aq kohë sa ne do të vazhdojmë të prodhojmë energji elektrike nga lëndët fosile. Sado që gazi natyror përmban më pak CO2 dhe megjithëse prodhon më pak CO2 se nafta dhe qymyri, ai përsëri emeton një sasi të konsiderueshme të dyoksidit të karbonit kur digjet. Për të zhvilluar në të ardhmen një energji e cila nuk shkakton probleme të ngrohjes globale, ne duhet të kthejmë vështrimin nga BRE si: Dielli, Era, Hidroenergjia, Biomasa dhe Gjeotermia. Këto burime nuk përmbajnë dhe nuk çlirojnë CO2 apo ndotës të tjerë gjatë përdorimit të tyre. Ato gjithashtu nuk prodhojnë ndotës të ajrit. Dhe ato asnjëherë nuk do të shterin. Edhe duke përdorur si lëndë djegëse drurin ose bimësi të tjera (energjia nga biomasa) të cilat çlirojnë CO2 gjatë djegies, ato nuk kontribuojnë në ngrohjen globale sepse gjatë rritjes ato thithin karbonin duke krijuar kështu një cikël të mbyllur.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

6.2 Reduktimi i emetimeve nga përdorimi i BRE Duke pasur parasysh ndotjet e përmendura më sipër, po bëjmë një vlerësim të sasisë së emetimeve që do të eliminoheshin duke futur teknologjitë që përdorin BRE, sipas potencialeve teknike të mundshme për t’u aplikuar. Më poshtë po përshkruajmë shkurtimisht mënyrën sesi janë llogaritur emetimet të cilat do të shmangen nga përdorimi i energjive të rinovueshme. Këto emetime janë llogaritur sikur kjo sasi energjie të prodhohej nga një TEC me lëndë djegëse diesel, rendimenti i të cilit është pranuar të jetë 0,4. Në bazë të normativave të nxjerra deri më tani janë marrë koeficentët përkatës të emetimeve sipas tabelës së mëposhtme

Tabela 8 Koefiçentët njësi të emetimeve [Burimi: IPCC (Intergovernmental Panel for Climate Change)]

Energjia e parashikuar për çdo energji të rinovueshme, e konvertuar në njësitë e koeficenteve të dhënë më sipër, duke u shumëzuar me këta koeficentë jep emetimet që mund të shmangen duke shfrytëzuar BRE sipas potencialeve të përshkruara më sipër. Për shkak se energjia elektrike nuk sigurohet vetëm prej burimeve fosile duhet marrë në konsideratë vetëm pjesa e emetimeve që për periudhën 20-vjeçare të studimit që vjen nga prodhimi i energjisë elektrike nga TEC. Ky koeficent për periudhën e studimit është 0,3 që do të thotë që sistemi elektro energjetik shqiptar do të sigurojë mesatarisht 30% të energjisë elektrike nga TEC në 20 vitet e ardhshëm.

k dhe

Tabela 9 Reduktimi i emetimeve nga përdorimi i BRE

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Bazuar në parashikimet për penetrimin e teknologjive që përdorin BRE janë llogaritur sasitë e GHG të cilat janë përmbledhur edhe në grafikët e mëposhtëm.

[000 ton CO2 ] 1800

160

1600

140

4000

1400

120

3500

100

3000

1200 1000

5000

[00 ton SO2 ]

2500

800

2000

600

1500

400

1000

200

500

1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 SWHS and PVP

SHPP

WPP

BCHP

GPP

SCHP

[ton NOx]

4500

1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023

SWHS and PVP

SHPP

WPP

SWHS and PVP

SHPP

WPP

BCHP

GPP

SCHP

BCHP

GPP

SCHP

Figura 28 Emetimet e GHG që mund të evitohen nga përdorimi i BRE për një periudhë 2005 - 2025

6.3 Protokolli i Kyotos dhe Mekanizmat e Zhvillimit të Pastër (CDM) Protokolli i Kyotos, i adoptuar në Dhjetor të 1997 në Kyoto të Japonisë nga ku mori dhe emrin, krijoi detyrime ligjore për 40 vendet e industrializuara, duke përfshirë 11 vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, për të kthyer shkarkimet e gazeve të tyre serrë në rreth 5 % më të ulët se niveli i tyre i 1990s, si një mesatare për periudhën e parë të detyrimit: 2008-2012. Protokolli i Kyotos përmban tre mekanizma bashkëveprimi të hartuar për të mundësuar vendet e industrializuara (Palët e Aneksit I) për të reduktuar kostot e arritjes së detyrimit nëpërmjet reduktimit të shkarkimeve të gazeve serë në vende të tjera, ku kostoja e këtij veprimi është më e ulët se në vendin e tyre. Këto mekanizma tentojnë në përgjithësi të reduktojnë koston e veprimeve dhe masave kundër fenomenit të ndryshimeve klimatike.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Mekanizmat fleksibël të protokollit janë si më poshtë: Tregtia e Emisioneve lejon vendet e industrializuara (Aneksi I) të transferojnë pjesë të “shkarkimeve të lejuara” të tyre në vende të tjera të Industrializuara (Aneksi I) Zbatimi i Përbashkët lejon vendet e industrializuara (Aneksi I) të kërkojnë kredite për shkarkimet e reduktuara që rrjedhin nga investimet e kryera në vendet e tjera të industrializuara (Aneksi I), të cilat rrjedhin nga një transferim i ekuivalentit “njësisë së reduktimit të shkarkimeve” ndërmjet tyre. Mekanizmi i Zhvillimit të Pastër (CDM) mundëson projekte që synojnë shkarkime të reduktuara që ndihmojnë në zhvillimin e qëndrueshëm në vendet në zhvillim (nuk bëjnë pjesë në Aneksin I) për të gjeneruar Reduktime të Certifikuara të Shkarkimeve të cilat përdoren prej investuesve. CDM është i vetmi nga mekanizmat fleksibël të Protokollit të Kyotos që përfshin Vendet që nuk bëjnë pjesë në Aneksin I të Protokollit ku bën pjesë edhe vend ynë, Shqipëria. Nëpërmjet projekteve të shkarkimeve të reduktuara, mekanizmi mund të stimulojë investime dhe të sigurojë burimin thelbësor për një zhvillim më të pastër të ekonomisë në të gjithë botën. CDM, në veçanti, synon t’ju asistojë vendeve në zhvillim në arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm nga nxitja e investimeve pro-mjedisore nga biznese dhe qeveritë e vendeve të industrializuara. Kategoritë e projekteve që mund të realizohen në kuadër të CDM janë: Përmirësimi i eficencës së energjisë tek konsumatori; Përmirësimi i eficensës së energjisë në rrjetin furnizues; Shfrytëzimi i energjive të rinovueshme; Ndryshimi i lëndës djegëse; Bujqësi (shkarkimet e reduktuara të CH4 dhe N2O); Proceset industriale (CO2 nga çimentoja etj., HFCs, PFCs, SF6); Projektet sink (vetëm pyllëzim dhe ripyllëzim). Për të marrë pjesë në projekte të tipit CDM, ka kritere të caktuara që vendet duhet të plotësojnë përpara se të fillojnë një të tillë. Të gjitha Palët pjesëmarrëse në projekt duhet të plotësojnë tre kërkesa që konsistojnë sa më poshtë vijon: pjesëmarrjen vullnetare në CDM, krijimin e një Autoriteti Kombëtar për CDM, dhe ratifikimin e Protokollit të Kiotos.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Për më tepër, vendet e industrializuara duhet të plotësojnë disa kushte të tjera për pjesëmarrje si: vendosjen e vlerës së caktuar të shkarkimeve të udhëzuar sipas Nenit 3 të Protokollit të Kyotos, krijimin e një sistemi kombëtar për vlerësimin e gazeve serë, krijimin e një regjistri kombëtar të shkarkimeve të GHG, zhvillimin e një inventari vjetor, dhe krijimin e një sistemi numërimi (llogaritës) për shitjen dhe blerjen e shkarkimeve të reduktuara. Me qëllimin për të qenë i pranueshëm një projekt i tipit CDM duhet kryesisht që: të zhvillohet në përputhje me politikat kombëtare dhe strategjitë përkatëse të vendit pritës të projektit dhe në një kontekst më të gjerë të politikave të zhvillimit të qëndrueshëm. të jetë “plotësues” që do të thotë që reduktimi i shkarkimeve që do të sjellë ai të jetë plotësues ose shtesë kundrejt atyre reduktimeve të shkarkimeve që do të ndodhnin pa praninë e projektit.

Për zhvilluesit e projekteve të tipit CDM përfitimet e një projekti të tillë janë kryesisht ekonomike. Së pari nga shitja e çertifikatave të reduktimit të shkarkimeve (CER) të njohura si të ashtuquajturat “kredite karboni” prodhohen të ardhura shtesë të projektit. Së dyti projekti i tipit CDM mund të jetë një zgjidhje për diversifikimin dhe reduktimin e riskut të investimit në projekt. Zbatimi i projekteve CDM mund të jetë pjesë e strategjisë për hapjen e kompanisë që mund të jetë qoftë në vendin pritës ose në vendin që investon, gjë e cila në të dy rastet rrit imazhin e kompanisë në sfondin e një konkurrence globale. Skema e paraqitur më poshtë tregon ciklin në të cilin kalon një projekt CDM. Sipas kësaj çdo projekt CDM kalon në shtatë stade bazë: (1) hartimin dhe formulimin e projektit, (2) aprovimin kombëtar, (3) vlerësimin dhe regjistrimin, (4) financimin e projektit, (5) monitorimin, (6) verifikimin/ certifikimin dhe (7) lëshimin e CER. Katër stadet e para kalohen përpara zbatimit të projektit, ndërsa tre të fundit gjatë tërë jetës së projektit. Në skemën e mëposhtme jepet informacion edhe lidhur me atë se cili institucion është përgjegjës për stadin përkatës ku kalon projekti, duke filluar nga Autoriteti Kombëtar, duke vazhduar me Bordin Ekzekutiv dhe Entet Operacionale që duhet të jenë të ndryshme për sa i përket vlerësimit apo verifikimit.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Përshkrimi i projektit: Metodologjia bazë; Plani/metodat e monitorimit; shkarkimet e gazeve serë; paraqitja e ndotjes së mjedisit; komentet e stakeholders Autoriteti kombëtar i CDM; miratimi i qeverisë; konfirmimi i qeverisë që projekti ndihmon në zhvillimin e qëndrueshëm

Hartimi & Formulimi i Projektit

Hartimi i Projekt Dokumentit

Apovimi Kombëtar

Enti Operacional A

Vlerësimi/regjistrimi

Financimi i Projektit

Investitorët

Pjesemarrësit e Projektit

Monitorimi

Raporti i Monitorimit

Enti Operacional B

Verifikimi/çertifikimi

Raporti i Verifikimit /Raporti i Çertifikimit/ Kërkesa për CER

EB/ Regjistrimi

Lëshimi i Reduktimit të Certifikuar të Shkarkimeve

Legjenda: Aktiviteti

Raporti

Institucioni

Figura 29 Cikli nëpër të cilin kalojnë projektet CDM [Burimi: M. Fida 2006]

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Hapi i parë në ciklin e projekteve të CDM është identifikimi dhe formulimi i projekteve të mundshme të CDM. Një projekt i CDM duhet të jetë real, i monitorueshëm dhe të provojë të qënurit “plotësues”. Për të vërtetuar kushtin e plotësueshmërisë, projektet e shkarkimeve duhet të krahasohen për shkarkimet e një rasti reference të arsyeshëm, të identifikuar si linja bazë (skenari bazë). Linja bazë zhvillohet nga pjesëmarrësit e projektit në përputhje me metodologjinë e aprovuar mbi një projekt specifik bazë. Këto metodologji bazë janë zhvilluar bazuar në udhëzimet e Marrëveshjes së Marrakeshit. Hapi i dytë ka të bëjë me Aprovimin Kombëtar. Të gjitha vendet që dëshirojnë të marrin pjesë në CDM duhet të krijojnë një Autoritet Kombëtar të CDM për të vlerësuar dhe për të aprovuar projektet, dhe të shërbejë si një pikë kontakti. Gjithashtu procesi i bisedimeve ndërkombëtare lidhur me CDM ka prodhuar udhëzime të përgjithshme mbi kufirin bazë dhe plotësueshmërine e projekteve CDM, të cilat duhet të merren në konsideratë. Secili vend në zhvillim ka përgjegjësinë për të përcaktuar kriteret kombëtare për aprovimin e projektit. Struktura e Projekt dokumentit CDM që përgatitet bashkërisht nga pjesëmarrësit në projekt duhet të përmbajë sa më poshtë: Përshkrim i përgjithshëm i projektit; Përshkrim i linjës bazë; Periudhën kohore dhe të kreditimit; Planin e monitorimit dhe metodologjinë përkatëse të plotësueshmërisë, Llogaritjen e shkarkimeve të gazeve serë nga burimet; Raportin e ndikimit në mjedis; Komentet e grupeve të interesit Autoriteti kombëtar i CDM duhet të lëshojë një “Letër aprovimi” që të konfirmojë që shteti pritës/ Pala merr pjesë vullnetarisht në projekt dhe që aktivitetet e projektit nxisin në arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm.

Hapi i tretë lidhet me Vlerësimin dhe Regjistrimin e Projektit. Një ent operacional i akredituar nga Bordi Ekzekutiv i CDM do të vlerësojë Projekt Dokumentin dhe adresojë komentet / pyetjet e tij nëse ka dhe pas bërjes publike të dokumentit dhe marrjes së komenteve të publikut vendos nëse ai do të vlerësohet. Enti operacional mund të jetë kompani private tipike si për shembull firmat e auditimit dhe llogaritjes, kompani konsulentë apo firmat ligjore të afta të transmetojnë besueshmëri, vlerësim të pavarur të shkarkimeve të reduktuara. Në qoftë se projekti vlerësohet, enti operacional e rekomandon atë tek Bordi Ekzekutiv për regjistrimin zyrtar.

VI. Reduktimi i emetimeve të GHG si pasojë e përdorimit të BRE

Hapi i katërt në të cilën kalon projekti lidhet me financimin. Kjo pjesë ka të bëjë me investitorët të cilët mund të jenë kryesisht kompani private të vendit investues pa përjashtuar mundësinë e të qenit kompani private e vendit pritës të projekteve pasi një gjë e tillë nuk përjashtohet nga Protokolli i Kiotos ndonëse nuk ka ende udhëzime të qarta se si do veprohet në të tilla raste. Për një financues projekti të tipit CDM të financosh një projekt të tillë do të thotë kohë dhe kosto shtesë krahasuar me një projekt të zakonshëm (konvencional). Kosto shtesë e kërkuar është pikërisht ajo që ndikon në rritjen e të ardhurave nga shitja e krediteve të përftuara si pasojë e shkarkimeve të reduktuara nga projekti në fjalë. Hapi pestë ka të bëjë me Monitorimin. Projektet e CDM duhet të kenë gjithashtu një plan monitorimi për të mbledhur të dhënat e sakta të shkarkimeve. Plani i monitorimit, i cili formon bazat e verifikimit të ardhshëm duhet të sigurojë besimin që shkarkimet e reduktuara dhe objektivat e projektit janë arritur dhe mund të bëjë të mundur të monitorohen risqet e pandara për kufirin bazë dhe shkarkimet e projektit. Plani i monitorimit mund të krijohet veç nga zhvilluesit e projektit, ose nga një agjent i specializuar. Kufiri bazë dhe plani i monitorimit mund të ndahen sipas një metodologjie të aprovuar. Në qoftë se pjesëmarrësit e projektit preferojnë një metodologji të re, duhet të jenë të autorizuar dhe regjistruar nga Bordi Ekzekutiv. Pjesëmarrësit e projektit mund të zgjedhin nëse periudha e kreditimit do të jetë 10 ose 7 vjet me një mundësi për të qenë e rinovueshme dy herë (maksimumi 21 vjet). Në rastin e projekteve të ripyllëzimit situata paraqitet ndryshe. Periudha e kreditimit është 20 vjet me mundësi rinovimi deri në tre herë në total ose 30 vjet por pa mundësi për ta rinovuar. Hapi i gjashtë: Verifikimi. Komponentët e karbonit të një projekti reduktues të gazeve serë nuk mund të sigurojnë vlerat në tregun ndërkombëtar të karbonit po qe se nuk i përmbahen një proçesi verifikimi. Si pasojë, sa kohë që projekti është operacional, pjesëmarrësit përgatisin një raport monitorimi, duke përfshirë një vlerësim të CER të gjeneruar subjekt i verifikimit nga një ent operacional i akredituar nga Bordi Ekzekutiv i CDM. Verifikimi është një proces që bëhet nga një ent i pavarur për monitorimin e shkarkimeve të reduktuara. Enti operacional duhet të bëjë të sigurt që CER ka rezultuar në përputhje me udhëzimet dhe kushtet e miratuara në vlerësimin e parë të projektit. I pasuar nga një rishikim i detajuar, enti operacional i autorizuar të bëjë verifikimin, prodhon një raport verifikimi me qëllim për të certifikuar vlerën e gjeneruar të CER nga projekti i CDM. Hapi i shtatë: Certifikimi. Certifikimi është Aprovimi në formë të shkruar i faktit që një projekt CDM ka arritur të paktën të reduktojë aq sa ka shprehur si detyrim që në fillim në metodologjine e tij, subjekt kjo i verifikimit të bërë. Raporti i certifikimit gjithashtu përmban një kërkesë ndaj Bordit Ekzekutiv për lëshim të CER. Pas kësaj, në qoftë se një pjesëmarrës i projektit ose tre anëtarë të Bordit Ekzekutivë nuk kërkojnë një rishikim brenda 15 ditëve, Bordi Ekzekutiv do të informojë regjistrin e CDM për të lëshuar CER.

