Manuali Teknik: Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit në Shqipëri by Co-PLAN

PLANIFIKIMI DHE DHEZHVILLIMI ZHVILLIMII PLANIFIKIMI I TERRITORIT TERRITORIT NË NE SHQIPËRI MANUALI TEKNIK I PLANIFIKIMIT DHE KONTROLLIT TEMANUAL ZHVILLIMIT PËR TEKNIK VENDIMMARRESIT, PROFESIONISTËT DHE ZHVILLUESIT

17 Nëntor 2015 Ky botim u përgatit për shqyrtim nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar (USAID). Ai u përgatit nga Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit për Projektin e USAID-it për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore në bashkëpunim me Agjencinë Kombëtare të Planifikimit të Territorit (AKPT).

Titulli: Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit në Shqipëri, Manual Teknik Përgatitur për shqyrtim nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar. U përgatit nga Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit për Projektin e USAID-it për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP) në bashkëpunim me Agjencinë Kombëtare të Planifikimit të Territorit (AKPT). Nr. i Kontratës së USAID-it: AID-182-C-12-00001 Kontribues Përmbajtësorë: Rudina Toto, Anila Gjika, Besmira Dyca, Zenel Bajrami, Kejt Dhrami, Dritan Shutina, Peter Nientied, Besnik Aliaj, Fiona Imami, Teida Shehi, Arta Alla, Sotir Dhamo, Ani Shtylla, Malvina Disha, Tony Favro, Fabjola Meçaj dhe Silvi Jano Adelina Greca, Borana Laçi, Rezarta Laçi, Suela Meta, Eleana Beruka, Mirzeta Kashnica, Andi Shameti dhe Jonida Gaba. Editimi përmbajtësor: Rudina Toto Realizimi grafik: Endri Demneri dhe Iris Hyka Redaktimi letrar: Violeta Shaba ISBN: 978-9928-200-35-8 Shtypur në: Shtypshkronja Pegi

SHËNIM I RËNDËSISHËM Ky Manual u përgatit nga projekti PLGP për Agjencinë e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar; Nr. i Kontratës së USAID-it për Tetra Tech ARD është AID-182-C-12-00001. Kontakti për Tetra Tech ARD është Kevin McLaughlin, me adresë: Tetra Tech ARD 159 Bank Street, Suite 300, Burlington, VT 05401, Tel: 802 658-3890, Fax 802 658-4247, www.ardinc.com. Pikëpamjet e shprehura në këtë botim nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar, ose të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Autorët e manualit janë ekspertë të planifikimit të territorit në Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, që është partneri lokal i Tetra Tech ARD për komponentin e planifikimit në PLGP. Për hartimin e këtij manuali Co-PLAN bashkëpunoi me Agjencinë Kombëtare të Planifikimit të Territorit dhe Ministrinë e Zhvillimit Urban. Shembujt e sjellë në këtë botim janë krijuar nga autorët për qëllime të botimit, ose mbështeten në eksperienca të mëparshme të Co-PLAN dhe të Universitetit POLIS në planifikimin e territorit; i referohen eksperiencës së PLGP-së në bashkitë partnere; i referohen eksperiencës së AKPT-së dhe MZHU-së veçanërisht në periudhën 2013-2015; si dhe rasteve studimore e eksperiencave të institucioneve të tjera private e publike në Shqipëri që prej vitit 2000. Të gjitha situatat dhe grafikat e krijuara enkas për qëllime të botimit, kanë për qëllim të ilustrojnë tekstin përkatës dhe nuk përfaqësojnë situata, apo institucione e individë realë. Çdo lidhje me realitetin është rastësore. Referencat ligjore të cituara dhe të sjella në këtë botim i përkasin kohës së përgatitjes së tij. Tërheqim vëmendjen e lexuesve që të jenë të kujdesshëm në përdorimin e tyre. Çdo përdorues i manualit duhet t`i referohet bazës ligjore të përditësuar në institucionet publike dhe në faqet zyrtare, në momentin e përdorimit të manualit.

PREAMBUL MANUALI PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT

Në këto dy vite, falë angazhimit dhe përkushtimit të qeverisë për të garantuar një zhvillim të mirëplanifikuar të të gjithë vendit, janë ndërmarrë dhe zbatuar një sërë reformash të thella strukturore.

EGLANTINA GJERMENI

Të treja instrumentet themelore të planifikimit në nivel kombëtar, që janë Plani i Përgjithshëm Kombëtar, Plani i Integruar Ndërsektorial për Bregdetin, Plan i Integruar Ndërsektorial për Zonën Ekonomike Tiranë-Durrës do t’u shërbejnë si një platformë udhërrëfyese, njësive të qeverisjes vendore, investitorëve, ekspertëve dhe të gjithë qytetarëve të vendit, në proceset planifikuese e zhvilluese të territorit. Kjo platformë, e cila pritet të konkretizohet brenda vitit 2015, përbën një nga shtyllat kryesore të zhvillimit të qëndrueshëm afatgjatë të vendit në fushën e zhvillimit urban. Sot, territori që administrohet nga 61 bashkitë e reja, është një ndërthurje e qendrave urbane me ato rurale. Në këtë kuadër dhe Ministria e Zhvillimit Urban, si autoriteti qendor përgjegjës për planifikimin, luan një rol të rëndësishëm në harmonizimin e zhvillimit të integruar të territorit.

Synimi ynë i përbashkët është t’u japim fund situatave të deritashme kaotike, duke siguruar bashkëveprimin e domosdoshëm me autoritetet vendore dhe grupet e interesit. Dokumenti që ju keni në dorë, Manuali për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit, është një përmbledhje e të gjitha mekanizmave që u ofrohen për ndihmë 61 bashkive në sfidën e planifikimit të territorit. Unë jam e sigurtë, që puna e kryer nga ekspertët e përfshirë, dhe mbështetja shumë e vlefshme dhe bujare e Programit të USAID për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore, na ka ofruar një produkt që do të vlerësohet i nevojshëm dhe do të shfrytëzohet me sukses nga administratat vendore. Me këtë rast, shpreh falenderimet e mia për stafin e Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit dhe Ministrisë së Zhvillimit Urban, për kontributin e dhënë në këtë proces serioz. Ministria e Zhvillimit Urban, do të jetë në vazhdimësi faktor i rëndësishëm i politikëbërjes dhe gjithmonë shumë bashkëpunuese me njësitë e qeverisjes vendore, në të gjitha fazat e zbatimit të këtij procesi kompleks për të garantuar një zhvillim të planifikuar të territorit.

Ministri i Zhvillimit Urban Eglantina GJERMENI

TABELA E PËRMBAJTJES HYRJE Qëllimi i manualit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IV Çështje parimore të planifikimit dhe zhvillimit të territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V Kronologjia e bazës ligjore për planifikimin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVI Si përdoret ky manual? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVI I. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI? 1.1 Territori dhe qeverisja e decentralizuar!? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.2 Institucionet përgjegjëse të planifkimit dhe zhvillimit të territorit. . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.3 Planifikimi dhe reforma administrative-territoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI: MIDIS BALANCËS URBANERURALE, STRATEGJIVE DHE MENAXHIMIT 2.1 Objektivat e planifikimit dhe dokumenteve në çdo nivel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.1.1 Planet kombëtare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.1.2 Planet rajonale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2.1.3 Planet vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.2 Si hartohet dhe miratohet një plan? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.2.1 Plani i përgjithshëm kombëtar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.2.2 Planet kombëtare sektoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.2.3 Planet e detajuara për zona të rëndësisë kombëtare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2.2.4 Planet sektoriale në nivel qarku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 2.2.5 Plani i përgjithshëm vendor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 2.2.6 Planet e detajuara vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2.3 Çfarë duhet të përmbajë një dokument planifikimi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.4 A mund të hartohen dokumente planifikimi përtej atyre që parashikon ligji? . . . . . . 67 2.5 Portofoli Evropian i planifikimit të territorit – një sistem dinamik . . . . . . . . . . . . . . . . 74 III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË 3.1 Harta bazë dhe GIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 3.1.1 Harta bazë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 3.2 Demografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 3.2.1 Analiza demografike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 3.2.2 Projeksionet demografike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 3.3 Dimensioni social-ekonomik dhe pabarazitë hapësinore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

3.4 Tipologjitë hapësinore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 3.5 Peizazhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.6 Policentrizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 3.7 Vlerësimi strategjik mjedisor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.7.1 Metodologjia e procesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 3.7.2 Inventari mjedisor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 3.7.3 Metabolizmi urban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 3.7.4 Ndryshimet klimatike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 3.8 Zhvillimi ekonomik dhe rural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.9 Lëvizja (Mobiliteti) dhe infrastruktura e lëvizjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA? 4.1 Zhvillimi i territorit dhe pronësia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 4.2 Instrumente të drejtimit të zhvillimit dhe menaxhimit të tokës . . . . . . . . . . . . . . . . 163 4.2.1 Shpronësimi dhe vlera e drejtë. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 4.2.2 Servituti publik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 4.2.3 Të drejtat e transferimit dhe preferimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 4.2.4 Instrumente zhvillimi për financimin e hapësirës/infrastrukturës publike . . . . . . 168 4.2.5 Intensiteti i ndërtimit me kushte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 4.2.6 Riorganizimi i parcelave (land readjustment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 4.2.7 Transferimi i të drejtave të zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 4.2.8 Instrumente të tjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 4.2.9 Hapësira dhe infrastruktura publike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 4.3 Si mund të financohen infrastrukturat dhe hapësirat publike? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 4.3.1 Skemat e mundshme të menaxhimit në PPP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET 5.1 Cilat janë institucionet përgjegjëse për kontrollin e zhvillimit? . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 5.2 Leja e zhvillimit – Si mund të zbërthehen instrumentet e planifikimit nga zona në nivel parcele? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 5.4 Raportet për territorin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 5.5 Inspektimi dhe leja e përdorimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 5.6 Pyetjet më të shpeshta të bashkive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 5.7 Portofoli Europian i zhvillimit të tokës – lejet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 SHËNIME DHE REFERENCA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

LISTA E FIGURAVE Figura 1. Figura 2. Figura 3. Figura 4. Figura 5. Figura 7. Figura 8. Figura 9. Figura 10. Figura 11. Figura 12. Figura 13. Figura 14. Figura 15. Figura 16. Figura 17. Figura 18. Figura 19. Figura 20. Figura 21. Figura 22. Figura 23. Figura 24. Figura 25. Figura 26. Figura 27. Figura 28. Figura 29. Figura 30. Figura 31. Figura 32. Figura 33. Figura 34. Figura 35.

Transformimi i hartës administrative të Shqipërisë si rezultat i reformës 2014-2015 V Parimet e planifikimit të territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI Shpërndarja e densitetit të popullsisë në territor në nivel bashkie sipas INSTAT . . .VII Lëvizja e popullsisë për periudhën 2001-2011 sipas INSTAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VII Lëvizjet demografike mes qarqeve për periudhën 1991-2000, sipas INSTAT . . . . . VIII Rritja e qyteteve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Rreziku nga ndryshimet klimatike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Transformimet e territorit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X Indeksi i policentrizmit, Shqipëria dhe vendet e Bashkimit Europian . . . . . . . . . . . . XII Ndryshimi i Prodhimit të Brendshëm Bruto për frymë në nivel qarku, 20002012, sipas INSTAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII Ndryshimi i punësimit total në nivel qarku, 2007-2011, sipas INSTAT . . . . . . . . . . XIII Shembuj të leximit të pabarazive hapësinore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .XIV Kronologjia e bazës ligjore për planifikimin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII Aglomeratet e Shqipërisë sipas INSTAT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Zonat Funksionale Urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Metropoli Tiranë Durrës. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Fragment nga Strategjia e Decentralizimit 2015-2020, miratuar me VKM nr. 691, datë 29.07.2015. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Autoritetet e planifikimit dhe zhvillimit në varësi të MZHU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Raste të zhvillimeve leja e të cilave miratohet nga KKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Autoritetet e planifikimit dhe zhvillimit sipas niveleve qeverisëse dhe përgjegjësitë përkatëse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Ndërvarësia dhe marrëdhënia mes instrumenteve të planifikimit . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Shpërndarja e popullsisë mbi 15 vjeç sipas arsimit të lartë, në nivel vendor, para dhe pas reformës territoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Ndikimi i reformës territoriale-administrative në dokumentet e planifikimit të territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Betonizimi i tokës. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Betonizimi i tokës. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Përqindja e sistemit urban për çdo bashki sipas llogaritjeve mbi bazën e CORINE 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Fragment nga skemat për PPK – Ndërlidhja hapësinore (Draft, nëntor 2015) . . . .14 Fragment nga skemat për PPK - Skenarët (Draft, nëntor 2015) . . . . . . . . . . . . . . . .15 Vizioni i planit hapësinor të Malit të zi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Vizioni kombëtar hapësinor i Irlandës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Skenare të vizionit të planit hapësinor të Francës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Përcaktimi i kurorës së gjelbër të Tiranës si Zonë e Rëndësisë Kombëtare. . . . . . . .19 Zonat e mbrojtura dhe Emerald në Shqipëri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Opsione dhe qasje në rajonalizimin e Shqipërisë për qëllime qeverisjeje, zhvillimi, të mbrojtjes së mjedisit dhe planifikimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Figura 36. Fragmente nga Plani i Integruar Ndërsektorial për Zonën Ekonomike TiranëDurrës (Durana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Figura 37. Harta e vizionit të PINS Bregdeti (Draft, nëntor 2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Figura 38. Harta e hierarkisë së qendrave të propozuara të PINS Bregdeti (Draft, nëntor 2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Figura 39. Vizioni hapësinor i Vorës sipas PPV-së para ndarjes së re administrativeterritoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Figura 40. Përcaktimi i zonave për PDV në territor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Figura 41. Hapa metodologjike për analizën dhe hartimin e një vizioni hapësinor kombëtar . .27 Figura 42. Procesi i Planit të përgjithshëm kombëtar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Figura 43. Vizioni i Planit të Përgjithshëm Komëbtar (Draft, nëntor 2015) . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Figura 44. Hapa metodologjike për analizën dhe hartimin e një vizioni hapësinor kombëtar . .30 Figura 45. Skema të planit kombëtar sektorial të transportit dhe energjisë . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Figura 46. Fragmente nga projekti i miratuar për zbatim për vijën bregdetare të Vlorës . . . . . .34 Figura 47. Procesi i hartimit të PDZRK-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 Figura 48. Zona që mund të trajtohen me PDZRK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 Figura 49. Fragmente nga projektet për vijën bregdetare të Vlorës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 Figura 50. Analizimi i vijës bregdetare të Vlorës dhe masterplan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 Figura 51. Fragmente nga plani rajonal i Qarqeve Shkodër-Lezhë 2005-202015 . . . . . . . . . . . . .40 Figura 52. Procesi për hartimin e PSNQ dhe PPV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Figura 53. Harta e vizionit të strategjisë së territorit të komunës Bushat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Figura 54. Shembull i nismës së PPV-së për bashkinë Lushnje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Figura 55. Shembull i vendimit të nismës së PPV-së për bashkinë Elbasan. . . . . . . . . . . . . . . . . .46 Figura 56. Procesi i hartimit të PPV-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Figura 57. Shembuj të hartave të PPV-së, rasti i Vorës (para reformës territoriale) . . . . . . . . . .48 Figura 58. Draft-Skenar strategjik i zhvillimit hapësinor të Elbasanit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Figura 59. Përdorimi i tokës dhe njësitë strukturore Korçë (para reformës territoriale). . . . . . .49 Figura 60. Vizioni i zhvillimit të territorit Xhafzotaj (para reformës territoriale). . . . . . . . . . . . . .50 Figura 61. Shembull i nismës së një PDV-je në bashkinë Lushnje - harta (me nismë të bashkisë) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Figura 62. Shembull i nismës së një PDV-je në bashkinë Lushnje - teksti (me nismë të bashkisë) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 Figura 63. Procesi i hartimit të PDV-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 Figura 64. Shembull ilustrues rizhvillimi me PDV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Figura 65. Raste tip që mund të trajtohen me PDV për zhvillim, rizhvillim, nëndarje e rigjenerim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Figura 66. Shembuj të analizave të PPV-së – Harta e pozicionimit strategjik të Xhafzotaj në rajonin Tiranë-Durrës, Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Figura 67. Shembuj të analizave të PPV-së – Harta e gjeorreziqeve, Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . .61 Figura 68. Shembuj të analizave të PPV-së – Studimi i tipologjive të territorit, Vorë . . . . . . . . .62 Figura 69. Shembuj të analizave të PPV-së – Boniteti i tokës bujqësore, Xhafzotaj . . . . . . . . . .63

Figura 70. Figura 71. Figura 72. Figura 73. Figura 74. Figura 75. Figura 76. Figura 77. Figura 78. Figura 79. Figura 80. Figura 81. Figura 82. Figura 83. Figura 84. Figura 85. Figura 86. Figura 87. Figura 88. Figura 89. Figura 90. Figura 91. Figura 92. Figura 93. Figura 94. Figura 95. Figura 96. Figura 97. Figura 98. Figura 99. Figura 100. Figura 101. Figura 102. Figura 103.

Harta e burimeve dhe vlerave natyrore sipas planit të Vorës . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Shembuj të analizave të territorit – popullsia në territor, Fier . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Harta të sistemeve të propozuara të territorit sipas planit të Xhafzotaj . . . . . . . . . .65 Shembuj të punës për hartimin e vizioneve territoriale të Fierit – draft, 2015 . . . . .66 Projekt-ide për ishullin e Osumit në Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Ishulli i Osumit - Gjetja e mënyrave për të qënë të ripërshtatshëm dhe të ripërtëritshëm ndaj fenomeneve natyrore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Fragmente nga projektet për korridorin ekonomik Tiranë-Durrës Rehabilitim dhe aktivizim për turizëm përreth Liqenit të Kasharit, (Kashar, Mëzez) . . . . . . . . . . .69 Reactive RIVIERA – Masterplan dhe Ndërhyrje thelbësore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Projekti i rehabilitimit të hyrjes së Orikumit – pika e mirëseardhjes; rehabilitimi i bulevardit; Info Point Orikum; rruga e kishës së Marmiroit, Orikum . . . . . . . . . . . . .72 Projekti i rehabilitimit të shkallareve të qytetit të Sarandes, kombinuar me krijimin e “anekseve” si hapësira publike, Sarandë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Lëvizja e shteteve të BE 15 mes stileve të planifikimit19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Pamje të hartës bazë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Faqja zyrtare e ASIG dhe gjeoportali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Fragment i krijimit të hartës bazë – hedhja e atributeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Analiza Overlay – e mbivendosjes së shtresave; rasti i intepretimit të potencialit energjitik në Shqipëri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Shembuj të komandave bazë në GIS gjatë përgatitjes së hartës bazë21 . . . . . . . . . .82 Procesi i vizatimit të rrugës si vijë dhe si sipërfaqe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Shpërndarja e popullsisë në moshë pune në disa nga njësitë vendore përgjatë autostradës Tiranë – Durrës, para realizimit të reformës territoriale (rasti i Xhafzotaj) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 Skemat e rasteve të piramidave të popullsisë22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 Fragment i hartës së INSTAT me popullsinë sipas rrjetit 1km2 për bashkinë e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 Rrezja e ndikimit nga radiostacioni në Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 Aksesi ndaj shkollave 9-vjeçare, sipas numrit që mund të arrihet brenda 30 minutave lëvizje në këmbë, nga qendrat e 36 rretheve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 Shembull i një harte ilustruese për analizën e periferalitetit – rasti i Xhafzotaj . . . . .92 Kriteret e përcaktimit të tipologjive hapësinore (rastet mirë dhe keq) . . . . . . . . . . .93 Nivelet ku mund të kryhet analiza e tipologjive hapësinore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Shembull i studimit të tipologjive duke përdorur analizën Overlay, rasti i PPVsë së Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 Raste të veçanta të tipologjive të banesave në zonën urbane të Bashkisë Berat. . . .96 Fotografimi në 3 nivele të ndryshme: nga larg, në nivel rruge, detaj . . . . . . . . . . . . . .97 Shembull i hartës së përgatitur për të kryer vëzhgimin në terren (Kuçovë). . . . . . . .98 Shembull i një harte pune për vëzhgime në terren në nivel zone – rasti i Elbasanit 99 Përzgjedhja e kampioneve në nivel qyteti – rasti i Elbasanit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Detaj i kampioneve të studiuara në Elbasan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Shembull i analizës së permeabilitetit në nivel qyteti – qyteti i Fierit. . . . . . . . . . . . .102 Skemë e shtrirjes hapësinore të fshatrave, rasti i Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

Figura 104. Shembull i evidentimit të zonave qytet-fshat, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Figura 105. Realizimi i analizës së tipologjive në GIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 Figura 106. Analiza tematike të tipologjive në nivel moduli, informacioni mbi ndërtesat, Elbasan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 Figura 107. Rast studimor: Ndërlidhja e tipologjive me standardet në nivel zone, Hollandë . . .112 Figura 108. Fragment nga harta e matricës për Kuçovën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 Figura 109. Kolazh fragmentesh per elementet e peizazhit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Figura 110. Krijimi i Zonave Funksionale Urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 Figura 111. Kurba e regresionit për indeksin e madhësisë dhe kurba e Lorencit për indeksin e vendndodhjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Figura 112. Shembuj të treguesve të policentrizmit funksional. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 Figura 113. Horizontet e mundshme strategjike urbane dhe zonat e mundshme të integrimit 123 Figura 114. Problemet mjedisore në territorin vendor – rasti i Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Figura 115. Objektivat strategjike mjedisore – rasti i Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Figura 116. Diagrama e procesit të VSM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127 Figura 117. Hapat për inventarin mjedisor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Figura 118. Analizat e ujërave sipërfaqësore (lumenjtë) – N-NH4 (Seman, Devoll, Gjanicë, Osum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Figura 119. Përdorimi i tokës përgjatë Gjanicës si tregues i ndotjes së lumit . . . . . . . . . . . . . . .132 Figura 120. Koncepti teorik e praktik i metabolizmit urban28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134 Figura 121. Evolucioni i konceptit të metabolizmit urban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135 Figura 122. Karakteristikat e secilës metodë të përdorur për metabolizmin urban29 . . . . . . . . .137 Figura 123. Ilustrim i Fluksit të Ujit, Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139 Figura 124. Fragmente nga studimi i metabolizmit për rajonin qendror . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140 bifurcations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 Figura 125. Fragmente nga studimi i metabolizmit për Shqipërinë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 fluksi i ushqimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Figura 126. Imazhe të pasojave që vuan Shqipëria nga ndryshimet klimatike . . . . . . . . . . . . . . . .144 Figura 127. Aktivitete industriale të pajisura me leje mjedisore të tipit A dhe B në kohë . . . . .145 Figura 128. Gazet serrë sipas sektorëve dhe për sektorin energjitik gjatë periudhës 19902000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146 Figura 129. Harta e potencialit energjitik të rinovueshëm në Shqipëri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147 Figura 130. Niveli i shkëmbimeve brenda qarkut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149 Figura 131. Potencialet ekonomike të një rajoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150 Figura 132. Harta të shpërndarjes së bizneseve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Figura 133. Harta të shpërndarjes së bizneseve në bashkinë Lushnje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 Figura 134. Produktiviteti sipas sektorëve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153 Figura 135. Flukset ditore sipas INSTAT (Census 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Figura 136. Lëvizjet vajtje-ardhje për punë sipas INSTAT (Census 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 Figura 137. Ndarja e rrugëve sipas kodit rrugor - bashkia Kuçovë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Figura 138. Harta e transportit publik ndërtqytetës ekzistues - rasti i Xhafzotaj . . . . . . . . . . . . .158 Figura 139. Nivele të punës dhe paraqitjes së hartave për lëvizjen në nivel rajoni dhe bashkie (Lushnje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

Figura 140. Figura 141. Figura 142. Figura 143. Figura 144. Figura 146. Figura 145. Figura 147. Figura 148. Figura 149. Figura 150. Figura 151. Figura 152. Figura 153. Figura 154. Figura 155. Figura 156. Figura 157. Figura 158. Figura 159. Figura 160. Figura 161. Figura 162. Figura 163. Figura 164. Figura 165. Figura 166.

Harta e problemeve të pronësisë – rasti i Elbasanit, 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161 Hartë shembull e pronave publike dhe e përdorimit të tyre - Xhafzotaj . . . . . . . . .162 Regjistrat e pronave publike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162 Ilustrim i shpronësimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Raste të zbatimit të servitutit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166 Rritja e vlerës së tokës përmes investimeve dhe planifikimit43 . . . . . . . . . . . . . . . . .169 Bonusi i ndërtimit – Intensiteti i ndërtimit me kushte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169 Raste të zbatimit të intensitetit me kushte44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170 Skemë konceptuale e zhvillimit me riorganizim të parcelave45 . . . . . . . . . . . . . . . . .172 Shembull i zhvillimit me riorganizim parcelash47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 Diagrama e hapave të zhvillimit me riorganizim parcelash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174 Shembull për zbatimin e TDZH-së në një zonë në Durrës . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176 Shembull i zbatimit të programit për pjesëmarrje në përfitimin e krijuar nga vlera e rritur e tokës, si reultat i investimit publik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 Skeme ilustruese e rasteve të hapësirave publike sipas rregullores përkatëse . . . .188 Fragmente nga shembulli i PPP-së për terminalin në Fier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192 PPP-ja mes përgjegjësisë publike dhe përgjegjësisë private52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195 Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) Ndërtesë publike dhe zona me Intensitet të lartë nërtimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197 Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) Zonat pa PDV ose në rast mbushje urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198 Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) Zonat e reja ose për rizhvillim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199 Jaste të lejes së zhvillimit, mbi bazë PPV-je dhe PDV-je . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201 Formularë tip për lejen e zhvillimit sipas rasteve (mbi bazë PPV-je dhe PDV-je) . .202 Procesi i aplikimit për leje ndërtimi në nivel vendor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206 Procesi i aplikimit për leje ndërtimi që miratohen nga KKT-ja . . . . . . . . . . . . . . . . . .208 Format tip për raportin vjetor të territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210 Diagrama e procesit të inspektimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212 Llojet e procedurave për leje në vendet e BE 2754 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221 Llojet e kontrolleve/kërkesave gjatë miratimit të lejeve të ndërtimit (BE 27)55 . . . .221

LISTA E TABELAVE Tabela 1. Tabela 2. Tabela 3. Tabela 4. Tabela 5. Tabela 6. Tabela 7. Tabela 8. Tabela 9. Tabela 11. Tabela 12. Tabela 13. Tabela 14. Tabela 15. Tabela 16. Tabela 17.

Popullsia dhe sipërfaqja e 61 bashkive pas reformës territoriale, INSTAT 2015 . . . . IV Evolucioni i legjislacionit të planifikimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .XVIII Llojet e PDV-ve sipas nismës dhe pronësisë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Fragment i tabelës së ideimit të objekteve dhe atributeve përkatëse . . . . . . . . . . . .80 Treguesit e planifikimit për infrastrukturën arsimore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Treguesit e planifikimit për infrastrukturën shëndetësore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Shembull i indikatorëve që mund të përmbajë një analizë në nivel Bashkie. . . . . . .102 Fragment i listës së indikatorëve të matshëm në nivel qendre të banuar . . . . . . . . .103 Shembull i listës së treguesve që duhen adresuar për analizën tipologjike në nivel fshati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Tipologjitë në nivel ndërtese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 Studim tipologjish në nivel infrastukture (rrugë). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 Bimësia në zonë urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115 Elemente dhe tregues të inventarit mjedisor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 Shembull për përzgjedhjen e treguesve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138 Niveli i punësimit për bashkinë Berat sipas sektorëve të ndryshëm të ekonomisë 152 Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve për terminalin e Fierit, periudha 2009 -2013; Analiza e kosto-përfitimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194

PARATHËNIE Manuali për planifikimin dhe zhvillimin e territorit është një dokument në ndihmë të vendimmarrësve dhe të profesionistëve të fushës. Ai është hartuar duke respektuar legjislacionin aktual të planifikimit në Shqipëri. Mirëpo, për t`iu shmangur rigjiditetit dhe për të rritur jetëgjatësinë, manuali shkon përtej interpretimit të përcaktimeve ligjore dhe fokusohet në çështje teknike që do të vazhdojnë të kenë interes dhe nëse baza ligjore ndryshon në të ardhmen. Në një kontekst të pasur me dokumente udhëzuese për planifikimin si proces dhe instrument, Manuali i planifikimit dhe zhvillimit të territorit sjell tre risi: Së pari, reflekton legjislacionin e ri të planifikimit, të krijuar prej vitit 2014, duke qenë kështu një udhërrëfyes i përditësuar në funksion të nevojave të bashkive dhe autoriteteve të tjera publike; Së dyti, ofron një gamë të gjerë metodologjish mbi mënyrën e realizimit të analizave hapësinore/territoriale në planifikimin vendor dhe në lidhje me shumëllojshmërinë dhe zbatimin e instrumenteve të zhvillimit të tokës për financimin e infrastrukturave publike. Informacioni për analiza të tilla ka munguar në dokumentet e hartuara më parë dhe sjellja pranë përdoruesit me këtë manual është një vlerë e shtuar për proceset e planifikimit të territorit, veçanërisht në nivel vendor. Së treti, ky manual sjell një buqetë instrumentesh për zhvillimin e tokës (drejtimin e zhvillimit nëse i referohemi ligjit të planifikimit) dhe sidomos instrumente financiare të zhvillimit të tokës, që synojnë sigurimin e financimit të

infrastrukturave publike, përtej mënyrave që bashkitë shqiptare njohin e përdorin aktualisht. Në Shqipëri ekzistojnë disa manuale dhe metodologji me vlerë në drejtim të planifikimit dhe madje edhe zhvillimit të territorit. Mund të përmendim disa prej tyre, si: (i) Manuali për Planifikimin Strategjik dhe Financiar Afatmesëm dhe Afatgjatë, hartuar në kuadër të mbështetjes së qeverisë zviceriane për zhvillimin në Shqipëri. Ky manual trajton në mënyrë të detajuar të gjitha hapat e planifikimit strategjik të zhvillimit, ngushtësisht të lidhura me hapat për planifikimin financiar afatmesëm e afatgjatë të bashkive; (ii) Manuali për Planifikimin [gjithë]përfshirës, i hartuar në kuadër të mbështetjes së USAID për planifikimin dhe qeverisjen vendore në Shqipëri. Ky manual ka në fokus proceset e planifikimit me pjesëmarrje si dhe të gjitha format e tjera të pjesëmarrjes dhe gjithëpërfshirjes në zhvillimin e territorit; (iii) Albania 2030 Manifesto, një iniciativë e Universitetit POLIS për të krijuar një metodologji shqiptare dhe njëkohësisht në përputhje me praktikat dhe parimet më të mira evropiane të planifikimit hapësinor, me fokus hartimin e një plani kombëtar për territorin; (iv) Udhëzuesi për zhvillimin dhe manaxhimin e tokës në Shqipëri, i hartuar në kuadër të mbështetjes së qeverisë hollandeze dhe me fokus të veçantë në raste studimore shqiptare mbi zhvillimin e tokës; (v) Manuali teknik për planifikimin dhe zhvillimin e territorit, hartuar para 5 vitesh me mbështetjen e Bankës Botërore, me qëllim hedhjen dritë mbi përcaktimet e reja ligjore të planifikimit; (vi) Manuali për hartimin e planit të investimeve kapitale, gjithashtu hartuar në kuadër të mbështetjes së qeverisë hollandeze

për zhvillimin në Shqipëri dhe të Rrjetit për Shoqërinë e Hapur në Shqipëri (2008).

në kushtet e reformimit të qeverisjes vendore dhe kufijve administrativë.

I pajisur me risitë e mësipërme, manuali i planifikimit tejkalon dokumentet udhëzuese të deritanishme dhe në harmoni me to plotëson platformën udhëzuese të proceseve të planifikimit dhe zhvillimit të territorit në Shqipëri. Për më tepër, ky manual vjen për përdoruesit menjëherë pas zbatimit të reformës territoriale-administrative dhe krijimit të 61 bashkive të reja, me territore të zgjeruara dhe shumë komplekse sa i përket problematikës. Ministria e Zhvillimit Urban dhe Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit kanë mundësinë t`ua ofrojnë manualin bashkive. Ky është një moment veçanërisht i përshtatshëm për t`ua vënë në dispozicion manualin atyre 26 njësive, të cilat po mbështeten financiarisht nga qeveria për hartimin e planeve të përgjithshme vendore. Në këto kushte, përfshirë dhe faktin që bashkitë kanë detyrimin ligjor të hartojnë planet e përgjithshme për territoret e tyre, shkalla e vështirësisë në procesin e planifikimit dhe zhvillimit të tokës, është rritur ndjeshëm.

Hartimi i manualit është fryt i punës së përbashkët të një skuadre shumëdisiplinore dhe shfrytëzon një eksperiencë shumëvjeçare planifikimi, të krijuar nga institucione dhe ekspertë të fushës. Ekspertët e Co-PLAN, të projektit të USAIDit për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore dhe të Universitetit POLIS, duke bashkëpunuar me ekspertët e AKPT-së dhe të Ministrisë së Zhvillimit Urban, dhe me nxitjen e mbështetjen e veçantë të Ministres, Znj. Eglantina Gjermeni, kanë mundur që për një kohë të shkurtër të krijojnë këtë udhëzues me vlerë për bashkitë, autoritetet në nivel qendror dhe profesionistët e planifikimit dhe të zhvillimit të territorit.

Një udhërrëfyes i ri si Manuali i planifikimit ofron jo vetëm ndihmën e parë në këto kushte thuajse kritike për bashkitë, por është një instrument i fuqishëm që mund të përdoret për zhvillimin e kapaciteteve lokale në planifikim. Autoritetet e planifikimit kanë mundësinë të përdorin manualin e ri të planifikimit dhe zhvillimit të territorit, së bashku me dokumentet e tjera udhëzuese (si më sipër) për të përballuar me sukses sfidën e manaxhimit të territorit, përfshirë aspektet financiare të saj,

PARATHËNIE

III

HYRJE QËLLIMI I MANUALIT Duke nisur nga viti 1993, Shqipëria është në vazhdën e krijimit të historisë dhe të zhvillimit të diskutimeve teknike e politike të planifikimit urban e territorit, të cilat jo vetëm pasurohen vazhdimisht, por edhe bëhen më sfiduese. I gjithë sistemi i planifikimit në Shqipëri po evoluon drejt formave gjithnjë e më komplekse, i mbështetur nga nisma ligjore të rëndësishme dhe mjaft të diskutuara mes aktorëve. Sidoqoftë, me zgjerimin e gamës së çështjeve që duhet të trajtojnë proceset e planifikimit të territorit rritet edhe shkalla e vështirësisë së zbatimit të proceseve. Kjo ndodh veçanërisht në kushtet kur planifikimi i territorit duhet të jetë shumëdimensional dhe të trajtojë aspekte të të gjithë sektorëve njëkohësisht (si: mjedisi, bujqësia, zhvillimi rural, zhvillimi ekonomik, turizmi, transporti etj.), duke marrë parasysh interesat e të gjitha grupimeve, institucionale apo individuale, publike apo private. Për më tepër, në kushtet e ekonomisë së tregut dhe të pronës private, trajtimi ligjor i planifikimit të territorit dhe i zhvillimit të tokës është tejet i komplikuar dhe me një mori çështjesh (shpeshherë kontradiktore) për të zgjidhur. Në Shqipëri problemi nuk qëndron vetëm në faktin se është vështirësuar konteksti urban dhe ai i zhvillimit të territorit, por edhe në faktin se sistemi i planifikimit dhe instrumentet e tij ndryshojnë shpejt e vazhdimisht, pa pritur që praktikat përkatëse të konsolidohen. Në kushte të tilla, palët e interesuara të sektorit të planifikimit kanë nevojë për mjete ndihmëse që të përshtaten sa më mirë dhe të mos humbasin kohë në përvetësimin e ligjeve dhe rregullave të reja. Kjo bëhet edhe më e rëndësishme në kushtet kur Shqipëria sapo ka realizuar një reformë territoriale, si rezultat i së cilës 373 IV

Bashkia BELSH BERAT BULQIZË CËRRIK DELVINË DEVOLL DIBËR DIVJAKË DROPULL DURRËS ELBASAN FIER FUSHË ARRËS GJIROKASTËR GRAMSH HAS HIMARË KAMËZ KAVAJË KËLCYRË KLOS KOLONJË KONISPOL KORÇË KRUJË KUÇOVË KUKËS KURBIN LEZHË LIBOHOVË LIBRAZHD FINIQ LUSHNJE MALËSI E MADHE MALIQ MALLAKASTËR MAT MEMALIAJ MIRDITË PATOS PEQIN PËRMET POGRADEC POLIÇAN PRRENJAS PUKË PUSTEC ROSKOVEC RROGOZHINË SARANDË SELENICË SHIJAK SHKODËR SKRAPAR TEPELENË TIRANË TROPOJË URA VAJGURORE VAU I DEJËS VLORË VORË

Sipërfaqe (km2) 196.44 379.98 678.51 189.65 182.9 453.27 937.88 309.58 448.25 338.3 872.03 619.9 540.42 469.25 739.22 399.62 571.94 37.18 198.81 304.65 357.48 864.06 221.88 805.99 339.02 160.23 933.86 269.03 509.1 248.24 793.36 441.2 372.72 951.01 656.34 329.19 493.5 372.07 869.71 82.55 197.79 601.95 594.77 272.02 322.95 505.53 198.68 118.01 223.5 58.96 561.24 92.19 872.71 831.44 431.24 1110.03 1057.3 156.56 499.09 616.85 82.72

Popullsi 19’503 60’031 31’210 27’445 7’887 26’716 61’619 34’254 3’503 175’110 141’714 120’655 7’405 28’673 24’231 16’790 7’818 104’190 40’094 6’113 16’618 11’070 8’245 75’994 59’814 31’262 47’985 46’291 65’633 3’667 31’892 7’284 83’659 30’382 41’757 27’062 27’600 10’657 22’103 22’959 26’136 10’614 61’530 10’953 24’906 11’069 3’290 21’742 22’148 23’183 16’396 27’861 135’612 12’403 8’949 557’422 20’517 27’295 30’438 104’827 25’511

Tabela 1. Popullsia dhe sipërfaqja e 61 bashkive pas reformës territoriale, INSTAT 2015

MALËSI E MADHE

është rritur ndjeshëm, e po kështu edhe numri i popullsisë. Mbi të gjitha, kompetencat e autoriteteve vendore tanimë përfshijnë territore urbane dhe rurale (përfshirë ato bujqësore e natyrore), dhe kjo ka ndikim të drejtpërdrejtë në ngarkesën planifikuese dhe administruese të kryetarëve të rinj dhe stafit të tyre.

TROPOJË

SHKODËR

HAS

FUSHË ARRËS

VAU I DEJËS PUKË

KUKËS

LEZHË MIRDITË DIBËR MAT

KURBIN

KLOS

KRUJË

BULQIZË DURRËS VORË KAMËZ SHIJAK TIRANË LIBRAZHD KAVAJË ELBASAN

RROGOZHINË

PEQIN

PRRENJAS CËRRIK

DIVJAKË LUSHNJE

BELSH

POGRADEC

FIER

MALIQ

ROSKOVEC BERAT

PATOS

MALLAKASTËR

SELENICË

PUSTEC

GRAMSH

URA KUÇOVË VAJGURORE

POLIÇAN

KORÇË

DEVOLL

SKRAPAR

MEMALIAJ KËLCYRË KOLONJË

TEPELENË

VLORË

PËRMET HIMARË GJIROKASTËR LIBOHOVË

DELVINË DROPULL

SARANDË FINIQ

KONISPOL

Figura 1. Transformimi i hartës administrative të Shqipërisë si rezultat i reformës 2014-2015 BURIMI: MINISTRI I SHTETIT PËR ÇËSHTJET VENDORE

Kufi Qarku Kufi Bashkie Njësi Administrative

njësitë vendore të saj (urbane ose rurale) u zëvendësuan me 61 bashki. Ulja e numrit të njësive vendore të qeverisjes nuk krijon vetëm mundësi për rritjen e ekonomisë së shkallës dhe efiçiencës në shërbime, por vendos edhe sfida të reja në planifikimin dhe zhvillimin e territorit. Hapësira administrative e çdo bashkie HYRJE

Ky manual synon t’u përgjigjet disa prej nevojave kryesore të të interesuarve në procesin e planifikimit dhe zhvillimit të territorit në Shqipëri. Duke qenë se planifikimi dhe zhvillimi janë dy procese të lidhura dhe me ndikim të anasjelltë, të interesuarit në këtë zinxhir përfshijnë: qytetarët dhe pronarët e tokës; zhvilluesit dhe bizneset; planifikuesit profesionistë dhe projektuesit; institucionet që administrojnë territorin apo burime të caktuara në të: autoritetet qendrore dhe vendore të qeverisjes. Sa më plotësisht dhe qartë të kuptohet planifikimi dhe zhvillimi i territorit nga ana e te interesuarve, aq më i lehtë dhe i qëndrueshëm do të jetë zbatimi.

ÇËSHTJE PARIMORE TË PLANIFIKIMIT DHE ZHVILLIMIT TË TERRITORIT Parimet mbi të cilat mbështetet planifikimi dhe zhvillimi i territorit janë përcaktuar në Ligjin1 nr. 107/2014, datë 31.07.2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”, i ndryshuar në nenin 4 të tij, paraqitur në figurën 2. Këto parime synojnë të theksojnë rëndësinë që ka planifikimi në zhvillimin e qëndrueshëm të territorit dhe në rolin e tij të pazëvendësueshëm për harmonizimin e interesave publike e private. Parimet përcaktojnë edhe natyrën e përgjithshme të sistemit të planifikimit në Shqipëri, i cili (së paku ligjërisht) është i integruar, gjithëpërfshirës, analitik, racional, elastik, komunikues, i drejtë dhe i realizueshëm nga autoritetet e palët që mund ta kryejnë atë në mënyrën më efiçente të mundshme. Në thelb, parimet e planifikimit dhe zhvillimit V

Neni 4 Parimet Planifikimi dhe zhvillimi i territorit bazohet në këto parime: a)

Zhvillimi duhet të jetë i qëndrueshëm dhe të garantojë nevojat e brezave për barazi sociale, zhvillim ekonomik dhe mbrojtje të mjedisit;

Zhvillimi i territorit është çështje e rëndësisë kombëtare; ai duhet të jetë i drejtë dhe vlera e krijuar të përftohet dhe të përvetësohet nga shoqëria që e krijon atë;

Planifikimi duhet të harmonizojë interesat publike e private, kombëtare e vendore;

ç)

Zhvillimi duhet të udhëhiqet nga planifikimi, i cili është i detyrueshëm për të gjitha autoritetet e planifikimit, sipas këtij ligji;

Parimet dhe vlerat e dokumenteve të planifikimit duhet të kenë vazhdimësi edhe pas ndryshimit të tyre;

dh)

Transparenca duhet të shoqërojë proceset e planifikimit dhe të kontrollit të zhvillimit;

Shërbimi me një ndalesë;

ë)

Heshtja është miratim;

Planifikimi duhet të marrë në konsideratë karakteristikat e kontekstit të territorit në zhvillim;

Decentralizimi dhe subsidiariteti;

gj)

Harmonizimi me qasjen e Bashkimit Evropian në fushën e planifikimit dhe të zhvillimit të territorit, si edhe lidhur me kriteret mjedisore, ruajtjen e biodiversitetit dhe të zonave të mbrojtura;

Zhvillimi duhet të bazohet në planifikimin dhe projektimin e gjithanshëm, gjë që garanton kushte të barabarta dhe të drejta për të gjithë qeniet, pavarësisht nga nevojat dhe karakteristikat e secilit;

Planifikimi dhe zhvillimi duhet të garantojnë eliminimin e barrierave për një përdorim të sigurt, të barabartë e të pavarur të hapësirave nga të gjithë personat, përfshirë ata me aftësi të kufizuara ose grupe të veçanta, për të cilët janë të nevojshme zgjidhje teknike apo pajisje të veçanta;

Hierarkia e planeve;

Shpërndarja e të drejtave të zhvillimit duhet të jetë e drejtë dhe në bazë të parimit të proporcionalitetit;

Sigurimi i detyrueshëm i objekteve, i përgjegjësive civile dhe profesionale në ndërtim;

ll)

Garantimi i aksesit dhe i pjesëmarrjes së publikut në hartimin e dokumenteve të planifikimit dhe të kontrollit të zhvillimit;

Sistemi i integruar i planifikimit.

Figura 2.

Parimet e planifikimit të territorit

BURIMI: LIGJI NR. 107/2014, “PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT”, I NDRYSHUAR

Population density No.of inhabitants /km2 at Municipality 61 level

të territorit të sanksionuara me ligj synojnë të orientojnë tërësinë e rregullave dhe praktikave ligjore për të përballuar sfidat e zhvillimit në Shqipëri, por edhe sfidat e vetë procesit të planifikimit në veçanti. Që prej vitit 1990, në Shqipëri, territori i është nënshtruar një transformimi rrënjësor të strukturës dhe balancës urbano-rurale. Mbi një e treta e popullsisë është përqendruar në trekëndëshin Laç – Elbasan – Durrës. Toka të pasura bujqësore janë zaptuar nga ndërtimet informale për të formuar qytete të reja. Periferitë urbane i kanë rritur sipërfaqet e qyteteve ekzistuese mbi 200%. Në të gjitha këto zgjerime vihet re kryesishtdensity funksioni ‘banim’, por edhe Population tregues të ulët të zhvillimit ekonomik, No.of inhabitants /km2 at Municipality 61 level papunësi

MALESI E MADHE

TROPOJE

SHKODER

HAS FUSHE ARREZ

PUKE

VAU I DEJES

KUKES

LEZHE MIRDITE DIBER MAT

KURBIN

KRUJE

KLOS BULQIZE

DURRES VORE SHIJAK

KAMEZ TIRANE LIBRAZHD

KAVAJE ELBASAN

RROGOZHINE PEQIN

PERRENJAS

DIVJAKE CERRIK

LUSHNJE BELSH

POGRADEC PUSTEC

GRAMSH

KUCOVE URA VAJGURORE FIER

Legend

MALLAKASTER

Densiteti (Banor/km2) density

TROPOJE

8 - 22 8 - 22 SHKODER

PERMET

GJIROKASTER

DELVINE

SARANDE LIVADHJA

- 2605 521 -521 2605

MAT

Qarku QarkKufi border BULQIZE

Prepared by: Co-PLAN, 2015 Source: INSTAT Census 2011

KAMEZ

0 5 10

TIRANE

Figura 4. Lëvizja e popullsisë për periudhën 2001-2011 sipas INSTAT

LIBRAZHD KAVAJE ELBASAN

RROGOZHINE

KONISPOL

Natural Breaks

KLOS

DURRES SHIJAK

DROPULL

316 -316 520- 520 DIBER

VORE

LIBOHOVE

HIMARE

165 -165 315- 315 MIRDITE

KRUJE

KOLONJE

TEPELENE

VLORE

74 - 74 164- 164

LEZHE

KURBIN

KELCYRE

Text

52 - 52 73 - 73 KUKES

DEVOLL

KORCE SKRAPAR

36 - 36 51 - 51

PUKE

VAU I DEJES

POLICAN

MEMALIAJ

SELENICE

23 - 23 35 - 35

HAS FUSHE ARREZ

MALIQ

BERAT

PATOS

Population density MALESI E MADHE

ROSKOVEC

PEQIN

PERRENJAS

Kilometers 40

BURIMI: INSTAT, 2014

DIVJAKE CERRIK

LUSHNJE BELSH

e lartë dhe rreziku i ndarjes sociale. Sfidat e këtij transformimi territorial shoqërohen me dëme të konsiderueshme mjedisore, procese shpyllëzimi, rritje të erozionit, ndotje të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, rritje galopante të sasisë së mbeturinave të ngurta (urbane, ndërtimore e të rrezikshme) etj.

POGRADEC PUSTEC

GRAMSH

KUCOVE URA VAJGURORE

FIER

tion density

MALIQ

BERAT

MALLAKASTER

22 - 35

ROSKOVEC PATOS

POLICAN

KORCE

MEMALIAJ

SELENICE

KELCYRE

Text

KOLONJE

TEPELENE

VLORE

PERMET

- 51

5 - 315

6 - 520

1 - 2605

rk border

: Co-PLAN, 2015 TAT Census 2011

LIBOHOVE

HIMARE

- 73 - 164

DEVOLL

SKRAPAR

GJIROKASTER

Zhvillimi jo i qëndrueshëm, por njëkohësisht shumë energjik i territorit në 25 vitet e fundit në Shqipëri lidhet me një sërë faktorësh, mirëpo mungesa e përputhshmërisë midis energjisë dhe BURIMI: INSTAT, Figura 3. Shpërndarja e CENSUS, 2011 Kilometers pritshmërive të kapitalit social (nga njëra anë) densitetit të popullsisë në territor 0 5 10 PËRGATITUR: 20 30 40 Co-PLAN në nivel bashkie sipas INSTAT dhe aftësisë së institucioneve për të planifikuar DELVINE

DROPULL

SARANDE LIVADHJA

KONISPOL

HYRJE

VII

MIGRACIONI, HYRJE 1990-2000

LEGJENDA HYRJE 1990-2000 GJITHSEJ KUKËS

0.086

SHKODËR

dhe drejtuar zhvillimin (nga ana tjetër) mund të konsiderohet si arsyeja thelbësore e kaosit në territor. Edhe pse, tashmë prej shumë vitesh, palët e interesuara për planifikimin e territorit

BERAT DIBËR DURRËS ELBASAN

LEZHË

FIER GJIROKASTËR DIBËR

KORÇË

B AJ R AM CUR R I

KUKËS LEZHË

DURRËS

SHKODËR

K OP L IK

TIRANË

K R UMË

VLORË TIRANË

S HK ODË R ELBASAN

K UK Ë S

P UK Ë

VAU I DE J Ë S

FIER BERAT

L E ZHË R R Ë S HE N

KORÇË

P E S HK OP I L AÇ K R UJ Ë

GJIROKASTËR

VLORË

B UR R E L K L OS

VOR Ë S HIJ AK TIR ANË

K AVAJ Ë

MIGRACIONI, DALJE 1990-2000

L IB R AZHD E L B AS AN P R R E NJ AS

P E QIN

CË R R IK B E L S H-QE NDË R L US HNJ E

DIVJ AK Ë

LEGJENDA DALJE 1990-2000 KUKËS

L IQE NAS MAL IQ

B E R AT

BERAT

B AL L S H

DIBËR DURRËS

K OR ÇË B IL IS HT

P OL IÇAN

S E L E NICË

!( VL OR Ë

ELBASAN LEZHË

P OGR ADE C

K UÇOVË F IE R!( PATOS

0.11

SHKODËR

GR AMS H

ÇOR OVODË

FIER GJIROKASTËR

ME MAL IAJ

KORÇË

DIBËR

KUKËS

DURRËS

K Ë L CYR Ë P Ë R ME T

LEZHË SHKODËR

Distanca në kohë për tek dalja e HIMAR Ë autostradës më të afërt GJ (min) IR OK AS TË R

TIRANË VLORË

TIRANË

ERS EK Ë

L IB OHOVË

0 - 15 16 - 30 46 - 60 61 - 90 91 - 120 > 121

ELBASAN

FIER

BERAT

KORÇË

GJIROKASTËR

VIII

K ONIS P OL

Qëndër Bashkie Rrjeti rrugor (Autostradë) Kufiri i Qarkut

VLORË

Figura 5. Lëvizjet demografike mes qarqeve për periudhën 1991-2000, sipas INSTAT

DE LVINË F INIQ

Figura 6.Aksesi i bashkive në akset kryesore rrugore

BURIMI: INSTAT PËRGATITUR: Co-PLAN

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Kjo hartë tregon kohën e mbërritjes në daljet e autostradave: Distanca e qendrave të 61 bashkive nga daljet më të afërta të autostradave (min)

Elbasan

Elbasani Tiranë Tirana Figura 7.

Rritja e qyteteve

BURIMI: Co-PLAN, 2009

Sipërfaqe e përmbytur nga rritja e nivelit të detit me 30 cm

Përqindja e popullsisë e rrezikuar nga përmbytjet

TROPOJË MALËSI E MADHE

Fier

Fieri

0 - 1.2 % 1.3 - 15.2%

HAS

FUSHË ARRËS

SHKODËR

15.3 - 29.7%

PUKË

29.8 - 59.6% 59.7 - 83.2%

KUKËS

VAU I DEJËS

83.3 - 99% LEZHË

MIRDITË

Përqindja e sipërfaqes së përmbytur të Bashkisë

DIBËR MAT

KURBIN

0 - 4.1 % 4.2 - 12.5% 12.6 - 21.4% 21.5 - 33.4% 33.5 - 59% 59.1 - 79.6%

KLOS KRUJË DURRËS

VORË

BULQIZË

KAMËZ

SHIJAK TIRANË

LIBRAZHD

KAVAJË ELBASAN RROGOZHINË

PEQIN

PRRENJAS

DIVJAKË BELSH LUSHNJE

Viti 2007

POGRADEC

GRAMSH

Viti 2001

FIER

Viti 1990 Zona jo banimi

CËRRIK

URA VAJGURORE ROSKOVEC PATOS

Durrës

Durrësi

flasin vazhdimisht për zhvillimin e qëndrueshëm dhe aftësinë vetëripërtëritëse (resilience) të territorit e qyteteve tona, realiteti tregon se këto koncepte nuk janë kuptuar mjaftueshëm apo drejt.

MALLAKASTËR

VLORË

SELENICË

PUSTEC

KUÇOVË MALIQ

BERAT

KORÇË

POLIÇAN

MEMALIAJ KOLONJË

KËLCYRË TEPELENË

HIMARË

DEVOLL

SKRAPAR

PËRMET LIBOHOVË

GJIROKASTËR

DELVINË DROPULL

SARANDË

FINIQ

KONISPOL

Në Evropë, që prej (të paktën) vitit 1999, objektivat e Perspektivës Evropiane për Zhvillim HYRJE

Figura 8. Rreziku nga ndryshimet klimatike

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Figura 9. X

Transformimet e territorit

BURIMI: ARKIVA Co-PLAN

HYRJE

Indeksi i Policentrizmit

54. 4 - 57.4

68. 6 - 71.2

57. 5 - 58.9

71. 3 - 74.0

44. 4 - 49.1

59. 0 - 65.1

74. 1 - 79.1

49. 2 - 54.3

65. 2 - 68.5

nuk ka të dhëna

Indeksi i Lidhshmërisë

46. 7 - 52.7

67. 2 - 70.6

52. 8 - 60.9

70. 7 - 73.8

18. 5 - 26.4

61. 0 - 63.5

73. 9 - 77.1

26. 5 - 46.6

63. 6 - 67.1

nuk ka të dhëna

Figura 10. Indeksi i policentrizmit, Shqipëria dhe vendet e Bashkimit Europian

Indeksi i policentrizmit morfologjik krijohet mbi bazën e tre indekseve: i madhësisë; i vendndodhjes; dhe i lidhshmërisë. Indekset e madhësisë dhe të lidhshmërisë tregojnë se Shqipëria është shumë monocentrike – popullsia dhe PBB të përqendruara në trekëndëshin FushëKrujë – Durrës – Lushnje dhe aksesi i vendbanimeve më periferike është shumë i ulët. Indeksi i vendodhjes paraqet një situatë shumë më policentrike, pasi vendbanimet, për shkak të politikës subvencionuese të sistemit diktatorial, janë të shpërndara njëtrajtësisht në të gjithë territorin. Si rezultat, Shqipëria radhitet në grupin e shteteve me monocentrizëm relativisht të theksuar. Ndryshimi i Prodhimit të Brëndshëm Bruto

0.70

Berat 0.60

Dibër Durrës

0.50

Elbasan Përqindje Ndryshim

0.40

Fier 0.30

Gjirokastër Korçë

0.20

Kukës 0.10

Lezhë

0.00

Shkodër Tiranë

-0.10

Vlorë -0.20 2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

2008-2009

2009-2010

2010-2011

2011-2012

Viti Kalendarik

Figura 11. Ndryshimi i Prodhimit të Brendshëm Bruto për frymë në nivel qarku, 2000-2012, sipas INSTAT XII

BURIMI: INSTAT, 2000-2012 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Indeksi i Vendodhjes

39. 4 - 52.0

77. 4 - 83.5

52. 1 - 57.9

83. 6 - 91.6

22. 3 - 32.1

58. 0 - 60.5

91. 7 - 100.0

32. 2 - 39.3

60. 6 - 77.3

nuk ka të dhëna

Indeksi i Përmasave

63. 4 - 66.4

80. 5 - 84.1

66. 5 - 73.9

84. 2 - 87.5

35. 5 - 49.0

74. 0 - 77.3

87. 6 - 97.0

49. 1 - 63.3

77. 4 - 80.4

nuk ka të dhëna

BURIMI: ESPON 1.1.1 2005, “POTENTIALS FOR POLYCENTRIC DEVELOPMENT IN EUROPE” DHE TË DHËNA NGA INSTAT 2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Indeksi i madhësisë ndërtohet mbi supozimin (parakusht për policentrizëm) që shpërndarja e qyteteve të mëdha e të vogla në një sistem policentrik nuk dominohet nga një qytet i madh. Shpërndarja ideale sipas madhësisë (në kurbë) është log-linear dhe sa më e sheshtë të jetë kurba e regresionit aq më policentrik është rajoni. Indeksi i vendndodhjes ndërtohet mbi supozimin se sa më uniforme është shpërndarja e qendrave të ZFU-ve në territor, aq më policentrik është territori. Indeksi i lidhshmërisë ndërtohet mbi supozimin se një sistem urban me akses dhe lidhje të mira midis qendrave të nivelit të dytë është më policentrik se sa një sistem, ku të gjitha qendrat krijojnë lidhje radiale me kryeqytetin dominues. Ndryshimi i Nivelit të Punësimit 0.20

Berat Dibër

0.10

Durrës

P ë rq ind je N d ryshim

0.00

Elbasan Fier

-0.10

Gjirokastër -0.20

Korçë Kukës

-0.30

Lezhë

-0.40

Shkodër -0.50

Tiranë Vlorë

-0.60 2007-2008

2008-2009

2009-2010

2010-2011

Viti Kalendarik

Figura 12. Ndryshimi i punësimit total në nivel qarku, 20072011, sipas INSTAT HYRJE

BURIMI: INSTAT, 2007-2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

XIII

Përqindja e njerëzve që kanë shkollim të lartë

Sasia e qendrave shëndetësore

MALËSI E MADHE

TROPOJË

HAS

FUSHË ARRËS

PUKË

KUKËS

VAU I DEJËS

MALËSI E MADHE

0 1-5 6-7 8 - 10 11 - 15 16 - 23 Kufi Bashkie

SHKODËR

LEZHË MIRDITË DIBËR

TROPOJË

2.6 - 5 % 5-7% 7 - 10 % 10 - 20 % Tirana - 25.3 % Kufi Bashkie

SHKODËR HAS

FUSHË ARRËS

PUKË

VAU I DEJËS

KUKËS

LEZHË MIRDITË DIBËR

MAT

KURBIN

MAT

KURBIN KLOS

KRUJË

BULQIZË

KLOS

KRUJË

DURRËS

BULQIZË

DURRËS

VORË KAMËZ SHIJAK

TIRANË

LIBRAZHD

KAVAJË KAVAJË ELBASAN

RROGOZHINË PEQIN

PRRENJAS

LUSHNJE

FIER

GRAMSH

URA KUÇOVË VAJGURORE ROSKOVEC BERAT PATOS

BELSH

POGRADEC

GRAMSH

URA KUÇOVË VAJGURORE ROSKOVEC BERAT PATOS

FIER

POLIÇAN

CËRRIK

LUSHNJE

PUSTEC MALIQ

DEVOLL MALLAKASTËR

PRRENJAS

DIVJAKË

CËRRIK

BELSH

ELBASAN

RROGOZHINË PEQIN

DIVJAKË

PUSTEC MALIQ

KORÇË

SKRAPAR

DEVOLL POLIÇAN

MALLAKASTËR

KORÇË

SKRAPAR

MEMALIAJ

SELENICË

MEMALIAJ

SELENICË

KËLCYRË KOLONJË TEPELENË

VLORË

KËLCYRË KOLONJË

PËRMET

TEPELENË

VLORË

PËRMET

HIMARË GJIROKASTËR

LIBOHOVË

DELVINË DELVINË DROPULL SARANDË

DROPULL FINIQ

SARANDË

FINIQ

KONISPOL KONISPOL

Diferenca midis % së punësimit të meshkujve dhe të femrave

Përqindja e Popullsisë e konsideruar e varfër

MALËSI E MADHE

10.6% 12.4% 15.4% 17.1% 22.5% Kufi Qarku

SHKODËR KUKËS

LEZHË

TROPOJË

- < 1% -1 - 2% 2-5% 5-8% 8- 10% 10 - 20% 20 - 27% Kufi Qarku

SHKODËR HAS

FUSHË ARRËS

PUKË

KUKËS

VAU I DEJËS

LEZHË MIRDITË DIBËR MAT

KURBIN

DIBËR

KLOS

KRUJË

DURRËS

BULQIZË

DURRËS VORË KAMËZ SHIJAK TIRANË

TIRANË

LIBRAZHD KAVAJË ELBASAN

RROGOZHINË PEQIN

ELBASAN

PRRENJAS

DIVJAKË BELSH

CËRRIK

LUSHNJE

FIER FIER

BERAT

GRAMSH

URA KUÇOVË VAJGURORE ROSKOVEC BERAT PATOS

POGRADEC PUSTEC MALIQ

KORÇË

DEVOLL MALLAKASTËR

SELENICË

POLIÇAN

SKRAPAR

KORÇË

MEMALIAJ KËLCYRË KOLONJË

VLORË

GJIROKASTËR

TEPELENË

VLORË

PËRMET

HIMARË GJIROKASTËR LIBOHOVË DELVINË DROPULL SARANDË

FINIQ

KONISPOL

Figura 13. Shembuj të leximit të pabarazive hapësinore XIV

BURIMI: INSTAT, 2011-2012 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Hapësinor (ESDP2) udhëheqin mendimin e ri dhe instrumentet novatore në planifikim, duke u pasqyruar vazhdimisht në dokumentet pasuese ligjore ose orientuese (Axhenda Evropiane e Territorit 20203, Strategjia Evropa 20204, Vizioni Territorial i Evropës 20505, etj.). Këto objektiva synojnë t`i japin orientim hapësinor zhvillimit (policentrizmi përkundrejt pabarazive hapësinore), të garantojnë akses të njëjtë për rajonet dhe njerëzit në infrastrukturë dhe njohuri, të menaxhojnë burimet natyrore dhe trashëgiminë kulturore në mënyrë të zgjuar e në funksion të ripërtëritjes (resilience). Shqipëria përballet me po këto sfida, sa i përket të ardhmes së zhvillimit të territorit. Studime të 5 viteve të fundit tregojnë rritje të theksuar të pabarazive (sociale, ekonomike e mjedisore) hapësinore dhe nevojën e pakundërshtueshme të ndërthurjes horizontale mes politikave sektoriale. Kjo duhet jo vetëm për të shmangur ndikimin negativ të zbatimit thellësisht sektorial të politikave të ministrive, por edhe për të fuqizuar rezultatin pozitiv të qëllimeve të tyre në territor. Së fundi, përtej gjithë problematikës së paraqitur më sipër, vetë procesi i të planifikuarit përbën një sfidë. Edhe pse i detyrueshëm ligjërisht në Shqipëri, ai has rezistencë dhe vihet re dëshira e grupeve të interesit, madje edhe e institucioneve, për ta anashkaluar. Arsyet6 për këtë janë: • Njohuri ende të kufizuara në planifikim. Planifikimi është shumëdisiplinor dhe një planifikues duhet të ketë njohuri bazë në ekonomi, qeverisje, territor, mjedis, legjislacion, komunikim dhe politika sociale. Më tej, ai mund të specializohet në një nga këto fusha.

të shohim pasojat (afatgjata) dhe na errëson aftësinë vendimmarrëse. • Mosbesimi tek produkti i procesit të planifikimit. Planifikimi kërkon kohë dhe planet nuk zbatohen gjithmonë ashtu siç miratohen. Në fakt, duhet kuptuar se edhe ndryshimi i planit gjatë procesit të planifikimit apo pas miratimit të tij është planifikim. • Perceptimi se planifikimi është i vështirë dhe tejet teknik. Në fakt, planifikimi trajton një mori çështjesh dhe ndërlikimesh, sepse vendimet e institucioneve për burimet në territor shpesh nuk përputhen. Mjafton një grup teknik shumëdisiplinor dhe bashkëpunues që të analizojë e zgjidhë të gjitha çështjet teknike në planifikim. • Miti i “interesave”. Suksesi i planifikimit si proces e produkt bazohet tek negociata dhe komunikimi, por planifikimi bashkërendon interesa, madje shpesh edhe politikisht të nxehta. Sidoqoftë, interesat mund të kënaqen me zgjidhje profesionale dhe të mirëmenduara, pa nxituar në vendimmarrje të njëanshme, kontradiktore dhe amatore. • Bllokimi nga kostot. Ne llogarisim koston e kryerjes së procesit të planifikimit (bazat e të dhënave për territorin, vizualizimin e tendencave të zhvillimit, hartimin e planeve, komunikimin publik etj.), por nuk llogarisim koston e mosrealizimit të këtij procesi. Ajo është mijëra herë më e lartë sesa vlera financiare e të gjitha infrastrukturave publike në territor dhe e shpenzimeve administrative për planifikim.

• Mashtrimi nga “urgjenca”. Në matricën “e [pa]rëndësishme – [jo]urgjente”, përgjithësisht, zgjedhim çështjet urgjente, edhe nëse janë të parëndësishme, apo vendosim presion mbi çështjet që kërkojnë kohë e pjekuri, mirëpo urgjenca nuk na lejon HYRJE

KRONOLOGJIA E BAZËS LIGJORE PËR PLANIFIKIMIN Përpara vitit 1990 planifikimi i territorit as nuk njihej si i tillë. Urbanistika ishte një disiplinë përmes së cilës pushtetet diktatoriale (fashiste dhe komuniste) vendosnin në territor objektet e vendimmarrjeve të tyre të centralizuara mbi ekonominë dhe ndërtimin e qyteteve. Ndryshimi i sistemit politik dhe ekonomik i përballi institucionet jo vetëm me nevojën për reforma sektoriale, por edhe për ndryshim të mendësisë në përdorimin e territorit dhe burimeve të tij. Shumëfishimi i interesave për këto burime ndodhi në projeksion gjeometrik, veçanërisht pas privatizimit të tokës. Si rezultat, baza ligjore për përdorimin e tokës dhe të burimeve në territor (planifikimi) duhet të pësonte ndryshime thelbësore. Këto ndryshime kanë ndodhur gradualisht, me procese të hapura ose jo, në antagonizëm apo dakordësi me reforma të tjera, dhe datojnë që prej vitit 1993.

SI PËRDORET KY MANUAL? Ky manual ka për qëllim t`ju ndihmojë në punën tuaj të përditshme si planifikues apo zhvillues, por në asnjë mënyrë nuk mund të zëvendësojë ligjin dhe aktet nënligjore. Në këtë manual do të gjeni informacion për instrumente dhe procese të ndryshme, por mos u kufizoni vetëm në përdorimin e tyre. Ju jeni interpretuesit më të mirë të legjislacionit dhe, duke u mbështetur në përvojën tuaj, mund ta zgjeroni morinë e shembujve të këtij manuali me shumë zgjidhje të tjera praktike dhe përmbajtësore. Për lehtësi në përdorim, manuali është strukturuar në mënyrë të ngjashme me ligjin për planifikimin dhe zhvillimin e territorit (nr. 107/2014). Megjithatë, për të qenë sa më pak i varur nga ndryshimet ligjore, manuali përqendrohet në shpjegimin e parimeve, koncepteve apo çështjeve përmbajtësore e XVI

proceseve dhe shumë më pak në rregullat ligjore. Për rregulla ligjore ju lutem referojuni gjithmonë legjislacionit ose kërkoni ndihmë nga juristët. Manuali përmban edhe një kapitull përmbajtësor që ka të bëjë me analizimin e territorit, si një hap kyç në procesin e planifikimit. Ky kapitull nuk është shterues pasi, veç analizave të përmendura, mund të kryeni edhe shumë të tjera (edhe të reja) që zhvillohen gradualisht nga profesionistët, sikurse mund të modifikoni metodologjitë për ato ekzistuese. Analizat e paraqitura në manual synojnë të plotësojnë kryesisht procesin e planifikimit në nivel vendor. Për nivelet e tjera të qeverisjes analizat e paraqitura në manual mund të përdoren duke bërë modifikimet e nevojshme sipas shkallës së territorit, problemit dhe grupeve të interesit. Manuali është hartuar për përdorim të gjerë. Ai u shërben planifikuesve që punojnë në institucione publike (qendrore e vendore) apo në sektorin jo publik. Për tema të caktuara, dhe sipas interesit, ai mund të përdoret nga arkitektët, projektuesit, zhvilluesit, madje edhe nga qytetarët. Manuali u shërben si një udhëzues strategjik vendimmarrësve dhe përmban të dhëna me interes kërkimor/shkencor për universitetet apo forume të ndryshme akademike dhe profesionale. Gjuha grafike e manualit është zgjedhur që të jetë sa më e larmishme dhe të pasqyrojë mënyra të ndryshme të të punuarit. Vetë manuali paraqet punët e bëra nga ekipe të ndryshme profesionistësh dhe institucionesh në Shqipëri. Ashtu sikurse është planifikimi i territorit një proces në vazhdimësi, ashtu janë edhe teknikat e metodologjitë e përdorura në të. Këto të fundit ndryshojnë vazhdimisht dhe është e drejtë, madje e nevojshme, që profesionistët të mos reshtin së sjelluri risi teknikash grafike e analitike, metoda të reja shkencore dhe forma gjithnjë e më efektive të proceseve me njerëzit. Për çdo çështje të trajtuar, sipas mundësisë,

KRONOLOGJIA E BAZAVE LIGJORE 23.04.2009

Ligji nr. 10 119/2009, për “Planifikimin e Territorit”

13.11.2009 25.03.2010

Ligji nr. 10 258/2010, për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9947, dt. 7.7.2008 “Për pronësinë industriale”

VKM nr. 459, për “Miratimin e standrateve të përbashkëta gjeodezike dhe GIS”

16.06.2010 25.08.2010 16.12.2010

VKM nr. 1190, për “Mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të agjencisë kombëtare të planifikimit të territorit.”

Ligji nr. 10 360/2010, për disa ndryshime në ligjin nr. 10 119/2009, “Për planifikimin e territorit”, të ndryshuar

22.06.2011

VKM nr. 460, për “Organizimin dhe funksionimin e regjistrit të planifikimit të territorit”

VKM nr. 480, për “Miratimin e rregullores model të planifikimit”

13.07.2011 14/02/2013

Ligji nr. 22/2013, për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 10 119, “Për planifikimin e Territorit”, të ndryshuar

01.04.2013

Ligji nr. 110/2013, për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 10 119/2009, “Për planifikimin e territorit“, të ndryshuar

04.03.2013

Ligji nr. 96/2013, “Për miratimin e aktit normativ, me fuqinë e ligjit, nr. 1, date 06.02.2013 të Këshillit të Ministrave ”Për pajisjen me leje përdorimi të strukturave të ndërtuara me shkelje të kushteve të lejes së ndërtimit përpara fillimit me efekte të plota të ligjit nr. 10 119/2009 “Për planifikimin e territorit”, të ndryshuar”

31.07.2014

Ligji nr. 107/2014, “Për planifikin dhe zhvillimin e territorit”

24.12.2014

Ligji nr. 183/2014, për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9780, “Për inspektimin e ndërtimit”, të ndryshuar

13.05.2015 09.07.2015

Ligji nr. 73/2015, për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 107/2-14, “Për planifikimin dhe zhvillimin e terrirorit”

29.07.2015

Figura 14. Kronologjia e bazës ligjore për planifikimin HYRJE

Aktin normativ nr. 4, (miratuar me ligjin nr. 10 315, datë 16.09.2010)

VKM nr. 481, për Miratimin e rregullores uniforme të instrumenteve të planifikimit” VKM nr. 502, për “Miratimin e rregullores të kontrollit të zhvillimit të territorit”

SHFUQIZOHEN

VKM nr. 408/2015, “Për Miratimin e e rregullores së zhvillimit të territorit”

VKM nr. 671/2015, Për disa shtesa dhe ndryshime në VKM 408/2015 “Për Miratimin e e rregullores së zhvillimit të territorit”

BURIMI: AKPT, 2015

XVII

Viti 1993

Akti ligjor Ligji nr. 7693, datë 16.04.1993, “Për urbanistikën”, i shfuqizuar

Qëllimi (Neni 1) Urbanistika përcakton rregullat e përgjithshme të vendosjes dhe arkitekturës së ndërtimeve në territor

1998

Ligji nr. 8405, datë 17.09.1998, “Për urbanistikën”, i shfuqizuar

(Neni 2) Urbanistika përcakton rregullat e përgjithshme të vendosjes dhe të arkitekturës së ndërtimeve në territor

2009 2009

2014

2015

Rregullorja e urbanistikës, e miratuar me VKM nr. 722, Zbërthimi teknik i përmbajtjes së dokumenteve teknike datë 19.11.1998, e shfuqizuar dhe kriteret urbanistike. Dokumenti i politikës për planifikimin e territorit Krijimi i një qasjeje të re në planifikim, mbështetur në parimet dhe objektivat e perspektivës Evropiane për planifikimin hapësinor Ligji nr. 10119, datë 23.04.2009, “Për planifikimin e (Neni 1) Të sigurojë zhvillimin e qëndrueshëm të territorit, territorit”, i shfuqizuar përmes përdorimit racional të tokës dhe burimeve natyrore, të mundësojë të drejtën e zhvillimit të pronës, të nxitë zhvillimin rajonal dhe mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, të garantojë rregullat e ndërtimit për jetën dhe shëndetin e njerëzve etj. Rregullorja uniforme e instrumenteve të planifikimit Rregulloret uniforme: për realizimin e njëtrajtshmërisë së të territorit, e miratuar me VKM nr. 481, datë formës dhe të strukturës së instrumenteve kombëtare 22.06.2011, e shfuqizuar ose vendore, të planifikimit dhe kontrollit të zhvillimit Rregullorja uniforme e kontrollit të zhvillimit në territor, për t’i disiplinuar këto procese në bazë të të territorit, e miratuar me VKM nr. 502, datë instrumenteve në fuqi. 13.07.2011, e shfuqizuar Rregullorja model e planifikimit, e miratuar me VKM nr. 480, datë 22.06.2011, e shfuqizuar VKM nr. 459, datë 16.6.2010 “Për miratimin e (Neni 52 i ligjit) Regjistri si një rrjet i integruar e standardeve të përbashkëta gjeodezike dhe GIS”. shumëqëllimësh bazash elektronike kadastrale të të VKM nr. 460, datë 16.6.2010 “Për organizimin dhe dhënave mbi tokën, të pavarura e ndërvepruese ndërmjet funksionimin e regjistrit të planifikimit të territorit”. tyre. Dokumenti i Politikave për Planifikimin dhe Zhvillimin Në përmbushje të parimeve të planifikimit e zhvillimit të e Territorit 2014-20187 tokës: zhvillim i qëndrueshëm, proces socio-hapësinor, perspektiva evropiane, zhvillim në bazë zone, rikuperim i vlerës së tokës, e drejta e zhvillimit dhe ajo e pronësisë, kontrolli mbi territorin, baza e integruar e informacionit. Ligji nr. 107/2014, datë 31/07/2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”, i ndryshuar

(Neni 1) Të sigurojë zhvillimin e qëndrueshëm të territorit përmes përdorimit racional të tokës dhe burimeve natyrore, të mundësojë të drejtën e zhvillimit të pronës, të nxitë zhvillimin rajonal dhe mbrojtjen e trashëgimisë kulturore.