VII. Konkluzione

Duke përmbledhur analizën e kryer mbi potencialet e BRE që karakterizojnë vendin tonë mund të themi se Shqipëria bën pjesë në vendet të cilët kanë një potencial të konsiderueshëm për shfrytëzimin e energjive të rinovueshme. Shtresa mesatare vjetore e reshjeve për të gjithë territorin është rreth 1400 mm, sasi kjo që reflektohet në një rrjet të dendur hidrografik me mundësi të lartë për ndërtimin e HEC-eve te vegjël. Sasia e energjisë së ardhur nëpërmjet rrezatimit diellor është mjaft e lartë. Në pjesën e Ultësirës Perëndimore kjo sasi arrin mbi 1600 kWh/m2 në vit. Gjithashtu në vend, numri i ditëve me diell luhatet nga një mesatare 240 - 260 ditë në vit deri në një maksimum 280 - 300 ditë në vit, për pjesën jugperëndimore. Shpejtësia mesatare vjetore e erës në një pjesë të mirë të territorit kalon vlerën prej 3 m/s. Ndër zonat më të përshtatshme të cilat mund të merren në konsideratë për studime më të detajuara nga pikëpamja e shfrytëzimit të erës si burim energjie janë: pjesa e Alpeve të Shqipërisë, zona Lezhë – Mamurras, zona malore qendrore, pjesa kodrinore e bregdetit Adriatik, pjesa kodrinore e malore e bregdetit Jonian si dhe malësia që shtrihet ndërmjet qyteteve të Beratit-ÇorovodësTepelenë-Ballsh. Pika si më të përshtatshme (edhe nga pikëpamja e infrastrukturës së ndërtimit) në të cilat mund të ngrihen projekte-pilot për shfrytëzimin e energjisë së erës dhe rrezatimit diellor janë: para hyrjes në qytetin e Lezhës, kodrat e Kryevidhit (pranë plazhit të Spillesë), Xarre (në jug të Sarandës), zona ndërmjet Beratit dhe Këlcyrës. Shqipëria përfaqëson një vend me potencial real të energjisë gjeotermale të entalpisë së ulët, ende e pashfrytëzuar si dhe sa duhet, e cila mund të përdoret për të kontribuar në bilancin energjetik të vendit. Ngrohja dhe freskimi i godinave, i serave dhe i pishinave rekreative me anën e sistemit modern dhe me efektivitet ekonomik të lartë: burim nxehtësie shkëmbinjtë – pus - këmbyes vertikal nxehtësie - pompë gjeotermale nxehtësie duhet të jetë drejtimi kryesor i shfrytëzimit të energjisë gjeotermale në vend. Llixhat e Elbasanit, të Peshkopisë, pusi Kozani-8 dhe Ishmi - 1/b rezultojnë si zonat më atraktive ne drejtim të shfrytëzimit të këtij burimi. Aktualisht, nga të gjithë komponentët e biomasës, vetëm drutë e zjarrit përdoren për ngrohjen e banesave dhe gatim ku si pasojë e teknologjisë së vjetër që akoma përdoret në vend, rendimenti i konvertimit të ketij burimi në energji është mjaft i ulët, 35-40%.

VII. Konkluzione 75

BRE përbëjnë akoma një kontribut modest të papranueshëm në balancën e energjisë krahasuar me potencialet ekzistuese teknike. Në fakt, një sasi prej 800 kilo ton naftë mund të gjenerohet nga burimet e energjive të rinovueshme deri në vitin 2025. Kjo sasi është 58% e kërkesës së përgjithshme për energji në tre sektorët kryesore: shërbimet, rezidencial dhe atë bujqësor. Kjo sasi do të përbënte 30% të importit të energjisë për të njëjtën periudhë.

dhe

Varësia e Shqipërisë ndaj importit të energjisë është tashmë 55% dhe pritet të shkojë deri në 75% në vitin 2025, nëse nuk merren masat e duhura, në drejtim të shfrytëzimit të burimeve vendase të energjive të rinovueshme. Nga futja në treg e teknologjive të reja që shfrytëzojnë burimet e rinovueshme të energjisë, do të bëhet i mundur prodhimi i një energjie prej 800 ktoe dhe, në të njëjtën kohë, mund të bëhet reduktimi në një masë të konsiderueshme i gazrave me efekt sere si ne tabelen e mëposhtme.

k dhe

VII. Rekomandime

Pikësëpari është shumë e rëndësishme të theksohet se pa një strategji koherente dhe transparente si dhe një objektiv të përgjithshëm shumë ambicioz mbi futjen e teknologjive të burimeve të rinovueshme, këto burime energjetike nuk do të ketë progres në balancimin e energjisë së vendit. Arritjet teknologjike të vetme nuk mund të shmangin pengesat e ndryshme jo-teknike, të cilat bllokojnë përparimin e futjes së teknologjive të reja të burimeve të rinovueshme në tregjet e energjisë. Pa një strategji të qartë dhe të plotë të shoqëruar me masa ligjore, zhvillimi i kësaj fushe do të jetë i vonuar. Prioriteti bazë i aktorëve ekonomikë që merren me zhvillimin e energjive të rinovueshme duhet të jetë krijimi i një strukture të qëndrueshme që mbulon aspektet politike, legjislative, administrative, ekonomike dhe ato të marketingut. Bazuar në analizat financiare paraprake të kosto-përfitimit për teknologjitë e burimeve të rinovueshme, rezulton se, teknologjitë, që në mënyre prioritare duhet të nxiten në të ardhmen përmes zbatimit të projekteve përkatëse që sjellin përfitime financiare dhe nuk shkaktojnë ndikim në mjedis, janë: hidrocentralet e vegjël për prodhimin e elektricitetit, panelet diellore për prodhimin e ujit të ngrohtë sanitar për sektorin rezidencial dhe atë të shërbimeve, përdorimi i ngrohësve eficentë në zonen e tretë (ndarja sipas gradë-diteve të ngrohjes), ku edhe nevojat për ngrohje janë në një nivel të konsiderueshëm. Mjaft i rëndësishëm për shfrytëzimin e energjisë së erës është zbatimi i një projekti studiues mbi treguesit e shpejtësisë së erës në zonat që kanë premisa, të identifikuara gjatë këtij studimi. Të sigurohet ecuria e studimeve të mëtejshme të detajuara për identifikimin e sektorëve/ zonave/ rajoneve/ konsumatorëve, ku zbatimi i projekteve të gjeotermisë, mbeturinave urbane dhe impianteve fotovoltaike rezulton me përfitim ekonomik. Një grup tjetër shumë i rëndësishëm që mund të përdoret për përfitimin e energjisë janë pasuria shumë e madhe e shkurreve (të cilat mund të konsiderohen pa as më të voglin dyshim si burime të rinovueshme energjetike meqenëse ato pas prerjes do të rriten përsëri). Prezantimi i një skeme financiare për energjitë e rinovueshme është shumë i rëndësishëm për zhvillimin e tyre. Skema ndihmëse do të kapërcente gjithsesi të gjithë kostot shtesë të prodhimit të energjisë nga burimet e rinovueshme të krahasuara me lëndët djegëse me baze fosile. Përhapja në një shkallë të gjerë e potencialeve të energjive të rinovueshme përmes projekteve pilot është shumë e rëndësishme në tërheqjen e investitorëve në këtë fushë: p.sh. duke u prezantuar palëve të interesuara burimet aktuale ose duke i lehtësuar projekte në kuadrin e Protokollit të Kiotos, siç janë mbështetja e projekteve CDM. Mekanizmi i CDM përbën një interes të konsiderueshëm, si një mekanizëm financues për të mbështetur vendimet e investimeve për projektet e biomasës. Krijimi i një Qendre për Zhvillimin e Energjive të Rinovueshme është i një rëndësie themelore.

VIII. Bibliografia 77

Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim Web Page (EBRD). Iniciativa për Energjitë e Rinovueshme http://ebrdrenewables.com/sites/renew/countries/Albania/profile.aspx Fida M, 2006. “Përdorimi i mekanizmave të Kiotos për të zhvilluar projekte të reja të orientuara drejt përdorimit të energjive të rinovueshme në vend”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Frashëri A, 2006. “Burimet e energjisë gjeotermike në Shqipëri dhe një platformë drejt përdorimit më të mirë të tyre”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Frashëri A., Cermak V., Doracaj M., Safanda J., Bakalli F., Kresl M., Kapedani N., Stulc P., Malasi E., Canga B., Halimi H., Vokopola E., Kucerova L. dhe Jareci E. 2004. Atlasi i Burimeve Gjeotermale në Shqipëri. Universiteti Politeknik i Tiranës, Fakulteti i Gjeologji Minierave, Akademia e Shkencave. Tiranë 2004. HERMES 1997 - Horizontal Energy Renewable Multimedia Educational Software Hido E, 2006. “Vlerësimi i potencialeve të energjisë diellore në Shqipëri”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Hizmo A, 2006. “Identifikimi i burimeve të biomasës dhe përdorimi i tyre në Shqipëri”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 IHM 1978. Klima e Shqipërisë 1978. Instituti i Hidrometeorologjisë, Tiranë 1978. Islami B, 2006. “Prodhimi i kombinuar i energjisë elektrike dhe termike nga impiantet SCHP në Shqipëri”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Islami B, 2006. “Studimi i para fisibilitetit për disa lloje teknologjish që përdorin burimet e rinovueshme të energjisë” Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 MEPAU dhe UNDP 2005. “Nevoja për vlerësimin e teknologjisë në Shqipëri”. ILAR, Tiranë, Shqipëri, Dhjetor 2005. Mico M, 2006. “Përdorimi i energjisë gjeotermike në Shqipëri”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 MIE dhe AKE 2004. “Strategjia Kombëtare e Energjisë” dhe “Plani i veprimit për implementimin e Strategjisë Kombëtare të Energjisë për periudhën 2003 – 2005”.

VIII. Bibliografia

Mitushi P, 2006, “Potencialet e energjisë së erës dhe mundësitë e përdorimit të saj në Shqipëri” . Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Mustaqi V, Sanxhaku M, 2006. “Identifikimi i zonave me potenciale të mjaftueshme energjetike në vend për aplikimin e teknologjive që përdorin burimet e rinovueshme të energjisë”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Profka D, 2006, “Përdorimi i energjisë diellore për prodhimin e elektricitetit në vend”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 QEE 2002. Projektet në Shqipëri të financuara nga EU QEE http://www.eec.org.al/Projects.html QEE 2005. Studim Fisibiliteti për përdorimin e SWHS në gjashtë bashki të Shqipërisë. Buletini Informativ “Energjia në Shqipëri” Nr 38. Projekti “Ngrohja e ujit nëpërmjet paneleve diellore në Shqipëri”. Dhjetor 2005 SolTherm, 2006. Iniciativa Evropiane për prodhimin e Energjisë Termike nga Dielli. “Një ngrohës diellor për çdo qytetar të Evropës” Web Page www.soltherm.org UNDP 2005. Transformimi i tregut për prodhimin e ujit të ngrohtë sanitar në Shqipëri nga energjia diellore. Tetor 2005 - Qershor 2007 http://www.undp.org.al Visser A dhe Hoed R., 2006. “Burimet e Energjive të Rinovueshme për Shqipërinë”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007 Xhelepi S, 2006, “Vlerësimi i potencialeve dhe prodhimi i energjisë nga hidrocentralet e vegjël në vendin tonë”. Studim në kuadër të projektit “Energjitë e Qëndrueshme për Shqipërinë”. Co-PLAN 2007

Aneksi A 79

Berat Durrës Ersekë Fier Gjirokastër Korçë Kukës Lezhë Peshkopi B.Curri Sarandë Shkodër Tiranë

Janar 6.8 8.3 0.6 7.1 5.2 0.4 0.5 6.8 -0.3 1 10.3 4.9 6.7

Shkurt 7.7 9 1.6 8.1 6.7 1.9 3 8.1 1.9 3.1 10.6 6.6 7.8

Mars 9.8 11 4.4 10.1 9.3 5 6.8 10.5 5.7 6.8 12.4 9.7 10.1

Prill 13.4 14.2 8.4 13.4 13 9.3 11.8 13.7 10.5 11.3 15.3 14 13.4

Maj 17.6 18.2 12.3 17.6 17.4 13.9 16.5 17.9 15.2 16.1 19.4 18.2 17.8

Qershor 21.2 21.8 16 21.3 21.1 17.4 20 21.3 18.5 19.3 22.9 21.8 21.5

Korrik 23 24 18.4 23.1 23.6 19.9 22.2 23.9 20.9 21.6 25.4 24.6 23.9

Gusht 23.8 23.9 18.5 23 23.5 19.8 21.9 23.7 20.9 21.3 25.8 24.6 23.8

Shtator 20.8 21.4 14.8 20.3 20.2 16.5 18.2 21 17.4 17.8 23.3 21 20.8

Tetor 16.5 17.6 10.8 16.4 15.2 11.3 12.6 17 12 12.4 19.4 15.9 16.3

Nëntor 11.8 13.4 6.3 12 10.2 6.6 7.3 12.2 6.4 6.6 15.2 10.8 11.7

Dhjetor 8.2 9.8 2.4 8.5 6.3 2.1 2.4 8.3 1.5 2.3 11.8 6.6 8.1

Tabela 10 Temperatura mesatare mujore e ajrit për qytetet kryesore të Shqipërisë për periudhën 1961 - 2000 (0C) [Burimi: IHM 2006] Berat Ersekë Fier Gjirokastër Korçë Sarandë Shkodër Tiranë Vlorë Durrës Lezhë Peshkopi Q.B.Curri Kukës

Janar 97.5 100.2 114.2 241.1 72.9 145.4 216.9 129.4 103 110.6 154.5 123.9 175 88.4

Shkurt 83.3 87 94.4 224.8 67.1 137.9 175.3 118.9 86.2 91.4 127.8 98.4 157.6 68.6

Mars 78.6 80.2 91.7 166.5 63.8 112.4 166.1 121 84.7 95.2 132.7 96.9 148.2 79.8

Prill 78.5 72.8 70 114.6 60.3 74.4 158.1 103.1 61.4 76.3 121.4 76.3 128 77.6

Maj 74.4 75.9 48.3 72.6 68.9 48.1 104.3 88.2 49.8 50.8 89.5 65.7 99.7 71.8

Qershor 47.4 51.7 28.8 33.5 43.8 21.8 71.4 66.8 23.1 38.7 70.4 46.8 60.2 55.2

Korrik 30.8 32.4 24.8 19.7 34 9.1 38.2 40.8 16.2 23.9 35.8 32.5 41.1 45.8

Gusht 40.4 35.9 30.4 33.4 30.2 25.4 79.2 50.5 27.2 34.8 58.3 37.9 51.2 50.4

Shtator 56.1 48.6 63 84.4 43.6 76.8 161.7 83.2 64.4 62.5 86.5 55.6 99.3 63.8

Tetor 84.2 87.7 111 195.2 77.1 154.8 195 107 108.4 101.1 141 80.6 156.8 82.8

Nëntor 121.1 127.6 142.6 310.4 101.8 204.9 265.1 164.2 138.2 132.9 187.6 142 275.8 118.1

Dhjetor 109 125.1 122 337.1 101.6 185.4 253.1 146.1 129.4 113 157.3 138.2 243.1 108.2

Tabela 11 Sasia mesatare mujore e reshjeve për qytetet kryesore të Shqipërisë për periudhën 1961 - 2000 (mm) [Burimi : IHM 2006]

Aneksi A

Muaji Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor

Shkodra 1.70 2.30 3.35 4.50 5.45 6.10 6.50 5.55 4.45 2.90 2.10 1.70

Peshkopia 1.55 2.30 3.25 4.15 5.25 5.85 6.25 5.45 4.35 2.90 1.85 1.50

Tirana 1.80 2.50 3.40 4.20 5.55 6.40 6.70 6.05 4.70 3.20 2.15 1.75

Fieri 2.15 2.85 3.90 5.00 6.05 6.80 7.20 6.40 5.15 3.50 2.40 1.85

Erseka 1.90 2.70 3.40 4.40 5.60 6.40 6.80 5.90 4.70 3.10 2.10 1.80

Saranda 1.90 2.40 3.60 4.80 5.80 6.80 6.10 4.80 3.60 3.20 2.10 1.80

Tabela 12 Intensiteti i rrezatimit diellor për 6 stacione meteorologjike [kWh/m2 ditë] [Burimi: QEE 2006]

Aneksi A 81

Kuke s 25

Temp. mes (0C)

Shkode r 30 20 15 10 5 0

15 10 5 0

III

VI VII VIII IX Muajt

XII

III

20 15 10 5 0 I

III

VI VII VIII IX Muajt

XII

10 5 0 -5

III

VI VII VIII IX Muajt

Korce

Temp. mes (0C)

Vlore

20 15 10 5 0

15 10 5 0

III

VI VII VIII IX Muajt

XII

III

Sarande

VI VII VIII IX Muajt

Gjirokaste r

Temp. mes (0C)

Pe shkopi

Temp. mes (0C)

Durre s

VI VII VIII IX Muajt

20 15 10 5 0

15 10 5 0

III

VI VII VIII IX Muajt

XII

III

VI VII VIII IX Muajt

Figura 30 Shpërndarja brenda vjetore e temperaturës mesatare të ajrit për periudhën 1990 – 2000 [Burimi: IHM 2006]

Aneksi A

Shkode r

140

300

120

250

Reshjet (mm)

Kuke s

100 80 60 40 20 0

200 150 100 50 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

140

160

120

140

100 80 60 40 20 0

VIII

XII

VIII

XII

VIII

XII

VIII

XII

120 100 80 60 40 20 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

VII

Muajt

Vlore

Korce 120

160 140

Reshjet (mm)

VII

Pe shkopi

Reshjet (mm)

Durre s

120 100 80 60 40 20 0

100 80 60 40 20 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

VII

Muajt

Sarande

Gjirokaste r

250

400

Reshjet (mm)

Muajt

200 150 100 50 0

350 300 250 200 150 100 50 0

III

VII

Muajt

VIII

XII

III

VII

Muajt

Figura 31 Shpërndarja brenda vjetore mesatare e reshjeve për periudhën 1990 – 2000 [Burimi: IHM 2006]

Aneksi B 83

Nr.