Rregullorja e zhvillimit të territorit, e miratuar me VKM nr. 408, datë 13.05.2015, e ndryshuar; Rregullorja e planifikimit të territorit, e miratuar me VKM nr. 671, datë 29.07.2015.8

Rregullorja e zhvillimit: Objekt – Kushtet e procedurat për zbatimin e instrumenteve të drejtimit të zhvillimit, si dhe përmbajtjen, strukturën e procedurën e miratimit të dokumenteve të kontrollit të zhvillimit. Qëllimi – të drejtat e detyrimet e autoriteteve të zhvillimit për ushtrimin e funksionit. Rregullorja e planifikimit: Qëllimi – rregulla të unifikuara për strukturën, përmbajtjen dhe procedurën e hartimit, zbatimit, detajimin dhe monitorimin e zbatimit të planeve, me qëllim njëtrajtshmërinë e formës e strukturës së dokumenteve të planifikimit.

2 VKM për funksionimin e Regjistrit dhe standardet e përbashkëta gjeodezike Rregullorja për menaxhimin e hapësirës publike, e miratuar me VKM VKM “Për mënyrën e organizimit dhe funksionimit të Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit” VKM nr. 725 datë 02.09.2015 “Për mënyrën e organizimit dhe funksionimit të Agjencisë së Zhvillimit të Territori,

Tabela 2. XVIII

Evolucioni i legjislacionit të planifikimit

Ndryshime Ndryshuar 4 herë Ndryshuar 10 herë

Fakte të rëndësishme (Neni 4) Masterplani, plani rregullues i përgjithshëm, studimi urbanistik pjesor, vija kufizuese e ndërtimit dhe vija suburbane – dokumente teknike që përcaktojnë të gjitha marrëdhëniet në fushën e urbanistikës (Neni 5) Studimi urbanistik rajonal dhe mjedisor, master plani, plani rregullues i përgjithshëm, studimi urbanistik pjesor, vija kufizuese e ndërtimit dhe vija suburbane - dokumente teknike që përcaktojnë të gjitha marrëdhëniet në fushën e urbanistikës

Me ndryshime Hartuar përmes një procesi me pjesëmarrje; fokus në planifikimin me pjesëmarrje dhe atë strategjik me qëllim zhvillimin e qëndrueshëm dhe përputhjen me parimet Evropiane për territorin Ndryshuar 5 herë

Miratimet e planeve në nivel vendor kryhen nga këshilli bashkiak përkatës dhe në nivel kombëtar nga Këshilli Kombëtar i Territorit – shkrihen Këshillat e Rregullimit të Territorit në bashki. Kryetari miraton lejet e ndërtimit, veç atyre komplekse që miratohen nga KKT-ja. Krijohet Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit me varësi nga kryeministri. Rishikimet e akteve nënligjore theksojnë edhe varësinë nga ministri i Transportit.

Me ndryshime

Instrumentet: a) e planifikimit: sipas niveleve – kombëtare, të integruara, ndërvendore, vendore; fokusit – të përgjithshëm, sektorial, ndërsektorial; llojit – politikë, plan, rregullore. b) e zhvillimit: rregullore kombëtare dhe vendore të kontrollit të zhvillimit; leje zhvillimi, ndërtimi, infrastrukture, komplekse, deklarim paraprak.

(Neni 53 i ligjit) Janë të detyrueshme për botim të gjitha projektaktet ose aktet e miratuara që lidhen me planifikimin dhe kontrollin e zhvillimit të territorit. Botimi në regjistër është kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm për hyrjen në fuqi të aktit.

Ndryshuar 1 herë

5 objektivat e politikës për periudhën 2014-2018: • Modernizimi i sistemit të planifikimit dhe zhvillimit të territorit; • Planifikimi dhe zhvillimi i qëndrueshëm i territorit në çdo nivel dhe në integrim me çdo sektor; • Mbyllja përfundimtare e epokës së informalitetit dhe vendosja e kontrollit mbi territorin; • Fuqizimi i sektorit të strehimit social dhe përfshirja e integrimi i komuniteteve të pafavorizuara; • Rritja e efiçencës së energjisë në fushën e ndërtimit dhe në praktikat e planifikimit. Miratimet e planeve në nivel vendor kryhen nga këshilli bashkiak dhe në nivel kombëtar nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Kryetari miraton lejet e ndërtimit dhe planet e detajuara vendore. KKT-ja miraton edhe plane të detajuara për zonat e rëndësisë kombëtare si dhe leje ndërtimi, sipas rastit. Këshilli i bashkisë monitoron procesin e miratimit të PDV-së dhe garanton respektimin e procedurave ligjore per miratimin e tij; ka të drejtë të kthejë PDV-në për shqyrtim, nëse konstaton mangësi apo shkelje. Në të dyja rregulloret paraqiten edhe standarde, edhe kritere të planifikimit dhe të zhvillimit të territorit, si sipërfaqja e gjelbër për banor, gjerësia dhe tipet e brezave mbrojtës, intensiteti i ndërtimit, koeficienti i shfrytëzimit të territorit, rregullat për distancat etj.

Në proces hartimi Në proces hartimi Në proces hartimi Në proces hartimi AZHT kryen funksionet e Sekretariatit Teknik të Këshillit Kombëtar të Territorit, duke pranuar dhe shqyrtuar dokumentacionin objekt miratimi në KKT.

HYRJE

XIX

përveç shpjegimit në tekst, paraqiten edhe imazhe të situatës reale apo të dëshiruar, si dhe projektet apo skemat e realizimit. Brenda tekstit do të hasni edhe disa shkurtime tekstesh, kuptimi i të cilave është si më poshtë: AA

Atelier Albania

AKPT

Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit

AZHT

Agjencia e Zhvillimit të Territorit

Bashkimi Evropian

BID

Business Improvement District (zona të zhvillimit të biznesit)

FKV

Forumi Këshillimor Vendor

KKT

Këshilli Kombëtar i Territorit

MZHU

Ministria e Zhvillimit Urban

PDV

Plani i Detajuar Vendor

PDZRK

Plani i Detajuar për Zona të Rëndësisë Kombëtare

PKS

Plani Kombëtar Sektorial

PPK

Plani i Përgjithshëm Kombëtar

PPP

Partneritet Publik Privat

PPV

Plani i Përgjithshëm Vendor i territorit

SAD

Special Assessment District (zona të vlerësimit të veçantë)

TIF

Tax Increment Financing

VKM

Vendim i Këshillit të Ministrave

VSM

Vlerësimi Strategjik Mjedisor

ZFU

Zonat Funksionale Urbane

ZRPP

Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

ZVRPP

Zyra Vendore e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

HYRJE

XXI

I. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI? MALËSI E MADHE

1.1 TERRITORI DHE QEVERISJA E DECENTRALIZUAR!?

TROPOJË

SHKODËR

VAU I DEJËS

Në Shqipëri, planifikimi dhe administrimi i territorit (pas vitit 1990) kanë funksionuar përmes ofrimit të përbashkët të këtij shërbimi nga institucione si në nivel vendor, ashtu edhe në nivel qendror të qeverisjes. Sigurisht, kompetencat kanë qenë të qarta për të dyja nivelet, pasi është përcaktuar roli, përgjegjësitë dhe të drejtat e autoriteteve në lidhje me instrumentet dhe proceset. Strategjia e decentralizimit, e miratuar në vitin 1999, dhe ligji nr. 8652, datë 31.07.2000, “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, i ndryshuar, (neni 10), e përcaktojnë planifikimin urban dhe menaxhimin e tokës si një funksion të vetin “sipas mënyrës së përcaktuar me ligj”. Në po të njëjtën mënyrë shprehet për planifikimin edhe ligji i ri për qeverisjen vendore, i cili është aktualisht në proces hartimi. Kjo do të thotë se është ligji sektorial, përkatësisht ligji për planifikimin dhe zhvillimin e territorit (107/2014), ai që përcakton mënyrën e ofrimit të shërbimit dhe kryerjes së funksionit dhe, si rezultat, shpërndarjen e kompetencave. Nisur nga sa më sipër, planifikimi i territorit është një funksion që kryhet nga të dyja nivelet qeverisëse, ndërsa zhvillimi është kryesisht i përqendruar në nivelin vendor. Planifikimi mbulon të gjithë territorin dhe jo vetëm atë urban. Si rezultat, ministritë e ndryshme kanë 2

HAS

FUSHË ARRËS

PUKË

KUKËS

LEZHË MIRDITË DIBËR MAT

KURBIN

KLOS

KRUJË

BULQIZË

DURRËS VORË KAMËZ SHIJAK TIRANË

LIBRAZHD KAVAJË RROGOZHINË PEQIN

DIVJAKË

ELBASAN PRRENJAS CËRRIK

LUSHNJE BELSH

POGRADEC

FIER

URA VAJGURORE ROSKOVEC PATOS BERAT

MALLAKASTËR

SELENICË

PUSTEC

GRAMSH

KUÇOVË

MALIQ

POLIÇAN

SKRAPAR

KORÇË

DEVOLL

MEMALIAJ KËLCYRË KOLONJË

TEPELENË

VLORË

PËRMET HIMARË GJIROKASTËR LIBOHOVË DELVINË DROPULL

SARANDË

FINIQ

KONISPOL

Figura 15. Aglomeratet e Shqipërisë sipas INSTAT

BURIMI: INSTAT, 2014

përgjegjësinë të planifikojnë ato pjesë të territorit të cilat i kanë nën administrim për shkak të sektorit që mbulojnë. Kështu, për shembull, ministria përgjegjëse për mjedisin dhe ujërat ka për detyrë të përgatisë planin territorial sektorial

për burimet e ndryshme mjedisore – ajo mund ta bëjë për një burim të vetëm (p.sh. ujërat) dhe, në këtë rast, plani do të ishte sektorial. Nëse kjo ministri do të bashkëpunonte me atë përgjegjëse për energjinë, dhe do të hartonin një plan për burimet ujore dhe energjitike, atëherë plani do të ishte ndërsektorial.

MALËSI E MADHE

TROPOJË

SHKODËR

PUKË

VAU I DEJËS

Qeveria (Këshilli i Ministrave) është përgjegjëse për hartimin e planit të përgjithshëm kombëtar, i cili përcakton vizionin dhe prioritetet e zhvillimit social-ekonomiko-mjedisor në territor, në përputhje me strategjinë e zhvillimit. Ministria përgjegjëse për zhvillimin urban, mund të ndërmarrë edhe plane të përgjithshme (në karakter), por me shtrirje rajonale/ose të pjesshme (p.sh.: vetëm për bregdetin, zonat malore veriore, disa qarqe së bashku etj.). Kjo ndodh për shkak të një interesi kombëtar që mund të paraqesë rajoni (i planifikimit dhe jo administrativ), por edhe sepse në mjaft raste (pavarësisht se Shqipëria ka zbatuar reformën e territorit) organizmi territorial (urbannatyror-bujqësor) nuk përputhet me kufijtë administrativë, ndërkohë që mund të ketë rëndësi kombëtare (p.sh. zona metropolitane Tiranë-Durrës). Bashkitë hartojnë plane vendore dhe këto duhet të jenë të përgjithshme në natyrë dhe për të gjithë territorin e tyre administrativ. Sipas nevojës, edhe bashkitë mund të hartojnë plane me natyrë sektoriale për territorin e tyre (p.sh. një plan vetëm për sistemin e transportit dhe trafikut). Në çdo rast, planet e bashkive duhet të jenë në përputhje me vendimet e marra nga autoritetet qendrore në planet e tyre (kombëtare, rajonale apo sektoriale), pasi shumë nga burimet (natyrore apo ekonomike) që ndodhen në territoret administrative vendore janë përgjegjësi e institucioneve qendrore. Kjo shpjegon edhe natyrën gjithëpërfshirëse dhe integruese të planifikimit si proces, si përgjegjësi dhe si kompetencë. Në një sistem qeverisës të decentralizuar planifikimi nuk mund të jetë vetëm përgjegjësi e autoriteteve vendore, por as

HAS

FUSHË ARRËS

KUKËS

LEZHË MIRDITË DIBËR MAT

KURBIN

KLOS

KRUJË

BULQIZË

DURRËS VORË KAMËZ SHIJAK TIRANË

LIBRAZHD KAVAJË RROGOZHINË

ELBASAN

PEQIN

PRRENJAS

DIVJAKË CËRRIK LUSHNJE BELSH

POGRADEC

KUÇOVË URA VAJGURORE FIER

ROSKOVEC PATOS

MALIQ

BERAT

MALLAKASTËR

SELENICË

PUSTEC

GRAMSH

POLIÇAN

KORÇË

DEVOLL

SKRAPAR

MEMALIAJ KËLCYRË KOLONJË

TEPELENË

VLORË

PËRMET LIBOHOVË

HIMARË

GJIROKASTËR

DELVINË DROPULL

Zona Urbane Funksionale Kufiri i qarkut

SARANDË

FINIQ

KONISPOL

Kufiri i bashkisë

Figura 16. Zonat Funksionale Urbane

BURIMI: Co-PLAN, 2015

vetëm e autoriteteve qendrore. E rëndësishme është që kompetenca mbi funksionin të ndahet qartë si nga pikëpamja ligjore-administrative, ashtu edhe financiare. Kjo përforcohet edhe nga strategjia e re e decentralizimit, e miratuar në vitin 2015, fragmenti i së cilës mbi planifikimin si funksion paraqitet më poshtë. Qartësia e ndarjes së përgjegjësive në planifikimin e territorit është e rëndësishme edhe për ndikimin që ka kjo ndarje mbi procesin e

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

Legjenda Lumë Rrugë Ndërtesa Kufiri administrativ Aglomerati 2011

Figura Metropoli Tiranë Durrës Burimi: Instituti17. i Statistikave,

BURIMI: INSTAT, 2014

GIS Database

Planifikimi i territorit dhe administrimi i tokës: “Planifikimi i territorit do të vazhdojë të jetë një funksion i qeverisjes vendore. Në përputhje me planet strategjike të zhvillimit, çdo bashki do të hartojë dhe miratojë planet territoriale që do të jenë në harmoni me planet rajonale dhe me Planin e Përgjithshëm Kombëtar. Ligji i ri për planifikimin e territorit i jep kompetencë bashkive dhe qarqeve për hartimin dhe miratimin e planeve të zhvillimit të territorit dhe lejeve të zhvillimit. Në zbatim të reformës territoriale do të rishikohen planet ekzistuese të zhvillimit të territorit. Do të sigurohet mbështetje financiare për autoritetet vendore për rishikimin e të gjitha planeve të tyre territoriale dhe bazën e të dhënave të krijuara për territorin e tyre. Në legjislacionin për financat vendore do të rishikohet taksa mbi tokën urbane dhe taksa e ndikimit në infrastrukturë, si edhe disa instrumente të tjera financiare (taksa, tarifa, kontribute etj.), me qëllim që të sigurohen burimet e duhura financiare për qeverisjen vendore. Ndryshimet në ligj do të plotësohen me metodologjinë e zbatimit për instrumentet financiare, të cilat do të hartohen sipas praktikave më të mira të zhvilluara në Evropë. Ndryshimet e reformës administrativo-territoriale do të shoqërohen me ndryshimin e organizimit të brendshëm të NJQV-ve, në mënyrë që ato të përshtaten me kërkesat e administrimit të një territori edhe më të madh. Menjëherë pas ndryshimit dhe konsolidimit të kufijve territorialë, ngritjes së strukturave të reja dhe metodologjive për riorganizimin e punës do të bëhet përgatitja e planeve të punës. Ngritja e kapaciteteve të stafit përkatës të NJQV-së, si edhe të zgjedhurit e rinj pas zgjedhjeve vendore të vitit 2015 do të luajnë një rol kyç në zbatimin e legjislacionit, një rol që do të varet shumë nga profesionalizmi dhe aftësitë e tyre.” (Strategjia e decentralizimit, 2015) BURIMI: QENDRA E BOTIMEVE ZYRTARE, Figura 18. Fragment nga Strategjia e Decentralizimit 2015-2020, BURIMI: STRATEGJIA E DECENTRALIZIMIT, 2015 FLETORE ZYRTARE NR. 147/2015 miratuar me VKM nr. 691, datë 29.07.2015

__Autoritetet përgjegjese per kontrollin e zhvillimit Drejtoria e Politikave të Zhvillimit dhe Territorit

Sekretariati i Përgjithshëm

Drejtoria e Standarteve Urbane dhe Anti-Korrupsionit Drejtoria e Ndërtimeve Informale, Legalizimit dhe Urbanzimit Drejtoria e Shërbimeve Urbane dhe Strehimit

Ministria e Zhvillimit Urban MZHU

Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit

AKPT

Agjencia e Legalizimit Urbanistik dhe Integrimit të Zonave/Ndërtimeve Informale

ALUIZNI

Arkivi Qëndror Teknik i Ndërtimit

AQTN

Instituti i Ndërtimit

Enti Kombëtar i Banesave

EKB

Agjencia e Zhvillimit të Territorit

AZHT

Figura 19. Autoritetet e planifikimit dhe zhvillimit në varësi të MZHU

zhvillimit të tokës dhe kontrollit të tij. Kjo ndodh sepse planifikimi dhe zhvillimi janë procese organikisht të lidhura. Pra, një vendim i marrë në plan përkthehet në leje zhvillimi/ndërtimi. Për arsye të natyrës tejet administrative që ka dhënia e lejeve, por edhe sepse zhvillimi ndodh lokalisht dhe, në shumicën e rasteve, me ndikim të kufizuar brenda territorit të një bashkie, zhvillimi i tokës është përgjithësisht funksion vendor. Këshilli Kombëtar i Territorit është përgjegjës për zhvillimin e tokës për zonat me rëndësi kombëtare – pra, kryesisht territore të kufizuara, nën përgjegjësinë qendrore, për shkak të natyrës sektoriale (p.sh. hidrocentralet).

HEKURUDHA MBI LUMIN VJOSË

Sipas nenit 29 të ligjit nr. 107/2014, kryetari i bashkisë është përgjegjës për “vendimmarrjen NËNSTACION ELEKTRIK, TIRANË

LANDFILL-I I BUSHATIT

Figura 20. Raste të zhvillimeve leja e të cilave miratohet nga KKT

HIDROCENTRALI I VAUT TË DEJËS BURIMI: ARKIVA Co-PLAN

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

Vendos rëndësinë kombëtare

Vendime për proçedura

Këshilli Kombëtar i Territorit (KKT) Miraton leje

Miraton PPK

Miraton PKS, PDZRK, PSQ dhe PPV

Mbështet autoritete planifikimi e bashkëpunim ndërkombëtar

Harton e miraton politikën kombëtare të planifikimit

Ministria e Zhvillimit Urban (MZHU) Harton kuadrin ligjor & Rregulloren e ndërtimit

Merr nismën e harton PPK

Plan i Detajuar për Zonë të Rendësisë Kombëtare PDZRK Plan Kombëtar Sektorial PKS

Kryen studime e harton programe të drejtimit të zhvillimit

Plani i Përgjithshëm Kombëtar PPK

Sekretariat i KKT-së

Monitoron zhvillimin

Mbështet autoritetet + Trajnime

Agjencia Zhvillimit të Territorit (AZHT)

Kryen bashkërendimin për zhvillimin

Përgjegjëse për bashkërendimin

Kontrollin e përputhshmërisë për disa leje vendore

Krijon/mban bazën e informacionit për territorin

Harton Raportin e Zhvillimeve në Territor

Harton/ kordinon PPK

Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit (AKPT)

Studime, programe, konkurse

Mbështet autoritetet + Trajnime

Kontrollon përputhshmërinë në planifikim

Forumi për Bashkërendimin e Planifikimit në Nivel Qëndror

Figura 21. Autoritetet e planifikimit dhe zhvillimit sipas niveleve qeverisëse dhe përgjegjësitë përkatëse 6

Miraton akte nënligjore

Këshilli i Ministrave (KM)

Monitorojnë sektorin në territor

Hartojnë studime dhe strategji

Siguron mjete financiare për Planet

Miraton PPK

Hartojnë Plane kombëtare sektoriale (PKS)

Ministritë

Pjesëmarrës në Komitetin Ndërministror për PPK

Hartojnë raportin përkatës vjetor të territorit

Realizon programe për drejtimin e zhvillimit

Merr nismën e harton PPV

Plan Sektorial Qarku PSQ

Plotësojnë bazën e informacionit për territorin

Harton raportin vjetor të territorit

Kryetari i Bashkisë

Harton dhe/ose kordinon + miraton PDV

Miraton leje zhvillimi e leje ndërtimi

Monitoron zhvillime në territor

Plan i Përgjithshëm Vendor PPV Plan i Detajuar Vendor PDV

Harton PSQ në bashkëpunim me Ministrinë përkatëse dhe AKPT

Këshilli i Qarkut/Kryetari i Qarkut

Forumi për Bashkërendimin e Planifikimit në Nivel Vendor Miraton nismën për PPV-në dhe PDV-në

Miraton financa për plane e programe për drejtimin e zhvillimit

Këshilli i Bashkisë Monitoron PDV dhe lëshon Aktin e Përputhshmërisë

Miraton raportin vjetor të territorit

Monitoron zhvillime në territor BURIMI: AKPT, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

lidhur me aplikimet për leje zhvillimi dhe ndërtimi në territorin administrativ të bashkisë”. Gjithashtu, kryetari i bashkisë jep çertifikatën e përdorimit për ndërtimet e kryera mbi bazën e lejes së lëshuar prej tij. Sipas nenit 28 të ligjit 107/2014, kryetari i bashkisë jep çertifikatën e përdorimit edhe për ndërtime të lejuara nga lejet e zhvillimit/ndërtimit të dhëna prej KKTsë, por vetëm pas një procesi bashkërendimi me autoritetet qendrore përkatëse. KKTja, gjithashtu, merr vendime për disa lloje lejesh zhvillimi e ndërtimi, për sa kohë që ato kërkohen në territore të cilësuara si “zona të rëndësisë kombëtare”, apo që kanë të bëjnë me zhvillime tepër komplekse dhe me ndikim kombëtar (p.sh. centrale prodhuese të energjisë, aeroporte etj., sipas nenit 19, të VKM-së nr. 408). Lëshimi i certifikatës së përdorimit për lejet e ndërtimit, të miratuara nga KKT-ja kryhet në përfundim të një procesi të bashkërenduar të kontrollit të përputhshmërisë së ndërtimit mes autoriteteve qendrore të përfshira, sipas fushës së kompetencës, dhe autoritetit

vendor përgjegjës për kontrollin e punimeve të ndërtimit në territorin administrativ ku kryhet zhvillimi.

1.2 INSTITUCIONET PËRGJEGJËSE TË PLANIFKIMIT DHE ZHVILLIMIT TË TERRITORIT Autoritetet përgjegjëse për planifikimin dhe zhvillimin janë përcaktuar në ligjin nr. 107/2014, përkatësisht në nenet 5 dhe 27. Në nivel kombëtar, këto autoritete përfaqësohen nga Këshilli i Ministrave, Këshilli Kombëtar i Territorit, ministria përgjegjëse për çështje të planifikimit, ministritë e tjera dhe, në mënyrë të veçantë, agjencitë përgjegjëse për planifikimin dhe zhvillimin. Veç këtyre agjencive, ka edhe agjenci të tjera qendrore që kanë kompetenca specifike në territor, por me një fushë veprimi më të kufizuar. Në nivel vendor, autoritetet përfaqësohen

MINISTRITE (Qasje Vertikale)

Planifikim në Nivel Vendor PDV

Miratim dhe Koordinim

KKT MZHU AKPT

PDV

PPV

Hartim Miratim Koordinim Psh. Porti Shëngjin

(Qasje Horizontale)

PDZRK

PSQ

PPK

PKS - Transport PKS - Energjitikë PKS - etj...

Figura 22. Ndërvarësia dhe marrëdhënia mes instrumenteve të planifikimit 8

BURIMI: Co-PLAN, 2015

nga këshilli i qarkut, këshilli i bashkisë dhe kryetari i bashkisë. Çdo bashki ka strukturat e saj përgjegjëse, të cilat përfaqësohen nga forma të ndryshme organizimi për drejtorinë e planifikimit dhe të zhvillimit të territorit, si edhe nga struktura në njësitë administrative. Varësia mes autoriteteve zbulohet në leximin e hierarkisë mes instrumenteve të planifikimit dhe të zhvillimit – pra, në dy aspekte: 1) kush i harton dhe kush i miraton dokumentet; 2) çfarë varësie ekziston mes dokumenteve. Kështu, për shembull, plani i përgjithshëm vendor (PPV) miratohet fillimisht nga këshilli i bashkisë e më pas nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Këshilli i qarkut nuk ka kompetenca për miratimin e PPV-së, mirëpo përmbajtja e PPV-së duhet të përputhet e të mos jetë në kundërshtim me përmbajtjen e planit sektorial të qarkut. Gjithashtu, ministritë nuk e kanë kompetencën e miratimit të PPV-së, por përmbajtja e PPV-së duhet të jetë në përputhje me planet sektoriale apo ndërsektoriale kombëtare që hartohen nga ministritë. Sigurisht, PPV-ja duhet të jetë në përputhje me PPK-në.

TR OP OJ E

MALE S I E MADHE

HAS

TR OP OJ E

MALE S I E MADHE S HK ODE R

F US HE AR R E Z

HAS K UK E S

P UK E

S HK ODE VAU I DE J E SR

F US HE AR R E Z

P UK E

LE ZHE VAU I DE J E S

K UK E S

MIR DITE DIB E R

LE ZHE K UR B IN

MAT MIR DITE

DIB E R K R UJ E

K LOS

VOR E S HIJ AK

B ULQIZE

MAT

K UR B IN

DUR R E S

K AME Z

K R UJ E

K LOS

TIR ANE

B ULQIZE

DUR R E S

LIB R AZHD

VOR E K AME Z K AVAJ E S HIJ AK TIR ANE

R R OGOZHINE

E LB AS AN

P E QIN

P E R R E NJ AS LIB R AZHD

K AVAJ DIVJ AK EE CE R R IK

R R OGOZHINE LUS HNJ E

BE LS H

E LB AS AN

P OGR ADE C P E R R E NJ AS

P E QIN

F IE R

P US TE C

GR AMS H

K UCOVE CE R R IK UR A VAJ GUR OR E BE LS H R OS LUSK OVE HNJ EC B E R AT PATOS

DIVJ AK E

P US TE C

GR AMS H

K UCOVE UR A VAJ GUR OR E

Legjenda % e popullsisë që ka shkollim të lartë Legjenda 2.6 - 5% që % e popullsisë ka shkollim 5 - 7%të lartë 7- 10% 2.6 - 5%

AKCAS TE R R OSMALL K OVE

F IE R

PATOS

MALIQ

P OGR ADE C

P OLICAN B E R AT

K OR CE MALIQ

S K R APAR

ME MALIAJ

S E L E NICE MALL AK AS TE R

P OLICAN

K OR CE

K E L CYR E APAR S KR

DE VOLL

K OLONJ E TE P E LE NE

VLOR E

P E R ME T

ME MALIAJ

S E L E NICE

LIB OHOVE K E L CYR E

HIMAR E

GJ IR OK AS TE R TE P E LE NE

VLOR E

K OLONJ E

DR OP ULL

P E R ME T

- 20% 510 - 7%

DE LVINE

HIMAR E

LIB OHOVE

GJ IR OK AS TE R

na - 25. 3% 7-Tira 10% Kufiri i 61 Bashkive 10 - 20%

Tira na - 25. 3%

DR OP ULL

LIVADHJ A

S AR ANDE DE LVINE

K ONIS P OL

LIVADHJ A

S AR ANDE

Kufiri i 61 Bashkive

K ONIS P OL

MALE SI E MADHE

TROPOJ E

MALE SI E MADHE SHKODE R

Figura 21 më sipër paraqet rolet përkatëse dhe ndërvarësinë institucionale mes autoriteteve të planifikimit. Figurat 22 dhe 19 tregojnë përkatësisht hierarkinë mes instrumenteve të planifikimit dhe autoritetet e zhvillimit të territorit në nivel kombëtar.

HAS

TROPOJ E FUS HE ARREZ

PUKE

HAS KUKE S

VAU I DE J E S SHKODE R

FUS HE ARREZ

LE ZHE

PUKE MIRDITE

VAU I DE J E S

KUKE S DIBE R

MAT

LE ZHEKURBIN

MIRDITE

KRUJ E DURRES

DIBE R

KLOS

BULQIZE

MAT

KURBIN VORE KAMEZ

SHIJ AK TIRANE

KRUJ E

KLOS BULQIZE

DURRES

LIBRAZHD

KAVAJ EVORE

KAMEZ

SHIJ AK TIRANE

RROGOZHINE

ELBAS AN

PE QIN

PE RRE NJ AS

LIBRAZHD DIVJ AKE KAVAJ E

1.3 PLANIFIKIMI DHE REFORMA ADMINISTRATIVE-TERRITORIALE Ndryshimet që kanë ndodhur në lidhje me planifikimin e territorit si funksion nuk kanë të bëjnë me reformën administrativo-territoriale, por me vetë legjislacionin dhe sistemin e planifikimit. Sikurse vihet re nga kronologjia e bazës ligjore (tabela 2), ndryshimi thelbësor në planifikim është kapërcimi nga planifikimi vetëm për zonat urbane në planifikimin për të gjithë territorin administrativ. Ky ndryshim ka

Legjenda % e popullsisë që ka shkollim të lartë Legjenda 0.4% - 2%që % e popullsisë 2.1% të - 3%lartë ka shkollim 3.1% - 4% 0.4% - 2% 4.1% - 5% 2.1% - 3% 5.1% - 6% 3.1% - 4% 6.1% - 8% 4.1% - 5% 8.1% - 10% 5.1% - 6% 10. 1% - 15% 6.1% - 8% 15. 1% - 30% 8.1% - 10% Kufiri i 61 Bashkive 10. 1% - 15%

CERRIK BE LSH

LUS HNJ E RROGOZHINE

GRAMSH

KUCOVE

FIER

URA VAJ GURORE

ROS KOVE C LUS HNJ E PATOS

BE LSH

URA VAJ GURORE MALLAKAS TER ROS KOVE C PATOS

SE LENICE

MALLAKAS TER

PUS TE C

CERRIK MALIQ

POGRADE C PUS TE C

GRAMSH

KUCOVE

FIER

PE RRE NJ AS

BE RAT

KORCE

POLICAN

SKRAPAR

BE RAT

DEVOLL

MALIQ

ME MALIAJ

KORCE

KE LCYRE SKRAPAR

POLICAN

DEVOLL

KOLONJ E

TEPE LENE

VLORE

PE RMET

SE LENICE HIMARE

ME MALIAJ LIBOHOVE KE LCYRE GJ IROKAS TE R

KOLONJ E TEPE LENE

VLORE

PE RMET DELVINE

LIBOHOVE DROPULL

HIMARE GJ IROKAS TE R

SARANDE

LIVADHJ A

DELVINE DROPULL

15. 1% - 30%

KONISPOL

Figura 23. Shpërndarja e popullsisë mbi 15 vjeç sipas arsimit të lartë, në nivel vendor, para dhe pas reformës territoriale Kufiri i 61 Bashkive

POGRADE C

ELBAS AN

PE QIN DIVJ AKE

SARANDE

LIVADHJ A

KONISPOL

BURIMI: INSTAT, 2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

Sfidat e Bashkive të Reja

Sipas ligjit nr. 107/2014 Bashkia e re e Durrësit duhet të hartojë planin vendor për të gjithë territorin e saj, duke rishikuar planet/nismat ekzistuese. Aktualisht, territoret e Durrësit dhe Ishmit kanë plane të miratuara para reformës, ndërsa Sukthi dhe Rrashbulli kanë marrë nismat. Plani i ri për të gjithë territorin duhet të integrojë punën e kryer aktualisht.

TROPOJË

MALËSI E MADHE

SHKODËR

HAS KR UM Ë

FUSHË ARRËS

SH KODË R

Bashkia e re e Durrësit (pas reformës territoriale-administrative 2014-2015) ka 175,110 banorë dhe 342.6 km2. Në përbërje të territorit janë 6 njësi administrative (ish-bashki/komuna): Durrës, Rrashbull, Katund i Ri, Sukth, Manëz, Ishëm.

KUKËS

PUKË

VAU I DEJËS VE LIPO JË LEZHË

MIRDITË

SH ËN G JIN DIBËR KURBIN

MAT

MA MU RRA S KLOS KRUJË KL OS BU LQ IZ Ë BU BQ FU SH Ë KR UJ Ë BULQIZË SU KT H BË RX UL LË ZA LL HE RR DURRËS VO RË KA MË Z PA SK UQ AN DU RRË S KA SH AR TI RANË DA JT SH ËN GJ ER GJ SHIJAK TIRANË RRA SH BU LL ND RO Q VA QA RR PE TR EL Ë BË RZ HI TË LIBRAZHD GO LE M PE ZË KAVA JË ELBASAN LI BR AZ HD SY NE J IS HË M

Bashkia e Durrësit kishte 113,249 banorë dhe 38.6 km2 para realizimit të reformës territoriale administrative 2014-2015. KRRTRSH miratoi Planin e Qendrës në vitin 2003. iNë vitin 2013, KKT miratoi Instrumentin e Përgjithshëm të Planifikimit Vendor për bashkinë.

RROGOZHINË RR OG OZ HI NËPEQIN

PRRENJAS

DIVJAKË CËRRIK

GO LE M

POGRADEC PO GR AD EC BU ÇI MA S

BELSH LUSHNJE LIBO FS HË BU BU LLIM ËURA

Bashkia e Vlorës kishte 79,513 banorë dhe 10.5 km2 para realizimit të reformës territoriale administrative 2014-2015. KRRTRSH miratoi Planin Rregullues të Bashkisë Vlorë në vitin 1996.

KUÇOVË VAJGURORE MB RO STAR ROSKOVEC FIER FIER KU MA N BE RAT PATO S BERAT

PUSTEC

GRAMSH

QE ND ËR

MALIQ QE ND ËR KO RÇ Ë

NO VO SE LË QE ND ËR QE ND ËR

MALLAKASTËR

POLIÇAN

KORÇË

DEVOLL

SKRAPAR

VL OR Ë SELENICË

MEMALIAJ KËLCYRË

Bashkia e re e Vlorës (pas reformës territoriale-administrative 2014-2015) ka 104,827 banorë dhe 610.3 km2. Në përbërje të territorit janë 5 njësi administrative (ish-bashki/komuna):Vlorë, Qendër, Orikum, Shushicë, Novoselë.

OR IK UM VLORË

KOLONJË

TEPELENË PËRMET HIMARË HI MA RË

ZA GO RI LIBOHOVË GJIROKASTËR GJIR OK AS TËR LU KO VË DELVINË

SARANDË

DROPULL

FINIQ

KONISPOL

Sipas ligjit nr. 107/2014 Bashkia e re e Vlorës duhet të hartojë planin vendor për të gjithë territorin e saj, duke rishikuar planet/nismat ekzistuese.Vlora ka një plan të hartuar në vitin 2009-2010, por të pamiratuar. Ndërkohë, njësitë Vlorë, Qendër, Orikum dhe Novoselë kanë marrë nisma planesh para reformës. Plani i ri për të gjithë territorin duhet të integrojë punën e kryer aktualisht.

Legjenda e hartës Kufijtë e 61 Bashkive të reja pas reformës Kufijtë e 373 njësive vendore para reformës Instrumentet (dokumentet) e planifikimit vendor të miratuara në KKT Instrumentet (dokumentet) e planifikimit vendor me nisma të miratuara

Figura 24. Ndikimi i reformës territoriale-administrative në dokumentet e planifikimit të territorit 10

BURIMI: AKPT, 2015

ndodhur që në vitin 2009, pa marrë parasysh se një reformë e mundshme administrative do të ndodhte në të ardhmen. Ndërkaq, reforma territorialo-administrative e vitit 2015 ka ndikuar në rritjen e jashtëzakonshme të territoreve administrative – nga dyfishim deri në territore 25 herë më të mëdha (rasti i Tiranës) se sa bashkia e mëparshme. Rritja e territorit administrativ nënkupton sipërfaqe më të mëdha për t`u planifikuar, por edhe më komplekse. Pra çdo bashki duhet të planifikojë edhe sipërfaqe urbane, edhe rurale, bujqësore e natyrore. Nëse para reformës, me këtë sfidë do të përballeshin vetëm disa komuna, aktualisht do të përballen të gjitha bashkitë. Rritja e sipërfaqes për planifikim, do të thotë që edhe sipërfaqja e tokës për menaxhim të zhvillimit (ndërtimeve) dhe rastet përkatëse, do të shtohen. Kjo do të ndikojë edhe në shumëfishimin e punës ligjore për trajtimin e rasteve, përveç asaj teknike. Trajtimi ligjor i rasteve për zhvillim pritet të ndërlikohet, pasi kërkesat për ndërtim në toka bujqësore, natyrore, me vlera historike, etj. kufizohen nga legjislacioni sektorial përkatës.

synon harmonizimin e trajtimit të çështjeve të rëndësisë kombëtare e vendore, të fushave e sektorëve të ndryshëm në planifikimin e territorit”. Përfaqësues të ministrive përkatëse, AKPT-ja dhe kryetari i bashkisë krijojnë forume për bashkërendimin e planifikimit me autoritetet e tjera, përkatësisht për dokumente planifikimi në nivel qendror, PPV-në dhe PDVnë. Pavarësisht rolit mbështetës/rregullues të AKPT-së, ministritë dhe kryetari i bashkisë kanë përgjegjësinë e bashkërendimit me institucionet publike në funksion të hartimit të dokumenteve të planifikimit dhe të proceseve të bashkërendimit.

Betonizim i tokës/ban

Betonizim i tokës/banor (Ndërtesa & Infrastukturë) (Ndërtesa & Infrastukturë)

SHKODËR KUKËS

LEZHË

26 41 67 84 86 87 98 200

DIBËR

Së fundi, rritja e territorit shton edhe sipërfaqen dhe numrin e rasteve të burimeve dhe aseteve publike që janë pronësi dhe përgjegjësi e autoriteteve qendrore. Si rezultat, niveli i bashkëpunimit dhe bashkërendimit mes autoritetit vendor (përgjegjës për të gjithë territorin administrativ) dhe autoriteteve qendrore (përgjegjëse për zona të caktuara/ të rëndësisë kombëtare brenda territorit administrativ vendor) duhet të rritet, gjithashtu. Për këtë qëllim, ligji nr. 107/2014 dhe aktet e tij nënligjore parashikojnë procedura specifike të bashkërendimit. Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit (sipas nenit 9 të ligjit) është përgjegjëse për të lehtësuar dhe mbështetur proceset e bashkërendimit mes autoriteteve gjatë procesit të planifikimit. Në nenin 2 të VKMsë nr. 671 përcaktohet se “bashkërendimi

26 41 67 84 86 87 98 200

DURRËS

TIRANË

ELBASAN

FIER

BERAT

VLORË

KORÇË

GJIROKASTËR

Figura 25. Betonizimi i tokës

BURIMI: ASIG, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

SHKODËR

KUKËS

Betonizim i tokës (CORINE)/banor 130 176 238 273 307 334 480 493

LEZHË

DIBËR DURRËS

TIRANË

Mbulim Artificial i Tokës (CORINE) ELBASAN

FIER

BERAT

VLORË

KORÇË

GJIROKASTËR

URBANE Figura 26. Betonizimi i tokës Betonizim i tokës 100% (CORINE)/banor

BURIMI: CORINE 2006 DHE ASIG 2015

Përqindja e mbulesës së tokës sipas 3 sist

PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

90%

Përqindja e Territorit

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10%

Figura 27. Përqindja e sistemit urban për çdo bashki sipas llogaritjeve mbi bazën e CORINE 2006 12

Pogradec

Prrenjas

Belsh

Cërrik

Lushnje

Divjakë

Rrogozhinë

Peqin

Kavajë

Elbasan

Tiranë

Librazhd

Vorë

Kamëz

Shijak

Durrës

Klos

Bulqizë

Krujë

Kurbin

Mat

Dibër

Mirditë

Pukë

Lezhë

Vau i Dejës

Fushë Arrëz

Has

Kukës

Tropojë

Malësi e Madhe

Shkodër

Urbane

Bujqësore

1. KUSH E KA PËRGJEGJËSINË PËR PLANIFIKIMIN DHE ZHVILLIMIN E TERRITORIT NË SHQIPËRI?

Konispol

Sarandë

Finiq

BUJQËSORE

Delvinë

Gjirokastër

Dropull

Libohovë

Tepelenë

Himarë

Vlorë

Kelcyrë

Përmet

Kolonjë

Korçë

Devoll

Pustec

Maliq

Skrapar

Memaliaj

Poliçan

Mallakastër

Selenicë

Fier

Patos

Roskovec

Ura Vajgurore

Kuçovë

Gramsh

Pogradec

Prrenjas

Cërrik

Belsh

Lushnje

Divjakë

Rrogozhinë

së tokës sipas 3 sistemeve të CORINE NATYRORE

Natyrore

PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

BURIMI: CORINE, 2006

20°30'0"E

20°40'0"E

20°50'0"E

21°10'0"E

Shkalla 1:250,000 15

60 Km

42°40'0"N

PEJE

42°30'0"N

PRISHTINE

2.1 OBJEKTIVAT E PLANIFIKIMIT DHE DOKUMENTEVE NË ÇDO NIVEL 42°20'0"N

GJAKOVE

HAS

42°10'0"N

PRIZREN

21°10'0"E

42°50'0"N

KUKES

Shkalla 1:250,000 2.1.1 PLANET KOMBËTARE

42°40'0"N

0 15 30 60 Km Autoritetet përgjegjëse për planet kombëtare paraqiten në seksionin 1.2 të këtij manuali. Ligji nr. 107/2014 përcakton objektivat e planifikimit kombëtar në territorin e Republikës së Shqipërisë, në nenet 16, 17 dhe 18, përmes dokumenteve përkatëse.LEGJENDA: Objektivat janë paraqitur përkatësisht për planin e përgjithshëm kombëtar (PPK), planet kombëtare sektoriale (PKS), të cilat mund të jenë edhe ndërsektoriale, si dhe për planet e detajuara të zonave të rëndësisë kombëtare (PDZRK), përpos qëllimit të përgjithshëm9 të dokumenteve të T planifikimit sipas këtij ligji. Në nivel kombëtar, objektivat kryesorë të dokumentit të PPK-së (neni 16) lidhen me: parimet për zhvillim 41°50'0"N

PRISHTINE

42°0'0"N

TETOVE

41°40'0"N

DIBER

42°30'0"N

GOSTIVAR

42°10'0"N

41°30'0"N

42°20'0"N

DEBAR

41°20'0"N

Metropol

42°0'0"N

Qendra Kryesore

Qendra të Specializuara

STRUGE

41°10'0"N

LIBRAZHD

OHRID

Qendra Lokale

Ndërlidhje midis qendrave Kryesore

Ndërlidhje midis qendrave të Specializuara

41°0'0"N

41°50'0"N

Nderlidhje midis qendrave të specializuara me qendrat lokalet

41°30'0"N

Nderlidhje midis qendrave me njësitë përbërëse

PUSTEC

40°50'0"N

41°40'0"N

POGRADEC

Rajone Motorike

Zonë ekonomike

MALIQ

40°40'0"N

T LEGJENDA: KORCE

Hub Logjistik

DEVOLL

Qendër inovacioni

Metropol

Zona Monumentale të mbrojtura UNESCO

40°30'0"N

41°20'0"N

KASTORIA

Qendra Kryesore

Zona të Propozuara për tu marrë në mbrojtje nga UNESCO

41°10'0"N

Qendra të Specializuara Qendra Lokale

40°20'0"N

KOLONJE

Ndërlidhje midis qendrave të Specializuara

41°0'0"N

Zona Turistike Rafineri Nafte

Ndërlidhje midis qendrave Kryesore

PERMET

Termocentrale

40°10'0"N

Nderlidhje midis qendrave të specializuara me qendrat lokalet Nderlidhje midis qendrave me njësitë përbërëse 40°0'0"N

Rajone Motorike Zonë ekonomike

40°40'0"N

Infrastrukture Gazsjellës

Aeroport

40°50'0"N

KONICA

Port Kufi të Njësive përbërëse të Bashkive Kufi i Njësive Bashki

39°50'0"N

Hub Logjistik Qendër inovacioni

Figura 28. Fragment nga skemat për PPK – Zona Monumentale të mbrojtura UNESCO Ndërlidhja hapësinore (Draft, nëntor 2015)

40°30'0"N

KASTORIA

20°30'0"E

20°40'0"E

20°50'0"E

Zona Turistike 21°0'0"E

Rafineri Nafte

21°10'0"E

39°40'0"N

IOANNINA

Zona të Propozuara për tu marrë në mbrojtje nga UNESCO FILIATES

40°20'0"N

21°0'0"E

42°50'0"N

20°20'0"E

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI: MIDIS BALANCËS URBANE-RURALE, STRATEGJIVE DHE MENAXHIMIT

BURIMI: AKPT, MZHU, ATELIER ALBANIA, 2015

&6301" 1FSFOEJNPSF 30.& .

"[JB 45".#0--

5)&4"-0/*,*

rrugë kryesore rrugë dytësore rrugë tretësore rrugë ujore port detar portë komunikim ndërkufitar rajonal

TIRANA

SHKODËR KUKËS LEZHË DURRËS ELBASAN BERAT FIER VLORË KORÇË SARANDË

TROPOJË PESHKOPI POGRADEC HIMARË GJIROKASTËR

RRËSHEN-BURREL PUKË-FUSHË ARRËZ KLOS-BULQIZË KAVAJË-RROGOZHINË DIVJAKË-LUSHNJE LIBRAZHD-PËRRENJAS SKRAPAR-PËRMET

&6301" +VHMJOEPSF

QENDRA URBANE KRYEQYTETI/ METROPOLI

Metropoli i Tiranës është i rëndësishëm në nivel rajonal, për Ballkanin Perëndimor dhe Europën Juglindore. Si i tillë, ai duhet të forcohet si qendër ekonomike, shkencore, kulturore, arsimore, sportive, tregtare dhe politike.

QENDRA URBANE TË RËNDËSISHME KOMBËTARE/ KRYEQENDRA

Zona urbane me përdorim të përzier (tregti, shërbime, transport, komunikim, zhvillim teknologjish, etj.) Porta komunikimi Nyje Multimodale Transporti: automobilistik – port – hekurudhë - aeroport Nyje të Forta Ekonomike (vendosja e MNC)/ Zona ekonomike të lira Nyje Grumbullimi – Shpërndarjeje – Përpunimi të produkteve Bujqësore Shërbim shëndetësor i avancuar Zhvillim i arsimit të Lartë Qendra kërkimore të Zhvillimit të Teknologjisë dhe Informacionit

QENDRA RAJONALE AGLOMERIME/ TË NDËRMJETME

QENDRA PLOTËSUESE

Funksione ekonomike dhe të vendbanimeve Funksione të tregtisë me pakicë Funksione kulturore dhe të rekreacionit (kohës së lirë) Funksione administrative Funksione arsimore, shëndetësore dhe të përkujdesjes sociale Funksione të nyjeve të rëndësishme të transportit ndërvendor Në këtë rast, ofertat ekzistuese për mallra dhe shërbime për kërkesën më të lartë të specializuar në qendrat ndërmjetëse duhet të sigurohen në përputhje me potencialin e kërkesës, dhe në raste të veçanta duhet të kualifikohen.

Figura 29. Fragment nga skemat për PPK - Skenarët (Draft, nëntor 2015) II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

QENDRA LOKALE

Komunat dhe bashkitë, të cilat në bazë të ndarjes funksionale janë caktuar si qendra ndërmjetese, duhet të marrin përsipër së bashku funksionin e furnizimit për të gjithë sektorin ndërmjetës dhe të kryejnë për këtë qëllim një rakordim të ngushtë lidhur me perceptimin përkatës funksional të qendrës së mesme.

BURIMI: AKPT, MZHU, ATELIER ALBANIA, 2015

SKENARI I (INSTAT)

BURIMI: AKPT, MZHU, ATELIER ALBANIA, 2015

të qëndrueshëm në funksion të kushteve sociale-ekonomike, kulturore e mjedisore të vendit; orientimin e proceseve të tjera të planifikimit nga të gjitha autoritetet që parashikon ligji; lehtësimin e zhvillimit rajonal e garantimin e dimensionit horizontal në zhvillimet sektoriale; përputhjen me perspektivat evropiane për zhvillimin hapësinor. Ndërkaq, ministritë e linjës mund të hartojnë 16

SKENARI II (MÇV)

plane kombëtare sektoriale për të gjithë ose një pjesë të territorit10, me qëllim zhvillimin strategjik të sektorit/ve për të cilin/ët janë përgjegjës, si për shembull: mjedisi, turizmi, siguria kombëtare, transporti, bujqësia, energjia, infrastruktura, zonat ekonomike, arsimi, sporti, trashëgimia kulturoro-historike dhe natyrore, shëndetësia, ujërat etj. Legjislacioni u jep të drejtë autoriteteve kombëtare të planifikimit të territorit të zbresin deri në planifikimin e detajuar të zonave të paracaktuara si zona të rëndësisë kombëtare. Në përgjithësi, zona të tilla janë territore nën përgjegjësinë e autoriteteve qendrore, por këto zona mund të cilësohen si të tilla edhe përmes një procedure të përcaktuar në legjislacion, nëse çështja që ato ngrejnë ka rëndësi kombëtare (p.sh. një park kombëtar etj.).

PRIBOJ

Border of Montenegro SETTLEMENT Center of republic importance Center of special importance Center of regional importance Regional contribution Center of municipal importance Important local center Development zone Over border development zone TRAFFIC AND DEVELOPMENT CORRIDOR High-way Fast traffic route Main Road Regional Road Main railroad corridor Traffic Termianl International Airport Other Airport International Port PROTECTED AREAS National Park Regional Park Specific natural regions World natural and cultural heritage World natural heritage Agricultural land of the 1st category Protected forest Sea goods- area of special purpose

FOČA

GRADAC

HE RC EG OV INA

SARAJEVO

PRIJEPOLJE

PLJEVJA

ŽABLJAK

BO SN AI

BEOGRAD

GACKO

PLUŽINE

KOSOVSKA MITROVICA BIJELO POLJE ŠAVNIK

NOJKOVAC ROŽAJE KOLAŠIN

VILUSI

BERANE

MATEŠEVO

NIKSIČ TREBINJE

PRIŠTINA NIŠ

ANDRIJEVICA PEČ

GRAHOVO PLAV DANILOVGRAD OVNIK

GUSINJE

SPUŽ

RISAN KOTOR

VIRPAZAR

PETROVAC

SUTOMORE

or e

TIRANA

sk o

GOLUBOVC

R. ORNOJEVICA BUDVA

NIJ TUZI

TIVAT

CETINJE

HR VAT S

PODGORICA

HERCEG NOVI

sk o

BAR

ze rc

SKADAR

ULCINJ

Figura 30. Vizioni i planit hapësinor të Malit të zi11

BURIMI: MINISTRIA E EKONOMISË, MALI I ZI, 2015

Composite Map Greencastle Belmullet

Carndonagh

to Enniskillen and Belfast

Sligo

Killala

Moville

Buncrana Milford Bunbeg

Ballina Crossmolina

Keel

Foxford

Derry Lifford

Carrick-on-Shannon

Charlestown

Boyle

Swinford

Newport

Rathmelton

Letterkenny

Dunloe

Glenties

to Dublin and Dundalk

Strabane

Raphoe

Ballybofey Ardara

Ballaghadereen Kiltamagh

Castlebar

Killybegs Knock

Westport

Donegal

Elphin

Castlerea

Ballyhaunis

Omagh

Belfast

Strokestown

Ballyshannon

Claremorris Roscommon

to Dublin

Ballygar

to Monaghan and Dundalk

Mount Bellew Clifden

Tuam

Enniskillen

Armagh

Manorhamilton

Larne

Letterkenny

Oughterard

to Derry and Donegal

Bundoran

Derry

Ballinrobe

Sligo

Monaghan

Newry

Collooney

Clones

Athlone

Moycullen

Galway Carraroe Rossaveel

Ballinasloe

Athenry

Tobercurry

Ballyconnell

Drumshanbo

Ballymote

Castleblayney Cootehill

Mohill

to Galway

Cavan

Carrick-on-Shannon

Boyle

to Belfast

Belturbet

Ballinamore

Belfast

to Dublin and South East

Carrickmacross

Dundalk

Bailieborough

Kingscourt

Virginia

Ardee

Loughrea

Drogheda to Dublin

Portumna

Gort

to Dublin

Enniskilllen

Sligo

to Mullingar, Tullamore and Athlone

to Limerick / Shannon and Cork

Newry

to Dublin

Granard

to Sligo and Mayo

Monaghan

to Dundalk

Longford

Ballina

Castlepollard

Edgeworthstown Meathas Troim

Dundalk

to Mayo Ballymahon

Mullingar

Cava an

Castlebar

Kinnegad

Galway

Rochfortbridge

Moate

Athlone

to Galway, Sligo, Derry

to Dublin

Mu ullingar

to Belfast and Larne

Clara Edenderry

Tuam

Athlone

Ballyvaghan

Ferbane

Tullamore

Doolin

Borrisokane

Galway

to Dublin

to Galway Kilcormac

Corrofin

Scarriff

Roscrea

Ennis

Mountmellick

Ardee

Birr

Tullamo ore

to Cavan and Donegal

to Dublin

Nenagh

Killaloe

Dundalk

Portarlington

Banagher

Dublin

Ennistimon

Milltown Malbay

Portlaoise

Newmarket-on-Fergus

Stradbally

Mountrath Ballina

Limerick

Templemore

to Dublin

Kells Ceanannas Mor

Abbeyleix

to Limerick

Ennis

Birdhill

Kilrush

to Mullingar, Tullamore and Athlone

Newport Askeaton

Laytown / Bettystown/ Mornington

Navan to Rosslare

Rathdowney

Thurles Patrickswell Foynes

Drogheda

Oldcastle

Cratloe

Shannon

Kilkee

Newry

to Derry and Donegal

to Dublin

Adare

Duleek

Athboy

Balbriggan

Rathkeale

Bruff Croom

Hospital

to Waterford

Newcastle West Abbeyfeale

Limerick /Shannon

to Cork

Dunshaughlin

Trim

to Sligo, Castlebar and Galway

Lusk

Ratoath

Rush Ashbourne

Swords

Dunboyne

Kilkenny

to Cork

Mulhuddart

Enfield

Wexford

Maynooth

to Kerry

Clane

Dublin Metropolitan Area

Leixlip

Celbridge

Lucan

Dun Laoghaire

Tallaght

to Cork

Naas

Rathangan

Tralee

Killarney

Mallow

Kill

Newbridge Droichead Nua

Waterfo ord

Bray Blessington

to Cork, Limerick and Tralee

Monasterevin

Enniskerry

Greystones

Kildare Kilcullen

Ballymore Eustace

Kilcoole Newtownmountkennedy Rathnew

Athy

Wicklow

to Athlone

Cork

Ballybunnion

to Limerick

to Dublin

Rathdrum

to Dublin

Baltinglass

to Dublin

Carlow Tullow

Listowel

to Limerick

Carlow

to Waterford

Arklow

Castlecomer

Charleville Rath Luirc

to Dublin

Kilkenny

Tralee

Gorey

Bagenalstown Muine Bheag Bunclody

Castleisland

Newmarket

Gateways

Kanturk Fermoy

Killorglin

to Wexford and Rosslare

Ferns

Mitchelstown

Dingle

Callan

to Limerick

Graiguenamanagh

Mallow Millstreet

Cashel

Hubs

Killarney to Waterford

Tipperary

Enniscorthy

Thomastown Fethard

Blarney Cahersiveen

Kenmare

Tower

Cork

Midleton

Macroom Cobh Passage West

Bandon Dunmanway

Castletownbere

Bantry

Carrigaline Kinsale

Youghal

/ Derry

Caher

Linked Gateway / Hub Major Interregional Role in Northern Ireland

Clonmel

Carrick-on-Suir

New Ross

Wexford Rosslare

to Cork

Waterford

Tramore

Dunmore East

Clonakilty Lismore

Skibbereen

Area covered by the Northern Ireland Regional Development Strategy

Figura 31. Vizioni kombëtar hapësinor i Irlandës12 II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Dungarvan

to Cork Youghal

BURIMI: NATIONAL SPATIAL STRATEGY, IRLANDË, 2015

Figura 32. Skenare të vizionit të planit hapësinor të Francës13

AKPT-ja (por edhe autoritete të tjera të nivelit qendror të qeverisjes, p.sh. ministritë) është kryesisht institucioni që merr nismën për përcaktimin e një çështjeje, zone apo objekti me rëndësi kombëtare sipas nenit 34 të VKMsë nr. 671. Këto zona miratohen me vendim të KKT-së, sipas nenit 7 në ligjin nr. 107/2014. Gjithashtu, sipas nenit 35 të VKM-së nr. 671 përcaktohet edhe objekti i PDZRK-së si:

BURIMI: DATAR, 2015

1 Zona dhe/ose çështje të rëndësisë kombëtare në planifikimin e territorit në të cilat parashikohen ndërhyrje me prioritet zhvillimi; 2 Investime publike të rëndësishme dhe strategjike që ndikojnë në zhvillimin e qëndrueshëm të territorit dhe kanë ndikim kombëtar.

Mner i Sipërm

Lumi Zezë

Zall-Mner

Mukje

Vilëz

Bastar i Mesëm Herraj

Qinam

Bulçesh

Zall-Bastar Bastar Murriz

Kallmet

Tapizë

Besh Priskë e Vogël

Dritas

Pinar

Çerkez-Morinë

Zall-Herr

Perroi i Zall Bastarit

Brar

Selitë e Malit

Zall-Dajt

Valias Dajt

Lumi i Tiranës Ferraj

KAMËZ

Tujan

Liqeni Paskuqan - Zall Herr - Babrrushpat P a r k

Shtish-Tufinë Gjokaj

K o m b e t a r

Shëngjin i Vogël

Babrru shpat

Paskuqan 2

Lumi i Tiranës

Mazrek

Paskuqan

Linzë

Babrru

Kashar

Lumi i Lanës Yrshek Mezeze - Kashar

Qafmollë

Linze

P e i z a z h

M b r o j t u r

Linze Linzë Linze

Aksi Qendres Veri-Jug Tiranë

Mëzez Lanabregas Kus

Lumi i Lanës Gropaj Allgjatë

Farkë e Vogël - lanabregas

TIRANË

Yzberisht

Derje

Selitë Selitë

Lalm

Farkë e Vogël

Parpunjë

Priskë e Madhe

Liqeni i Tiranes Sauk - Kopshti Botanik

Shëngjergj Vërri

Domje e Malit

Shkallë

Prush

Calabërzez

Burimas

Facesh

Surrel

Shëngjin i Madh Urë

Murth

Farkë e Madhe Sauqet

Shesh

Menik

Sharrë

Vaqarr

Sauk - Liqeni i Thatë Fag

Sauk Gurrë e Vogël

Damjan-Fortuzaj Pinet

Lundër

Bulticë Picallë Gerbllesh

Lagja e Re

Përcëllesh

Selbë

Barbas

Pezë-Helmës Arbanë

Pezë e Vogël

Stërmas

Lumi i Erzenit

Lunder - MulletMullet Mullet Fikas

Vishaj

Ndroq

Kllojkë

Mangull

Vakumonë

Kryezi Petrelë

Zhurje Varosh

Gurrë

Daias

Dobresh Fravesh

Qeha

Maknor-çaush

Hekal Shytaj

Kërçukje

Bërzhitë Zbarqe

Shënkoll Fushas

Pëllumbas

Durisht

Pashkashesh

Ibë e Poshtme

Legendë

Skuterrë

Mumajes

Rozaverë

Kufiri i Bashkisë (ndarja e re administrative)

Dorëz

Kufiri i propozuar i zonës së studimit

Pezë e Madhe Perroi i Zhullimës Baldushk

Gror

Mihajas-Cirmë

Ibë e Sipërme

Mushqeta

Krrabë

Agrikultura (Corine Land Cover)

Isuf Muçaj Shpat Dushk

Zonat Pyjore (Corine Land Cover)

Lugë-Shalqizë

Ndërtesat

Mustafa koçaj Ballashej-Pajan

Sistemi Hekurudhore

Kus

Koçaj

Sistemi Rrugorë Grecë

Lumenjë dhe Liqene Vesqi

Rrjeti i Zonave të Mbrojtura

Shpat i Sipërm

Brezi Gjelber Tiranës Vendim. Nr.221 Datë. 20.02.2013

Kakunjë

Park Kombëtar Peizazh i Mbrojtur

Figura 33. Përcaktimi i kurorës së gjelbër të Tiranës si Zonë e Rëndësisë Kombëtare

BURIMI: AKPT, 2015

% e zonave të mbrojtura dhe Emerald nga totali

2.1.2 PLANET RAJONALE

Emerald nga totali

Nr. i monumenteve natyrore

Monumente Natyrore Hapsira të mbrojtura dhe Emerald

Figura 34. Zonat e mbrojtura dhe Emerald në Shqipëri

BURIMI: MINISTRIA E MJEDISIT, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Sipas nenit 15 të ligjit nr. 107/2014, në Shqipëri ekzistojnë vetëm dy nivele planifikimi: niveli qendror dhe ai vendor. Pra, plani rajonal nuk është një instrument i përcaktuar/kërkuar ligjërisht. Mirëpo, ndërkaq autoritetet qendrore dhe vendore hartojnë edhe plane të cilat mbulojnë një pjesë të territorit kombëtar, ose disa territore vendore së bashku (disa bashki ose edhe disa qarqe). Në kornizën e planeve rajonale (një term profesional, por jo i përcaktuar ligjërisht për rastin e Shqipërisë) ne mund të përfshijmë plane territoriale për rajone planifikimi/zhvillimi (pra jo administrative), ose për disa territore administrative së bashku. Rajonet e planifikimit/zhvillimit janë ato (territore nënkombëtare) për të cilat autoritetet qendrore vënë re se ka gjasa për zhvillim apo 19

OPSIONE PËR RAJONE ZHVILLIMI

KUKËS

KUKËS SHKODËR

SHKODËR

KUKËS

SHKODËR

KUKËS

SHKODËR

LEZHËLEZHË

LEZHË LEZHË

PESHKOPI

LAÇ

DIBËR

DIBËR DURRËS

DURRËS

TIRANË

DURRËS

TIRANË

DURRËS

TIRANË

TIRANË KAVAJË

KAVAJË

ELBASAN

ELBASAN LUSHNJE

LUSHNJE

POGRADEC

FIER FIER

BERAT

KORÇË

BERAT

KORÇË

BERAT

KORCA

VLORË

Legend

Legend $

POGRADEC

FUA centers

GJIROKASTËR GJIROKASTËR

Municipality 61 border

FUA centers

GJIROKASTËR VLORË

Qark border

VLORË

Qark border

GJIROKASTËR

Municipality 61 border

RMA division

RMA division SARANDË

Shkoder-Kukes-Lezhe

SARANDË

Shkoder-Kukes-Lezhe

Durres-Tirane-Peshkopi-Elbasan

Durres-Tirane-Peshkopi

Fier-Lushnje-Berat-Korce

Fier-Lushnje-Berat-Elbasan-Korce

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Sarande-Vlore-Gjirokaster

0 5 10

Sarande-Vlore-Gjirokaster

BURIMI: Co-PLAN, 2015 0 5 10

OPSIONE PËR RAJONE ZHVILLIMI KUKËS KUKËS

SHKODËR

KUKËS

SHKODËR

KUKËS

SHKODËR

LEZHËLEZHË

PESHKOPI

LAÇ

PESHKOPI

LAÇ

DIBËR

DURRËS

DURRËS TIRANË

DURRËS

TIRANË

DURRËS

TIRANË KAVAJË

TIRANË

KAVAJË

ELBASAN

LUSHNJE

FIER

$FIER

FIER

$FIER

POGRADEC

BERAT

BERAT BERAT

KORÇË

KORCA

KORÇË

KORCA

VLORË

Legend $

Legend

FUA centers Qark border Municipality 61 border

GJIROKASTËR GJIROKASTËR

RMA division

RMA division SARANDË

Shkoder-Kukes-Lezhe

GJIROKASTËR

SARANDË

Durres-Tirane-Peshkopi

Elbasan-Korce

Fier-Lushnje-Berat Sarande-Vlore-Gjirokaster

GJIROKASTËR VLORË

BASHKITE

Shkoder-Kukes-Lezhe Durres-Tirane-Peshkopi

FUA centers qarqe

VLORË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

0 5 10

Fier-Lushnje-Berat-Sarande-Vlore-Gjirokaster 20

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Figura 35. Opsione dhe qasje në rajonalizimin e Shqipërisë për qëllime qeverisjeje, zhvillimi, të mbrojtjes së mjedisit dhe planifikimi 20

! !

! ! !

! !

TROPOJE

MALESI E MADHE !

! !

KUKËS

! !

HAS

! !

SHKODER

SHKODËR

! !

FUSHE ARREZ

! !

! !!

KUKES

! !

PUKE

VAU I DEJES

! !

LEZHE

! !

LEZHË

MIRDITE

! !

DIBER

! !

DURRËS

! !

DIBËR

MAT

KURBIN

! !

KLOS

! !

KRUJE

! !

VORE KAMEZ !

SHIJAK

! !

! ! !

DURRES

! !

BULQIZE

! !

TIRANE

! !

! ! !

! !

TIRANË

! !

LIBRAZHD

! !

KAVAJE

! !

ELBASAN

! !

BERAT

! !

! ! !

! !

KORÇË

! !

Legjenda

SKRAPAR

KORCE

POLICAN

! !

MALLAKASTER

DEVOLL

! !

MALIQ

! !

! ! !

! !

FIER

! !

PUSTEC

GRAMSH

KUCOVE

! !

URA VAJGURORE ROSKOVEC BERAT PATOS

! !

POGRADEC

! !

LUSHNJE BELSH

CERRIK !

DIVJAKE !

! !

PERRENJAS

ELBASAN

RROGOZHINE PEQIN !

! !

KOLONJE

! !

Njesitë e vjetra vendore

! !

PERMET

! !

! ! !

! !

Rajoni i Drinit

! !

6 Rajonet e propozuara

GJIROKASTER

GJ IROKASTËR

LIBOHOVE !

Pellgu i Drinit

VLORË

Kufinjtë e Qarqeve ekzistues

! !

HIMARE

! !

TEPELENE

! !

Kufinjtë e NjQV të reja

! ! !

KELCYRE

! !

VLORE

Kufinjte e pellgjeve ujembledhes Pellgu i Bistrices

! !

Liqene

Kufinjtë e pellgjeve ujëmbledhës

Lumenj

! !

MEMALIAJ

! !

SELENICE

Kufinjte e 61 Bashkive

! !

Kufiri i Shqiperise !

! !

! ! !

! !

Legjenda

! !

Pellgu i Erzenit

! !

Rajoni Mat-Drin

! !

DELVINE

! !

Pellgu i Ishmit

! !

DROPULL

! ! !

! !

Rajoni Shkumbin-Erzen

Pellgu i Matit

! !

Rajoni i Devollit

Pellgu i Prespes

! !

SARANDELIVADHJA !

! !

Pellgu i Semanit

Rajoni i Semanit

! !

Pellgu i Shkumbinit

! !

Rajoni i Vjosës

Pellgu i Vjoses

! !

KONISPOL

! !

! ! !

! !

RAJONET SIPAS BASENEVE LUMORE

PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

GJASHTE RAJONE QEVERISJEJE

BURIMI: Co-PLAN, 2015

K UK ËS S H K ODËR

LEZ H Ë

DI B ËR DUR R ËS

TI R A NË

ELB A S A N

FI ER B ER A T

K OR ÇË

GJ I R OK A S TËR V LOR Ë

Rajoni i Bregdetit

Legjenda

Durana Alpet

RMA

Rajoni Lindor

Shkoder-Kukes-Lezhe

Turizëm Malor

Tirane-Durres-Diber

Turizëm Bregdetar

Elbasan-Berat-Korce

Zona Historike

Fier-Vlore-Gjirokaster

RAJONET E ZHVILLIMIT

Zona të mbrojtura natyrore

BURIMI: KËSHILLI I MINISTRAVE, 2015

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

OPSIONE PËR RAJONE PLANIFIKIMI

BURIMI: Co-PLAN DHE AKPT, 2015

Q. DYTESORE FOKUS NE SHERBIME (TRADITE / TURIZEM )

KRUJE F. KRUJE

PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

Q. DYTESORE FOKUS NE SHERBIME BUJQESORE (TREGJE, H. GRUMBULLIMI) PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

Q. LOKALE

SUKTH

KAMEZ

VORE

FOKUS NE SHERBIME BUJQESORE (KOMPLEMENTARE E DR DHE SHIJAK)

FOKUS NE INDUSTRINE E PERPUNIMIT TE DRURIT

ALTERNATIVE BANIMI EKONOMIK

FOKUS NE SHERBIME (PORTUALE/ TURIZMEM)

PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

Q. DYTESORE

DURRES Q. PRIMARE

Q. RAJONALE FOKUS NE SHERBIME BUJQESORE (TREGJE, H. GRUMBULLIMI)

PERMIRESIM I CILESISE SE BANESAVE EKZISTUESE

FOKUS NE SHERBIME BUJQESORE (Q. GRUMBULLIMI/ TREGJE)

SHIJAK

ALTERNATIVE EKONOMIKE BANIMI PER DURRESIN PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

Q. DYTESORE FOKUS NE SHERBIME LOGJISTIKE (P. LOGJISTIKE, H. MAGAZINIMI) ALTERNATIVE EKONOMIKE BANIMI PER DURRESIN

FOKUS NE ASETE SOCIO-KULTURORE (TEATER/ KONCERTE/ MUZE/ ARSIM)

PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

METROPOL FOKUS NE SHERBIME (HAPESIRA PER BIZNES)

TIRANE

FOKUS NE ASETE SOCIO-KULTURORE (TEATER/ KONCERTE/ MUZE/ ARSIM) PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

PERMIRESIM I CILESISE SE JETESES (HAPESIRA PUBLIKE/ GJELBERIM)

Q. LOKALE FOKUS NE AGRO-TURIZEM PERMIRESIM I CILESISE SE BANESAVE EKZISTUESE

NDROQ

Figura 36. Fragmente nga Plani i Integruar Ndërsektorial për Zonën Ekonomike Tiranë-Durrës (Durana) 22

BURIMI: AKPT, MZHU, AA, 2015

M A L I

Z I

M A L I

K O S O V E

Z I

K O S O V E

Park natyral RAJONAL

MALESI E MADHE

SHKODER ZOGAJ

VAU I DEJES

SHIROK

Fishte

VELIPOJË

Shëngjin

LEZHE

MIRDITE Ishulli Shengjin

Rila

Tale Shenkoll

Gurez

Fushe Kuqe

KURBIN Adriatik

I S H R E P U B I K A J U G O S L L A V E E M A Q E D O N I A

Thumane

Shetaj

Drac

KRUJE

Likmetaj Fushe-Drac

Rotulla

D E T I

RAjon EKONOMIK

I S H R J U G O S E M A Q E

Shkafane

Hamallaj

Manez

VORE

Sukth i Ri

DURRES

KAMEZ

SHIJAK

Durrës

TIRANE

Arrapaj Vaqarr Shkallnur

KAVAJE Golem Kanaparaj Peze e Madhe

Rajon AGRIKULTUROR

A D R I A T I K

Kavajë

Karpen

Synej BALHUTAJ

Bagoje

Plazhi i Gjeneralit Domen

Spille

RROGOZHINE

Rreth Greth

PEQIN

Vile Bashtove

DIVJAKE

Bishcukas

Divjakë

Germenj i madh

Grabjan

Kryekuq

LUSHNJE Karavasta e re

Remas

Libofshe

Topoje

Seman

RROSKOVEC

FIER

Darezeze e re

Bashkim

PATOS Pishe-Porro

Poroje

MALLAKASTER

G R E Q I

Armen

VLORE

SELENICE

Zvernec

NARTË

Vlorë

KANINË

MEMALIAJ

Radhime

Orikum

TEPELENE Dukat i ri

Dukat

QENDRAT KOMBETARE

Rajon TURISTIK

Llogara

AGRITURIZM

Palase R

Dhermi Ilias

HIMARE

Vuno

Jale

GJIROKASTER

Pilur

R Himarë

Kudhes

LIBOHOVE

D E T I

Metropol

Qendra sekondare

Q p

DELVINE DROPULL

FINIQ

J O N

Sarandë

Qendra

SARANDE

Ksamil

Xarre

Xarre re e Mursi

Mursi

TURIZMI DETA

KONISPOL

Qytete te specializuara

Çifliku

KKOONISPPOOOL

Ç Çifliku

Konispol

Ko onispoll

QENDRAT KOMBETARE

QENDRA

Korridor Transporti Nderkombetar

METROPOL

Korridor Blu

URBANE SPECIALIZUAR BUJQESI

Metropol

Qendra sekondare

Qendra primare

TURIZMI DETAR Qendra

Brezi Gjelber

URBANE KRYESORE

URBANE DYTESORE

AGRITURIZMI

KORRIDORE

Qytete te specializuara

PERDORIME TRASHEGIMI KULTURORE/ NATYRORE/ HISTORIKE BUJQESI

URBANE SPECIALIZUAR DETARE

DET

LOKALE SPECIALIZUAR DET LOKALE SPECIALIZUAR BUJQESI LOKALE SPECIALIZUAR NATYRE/ KULTURE

EKONOMIK INDUSTRI NXJERRESE

BURIMI: AKPT, MZHU, AA, 2015

Figura 37. Harta e vizionit të PINS Bregdeti (Draft, nëntor 2015)

Plani vlerëson bregtetin (binomi det-tokë) si aset të rëndësishëm kombëtar dhe pjesë e integruar e rrjetit mesdhetar. Bregdeti është një destinacion autentik, i shumëllojshëm sa i përket aktiviteteve dhe i pastër; një hapësirë e mirëmenaxhuar ku harmonizohen nevojat për zhvillim ekonomik (përfshirë ato lokale) me domosdoshmërinë e mbrojtjes së aseteve kulturore, natyrore dhe historike. II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Qendra sekondare

Qendra primare

Figura 38. Harta e hierarkisë së qendrave të propozuara të PINS Bregdeti (Draft, nëntor 2015) BURIMI: AKPT, MZHU, AA, 2015

Shpërndarja e shërbimeve sociale (edukative, shëndetësore, etj.) dhe kulturore në mënyrë të balancuar në gjithë territorin e Shqipërise është pjesë përbërëse e modelit policentrik të zhvillimit. PINS Bregdeti evidenton qendrat lokale të specializuara me fokus kryesisht, [agro]turizmin, aquakulturën, bujqësinë e blegtorinë, mbrojtjen/ zhvillimin e mjedisit dhe karakterin kulturor-historik të territorit.

nevojë për planifikim, që çon drejt një zhvillimi të dëshiruar. Në këtë rast, autoritetet qendrore ndërmarrin hartimin e një “plani rajonal”. Po ashtu, nëse një plan ndërsektorial i përfshin të gjithë sektorët, pra përmbajtësisht merr trajtën e një plani të përgjithshëm por për një territor 23

Qendra sekondare

Q p

të caktuar (jo administrativ), në zhargonin profesional ai mund të quhet plan rajonal. Për shembull, aktualisht, qeveria ka ndërmarrë dy plane me natyrë rajonale: planin e integruar ndërsektorial për bregdetin dhe planin për zhvillimin ekonomik të rajonit Tiranë-Durrës. Ashtu si planet e tjera kombëtare, edhe planet rajonale janë strategjike dhe të integruara për sa i përket objektivave që synojnë të përmbushin. Objektivat e planeve rajonale janë të njëjtë me ato të të gjitha planeve kombëtare, por nga pikëpamja përmbajtësore një plan rajonal mund ta vendosë më tepër theksin në një objektiv ose një pjesë të objektivave dhe të japë më tepër hollësi lidhur me zgjidhjet teknike të ngjashme me ato të PPV-ve. Midis planit të përgjithshëm dhe planit rajonal ekziston një hierarki. Të gjitha planet rajonale hartohen në zbatim të planit të përgjithshëm kombëtar dhe/ose planeve kombëtare sektoriale, por kjo nuk do të thotë që mungesa e një plani kombëtar përbën një pengesë thelbësore për hartimin e një plani rajonal.