Emertimi i HEC-it

Rrethi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

Tuçe p Bulqizë Zerqan Homesh Gjoricë Mirash Menkulas Ziçisht Hoçisht Arras Lurë Kallaverë Tomin Muhur Labinot Gjinar Lenie Kërpicë Kapariel Picar Libohovë Erind Cini Kolonjë Domaj-Has Rehovë Barmash Rajan Leskovik "1" Leskovik "2" Kozel Lozhan Marjan Treskë "1" Treskë "2" Qelidhonë Voskopojë Nikolicë Dardhë Velcan

Bulqiza Bulqiza Bulqiza Bulqiza Bulqiza Devolli Devolli Devolli Devolli Dibër Dibër Dibër Dibër Dibër Elbasan Elbasan Gramsh Gramsh Gjirokastër Gjirokastër Gjirokastër Gjirokastër Gjirokastër Gjirokastër Hasi Kolonjë Kolonjë Kolonjë Kolonjë Kolonjë Kolonjë Korça Korça Korça Korça Korça Korça Korça Korça Korça

Fillimi i operimit 1969 1974 1976 1975 1961 1968 1966 1968 1980 1980 1976 1964 1977 1985 1970 1970 1974 1969 1969 1976 1972 1967 1985 1967 1968 1962 1970 1973 1964 1970 -1970 1972 1974 1986 1972 1972 1978 1966 1980

Turbina Tipi Frenc-Austri QJ-550/6.5-Kineze CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze Frenc-Gjermani B400-112-Shqiptare B400-112-Shqiptare B400-112-Shqiptare France 380 CD-680/8.5-Kineze Pelton-Hungari Frenc 350-Gjermani Frenc 350-Gjermani Frenc 360-Shqipëri HL-129-Kineze CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze CD-680/8.5-Kineze P28-500-Shqiptare HL-129-Kineze B400-112-Shqiptare --Pelton-Gjermani HL-129-Kineze HL-129-Kineze Frenc 350-Gjermani HL-129-Kineze Frenc 350-Gjermani P28-500-Shqiptare P28-400-Shqiptare P28-400-Shqiptare HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze Ganz-Hungari P28-400-Shqiptare Pelton-Shqiptare

Gjeneratori Sasia 2 2 2 2 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 2 1 2 2 1 1 1 1 1 1 --1 1 2 1 1 -2 2 2 1 2 2 3 1 1

Tipi Elin-Austri NKEM-Gjermani TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze A10-A/6-Shqiptare Al2-Al12-Shqiptare Al11-B8-Shqiptare TSWN-Kineze TSWN-Kineze Hungari TSWN-Kineze TSWN-Kineze Shqipëri TSWN-Kineze Mareli -Italian TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Mareli -Italian TSWN-Kineze TSWN-Kineze --SEE-8108 TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Fimag TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze FIG Çekosllavakia Shqiptare

Sasia 2 2 2 2 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 2 1 2 2 1 1 1 1 1 1 --1 1 2 1 1 -2 2 2 1 2 2 3 1 1

Prodhimi vjetor (000 kwh) 2100 1600 1400 800 300 80 70 30 30 6500 1000 470 250 950 230 110 1950 950 500 350 300 300 300 50 50 300 670 750 350 490 200 560 930 560 850 460 210 1320 70 1400

Shënime Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon nuk funksionon nuk funksionon nuk funksionon nuk funksionon funksionim i dobët funksionim i dobët funksionim i dobët Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Nuk funksionon Funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionim i dobët Funksionim i dobët Funksionim i dobët Nuk funksionon Nuk funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Nuk funksionon Funksionon Nuk funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Nuk funksionon Funksionon

Aneksi B

Nr.

Emertimi i HEC-it

Rrethi

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83

Orgjost Bicaj Vinjollë Funares Lunik Orenjë Stravaj Qarrisht Xhyrë Vukel Selcë Tamarë Vermosh Martanesh Laç-Bruç Kumbull-Meri Çarshovë Potgozhan Llengë Shpelle Fletë Borsh Piqeras Leshnicë Lukovë Fush-Verri Çorovodë Ujanik Dukagjin Theth Bene Hormovë Lek-Bibaj Shoshaj Valbona Cerem Dragobi Curraj-Epshem Bradazhnicë Këlcyrë Dhërmi Qeparo

Kukes Kukës Laçi Librazhd Librazhd Librazhd Librazhd Librazhd Librazhd M.Madhe M.Madhe M.Madhe M.Madhe Mati Mati Mirditë Përmet Pogradec Pogradec Pogradec Pukë Sarandë Sarandë Sarandë Sarandë Sarandë Skrapar Skrapar Shkodër Shkodër Shkodër Tepelenë Tropojë Tropojë Tropojë Tropojë Tropojë Tropojë Tropojë Tropojë Vlorë Vlorë

Fillimi i operimit 1970 1968 1970 1988 1977 1972 1972 1968 1987 1968 1968 1978 1968 1976 1967 1967 1969 1964 1968 1974 1967 1986 1971 1973 1965 1965 1974 1975 1973 1966 1970 1976 1979 1973 1969 1969 1969 1969 1975 1978 1972 1960

Turbina

Gjeneratori

Tipi

Sasia

Frenc-Kineze Frenc-Gjermani Pelton- Shqiptare CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze Shqiptare Pelton-Shqiptare Frenc-Shqiptare BANKI112-Shqipetare France-Shqiptare BANKI112-Shqiptare HL-129-Kineze Shqiptare BANKI112-Shqiptare Frenc-Gjermani PELTON-ITALIAN Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare CD-680/8.5-Kineze Pelton-Shqiptare HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze BANKI112-Shqiptare Gjermane Frenc-Hungareze Pelton-Hungareze HL-129-Kineze BANKI112-Shqiptare Pelton-Shqiptare QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare Frenc-Shqiptare Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare BANKI-Shqiptare PELTON-Shqiptare KENN

2 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 2 1

Tipi TSWN-Kineze TSWN-Kineze Çekosllavakia TSWN-Kineze Shqiptare TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Shqiptare Shqiptare --TSWN-Kineze Shqiptare TSWN-Kineze Shqiptare Shqipetare TSWN-Kineze Italiane Gjermane TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Fig.226/8 Fig.226/9 TSWN-Kineze TSWN-Kineze A11-B12 TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Gjermane TSWN-Kineze TSWN-Kineze Çekosllovake TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze

Sasia 2 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 2 1

Prodhimi vjetor (000 kwh) 1700 350 260 5000 900 200 550 80 1600 150 120 500 200 500 60 40 210 30 30 300 320 750 865 745 70 20 500 700 4000 100 130 300 2700 1000 100 20 50 50 4 2 220 200

Shënime Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionim i dobët Nuk funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionim i dobët Funksionon Nuk funksionon Funksionim i dobët Nuk funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionim i dobët Nuk funksionon Funksionim i dobët Funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Nuk funksionon Nuk funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Nuk funksionon Funksionon Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Funksionim i dobët Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Funksionon Nuk funksionon

Tabela 13 Karakteristikat kryesore të 83 HEC-eve të vegjël ekzistues [Burimi: S. Xhelepi, 2006] Prefektura Këndi Optimal Vjetor Këndi Optimal Sezonal (Verë) Këndi Optimal Sezonal (Dimër)

Peshkopi 37.43 28.24 75.20

Shkodra 38.57 29.53 57.72

Tirana 37.87 28.98 57.29

Durrësi 38.33 29.24 57.67

Vlora 37.72 28.78 57.22

Saranda 36.23 27.41 55.52

Tabela 14 Këndet optimale sezonale dhe vjetore të vendosjes së paneleve diellor për disa prefektura të vendit [Burimi: QEE 2006]

Aneksi B 85

Pasqyra 2. Karakteristikat kryesore te HEC -eve te vegjel e te mesem te evidentuar (te rinj) Prodhimi vjetor Nr. Emertimi Rrethi Fuqia (kw) (milion kwh) Faza e studimit 90 Propozim 1 Vukel M.Madhe 14000 11 Propozim 2 Dukagjin "1" Shkoder 2000 48 Propozim 3 Dukagjin "2" Shkoder 9000 49 Propozim 4 Dukagjin "3" Shkoder 9000 1.5 faze studimi 5 Postrib Shkoder 300 125 Projekt-propozim 6 Curaj-Eperm Tropoje 24000 6 Projekt-propozim 7 Krasniqe Tropoje 1200 15 Vend i zgjedhur 8 Valbona Tropoje 3000 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41

Begaj Bushtrice Uzine Borje Topojan Lume Lure "1" Lure "2" Lure "3" Arras "1" Arras "2"

Tropoje Kukes Kukes Kukes Kukes Kukes Diber Diber Diber Diber Diber

Radomir "1"

Diber

Radomir "2"

Diber

Kalle Cerenec Bardhagjan Lis-Vinjoll Klos Selit Skoran Stravaj Spathar Dardhe Peqin Gostime Bratila "1" Bratila "2" Gjerbes Veliqot Kuç-Allti Kozel Kolonje Sasaj

Diber Bulqize Mirdite

Mat Mat Tirane Tirane Librazhd Librazhd Librazhd Peqin

Elbasan Gramsh Gramsh Skrapar Tepelene V lore Kolonje Gjirokaster Sarande

2500 1100 1250 5900 4500 4000 2400 3000 5000 1200 1000 650 2500 2500 1200 700 150 370 2500 1400 4200 600 800 800 10500 3000 3000 800 2000 350 500 700 5500

10 5.5 6.25 23.6 18 16 11 13 22 4 4.5 2.5 10 10 5 3 0.8 1.5 12 6 21 2.5 3.5 6 48 13.5 13.5 3.4 9 1.4 2 3 23

Vend i zgjedhur Projekt per plotesim Projekt-propozim Vend i zgjedhur Vend i zgjedhur Vend i zgjedhur Propozim Propozim Propozim Projekt per plotesim faze studimi Projekt per plotesim faze studimi faze studimi Vend i zgjedhur Vend i zgjedhur Projekt-propozim Projekt per plotesim Vend i zgjedhur faze studimi faze studimi Projekt per plotesim Vend i zgjedhur Projekt-propozim Projekt-propozim Vend i zgjedhur Vend i zgjedhur Vend i zgjedhur Projekt-propozim Projekt-propozim Projekt-propozim Projekt-propozim Projekt-propozim

Tabela 15 Karakteristikat kryesore të HEC-eve të vegjël dhe të mesëm të evidentuar (të rinj)

Aneksi B

Rrezatimet ditore, për tri kënde optimale pjerrësimi dhe rrezatimet orare për zonën e Peshkopisë

Janar

Shkurt

Mars

Prill

Maj

Qershor

Korrik

Gusht

Shtator

Tetor

Nëntor

Dhjetor

a) vjetor, 37.43°

9813

75 215 355 458 496 458 355 215

b) veror, 28.24°

9206

71 202 332 426 461 426 332 202

c) dimëror, 57.20°

10526

78 228 382 495 537 495 382 228

a) vjetor, 37.43°

11584

19 135 273 402 495 528 495 402 273 135

b) veror, 28.24°

11155

19 131 263 386 473 504 473 386 263 131

c) dimëror, 57.20°

11829

19 135 277 412 508 543 508 412 277 135

a) vjetor, 37.43°

13952

84 207 340 458 540 570 540 458 340 207

b) veror, 28.24°

13831

84 206 337 453 534 562 534 453 337 206

c) dimëror, 57.20°

13415

79 198 326 442 522 550 522 442 326 198

a) vjetor, 37.43°

15127 110 238 372 488 568 597 568 488 372 238 110

b) veror, 28.24°

15459 120 248 380 494 572 600 572 494 380 248 120

c) dimëror, 57.20°

13606

a) vjetor, 37.43°

17192 133 277 424 552 638 669 638 552 424 277 133

b) veror, 28.24°

17931 156 298 442 566 649 679 649 566 442 298 156

c) dimëror, 57.20°

14747

a) vjetor, 37.43°

19225 152 313 475 616 711 744 711 616 475 313 152

b) veror, 28.24°

20270 184 342 500 635 727 759 727 635 500 342 184

c) dimëror, 57.20°

16046

a) vjetor, 37.43°

20704 162 335 512 664 767 804 767 664 512 335 162

b) veror, 28.24°

21757 194 365 537 684 783 819 783 684 537 365 194

c) dimëror, 57.20°

17368

a) vjetor, 37.43°

19815 148 316 488 638 740 776 740 638 488 316 148

b) veror, 28.24°

20404 168 334 503 648 748 783 748 648 503 334 168

c) dimëror, 57.20°

17422 100 260 428 576 678 714 678 576 428 260 100

a) vjetor, 37.43°

18838 133 294 462 610 711 747 711 610 462 294 133

b) veror, 28.24°

18788 135 295 460 606 705 740 705 606 460 295 135

c) dimëror, 57.20°

17787 119 273 435 579 677 712 677 579 435 273 119

a) vjetor, 37.43°

14189

46 184 340 484 585 621 585 484 340 184

b) veror, 28.24°

13722

45 179 329 466 562 596 562 466 329 179

c) dimëror, 57.20°

14338

45 184 343 490 594 631 594 490 343 184

82 204 333 447 526 554 526 447 333 204

76 216 363 492 580 611 580 492 363 216

75 232 395 539 638 673 638 539 395 232

85 252 428 582 687 725 687 582 428 252

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

Këndi optimal

Rrezatimi orar W/m2 7:00

Muaji

Rrezatimi mes ditor {kJ/m2}

a) vjetor, 37.43°

12161

19 109 275 436 552 594 552 436 275 109

b) veror, 28.24°

11407

19 104 257 406 513 552 513 406 257 104

c) dimëror, 57.20°

13028

20 115 293 468 595 642 595 468 293 115

a) vjetor, 37.43°

11566

73 248 423 553 600 553 423 248

b) veror, 28.24°

10668

68 228 388 505 547 505 388 228

c) dimëror, 57.20°

12764

79 272 469 614 667 614 469 272

Tabela 16 Rrezatimet ditore për tre kendet optimale dhe rrezatimet orare për zonën e Peshkopisë [Burimi: B. Islami 2000]

Aneksi B 87

Rrezatimet ditore, për tri kënde optimale pjerrësimi dhe rrezatimet orare për zonën e Tiranës

Janar

Shkurt

Mars

Prill

Maj

Qershor

Korrik

Gusht

Shtator

Tetor

Nëntor

Dhjetor

96.6

a) vjetor, 37.87°

12066

b) veror, 28.98°

11218

c) dimëror, 57,29°

13084

a) vjetor, 37.87°

13292

b) veror, 28.98°

12731

152 302 442 541 576 541 442 302 152

c) dimëror, 57,29°

13659

159 321 475 584 623 584 475 321 159

a) vjetor, 37.87°

14243

b) veror, 28.98°

14117

211 345 463 545 574 545 463 345 211

c) dimëror, 57,29°

13681

202 333 450 531 560 531 450 333 202

a) vjetor, 37.87°

16007

b) veror, 28.98°

16363 127

262 402 523 606 635 606 523 402 262 127

c) dimëror, 57,29°

14378

216 352 473 556 585 556 473 352 216

a) vjetor, 37.87°

18555

297 457 595 689 722 689 595 457 297

b) veror, 28.98°

19392 166

320 477 611 702 734 702 611 477 320 166

c) dimëror, 57,29°

15835

232 390 528 624 658 624 528 390 232

a) vjetor, 37.87°

20538

b) veror, 28.98°

21725 164

364 534 680 778 813 778 680 534 364 164

c) dimëror, 57,29°

17012

244 419 572 677 715 677 572 419 244

a) vjetor, 37.87°

21595

b) veror, 28.98°

22749 199

379 559 714 819 856 819 714 559 379 199

c) dimëror, 57,29°

18018

261 443 604 711 754 711 604 443 261

a) vjetor, 37.87°

21896

348 539 704 817 857 817 704 539 348

b) veror, 28.98°

22562 183

367 555 717 826 865 826 717 555 367 183

c) dimëror, 57,29°

19184 109

286 471 635 746 786 746 635 471 286 109

a) vjetor, 37.87°

19854

310 487 612 749 787 749 612 487 310

b) veror, 28.98°

19786 142

311 486 639 743 780 743 639 486 311 142

c) dimëror, 57,29°

18744 126

289 459 619 713 749 713 619 459 289 126

a) vjetor, 37.87°

16564

218 399 565 681 722 681 565 399 218

b) veror, 28.98°

15925

211 385 543 653 693 653 543 385 211

c) dimëror, 57,29°

16856

219 405 575 695 738 695 575 405 219

a) vjetor, 37.87°

13604

b) veror, 28.98°

12696

c) dimëror, 57,29°

14643

a) vjetor, 37.87°

13250

b) veror, 28.98°

12144

c) dimëror, 57,29°

14707

268 437 561 606 561 437 268

91 250 407 520 561 520 407 250

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

Këndi optimal

Rrezatimi orar W/m2 7:00

Muaji

Rrezatimi mes. ditor {kJ/m2}

102 288 474 610 660 610 474 288 102 157 314 462 566 603 566 462 314 157

212 347 468 551 581 551 468 347 212

252 393 516 601 631 601 516 393 252 87

332 506 657 759 796 759 657 506 332 77

348 532 692 800 838 800 692 532 348 86

126 310 488 616 663 616 488 310 126 19

119 291 455 574 617 574 455 291 119

133 332 525 665 716 665 525 332 133 56

88 288 486 631 684 631 486 288

82 265 446 577 625 577 446 265

96 317 539 702 762 702 539 317

96 © Dr. Besim Islami

Tabela 17 Rrezatimet ditore për tre këndet optimale dhe rrezatimet orare për zonën e Tiranës [Burimi: B. Islami 2000]

Aneksi B

Rrezatimet ditore, për tri kënde optimale pjerrësimi dhe rrezatimet orare për zonën e Sarandës

Janar

Shkurt

Mars

Prill

Maj

Qershor

Korrik

Gusht

Shtator

Tetor

Nëntor

Dhjetor

a) vjetor, 36.23°

12868

111 289 462 588 633 588 462 289 111

b) veror, 27.40°

11941

104 269 429 544 586 544 429 269 104

c) dimëror, 55.52°

14000

a) vjetor, 36.23°

15445

188 367 533 650 692 650 533 367 188

b) veror, 27.40°

14710

181 351 507 618 657 618 507 351 181

c) dimëror, 55.52°

16023

193 379 553 676 721 676 553 379 193

a) vjetor, 36.23°

16633

102

249 406 545 641 675 641 545 406 249 102

b) veror, 27.40°

16408

102

247 401 537 631 664 631 537 401 247 102

c) dimëror, 55.52°

16114

a) vjetor, 36.23°

18511

135

292 455 596 693 728 693 596 455 292 135

b) veror, 27.40°

18877

147

303 464 603 698 731 698 603 464 303 147

c) dimëror, 55.52°

16690

102

252 409 548 644 677 644 548 409 252 102

a) vjetor, 36.23°

20405

156

328 503 654 757 794 757 654 503 328 156

b) veror, 27.40°

21326

183

353 524 672 771 806 771 672 524 353 183

c) dimëror, 55.52°

17398

a) vjetor, 36.23°

22758

177

368 561 728 841 881 841 728 561 368 177

b) veror, 27.40°

24105

215

404 592 754 863 902 863 754 592 404 215

c) dimëror, 55.52°

18737

a) vjetor, 36.23°

23443

181

378 578 751 868 910 868 751 578 378 181

b) veror, 27.40°

24716

217

412 607 775 889 929 889 775 607 412 217

c) dimëror, 55.52°

19503

a) vjetor, 36.23°

24101

180

384 593 775 898 942 898 775 593 384 180

b) veror, 27.40°

24809

203

405 610 787 908 950 908 787 610 405 203

c) dimëror, 55.52°

21142

122

316 520 699 821 865 821 699 520 316 122

a) vjetor, 36.23°

23237

165

364 570 750 873 917 873 750 570 364 165

b) veror, 27.40°

23052

167

363 566 743 863 906 863 743 566 363 167

c) dimëror, 55.52°

22105

151

342 542 717 837 880 837 717 542 342 151

a) vjetor, 36.23°

17390

232 419 590 709 752 709 590 419 232

b) veror, 27.40°

16691

224 403 566 679 720 679 566 403 224

c) dimëror, 55.52°

17759

234 427 603 726 770 726 603 427 234

a) vjetor, 36.23°

16857

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

Këndi optimal

Rrezatimi orar W/m2 7:00

Muaji

Rrezatimi mes ditor {kJ/m2}

118 312 503 642 692 642 503 312 118

240 392 528 622 656 622 528 392 240

255 428 580 684 722 684 580 428 255

270 461 630 746 787 746 630 461 270

283 480 654 772 815 772 654 480 283

167 389 599 749 803 749 599 389 167

b) veror, 27.40°

15595

156 361 554 692 742 692 554 361 156

c) dimëror, 55.52°

18395

180 422 654 819 879 819 654 422 180

a) vjetor, 36.23°

14820

107 315 520 668 722 668 520 315 107

b) veror, 27.40°

13098

c) dimëror, 55.52°

15976

99 289 476 610 659 610 476 289

117 349 579 747 808 747 579 349 117

Aneksi C 89

Miniera Krrabë Mushqeta Valias Alarup Memaliaj Vërdovë

Fuqia kalorifike Përmajtja e [kcal/kg] lagështia[%] 4254 7 2676 9 1746 16 3196 36 3058 12 2054 7