2.1.3 PLANET VENDORE Planet vendore hartohen nga bashkitë dhe nga administrata e qarkut. Plani i hartuar nga administrata e qarkut është plani sektorial në nivel qarku (PSNQ). Neni 19 i ligjit nr. 107/2014 përcakton objektivat për PSNQ, të cilat mund të përmblidhen si: bashkërendim dhe balancim në nivel qarku i interesave dhe instrumenteve kombëtare dhe ato vendore; përcaktim i drejtimeve strategjike rajonale që duhet të ndjekin bashkitë në proceset dhe dokumentet e tyre të planifikimit; fokus i veçantë në çështje të mjedisit dhe të zhvillimit ekonomik rajonal. Këto plane hartohen në funksion të zhvillimit strategjik të sektorëve brenda territorit administrativ të qarkut. Planet sektoriale në nivel qarku hartohen në zbatim të PPK-së dhe ose PKS-ve. Sipas ligjit nr. 107/2014, ekzistojnë 3 dokumente planifikimi që hartohen në nivel bashkie. Sipas neneve 20, 21 dhe 22 të ligjit, këto dokumente janë përkatësisht: plani i përgjithshëm vendor, Kufiri administrativ Autosrada Tiranë-Durrës Unaza e Vorës në funksion të komunitetit dhe ekonomisë lokale Fragmentimi më i shpeshtë i autostradës për të ndihmuar lidhjen më të mirë mes pjesëve të Vorës [skenari i kalimit të autostradës nëntokë në brendësi të qytetit] Itinerar lidhjeje rajonale me vlera pejzazhistike në funksion të turizmit dhe mjedisit Itinerar i brendshëm me vlera pejzazhistike në funksion të komunitetit dhe mjedisit Qendra të banuara [nevojë për strukturë] Përcaktimi i portave të qendrave të banuara [Q.B.] Përcaktimi i shesheve të Q.B. Zone biznesi dhe industriale Zone bujqësore nëvazhdimësi me Q. B. Zone me vlera natyrore [parku rajonal] Mbrojtje e perimetrit të sistemit pejzazhistik kodrinor, që kufizon luginën e Vorës Riaktivizimi dhe rifunksionalizimi i liqeneve në funksion të bujqësisë dhe turizmit Ballkonet e Vorës 1

Përsëritje e qendrës ekzistuese të qytetit

Zgjerim me intensitet të lartë përgjatë autostradës

Zgjerim me intensitet të ulët drejt Jug-Perëndimit

Skenari i zgjerimit përtej autostradës në rastin e kalimit të saj nën-tokë

BURIMI: BASHKIA VORË DHE METROPOLIS, 2013

Figura 39. Vizioni hapësinor i Vorës sipas PPV-së para ndarjes së re administrative-territoriale 24

Nr. Nisma

Lloji i PDV-së Pronësia Prioritet Fonde

Mbështetja e pronarëve14 (opsione)

Publike

bashkia Po

publike Po

Nuk është rasti

Publike

Nuk është rasti

Publike

Nuk është rasti

Publike

Private

Opsion1: Nuk është rasti për mbështetje nëse kryhet shpronësim; Opsion2: Minimumi 51% për nismën & negociatë gjatë PDV-së, nëse jo shpronësim.

Publike

Private

Opsion1: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së.

Publike

Private

Opsion1: Pjesërisht shpronësim & pjesërisht miratim nga pronarët (51%) + negociatë gjatë PDV-së; Opsion2: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së, nëse jo shpronësim.

Publike

P&P

Opsion1: Shpronësim për pronat private; Opsion2: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së, nëse jo shpronësim.

Publike

P&P

Si rasti 5

Publike

P&P

Si rasti 6

Private

P&P

Opsion1: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së. Bashkia është një nga pronarët. Opsion2: O1 mund të kombinohet me shpronësimin.

Private

P&P

Opsion1: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së. Bashkia është një nga pronarët.

Private

Publike

Nuk është rasti ; kalim në miratimin e nismës nga bashkia

Private

Publike

Nuk është rasti ; kalim në miratimimin e nismës nga bashkia

Private

Publike

Nuk është rasti ; kalim në miratimin e nismës nga bashkia

Private

Publike

Si rasti 13

Private

Opsion1: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së.

Private

Opsion1: Minimumi 51% për iniciativën & negociatë gjatë PDV-së. Opsion2: O1 dhe bashkia mund të futet si bashkëzhvilluese.

Private

Si rasti 16

Tabela 3.

Llojet e PDV-ve sipas nismës dhe pronësisë

Shënim: Kjo tabelë paraqet një (draft) përmbledhje të rasteve të PDV-së sipas iniciativës private apo publike, pronësisë së tokës dhe ekzistencës së fondeve publike (pavarësisht shumës) në secilin rast. Në PDV-të me nismë publike, bashkia mund të mbulojë infrastrukturën dhe hapësirën publike në dy mënyra: 1) me shpronësim dhe investim; 2) duke përdorur instrumente që kapin vlerën e rritur të tokës, si rezultat i investimit publik (shiko kapitullin 4). Nuk mungon rasti i kombinimit të të dyja mënyrave. Zakonisht, në PDV-të me nismë private është zhvilluesi privat ai që mbulon tërësisht infrastrukturën e hapësirën publike. Megjithatë, mund të ketë raste kur bashkia mbulon një pjesë të saj, sepse infrastruktura/hapësira publike i shërben jo vetëm zonës për PDV-në, por një pjese më të madhe të qytetit.

planet sektoriale në nivel bashkie dhe planet e detajuara vendore. Ndër këto tre dokumente, PPV-ja është instrumenti që studion territorin në mënyrë të integruar dhe gjithëpërfshirëse dhe, po në këtë mënyrë, vendos objektivat, programet dhe projektet përkatëse. Ky II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

dokument quhet “i përgjithshëm” pikërisht për ta dalluar nga planet sektoriale, të cilat mbulojnë një ose disa sektorë, por nuk e studiojnë territorin në të gjithë tërësinë e problematikave të tij.

Shkollë e mesme

Zonë industriale

Zonë banimi Qendër Universitare 6 7

Banesa sociale 5

1 9

Porti (PDV)

Qendër spitalore Qendra historike (PDV)

Institucion

Park

Figura 40. Përcaktimi i zonave për PDV në territor

Objektivat e PPV-së (neni 20 i ligjit nr. 107/2014), në mënyrë të përmbledhur, synojnë: të balancojnë nevojat kombëtare e vendore në territorin e një bashkie dhe t`i orientojnë ato drejt zhvillimit të qëndrueshëm të tokës; të lehtësojnë deri në detaje të zbatimit proceset e ndërtimit të infrastrukturave, të përdorimit të tokës dhe të zhvillimit të saj; të vendosin masa për të ruajtur/zhvilluar burimet natyrore, vlerat historike dhe aspektet sociale (strehim, punësim etj.) të shfaqura në territor. Planet sektoriale në nivel bashkie (p.sh. një plan transporti etj.) mund të jenë pjesë përbërëse e PPV-së. Madje, preferohet që PPV-ja të shprehet me sa më shumë hollësi që të jetë e mundur për sektorët, pasi është i vetmi instrument që arrin të integrojë sektorët brenda territorit administrativ. Megjithatë, bashkia ka të drejtë dhe mundësi që, sipas rastit/nevojës, të hartojë një plan sektorial, qoftë edhe si rishikim të propozimeve të bëra për këtë sektor në PPV. PDV-të janë dokumente që hartohen për disa nga zonat e territorit administrativ, sipas përcaktimit për këtë qëllim në PPV. PDV-ja nuk ekziston si instrument, nëse më parë nuk është hartuar dhe miratuar një PPV. Ndryshe nga plani i përgjithshëm dhe ai sektorial, PDV-ja lehtëson tranzicionin nga planifikimi në zhvillim (dhënia e lejes) dhe objektivi kryesor/madhor i saj është 26

BURIMI: Co-PLAN, 2015

të rregullojë marrëdhënien e pronësisë dhe ndarjen e kostove e përfitimeve mes palëve në zhvillim. . Sipas nenit 22 të ligjit nr. 107/2014, PDV-ja ka për qëllim: zhvillimin dhe/ose rizhvillimin e një zone; rigjenerimin/ ripërtëritjen e një zone kryesisht urbane; ndërtimin e infrastrukturave publike. Ndërkohë, objekti i PDV-së është nëndarja dhe bashkimi i parcelave sipas qëllimit të saj. Në proceset për arritjen e qëllimit të PDVsë dhe realizimin e objektit të saj ndodhin një sërë ndryshimesh në marrëdhëniet pronësore dhe përfshihen shumë kosto (kontribute/ detyrime) e përfitime, qoftë të palëve private (pronarët dhe zhvilluesit), qoftë atyre publike (bashkia). Për këtë arsye, PDV-ja, sipas interesit të drejtpërdrejtë e kryesor që ajo përmbush, mund të hartohet me nismë private ose publike. Në cilindo nga rastet bashkia ka një rol të rëndësishëm bashkërendues për të garantuar që interesi publik i përgjithshëm nuk do të preket. Tabela e mëposhtme paraqet në mënyrë të përmbledhur rastet e PDV-ve sipas interesit dhe, për çdo rast, tregon nëse nevojitet mbështetja e pronarëve dhe si mund të realizohet PDV-ja. VKM-ja nr. 671 parashikon që PDV-të të hartohen përmes proceseve të hapura, konkurruese e të publikuara në regjistër. Për këtë qëllim, konkurset e projektit

urban të zonave prioritare për PDV-në mund të gërshetohen me proceset e tenderimit (për PDV-të publike).

2.2 SI HARTOHET DHE MIRATOHET NJË PLAN? 2.2.1 PLANI I PËRGJITHSHËM KOMBËTAR Sipas nenit 19 të rregullores së planifikimit (VKM nr. 671), PPK-ja përcakton kuadrin referues të detyrueshëm për të gjitha planet që hartohen në Shqipëri. Procesi i hartimit të PPKsë koordinohet nga ministri që mbulon fushën, i cili është edhe autoriteti përgjegjës për hartimin e planit. Për të hartuar PPK-në, punohet në dy nivele: (i) grupi i ekspertëve të fushave të ndryshme, i ngritur nën koordinimin e ministrisë përgjegjëse dhe AKPT-së, kryen analizat tematike, jep kontribut përmbajtësor në proceset publike dhe përmbledh e hartëzon propozimet e palëve për vizionin dhe objektivat e PPK-së; (ii) komiteti ndërministror, i ngritur me udhër të kryeministrit, konsultohet vazhdimisht lidhur me planin dhe procesin e PPK-së, sipas planit të veprimeve, të përgatitur paraprakisht nga ministria dhe AKPT-ja. Hapat e procesit të PPK-së përcaktohen në nenet 19 deri në 25 të rregullores së planifikimit dhe përmblidhen si më poshtë: 1 Ministri përgjegjës për planifikimin e territorit merr nismën për hartimin e PPK-së dhe e paraqet për miratim tek Këshilli Kombëtar i Territorit. Nisma përmban argumentimin e nevojës për të hartuar PPK-në dhe, përveç detajeve proceduriale e financiare, mund të përfshijë edhe pezullimin e zhvillimit në të gjithë territorin, deri në miratimin e planit e sipas afateve kohore ligjore. Vendimi i ministrit për të marrë nismën dhe vendimi i KKT-së për miratimin e nismës botohen në regjistrin e integruar të territorit. II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Figura 41. Hapa metodologjike për analizën dhe hartimin e një vizioni hapësinor kombëtar

BURIMI: ALBANIA MANIFESTO 2030, UNIVERSITETI POLIS, 2015

Në rast mosmiratimi, KKT kthen nismën tek Ministri për rishikim

Ministri i MZHU harton dhe paraqet nismën tek KKT për Miratim

Nisma botohet në Regjistër brenda 10 ditëve nga dorëzimi për miratim

KKT merr vendim për nismën

KKT Miraton Nismën dhe boton vendimin në Regjistër brenda 10 ditëve nga miratimi

Vendimi për nismën hyn në fuqi

MZHU Harton dhe koordinon dokumentin e planifikimit

Konsultime të rregullta me Komitetin Ndërministror

Akti i Miratimit të VSM

- Ekspertë të fushave të ndryshme vendas dhe të huaj

AKPT zbaton planin e veprimit

- Specialist të Institucioneve Publike

Forumi për Bashkërendimin e Planifikimit në Nivel Qëndror

Dokumenti i Planifikimit botohet në Regjistër

KKT-ja arkivon dokumentacionin dhe vendimin në AQTN e tek autoritetet e planifikimit brenda 15 ditëve

MZHU bën kërkesë tek KKT për Miratim

Vendimi hyn në fuqi

Vendimi Botohet në Regjistrin Zyrtar brenda 10 ditësh

Në rast mosmiratimi, PPK-ja kthehet për rishqyrtim me sugjerime

Figura 42. Procesi i Planit të përgjithshëm kombëtar

BURIMI: AKPT, 2015

Puna e kryer për hartimin e PPK-së ka kaluar në disa faza që prej marrjes së nismës në vjeshtën e vitit 2013. Grupi ndërministror ka lehtësuar grumbullimin e informacionit nga institucionet qeverisëse, ndërsa Ministria e Zhvillimit Urban dhe Agjencia Kombëtare për Planifikimin e Territorit kanë zbatuar procese të analizimit të përgjithshëm/të thelluar të territorit dhe të analizës metabolike. Si rezultat i analizave është përgatitur një draft-vizion, shoqëruar me objektiva territoriale të hartëzuara dhe të prezantuara nga përfaqësues të institucioneve publike. 28

VIZJONI

2 Pas miratimit të nismës, grupi i punës, nën monitorimin dhe drejtimin e ministrisë përkatëse dhe AKPT-së, harton dokumentin e planit. VIZJONI Dokumenti i planit përmban analizën (metabolike dhe të thelluar social-ekonomikemjedisore), vizionin dhe objektivat e zhvillimit, zonat me prioritete strategjike dhe ato të rëndësisë kombëtare, përcaktime për sistemet territoriale FUSHEARREZ

FUSHEARREZ

LEGJENDA: Zonat UNESCO Zonat potenciale UNESCO Porte Aeroporte Aeroporte te propozuar Motor ekonomik Kryeqytet Qender Primare

LEGJENDA:

Zone ekonomike

Zonat UNESCO Hub Logjistik Qender inovacioni Zonat potenciale UNESCO

Porte BUJQESI Aeroporte DET

INDUSTRI Aeroporte te propozuar URBANIZIMI Motor ekonomik

Figura 43. Vizioni i Planit të Përgjithshëm Komëbtar (Draft, nëntor 2015)

Kryeqytet BURIMI: AKPT, MZHU, ATELIER ALBANIA, 2015 Qender Primare

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Zone ekonomike Hub Logjistik

RRJETI I LIDHJEVE PARA VITEVE ‘90-TË

RRJETI I LIDHJEVE

VIZIONI SHQIPËRIA 2030 SIPAS ALBANIA MANIFESTO

KORRIDORET E ZHVILLIMIT DHE ZONAT E LIRA EKONOMIKE

Figura 44. Hapa metodologjike për analizën dhe hartimin e një vizioni hapësinor kombëtar 30

BURIMI: ALBANIA MANIFESTO 2030, UNIVERSITETI POLIS, 2015

dhe rrjetet kombëtare të infrastrukturave, masat kombëtare mbrojtëse për mjedisin e kulturën, përcaktime për funksionimin e sektorëve në territor, çështje që kanë të bëjnë me zbatimin e PPK-së dhe zbërthimin e tij në dokumente të tjera planifikimi. Dokumenti i PPK-së shoqërohet edhe me vlerësimin strategjik mjedisor e dokumentin përkatës. 3 Gjatë hartimit të PPK-së, AKPT-ja, në bashkërendim me ministrinë përgjegjëse, krijon forumin e bashkërendimit të planifikimit në nivel qendror, i cili (sipas nenit 5 të rregullores së planifikimit) synon të nxitë diskutime strategjike mes anëtarëve të tij për bashkërendimin e çështjeve dhe vendimeve të planifikimit që përmban PPKja. Ngritja e këtij forumi nuk e zëvendëson procesin e këshillimit publik që duhet të organizojnë AKPT-ja dhe ministria. Duke qenë se PPK-ja është dokumenti i nivelit më të lartë të planifikimit për të gjithë territorin shqiptar, strategjia e komunikimit dhe e këshillimit me publikun duhet të mirëmendohet që të arrihen grupe e shtresa që përfaqësojnë interesa dhe këndvështrime të ndryshme. Këshillimi mund të realizohet përmes katër proceseve të ndryshme: a Këshillimi me institucionet publike që përfaqësojnë sektorë të ndryshëm; b Këshillimi me autoritetet vendore e rajonale për interesat territoriale të zhvillimit; c Këshillimi me grupe të ndryshme interesi; d Këshillimi me përfaqësi gjeografike. Secili proces ka planin e vet të aktiviteteve dhe personat përgjegjës për zbatimin e tyre. Të katër proceset bashkërendohen nga AKPT-ja dhe ministria, të cilat garantojnë jo vetëm realizimin, por edhe komunikimin e rezultateve tek qytetarët në tërësi, përmes mediave dhe çdo forme jokonvencionale të komunikimit publik. II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

4 Këshilli Kombëtar i Territorit miraton PPKnë dhe miratimi përfundimtar i saj kryhet nga Këshilli i Ministrave. 2.2.2 PLANET KOMBËTARE SEKTORIALE Planet kombëtare sektoriale (PKS) hartohen nga ministritë, me qëllim zhvillimin strategjik të një ose më shumë sektorëve, sipas fushave të kompetencës (neni 26 i VKM-së nr.671). Disa ministri së bashku, gjithashtu, mund të vendosin të hartojnë një plan ndërsektorial dhe, në këtë rast, bashkërendimi mes ministrive realizohet mbi bazën e urdhrit përkatës të kryeministrit. Sikurse në rastin e PPK-së, edhe PKS-ja hartohet nga një grup pune i përbërë nga specialistë të institucioneve publike dhe me ekspertë të fushave të ndryshme, vendas apo edhe të huaj, bazuar ne ligjin per organizimin dhe funksionimin e Këshillit te Ministrave. Rregullorja e planifikimit përcakton procedurën e hartimit dhe zbatimit të PKS-së në nenet 26 deri në 32 të saj. Përmbajtja e PKS-së përfshin të njëjtat çështje si në rastin e PPK-së, por duke u fokusuar në sektorin ose sektorët që trajtohen nga plani. Duke qenë se çdo ministri harton politika dhe strategji për zhvillimin e sektorit përkatës, një PKS ndryshon nga këto instrumente për faktin se realizon edhe zbërthimin e objektivave dhe programeve/projekteve përkatëse në territor. Nga pikëpamja e procesit, hartimi i PKS-së kalon (në mënyrë të përmbledhur) në këto hapa: 1 Autoriteti përgjegjës (ministri ose ministrat përkatës) merr nismën për hartimin e PKSsë, e cila miratohet nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Sikurse në dokumente të tjera planifikimi, nisma përshkruan argumentin mbi të cilin bazohet hartimi i planit, detaje teknike, proceduriale, administrative e financiare të hartimit të planit dhe, sipas rastit, mund të merret vendim për vendosjen e pezullimit të zhvillimit. Pezullimi i zhvillimit përcakton 31

arsyet e përdorimit të këtij instrumenti, territorin e përfshirë, ose pjese të caktuara të tij, llojet e lejeve apo të çështjeve të lidhura me to, dhënia e të cilave pezullohet. Marrja e nismës dhe vendimi për pezullimin e zhvillimit miratohen në Regjistër. Autoriteti përgjegjës ngre grupin e punës, nis hartimin e planit dhe komunikimin zyrtar institucional e bashkërendues me AKPT-në. Gjithashtu, autoriteti përgjegjës për hartimin e planit përgatit edhe një strategji komunikimi sipas së cilës do të zbatohet këshillimi dhe të gjitha takimet e nevojshme publike. Në këtë pikëpamje, procesi është gjithashtu i ngjashëm me atë të ndjekur gjatë hartimit të PPK-së.

4 Pas 30 ditëve nga data e botimit në regjistër, KKT-ja merr vendimin mbi miratimin e PKSsë.

2 Para se PKS-të dërgohet për miratim në KKT, AKPT-ja duhet të vlerësojë teknikisht planin dhe të lëshojë deklaratën e përputhshmërisë me legjislacionin dhe instrumente të tjera planifikimi në fuqi. Plani dhe deklarata e përputhshmërisë botohen në regjistër. 3 Para se PKS-të dërgohet për miratim në KKT, AKPT-ja duhet të vlerësojë teknikisht planin dhe të lëshojë deklaratën e përputhshmërisë me legjislacionin dhe dokumente të tjera planifikimi në fuqi. Plani dhe deklarata e përputhshmërisë botohen në regjistër.

Figura 45. Skema të planit kombëtar sektorial të transportit dhe energjisë 32

2.2.3 PLANET E DETAJUARA PËR ZONA TË RËNDËSISË KOMBËTARE

ndërmerr nismën dhe i propozon për miratim KKT- së përcaktimin e një çështjeje, zone ose objekti si të rëndësisë kombëtare në planifikim. Sipas pikës 3 të nenit 16, të ligjit nr. 107/2014, Kjo nismë mund të merret në kuadër të kryesisht ose me kërkesë të një ministrie apo të procesit të hartimit të një plani kombëtar ose një organi tjetër qendror ose vendor, AKPT-ja si një proces i veçantë. Në rastin e dytë, nisma duhet të përmbajë të dhëna dhe argumente të mjaftueshme mbi nevojën për ndërmarrjen e saj. Përmbajtja e projektaktit të nismës jepet në nenin 38 të VKM-së nr. 671. Sipas nenit 36 të VKM-së nr. 671, kur zona përbën rëndësi kombëtare në më shumë se një sektor/fushë, atëherë me urdhër të Kryeministrit ngrihet grupi i punës për hartimin e PDZRKsë, ku AKPT është pjesë. Ky urdhër gjithashtu përcakton qartë mënyrën dhe procesin e bashkëpunimit mes autoriteteve pjesëmarrëse për hartimin e PDZRK-së. Përmbajtja e dokumenteve përbërëse të PDZRK-së përshkruhet e plotë në nenin 37 të rregullores së planifikimit të territorit (VKM nr.671). Si çdo dokument planifikimi, edhe PDZRK-ja përmban analizën, konceptin strategjik të zhvillimit të zonës, përcaktime të detajuara territoriale deri në nivel parcelash dhe vlerësimin strategjik mjedisor ose vlerësimin e ndikimit në mjedis (sipas legjislacionit përkatës). Për shkak të sipërfaqeve të kufizuara që mbulon një PDZRK, hartat kanë shkallën nga 1:500 deri në 1:2000 dhe vetëm për arsye apo analiza specifike mund të kenë shkallë më të madhe se 1:2000. Miratimi i PDZRK-së përcaktohet në nenin 39 të VKM-së nr.671. KKT-ja merr vendim për miratimin e PDZRK-së mbi bazën e nismës të miratuar në KKT, dokumentacionit të plotë të planit, aktit të miratimit të studimit për VSM-në, raportit të vlerësimit teknik e aktit të përputhshmërisë së Agjencisë (AKPT-së). Vetë akti i përputhshmërisë hartohet për përputhshmërinë me: i) planin e përgjithshëm kombëtar (PPK); ii) planet kombëtare sektoriale (PKS); iii) legjislacionin në fuqi. BURIMI: AKPT, AA MBI BAZËN E STUDIMEVE TË MINISTRIVE TË TRANSPORTIT DHE ENERGJITIKËS, 2015

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

MASTERPLAN

TOTAL PEDESTRIAN SURFACE

TREE TECHNICAL PLAN

Figura 46. Fragmente nga projekti i miratuar për zbatim për vijën bregdetare të Vlorës 34

BURIMI: XDGA, 2014

Institucionet e interesuara publike ose private i kërkojnë Ministrit përgjegjës marrjen e nismës për PDZRK-në

Ministri përgjegjës merr nismën për hartimin e PDZRK-së

Ministria përgjegjëse harton nismën dhe e nis për miratim në KKT

Në rast mosmiratimi, KKT-ja kthen për rishikim dokumentin

KKT-ja miraton nismën

Dokumentacioni i PDZRK-së dhe i bashkërendimit botohen në Regjistër

Nisma botohet në faqen zyrtare të sekretariatit të KKT-së, 10 ditë nga miratimi

Dokumentacioni botohet në Regjistër, 10 ditë nga dorëzimi për miratim

Ministria përgjegjëse kryen bashkërendimin sipas ligjit

Ministria përgjegjëse harton PDZRK-në

AKPT-ja kthen dokumentacionin për përmirësim nëse është rasti

Ministria nis kërkesë AKPT-së për Aktin e Përputhshmërisë

AKPT-ja shqyrton dokumentacionin brenda 30 ditëve

KKT-ja kthen dokumentin për rishqyrtim në rast mosmiratimi

AKPT-ja harton e boton në Regjistër Raportin e Vlerësimit Teknik dhe Aktin e Përputhshmërisë

Sekretariati i KKT-së arkivon në AQTN dhe AKPT një kopje të PDZRK-së dhe vendimit, 15 ditë nga miratimi

Ministria nis kërkesë KKT-së për miratim

PDZRK-ja hyn në fuqi

KKT-ja miraton dokumentin e PDZRK-së

PDZRK-ja dhe vendimi botohen në Regjistër dhe në faqen zyrtare të sekretariatit të KKT-së

Figura 47. Procesi i hartimit të PDZRK-së II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: AKPT, 2015

PATOS MARINZA

KOMAN

Figura 48. Zona që mund të trajtohen me PDZRK

Figura 49. Fragmente nga projektet për vijën bregdetare të Vlorës 36

APOLLONIA

ISHULLI I BERATIT BURIMI: ARKIVA Co-PLAN, 2015

BURIMI: METROPOLIS, 2013

HYPERNATURAL VLORA II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI Figura 50. Analizimi i vijës bregdetare të Vlorës dhe masterplan

BURIMI:VLORA WATERFRONT DYNAMICS, METROPOLIS, 2014

VERMOSH

Rruga kufitare për në Plavë

Për Vermosh

Selaj

Vukti

Nikci

TAMARË Kozhnja

Broja

THETH

Boga

RRAPSH Holl

PËR NË GJAKOVË

TROPOJË

Kastrati

Bratosh Vuc Kurtaj Goraj Budisha Zagora

ZBAJRAM CURRI

Vrithi Gimaj

Bzheda

Lohja

Mgulla Repishti

Reci

Pogu

Brucaj

KIRI

LEKBIBAJ Salca

FIERZE

Apripa

Poravi

Kokdoda

Mesi Myselimi

SHKODËR

Arsti

Ukbibaj

Qerreti Bena

DRISHTI Vilza

Vukjana Gegaj

Mazreka

Qibiku

Buzhalaj

Micoj

Dedaj

QAFË MALI

Blinishti

Kabashi

FUSHË ARRËZ Rapja

PUKË

MNELA E MADHE

KORTHPULA

KLOS

Kashnjet Ranza

VELIPOJA

Suxhakija

Frengena

Kalori

Spaci

Kacinari

Bisaku Kodër-Spaci

Simoni

Rreja e Velës Krezi Gur i Madh

Katund i Vjetër Bulshiza Rrasfiku

REPS

Grykë-Oroshi PESHQESHI Bulshari

Shegrop Reja MunazaVan Guri Ndërfusha Kodër Rrësheni Rreth Perlat i Epërm

Kthella e Epërme

KURBNESH

Shepia

Lëkundaj

RUBIK RRËSHEN Fangu

Rasfiku

MILOT

LAÇ

Sheshaj

T LIQENET E LURËS

Zajsi Bardhaj

Proseku Ujë Shtrezi

Shëngjini

Konaj

Blinisht

UNGREJ Van Krupe LEZHA

Zallxhuxha

Domi

Gjegjan

Gjobardhaj Karlivac

Vig

Domgjoni

Kalivreni

Gojani i Vogël

Vrith

Kaftalla

Për Kukës dhe Prizren

GOJAN I EPËRM

Shkoza

Gomsiqe

Xakthi

Kryeziu

Lumbardhi

QELZA

Qerreti

Kulumri

FLETI

Levrushka Dushnez

KOMAN

Mnela e Vogël

DARDHA

Sapaci

VAU I DEJËS

SHËNGJIN

Meziu

Iballja

TF BUSHAT

Bugjoni

Prekali

Ura e Domni Shtrenjëte

Dragdoi

Tplani

Dushaj Breg-lumi

Tetaj

Miliska

Kurt Kurtaj Shakota

Kulkaj Boksi

Selimaj

Shengjergji

Gjonpepaj Palci

Nicajshoshi

Betosha

Curraj

NICAJ-SHALAZ Pecaj Lotaj Vuksanaj

Xhani

Kok Papaj

KOPLIK

Abat

Nenmavriqi

Plani

DEDAJ QAF GRADË

Lekaj

PERLAT

Uraka

Për Burrel

Për Tiranë

Figura 51. Fragmente nga plani rajonal i Qarqeve Shkodër-Lezhë 2005-202015 40

BURIMI: REGIONAL PLAN FOR SHKODËR-LEZHË, 2005

“DIAMANTI” KOSOVËS

LIDHJA PODSHKODPEJË

Kolasin

MITROVICA

PEJË Plav

PODGORICA Aeroport Ndërkombëtar

TUZË Theth

‘PODSHKOD’ RAJONI URBAN POLICENTRIK

PRISHTINË

VELIPAZAR

BAR PORT

KOPLIK

SHKODËR BUSHAT

VELIPOJA LIDHJA NË JUG SHËNGJIN ME RIVIERËN E ADRIATIKUT NËPËRMJET URËS SË RE TË BUNËS

GJAKOVË

FERIZAJ

Fierze Koman

ULQIN

Bajram Curri

PRIZREN Kukës

LIDHJA PODSHKODGJAKOVË/PRIZREN

VAU DEJËS LEZHË

Drejt Portit të Durrësit

Lidhje dytësore me Tiranë/Durrës

Legjendë Kufiri i Planit Rajonal Rajoni Urban Ndërkufitar Qyteti Traget

BURIMI: REGIONAL PLAN FOR SHKODËR-LEZHË, 2005

2.2.4 PLANET SEKTORIALE NË NIVEL QARKU Procesi për PSNQ-në përcaktohet në nenet 45 deri në 46 të VKM-së nr.671. Procesi i PSNQsë paraqitet në diagramën e mëposhtme. PSNQ-ja, në nivel teknik është një lloj plani rajonal që hartohet në funksion të zhvillimit strategjik të të gjithë sektorëve brenda territorit administrativ të qarkut. Si i tillë në përmbajtje ai ngjason me planin e përgjithshëm, por përmban më pak detajime në lidhje me zhvillimin e territorit në rregulloren e tij. Për shembull, përcaktimi i kushteve të zhvillimit si intensiteti apo koefiçienti i shfrytëzimit të territorit, nuk është qëllim i PSNQ-së, përveç rasteve specifike të projekteve rajonale. Procesi i PSNQ-së përmblidhet si më poshtë: Nisma për hartimin e PSNQ-së merret nga II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Kryetari i Këshillit të Qarkut dhe botohet në Regjistrin e integruar të territorit brenda 10 ditëve nga data e marrjes. Përmbajtja e nismës përcaktohet në nenin 45 të VKM nr. 671. Këshilli i Qarkut miraton nismën. Megjithatë, nëse nisma parashikon edhe pezullim të zhvillimeve, ajo duhet të konfirmohet edhe nga KKT-ja dhe botohet në Regjistër. Dokumenti i plotë i PSNQ-së duhet të përmbajë të dhëna dhe materiale, sipas nenit 44 të VKM nr. 671. Këshilli i Qarkut miraton PSNQ-në dhe më pas ia kalon dokumentacionin KKT-së për miratimin përfundimtar. Materialet, mbi bazën e të cilave merr vendimin KKT-ja, janë: • Nisma e miratuar nga Këshilli i Qarkut; • Dokumenti i planifikimit i plotë; 41