Përmbajtja e hirit [%] 30 53 58 20 38 64

Përmbajtja e squfurit [%] 4,0 3,2 3,0 0,9 3,8 3,9

Tabela 19 Disa prej karaktreristikave fizike të qymyreve në vëndin tonë [Burimi: Ish-minierat, AKE, 2003]

HPP Fierza Komani Vau i Dejës Ulza Shkopeti Bistrica I Bistrica II Bogova, Gjançi, Selita, Smokthina SHPP Total

Lumi Drin Drin Drin Mat Mat Bistricë Bistricë

Periudha e ndërtimit 1971-1978 1980-1988 1967-1971

Deri në 1988

Njësi të instaluara 4 4 5 4 2 3 1 6

Fuqia e instaluar [MW] 500 600 250 27 25 23 5,5 20 14 1464,5

Tabela 20 Karakteristikat kryesore të HEC eksistues

Prodhimi vjetor [GWh] 1167 1704 874 99 81 150 87 200 4362

Aneksi C

Emri i HEC-it

Lumi

Bushati Skavica I Skavica II Bratila Banja Kaluthi Kalivaçi Dragot-Tepelena Valbonë-Curraj

Drin Drin Drin Devoll Devoll Vjosë Vjosë Vjosë

Planifikuar për Fuqia e instaluar Prodhimi vjetor i ndërtim [MW] pritur [GWh] 2007-2009 84 375 2007-2013 130 1700 2007-2013 350 2007-2009 115 350 2007-2009 80 250 2008-2012 75 655 2008-2012 100 2008-2012 130 2007-2011 250

Tabela 21 Karakteristikat e HEC-eve të parashikuara për t’u ndërtuar [Burimi: IVH 2004]

Nr.

Emri i TEC-it

1 2 3 4 5 6 7 8

Tirana Cërrik Vlora Kuçova Korça Maliqi Ballshi Fieri Total

Viti i ndërtimit 1951 1956 1953 1934, 1941, 1954, 1960 1971 1951, 1960, 1987 1976 1969,1980

Nuk funksionon që prej 1994 1992 1991 1993 2000 2000

Kapaciteti [MW] 4,9 5 3 5,6 6 7 24 159 214,5

Tabela 22 Disa karakteristika teknike të TEC-eve ekzistues [Burimi: SKE, AKE. 2004]

Lënda djegëse Qymyr Qymyr Qymyr, gas HFO, Naftë, Gas Qymyr Qymyr Mazut

Kapaciteti aktual 0 0 0 0 0 0 0 8 8

STUDY ON ASSESSMENTOF RENEWABLE ENERGY SOURCES POTENTIALS IN ALBANIA

Study on Assessment of RES Potentials in Albania

Study on Assessment of Renewable Energy Sources Potentials in Albania is accomplished by Co – PLAN Institute for Habitat Development, in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project financed by Cord-aid.

Acknowledgements 93

This study is accomplished by Co – PLAN Institute for Habitat Development. However this work could not have been completed without the assistance of many actors.

Co-PLAN extends its thanks and appreciation to the Ministry of Economy Trade and Energy (METE) and Ministry of Environment Forestry and Water Administration (MEFWA) as well as to the great input of many scientific and research institutions as: National Agency of Energy, the Institute of Hydro-Metrology, Institute of Hydraulic Works, Polytechnic University of Tirana, Energy Efficiency Centre, etc.

Special thanks go to international (Ecofys BV) and field experts. They closely collaborated with Co-PLAN on the researches of different aspects of Renewable Energy Source Potentials. Without their time and expertise, this study would not have been possible. All the researches and relevant aspects related to Renewable Energy Sources are co-ordinated by Mr. Konalsi Gjoka

And finally Co-PLAN is grateful to the donor, Cord-aid for the financial support of this study, which is the main output in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project.

Abbreviations

BCHP – Biomass Combining Heating Power CDM – Clean Develop Mechanisms CER – Certificate of Emitting Reduction CHP – Combining Heating Power DH – District Heating EEC – Energy Efficiency Center ERE – Albanian Electricity Regulatory Authority GEF – Global Environment Facility GHG – Green House Gas GPP – Geothermic Power Plant HPP – Hydro Power Plant IHM – Institute of Hydro Meteorology IHW – Institute of Hydraulic Work KESH – Albanian Electro Energy Corporation MEFWA – Ministry of Environment, Forest and Water Administration METE – Ministry of the Economy, Trade and Energy NAE – National Agency of Energy NSE – National Strategy of Energy PVPP – Photovoltaic Power Plant RES – Renewable Energy Sources RET – Renewable Energy Technologies SCHP – Small Combined Heating Power SHPP – Small Hydro Power Plant SWHS – Solar Water Heating System Toe – Ton Oil Equivalent TPP – Thermo Power Plant UNDP – United Nations Development Programme WEC – Wind Electro Central WPP – Wind Power Plant

Executive summary 95

The world is living the end of the fossil fuel regime and the transition towards a new energy regime. The history of mankind knows a lot of civilizations, which failed due to the destruction of their energy regime and the lack of abilities to generate them. The civilization we are living is in a critical moment. The actual energy system, based since 20-30 years on the fossil fuels, is expected to pass through a huge shock. This is one of the main reasons why the developed countries have been directed towards other ways of using the renewable energy sources. The actual energy system in Albania is currently based completely at the hydro-energy. There are enormous doubts on its sustainability, as there are limited generation capacities towards the growing demand. On the other side it is limited with a considerable number of technical and non technical problems related to the net work loss and leading to a multi-year energy crisis. One of the main challenges of the Albanian energy sector is the diversification of the energy sources and the fulfillment of the needs by own country resources, decreasing the import dependence. The energy local crisis that has stucked Albania in the recent years is deepening the difference between the development of our country and more developed ones. Obviously, taking action based of the National Strategy of Energy (NSE) will bring about an improvement and fulfill the emergent energy demand. However, NSE does not provide a coherent vision on the long-term energy situation in Albania, as it does not take into account the international trends concerning fossil fuel prices and development in prices for renewable energy technologies (RET). Consequently Albania will soon be under the effect of another crisis, the global energy one. The indicators of this crisis are becoming quite visible and they are related to global energy system replacement from oil towards toward renewable energy sources. The study on â&#x20AC;&#x153;Assessment of the Renewable Energy Potentials in Albaniaâ&#x20AC;? is closely focused in this area. It includes initially a space and quantity assessment of the renewable energy sources, identifying their locations and potentials. Further steeps of this study are: historical analyses of the energy sources used by different economy sectors followed by projection of energy demand and supply for the next 25 years, which are based on the NSE, taking into account future developments (growth of economy, reduction of fossil fuel resources, EU accession and European policy on RES/energy/climate change). Based on some scenarios, which have been considered as optimistic-realistic, a provision has been performed leading to an assessment of the amount of energy provided by RES for the next 25 years. The objective has been the assessment of the quantity, financial ($/kWh per produced energy) and quality (assessment of the emitting generated in case of other energy sources use) approach. This enables a better view on the importance of the renewable energy sources use towards the reduction of the energy import and the contribution on the total energy demand.

Table of Contents

ACKNOWLEDGEMENTS..................................................................................93 ABBREVIATIONS..............................................................................................94 EXECUTIVE SUMMARY...................................................................................95 TABLE OF CONTENTS.....................................................................................96 LIST OF FIGURES AND TABLES .....................................................................98 I.CLIMATE CHARACTERISTICS OF ALBANIA................................................100 1.1 AIR TEMPERATURE.............................................................................101 1.2 AIR TEMPERATURE.............................................................................102 1.3 RAIN FALL.............................................................................................103 II.RENEWABLE ENERGY SOURCES IN ALBANIA..........................................104 2.1 BIOMASS...............................................................................................104 2.1.1 Background...................................................................................105 2.1.2 Potential.........................................................................................105 2.1.3 Installed capacity...........................................................................107 2.1.4 Characteristic features for Albania................................................107 2.2 HYDROPOWER.....................................................................................108 2.2.1 Background...................................................................................109 2.2.2 Potential........................................................................................109 2.2.3 Installed capacity...........................................................................111 2.2.4 Characteristic features for Albania................................................112 2.3 GEOTHERMAL RESOURCE................................................................113 2.3.1 Background...................................................................................114 2.3.2 Potential.........................................................................................114 2.3.3 Installed capacity...........................................................................118 2.3.4 Characteristic features for Albania................................................118 2.4 WIND ENERGY....................................................................................119 2.4.1 Background...................................................................................119 2.4.2 Potential.........................................................................................119 2.4.3 Installed Capacity..........................................................................124 2.4.4 Characteristic features for Albania................................................124

Table of Contents 97

2.5 SOLAR ENERGY .....................................................................................125 2.5.1 Background..................................................................................126 2.5.2 Potential.......................................................................................127 2.5.3 Installed capacity.........................................................................130 2.5.4 Characteristic features for Albania...............................................131 III. PROJECTION OF ENERGY SUPPLY AND DEMAND IN ALBANIA...............132 3.1 Extracting and use of the energy sources in Albania............................133 3.2 The energy provided by the HPP and TPP...........................................136 3.3 The provision of the energy demand divided by sectors ......................137 IV. THE FORECAST OF THE RES PERCENTAGE IN THE OVERALL FUEL MIX.140 4.1 Contribution of each RET on the energy demand projection................140 V. EVALUATION OF THE ENERGY/THERMAL UNIT COST FOR EACH RET....143 VI. THE REDUCTION OF THE GHG EMISSION BASED ON THE UTILISATION OF RES...........................................................................................................146 6.1 Fossil fuel impact to human health and environment...........................146 6.2 Emission reduction of RES use............................................................147 6.3 Kyoto Protocol and Clean Development Mechanisms Projects ...........149 VII. CONCLUSIONS......................................................................................152 VII. RECOMMENDATIONS...........................................................................154 VIII. LITERATURE..........................................................................................155 ANNEX A........................................................................................................156 ANNEX B........................................................................................................161 ANNEX C........................................................................................................164

List of figures and tables

Figure 1 The climate division in Albania....................................................................................100 Figure 2 Mean average air temperature in the main cities of Albania for the period 1961 – 2000.... ...................................................................................................................................................101 Figure 3 Daily mean average solar radiation for the 3 metrological stations in Albania.............102 Figure 4 Average quantity of the monthly falls in the main cities of Albania during period of 1961 – 2000.........................................................................................................................................103 Figure 5 The biomass CO2 cycle...............................................................................................104 Figure 6 Territorial distributions of forest according to main government regime......................106 Figure 7 Run-off river and pumped storage hydropower...........................................................108 Figure 8 The map of the existing and the new SHPP in Albania...............................................110 Figure 9 Heat pump scheme.....................................................................................................113 Figure 10 Territorial distributions of the heat flow......................................................................116 Figure 11 Territorial distributions of temperature at depth of 100 m..........................................117 Figure 12 Territorial distributions of annual average wind speed..............................................122 Figure 13 Territorial distributions of annual quantity of wind hours in Albania...........................123 Figure 14 Principle of a Solar Water Heating System (SWHS).................................................125 Figure 15 Territorial distribution of average daily solar radiation in Albania ..............................128 Figure 16 Territorial distribution of average quantity of sunshine hours in Albania....................129 Figure 17 Daily average solar irradiation in some European countries.....................................131 Figure 18 The consume of energy sources divided by sector...................................................132 Figure 19 The production, consume & self sufficiency of oil supply..........................................133 Figure 20 The production and self sufficiency of primary energy sources for the period 1990 - 20 04...............................................................................................................................................135 Figure 21 The production of electricity from TPP and HPP for the period 1985 – 2004.............136 Figure 22 The provision of energy demands divided by sectors...............................................137 Figure 23 The supply of primary energy sources made-in country and imported......................138 Figure 24 Energy demand for household, service and agricultural sector in the total energy demand foreseen...........................................................................................................................139 Figure 25 Energy produced by the penetration of the renewable energy schemes and contribution on energy demand for household, service and agriculture sectors....................................142 Figure 26 The coverage of the imported energy demand through the renewable energy.........142 Figure 27 Unit cost for each technology and each capacity [cent/kWh]....................................145 Figure 28 GHG emitting avoided from RES usage....................................................................149 Figure 29 The cycle of CDM Projects........................................................................................151 Figure 30 The distribution of the annual average air temperatures for the period 1961-2000...158 Figure 31 The distribution of the annual average air distribution for the period 1961 – 2000.....159

List of figures and tables 99

Table 1 The distribution of the SHPP according to the zones...................................................111 Table 2 The characteristic of new SHPP...................................................................................113 Table 3 The distribution of the thermal springs with low enthalpy.............................................114 Table 4 The distribution of abandoned gas or oil wells.............................................................115 Table 5 The energy density and average speed of wind in height of 10 m according to the cities.............................................................................................................................................120 Table 6 The windy hours, average speed and the energy density for the costal area, based on the land measurements.............................................................................................................121 Table 7 Preliminary Cost â&#x20AC;&#x201C; Benefit analyses for each RET.......................................................144 Table 8 The emitting unit coefficients........................................................................................147 Table 9 Emission reduction from the use of RES......................................................................148 Table 10 Monthly average air temperatures for the main cities of Albania for the period 1961 2000 (0C)..................................................................................................................................157 Table 11 The average monthly quantity of the falls for the main cities of Albania for the period 1961 - 2000 (mm)......................................................................................................................157 Table 12 The solar radiation intensity for the 6 metrological stations [kWh/m2 day].................160 Table 13 The main characteristics of 83 existing small water plant stations.............................161 Table 14 The main characteristics of the identified small and medium HPP............................163 Table 15 The Characteristics of coals types in Albania.............................................................164 Table16 The characteristics of major existing HPP in Albania..................................................164 Table 17 Characteristics of HPP planned to be constructed in Albania....................................165 Table 18 Some technical characteristics of existing TPP in Albania.........................................165

100

I. Climate characteristics of Albania

Albania is one of the Mediterranean countries. The geographic position of Albania gives to this country a Mediterranean climate, which is characterized by a wet and soft winter and a hot and dry summer. The climate regime of Albania is influenced by the frequency of occasional atmospheric systems, which are mainly the depressions coming from North Atlantic and Mediterranean Sea including the anti-cyclones coming from Siberia and Azores, as well. One of the main other factors that influence the climate conditions of a certain region is the closeness to the sea (IHM 1978). As far as the Albanian territory is concerned, it has been noticed that there is a considerable increase from the sea level and removal towards the inner part of the territory. The inner part of the country is basically mountainous. The influences of the before-mentioned factors have brought out a great number of indicators and climate parameters in different regions of Albania. As mentioned, the territory of Albania is divided in four main climate areas. Whole its elements are basically stable. These areas are name as following: The Field Mediterranean Area, The Hilly Mediterranean Area, The Pre-mountainous Mediterranean Area and Mountainous Mediterranean Area.

Field Mediterranean Area Hilly Mediterranean Area Pre-mountainous Mediterranean Area Mountainous Mediterranean Area

Figure 1 The climate division in Albania [Source: IHM 1978]

I. Climate characteristics of Albania

101

1.1 Air Temperature The distribution of the temperatures in Albania presents a considerable variability. The annual average temperature is 8-9 0C in the mountainous area up to 17 0C in the seaside south-west area. During the year, the curb of the temperatures in the whole country is quite regular with a maximum in the summer months and the minimum in the winter months, as presented in the Figure 2. The period of the average of these calculations is during the years 1961-2000 (Mustaqi and Sanxhaku, 2006).

[Â°C] 24 18 12 6 0 Jan. Feb. Mar. Apr. May. Jun. Jul. Aug. Sep. Oct. Nov. Dec.

Figure 2 Mean average air temperature in the main cities of Albania for the period 1961 â&#x20AC;&#x201C; 2000. [Source: IHM 2006]

The Annex A shows some tables with average middle monthly temperatures in the main cities for a period of 40 years. Some graphics that indicate the annual progress of the air temperature for the last 10 years are presented, as well. It is very interesting to analyze the data given in Annex A. It results that the variability of the temperatures in July (the highest) and January (the lowest) is lower than the one in the stations within the country. Concretely, in Vlora this difference is approximately 15 0C, in Kukes approximately 21.5 0C. This fact confirms the influence of the seaside in the territories around it. This influence does not allow a decrease of the air temperature during winter and a high increase during summer.

102

I. Climate characteristics of Albania

1.2 Solar radiation Figure 3 presents the daily mean average solar radiation according to the months for 3 main meteorological stations in Albania. It shows, as well, the existence of huge differences between the different seasons and stations in the country. According to these data, Peshkopia station, located in North-East shows a difference from a minimum of 1,5 kWh/m2 in December to a maximum of 6.25 kWh/m2 in July. The same phenomenon happens in the other stations as well (EEC 2005).

kWh/m

6 4 2 0 Jan. Feb. Mar. Apr. May Jun. Jul. Aug. Sep. Oct. Nov. Dec. Peshkopi

Tirana

Fier

Figure 3 Daily mean average solar radiation for the 3 metrological stations in Albania [Source: EEC, 2006]

The ratio between the month of the highest solar radiation and the one of the minimal solar radiation varies from the smallest values of 4 for the stations of Erseka and Saranda to the values of 5 kWh/ m2 for Fier and Peshkopi. Annex A includes a detailed table with data for each station.

I. Climate characteristics of Albania

103

1.3 Rain falls The rainfalls in Albania have a Mediterranean regime. They are mainly active during winter months (65-75 % of the annual quantity) and less during the summer ones. Albania is characterized from a huge variation as far as the territorial distribution is concerned. The annual amount varies from 650 mm in the South-East to 2800 mm in the Alps of Albania. The average amount of falls for the whole territory is approximately 1400 mm annually. This is an indicator for a huge slack of falls, which can be used for energy. Below there is a graphic of the average amount of falls for the period of 40 years: 1961 – 2000. Compared to the temperatures, the falls’ regime in the last 10 years can be easily distinguished from previous one. The detail amount on the falls in the last 10 years is enclosed in Annex A.

200 175

150 125 100 75 50 25 0 Jan. Feb. Mar. Apr.May. Jun. Jul. Aug. Sep. Oct. Nov. Dec.

Figure 4 Average quantity of the monthly falls in the main cities of Albania during period of 1961 – 2000. [Source: IHM 2006]

104

II. Renewable energy sources in Albania

In this chapter, the most relevant renewable energy sources are taken to the light. Each source is briefly introduced and described.

2.1 Biomass

The term biomass covers a wide variety of both fuel and conversion technologies. Usually, the term biomass refers to woody or agricultural products being converted into useful energy through different conversion technologies (Ecofys BV 2006). Biomass often refers to solid materials such as wood, branches, industrial wood waste, urban solid waste and agricultural residues (agriculture plants, animal feeding); whereas bio-fuel refers to the (final) products that are liquids. Important conversion technologies are: Burning, incineration Gasification Digestion

Figure 5 The biomass CO2 cycle [Source: Ecofys BV, 2006] We stick here to woody biomass and agricultural residues.

II. Renewable energy sources in Albania

105

2.1.1 Background For ages, Albanians rely on fuel wood for cooking their food and heating their homes. Therefore, there is nothing new about biomass resources. However, it is the conversion technology and the size of these different new technologies that make things new. Biomass can be used as fuel for power plants (electricity), heat boilers (heat) and cogeneration (both heat and electricity). New plants can be constructed, but biomass can also replace coal (lignite, anthracite) in existing power stations, up to a certain percentage. Especially older power stations, which can deal with a variety of fuel qualities, might well be able to deal with biomass, next to fossil fuels such as lignite and anthracite. The term is then ‘co-firing’.

2.1.2 Potential Biomass resources, woods, are plentiful available in Albania, especially in the mountainous regions. This does not mean automatically, though, that the potential for biomass is high. The woods are protected and/or part of nature reserves, or there are claims from logging/building/ furniture industries. This means, woods have other economical and nature reserves, more important than those as biomass. On the European market, we see therefore that secondary woody materials are more and more being utilized as biomass, for example by compacting (palletizing or briquette) sawdust or wood chips into a uniform product that can be traded in Europe and possibly worldwide (Ecofys BV 2006). Obviously, concerns about selling out the woods should be dealt with; the sustainability of woods and the contribution to biodiversity could be at stake. Woods and forests should be treated as natural reserve. An example to combat the abuse of woods is the introduction of the FSC label (‘Forestry Stewardship Council’), with which woods can be exploited for the different purposes, and still have enough time to be regenerated once the trees are felled. According to some approximate estimation, the energy potential from agricultural residues were calculated at approximately around 800 toe/year in 1980; while in 2001 were around 130 toe/ year. The potential of urban wastes from the main Albanian cities was calculated as approximately 405615 ton oil equivalent (Toe), predicted for the year 2010 (EBRD 2004). The wood sources in Albania are concentrated in the forestry zones that cover around 38.2% of the total surface. The data on forest resources are based on inventories done every 10 years from the Forestry Directorate subordinated to the Ministry of Agriculture. Total forecasted resources reach some 125 million m3 (14.3 toe). Forests are classified in these major categories: high forests which represent 47-50% of the total wood resources; copses which are 29-30% of the total resources; and bushes, which are 24-25% of the total wood resources. From the three aforementioned categories, 10% of high forests, 50% of copses and 100% of bushes are used as fuel wood. From this data, proven resources of fuel wood are respectively 5.87, 18.25 and 30 million m3. The total proven reserves of fuel wood are considered about 6 Mtoe (Hizmo 2006). The energy potential from animal residue’s as well as for agricultural residue potations is calculated at approximately 70 [toe/year] 12 740 GJ in 1995 with a trend to be increased in the future. These numbers should be considered estimates; a more comprehensive study should be carried out for real validation.

106

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 6 Territorial distributions of forest according to main government regime

II. Renewable energy sources in Albania

107

2.1.3 Installed capacity It is expected that, apart from a wide variety of old wood stoves and furnaces working on wood, several modern wood boilers are in operation, possibly at wood industry locations, to heat production halls and facilities. The increase of the biomass contribution is primarily based on a more efficient use of the fire wood. The actual average yield of fire woods is 35-40%. It is foreseen that in 2025 Albania will have a penetration of family market heaters with an average yield of 7585%.

2.1.4 Characteristic features for Albania As a rugged country, with limited fossil fuel resources (lignite), and an economy that is still close to its agricultural roots, there are good opportunities to develop the biomass potential much further. Environmental concerns should be taken care of, in order not to have a continuous and clean supply of indigenous energy and to prevent a sell out of the natural resources of the country. Actually, from the categories mentioned above, the wood waste from the wood industry and solid urban waste biomass can be of a considerable contribution. Biomass from the agriculture is connected with agricultural plants being used to feed the animals during winter time. A biomass group, which can be very profitable, consist of the cores of olive, peaches, etc. These cores that are waste of alimentary industry can be burnt supplying warm water or steam for different technology processes in the alimentary industry. The biomass from the so-called energetic plants is not applied yet in Albania. It still needs to be stressed the importance of the incentive policies on the application of these kinds of plants. Another important groups that can be taken into consideration on the energy supply is the high richness of bushes. They can be considered without any doubt, as a very good source of renewable energy, as they will always be growing up. Whereas biomass produced from the animal breeding can not be taken into consideration due to a low number of the house animals and lack of division of farms (a farm consist of a very small number of cows and other animals) and a small amount of waste, which actually are being used as organic fertilizer.

108

II. Renewable energy sources in Albania

2.2 Hydropower

Hydropower is a form of renewable energy that captures the potential energy of flowing water to convert it into electricity. A distinction is made between: Run-off river systems, where (a part of) the river flow is captured and led along a turbine. Pumped storage hydropower, where a lake is used as storage system in order to use the differences in availability of power,

Figure 7 Run-off river and pumped storage hydropower [Source: HERMES 1997]

The latter system operates to pump up water levels when the energy supply is cheap (for example at night, or after the winter) and to allow the outflow of water from the storage lake when the availability of peak capacity is low (and the electricity price is high). Large scale hydropower plants are sometimes not (fully) acknowledged as sources of renewable energy, because of the large environmental effects on habitats turning a valley into a basin for the hydropower plant, removing large numbers of people, animals and agricultural land (Ecofys BV 2006).

II. Renewable energy sources in Albania

109

2.2.1 Background Hydropower has been available since late 19th century on the Balkan Peninsula generating therefore one of the first â&#x20AC;&#x2DC;industrialâ&#x20AC;&#x2122; forms of renewable energy. Several hydropower plants from the early 20th century, have fallen in dismay and are not or not fully been operated at full capacity. In Albania, the highest profit from the hydro-energy is due to the huge water power stations. A high interest is the building of the small hydro power plant (SHPP). A number of 83 SHPP have been built until 1988. Initially, the construction of the SHPP, has intended the energy supply of the remote mountainous area. Today, the energy production of SHPP is related to the Albanian energy system. Actually it results that only a part out of the 83 existing SHPP are functioning. The rest is out of use due to different reasons. In general, all the existing SHPP have been constructed in attractive areas, taking into consideration the potential and availability aspects of water and hydraulic charge for the electric production energy. The major part of the SHPP are in very bad conditions due to the neglecting and the arbitrary destruction during the riots and tumults of 1997 and afterwards. The equipment is highly damaged and stolen. Since water is highly used in summer for irrigation or potable water, there is no energy production during season. There is no documentation for the water source hydrology, as it is known that water supply is the crucial parameter for energy (Xhelepi 2006).

2.2.2 Potential Although a substantial portion of the current electricity supply of Albania is covered with hydropower, the potential is clearly larger, due to different sources and uneven relieve as far as topography is concerned. The highest profit from the water energy is realized through the usage of huge hydropower stations, but a considerable interest presents the use of the water energy through the SHPP. Albania has high amount of hydro-energy potential that goes up to 16 billion kWh, 30-35% out of which can be used. The map of the existing and new SHPP is shown below.

110

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 8 The map of the existing and the new SHPP in Albania

II. Renewable energy sources in Albania

111

2.2.3 Installed capacity Until 1998, a number of 83 SHPP have been built in Albania with an installed power of 50 to 1200 kW and a capacity of 25 MW. These SHPP are of the derivation type and they use the water sources and incomes nearby. The major parts of SHPP equipments are maid in: Austria, Germany, China, Hungary, and Italy. Another part of them are produced in Albania. The turbines are: FRANCIS, PELTON and BANKI, while the generators are Synchronous, mainly of a low power. The average age of these SHPP is 25 years old. The following table can be provided by classifying the 83 SHPP according to the regions (more detail characteristics are presented on Annex B).

Table 1 The distribution of the SHPP according to the zones

112

II. Renewable energy sources in Albania

The studies show that there is the possibility of building new SHPP with a capacity of 140 MW and annual production of 680 GWh. All the SHPP are of the derivation type, without dam and catchments. From the 41 studied SHPP it results: (detailed characteristics are presented on Annex B). As far as the territorial distribution is concerned, it results that 28 SHPP with a power of 100000 kW can be built in the North, generating 65% of the total power. Whereas 13 SHPP with a power of 40000 kW can be built in the South generating 35% of the total power.

Table 2 The characteristic of new SHPP

2.2.4 Characteristic features for Albania Albania is ranked as a country of considerable water richness with a hydrograph distribution in all territory. Albania, with it surface of 28748 km2, has a hydrographical distribution of 44000 km2, or 57% more than state territory. The hydrographical territory of Albania has an average of 400 mm rain per year. There is snow in the height of 1000 m, which remains for several months and ensures the water supply for the rivers and their bridges for the period of spring and summer. Due to irregular distribution there are considerable changes in the rivers and their branches. During the winter season the water flow income are quite high, while during summer they decrease in a considerable amount. This is the reason that flooding is 70% in winter and 30% in summer and autumn.

II. Renewable energy sources in Albania

113

2.3 Geothermal resources

Geothermal resource consists of underground layers or springs that contain water with a temperature level which is enough to gain useful forms of energy. Usually, the water is heated through the higher temperatures in the earth core. The water temperate level can be used in the buildings for heating with low temperature directly or with the help of heat pumps. In case of very high temperatures or when the water is in the form of steam, electricity is produced. Here, focus is on the utilization of geothermal resources for heating purposes, where it is expected that most resources are on a moderate temperature level, i.e. they need to be â&#x20AC;&#x2DC;thermally treatedâ&#x20AC;&#x2122; by heat pumps.

Figure 9 Heat pump scheme [Source: HERMES 1997]

114

II. Renewable energy sources in Albania

2.3.1 Background Albania is actually in the feasibility phase of assessing the geothermic energy use potentials. The geothermic situation of Albanides presents two directions for the use of geothermic energy, which has not been used so far. Firstly, the thermal sources with low enthalpy and maximum temperature up to 80 °C. These natural sources are in a wide territory of Albania, from the South bordered to Greece and in the North-East part of it. Secondly, the usage of the deep vertical well of the abandoned oil and gas sources can be used for heating system. The temperatures of 145 deep well in mines and different levels have been measured. The challenge with this type of renewable energy is not the availability of these resources, but how to utilize these abundant resources of heat in an economical way.

2.3.2 Potential Geothermal resources are widely available in Albania. Like the neighboring countries, the potential of geothermal heat is large. There are many thermal springs of low enthalpy with a maximal temperature up to 80 °C as well as many wells (abandoned gas or oil) in Albania, which represent a potential for geothermal energy. The geothermal field is characterized by relatively low values of temperature. The temperature at a depth of 100 meters varies from 8 to 20 °C. The highest temperatures (up to 68 °C) at 3000 meters depth have been measured in the plane regions of western Albania. The temperature is 105.8 °C at 6000 meters depths. The lowest temperature values have been recorded in the mountainous regions. There are many thermal springs and wells of low enthalpy. Their water has temperatures up to 65.5 °C (Frasheri at al 2004). Different characteristics of thermal spring and wells with low enthalpy are given in the following tables.

No.

Name of well

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kozani 8 Ishmi 1/b Letan Galigati 2 Bubullima 5 Ardenica 3 Semani 1 Semani 3 Ardenica 12 Verbasi 2

Temp. °C 65.5 60 50 45-50 48-50 38 35 67 32 29.3

Geographical co-ordinates Width V Length L 41°06' 20°01'6” 41°29.2' 19°40.4' 41°07’9” 20°22’49” 40°57'6” 20°09'24” 41°19'18” 19°40'36” 40°48'48” 19°35'36” 40°50' 19°26 40° 46’12” 19°22’24” 40°48'42” '19°35'42”

Table 3 The distribution of abandoned gas or oil wells [Source: Frasheri at al 2004]

Debit l/s 10.3 3.5 5.5 0.9 15-18 5 30 1-3

II. Renewable energy sources in Albania

Name of spring and region

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Mamuras 1 dhe 2 Shupal Llixha Elbasan Hydrat, Elbasan Peshkopi Ura e Katiut Langaricë, Permet Vromoneri, Sarandoporo, Leskovik Finiq, Sarande Përroi i Holtes, Gramsh Postenan, Leskovik

Temp. °C 21-22 29.5 60 55 43.5 30 26.7 34 24 Spring stream

Geographical co-ordinates Width V Length L 41°31'3" 19°38'6" 41°26'9" 19°55'24” 41°02' 20°04'20" 41°1’20" 20°05’15" 41°42'10" 20°27'15" 40°14’36” 20°26’ 40°5’54” 20°40’18” 39°52'54" 20°03’ 40°55’30” 20°09’24” 40°10’24" 20°33’36"

115

Debit l/s 11.7 <10 15 18 14 >160 >10 <10 >10

Table 4 The distribution of the thermal springs with low enthalpy [Source: Frasheri at al 2004] The thermal spring and wells are located in three areas: the geothermic area of Kruje, Ardenica and Peshkopi. Kruja geothermal Area contains the majority of geothermal resources in Albania. The most important resources, explored so far, are located in the Northern part of Kruja Geothermal Area, from Llixha-Elbasan in the South to Ishmi, in the North of Tirana. In Tirana-Elbasani area heat in place is (Ho) (5.87 x 1018 – 50.8 x 1018) J, the identified resources are (0.59 x 1018 – 5.08 x 1018) J, while the specific reserves ranges are between values of 38.5 – 39.6 GJ/m2. In the southern part of this area, where is located Galigati – Sarandaporo zone, has been identifying lower concentration of resources 20.63 GJ/m2, while geothermal resources up to 0.65 x 1018J. Ardenica Area. Ardenica reservoir has (0.82 x 1018) J. Resources density varies from (0.25-0.39) GJ/m2. The boreholes have been abandoned and are actually waiting for renewed investments. In order use the geothermal energy, the reconstruction of the wells containing fountains of hot water is needed, when technically possible. Peshkopia Area. Water temperature and big yield, stability, and also aquifer temperature of Peshkopia Geothermal Area are similar with those of Kruja Geothermal Area. Therefore the geothermal resources of Peshkopia Area have been estimated to be similar to those of Tirana- Elbasani area.

116

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 10 Territorial distributions of the heat flow

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 11 Territorial distributions of temperature at depth of 100 m

117

118

II. Renewable energy sources in Albania

2.3.3 Installed capacity There is a number of thermal centers (spas) used as geothermic sources for curative effects. Despite their potentials (central heating system), these sources are not efficiently used. The heating system of the buildings without thermo-isolation can be applied from geo-thermal source. It results that the general thermal water influx in the four most important sources such as: Elbasan, Peshkopi, Pusi Kozani-8 and Ishem 1/b are 44.8 l/sec. The geothermal energy capacity is 6.64 MWt and the installation power potential is 7 084 kW. Actually, the geothermal water influx is 10 l/sec, energy use 49.12 TJ/year and the capacity factor 0.38 MWt. These data indicate the low and inefficient use of geo-thermal energy. The water of Kozani-8 well has a temperature of 65.5 C, influx 10.3 l/sec flow into the stream for many years. The energy lost is 253 million kWh, over 20 million USD (Frasheri 2006).

2.3.4 Characteristic features for Albania Albanidet represent the main geologic structures in the territory of Albania. They are located between the Dinarides in North and Helenides in South. They compound together Dinarike branch of Mediterranean Alpine Strip. There are old rocks of the age of Ordovician and new ones of the age of Quaternary. The structures of Albanide are typical alpine. Different kinds of structures such as laid have been found. Their western parts are damaged by the tectonic processes. Albanides are divided in two geographical areas: the internal Albanides and the external Albanides. The latter ones include the location of sedimentary streams of 14 km. All the country territory includes three important geothermal areas of the geothermal sources. The costal area represents some limitations due to the infiltration of the brine in the underground water.

II. Renewable energy sources in Albania

119

2.4 Wind energy

Since a few centuries, mankind is able to use the wind power through the wind mills. As from the mid seventies, modern wind turbines have been developed with the aim to produce clean electricity. Technology for wind energy has tremendously advanced the last years, leading to (Ecofys BV 2006): Larger wind turbines Blades manufactured from composite materials Higher reliability Lower noise levels (at the source, the rotor) Modern pitching technologies for the blades Direct drive technologies to reduce maintenance, Systems to stop operating automatically to reduce flickering and bird fatalities

2.4.1 Background Currently, most of new wind turbines sold in Europe are in the 2-4 Megawatt range. The trend of offshore wind turbines is even higher. Offshore conditions are much harsher; therefore reliability and a reduction of maintenance costs are key elements for economical operation. Other types of wind turbines are available on the market during the last few years. They are called urban wind turbines and are much smaller in production capacity (around 5 kilowatt). Nevertheless differing from the other larger version they can be installed in an urban environment, such as roofs of the buildings.