• Studimi i Vlerësimit Strategjik Mjedisor, i miratuar nga Ministria përkatëse; • Akti i Përputhshmërisë nga AKPT-ja. KKT-ja merr vendimin brenda 30 ditëve nga data e botimit të plotë të materialeve në Regjistër, ndërsa vendimi i KKT-së dhe dokumentet shoqëruese të tij botohen në Regjistër brenda 10 ditëve, nga data e marrjes së vendimit. PSNQ-ja hyn në fuqi me botimin e vendimit në Regjistër. 2.2.5 PLANI I PËRGJITHSHËM VENDOR PPV-ja është instrumenti më thelbësor dhe kompleks që ndërmerr një bashki për të zhvilluar dhe administruar në mënyrë të qëndrueshme territorin e saj. Për këtë arsye, procesi i PPV-së është shumë i rëndësishëm, si për sa i përket aspektit teknik të planit (lloji i ekspertizës, afatet kohore, realizimi i produkteve dhe cilësia e tyre), ashtu edhe aspektit të transparencës dhe pjesëmarrjes (informimi, regjistri, grupet e përfshira, mënyra e realizimit të pjesëmarrjes, numri i takimeve, strukturat këshilluese). Ligjërisht, procesi është përcaktuar në seksionin 7 (nenet 58 deri në 61) të rregullores së planifikimit (VKM nr.671) dhe hapat përmblidhen si më poshtë: (referoju gjithashtu figurës 52): 1 Kryetari i bashkisë merr nismën për hartimin e PPV-së dhe dërgon dokumentacionin përkatës (neni 58, VKM nr.671) për miratim në këshillin bashkiak. Dokumentacioni (para miratimit) dhe vendimi i këshillit për nismën botohen në regjistrin e integruar të planifikimit. Gjatë këtij procesi, bashkia ndërvepron me AKPTnë për të marrë sugjerime e komente mbi dokumentet e nismës. 2 Pjesë e nismës janë edhe: a) pezullimi i zhvillimit në të gjithë territorin ose një pjesë të tij, së bashku me argumentin përkatës; b) 42

ngritja e forumit këshillimor vendor (FKV) ose hapat konkret për ngritjen e tij. FKV-ja përcaktohet në nenin 6 të VKM-së nr.671 dhe më tepër detaje për funksionimin e tij gjenden në nenin 8 të po kësaj rregulloreje, si edhe në nenet e procesit të hartimit të PPV-së. 3 Këshilli bashkiak miraton nismën brenda 15 ditëve nga data e marrjes së kërkesës për miratim nga Kryetari i Bashkisë. Nisma botohet në Regjistër brenda 10 ditëve nga data miratimit. Megjithatë, nëse këshilli e sheh të nevojshme, mund të marrë 60 ditë kohë për shqyrtimin e saj, sikurse edhe mund ta kthejë nismën me komente për rishqyrtim. 4 Pas hartimit të nismës dhe gjatë miratimit të saj (nëse procesi zgjat 60 ditë) ose menjëherë pas miratimit (nëse realizohet menjëherë), kryetari i bashkisë finalizon grupin e punës përgjegjës për hartimin e PPV-së dhe nis takimet publike me grupet e interesit dhe me FKV-në. Grupi i punës mund të organizojë aq takime me grupet e interesit dhe me FKV-në (së bashku ose të veçuara, por të bashkërenduara), sa ta gjykojë të nevojshme. Gjithsesi, jo më pak se një në secilin nga rastet. Takimet e para kanë si temë prezantimin e nismës. Që takimet të jenë sa më efikase dhe të zgjojnë interes tek qytetarët dhe FKV-ja, veç nismës, sugjerohet që takimi i parë të përfshijë edhe prezantime analizash territoriale. Këto analiza identifikojnë probleme të territorit, të cilat, të prezantuara së bashku, e japin të plotë sfidën me të cilën duhet të përballet bashkia dhe grupet e interesit. 5 Pas miratimit të nismës, grupi i punës nis proceset teknike të PPV-së: analizimin e territorit dhe hartimin e strategjisë së territorit. Analizimi kryhet në dy forma: analiza metabolike dhe analiza e thelluar. Ajo metabolike i paraprin strategjisë, ndërsa e thelluara planit. Megjithatë, në realitet, bashkia synon të hartojë analizën metabolike

Nisma për Plan të Përgjithshëm Vendor Palët e interesuara publike ose private i kërkojnë Kryetarit marrjen e nismës për PPV-në

Kryetari i bashkisë merr nismën për hartimin e PPV-së

Nisma botohet në Regjistër brenda 10 ditëve nga dorëzimi për miratim

Kryetari harton nismën për PPV-në dhe ia paraqet Këshillit Bashkiak për miratim

Në rast mosmiratimi, KB kthen nismën tek kryetari për rishikim dhe shtyn vendimin 60 ditë

Këshilli bashkiak merr vendim për nismën

Nisma për Plan Sektorial Qarku Kryetari i Këshillit të Qarkut merr nismën për hartimin e PSQ-së

Këshilli i Qarkut ia dërgon nismën KKT-së nëse kërkohet pezullim zhvillimi në të gjithë ose një pjesë të territorit administrativ

Këshilli i Qarkut merr vendim për nismën

Proçesi vazhdon njëlloj si për rastin e PPV-së

KKT-ja merr vendimin brenda 15 ditëve

Vendimi për nismën hyn në fuqi

Vendimi për nismën botohet ne Regjistër brenda 10 ditëve nga miratimi

Kryetari i dërgon AKPT-së nismën dhe pret rekomandime për planin e veprimit

AKPT-ja ngre FBPV dhe kryen bashkërendimin sipas ligjit

Kryetari ngre Forumin Këshillimor dhe kryen procesin publik

2 ndalesa: hartim e miratim i strategjisë territoriale në KB e KKT dhe më pas plani e rregullorja

Bashkia harton PPV-në

Bashkia koordinon çdo muaj me AKPT-në për ecurinë e PPV-së

Kryetari boton PPV-në në Regjistër

Bashkia miraton PPV-në në Këshill Bashkiak

Në rast mosmiratimi, PPV-ja kthehet për rishqyrtim me sugjerime

AKPT-ja harton Raportin e Vlerësimit Teknik dhe Aktin e Përputhshmërisë

Miratimi i PPV në nivel vendor Miratimi i PPV në nivel qëndror KKT-ja merr vendimin brenda 30 ditëve

KKT-ja arkivon dokumentacionin dhe vendimin në AQTN e tek autoritetet e planifikimit brenda 15 ditëve

Vendimi Botohet në Rregjistrin Zyrtar brenda 10 ditësh

Vendimi hyn në fuqi

Figura 52. Procesi për hartimin e PSNQ dhe PPV II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: AKPT, 2015

Figura 53. Harta e vizionit të strategjisë së territorit të komunës Bushat

dhe pjesërisht atë të thelluar si pararendëse të strategjisë. Kjo ndodh sepse disa nga vendimet e strategjisë territoriale kanë nevojë për analiza social-ekonomike e demografike përtej analizës metabolike. 6 Gjatë hartimit të strategjisë realizohen minimalisht 2 raunde të takimeve publike dhe FKV-së. Në këto takime diskutohen analizat e territorit, vizioni dhe objektivat e strategjisë. Grupi i punës mund të zgjedhë të realizojë më tepër takime ku, së bashku me grupet e interesit, të hartojë analizën SWOT dhe, pas vizionimit e objektivave, të përgatisë listën e projekteve prioritare të strategjisë. Gjithashtu, gjatë këtyre takimeve lihet hapësirë diskutimi edhe për problemet mjedisore në territor – si pjesë e procesit publik për VSM-në.

BURIMI: KOMUNA BUSHAT DHE Co-PLAN, 2012

7 Në rastin e PPV-së, është e këshillueshme që dokumenti të hartohet e miratohet “me dy ndalesa”. Pra, fillimisht, kryetari i bashkisë e nis strategjinë territoriale për miratim në këshillin e bashkisë menjëherë pas përfundimit të saj. Pas miratimit në KB, strategjia miratohet edhe nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Gjatë kësaj procedure, kryetari i bashkisë kërkon nga AKPT-ja shqyrtimin dhe aktin e përputhshmërisë. Bashkia nis zyrtarisht punën për hartimin e planit dhe rregullores vetëm pas miratimit të strategjisë. Sigurisht që shumë nga proceset teknike të hartimit të planit (përfundimi i analizës së thelluar, përgatitja e planit të përdorimit të tokës etj.) mund të nisin që gjatë procesit të miratimit të strategjisë, pa pritur për miratimin e saj. Gjithsesi, këto produkte teknike duhet të

REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA LUSHNJE Nr. Prot ____________

Data: ____________________

KËRKESË PËR HARTIMIN E PLANIT TË PËRGJITHSHËM VENDOR PËR PLANIFIKIMIN E TERRITORIT TË BASHKISË LUSHNJE Bazuar në legjislacionin për organizimin dhe funskionimin e Qeverisjes Vendore, Ligjin nr. 107/2014, datë,31.07.2014 “Për Planifikimin e Territorit”, i ndryshuar dhe VKM nr. 408, date 13.05.2015 dhe VKM nr. 671, datë 29.07.2015 në funksion dhe përmbushje të këtij ligji, kërkojnë si më poshtë vijon: Fillimin e procedurave për hartimin e Planit të Përgjithshëm Vendor të Planifikimit të Territorit të Bashkisë Lushnje, në përputhje dhe zbatim të plotë të bazës ligjore të sipërcituar. Kësaj kërkese i bashkëngjitet materiali studimor, ku analizohet gjendja ekzistuese e Bashkisë Lushnje dhe nevojat që çojnë në hartimin e PPV-së. Kryetari

Tabela e Përmbajtjes 1.

Hyrje.................................................................................................................................................... 3

Analiza e situatës ekzistuese ............................................................................................................... 3 2.1 Vendodhja gjeografike dhe klima ....................................................................................................... 3 2.2 Gjendja mjedisore ............................................................................................................................... 4

Të dhënat social ekonomike ................................................................................................................ 4

Zhvillimi I territorit ............................................................................................................................. 5

Qëllimi dhe nevoja e hartimit të planit të përgjithshëm vendor .......................................................... 5

Zonat e rëndësisë kombëtare ?? .......................................................................................................... 6

Kufinjtë e territorit të njësisë vendore ................................................................................................. 6

Plani I veprimeve ................................................................................................................................ 6

Strategjia e miratimit të Planit............................................................................................................. 6

10.

Lista e dokumenteve përbërës të PPV-së ............................................................................................ 7

11.

Grupi i punës dhe ekspertët ................................................................................................................. 8

12.

Forumi këshillimor i planit.................................................................................................................. 8

13.

Bashkërendimi, këshillimi dhe takimet publike .................................................................................. 9

14.

Buxheti ................................................................................................................................................ 9

Figura 54.

Shembull i nismës së PPV-së për bashkinë Lushnje

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, Co-PLAN DHE PLGP, 2015

Figura 55. Shembull i vendimit të nismës së PPV-së për bashkinë Elbasan 46

BURIMI: BASHKIA ELBASAN, 2015

Figura 56.

Procesi i hartimit të PPV-së

BURIMI: ARKIVA E Co-PLAN DHE PLGP, 2015

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Fn1

Fn2

Fasha rezidenciale 2

Fasha rezidenciale 3

Fasha ekonomike 1

Fr2

Fr3

Fe1

Fasha natyrore 2

Fasha natyrore 1

Fasha ekonomike 2

S.SHERBIME ADMINISTRATE ARSIM BIZNES REKREACION SHENDETESI SHERBIME INFRASTRUKTURE

ndertesa

BANIM N.NATYRE NATYRE PASQYRE UJORE

A.BANIM

B.BUJQESI BUJQESI

V.PERDORIM TE VECANTE PERDORIME TE VECANTA

SHERBIME INFRASTRUKTURE U.ZONE USHTARAKE SHERBIME PUBLIKE USHTARAKE TRANSPORT I.INDUSTRI TREGETI EKONOMI (INDUSTRI)

HARTA E NËNKATEGORIVE TË PËRDORIMIT Ë PROPOZUAR TË TOKËS

Figura 57. Shembuj të hartave të PPV-së, rasti i Vorës (para reformës territoriale)

Fe2

Fasha rezidenciale 1

Fr1

FASHAT STRUKTURORE TË VORËS

PARK

varreza

industri

pazar

shkolle

sporte ujore

sport

kulture

VARREZA

BIZNES, INDUSTRI

PAZAR

SHKOLLE

SPORTE UJORE

HAPESIRA SPORTIVE

QENDRA KULTURORE (BIBLIOTEKA)

SHERBIME

SHESHE PUBLIKE

park

PIKA PANORAMIKE

URA KEMBESORE

shesh

sherbime

INTENERAR PER BICIKLETA

ura gjelber

p.panoramike

INTENERAR

intenerare

STACION TRENI

intenerare

STACION URBAN

stacion

STACION INTERURBAN

urban

interurban

HAPESIRAT E GJELBERTA NJESITE PRIORITARE PER ZHVILLIM SHERBIMET KYCE TE NATYRAVE TE NDRYSHME IDENTITETE HISTORIKE RRUGE INTERURBANE KRYESORE RRUGE INTERURBANE DYTESORE RRUGE URBANE KRYESORE

BURIMI: METROPOLIS, 2013

RRUGE URBANE DYTESORE UNAZA INTENERAR NATYROR RAJONAL INTENERAR UNAZE NATYRORE REZERVUARE UJORE QENDRA E ZONAVE TE BANUARA PIKA VIZIVE

HARTA E NDËRHYRJEVE NË TERREN

TIRANE

Labinot-Mal

Funare

LIBRAZHD

Labinot-Fushe

Legjenda

Elbasan Bradashesh

Kufiri Administrativ Zone Natyrore Zone e Mbrojtura

DURRES

Hajdaraj

Shushice

Qendra Kryesore per Zhvillim Zone Bujqesore Zone Buferike

Mjekes

Paper

Zone Ekonomike

Shirgjan Gjonme

Gjinar Tregan

Cerrik

GRAMSH

Figura 58. Draft-Skenar strategjik i zhvillimit hapësinor të Elbasanit

BURIMI: BASHKIA ELBASAN, Co-PLAN DHE PLGP, 2015

LEGJENDA

Kufiri Bashkiak

Zona Arkeologjike Banimi

Qendra Historike (Vendimi nr. 238 i 2011)

Ansambël Urbanistik

A.4 - Zonat me Potencial Arkeologjik

A.4.1

QENDRA E QYTETIT

A.4.4

NEN-QENDRA KRYESORE

A.4.2

QENDRA E QYTETIT - RIGJENERIMI

A.4.5

NEN-QENDRA DYTESORE

A.4.3

QENDRA E QYTETIT - ZGJERIM

A.1 Zonat me kate të ulëta A.1.1

ZONAT E ZGJERIMIT TE ULETA - ME PAK KATE

A.1.2

ZONAT E INTEGRIMIT TE ULETA - ME PAK KATE

A.1.3

ZONAT EKZISTUESE TE ULETA - ME PAK KATE

M.2

ZONA BANIMI - QENDRA HISTORIKE

M.3

ZONA BANIMI - ANSAMBLI HISTORIK

A .2 Zonat me lartesi mesatare - përdorim i përzierë

A.2.1

ZONAT PER ZGJERIM ME LARTESI MESATARE - PËRDORIM TË PËRZIERË

A.2.2

ZONAT TE INTEGRUARA ME LARTESI MESATARE - PËRDORIM TË PËRZIERË

A.2.3

ZONAT EKZISTUESE ME LARTESI MESATARE - PËRDORIM TË PËRZIERË (BLLOQE BANIMI ISH-SHTETERORE)

A.3 Zonat me shumë kate - përdorim i përzierë

A.3.3

ZONAT EKZISTUESE E LARTA (ME SHUMË KATE) - PËRDORIM TË PËRZIERË

I - Zonat Industriale

I.1

ZONAT TË REJA EKONOMIKE

I.4

FUNKSIONALE - PËR TU ZHVENDOSUR

I.2

ZONAT EKONOMIKE - ME EFEKTE TE ULËT MJEDISOR

I.5

QENDRA RAJONALE EKSPOZITA

I.3

ZONAT E PËRZIERA EKONOMIK / KOMERCIALE

S.13

ZONA TURIZMI (RESORTE DHE VILLA)

S.4

ZONAT KULTURORE

S- Zhvillimi i bute; Turizmi dhe Rekreacioni

S.12

ZONAT (SHETRO PARK ZONAT REKREATIVE

S - Sherbimet Publike

S.1

SHERBIME PUBLIKE TE PERGJITHSHME

S.2

ZONA SPITALORE

S.3

ZONAT E ARSIMIT

S - Zonat e Gjelberta dhe Sportive

LULISHTE / HAPËSIRA PUBLIKE TE LIRA

S.9

ZONA E GJELBER E DENDUR IZOLUESE

HAPESIRA TE GJELBERA & SHERBIME SPORTIVE

S10

ZONAT E NGJESHURA ISOLUESE TE KANALIT

KOMPLEKS SPORTIV

S.11

PARKU I GJELBER SHLODHES

S.8

PARK I AKTIVITETIT URBAN

V- Përdorim i Veçantë V.4

V.1

ZONAT VARREZA

V.2

STATIONI HEKURRUDHOR REZERVË

V.3

IINFRASTRUKTURE URBANE: IMPIANT I PERPUNIMIT TE UJERAVE TE NDOTUR

V.5

INFRASTRUKTURA - NEN STACIONI ELEKTRIK

RRUGA E UNAZES BREZ TOKE REZERVË

V.6

TERMINAL I AUTOBUZAVE

V.7

PRODHIM ENERGJIE -FOTOVOLTAIKE

B - Toka Bujqësore

Figura 59. Përdorimi i tokës dhe njësitë strukturore Korçë (para reformës territoriale) II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

ZONË REZERVË PËR ZHVILLIME TË PERSPEKTIVËS

TOKË BUJQËSORE

BURIMI: BASHKIA KORÇË DHE AKPT, 2015

Figura 60. Vizioni i zhvillimit të territorit Xhafzotaj (para reformës territoriale)

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

HARTA E VIZIONIT TË ZHVILLIMIT TË TERRITORIT

INSTRUMENTE TË PËRGJITHSHME VENDORE TË PLANIFIKIMIT TË TERRITORIT SË KOMUNËS XHAFZOTAJ

PUNOI

V: 01

INSTRUMENTE T ASIS

PUN MIRATUAR ME VENDI

V: 0

___

INSTRUMENTE

MIRATUAR ME VEND

Kryetari i

___

z. X Kryetar

Krye Ko

K nr:_

Miratuar me Ko Kr

Këshilli i

nr:

___ Miratuar K

Këshill

znj. EGL

__ Mini Urb

znj. E

Mi Ur ___

K RE KËSHIL

R KËSH

rishikohen/rivlerësohen në përputhje me strategjinë e miratuar.

planit për investime kapitale; (vi) hartimi i VSMsë.

8 Pas miratimit të strategjisë, grupi i punës harton planin e zhvillimit (propozime territoriale, infrastruktura, mbrojtja e mjedisit dhe hapat e zbatimit) dhe rregulloren (përdorimi i tokës, njësitë strukturore, nëndarja dhe bashki i parcelave, infrastruktura, mjedisi dhe peisazhi, aksesi universal e sipas rastit edhe rregulla arkitektonike).

Sa i përket pikës së parë dhe të dytë, ato trajtohen gjerësisht në manualin e mëparshëm të planifikimit (hartuar me mbështetjen e Bankës Botërore) dhe veçanërisht në Manualin për Planifikimin Strategjik dhe Financiar Afatmesëm dhe Afatgjatë, hartuar nga Co-PLAN për dldp, në kuadër të mbështetjes së qeverisë zviceriane për zhvillimin në Shqipëri. Manuali i dldpsë trajton në mënyrë të detajuar procesin e planifikimit strategjik (që nga hartimi i vizionit e deri tek plani i veprimit) dhe realizon dhe lidhjen e këtij procesi me atë të planifikimit financiar afatmesëm e afatgjatë, me qëllim parashikimin e financimit për investime kapitale. Ndërkohë, manuali i ri i planifikimit shkon një hap më tej dhe e plotëson metodologjinë e planifikimit strategjik edhe me dimensionin territorial të saj, sikurse kërkohet nga ligji nr. 107/2014. Pra strategjia shoqërohet nga harta e vizionit territorial dhe sipas rastit skenarëve strategjikë të zhvillimit, si dhe nga harta e sistemeve territoriale.

9 Gjatë procesit të hartimit të planit të zhvillimit dhe rregullores, grupi i punës kryen takime me palët e interesuara dhe FKV-në, së paku për të diskutuar vendimet e planit dhe VSMnë. Veç takimeve (që janë konsultuese dhe informuese), informimi kryhet edhe duke botuar drafte të planit në regjistër. Botimi vlen edhe për komentet dhe sugjerimet e FKV-së dhe të palëve të interesuara gjatë takimeve publike. Gjithashtu, çdo vendim botohet në regjistër. 10 Procesi i miratimit të dokumentit përfundimtar të PPV-së kryhet njëlloj si për strategjinë territoriale. Dokumenti përfundimtar përfshin edhe strategjinë, pavarësisht se ajo është miratuar më herët. 11 Kujdes! Para se të kryhet miratimi përfundimtar i PPV-së në KKT, bashkia duhet të ketë kryer edhe proceset e nevojshme ligjore për konvertimin e tokës bujqësore e natyrore, sipas legjislacionit përkatës. Këto procese ligjore përfshijnë si miratime ligjesh në parlament, ashtu edhe vendime të Këshillit të Ministrave apo të ministrave, në varësi të sipërfaqeve që konvertohen. Procesi i mësipërm përmbledh hapat ligjore të hartimit të PPV-së. Në lidhje me hapat përmbajtësore mund të evidentojmë këto momente të rëndësishme: (i) krijimi i grupit të punës; (ii) hartimi i strategjisë territoriale; (iii) procesi i konsultimit me qytetarët dhe grupet e interesit; (iv) ngritja e bazës së të dhënave dhe kryerja e analizave të territorit; (v) hartimi i II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Mënyrat e reaizimit të konsultimit me qytetarët dhe grupet e interesit (përtej detyrimit ligjor) përshkruhen në mënyrë të detajuar në manualin e përgatitur nga PLGP në vitin 2012, për gjithëpërfshirjen dhe planifikimin me pjesëmarrje. Në këtë manual trajtohet gjithëpërfshirja dhe pjesëmarrja si në nivel planesh ashtu edhe në nivelin e zhvillimit të tokës. Sa i përket analizave kryesore të territorit që realizohen gjatë hartimit të PPV-së, përfshirë parashikimet për investime kapitale dhe dokumentin e Vlerësimit Strategjik Mjedisor (kërkesë ligjore), ato trajtohen gjerësisht në kapitullin III të këtij manuali. Në veçanti për detaje të përmbajtjes e procesit të planit të investimeve kapitale mund të përdoret edhe manuali përkatës i përgatitur në kuadër të mbështetjes së Rrjetit për Shoqërinë e Hapur në Shqipëri (2008) dhe të Ambasadës së Hollandës për qeverisjen e mirë. 51

2.2.6 PLANET E DETAJUARA VENDORE PDV-ja është një dokument planifikimi i cili jep me hollësi përcaktimet e planit të përgjithshëm vendor në nivelin e një ose disa njësive [strukturore] ose të një zone me prioritet zhvillimi. Këto zona përcaktohen në PPV, sipas nenit 55 të VKM-së nr. 671. Për këto zona PDV-ja është hapi që duhet të ndiqet nga zhvilluesit apo nga bashkia, para aplikimit për leje zhvillimi dhe ndërtimi. Në këto zona bashkia nuk mund të japë leje zhvillimi, nëse më parë nuk ka realizuar PDV-në, e cila përcakton në mënyrë konkrete kushtet e zhvillimit dhe, si rrjedhojë, të drejtat e zhvillimit që përfiton çdo pronar i tokës. Gjithashtu, PDV-ja përcakton se çfarë përfitojnë zhvilluesit dhe bashkia nga procesi i zhvillimit të zonës përkatëse. Së bashku me përfitimet, PDV-ja përcakton edhe detyrimet e palëve në procesin e zhvillimit të zonës përkatëse. Pra, PDV-ja është një instrument/dokument planifikimi i cili rregullon marrëdhëniet e pronësisë dhe të detyrimeve për infrastrukturën publike në një zonë para se të vijohet me dhënien e lejeve të zhvillimit e të ndërtimit (shiko seksionin 2.1.3). Plani i përgjithshëm vendor përcakton zonat/ njësitë për të cilat është i detyrueshëm hartimi i PDV-ve. Procesi i hartimit të PDV-së është i sanksionuar në ligjin nr. 107/2014, në nenin 22 të tij, si dhe në nenet 65 deri 69 të VKM-së nr. 671. Procesi nis me marrjen e nismës për hartimin e PDV-së sipas interesit publik privat, ose të përbashkët (shiko seksionin 2.1.3) 1 Planet e detajuara vendore hartohen me nismë publike ose private. Në të dyja rastet është kryetari i njësisë vendore ai që merr nismën dhe e miraton atë, bazuar tek interesat apo kërkesat e shprehura nga institucione/ palë të tjera publike/private. Në përgjithësi, sipas nenit 22 të ligjit nr. 107/2014, “Nisma duhet të mbështetet nga pronarët që kanë në pronësi jo më pak se 51 për qind të sipërfaqes së zonës për të cilën propozohet 52

Terciari K.U.B. T-1

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, Co-PLAN DHE PLGP, 2013

Figura 61. Shembull i nismës së një PDV-je në bashkinë Lushnje - harta (me nismë të bashkisë)

plani i detajuar vendor”. Nëse pronësia e territorit për të cilin hartohet PDV-ja është tërësisht publike dhe vendore, atëherë nuk është rasti për realizimin e këtij hapi. Po kështu, edhe nëse pronësia është private, por bashkia do të përdorë shpronësimin si instrumentin e vetëm të kompensimit të pronarëve, nuk është e domosdoshme mbështetja e tyre për PDV-në. Nga ana tjetër, sa herë që një PDV hartohet në një zonë me pronësi private dhe përdoren instrumente të tjera (sipas rregullores së hapësirës publike) për trajtimin e pronave, atëherë është gjithmonë i nevojshëm miratimi i pronarëve (dhe në vazhdim edhe marrëveshja e tyre me bashkinë). Brenda 10 ditëve nga marrja e nismës, vendimi i kryetarit të bashkisë përkatëse bëhet publik në faqen zyrtare të bashkisë dhe botohet edhe në regjistër. 2 Brenda 7 ditëve nga vendimmarrja e kryetarit të bashkisë informohet këshilli vendor dhe i

Bashkia Lushnje KERKESE PER NISJEN E PROCESIT PER HARTIMIN E PDV-se NE NENNJESITE STRUKTURORE [numrat sipas PPV] SIPERFAQJA PER PDV: 10.2 ha ADRESA: LAGJIA “18 Tetori ”, RAJONI Nr 4, Bashkia Lushnje 1. ARESYEJA E MARRJES SE NISMES Bashkia Lushnje ka te miratuar Planin e Pergjithshem Vendor me Vendim nr. 2 date 01.06.2012 te Keshillit Kombetar te Territorit. Ne kete plan jane te percaktuara zonat ne te cilat lejohet zhvillimi dhe zonat ne te cilat zhvillimi, lejohet pas miratimit te planeve te detajuara vendore. Zona e propozuar ne kete kërkesë perfshihet ne zonat e miratuara per PDV. Kjo zone perbehet nga dy nennjesi strukturore, funksion i te cilave eshte i ndryshem. Zona 1 me nje siperfaqe prej 9.7 ha, zone e klasifikuar si zona te integruara me lartesi mesatare – perdorimi i perziere. Intensiteti i propozuar është xxx dhe Ksht e propozuar është xxx. Zona 1/1 me nje siperfaqe prej 0.5 ha, zone e klasifikuar si hapesire publike e lire. Intensiteti i propozuar është xxx dhe Ksht e propozuar është xxx. Ne baze te kerkesave te ardhura nga zona per leje zhvillimi del e nevojshme marrja e nismes per hartimin e PDV-se per kete zone. Hartimi i PDV-ve ka per qellim zberthimin ne detaje te pershtatshme per zbatim te PPV-së (Planit të Përgjithshëm Vendor) nga pikepamja e zgjidhjeve teknike ne territor, percaktimin e instrumenteve per zbatimin e planit, percaktimin e instrumenteve të kontrollit te zhvillimit te zones perkatese, kordinimin e interesave publike e ato private ne perdorimin e tokes dhe te sherbeje si nje platformë referuese per projektet e zhvillimit qe perfshihen ne kerkesat per zhvillim. Një përshkrim i përgjithshëm i zonës, e paraqet gjendjen e përgjithshme të saj si më poshtë: Figura 62. Shembull i nismës së një PDV-je në bashkinë Lushnje - teksti (me nismë të bashkisë) II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, Co-PLAN DHE PLGP, 2013

Një përshkrim i përgjithshëm i zonës, e paraqet gjendjen e përgjithshme të saj si më poshtë: Situata Urbane: Zona per te cilen kryhet studimi ndodhet ne lagjen “18 Tetori “ me nje siperfaqe totale prej 10.2ha. Eshte bllok banimi i krijuar pas viteve 90, me ndertime 1-3 kateshe, kryesisht banesa individuale. Pjesa më e madhe e banesave në zonë (xx%) janë ndërtuar në mënyrë informale dhe rreth XX% e tyre janë të pëerfshira në procesin për legalizimin e banesës. Situata Arkitektonike: Zona nuk është e trjatuar nga pikëpamja arkitektonike. Mbizoterojne ndertime te reja, te uleta, te ndertuara ne pjesen me te madhe pa leje ndertimi – pra ndërtime informale. Pozicioni gjeografik ne pjesen veri-perendimore te qytetit si pjese perberese e fushes se Myzeqese e karakterizon zonen si toke e llojit are. Situata e ujerave të zeza dhe të bardha: Blloku i banimit ka mungese te theksuar te elementeve baze infrastrukturore. Infrastruktura inxhinierike është e pakonsoliduar. Situata e furnizimit me energji elektrike: Shperndarja e energjise ne zone realizohet kryesisht prej linjes ajrore. Situata e rrjetit të telefonisë: Shperndarja e telekomunikacionit ne zone realizohet kryesisht prej linjes ajrore dhe pjeserisht me kabell. Situata e gjelbërimit: Gjelberim eshte individual, per cdo oborr. Gjelberimi ne rruge mungon. 2. KUFIJTE E TERRITORIT PER PDV Terreni ne te cilen shtrihet PDV-ja eshte nje terren fushor. Shtrihet ne pjesen veriperendimore te qytetit dhe kufizohet nga perroi i qytetit ne jug, nga linja hekurudhore ne lindje, e me zone banimi ne perendim e veri. Harta e territorit i është bashkangjitur kësaj Kërkese. 3. PLANI I VEPRIMIT PER BASHKERENDIMIN DHE PERFSHIRJEN E PALEVE NE PROCESIN E HARTIMIT TE PDV Aktorët që lidhen dretpërdrejt në zhvillimin e zonës dhe ndikojnë në të, janë: Figura 62. Shembull i nismës së një PDV-je në bashkinë Lushnje - teksti (me nismë të bashkisë)

Bashkia – e cila është dhe iniciatorja për hartimin e këtij studimi, gjithashtu është pronare nëpërmjet sipërfaqeve të rrjetit rrugor dhe fashave të përroit, xxxx, por njëkohësisht mund të jetë, në varësi të zgjidhjes, edhe zhvilluese në këtë zonë. Interesi i bashkisë qëndron pikërisht në promovimin e zonave të reja në qytet, me qëllim zhbllokimin e zonave qendrore të mbingarkuara nga presioni i ndërtimeve. Gjithashtu bashkia si institucioni kryesor administrues i territorit synon tiu jape zgjidhje kërkesave të zhvilluesve lokal në zona që ajo i përcakton si me prioritet zhvillimi. Për këtë arsye bashkia përgjatë procesit të hartimit të PDV-së është edhe organizatorja e takimeve per bashkerendimin dhe perfshirjen e paleve ne procesin e hartimit te PDV-së Banorët, pronarët e trojeve dhe të ndërtesave – tek të cilët në mënyrë të dretpërdrejt ndikon çdo lloj zhvillimi i lejuar apo i bllokuar. Nga vlerësimi paraprak i situatës së pronësisë së parcelave u vu re që përqindjen më të madhe e zënë ato me pronësi private, pronarët e të cilave do të jenë pjesë e rëndësishme e procesit të hartimit të PDV-së. Ata do të përfshihen në mënyra të ndryshmë në proces: nëpërmjet intervistave, takimeve të drejtëpërdrejta në zonë, diskutimet me grupet e tjera të interesit, etj. Zhvilluesit – janë një tjetër grupim aktorësh potencialë në zhvillimin e zonës, qofshin këta vet pronarët apo edhe zhvillues që nuk kanë lidhje me zonën, por që i përgjigjen promocionit që i bën bashkia zonës. Për të sjellë këta zhvillues potencial për zonën në proces, bashkia do të përdorë jo vetëm informacionin që ka aktualisht nëpërmjet aplikimeve për leje zhvillimi, por do të bëjë publike në media të ndryshme vizive dhe të shkruara nismën për hartimin e PDV-së, dhe cdo moment të rëndësishëm të diskutimeve apo shkëmbimit të informacionit. Mbi bazën e kësaj metodologjia, Bashkia ka hartuar një plan të detajuar të veprimeve ne lidhje me hartimin e PDV-se dhe momentet e rëndësishme të përfshirjes së aktorëve të mësipërm në proces në të gjitha hapat e tij, i cili është vendosur bashkangjitur kësaj kërkese.

Kjo Kërkesë është hartuar në përputhje me nenin 27 të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 502, datë 13.7.2011, “Për miratimin e rregullores uniforme të kontrollit të zhvillimit të territorit”, i ndryshuar.

KRYETARI I BASHKISË LUSHNJE Z. FATOS TUSHE

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, Co-PLAN DHE PLGP, 2013

1. Ndërmarrja e Nismës

2. Bashkërendimi i PDV

Pronarët me jo më pak se 51% të sipërfaqes së zonës në pronësi duhet të mbështetin nismën

Palët e interesuara publike ose private depozitojnë kërkesën për marrjen e nismës për PDV tek Kryetari

Kryetari i Bashkisë merr nismën për hartimin e PDV

Kryetari miraton nismën brenda 10 ditëve nga data e marrjes dhe e publikon në Regjistër

Kryetari krijon FKV (Forumi Këshillimor Vendor)

Kryetari informon, përfshin, negocion me palët e interesuara

Kryetari njofton Këshillin Bashkiak brenda 7 ditëve nga miratimi i nismës

Këshilli bashkiak shprehet negativisht në Aktin e Konformitetit

Këshilli jep Aktin e Konformitetit

brenda 15 ditëve nga njoftimi

Të gjitha dokumentet botohen në Regjistër brenda periudhës 15 ditore

Vendimi hyn në fuqi

Kryetari ngre Forumin për bashkërendimin e PDV

Të paktën 2 seanca takimesh publike; Çdo takim njoftohet 20 ditë përpara në Regjister etj. e shoqërohet me procesverbal; Vërejtjet e sugjerimet jepen 15 ditë nga njoftimi për konsultim dhe botohen në Regjistër

Këshilli hesht gjatë 15 ditëve Deklarimi i Konformitetit

quhet i marrë në heshtje

Kryetari koordinon hartimin e PDV-së

Kryetari ngre grupin e punës për hartimin e PDV-së, nëse publike Kryetari ngre/udhëzon strukturat përgjegjëse për shqyrtimin e PDV-së

Figura 63. Procesi i hartimit të PDV-së

vendoset në dispozicion materiali i nismës për marrjen e aktit të përputhshmërisë. Këshilli duhet të shprehet brenda 15 ditëve; në rast të kundërt, deklarata konsiderohet e marrë në heshtje dhe kryetari i bashkisë plotëson deklaratën e përputhshmërisë. Vendimi i kryetarit të bashkisë, së bashku me dokumentin e nismës dhe aktin e konformitetit të këshillit (ose deklaratën e përputhshmërisë në heshtje, plotësuar nga kryetari), publikohen në faqen zyrtare të bashkisë si dhe botohen në regjistër brenda 15 ditëve nga data e miratimit, sipas nenit 65 të VKM-së nr. 671. Neni 65 i kësaj VKM-je përmban edhe dokumentacionin përbërës të nismës. 56

4. Hyrja në fuqi e PDV Akti i Konformitetit botohet në Regjistër 15 ditë nga kërkesa për shqyrtim

Në rast heshtjeje të Këshillit, lëshohet deklarata e konformitetit në heshtje.