2.4.2 Potential The presence of wind can vary significantly from on different locations and time periods. Wind energy specialists sometimes work on the annual average wind speed. Although it might be a good indicator for a certain location (e.g. more than 6 meters per second), it does not necessarily mean that it functions economically well. The height of the turbines (â&#x20AC;&#x2DC;hub heightâ&#x20AC;&#x2122;) plays an important role, as well. Due to characteristics of wind flow, the wind speed is usually higher at higher altitudes. The developments of new types of wind turbines have therefore resulted in larger and higher turbines (Ecofys BV 2006).

120

II. Renewable energy sources in Albania

The Institute of HydroMeteorology (IHM) is the only institute that deals with the daily measurements of wind (three times/per day) in the main meteorological stations located in a standard height of 10 meters. The wind is highly influenced from orographia. One single barrier (in direction or speed) generates high variances in the measurements of the station (in speed or direction). This is the main reason that such stations are located in open areas (free of any kind of barrier). It is important to point out that the stations are, as well, located in climate representative areas, regardless the wind energy potential zones. The tables below show the wind speed and the energy density for some windy areas/regions that allow assessment of the wind potentials.

Table 5 The energy density and average speed of wind in height of 10 m according to the cities [Source: P. Mitrushi, 2006]

II. Renewable energy sources in Albania

121

Table 6 The windy hours, average speed and the energy density for the costal area, based on the land measurements [Source: P. Mitrushi, 2006] Although IHM has done relevant measurements, they are fragmented and can be useful for a general idea. However, these data are based on measurements made by anemometers placed 10 m height above ground level. It therefore makes it difficult to judge the real wind energy potential. It must be pointed out that the meteorological stations are located in climate representative areas of the regions. Therefore, the natural potential of wind energy should be greater. Consequently, the map showing the territory wind average speed (Figure 12) is a schematic map (there are no space gradients available). As a result, it shows only a number of regions characterized by high wind speed. Nevertheless, the main regions with high wind energy potentials are identified and they are: Shkoder (Velipoje, Cas), Lezhe (Ishull Shengjin, Tale, Balldren), Durres (Ishem, P.Romano), Fier (Karavasta, Hoxhara 1, Hoxhara 2), Vlore (Akerni), Tepelene, Kryevidh, Sarande. However, it is quite difficult to plan an exact distribution of the territory wind speed. A detailed study includes the modeling of the speed wind taking into the consideration topography, as well. According to the studies performed so far on the special territory parts, it results that a wind speed increase is closely related to the height increase over the sea level. Some deviations can however be noticed in the narrow valleys of the rivers or mountainous saddles where, as a result of air streams convergences, the wind speed increases.

122

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 12 Territorial distributions of annual average wind speed

II. Renewable energy sources in Albania

123

Figure 13 Territorial distributions of annual quantity of wind hours in Albania

124

II. Renewable energy sources in Albania

2.4.3 Installed Capacity It needs to be pointed out that actually no kWh of energy is produced out of wind in Albania. This does not happen not due to the lack of wind potential, but because of the lack of assessment of wind energy potentials. The actual available limited meteorological information serves only for a preliminary evaluation on the wind energy potential. Base on the actual conditions of Albania, it is foreseen that 4% of the total amount of electric energy produced in country (around 400 GWh/year) until 2025 to be produced from wind. It is assumed that a priority will be given to the buildings of 20 Wind Electro Central (WEC) near 20 pumping stations located along the Adriatic Sea, avoiding flooding protection as well. A considerable number of areas with high wind energy potentials are identified in the Seaside Lowland, near these 20 pumping stations are located (that looking for 30 GWh/year or 0.7% of the actual national electric energy production) (Mitrushi 2006). The average annual wind speed in these areas is 4-6 m/s (height 10 m), and the annual energy density is 100-250 W/m2. This potential is considered as low, but it can be improved, by using the height of 50 m, where the speed is 6-8 m/s, and energy density is 250-600 W/m2.

2.4.4 Characteristic features for Albania The main part of the territory (approximately 2/3 of the whole surface) is hilly-mountainous tending to be more mountainous towards East. The costal line is 345 km in the direction of North – South. The major part of it lies along the field coast part, and the other part is near the south mountainous coast. The main directions of the wind are Northwest – Southeast and Southwest – Northeast, with a dominating direction from sea towards. Inside the territory, the direction and the wind intensity vary considerably from one location to another. Since Albania is close to the sea and it is a mountainous country, it is expected that at some locations, wind turbines have a good pay back time. However, only very limited wind resource information is available to justify investments in successful wind energy projects. The plains to the sea in the North might offer some options (Ecofys BV 2006)

II. Renewable energy sources in Albania

125

2.5 Solar energy

With solar energy, we distinguish usually two conversion types: solar thermal, solar PV (or photovoltaic solar energy)

In this study we are focusing more on solar thermal energy. Solar thermal energy is the process where solar radiation is converted into thermal energy. The most common system is the solar water heater system (SWHS). The water is heating by the sun through a collector, usually placed on the roof of the building. The warm water is stored in a tank or directly used to heat the house or preheat another boiler.

Figure 14 Principle of a Solar Water Heating System (SWHS) [Source: www.soltherm.org] Sometimes a distinction is made between active systems (such as a SWHS) and passive systems. An example for a passive system is a greenhouse that captures solar radiation without any additional process.

126

II. Renewable energy sources in Albania

2.5.1 Background The Preskot model is used for the assessment of the territorial distribution of solar radiation. The model has been adapted to the climate conditions of Albania, taking into consideration the multi-annual series of solar radiation (Mustaqi and Sanxhaku 2006). The following factors are considered as crucial in the assessment of solar radiation: With solar energy, we distinguish usually two conversion types: The geographic location of the country, which defines the possible theoretic potentials of the solar energy, taken from the horizontal surface of the earth. Topography (closely connected to the scale of horizon hided from natural barriers), which defines the practical possible potential of the solar energy taken from the earth horizontal surface. Baric systems (their occasionally and time duration), which define the characteristics of the cloudiness regime

It is very clear that the last two factors have the major impact in the identification of the solar energy characteristics. The influence of both factors is at the same direction, the decrease of solar radiation towards the inner part of the territory. Concretely, the heliographic measure spots (at the same time the inhabited areas) are located at the end of the valleys of the rivers. As a result the horizon is relatively closed to the mountainous slopes. It is evident that the solar radiation quantity measured in the station is smaller that the one taken on earth surface located in a plateau or locations of a relative height. On the other side, analyzing the cloudiness regime in the territory, it results that, an average of 5 degrees in the field areas and of 6-7 degrees in the mountainous areas. Consequently, the reduction of the solar radiation can also be noticed. The reducing effect of topography factor can be avoided by recommending areas as plateaus in considerable heights, with an open horizon. Meanwhile, it is important to point out that the effect of causality and the duration of baric systems can not be avoided because of the stochastic character of the atmospheric phenomena. The result of these factors is the distribution in the territory of the annual solar radiation, as presented in the following maps (figure 15 and 16).

II. Renewable energy sources in Albania

127

2.5.2 Potential As it can be seen from this map, Albania has a considerable energy coming through the solar radiation. This quantity varies from 1200 kWh/m2 in the northeast part of the country (the area than receives the lowest quantity of the solar radiation) up to 1600 kWh/m2 in Myzeqe area, which is the area that has a considerable quantity of this energy kind (Hido 2006). The average of daily solar radiation can change from a minimum of 3.2 kWh/m2 in the Northeast (day in Kukes) up to a maximum of 4.6 kWh/m2 in the South-Western (day in Fier). Therefore, Albania has an average of daily solar radiation of 4.1 kWh/m2, which can be considered as a good solar energy regime. Most areas of Albania benefit more than 2200 hours of sunshine per year, while the average for the whole country is about 2400 hours. The Western part receives more than 2500 hours of sunshine per year. Fier has a record of 2850 hours. The number of the solar days in Albania has an average of 240 - 260 days annually with a maximum of 280 - 300 days annually in the SouthWestern part. The potential of solar thermal is not merely determined by irradiation characteristics (which positively considered in Albania) but also by availability of roof space and orientation and inclination of the roof, the collector and storage as well (Ecofys BV2006). More detail for some cities you will find on Annex B.

128

II. Renewable energy sources in Albania

Figure 15 Territorial distribution of average daily solar radiation in Albania

II. Renewable energy sources in Albania

129

Figure 16 Territorial distribution of average quantity of sunshine hours in Albania

130

II. Renewable energy sources in Albania

2.5.3 Installed capacity The penetration of solar panel systems are used for thermal power production during the last decade increased from 0 to 23 GWh in 2001. Nevertheless, based on the surveys of National Agency of Energy (NAE), the number of the installed solar panels in 2003 is increased with 35% compared to 2002. In absolute values, the number of solar panels installed in 2003 was 2800 units, while in 2005 it is expected to go beyond 4000 units (MIE and NAE 2004). Energy Efficiency Centre (EEC) has designed and implemented in kindergartens and schools three projects funded by EU in 2002-2003. The investment amount has been around 85000 EUR installing more than 200 m2 of solar panels. Based on the assistance of UNDP during 2003, an amount of 160 m2 of solar panels has been installed. The total of the investment reached 70000 USD (EEC 2002). Nehemia Foundation has installed 168 m2 solar panels and contemporary heating systems in three schools of Pogradec with a beneficiary number of 650 students. In the framework of this project 28 m2 photovoltaic systems have been installed aiming to supply the computers and lightening system when power cuts.

Another significant project in the area of solar panels is currently under implementation. Global Environment Facility (GEF) through UNDP is supporting the Government of Albania to accelerate the market development of SWHS as one of the measures to reduce the growing electricity consumption and disparity between demand and the domestic power generation capacity. This country program aims at accelerating the market development of solar water heating. It is expected that the end of the projects meets the following: the installation of 75,000 m2 of new installed collector area, an annual sale of 20,000 m2 and with expected continuing growth to reach the set target of 540,000 m2 of total installed SWH capacity by 2020 (UNDP 2005). The project is financed partly by GEF through UNDP, and Government of Albania as well as from other donors and private sector.

II. Renewable energy sources in Albania

131

If Albania would develop the solar panels at similar level of Greece, the potential production of warm water would be equivalent to the energy production of 360 GWh thermo (or 75 MW thermo of the installed power). These amounts correspond to a total surface of 300,000 m2 (or 0.3 m2/ family. The penetration in such countries as Israel, Greece, Turkey is actually over 0.45 m2/family), which can be taken as a potential indicator for Albania for the coming 20 years.

2.5.4 Characteristic features for Albania The position of Albania, which has a Mediterranean climate, generates favorable conditions for a sustainable development of the solar energy. The high intensity of solar radiation, its relatively long duration, the temperature and the air moisture are exactly the elements that contribute to this effect. The Mediterranean climate with a soft and wet winter and a hot and dry summer enables Albania to have higher potentials in solar energy use than the average of the European countries. [kWh/m 2 /day] 6.0 5.0 4.0 3.0

3.0

4.0

4.1

North of France

North of Italy

4.5

4.6

South of Albania

Spain

4.8

3.4

2.5

2.0 1.0 0.0 T he Denmark Netherlands

Germany

Greece

Figure 17 Daily average solar irradiation in some European countries. [Source: EEC 2001]

III. Projection of energy supply and demand in Albania

132

The energy sector is one of the most important ones in the country economy. The supply of the energy according to the sectors is based on hydro-energy, being considered as the primary energy source up to the fossil fuels, wood etc. The history of the traditional sources can be carefully considered for a further analyses and forecast of the energy demand. This would help to an effective intervention and better control of the increasing trend in energy demand as well as to decrease the existing energy dependence. This analysis is important to assess the energy needs afforded by RES, which have never been considered in the energy analyses.

100%

80% Other Agriculture

60%

Transport Industry

40%

Service Households

20%

0% 1990

Sector 1990 2004

1992

1994

Industry 50% 17%

1996

1998

Transport 6% 33%

2000

2002

Households 14.6% 20%

Figure 18 The consume of energy sources divided by sector [Source: NSE 2004]

2004

Service 5.4% 18%

III. Projection of energy supply and demand in Albania

133

Taking into consideration the energy consume in different sectors, it can be easily noticed that this consume has huge ups and downs during the years 1990-2004, as shown in the figure above. As the country was oriented towards the heavy industry before 1990, the energy consume was considerably higher than the first years of transition. During the years 1995-2000 the energy consume has decreased up to 1/3 of the consume level of 1990. It can be easily concluded that there are high differences which call for future special attention on the energy demand.

3.1 Extracting and use of the energy sources in Albania The oil sources in Albania are distributed in the West and Southwest. They derivate mainly from the two structures, the sand rocks and lime stones. The geologic slack of oil is assessed of 260 million m3, 54 million m3 out of which are accessible. The geological slacks of oil in the sea are assessed to be up to 200 million m3, 50 million m3 out of which can be taken out. The usage of oil in Albania has started since 1918, whereas the peak was in 1975. Ever since the usage of oil has always been decreasing, and from 1990s on it experienced a continuous consume increase. This contradiction between the usage and consume has led to a dependence on the fossil fuel contries since years 90s. The difference between the usage and the consume has been increasing as a result of the transport development sector. Until 1989 Albania has been an exporter of oil products. Actually, imported oil and its products contribute approximately of 63% of primary energy sources. 2500

kton

2000 1500 1000

1933 1937 1941 1945 1949 1953 1957 1961 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 2001

500

Sandstone

Limestone

Consumption

[ktoe] 1200

[%] 120

800

400

0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 Oil supply (imported and country production) Self-sufficiency of oil needs (country production)

Figure 19 The production, consume & self sufficiency of oil supply [Source: NSE, 2003 B. Islami 2006]

1 Figers provided from Albpetron sh.a. and ARMO sh.a energy auditing perform from NEA 2002

134

III. Projection of energy supply and demand in Albania

The oil refining has been done mainly through four refineries available in Cerrik, Fier, Kucove and Ballsh. After the construction of the refineries in Ballsh, the other three refineries did not function in full capacity. The oil fields result with a high percentage of sulphur (4% - 8%) and high gravity (8 – 35 API). The technologies used in the mentioned refineries are quite old and give serious problems uncontrollable pollution. Therefore new investments are needed for further usage of them. A general technical-economic analysis would assess this kind of investment versus the investment on the renewable energy.

Coal is one of the main sources in country and it is concentrated in four main areas (see Annex C). The systems of coal enrichment in Valias, Memaliaj and Maliq are already out of function. The coal has mainly been used as a source for central heating and electrical energy production from TPP (co-generative), that are built near the coal mines. In general, the country coal has resulted to a high percentage of sulphur (around 4%) and a high percentage of ash and wetness. Therefore the coal results to a low calorific value with high emissions of SO2. The mine characteristic is that it is located in high depths (over 200 m) and in strata of relatively small amounts (70 – 100 cm). As a result the country coal has a higher cost than the imported coal. This is one of the reasons that the use of the coal had a drastic decrease in the last years. The production and the natural gas consume has started since 1963 and gradually have been discovered other gas fields such as: Divjakë, Frrakull, Ballaj-Kryevidh, Durrës, Povelçë, and Panaja–Delvinë. Around 500 wells have been constructed until the end of 1995; out of which approximately 3.04 billion m3 of natural gas have been taken out. Actually, the gas fields are in their final phase. The numbers of the wells are decreased to 30 and the daily collections can be up to 300-1500 m3N/day. The gas slacks have a decrease since 1995, but the peak was in 1990 as a result of identification lack of new sources and investments in the existing fields.

III. Projection of energy supply and demand in Albania

135

A very important source, which has given a considerable contribution to the energy balance of the country, is biomass and more specifically the woods. The usage of woods has also been decreased in the last years. During 1990 the fire woods contributed with 727.7 ktoe (or 24.6% of the total) falling until 271.4 ktoe in 2004 (12.5% of the total). This decrease has influenced positively in the minimization of the wood cuts, and simultaneously has had a negative impact since more electrical energy has been used, especially in the residential sector. According to the data from the General Directorate of Forests, the total slack of the fire wood goes up to 14,3 Mtoe. The usage of fire wood, coal and natural gas in years and the percentages compared to the total of energy sources is given below.

Figure 20 The production and self sufficiency of primary energy sources for the period 1990 - 2004 [Source: UNDP 2005, AKE 2004]

136

III. Projection of energy supply and demand in Albania

3.2 The energy provided by the HPP and TPP Albania has a high potential of hydro-energy, 35% out of which is used so far. The installed capacity up to now is 1464.5 MW. The average production of HPP in Albania is about 4362 GWh/year. The total slacks of hydro-energy are up to 3000 MW and the annual potential can be up to 10 TWh (Xhelepi 2006). A great importance is given recently to the use of the rivers in the central and the southern part of Albania, in order to have a geographical hydro-energy balance.

Figure 21 The production of electricity from TPP and HPP for the period 1985 â&#x20AC;&#x201C; 2004 [Source: IHW, 2004]

8 TPP have been installed in different time periods and capacities. The main common quality is the co-generation. Actually, all the TPP are out of function, except from Fier one, which works on a super minimal capacity. More details and technical characteristics of existing HPP and TPP and those that are planned to be constructed are given on Annex B.

III. Projection of energy supply and demand in Albania

137

3.3 The provision of the energy demand divided by sectors The generating capacity is insufficient to face the today demand of 6.60 TWh/year (year 2006). The technical production has an average of 10-12 million kWh/day and the import can go to 8-10 million kWh/day. Therefore a total maximal supply of 18-22 million kWh/day can be provided. The required consume in a normal winter day is 25-27 million kWh. As a result, the electro energy system is sufficient for 70-80% of the total energy demand during the winter peak, leading to power cuts. According to the NSE, this situation has a resulted to a trade deficit of 25.6 Million USD in 1990. In 2004 imports go up to 310 million USD/year. To have a clear view, the trade deficit of 2004 is around 1272 Million USD/year. 25% of this deficit consists of energitic commodities (subproducts of oil and electric energy). The following forecast of the energy demand for the period 2005-2025 is based on the NSE. The energy demand forecast for each sector of economy has been done according to the same scenarios and trends of NSE.

Figure 22 The provision of energy demands divided by sectors [Source: SKE 2004, B. Islami, 2004]

138

III. Projection of energy supply and demand in Albania

Albania dependence on energy imports is already 55% and is expected to increase over the coming years up to 70% by 2025 in case of no intervention (see figure 16). The following figure presents the coverage of the foreseen energy demand from the country energy sources and import for the coming 20 years.

Figure 23 The supply of primary energy sources made-in country and imported [Source: SKE 2004, B. Islami, 2006]

Much attention will increase therefore the focus on security of supply. In this framework, one of the main challenges in the Albanian energy sector is the diversification of the energy sources and the self-sufficiency of energy demand with the country sources, reducing the import dependence. Renewable energies as indigenous sources of energy will have an important role to play in reducing the level of energy imports with positive implications for balance of trade and security of supply.

III. Projection of energy supply and demand in Albania

139

One of the main goals of this study is to assess the energy amount that can be provided by the renewable energy. We stick on this study on the renewable energy technologies that can be applied in the household, service and agricultural sector. Taking into consideration the above goal the amount of energy provided by the renewable energy in the before mention sectors is analysed below. The figure shows the total energy demand foreseen for the household, service and agriculture sectors.

3500 3000

[ktoe]

2500 2000 1500 1000 500 0 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Total energy demand Energy demand for household, service and agriculture sectors

Figure 24 Energy demand for household, service and agricultural sector in the total energy demand foreseen

As it is shown in the figure the total energy demand in the household, service and agriculture sector will cover over 50% of the total energy demand. The analyses will be focused exactly in this energy demand, which can be provided from the renewable energy.

140

IV. The forecast of the RES percentage in the overall fuel mix

4.1Contribution of each RET on the energy demand projection The study of E. Hido informs that the solar water heating systems (SWHS) have generated 3.8 ktoe (44.2 GWh) until 2005. Meanwhile, according to the forecast done until 2025, it is supposed that the contribution from the systems will go up to 100 ktoe (1163 GWh). Therefore, in 2025 the generated energy from SWHS will be 26 times more than in 2005 (Hido 2006). The above data on the penetration of SWHS have been based on the penetration stage of the solar energy in the two sectors: household and service. The penetration of the solar energy in the household sector has been calculated in an amount of 16% in the whole country (in 2025). More specifically, the country is divided in three areas according to the heating degree days. Thus, the first area had a penetration of 21%, the second one 15% and the third area of 12%. The penetration of the solar energy in the service sector has been assessed in 15% in the public services and 27 % in the private ones. According to the study of D. Profka, the photovoltaic centrals that produce electricity from the solar energy PVPP have not penetrated so far, except for a pilot project. Actually, there have been constructed around 5 kW. Meanwhile the forecast until 2025 implies that the PVPP (need of the isolated systems like the costal lighthouses and different the antennas for the mobile phone, radio and televisions) will contribute with a production of 4.3 ktoe (50 GWh). Thus, in 2025 the energy produced from PVPP will be 4.3 times more than in year 2005 (Profka 2006). As a conclusion, the system that use solar energy can cover 7.8% of the total energy demand of the three sectors together (household, service and agriculture) or 4.12% of the import needs in 2025 in case of applying the mentioned scenario. According to the analyses from S. Xhelepi, it concludes that until 2006 the SHPP have generated 1.7 ktoe around 20 GWh. Meanwhile, the optimistic forecasts imply that these plants will generate around 81.7 ktoe (950 GWh) in 2025, which means that the energy produced will be 48 times more than in 2005. As a conclusion, SHPP can cover up to 6.1 % of the energy demand in the three sectors considered or 3.23% of the import needs in 2025 (Xhelepi 2006). According to the study of A.Hizmo, the contribution of biomass until 2005 has been 285 ktoe (3314 GWh). This is mainly dedicated to the use of fire woods, the only actual selection being used. Furthermore, he foresees that the plants using this energy will contribute by generating around 400 ktoe (4650 GWh) in year 2025, or 1.6 times more than in year 2005 (Hizmo 2006).

IV. The forecast of the RES percentage in the overall fuel mix

141

Contribution of biomass is mainly based on more efficient usage of the fire woods. Actually, the average yield of wood heaters is 35-40% and it is foreseen that the heaters of 75-85% yield will penetrate in 2025. The penetration value of the fire woods is calculated based on the annual production of the forests and the sector needs of the household, service, and agriculture demand. This process will have a double profit: it will enable the sustainable usage of the forests and it will considerably decrease the local pollution (SO2, CO). It has been supposed that the penetration of biomass will be increased by using the agriculture biomass (animal breeding, the so-called energy plants) in energy production of green houses and the especially in the energy production (as a secondary product) as a result of the urban waste treatment. The biomass can cover up to 29.8% of the energy demand in the three sectors considered together or 15.82% of the import needs in 2025. According to the study of P. Mitrushi, it results that the wind energy contribution has not existed until 2005. There have been some attempts to install pilot wind turbines. Nevertheless, the actual contribute of this energy source is zero. It has been foreseen that the penetration of these plants (WPP) will generate energy up to 43 toe (500 GWh) until 2025. P. Mitrushi assumes in his study a concept-idea of the construction of Wind Electro Centrals in the Adriatic Costal area. The project looks more feasible in this area than in other ones because of the great energeticecologic-economic impact. As a conclusion we can say that WPP can cover up to 3.2% of the energy needs in the three sectors considered together or 1.7% of the import needs for year 2025 (Mitrushi 2006). A Frasheri and M. Mico presents in their studies that the contribution of geothermic energy has not existed until 2005. It is expected that this energy source will cover 10 ktoe (116.3 GWh). It is concluded that, the geothermic plants can cover up to 0.7% of the energy demand in the three sectors or 0.4% of the import needs for year 2025 (Frasheri 2006). The energy supply improvement, the reduction of electric and thermo energy import, the promotion of the new technologies as, DH & CHP (District Heating & Combined Heat and Power) in the service and residential sector are the main objectives of B. Islamiâ&#x20AC;&#x2122;s study. A calculation of the thermo energy provided by SCHP has been done by taking into consideration its penetration of 6% in household sector and 10% in the service sector until 2025. According to this study, the energy produced by SCHP will be 144 ktoe (1675 GWh) in 2025. Therefore, the SCHP can cover up to 10.7% of the energy demand of the three sectors or 5.7% of the import needs in 2025 (Islami 2006).

142

IV. The forecast of the RES percentage in the overall fuel mix

Figure 25 Energy produced by the penetration of the renewable energy schemes and contribution on energy demand for household, service and agriculture sectors.

100% 80% 60% 40% 20% 0% 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Renewable Energy

Energy from import

Figure 26 The coverage of the imported energy demand through the renewable energy

V. Evaluation of the energy/thermal unit cost for each RET

143

The main elements of the pre-feasibility analyses of a certain plant are the initial investments, operations and usage costs, fuel costs, produced electric energy, interest norms, the life duration of the plant and some other indicators. LDC (Levelled Discount Cost) calculated with the following formula will be used to realise the cost-benefit analyses enabling the cost calculation as unit of electrical and thermal energy generation is:

[$cent/kWh electrical/thermal]

With solar energy, we distinguish usually two conversion types: Ci â&#x20AC;&#x201C; the sum of the initial investment costs considered according to the actual market, maintenance costs, working power costs, buying/selling of the electrical energy as well as amortisation costs [$cent]. Ei â&#x20AC;&#x201C; electrical/thermal energy produced [kWh] ri - discounting norm is 7%, for the basic case In order to realise the preliminary analyses of the benefit-cost analyses, basically for each RES three different power rates plants (250 kW, 1000 kW and 3000 kW respectively) have been analysed. They supply thermal/electrical power for the family consumers, hotelier sector for the buildings in service sector as well as agriculture sector. The basic parameters of this analysis are in the following table:

144

V. Evaluation of the energy/thermal unit cost for each RET

Table 7 Preliminary Cost â&#x20AC;&#x201C; Benefit analyses for each RET Based on the above data, the costs per unit for all systems have been calculated, as shown in figure 20.

V. Evaluation of the energy/thermal unit cost for each RET

145

Figure 27 Unit cost for each technology and each capacity [cent/kWh] [Source: B. Islami 2006]

The figure analyses shows that the long term marginal cost of electrical/thermal energy is in high values for two technologies: photovoltaic and urban waste plants. The second group of the low cost plants consists of: wind and geothermic energy source. The third group is compounded by the classical plants with comparable costs such as: SHPP (which have a lower cost), the co-generated plants that realise the production of electrical energy, the efficient heater plants working with biomass (fire wood) and solar panel plants that realise the production of the thermal energy.

146

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

The climate change represents a global problem. Actually, all the countries contribute in different scales to the green house gas (GHG) emitting and climate changes. As such, the climate changes influence in the temperatures increase, less raining and a higher sea level. Less raining leads to an increase of dryness, to less energy produced from hydro power plants and as a result it impacts in the economic development of each country. These phases highly harm the efforts for poverty reduction and the achievement of Millennium Development Goals.

6.1 Fossil fuel impact to human health and environment The usage of fossil fuels as: petroleum, oil, natural gas has an enormous influence in the human health and the natural equilibrium. With regard to the human health, the fossil fuel high consumption leads to cancer or other chronic breath diseases, while its impact in environment is mainly related to the global warming and the degradation of earth, water sources and air pollution. The organic stuff burning for the production of the electric energy is the main source of the carbon dioxide emitting (CO2), which is the major contributor to the global warming and climate change issue. The scientists foresee that our planet will constantly be warmer if the concentration levels of the carbon dioxide will be increasing. Higher temperatures will influence to the extreme weather changes and in devastated earth. The burn of the fossil fuel for the production of the electrical energy is the main cause of the air pollution. This process generates a lot of polluters as nitrogen oxides NOx, sulphur oxides SOx, hydrocarbons HxCy, dust, smog, and other materials in suspension. These polluters can influence in serious problems to asthma, lung irritation, bronchitis, pneumonia, reduction of breath organ resistance on infections and preliminary death. Nitrogen oxides present themselves in the form of yellow to brown clouds in the horizon of many cities. They can lead to lung irritation, cause bronchitis and pneumonia as well as reduce the resistance toward breath infections. The transport sector is responsible for a considerable amount of emitting of NOx and the TPP are responsible for the major part of NOx emitting. The sulphur oxides are the results of sulphur oxidation in the fuel. The equipment that use the coal for the production of the electric energy, produce around two third of the emitting of SOx. These gases are combined with the water steams that are in the form of sulphur and nitric acids, which become part of the rain and snow. Acid rain damages the whole live world in the rivers, lakes, minimizes the agriculture production and damages the buildings.

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

147

The hydro-carbons are major part of the polluters. They are compounded of hundreds of specific combinations, which contain carbon and hydrogen. The simplest hydrocarbon is methane (CH4), which does not enter easily into reaction with NOx to form smog, but the other part of the hydrocarbons do so. The hydrocarbons are emitted from human sources such as: emitting from vehicles, the steam of gas-oil and the oil refining. It is very important, as well, to have a figure out of how the energy is produced and how it is used. In order to use in the future a kind of energy that does not lead to problems of the global warming, it is needed to see towards the renewable energy sources as: sun, wind, hydro-energy, biomass and geothermic. These sources do not contain and do not emit CO2 or other polluters during their usage. They do not also produce air polluters and they are never finished. Using the fuel from wood or other plants (energy and biomass) which free CO2, they do not contribute in the global warming. During their growing they consume the carbon, creating therefore a closed cycle.

6.2 Emission reduction of RES use Taking into consideration the above pollutions, an assessment of the emitted quantity that would be eliminated by the penetration of the RET, according to the possible technical potentials to be applied is presented below. It is supposed, in our hypothetical case, that all potential amount of energy production from RES would be produced if fact from a TPP with diesel fossil fuel. Its yield is 0.4. Based on the norms taken out from literature, the following coefficients have been used for calculating the emitted amount of GHG.

Diesel

CO2 [ton/TJ] 72,453

CO [kg/TJ] 10

CH4 [kg/TJ] 2

NOx [kg/TJ] 200

Table 8 The emitting unit coefficients [Source: IPCC (Intergovernmental Panel for Climate Change)]

N2O [kg/TJ] 0,6

SO2 [kg/kg] 0,0285

148

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

The foreseen energy for each RES multiplied to these coefficients, give the emitting that can be avoided using the RES according to the potentials described above. Because the electrical energy is not only supplied from fossil fuel, the emitting part of the TPP energy for the 20 years is considered. This coefficient for the study period is 0.3 which means that the electric energy system in Albania will be supplied 30% from the TPP in the next 20 years. Having the assessment done for the amount of energy that will be provided during the period 2005-2025 from the use of renewable energies, we can calculate the emissions of CO2 equivalent, SOx, NOx, in case this energy would be supplied from TPP burning diesel.

Table 9 Emission reduction from the use of RES

Based on the forecast of the renewable energy penetration, it is calculated the quantity of GHG (Green House Gases) that can be avoided as shown in the following graphics.

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

149

Figure 28 GHG emitting avoided from RES usage

6.3 Kyoto Protocol and Clean Development Mechanisms Projects The Protocol of Kyoto is established in December 1997 in Kyoto, Japan. It includes legal obligations for 40 industrialized countries, comprising 11 countries of Central and Eastern Europe and aims in the reduction of the green house gas of 5 % lower than in 1990, as an average for the first obligation period: 2008-2012. The Protocol of Kyoto includes the cooperation mechanisms compiled to enable the industrialized countries (Parties of Annex I) in order to reduce the achievement costs through the reduction of the emitting of GHG in other countries, where the cost is lower than own countries. These mechanisms tent to reduce the cost and take measures against the climate change phenomena. CDM is the only flexible mechanism of Kyoto Protocol that includes countries that are not counted in Annex I of Protocol where Albania participates. CDM is a mechanism defined from the Protocol of Kyoto related to the projects implementing components that consist of reduction of GHG or their sequestration. This mechanism gives to the countries and private companies the chance to reduce the emitting worldwide â&#x20AC;&#x201C; on the lowest cost â&#x20AC;&#x201C; and they can be further counted in credits assessed from organs and specialized entities and accredited according to their objectives. Through the emitting reducing projects, the mechanism can stimulate investments and ensure the main source for a cleaner development of the economy all around the world. CDM, in particular, aims to assist the countries in development towards the sustainable development and stimulation of the pro-environment projects from businesses and government of the industrialized countries.

150

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

CDM can be implemented in the following sectors/categories:

The improvement of the energy efficiency to the consumer; The improvement of the energy efficiency in the supply system; The renewable energy sources; The change of fossil fuel; Agriculture (the reduced discharge of CH4 and N2O); The industrial processes (CO2 from cement etc., HFCs, PFCs, SF6); Sink projects (only forest and deforest)

In order to participate in a CDM, considerable number of criteria has been set for the countries to implement this kind of project. All the participatory parties need to meet the three requirements, as following: Voluntary participation in CDM, The establishment of a National Authority for CDM, and The ratification of Kyoto Protocol. Furthermore, the industrialized countries need to meet other participation requirements, such as: The respecting of Article 3 of Kyoto Protocol related to the definite amount of discharges, The establishment of national system of the GHG assessment, The establishment of the national register of the GHG discharge, The development of an annual inventory, and The establishment of an accounting system for the sell and purchase of the reduced discharge. In order to be eligible, a CDM project has to: Be implemented in accordance with the national policies and relevant strategies of the project hosting country and in a broader context with the policies for a sustainable development. Be “complimentary” which implies the reduction of the discharge being present despite of the project implementation. There is a lot of financial profiting from the organization implementing CDM project. Initially the sell of CER known as “carbon mortgage” generates additional project incomes. Secondly, the CDM project can be a solution for the diversification and reduction of investment risk in this project. The implementation of CDM project can be part of the strategy for the company increase in the hosting or investing country, which, anyway, improves the image of the company in the framework of the global competition.

VI. The reduction of the GHG emission based on the utilisation of RES

151

The scheme presented below shows the cycle in which the CDM project goes through. According to this scheme, each project has the following basic phases: (1) the project formulation, (2) national approval, (3) approval and registration, (4) project funding, (5) monitoring, (6) verification/ certification and (7) issuing of CER. The first four phases are prior to the project implementation, while the last three are during the whole project duration: the Figure 29 gives information related to the responsible institution for each project phase, starting with the National Authority, and later with the Executive Board and Operational Entities which are diverse as far as the assessment or verification is concerned.

Figure 29 The cycle of CDM Projects [Source: M Fida 2006]

152 VII. Conclusions

As a conclusion of the analyses on RES potentials in Albania, it results that it belongs to the group of countries of considerable potentials in using these kind of sources. The average annual quantity of rain in the country territory is approximately 1400 mm, reflected in a dense hydrographic system with high potentials for the SHPP constructions. The amount of solar energy provided by solar radiation is high, as well. This amount can be up to 1600 kWh/m2 annually in the Western Lowland. The solar days vary from the average of 240 - 260 days to 280 - 300 days annually in the South-West. The wind annual average speed in the majority of the country is up to 3 m/s. The areas of high potentials for further detailed studies on wind as a renewable energy source are: Alps of Albania, Lezhë – Mamurras, the central mountanous area, the coastal hilly area of Adriatic sea, the hilly and mountanous area of Jonian sea and the highlands of Beratit-Corovodës-Tepelenë-Ballsh area. The most profitable spot (taking into consideration the constuction infrastructure) for pilot projects on wind and solar sources are: the entrance of Lezhe, the hills of Kryevidh (near Spille beach), Xarre (south of Saranda), the area between Berat and Këlcyrë. Albania represents a country of real geothermy energy of low enthalpy, still unused. It could contribute, though, to a balance of the country energy system. The building heating and cooling of buildings, green houses and swimming-pools through the modern and profitable system: cliffs heating sources – wells – vertical heating exchange – geothermic pumps should be the main directions of country geothermic energy use. Llixha of Elbasan, Peshkopi, Kozani-8 and Ishmi - 1/b wells result to be the most attractive areas in using this kind of RES. Actually, the fire woods for heating and cooking are the only biomass components used. Given the old technology in use, the coverting yield of this RES is quite low, 35-40%. Renewable energy sources still make an unacceptably modest contribution to the country energy balance as compared to the available technical potential. In fact a quantity of 800 kilo ton oil equivalent can be generated from the renewable energy sources until 2025. This quantity is 58 % of the total energy demand for the three main sectors: household, service, and agriculture. It can also be equivalent with 30% of the energy import for the same period.

VII. Conclusions

153

Albania dependence on energy imports is already 55% and is expected to increase over the coming years if no action is taken, reaching 70% by 2025 From penetration of RET in our market it will be possible the production of around 800 ktoe green energy and at the same time the considerable reduction amount of GHG.