Lëshon Aktin e Konformitetit

PDV-ja hyn në fuqi

Këshilli bashkiak shprehet negativisht në Aktin e Konformitetit

Këshilli shqyrton PDV-në për konformitet ligjor

Kryetari njofton Këshillin dhe i vë në dispozicion dokumentacionin e Vendimin

Hartojnë Raportin e Vlerësimit Teknik

20 ditë nga dorëzimi dhe Aktin e Përputhshmërisë

Miraton PDV-në

Dokumentacioni e Vendimi botohen në Regjistër

Kryetari merr vendim për PDV-në 45 ditë nga paraqitja për shqyrtim e dokumentacionit përfundimtar

Nëse ka kundërshtim Kryetari mundëson konsultim me palët e interesuara

3. Miratimi i PDV BURIMI: AKPT, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

3 Sipas planit të veprimeve të miratuara në dokumentin e nismës, bashkia organizon seanca takimesh publike dhe këshillimi përpara çdo vendimmarrjeje (minimumi 2 të tilla). Këto takime publike nuk kanë për qëllim të zëvendësojnë procesin e negociatave që zhvilluesi i realizon me pronarët e tokës kur PDV-ja hartohet me nismë private. Këto takime publike synojnë që palët e prekura, pavarësisht nismës për PDV-në, të informohen drejt në çdo hap të procesit dhe konfliktet e mundshme të mënjanohen apo të zgjidhen në kohë. Këshillimi publik që realizon bashkia kryhet me palët e prekura drejtpërdrejt dhe nëpërmjet FKV-së. Palët njoftohen përmes II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

regjistrit apo mjeteve të tjera tradicionale të komunikimit. Njoftimi kryhet të paktën 20 ditë para çdo takimi publik dhe duhet të përmbajë edhe dokumentacionin që do të diskutohet gjatë takimit. Çdo takim publik shoqërohet me mbajtjen e procesverbalit të komenteve dhe sugjerimeve, të cilat botohen në regjistër dhe i bashkëlidhen dokumenteve përfundimtare të miratimit të PDV-së në formën e anekseve. Subjekti hartues i PDV-së pasqyron vërejtjet, komentet dhe propozimet e marra si më sipër, si dhe depoziton projektin e rishikuar për miratim tek autoriteti përgjegjës. Projektakti i rishikuar botohet menjëherë në regjistër. 4 Në përgjithësi, deri në miratimin përfundimtar të dokumentit të PDV-së procesi përmban disa hapa (pa përfshirë ende rolin e këshillit):

PARCELAT E VJETRA

KONCEPTI

a Kërkesën e hartuesve për shqyrtim dhe miratim të planit, drejtuar kryetarit të bashkisë përkatëse; b Këshillime e takime publike të kryetarit me grupet e interesit; c Shqyrtimin e dokumentit të planit nga struktura përgjegjëse e bashkisë, e cila nuk është e njëjtë me grupin e punës që e ka hartuar këtë plan. Veçanërisht në PDV-të me nismë publike kjo kryhet me qëllim shmangien e mungesës së objektivitetit në shqyrtim. I gjithë procesi i

PARCELAT E REJA PRIVATE

104547 m2

SIPERFAQE TOTALE

3652 banorë

KAPACITETI MBAJTES

2,5 m2/banorë

HAPSIRE SPORTIVE

9130 m2 2 m2/banorë 7304 m2

Figura 64. 58

PUBLIKE

SIPERFAQE SPORTIVE HAPSIRE PUBLIKE SIPERFAQE PUBLIKE

Shembull ilustrues rizhvillimi me PDV

BURIMI: UNIVERSITETI POLIS, ARJELA TIFI, 2015

shqyrtimit dhe vendimmarrjes së kryetarit zgjat 45 ditë nga marrja në dorëzim e dokumentacionit të plotë të PDV-së (shoqëruar me kërkesën përkatëse). Gjatë kësaj periudhe, struktura shqyrtuese në bashki përgatit raportin e vlerësimit teknik për 20 ditë dhe e boton atë në regjistër. Kryetari i bashkisë i referohet pikërisht këtij raporti për vendimmarrjen e tij në lidhje me PDV-në. Nga ana tjetër, kryetari merr vendim miratues për PDV-në vetëm në rast se nuk shprehen kundër banorët që kanë në pronësi më shumë se një të tretën e sipërfaqes së zonës përkatëse. Në rast se ka kundërshtime, kryetari i bashkisë organizon takime (publike) deri në zgjidhjen e konfliktit. 5 Pasi kryetari merr vendimin e tij mbi PDV-në, këshilli verifikon nëse aspektet proceduriale (dhe jo përmbajtësore/teknike) të PDV-së janë realizuar në përputhje me ligjin. Kryetari i bashkisë i paraqet (për këtë qëllim) kërkesë zyrtare këshillit, i cili shprehet përmes një deklarate përputhshmërie brenda 60 ditëve nga kërkesa. Edhe këshilli mund të vendosë të organizojë dëgjesë

NËNDARJE

MASTERPLANI

RIGJENERIM

RIZHVILLIM BURIMI: GOOGLE, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Figura 65. Raste tip që mund të trajtohen me PDV për zhvillim, rizhvillim, nëndarje e rigjenerim II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

2.3 ÇFARË DUHET TË PËRMBAJË NJË DOKUMENT PLANIFIKIMI?

publike me palët e interesuara, me qëllim që t`u garantojë transparencën përgjatë procesit të hartimit të PDV-së. Në rast se këshilli, nëpërmjet sekretarisë së tij, nuk shprehet brenda afatit 60-ditor, atëherë PDV-ja konsiderohet e konfirmuar në heshtje, dhe kryetari e plotëson vetë deklaratën. Verifikimi për këto qëllime kryhet përmes datave të botimit në regjistër.

Përmbajtja e dokumenteve të planifikimit lidhet ngushtë me fokusin e çështjes/çështjeve që ato trajtojnë. Kjo ndikon gjerësisht në nivelin e detajit të informacionit dhe të propozimeve të çdo plani. Në planet kombëtare të përgjithshme dhe sektoriale, për shembull, hartat janë të shkallës 1:50 000 deri në 1:250 000, ndërsa në planet e detajuara shkalla mund të zbresë deri në 1:500 dhe propozimet jepen në nivel parcele, përfshirë gjurmën e saktë të ndërtimit dhe distancat sipas legjislacionit. Megjithatë, në parim, të gjitha dokumentet përbëhen nga:

Diagrama në figurën 63 paraqet në mënyrë të skematizuar procesin e PDV-së. Figurat e mësipërme paraqesin shembuj të nismës për PDV-në, të skemave të PDV-së për rizhvillimin e një zone dhe të mënyrës se si PPV-ja paraqet zonat në të cilat është e domosdoshme të hartohen PDV-të.

• analiza (tekst), • propozimi (tekst), • materiali grafik, • dokumente të tjera ndihmëse ose të kërkuara ligjërisht.

Fushë Krujë

Amath

Shkallë Perlati

K. DUSHKUT

Kucok Kullë

Jubë

AEROPORTI RINAS

Manëz

Borç

Kamaras Gërdec Radë Marqinet

Katund i Ri Vadardhë

Rinia

Mukaj Rubjekë

Bisht Kamez

Mucaj Vorë

Bilalas Sukth Rinia

Maminas

Sukth i Ri Borakë

FUSHA E BOSKES

Sallmone

Metallë

XHAFZOTAJ Shijak

Spitallë

FUSHA SALLMONAJT

Maliq Muço

Arapaj

Kashar

Bodinak

K.GEGES

Shkallnur

TIRANA

Gropaj Berzez

Shetël

Yzberish

K. QELEBANIT Allgjatë

Prush Pjezë

Sauqet

I PETRITIT

Menik

Shesh

Vaqarr

Sharrë

Çizmeli Manskuri

K. MORICES

Romanat Pinet Zhurje

F BUUSHA RFA E CIT

Fortuzaj Pezë Helmës

Gerbllesh

KUFI BASHKIE KUFI KOMUNE KOMUNA XHAFZOTAJ

K. BREGUT

Hardhishtë PORTI DETAR DURRES

Legjenda Mëzez

Kus

K. E GJATE

Likesh

K. KARAPICIT

K. GELQERES

Kënetë Rreth

Yrshek

FUSHA E LIMUTHIT

Kuç

K.KURIT

Lagj Popullore K. ALIES

FUSHA E ÇATOS

DURRËS

Domje

Mazreku

Shahinaj

K. E GJATE

Laknas

Gjokaj

Karpen

Vrinasi

Kamëz

Burxullë

K.PIGOJE

Marikaj Vlashaj

Guzaj

Fllaka

K. MARES

Ndroq Pezë e Vogël

RRUGË INTERURBANE KRYESORE RRUGË INTERURBANE DYTËSORE RRUGË INTERURBANE DYTËSORE RRUGË LOKALE HEKURUDHË DETI ADRIATIK LUMI ERZEN LIQEN TERREN I NGRITUR KODRINOR TERREN KODRINOR ME BANIM PORTI I DURRËSIT AEROPORTI “NËNË TEREZA”, RINAS

Figura 66. Shembuj të analizave të PPV-së – Harta e pozicionimit strategjik të Xhafzotaj në rajonin Tiranë-Durrës, Xhafzotaj 60

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

Figura 67. Shembuj të analizave të PPV-së – Harta e gjeorreziqeve, Xhafzotaj

Në përgjithësi, analiza kryhet në dy forma/hapa: analiza metabolike (jo për planet e detajuara) dhe analiza e thelluar e territorit. Analiza metabolike shpjegohet në mënyrë të detajuar në seksionin 3.7.3 të këtij manuali. Ajo i shërben veçanërisht strategjisë së territorit, por edhe VSM-së. Analiza e thelluar ndryshon sipas instrumentit dhe dy kategoritë kryesore janë planet e përgjithshme e sektoriale, nga njëra anë, dhe planet e detajuara, nga ana tjetër. Në rastin e planeve të përgjithshme dhe atyre sektoriale (kombëtare, qarku e vendore), nenet 21, 28, II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

44, 53 të rregullores së planifikimit përcaktojnë përmbajtjen e analizës së thelluar, ndërsa për planet e detajuara (kombëtare e vendore) kjo realizohet në nenet 37 e 64 të VKM-së nr. 671. Në të gjitha rastet, analiza e thelluar duhet të përfshijë çështje që kanë të bëjnë me zhvillimin social-ekonomik, pabarazitë hapësinore (përfshirë periferalitetin), zhvillimin dhe mbrojtjen mjedisore, strehimin, karakteristikat natyrore të tokës, të peizazhit dhe të burimeve natyrore, qeverisjen dhe performancën fiskale e financiare (burimet e investimeve), cilësinë 61

dokumenti i planifikimit. Ndërsa kryhen analizat, sikurse do të shpjegohet në vijim për bazat gjeografike të informacionit për planifikimin, krijohet harta bazë dhe baza e të dhënave për planin. Mbi këtë hartë, në rastin e planeve të përgjithshme, vizatohen hartat e sistemeve të territorit, të cilat, sipas nenit 73 të rregullores së planifikimit, janë 5: • Sistemi urban • Sistemi natyror • Sistemi bujqësor • Sistemi ujor • Sistemi i infrastrukturave Krijimi i hartës së sistemeve është hapi paraprak drejt hartës së kategorive bazë të tokës (të krijuara mbi bazën e funksioneve dhe aktiviteteve në një territor), të cilat, sipas nenit 77 të rregullores së planifikimit, janë 14. Këto kategori përcaktohen nga rregullorja e planifikimit dhe janë 14 shtyllat e funksionimit të regjistrit në lidhje me përdorimin e territorit. Në regjistër krijohen edhe nënkategori, të cilat përdoren nga hartuesit e planeve në hartat e tyre. Çdo autoritet hartues i një plani mund të propozojë nënkategori bazë për regjistrin, VORË DHE Figura 68. Shembuj të analizave të PPV-së – BURIMI: BASHKIA METROPOLIS, 2013 sipas specifikave të territorit të vet Studimi i tipologjive të territorit,Vorë (neni 78 i VKM-së nr. 671). Ashtu e ndërtesave dhe të gjitha strukturave në sikurse për gjendjen ekzistuese të territorit territorin në studim, tipologjitë hapësinore dhe në studim, sistemet e territorit, kategoritë të pronësisë. Sidoqoftë, shkalla e trajtimit të bazë, nënkategoritë e përdorimit të tokës këtyre çështjeve ndryshon nga njëri dokument hartëzohen edhe për propozimet e dokumentit dhe nivel planifikimi në tjetrin. Kjo ndodh për të planifikimit – në fakt, ato janë një nga shkak të shkallës së territorit dhe kompleksitetit kërkesat e detyrueshme ligjore për propozime të çështjeve/problemeve me të cilat merret të dokumentit të planifikimit. Zakonisht, në 62

RUBJEKË SUKTH KATUND I RI BISHT KAMËZ QERRET

SUKTH I RI VADARDHË

TIRANË ELBASAN KOSOVË MAMINAS VORË

VRINAS

KARPEN

SHIJAK DURRËS FIER VLORË GJEPALAJ

SHKOZET

Legjenda

MALIQ MUÇO RRASHBULL

KUFIRI ADMINISTRATIV HEKURUDHA BURIME UJORE

SHKALLNUR GOLEM KAVAJË

NDROQ PEZË TIRANË

Figura 69. Shembuj të analizave të PPV-së – Boniteti i tokës bujqësore, Xhafzotaj

rastin e planeve të detajuara punohet në nivel nënkategorish e, sipas rastit, edhe në nivel kategorie të përdorimit të tokës. Pjesa e dytë thelbësore e dokumentit të planifikimit janë propozimet që ai krijon. “Propozim” nuk është një term ligjor, por është përdorur për të nënkuptuar një tërësi vendimesh që duhet të merren përmes dokumentit të planifikimit, sipas qëllimit të tij. Me propozim kuptojmë edhe vendimet strategjike (të marra në strategjinë e territorit) dhe ato rregullatore e të projekteve konkrete (të marra në plan dhe në rregullore). Kështu, II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

për shembull, në rastin e planeve kombëtare (jo të detajuara) propozimet përfshijnë: • vizionin e zhvillimit, përfshirë atë territorial • objektivat • programe dhe projekte • rregulla sipas rastit • planin e veprimeve për zbatim Në rastin e planeve vendore dhe pikat e mësipërme janë pjesë e dokumenteve të planit: strategjisë (të bashkisë/qarkut). Veç sa më

të qarkut, njërit prej territoriale sipër, në 63

propozimet e veta dokumenti i planifikimit duhet të përmbajë edhe (neni 54 i rregullores së planifikimit): • planin e propozimeve territoriale – sisteme, kategori e nënkategori të përdorimit të tokës, njësitë strukturore, zonat e mbrojtura e të rëndësisë kombëtare, tipologjitë hapësinore, pole zhvillimi ekonomik, strehimi, instrumentet e drejtimit të zhvillimit, zonat për PDV dhe rrjetet kryesore të infrastrukturave. SHPËRNDARJA E POPULLSISË NETO - PROPOZIM

DËNDËSITË NETO - PROPOZIM

BURIMET NATYRORE PYJE (PASTRIM I TOKES) PLANTACIONE BIMESI E RIGJENERUAR FUSHA BUJQESORE A. TOKE ARGJILORE A. TOKE ARGJILORE 2 K. TOKA TE EKUILIBRUARA ARGJILORE K. TOKA TE EKUILIBRUARA RANORE K. TOKA TE EKUILIBRUARA RANORE 2 K. TOKA TE EKUILIBRUARA RANORE 3 BURIME

BURIME PERRENJ TE PERHERSHEM PERRENJ TE PERKOHSHEM BURIMET ARTIFICIALE TOKE E ZHVESHUR LIQENET (REZERVUARET PER UJITJE) ZONA TE NDERTUARA RRUGET KUFIJTE E NJESIVE IZOIPSET BURIMI: BASHKIA VORË DHE METROPOLIS, 2013

Figura 70. Harta e burimeve dhe vlerave natyrore sipas planit të Vorës 64

DËNDËSITË BRUTO - PROPOZIM

Figura 71. Shembuj të analizave të territorit – popullsia në territor, Fier

BURIMI: BASHKIA FIER DHE Co-PLAN, 2006

RUBJEKË SUKTH KATUND I RI

SUKTH I RI VADARDHË

BISHT KAMËZ QERRET

SUP

SB SPU

SUP

SUP SUP SPU

SUP

SPU

SUP

VRINAS

SUP SUP

SUP

SPU

SUP SU

SB SUP

SUP

SUP SUP SUP

SUP

SUP SUP

SU SU

SUP

SB SB

SUP

SUP SPU

SUP SUP SUP SUP

SUP SB SUP

SHIJAK

SUP SU

SU SU

SU SN

SUP

SPU

SHKOZET

SUP

SUP SU SUP SUP SUP SUP SN

SUP

SB SB

SU SU SU SU SU SU

SU SUP

SUP

KARPEN

SB SUP SU

SU SU

SUP

SUP SUP

SUP

DURRËS FIER VLORË

SB SB

SUP

SU SU

SUP SUP

SUP

SUP SUP

SU SU

SPU

SUP

SU SB

SUP

SUP SUP

SUP

SB SN SN SB

SUP

SUP SUP SUP

SUP

SUP MAMINAS VORË

SUP

SUP SUP

SUP

SUP SUP SUP

SUP SUP

SUP

TIRANË ELBASAN KOSOVË

SUP

GJEPALAJ

SUP SUP SUP SU

SUP

MALIQ MUÇO RRASHBULL

SUP

SUP SUP

SPU

Legjenda

SHKALLNUR GOLEM KAVAJË

SUP SPU SPU

KUFIRI ADMINISTRATIV

SPU SPU SUP

SISTEM BUJQËSOR SB

SISTEM I URBANIZUESHËM SISTEM PJESËRISHT I URBANIZUESHËM SHËNIM: KJO HARTE ESHTE KRIJUAR ME SISTEMET E LIGJIT NR 10119 DHE NUK REFLEKTON SISTEMET E REJA

Figura 72. Harta të sistemeve të propozuara të territorit sipas planit të Xhafzotaj

• planin e shërbimeve dhe infrastrukturave publike – infrastrukturat publike, tipologjitë e tyre dhe specifikime teknike. • planin e veprimeve për zbatimin e PPV-së – fazat e zbatimit të zhvillimit sipas PDV-ve, infrastrukturave dhe projekteve prioritare, kostot e zbatimit dhe planin e investimeve kapitale, ndryshime në kuadrin II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

SUP SN

SUP

SUP SUP

SUP SUP SU

SUP

SUP SUP SB

SN SUP SUP SU SUP SU SU SUP SU SU SUP SUP SUP SUP SB SUP SB SUP

SISTEM NATYROR SISTEM URBAN

• planin e mbrojtjes së mjedisit – peizazhi, elementet ujore, hapësirat e gjelbra, zonat e nxehta (hot-spots) dhe cilësia e ajrit.

SUP SUP SU SUP

SUP SUP

RRJETI RRUGOR EKZISTUES SISTEMET URBANE TË PROPOZUARA

SUP SUP

SU SUP SUP SUP SUP SUP SUP SB SUP SU SUP SUP

SPU

NDROQ PEZË TIRANË

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

ligjor dhe treguesit e zbatimit. • shtojcat – studime mbështetëse sipas rastit. Përsa i përket njësive strukturore, ato përcaktohen në ligj dhe mënyra e krijimit të tyre parashikohet në rregulloren e planifikimit, në nenin 75 të saj. Si rregull, kjo njësi është ndarja më e vogël e territorit për qëllime zhvillimi, e cila përcaktohet gjatë planifikimit (në plan). Pas kësaj ndarjeje, renditet parcela si sipërfaqja e përfshirë në zhvillim ose e trajtuar me një leje zhvillimi/ndërtimi. Ndarja e territorit në njësi strukturore është thelbësore në procesin e 65

EKONOMIA DHE

TURIZMI

MJEDISI

Figura 73. Shembuj të punës për hartimin e vizioneve territoriale të Fierit – draft, 2015

planifikimit, sepse për çdo njësi përcaktohen treguesit e detyrueshëm të zhvillimit dhe kushte infrastrukture, që duhet të respektojë autoriteti publik në dhënien e lejeve të ndërtimit. Këta tregues vendosen sipas nenit 32 të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) dhe përfshijnë 13 tregues, midis të cilëve: • intensitetin e lejuar të ndërtimit • koeficientin e shfrytëzimit të territorit • lartësinë e ndërtesave (në metra dhe në kate) • distancat (midis ndërtesave, nga prona dhe nga trupi i rrugës) • tipologjinë e ndërtimit • koeficientët minimalë të shfrytëzimit të tokës për hapësira publike e për rrugë

BURIMI: BASHKIA FIER, DHE Co-PLAN, 2015

të zonës, në këtë rast, ka kryesisht karakter fizik/hapësinor/estetik dhe, sipas rastit, është edhe strategji për trajtimin e marrëdhënies së pronësisë (nëse pronësia nuk është e një individi dhe nuk është publike). Më tej, propozimi zbërthehet në: • përdorim toke për çdo parcelë • të drejta zhvillimi për çdo pronar • gjurmë të sakta të ndërtimit të ndërtesave dhe hapësirave/infrastrukturave publike, përfshirë format e kompensimit apo të ndarjes së detyrimeve dhe përfitimeve financiare ose jo, të palëve publike e private të përfshira në plan • paraqitje vëllimore të objekteve

• numrin minimal të vendparkimeve e të tjerë të përcaktuar në rregullore.

• studime financiare të detajuara për mundshmërinë dhe mënyrat e realizimit financiar të planit (zbatimit).

Në rastin e planeve të detajuara, propozimet janë të përqendruara tek zona dhe pronat në të dhe zbatojnë propozimet e përcaktuara nga planet e përgjithshme. Strategjia e zhvillimit

Propozimet e planeve përmbajnë edhe rregulloret, të cilat rendisin çfarë është e mundur ose jo të ndërtohet në çdo territor/ zonë/parcelë dhe sipas cilave rregullave ligjore

(nga legjislacioni dhe të krijuara nga plani). Materiali hartografik i planeve ndryshon gjithashtu në varësi të fokusit e nivelit të planit. Nenet e rregullores së planifikimit që përcaktojnë përmbajtjen e dokumenteve përkatëse të planifikimit vendosin edhe shkallën minimale e maksimale të hartës si orientim për grupet e projektimit/planifikimit. Së fundi, çdo dokument planifikimi, pavarësisht nga lloji e niveli, shoqërohet nga procesi dhe dokumenti i vlerësimit strategjik mjedisor (i trajtuar në seksionin 3.7 të këtij manuali) dhe, sipas rastit, edhe dokumenti i vlerësimit të ndikimit në mjedis, sipas legjislacionit për VSMnë dhe VNM-në.

2.4 A MUND TË HARTOHEN DOKUMENTE PLANIFIKIMI PËRTEJ ATYRE QË PARASHIKON LIGJI? Po, një autoritet vendor apo qendror i planifikimit mund të ndërmarrë procese të hartimit të dokumenteve përtej atyre që parashikon ligji. Mirëpo, këto dokumente, të ndryshme nga ato të ligjit, nuk mund të zëvendësojnë dokumentet e kërkuara ligjërisht (neni 15 i ligjit nr. 107/2014

Si të arrish vetëripërtëritje – një instrument për të sfiduar lumin: të shmangësh format e paracaktuara dhe te pransosh se ndryshueshmëria e sistemeve biologjike garanton qëndrueshmëri në kohë.

Figura 74. Projekt-ide për ishullin e Osumit në Berat II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: METROPOLIS, 3TI LAB ARCHITECTURE DHE DSB_OFFICE OF LANDSCAPE DESIGN MILANO, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA, 2015

Lifelines / between Memory and Transformation River Park - the Natural System The natural system of the river is protected and reinforced; increasing the quantity and diversity of the vegetation on the edges, the erosion caused by the river can be limited, while increasing the riparian biodiversity.

CENTER of RESEARCH and DESIGN in ARCHITECTURE

Berat - the Urban System The new pedestrian bridge is the link that tighs the urban fabric of the city center with Gorica. Berat finally starts facing the water with renewed urban waterfronts

Performative edges B A. the waterfront and B. the filter embankment The water edges are performative: the waterfronts themselves (A) have the role of collecting the rainoff waters and clean them, and in the same time provide space for the public to re-link with the river Osum. The edge of the island (B) filter the river water before it flows into the central basin.

B A

The central pool (C) is created by digging out the river deposit material, which is used to create the waterfronts (A) and the filter embankment (B). The water basin gives more space to the water decreasing the water pressure on the city, therefore reducing the flood risk.

1:1.000

100 m

Figura 75. Ishulli i Osumit - Gjetja e mënyrave për të qënë të ripërshtatshëm dhe të ripërtëritshëm ndaj fenomeneve natyrore 68

BURIMI: UNLAB, OPENFABRIC, CoRDA, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA, 2015

dhe seksioni 2.1 dhe 2.2 i manualit). Gjithsesi, ato mund të sjellin vlerë të shtuar në punën e autoritetit të planifikimit. Dokumente të tilla mund të jenë: • Studime (sektoriale apo të përgjithshme) të cilat analizojnë dukuri urbane/të zhvillimit të territorit që ndodhin gjatë/ose pavarësisht zbatimit të dokumentit të planifikimit; • Vizione dhe koncepte të projektit (urban) të zonave të ndryshme, që mund të shërbejnë si terma reference për rregullat arkitektonike/ të projektit, të përdorshme gjatë hartimit të PDV-ve nga bashkia apo zhvilluesit; • Projekte/koncepte alternative zhvillimi (urban/rural/peizazhistik) me efekte në territor, që mund të “ushqejnë me ide” dokumentet zyrtare të planifikimit apo rishikimin e tyre; • Etj. Dokumentet e mësipërme duhet të përfshihen

brenda një dokumenti planifikimi të sanksionuar ligjërisht, ose “të përkthehen” në një të tillë që të mund të zbatohen. Ndërmarrja e proceseve të tilla (projektuese/planifikuese) që nuk janë të përcaktuara në ligj, por as të penguara, ka vlerat e mëposhtme: • Mundëson që planifikimi të jetë një proces i vazhduar dhe koherent me zhvillimet – iu paraprin zhvillimeve, sepse kupton dhe studion në vazhdimësi dinamikat në territor; • I jep planifikimit një pjesë të elasticitetit (herëherë të munguar), për të cilin ka nevojë që të jetë paraprirës dhe jo ndjekës në politika zhvillimi; • Mundëson që bazat e territorit të mirëmbahen dhe të furnizohen vazhdimisht me informacion; • Ndihmon në procesin e formëzimit të shijes estetike mbi zhvillimin dhe projektin urban/ peizazhistik/arkitektonik.

Projekti ndërhyn si në sistemet natyrore dhe në ato antropogjene. Ai konsideron të gjithë shtrirjen e luginës dhe i jep një kuptim të ri morfologjisë së saj

Figura 76. Fragmente nga projektet për korridorin ekonomik Tiranë-Durrës Rehabilitim dhe aktivizim për turizëm përreth Liqenit të Kasharit, (Kashar, Mëzez) II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

BURIMI: PIOVENEFABI,YELLOWOFFICE, ARCHISPACE, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA 2015, LOT 1, DURANA

HIMARA: HARBOUR AND LIGHTHOUSE

HIMARA: PROMENADE AND PIER

Ndërhyrje pikësore; infrastrukturë bregdetare dhe përmirësim aksesi; të synosh më larg e të jesh konkurues në rajon.

HIMARA: URBAN PARK AND STEPS

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Figura 77. Reactive RIVIERA – Masterplan dhe Ndërhyrje thelbësore

BURIMI: METROPOLIS, POLIS, SEALINE DHE UNIVERSITÀ DI FERRARA, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA 2015, LOT 2, RIVIERA

12 Saranda Vision

Saranda Vision 13

Proposed traffic scheme SARANDA: SKEMA E TRAFIKUT E PROPOZUAR - KALIMTARË&&cyclists ÇIKLISTË // pedestrians

The pedestrian network spans between two main promenades. The main promenade by

the water, that should be extended towards the south and a ridge path that should be established (almost) on top of the hills surrounding Saranda. It can start from the 40 Saints castle and lead into the valley between the two mountains in the north. The stairs and paths in between these two promenades have a clear priority for pedestrians.

LEGEND

PEDESTRIAN ZONE

street closed for car traffic (services and deliveries allowed) ridge path bike path

B BS

bike rental point public stair loc alo al c ng onn th ec e c tio oa ns st

pedestrian public spaces extension of pedestrian public spaces elevator

proposed car parking location

proposed bus station location (long distance routes)

100

BIKE PATH to Butrint

500 m

SH BR ËTI EG TO DE RJ TI A T

monument

OBJEKTE SPORTIVE+ PËR KOHËN E LIRË

P RADHIMË

OBJEKTE SPORTIVE+ PËR KOHËN E LIRË

IT UR INE BA RA N RI

OBJEKTET E REJA TË PORTIT TË MARINËS REZERVA NATYRORE E MBROJTUR E KARABURUNIT

RADHIMË

OBJEKTET E REJA PUBLIKE TË PORTIT TË MARINËS

ORIKUM

PARKU I MUZEUT PARKU I MBROJTUR I LAGUNËS

A RT

TRAGJASI I RI

ORIKUM MUZEU NËNUJOR

HABITATI I MARINËS

TRAGJASI I RI

P PARKU I MBROJTUR I LAGUNËS

TRAGJASI I VJETËR

M LI R

ËS N

SISTEMI UJOR

HABITATI I LAGUNËS

Figura 78. Projekti i rehabilitimit të hyrjes së Orikumit – pika e mirëseardhjes; rehabilitimi i bulevardit; Info Point Orikum; rruga e kishës së Marmiroit, Orikum

TRAGJASI I VJETËR

BURIMI: ATENA STUDIO, ATELIER 4, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA 2015, LOT 1, RIVIERA

Strategjitë e ndërhyrjes përcaktojnë pikat e interesit në territor dhe lidhjet e tyre. Realizimi i masterplanit do të prodhojë kthim pozitiv në rajon për të zhvilluar “Qendra Turistike të Ekselencës”.

SARANDA: NDËRHYRJE TË PROPOZUAR - PROJEKTE PRIORITARE

7d 7e

1 16

10 17

7b LEGEND

development areas openings of existing gaps between buildings for public pedestrian areas with new design sunset strip bike path

FAST TRACK 1 new design for stairs and transition to promenade

0 10

FUTURE DEVELOPMENT - CITY 8 sunset strip with roundabouts 9 square at old mill 10 straight extension of promenade 11 fixing promenade SLOW TRACK 12 stitching promenade & city together 2 new design for pier 13 road for pedestrians & cyclists only 3 promenade hub 14 extension of park 4 square on top of stairs 15 new programming for building 16 fish market 17 extension of pier FUTURE DEVELOPMENT 5 parking on both ends of the promenade 18 reorganization of transition area / end of promenade 5a viewing platform on top of parking 6 elevator with platforms 19 bike path 7 improvement of existing stairs 20 yacht harbour

100 m

SARANDA: ZONIMI I PROPOZUAR - IDENTIFIKIMI I ZONAVE TË ZHVILLIMIT URBAN 8

4 4 6 3 2 1

0.2

1 km

7 LEGEND

administrative border of Saranda

centre zone

urban park

city zone

2nd village (character to be defined)

unfinished structures

promenade extension

villa zone

ridge path and park

Figura 79. Projekti i rehabilitimit të shkallareve të qytetit të Sarandës, kombinuar me krijimin e “anekseve” si hapësira publike, Sarandë

BURIMI: OPENFABRIC, CITYFÖRSTER, SYMBIOTICA, POLYLESTER, NË KUADËR TË KONKURSIT TË ORGANIZUAR NGA AKPT/AA 2015, LOT 1, RIVIERA

Projekti synon të zbulojë potencialet e fshehura të Sarandës; nuk transformon në mënyrë rrënjësore, por ofron një kornizë për rivendosje, lidhje dhe aktivizim zonash nisur nga konteksti ekzistues.

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

• Përmes këtyre instrumenteve të ndërmjetme autoriteti i planifikimit vendos nëse është rasti apo jo për të ndërmarrë një nismë planifikimi sipas ligjit.

2.5 PORTOFOLI EVROPIAN I PLANIFIKIMIT TË TERRITORIT – NJË SISTEM DINAMIK Deri më tani kemi folur për procesin dhe instrumentet e planifikimit të territorit në Shqipëri, duke lënë mënjanë faktin se planifikimi nuk është thjesht një “veprimtari shqiptare”. Në fakt, debati profesional e politik që ka në qendër planifikimin, vijon prej vitesh në Evropë, dhe ka kaluar nëpër faza evolucioni, të varura prej konteksteve lokale. Aktualisht, nuk mund të flasim për një qasje evropiane të planifikimit, madje aq më pak nuk flasim dot për një politikë evropiane në planifikim. Gjithsesi ekziston një lloj mentaliteti i përbashkët, ose siç mund të quhet ndryshe “një metanarrative e planifikimit”, që sjell një sërë elementesh në lidhje me praktikat e sistemet e planifikimit në Evropë. Ne mund të mësojmë nga këto praktika, duke u përpjekur t`i përshtatim e më pas t`i zbatojmë në Shqipëri. Një hap i parë pozitiv ka qenë vetë ligji i planifikimit me parimet që ai mbështet dhe natyrën e objektivat e instrumenteve që kërkon të hartohen. Planifikimi i territorit, ose siç njohet në Evropë “planifikimi hapësinor”, është “koordinuesi” i politikave dhe vendimeve sektoriale me ndikim hapësinor, përfshirë ato të mjedisit, infrastrukturës dhe zhvillimit ekonomik. “Planifikimi hapësinor është shumë më kompleks se sa rregulloret e përdorimit të tokës dhe ka në fokus zgjidhjen e tensioneve e kontradiktave midis politikave sektoriale, si për shembull mes mjedisit dhe zhvillimit ekonomik. Roli kryesor i planifikimit hapësinor është të promovojë një kornizë racionale të aktiviteteve për territorin 74

dhe të orientojë drejt zgjidhjes qëllimet konkurruese të politikave të ndryshme” (ECE, 2008, 1)16. UN Habitat (2015)17 përcakton se planifikimi urban dhe i territorit është shumë më tepër se sa një instrument teknik; është: a) një proces i integruar dhe i vendimmarrjes me pjesëmarrje, që adreson interesa konkurruese dhe lidhet me një vizion të përbashkët, një strategji zhvillimi, dhe politika rajonale e urbane; b) një element thelbësor i paradigms së qeverisjes urbane, që promovon demokracinë lokale, pjesëmarrjen, gjithëpërfshirjen, transparencën, përgjegjshmërinë, qëndrueshmërinë dhe barazinë në zhvillim hapësinor. Pikërisht këto çështje përcaktojnë dhe bazën parimore të planifikimit hapësinor/të territorit dhe që janë përfshirë edhe në strukturën e ligjit nr. 107/2014. Një diskutim i ndjeshëm në lidhje me planifikimin hapësinor, edhe në Evropë, është ai për kompetencat – “cilat institucione/autoritete duhet të bëjnë çfarë”? Për të kuptuar ndarjen e kompetencave, duhet të hedhim sytë nga parimi i subsidiaritetit - kompetencat i jepen autoritetit publik që ndodhet më afër qytetarëve dhe është në gjendje të kryejë funksionin; si dhe në faktin se planifikimi i territorit është një synim afatgjatë. Të qenurit afatgjatë, lidhet jo vetëm me aspektet e qeverisjes, ligjore e të bazave të të dhënave, por mbi të gjitha me kapacitetet njerëzore, profesionale dhe kulturën në të cilën zhvillohet procesi i planifikimit. Zhvillimi i kapaciteteve njerëzore dhe ndryshimet në mentalitet e në kontekstin kulturor zgjasin në kohë. Mirëpo, planifikimi ka nevojë për vendimmarrje të shpejta, të shpeshta, strategjike e që i përgjigjen urgjencave. Pikërisht kjo përplasje mes nevojave të menjëhershme (që duhet të zgjidhë planifikimi) dhe kohës së gjatë që nevojitet për pjekurinë e kapaciteteve dhe të sistemit të planifikimit, përbën jo vetëm një dobësi ende të pazgjidhur të planifikimit, por edhe të mënyrës se si shpërndahen aktualisht kompetencat

Turqia realizoi disa reforma administrative, mes të cilave edhe decentralizimin e planifikimit hapësinor. Pas reformave, një studim i kryer tregoi se: a) autoritetet vendore nuk ishin mjaftueshëm të ndërgjegjshme në lidhje me problemet territoriale në rajonet që kishin nën administrim; po ashtu nuk ishin në dijeni të opsioneve për bashkëpunim, në funksion të rritjes së konkurrueshmërisë, realizimit të ekonomisë së shkallës, dhe inovacionit. b) Autoritetet vendore e kishin të vështirë të aksesonin burime financiare, u mungonin njohuritë profesionale të burimeve njerëzore dhe nuk po i zbatonin strategjitë hapësinorë të zhvillimit, të cilat ishin hartuar deri atëherë; c) agjencitë rajonale të zhvillimit nuk ishin të integruara në sistemin administrativ dhe në kontekstin turk të planifikimit. Faktori i suksesit për të kapërcyer hendekun e krijuar do të ishte marrja e përgjegjësisë nga vetë planifikuesit – pra planifikuesit duhet të jenë të aftë të punojnë në një mejdis shumëdisiplinar, të përforcojnë aftësitë e tyre teknike dhe profilin e fushës të cilës i përkasin (Erkut dhe Sezgin, 2014)18 përkatëse nëpër nivelet qeverisëse. Aktualisht, kompetencat e planifikimit mes institucioneve në Shqipëri, janë ndarë duke konsideruar dy kushte: i) territoret administrative, ose burimet natyrore nën përgjegjësi të çdo institucioni; ii) cila është mënyra më e shpejtë për tì dhënë zgjidhje problemit të dukshëm dhe afatshkurtër. Ndërsa kushti i parë është i varur nga sistemi yne ligjor dhe i decentralizimit të qeverisjes, kushti i dytë është i udhëhequr nga pragmatizmi i suksesit të parë/afatshkurtër. Kushti i dytë nuk e favorizon aspak kohën që i duhet kapaciteteve njerëzore për tù zhvilluar dhe për të fituar pjekuri në planifikim, dhe as nuk adreson interesat afatgjata të zhvillimit/ ruajtjes së territorit/burimeve. Për tì dhënë deri diku zgjidhje këtij hendeku që ekziston mes kapaciteteve dhe shpërndarjes së funksioneve, mund tù referohemi ilustrimeve të mëposhtme në lidhje me aftësitë që duhet të kenë planifikuesit. ECE (2008) sugjeron që një planifikues i trajnuar e profesionist duhet të ketë aftësinë të angazhojë aktorët në të gjitha nivelet e planifikimit përmes: a Pjesëmarrjes: komunikim;

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

b Konsultimit: dhënie këshille/ekspertize me qëllim arritjen në konkluzione; c Përfaqësimit: të një apo më shumë grupeve të aktorëve dhe ideve të tyre; d Advokimit: për vendimmarrje kolektive për përmirësimin e komunitetit të prekur/trajtuar. Kur qeveria qendrore kryen decentralizimin e funksionit të planifikimit në nivele vendore të qeverisjes, ka edhe pritshmërinë që autoritetet vendore kanë aftësinë dhe kapacitetet e nevojshme (si më sipër) për të kryer funksionin. Është e gabuar që qeveria qendrore të mendojë ricentralizimin si zgjidhje të problemit, nëse pritshmëria në lidhje me kapacitetet profesionale, nuk kënaqet. Kompetencat e planifikuesit në nivel individual, për t`iu përgjigjur kompetencave institucionale duhet të jenë si mëposhtë: • Njohuri mbi sturkturën urbane hapësinore sipas të cilës funksionojnë qytetet; • Aftësi për të kryer analiza demografike, ekonomike, sociale e kulturore, për të kuptuar tendencat e popullsisë, punësimit, shëndetit, kërkesës për shërbime, etj.; • Njohuri në hartim planesh dhe vlerësim projektesh; 75

• Aftësi në përdorim teknikash për përfshirjen e shumë njerëzve dhe aktorëve në vendimmarrje; • Njohuri mbi politikat, proceset dhe programet e Bashkimit Evropian; • Aftësi për të kuptuar ndikimin social dhe mjedisor të planifikimit mbi komunitetet e ndryshme; • Aftësi për të punuar me publikun dhe për të artikuluar çështjet e planifikimit në mënyrë të kuptueshme për të gjitha audiencat; • Aftësi për të vepruar si ndërmjetësues dhe lehtësues procesesh në të cilat ka konflikte; • Njohuri të sistemit ligjor për planifikimin dhe të rregulloreve të përdorimit të tokës; • Aftësi për të zgjidhur problemet duke kombinuar aftësitë teknike me pragmatizmin dhe duke qenë krijues; • Njohuri shumë të mira të sistemeve gjeografike të informacionit dhe të instrumenteve përkatëse. Në librin e tij “Ndërtim kapacitetesh për planifikuesit”, Perdicoulis (2011, fq. 20) përmbledh këto cilësi të përgjithshme për një planifikues që punon në nivel vendor: • Vizionar; • Manaxher projekti, procesi, financash dhe grupesh interesi; • Lider; • I aftë për të menduar përtej “kuadrateve” dhe ndërmjetës; • I aftë për të punuar në grup; • I aftë për të realizuar qëllimin pavarësisht kontekstit; • I aftë për të punuar me njerëzit dhe komunitetet; • Analitik, i aftë për të marrë vendime, kryer vlerësime dhe për vetëkriticizëm; • Komunikues dhe dëgjues inteligjent; • Intuitiv dhe i aftë për zgjidhur konflikte; • I aftë për të kuptuar nevojat e grupit të interesit apo klientit. 76

Veç parimeve e kompetencave, një aspekt thelbësor i evolucionit në planifikim është levizja drejt planifikimit [hapësinor] strategjik. Ky nuk është një diskutim i ri, pasi planifikimi strategjik për çështje të zhvillimit ekonomik, apo të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë, është një praktikë e konsoliduar. Po ashtu, diskutimi për të planifikuar në mënyrë strategjike për territorin ka nisur prej vitesh. E megjithatë, institucionet dhe sistemet e vendeve të ndryshme Evropiane janë treguar disi të “ngadalta” në përqafimin e plotë të qasjes strategjike në planifikim. Kjo është deri diku e kuptueshme, pasi ndërsa teorikisht kjo qasje është përpunuar mjaftueshëm, sistemeve institucionale e të qeverisjes u duhet kohë për t`u adaptuar në kornizën e kësaj qasjeje. Gjithashtu, jo të gjitha vendet përdorin të njëjtin stil planifikimi, si rezultat i traditës së këtij procesi në kohë. Për shembull, tradita e stilit të planifikimit në Francë – modeli francez, është qasja rajonale ekonomike, dhe shpesh është konsideruar si planifikim strategjik. Në fakt, kjo qasje ka fokus social-ekonomik dhe synon të mbështetë rajonet më të pafavorizuara. Ndërkohë, planifikimi strategjik synon të adresojë të gjitha nevojat e shoqërisë dhe të burimeve në territor, duke qenë gjithëpërfshirës, duke nxitur konkurencën dhe përdorimin e avantazheve rajonale dhe duke shkuar përtej planifikimit fizik dhe thjesht rregullator. Shtete të ndryshme, përmes reformave në planifikim, kanë lëvizur nga njëra formë e planifikimit në tjetrën, duke i dhënë më tepër rëndësi planifikimit strategjik. Për shembull Hollanda, nga një qasje planifikimi hapësinor të centralizuar po lëviz drejt planifikimit strategjik në nivel qendror dhe decentralizimit të planifikimit hapësinor në nivelin vendor të qeverisjes. Në nivel vendor, Hollanda gjithashtu po i referohet qasjes së planifikimit strategjik të territorit, me qëllim levizjen nga planifikimi territorial sektorial drejt një plani të vetëm, të integruar, gjithëpërfshirës, strategjik dhe me elemente rregullatore.