154 VII. Recommendations

First and foremost, without a coherent and transparent strategy and an ambitious overall objective for RET penetration; these sources of energy will not make major inroads into the country energy balance. Technological progress by itself can not break down the several non-technical barriers which hamper the penetration of renewable energy technologies in the energy markets. Without a clear and comprehensive strategy accompanied by legislative measures, their development will be retarded. A long-term stable framework for the development of renewable sources of energy, covering political, legislative, administrative, economic and marketing aspects is in fact the top priority for the economic operators involved in their development. According to the preliminary financial analyses of cost-benefit for RET, it results that the technologies needed to be promoted in the future through the implementation of respective projects based on a full financial profiting analyses and full analyses of environment impact are: SHPP used for the electricity, solar panel for water heating in household and service sectors, the efficient heaters in the third area (division according to grade-days warm), where the heating needs are to a considerable level. It is considered as profitable the implementation of a study project on the wind speed indicators for the premising areas according to this study. It is, as well, recommended to ensure the progress of further studies in identifying the sectors/areas/regions/consumers, where the implementation of relevant projects on geothermic, urban waste and photovoltaic plants results profitable. A significant group that can be used for energy profit is related to the extensive richness of bushes (which can be undoubfully as a renewable energy source as they keep on growing again). Introduction of a financial support scheme for renewable energy is crucial for their development. The support scheme should overcome the current additional costs for energy production from renewable energy sources compared to fossil fuels. The dissemination in a highly wider range of the RES potentials through the fiche-projects are crucial for attract (foreign) investors in renewable energy projects, for example by introducing interested parties in the resources, or by facilitating them under the Kyoto framework, i.e. support CDM projects. The CDM mechanism is potentially especially interesting as a financing mechanism to support investment decisions for biomass projects. Establishment of Renewable Energy Development Centre is fundamental.

VIII. Literature

155

CEE, 2005. Feasibility study for using of SWHS in six municipalities of Albania. The Energy in Albania Newsletter. Nr 38. Project Solar Water Heaters in Albania, December 2005 EBRD, Renewable Energy Initiative. http://ebrdrenewables.com/sites/renew/countries/Albania/ profile.aspx EEC, 2002. Albania EU EEC Home Page http://www.eec.org.al/Projects.html Fida M, 2006. “Use of Kyoto Mechanisms for activate the new projects renewable energy source oriented” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Frasheri A, 2006. “Geothermic energy sources in Albania and the platform toward better use of them” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Frasheri A., Cermak V., Doracaj M., Safanda J., Bakalli F., Kresl M., Kapedani N., Stulc P., Malasi E., Canga B., Halimi H., Vokopola E., Kucerova L. and Jareci E. 2004. Atlas of the Geothermal Resources in Albania. Polytechnic University of Tirana, Faculty of Geology and Mining, Academy of Science. Tirana 2004. HERMES 1997 - Horizontal Energy Renewable Multimedia Educational Software Hido E, 2006. “Evaluation of solar energy potential in Albania”, Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Hizmo A, 2006. “Use of Biomass Energy in Albania” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 IHM 1978. Albanian Climate. Institute of Hydro Meteorology, Tirana 1978. Islami B, 2006. “Pre-feasibility study of some renewable energy technologies that use renewable energy sources” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007

156 VIII. Literature

Islami B, 2006. “Production of combining electric and thermic energy from SCHP plant in Albania” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 MEFWA and UNDP 2005. Albania’s Technology Need Assessment. ILAR, Tirana, Albania, December 2005. Mico M, 2006. “Use of Geothermic energy in Albania” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 MIE and NAE 2004. National Strategy of Energy and Action Plan for implementation of National Strategy of Energy for the period 2003 – 2005. Mitushi P, 2006, “Use of Wind Energy in Albania” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Mustaqi V, Sanxhaku M, 2006. “Identification of the zones with enough energy potential for application of the RET in Albania”, in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Profka D, 2006, “Use of Solar Energy for Electricity Production in Albania”, Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 SolTherm, 2006. Europe initiative for SolTherm “A Solar Water Heater for Every European” www. soltherm.org UNDP 2005. Market Transformation on Solar Thermal Water Heating in Albania October 2005 June 2007 http://www.undp.org.al Visser A and Hoed R., 2006. “Renewable Energy Sources for Albania” Study of in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007 Xhelepi S, 2006, “Use of energy from Small Hydro Power Plants in Albania” Study in the framework of “Sustainable Energy for Albania” project. Co-PLAN 2007

Annex A

Berat Durres Erseke Fier Gjirokaster Korce Kukes Lezhe Peshkopi Q.B.Curri Sarande Shkoder Tirane Vlore

Jan. 6.8 8.3 0.6 7.1 5.2 0.4 0.5 6.8 -0.3 1 10.3 4.9 6.7 8.9

Feb. 7.7 9 1.6 8.1 6.7 1.9 3 8.1 1.9 3.1 10.6 6.6 7.8 9.6

Mar. 9.8 11 4.4 10.1 9.3 5 6.8 10.5 5.7 6.8 12.4 9.7 10.1 11.3

Apr. 13.4 14.2 8.4 13.4 13 9.3 11.8 13.7 10.5 11.3 15.3 14 13.4 14.3

May 17.6 18.2 12.3 17.6 17.4 13.9 16.5 17.9 15.2 16.1 19.4 18.2 17.8 18.2

Jun. 21.2 21.8 16 21.3 21.1 17.4 20 21.3 18.5 19.3 22.9 21.8 21.5 21.8

Jul. 23 24 18.4 23.1 23.6 19.9 22.2 23.9 20.9 21.6 25.4 24.6 23.9 24.1

Aug. 23.8 23.9 18.5 23 23.5 19.8 21.9 23.7 20.9 21.3 25.8 24.6 23.8 24.1

Sep. 20.8 21.4 14.8 20.3 20.2 16.5 18.2 21 17.4 17.8 23.3 21 20.8 21.5

Oct. 16.5 17.6 10.8 16.4 15.2 11.3 12.6 17 12 12.4 19.4 15.9 16.3 17.9

157

Nov. 11.8 13.4 6.3 12 10.2 6.6 7.3 12.2 6.4 6.6 15.2 10.8 11.7 13.8

Dec. 8.2 9.8 2.4 8.5 6.3 2.1 2.4 8.3 1.5 2.3 11.8 6.6 8.1 10.5

Table 10 Monthly average air temperatures for the main cities of Albania for the period 1961 - 2000 (0C) [Source: I.H.M. 2006]

Berat Erseke Fier Gjirokaster Korce Sarande Shkoder Tirane Vlore Durres Lezhe Peshkopi B.Curri Kukes

Jan. 97.5 100.2 114.2 241.1 72.9 145.4 216.9 129.4 103 110.6 154.5 123.9 175 88.4

Feb. 83.3 87 94.4 224.8 67.1 137.9 175.3 118.9 86.2 91.4 127.8 98.4 157.6 68.6

Mar. 78.6 80.2 91.7 166.5 63.8 112.4 166.1 121 84.7 95.2 132.7 96.9 148.2 79.8

Apr. 78.5 72.8 70 114.6 60.3 74.4 158.1 103.1 61.4 76.3 121.4 76.3 128 77.6

May 74.4 75.9 48.3 72.6 68.9 48.1 104.3 88.2 49.8 50.8 89.5 65.7 99.7 71.8

Jun. 47.4 51.7 28.8 33.5 43.8 21.8 71.4 66.8 23.1 38.7 70.4 46.8 60.2 55.2

Jul. 30.8 32.4 24.8 19.7 34 9.1 38.2 40.8 16.2 23.9 35.8 32.5 41.1 45.8

Aug. 40.4 35.9 30.4 33.4 30.2 25.4 79.2 50.5 27.2 34.8 58.3 37.9 51.2 50.4

Sep. 56.1 48.6 63 84.4 43.6 76.8 161.7 83.2 64.4 62.5 86.5 55.6 99.3 63.8

Table 11 The average monthly quantity of the falls for the main cities of Albania for the period 1961 - 2000 (mm) [Source: I.H.M. 2006]

Oct. 84.2 87.7 111 195.2 77.1 154.8 195 107 108.4 101.1 141 80.6 156.8 82.8

Nov. 121.1 127.6 142.6 310.4 101.8 204.9 265.1 164.2 138.2 132.9 187.6 142 275.8 118.1

Dec. 109 125.1 122 337.1 101.6 185.4 253.1 146.1 129.4 113 157.3 138.2 243.1 108.2

158 Annex A

Figure 30 The distribution of the annual average air temperatures for the period 1961-2000 [Source: IHM year 2006]

Annex A

Shkode r

140

300

120

250

Reshjet (mm)

Kuke s

100 80 60 40 20 0

200 150 100 50 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

140

160

120

140

Reshjet (mm)

VII

VIII

XII

VIII

XII

VIII

XII

VIII

XII

Pe shkopi

100 80 60 40 20 0

120 100 80 60 40 20 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

VII

Muajt

Vlore

Korce 120

160 140

Reshjet (mm)

Muajt

Durre s

120 100 80 60 40 20 0

100 80 60 40 20 0

III

VII

VIII

XII

III

Muajt

VII

Muajt

Sarande

Gjirokaste r

250

400

Reshjet (mm)

159

200 150 100 50 0

350 300 250 200 150 100 50 0

III

VII

Muajt

VIII

XII

III

VII

Muajt

Figure 31 The distribution of the annual average air distribution for the period 1961 â&#x20AC;&#x201C; 2000 [Source: IHM year 2006]

160 Annex A

Month January February March April May June July August September October November December

Shkoder 1,70 2,30 3,35 4,50 5,45 6,10 6,50 5,55 4,45 2,90 2,10 1,70

Peshkopi 1,55 2,30 3,25 4,15 5,25 5,85 6,25 5,45 4,35 2,90 1,85 1,50

Tirana 1,80 2,50 3,40 4,20 5,55 6,40 6,70 6,05 4,70 3,20 2,15 1,75

Fier 2,15 2,85 3,90 5,00 6,05 6,80 7,20 6,40 5,15 3,50 2,40 1,85

Erseke 1,90 2,70 3,40 4,40 5,60 6,40 6,80 5,90 4,70 3,10 2,10 1,80

Sarande 1,90 2,40 3,60 4,80 5,80 6,80 6,10 4,80 3,60 3,20 2,10 1,80

Table 12 The solar radiation intensity for the 6 metrological stations [kWh/m2 day] [Source: QEE 2006]

Annex B

Turbine Nr.

SHPP name

Town

Start of the operation Type

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

1969 1974 1976 1975 1961 1968 1966 1968 1980 1980 1976 1964 1977 1985 1970 1970 1974 1969 1969 1976 1972 1967 1985 1967 1968 1962 1970 1973 1964 1970 -1970 1972 1974 1986 1972 1972 1978 1966 1980

Frenc-Austri QJ-550/6.5-Kineze CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze Frenc-Gjermani B400-112-Shqiptare B400-112-Shqiptare B400-112-Shqiptare France 380 CD-680/8.5-Kineze Pelton-Hungari Frenc 350-Gjermani Frenc 350-Gjermani Frenc 360-Shqipëri HL-129-Kineze CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze CD-680/8.5-Kineze P28-500-Shqiptare HL-129-Kineze B400-112-Shqiptare --Pelton-Gjermani HL-129-Kineze HL-129-Kineze Frenc 350-Gjermani HL-129-Kineze Frenc 350-Gjermani P28-500-Shqiptare P28-400-Shqiptare P28-400-Shqiptare HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze Ganz-Hungari P28-400-Shqiptare Pelton-Shqiptare

Generator Quantity Type

Quantity

2 2 2 2 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 2 1 2 2 1 1 1 1 1 1 --1 1 2 1 1 -2 2 2 1 2 2 3 1 1

Elin-Austri NKEM-Gjermani TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze A10-A/6-Shqiptare Al2-Al12-Shqiptare Al11-B8-Shqiptare TSWN-Kineze TSWN-Kineze Hungari TSWN-Kineze TSWN-Kineze Shqipëri TSWN-Kineze Mareli -Italian TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Mareli -Italian TSWN-Kineze TSWN-Kineze --SEE-8108 TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Fimag TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze FIG Çekosllavakia Shqiptare

Prodhimi Annual production (000.kwh (000 kwh) 2100 1600 1400 800 300 80 70 30 30 6500 1000 470 250 950 230 110 1950 950 500 350 300 300 300 50 50 300 670 750 350 490 200 560 930 560 850 460 210 1320 70 1400

161

Notes Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Non Functioning Non Functioning Non Functioning Non Functioning Weak Functioning Weak Functioning Weak Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Non Functioning Functioning Functioning Weak Functioning Weak Functioning Weak Functioning Weak Functioning Non Functioning Non Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Non Functioning Functioning Non Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Non Functioning Functioning

162 Annex B

No. SHPP name

Town

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83

Start of the operation 1970 1968 1970 1988 1977 1972 1972 1968 1987 1968 1968 1978 1968 1976 1967 1967 1969 1964 1968 1974 1967 1986 1971 1973 1965 1965 1974 1975 1973 1966 1970 1976 1979 1973 1969 1969 1969 1969 1975 1978 1972 1960

Turbine Type Frenc-Kineze Frenc-Gjermani Pelton- Shqiptare CD-680/8.5-Kineze HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze Shqiptare Pelton-Shqiptare Frenc-Shqiptare BANKI112-Shqipetare France-Shqiptare BANKI112-Shqiptare HL-129-Kineze Shqiptare BANKI112-Shqiptare Frenc-Gjermani PELTON-ITALIAN Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare CD-680/8.5-Kineze Pelton-Shqiptare HL-129-Kineze QJ-550/6.5-Kineze BANKI112-Shqiptare Gjermane Frenc-Hungareze Pelton-Hungareze HL-129-Kineze BANKI112-Shqiptare Pelton-Shqiptare QJ-550/6.5-Kineze HL-129-Kineze HL-129-Kineze Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare Frenc-Shqiptare Frenc-Shqiptare Pelton-Shqiptare BANKI-Shqiptare PELTON-Shqiptare KENN

Quantity 2 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 2 1

Generator Type TSWN-Kineze TSWN-Kineze Çekosllavakia TSWN-Kineze Shqiptare TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Shqiptare Shqiptare --TSWN-Kineze Shqiptare TSWN-Kineze Shqiptare Shqipetare TSWN-Kineze Italiane Gjermane TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Fig.226/8 Fig.226/9 TSWN-Kineze TSWN-Kineze A11-B12 TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze Gjermane TSWN-Kineze TSWN-Kineze Çekosllovake TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze TSWN-Kineze

Quantity 2 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 2 1

Annual production 1700 350 260 5000 900 200 550 80 1600 150 120 500 200 500 60 40 210 30 30 300 320 750 865 745 70 20 500 700 4000 100 130 300 2700 1000 100 20 50 50 4 2 220 200

Table 13 The main characteristics of 83 existing small water plant stations [Source: Xhelepi S, 2006]

Notes Functioning Weak Functioning Functioning Functioning Functioning Weak Functioning Weak Functioning Non Functioning Functioning Weak Functioning Weak Functioning Functioning Non Functioning Weak Functioning Weak Functioning Functioning Weak Functioning Weak Functioning Non Functioning Weak Functioning Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Non Functioning Non Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Non Functioning Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Weak Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Functioning Non Functioning

Annex B

SHPP name

Town

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Vukel Dukagjin 1 Dukagjin 2 Dukagjin 3 Postrib Curraj - Eperm Krasniqe Valbona Begaj Bushtrice Uzine Broje Tropojan Lume Lure 1 Lure 2 Lure 3 Arras 1 Arras 2 Radomir 1 Radomir 2 Kalle Cerenec Bardhagjan Lis-Vinjoll Klos Selite Skorane Stravaj Spathar

M. Madhe Shkoder Shkoder Shkoder Shkoder Tropoje Tropoje Tropoje Tropoje Kukes Kukes Kukes Kukes Kukes Diber Diber Diber Diber Diber Diber Diber Diber Bulqize Miredite Mat Mat Tirane Tirane Librazhd Librazhd

Power (kw) 14000 2000 9000 9000 300 24000 1200 3000 2500 1100 1250 5900 4500 4000 2400 3000 5000 1200 1000 650 2500 2500 1200 700 150 370 2500 1400 4200 600

Annual Production (Thousand kWh) 90 11 48 49 1.5 125 6 15 10 5.5 6.25 23.6 18 16 11 13 22 4 4.5 2.5 10 10 5 3 0.8 1.5 12 6 21 2.5

163

Notes Proposal Proposal Proposal Proposal Study phase Project - Proposal Project - Proposal Place locate Place locate Project - Proposal Project - Proposal Place locate Place locate Place locate Proposal Proposal Proposal Project - Proposal Study phase Project - Proposal Study phase Study phase Place locate Place locate Project - Proposal Project - Proposal Place locate Study phase Study phase Project - Proposal

Table 14 The main characteristics of the identified small and medium HPP [Source: Xhelepi S, 2006]

164 Annex C

Mining Krrabë Mushqeta Valias Alarup Memaliaj Vërdovë

Calorific Power [kcal/kg] 4254 2676 1746 3196 3058 2054

The moisture content [%] 7 9 16 36 12 7

The ash content [%] 30 53 58 20 38 64

The sulphur content [%] 4.0 3.2 3.0 0.9 3.8 3.9

Table 15 The Characteristics of coals types in Albania [Source: Ish-minierat, AKE, 2003]

HPP

River

Fierza Komani Vau i Dejës Ulza Shkopeti Bistrica I Bistrica II Bogova, Gjançi, Selita, Smokthina Small HPP Total

Drin Drin Drin Mat Mat Bistricë Bistricë

Construction Period 1971-1978 1980-1988 1967-1971

Until 1988

Installed Units 4 4 5 4 2 3 1 6

Installation Annual Production Power [MW] [GWh] 500 1167 600 1704 250 874 27 99 25 81 23 150 5.5 20 87 14 1464.5

Table16 The characteristics of major existing HPP in Albania [Source: IVH 2004]

200 4362

Annex C

HPP name

River

Bushati Skavica I Skavica II Bratila Banja Kaluthi Kalivaçi Dragot-Tepelena Valbonë-Curraj

Drin Drin Drin Devoll Devoll Vjosë Vjosë Vjosë

Planned for construction 2007-2009 2007-2013 2007-2013 2007-2009 2007-2009 2008-2012 2008-2012 2008-2012 2007-2011

Installation power [MW] 84 130 350 115 80 75 100 130

165

Expected annual production [GWh] 375 1700 350 250 655

250

Table 17 Characteristics of HPP planned to be constructed in Albania [Source: IVH 2004

No. 1 2 3 4 5 6 7 8 Total

TEC name Year of construction Tirana 1951 Cërrik 1956 Vlora 1953 Kuçova 1934,1941, 1954,1960 Korça 1971 Maliqi 1951,1960, 1987 Ballshi 1976 Fieri 1969, 1980

Not functioning since 1994 1992 1991 1993 2000 2000

Capacity [MW] 4,9 5 3 5.6 6 7 24 159

Fuel

Actual Capacity Coal 0 Coal 0 Coal, gas 0 HFO, Fuel 0 Oil, Gas Coal 0 Coal 0

Masut

214.5 Table 18 Some technical characteristics of existing TPP in Albania [Source : SKE, AKE. 2004]

0 8 8

166

167

168