Klasifikimi sipas 2.3.2

Klasifikimi në ECSP Ekonomike Rajonale Francë Gjermani (Lindje) Portugali

Të integruar Gjithëpërfshirës Austri Danimark Finlanda Gjermani Hollandë Suedi

Përdorimit i Tokës

Ekonomike Rajonale

Europa 10+2+2

Francë Portugali Irlandë Suedi Gjermani Mbretëri e Bashkuar

Letoni Lituani Hungari Sllovaki Norvegji

Të integruar Gjithëpërfshirës

Europa 10+2+2

Austri Danimarkë Finlandë Gjermani HollandëSuedi Belgjikë Francë Irlandë Luksemburg Mbretëri e Bashkuar

Hungari Poloni Sllovaki Slloveni Bullgari Rumani Zvicër Estoni Letoni Lituani Norvegji

Belgjikë Irlandë Luksemburg Mbretëria e Bashkuar

Përdorimit i Tokës Urbanizim Greqi Itali Spanjë

* Të përmendura tërthorazi në ECSP ** Të papërmendura në ECSP 1 Shtet i zhvendosur 2 Shtete të zhvendosura 4 Shtete të zhvendosura

Belgjikë Irlandë Luksemburg Mbretëria e Bashkuar Portugali Spanjë

Urbanizim Greqi Itali Spanjë

Figura 80. Lëvizja e shteteve të BE 15 mes stileve të planifikimit19

II. PROCESE DHE DOKUMENTE PLANIFIKIMI

Europa 10+2+2 Republika Çeke Qipro Malta

Europa 10+2+2 Qipro Malta

BURIMI: PLUREL REPORT, 2010

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË Ky kapitull trajton disa nga proceset kyç të analizave territoriale, të diagnozës së problemit dhe të sistemit të informacionit për PPV-në. Analizat e paraqitura nuk janë shteruese dhe nuk mbulojnë të gjitha tematikat e paraqitura në nenin 53 të VKM-së nr.671. Përzgjedhja e analizave të paraqitura në këtë kapitull është bërë mbi bazën e dy kritereve: a) analizat e përdorura më gjerësisht; b) analizat të cilat nevojiten për strategjinë territoriale, përveç analizës metabolike të parashikuar nga rregullorja e planifikimit. Veç analizave të paraqitura në këtë kapitull, si dhe atyre që kërkon rregullorja, grupi i punës mund të kryejë edhe analiza të tjera që gjykohen si të nevojshme sipas kontekstit dhe metodologjisë së zgjedhur.

3.1 HARTA BAZË DHE GIS Diskutimi për hartën bazë shërben për të gjithë procesin e planifikimit vendor më tepër se në kuadër të kryerjes së analizave territoriale. Madje, në linja të ngjashme mund të veprohet për çdo proces/dokument planifikimi,

pavarësisht nivelit qeverisës. Harta bazë dhe harta të mëtejshme analitike e tematike të PPV-së prodhohen në sistemin gjeografik të informacionit (GIS), si sistemi më i përshtatshëm për të lidhur informacionin sasior të territorit me vendndodhjen e tij. GIS-i është një bashkësi procesesh, qëllimi i së cilës është të mbledhë të dhëna, tì “magazinojë” sipas një strukture tabelare dhe hartografike, tì analizojë ato e të ndihmojë në vendimmarrjen e autoriteteve. Hapi i parë për përgatitjen e një baze të dhënash është identifikimi dhe mbledhja e të dhënave. Mirëpo, duke qenë se burimi dhe cilësia e tyre mund të jenë të ndryshme, edhe strategjia e grumbullimit dhe përpunimeve paraprake të informacionit për tù hedhur në GIS (nëse nuk është në programet përkatëse) duhet të jetë e larmishme. Kështu, për shembull, disa të dhëna mund të jenë të paraqitura në mënyrë tabelare (në letër ose elektronike), por iu mungon lidhja me hartën; disa të tjera mund të jenë të vizatuara në AutoCAD, por si të tilla nuk mbajnë tabela atributesh të lidhura me to. Gjithashtu, të dhënat mund të kenë mangësi sa i përket

Ndërtesa

Rrugë, Ujëra

Foto Satelitore

Figura 81. Pamje të hartës bazë

BURIMI: GJEOPORTALI I ASIG, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Figura 82. Faqja zyrtare e ASIG dhe gjeoportali

BURIMI: GJEOPORTALI I ASIG, 2015, GEOPORTAL.ASIG.GOV.AL

standardit të krijimit (duhet të përcaktohet ligjërisht për të gjitha llojet e informacioneve hartografike), detajit (p.sh. shkalla e paraqitjes) apo edhe cilësisë së punës gjatë krijimit të tyre (p.sh. dixhitalizimi i ndërtesave nuk është kryer me polyline dhe poligonet janë të hapura e si të tilla nuk mund të konsiderohen sipërfaqe).

të realizohet përmes internetit ose intranetit. Në rastin e parë, numri i përdoruesve mund të jetë më i lartë dhe është e mundur të punohet njëkohësisht nga vendndodhje të ndryshme me të njëjtin informacion. Kostot e mirëmbajtjes së sistemit në këtë rast do të ishin më të larta. Megjithatë, efiçenca ekonomike e përgjithshme e funksionimit të sistemit varet nga nevoja reale për një numër të caktuar përdoruesish dhe buxheti në dispozicion.

Mbas mbledhjes së të dhënave, strukturimi i tyre ose, thënë ndryshe, krijimi i arkitekturës së bazës së të dhënave është i nevojshëm të kryhet në bazë të qëllimeve të përdorimit të saj dhe cilësive të çdo të dhëne. Në varësi të numrit të personave që do të krijojnë/përdorin të dhënat, (roli specifik i gjithsecilit) është e këshillueshme që kjo bazë të dhënash të ruhet në një server e të aksesohet në mënyrë të kontrolluar dhe sipas niveleve të ndryshme të përdoruesve. Në të kundërt, mund të arrihet në një mbivendosje apo edhe «ndotje» të të dhënave. Aksesi mund

Duke qenë se në Shqipëri veprohet në kushtet e mungesës së informacionit ose të standardeve të përshtatshme për qëllime planifikimi, pasi të gjitha të dhënat janë hedhur në sistem / grumbulluar, duhet të bëhet pastrimi, dixhitalizimi dhe sjellja e të dhënave në një standard të pranueshëm. Për këtë qëllim, grupi i punës me njohuri bazë të software-ve20 të GIS-it do të angazhohet në përditësimin e

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

Figura 83. Fragment i krijimit të hartës bazë – hedhja e atributeve SERVICES AND KATEGORIA MARKER INFRASTRUCTURE SEC_Hospital FID UUID ValidFrom

ValidTil

Status Code Name Capacity

Type FootPtArea

Tabela 4.

PERSHKRIMI

ID UUID E VLEFSHME NGA XX(DITA)/ XX(MUAJI)/ XXXX(VITI) E VLEFSHME DERI XX(DITA)/ XX(MUAJI)/ XXXX(VITI) STATUSI EKZISTUES KODI EMRI KAPACITETI XXXX NUMER SHTRETERISH KATEGORIA PUBLIK SIPERFAQJA E XXXX PARCELES (M2)

VLERA 2

VLERA 3

VLERA 4

I PROPOZUAR

NE NDERTIM

NE ZGJERIM

PRIVAT

Fragment i tabelës së ideimit të objekteve dhe atributeve përkatëse

të dhënave dhe veshjen e tyre me atributet e nevojshme. Në momentin që baza e të dhënave konsiderohet e ngritur në GIS, mund të kryhen analiza të ndryshme të gjendjes ekzituese të një territori me anë të intrumenteve të ndryshme që programet GIS na vënë në dispozicion . Më të rëndësishme janë ato “overlay” (të mbivendosjes së shtresave të informacionit). 80

VLERA 1

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Analizat “overlay” bëjnë të mundur që të kuptohet se si dukuri të ndryshme ndërveprojnë me njëra-tjetrën në territor (p.sh. mbivendosja e shtresës së ndërtesave të banimit me zonat e nxehta e të ndotura mjedisore dhe rrezet e tyre të ndikimit). Këto analiza mundësohen në një kohë shumë më të shkurtër sesa po të kryheshin mekanikisht dhe subjektivisht, sepse një pjesë e madhe e llogaritjeve automatizohen nga sistemi. Gjithashtu, gjenerimi i hartave

në formate të gatshme për printim, si dhe i raporteve tabelare të informacionit është shumë i thjeshtëzuar në GIS. Së fundi, në kushtet kur territoret administrative vendore janë zmadhuar ndjeshëm (si rezultat i reformës territorialo-administrative) përdorimi i GIS-it mundëson që çdo qelizë e territorit të trajtohet me po të njëjtin detaj, pavarësisht sipërfaqes së rritur. Ligji nr. 107/2014 sanksionon përdorimin e GIS-it për hartimin e planeve territoriale në Shqipëri në nenet 54 deri në 57 të tij. Sipas ligjit, “Informacioni në regjistër organizohet sipas një rrjeti të integruar e shumëqëllimësh të bazave të të dhënave shtetërore për tokën dhe zhvillimet në të, të pavarura e ndërvepruese ndërmjet tyre. Autoritetet përgjegjëse ndërtojnë, administrojnë e mirëmbajnë bazën e tyre të të

dhënave, pjesë përbërëse të regjistrit, sipas një platforme teknike, strukture dhe standardeve të përbashkëta gjeodezike të GIS-it për të siguruar përputhshmërinë e ndërveprimin ndërmjet tyre dhe shkëmbimin e përdorimin e informacionit të regjistruar në to.” (neni 55). Me akte nënligjore (sipas nenit 57 të ligjit) përcaktohen “standardet e përbashkëta gjeodezike dhe të GIS-it, rregullat e lidhjes në rrjet dhe të transferimit të ndërsjellë të të dhënave ndërmjet autoriteteve të planifikimit dhe institucioneve të tjera shtetërore …”, si dhe të drejtat e detyrimet e autoriteteve në përdorimin e regjistrit. Fakti që regjistri i integruar i territorit është i bazuar në formatet e GIS-it dhe në detyrimin e ngarkimit të “shapefile-ve” në të krijon një nxitje që GIS-i të përdoret në çdo hap të hartimit të planeve territoriale.

Potenciali Energjitik në Shqipëri Legjenda Kufi Bashkie

M ALESI E M AD H E

T R O P O JE

Kufi Qarku SHKO DER

Orë me Ere

HAS

FUSHE ARREZ

4500-5250 min val.

VA U I D E J E S

1000

PUKE

KUKES

Orë me Diell 2600

LEZH E M IR D IT E

2800 min val.

D IB E R

2100

Shpëjtësi Mesatare Ere (m/s)

M AT

K U R B IN

KR U JE

3.4

KLO S B U L Q IZ E

DURRES

3.8

VO RE

KAM EZ

S H IJ A K

4.3 min val.

T IR A N E

1.5

Densiteti i Përcjelljes së Nxehtësisë (mW/m2) 57

L IB R A Z H D K AVA JE

P E Q IN

C E R R IK BELSH

LU S H N JE

Temp. tek 3000m thellësi (ºC)

PE R R E N JA S

D IV J A K E

63 min val.

ELBASAN

R R O G O Z H IN E

PO GRADEC

F IE R

ROSKOVEC PAT O S

M A L IQ

B E R AT

M ALLAKASTER

P O L IC A N

80 min val.

Temp. tek 100m thellësi (ºC) 18 19 min val.

Rrezatimi Diellor Ditor (kWh/m2)

PUSTEC

GRAM SH

KUCO VE U R A VA J G U R O R E

S E L E N IC E

KO RCE

D EVO LL

S K R A PA R

M E M A L IA J KELC YR E KO LO N JE

VLO R E

TEPELEN E PERM ET L IB O H O V E

H IM A R E

G J IR O K A S T E R

D E LV IN E D R O PU LL

S A R A N D E L IV A D H J A

4.6 4.7

K O N IS P O L

3.29

Figura 84. Analiza Overlay – e mbivendosjes së shtresave; rasti i intepretimit të potencialit energjitik në Shqipëri III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

3.1.1 HARTA BAZË

FUNKSIONI “Erase” Fillimi

Rezultati

FUNKSIONI “Identity” Rezultati

Fillimi

Forma për identifikim

FUNKSIONI “Intersect”

Fillimi

Rezultati

Forma për mbivendosje

FUNKSIONI “Symmetrical Difference” Fillimi

Rezultati

Forma për identifikim

FUNKSIONI “Union” Fillimi

Rezultati

Forma për identifikim

Fillimi

FUNKSIONI “Update” Rezultati

Forma për azhornim

Figura 85. Shembuj të komandave bazë në GIS gjatë përgatitjes së hartës bazë21 82

BURIMI: ARCGIS HELP PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Harta bazë, sikurse e tregon edhe vetë emri, është themeli operativ mbi të cilin ngrihet i gjithë sistemi i informacionit për PPV-në, sikurse edhe kryhen llogaritjet përkatëse të planifikimit (intensiteti, koeficientët e shfrytëzimit, dendësitë e kërkuara sipas ligjit etj.). Për përgatitjen e planeve territoriale harta bazë duhet të përfshijë të paktën 4 elemente (nisur nga gjendja e cunguar e informacionit në Shqipëri), pa u kufizuar me: • Ndërtesat, të cilat duhet të kenë një seri atributesh dhe minimalisht (për të nisur punën) numrin e banorëve dhe lartësinë (e shprehur, sipas mundësisë, në metra ose numër katesh). Vizatimi i tyre duhet të bëhet me anë të poligonëve. Burimi i informacionit i cili për momentin lidh ndërtesat me popullsinë është INSTAT-i. Megjithatë, informacioni i INSTAT-it në këtë nivel sigurohet vetëm në momentin e kryerjes së regjistrimit të popullsisë dhe banesave “census” dhe nuk vlen për çdo vit. Informacioni, sigurisht, ka marzh gabimi, por kjo nuk ndikon në procesin e planifikimit. Aktualisht, ky informacion nuk aksesohet për arsye të ruajtjes së konfidencialitetit. Ndërkohë, do të ishte me shumë vlerë nëse INSTAT-i ua siguron bashkive këtë informacion në nivelin e bllokut që krijohet për grumbullimin e tij. Në mënyrë alternative, bashkitë mund të ndërmarrin procese të grumbullimit të informacionit për popullsinë në ndërtesa, si dhe për atribute të tjera me rëndësi (numri i kateve, funksionet, cilësia e ndërtimit etj.) • Rrugët, të cilat duhet të jenë edhe në formë aksi (të vizatuara si polyline), edhe në formë poligoni për të bërë llogaritjen e sipërfaqeve. Gjenerimi i poligonëve mund të automatizohet deri në një shkallë të caktuar duke përdorur komandën “buffer”. Burimet e informacionit për rrugët janë ASIG-u dhe AKPT-ja. Këto dy institucione kanë grumbulluar dhe dixhitalizuar informacione

parcelash (të dukshme nga ortophoto). Harta e përdorimit të tokës, së bashku me ndërtesat dhe rrugët, do të përdoret në krijimin e njësive strukturore dhe në llogaritjen e treguesve ekzistues dhe të propozuar të planifikimit dhe të zhvillimit të territorit (sipas rregullores së zhvillimit – VKM nr. 408). Figura 86. Procesi i vizatimit të rrugës si vijë dhe si sipërfaqe

nga institucione burimore, si Autoriteti Shtetëror Rrugor etj. Megjithatë, duke qenë se informacioni është përpunuar për të gjithë territorin e Shqipërisë, në disa raste (të konsiderueshme), niveli i detajit të paraqitjes nuk është i përshtatshëm për planifikimin vendor. Pra, në përgjithësi, është e nevojshme që bashkia ta rishikojë, ta rifreskojë dhe ta rregullojë informacionin dhe më pas ta shkëmbejë atë me dy agjencitë e mësipërme. Si parim, bashkitë nuk duhet të reshtin së rregulluari e mirëmbajturi bazat e të dhënave që i krijojnë në GIS. • Hidrografia, e cila duhet të paraqitet polyline për çdo rrjedhje/burim ujor, si lumenjtë, liqenet, përrenjtë dhe kanalet vaditëse. Lumenjtë kryesorë duhe të kenë të vizatuar me poligon edhe shtratin e tyre, veç rrjedhës. • Izohipset, të cilat merren të gatshme nga institucionet që punojnë për krijimin e tyre. Në mungesë të hartave vektoriale, ato mund të dixhitalizohen nga imazhet e hartave topografike. Për një PPV, në varësi edhe të sipërfaqes administrative të bashkisë, si dhe të terrenit të saj, hartat topografike që preferohen janë ato 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000 dhe 1:100 000. Pas krijimit të shtresave të mësipërme (përfshirë atributet përkatëse) përgatitet harta e përdorimit ekzistues të tokës. Preferohet që kjo hartë të krijohet në nivel parcele, por në pamundësi të përdorimit të hartës kadastrale (të pronave) dixhitale për llogaritje të mëtejshme planifikimi, ajo mund të realizohet edhe me grupe

3.2 DEMOGRAFIA Analizat dhe projeksionet demografike janë tejet të rëndësishme në procesin e planifikimit. Ato lidhen drejtpërdrejt me analizat tematike të planit (sipas VKM-së nr.671), si dhe me disa propozime (përdorimi i tokës, intensiteti i ndërtimit, infrastrukturat, strehimi), për të cilat nevojitet të kuptohet shkalla e nevojshme e popullsisë për të cilën po planifikohet. Njohja e numrit dhe e shpërndarjes gjeografike të popullsisë, si dhe faktorët që e kanë ndryshuar atë në vite janë aspekte thelbësore për organizimin dhe menaxhimin e territorit, ekonomisë dhe shoqërisë. Më konkretisht, analizat dhe projeksionet demografike lidhen me këto procese: Gjatë hartimit të Strategjisë Territoriale të Bashkisë, për: • Analizën e nevojave për strehim – duhet analizuar situata ekzistuese e strehimit në qendrat e banuara dhe projeksioni i ofertës së tregut të strehimit dhe nevojës për strehim që do të ketë bashkia për afatin kohor për të cilin hartohet plani. Ky i fundit lidhet drejtpërdrejt me projeksionet demografike dhe strukturën familjare të popullsisë. • Analizën e zonave të mbrojtura natyrore dhe të trashëgimisë kulturore dhe historike – nevojitet të kuptohet sa është numri i banorëve që preken nga kushtëzime sektoriale dhe instrumentet e manaxhimit të tokës që do të propozojë plani. Për këtë arsye, është e nevojshme që, të paktën për zona të tilla, veç numrit të përgjithshëm të

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

popullsisë, të mblidhet edhe informacion më i detajuar mbi shpërndarjen e popullsisë në terren.

mbi rezultatet e analizës së nevojave për strehim dhe projeksionit demografik të studiuar për bashkinë në fjalë.

• Analizën e çështjeve, zonave dhe/ose objekteve të rëndësisë kombëtare që ndodhen në territorin e bashkisë dhe kufizimet që rrjedhin prej tyre – nevojitet të përllogaritet numri i banorëve të prekur nga këto kushtëzime.

• Përcaktimin e pozicionimit të shërbimeve dhe rrjeteve kryesore të infrastrukturave (rrugore, nëntokësore, arsimore, shëndetësore, sociale, hapësira publike dhe të gjelbra etj.) – nevojitet të llogariten tregues që lidhen me projeksionet e popullsisë, piramidën e popullsisë dhe shpërndarjen e saj në territor.

• Analizën e problematikës mjedisore, të burimeve ndotëse dhe të të dhënave për pasojat e tyre në territor dhe shëndetin e njeriut – nevojitet të llogaritet ndikimi edhe në terma popullsie të prekur/në rrezik, ndikimi nga zonat e nxehta (hotspot-et) mjedisore të identifikuara, numri i popullsisë banuese në zona me ndjeshmëri të veçantë mjedisore etj. • Analizën dhe vlerësimin ekonomik si dhe analizën dhe vlerësimin e problematikave sociale, përshirë edukimin, kriminalitetin, komunitetet e margjinalizuara, papunësinë etj – të lidhura me të dhënat demografike, tendencat e rritjes/uljes së popullsisë, strukturën moshore dhe gjinore të popullsisë (sidomos implikimet që ka në analizën arsimore dhe punësimin), si dhe tregues të tjerë me domethënie sociale/ekonomike (p.sh. koeficienti i varësisë etj.). • Analizën e gjendjes ekzistuese të transportit, si dhe analizën e gjendjes ekzistuese të infrastrukturave nëntokësore – për matjen e disa treguesve të të cilave nevojiten të dhëna në lidhje me popullsinë. • Analizën e periferialitetit – nevojitet të llogaritet numri i banorëve që banojnë në zona të konsideruara periferike mbi bazën e treguesve për matjen e periferialitetit sipas kësaj analize dhe VKM-së nr.671. Gjatë hartimit të planit të zhvillimit të territorit për: • Hartimin e planit të strehimit, i cili bazohet 84

Për sa më sipër, parashikimet në lidhje me nevojën për strehim dhe infrastruktura publike ndikojnë drejpërdrejt në përdorimin e propozuar të tokës (kategoritë bazë, nënkategoritë bazë dhe funksionet e propozuara), si dhe në treguesit e zhvillimit të propozuar. Këto dy aspekte janë çështje kyçe që i trajton plani dhe kanë ndikim të drejtpërdrejt në politikat e zhvillimit ekonomik, social dhe mbrojtjen e mjedisit dhe tokës bujqësore. Pra, analizat dhe parashikimet demografike ndikojnë në mënyrë zinxhir dhe të tërthortë tek të gjithë segmentet e planit të zhvillimit të territorit. 3.2.1 ANALIZA DEMOGRAFIKE Analiza demografike, e cila kryhet gjatë hartimit të planit të përgjithshëm vendor, përmban dy pjesë kryesore: tendencat e popullsisë dhe potencialin demografik, nga njëra anë, dhe burimet njerëzore, nga ana tjetër. Tendencat e popullsisë dhe potenciali demografik përmbajnë çështje, si: sasia dhe struktura e popullsisë, gjinia, shpërndarja në territor, mosha, lëvizjet migratore etj., ndërsa studimi i burimeve njerëzore përmban çështje, si: struktura dhe dinamika e forcës së punës, niveli i edukimit, të dhëna mbi shëndetësinë, tregues mbi standardin e jetesës dhe nivelet e konsumit etj. Studimi i burimeve njerëzore është përfshirë në analizën social-ekonomike, por lidhet ngushtësisht edhe me analizën demografike.

Figura 87. Shpërndarja e popullsisë në moshë pune në disa nga njësitë vendore përgjatë autostradës Tiranë – Durrës, para realizimit të reformës territoriale (rasti i Xhafzotaj)

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

Analiza demografike në nivel kombëtar dhe rajonal. Gjatë hartimit të planit të përgjithshëm vendor është e rëndësishme që analiza demografike të kryhet, përveçse në nivel vendor, edhe në nivel kombëtar e rajonal. Kjo bëhet që të kuptohen tendencat demografike në kohë, të cilat shpesh dalin përtej kufijve administrativë të një bashkie, për shkak të dinamikave migratore. Çështjet kryesore që duhet të analizohen në nivel kombëtar dhe rajonal janë:

3 Si është përbërja gjinore/moshore e popullsisë në nivel rajonal? Sa % është popullsi në moshë pune?

1 Popullsia aktuale dhe e pritshme kombëtare - Sa është numri aktual i popullsisë dhe rritja e popullsisë së pritshme në nivel kombëtar?

Të dhënat e mësipërme e ndihmojnë procesin e planifikimit, sidomos përsa i përket:

2 Popullsia aktuale dhe e pritshme rajonale - Sa është rritja e popullsisë së pritshme në nivel rajonal?

4 Si është e shpërndarë popullsia në nivel kombëtar dhe rajonal? Cilat janë tendencat e migrimit? 5 Tendencat migratore - Si janë tendencat e lëvizjes së popullsisë brenda territorit kombëtar (ndërmjet rajoneve/qarqeve) dhe jashtë gjatë 10 viteve të fundit?

1 Përfshirjeve në strategjitë e zhvillimit ekonomik rajonal me fokus matjen e treguesve që kanë të bëjnë me pabarazitë rajonale dhe kapacitetin e rajonit në nivel

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

RRITJE E NGADALTË PA NDRYSHIM / TKURRJE

RRITJE E SHPEJTË

SHBA

Kenia

Mosha 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Meshkuj Femra

2 4 4 2 0 Përqindja e Popullsisë

Itali

Meshkuj Femra

2 4 4 2 0 Përqindja e Popullsisë

Meshkuj Femra

2 4 4 2 0 Përqindja e Popullsisë

Figura 88. Skemat e rasteve të piramidave të popullsisë22

prodhimi e konsumi, si: PBB/frymë, kapitali njerëzor në moshë pune, madhësia e tregjeve etj. 2 Përfshirjeve në planifikimin e infrastrukturave rajonale, si: ato shëndetësore e arsimore rajonale (arsimi profesional), trajtimi i mbetjeve të ngurta, trajtimi i ujërave të ndotura etj. Kur flasim për analizë demografike në nivel rajonal, shkalla e analizës varion në varësi të arsyes përse po bëhet analiza demografike. Në shumë raste, niveli rajonal mund të përkthehet në nivelin e qarkut, madje ndonjëherë edhe të rrethit, për shkak të nivelit të informacionit. Në raste të tjera, rajoni për të cilin bëhen analizat demografike mund të përfshijë një sërë njësish vendore (ato para reformës territorialo-administrative ose pas saj), të cilat jo domosdoshmërisht bëjnë pjesë në të njëjtin qark. Kështu, për shembull, analiza demografike e mëposhtme është kryer për të kuptuar shpërndarjen e popullsisë në moshë pune në njësitë përgjatë autostradës Tiranë – Durrës. Në nivel vendor, analiza demografike përfshin një studim më të hollësishëm të elementeve 86

BURIMI: TRULLINGER, 2009 PËRGATITUR: Co-PLAN

të studiuara në nivel kombëtar/rajonal. Në këtë nivel/fazë, veç treguesve sasiorë, rëndësi të veçantë merr edhe kuptimi i shpërndarjes së popullsisë në territor. Çështjet kryesore që duhet të analizohen në nivel vendor janë: 1 Popullsia aktuale në nivel komune/fshati (cilado të jetë qeliza më e vogël për të cilën ka informacion). 2 Popullsia gjatë dy censuseve të fundit në nivel komune/fshati (cilado të jetë qeliza më e vogël për të cilën ka informacion). Ky informacion ndihmon planifikuesit që të llogaritin indeksin e rritjes së popullsisë, nëse nuk mund ta gjejnë të gatshëm. Rritja e popullsisë gjatë 10 viteve të fundit mund të llogaritet si më poshtë: R = [(Pn / Po) 1/n - 1] x 100 ku, R – Rritja e popullsisë Pn – Popullsia e vitit për të cilin bëhet projeksioni Po – Popullsia aktuale n – Numri i viteve të ndërmjetme

Legjenda

Banorë/km2 (Rrjeti 1 x 1 km) 10 - 50 50 - 200 200 - 1 000 1 000 - 10 000 10 000 - 25 000

Figura 89. Fragment i hartës së INSTAT me popullsinë sipas rrjetit 1km2 për bashkinë e Beratit

3 Struktura gjinore/moshore e popullsisë (piramida e popullsisë – 5 vjeçare dhe/ose 1 vjeçare). Piramida e popullsisë ndihmon në analizën e rritjes së popullsisë, fertilitetin, vdekshmërinë dhe migrimin në një zonë të caktuar. Bazuar mbi formën e piramidës, mund të arrihet në përfundim lidhur me disa elemente që kanë të bëjnë me fertilitetin, jetëgjatësinë, varësinë moshore, balancën gjinore etj. Format më të zakonshme të piramidës së popullsisë janë: a Forma e bredhit, ku grupmoshat e reja zënë vendin më të madh në piramidë. Kjo formë zakonisht përfaqëson popullsi në vendet në zhvillim të cilat kanë karakteristikat e mëposhtme:

BURIMI: INSTAT 2011 DHE ASIG 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

b Forma e kutisë, ku shpërndarja e popullsisë është e balancuar mes grupmoshave të ndryshme. Zakonisht kjo formë piramide përfaqëson popullsi në vendet e zhvilluara, me rritje të ngadaltë popullsie, me karakteristikat e mëposhtme: – Vdekshmëri foshnjore e ulët – Ritme të ngadalta të rritjes së popullsisë – Jetëgjatësi e lartë c Forma e filxhanit, ku popullsia në grupmoshat madhore është mbizotëruese në numër ndaj popullsisë së re. Kjo formë piramide zakonisht përfaqëson popullsi në vendet e zhvilluara me rritje negative të popullsisë, me karakteristikat e mëposhtme:

– Ritme të ngadalta të rritjes së popullsisë – Lindshmëri e lartë – Jetëgjatësi e ulët III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

– Lindshmëri e ulët – Popullsi në tkurrje – Jetëgjatësi e lartë 87

∆

B AJ R AM CUR R I

Legjenda Nr. i shkollave 30 minuta me ecje larg qëndrës së qytetit

∆

Zona e Influencës e Radiostacionit

Figura 90. Rrezja e ndikimit nga radiostacioni në Xhafzotaj

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

1 Tendencat migratore (emigrimi dhe imigrimi) – në mungesë të të dhënave, do të referohen parashikimet nga analizat rajonale dhe kombëtare. 2 Shpërndarja e popullsisë brenda njësisë vendore – Ky lloj informacioni mund të jetë i vështirë për t’u aksesuar. Shpërndarja e popullsisë duhet të bëhet mbi bazën e qelizës më të vogël për të cilën ekziston ky informacion, si: ndërtesa, blloku (i banimit, zgjedhor, i INSTAT-it etj.), lagjia, fshati etj. Nëse ky informacion mungon plotësisht, mund të bëhen përllogaritje të përafërta të popullsisë bazuar mbi dendësinë e banimit (sipas rrjetit 1km2 të INSTAT-it), edhe pse kjo metodë mund të ketë një përqindje gabimi të konsiderueshme. Ky informacion duhet të hartëzohet jo vetëm për të treguar grafikisht shpërndarjen e popullsisë në territor, por edhe që të mund të përdoret për të kryer analiza me mbivendosje (overlay), si p.sh popullsia që preket nga një rreze ndikimi hotspot-i mjedisor, rreze ndikimi e një shërbimi specifik publik etj.

∆∆ P UKË

KUKË S

F US HË -AR R Ë Z

VAU I DE J Ë S

∆ ∆∆ LE ZHË

R UB IK R R Ë S HE N

∆∆ ∆ ∆ ∆∆ ∆∆∆ ∆ ∆ ∆ ∆

∆

P E S HKOP I

LAÇ

B UR R E L

MAMUR R AS

KR UJ Ë F US HË -KR UJ Ë

KLOS

B ULQIZË

MANË Z

S UKTH I R I DUR R Ë S

∆

VOR Ë KAMË Z

S HIJ AK

∆

KAVAJ Ë

TIR ANË

∆

∆ ∆ ∆ ∆∆ ∆ R R OGOZHINË P E QIN

DIVJ AKË

∆∆

PATOS

∆

Shkolla të Mesme

Prepared by: Co-P LAN, 2015 Source: A S IG, Ministry of E ducation

∆

P OGR ADE C

GR AMS H

∆∆∆ ∆ ∆ ∆ ∆

S E LE NICË

VLOR Ë

∆

MALIQ

B E R AT

∆ ∆∆ ∆

ÇOR OVODË

TE P E LE NË

∆

HIMAR Ë

∆∆

P OLIÇAN

ME MALIAJ

∆

OR IKUM

P R R E NJ AS

R OS KOVE C

B ALLS H

∆

KUÇOVË

F IE R

∆

LIB R AZHD

E LB AS AN

CË R R IK

B E LS H-QE NDË R

LUS HNJ E

Qëndra Urbane (36)

•

∆∆

Kufiri qarkut

Ndërtesa të prekura nga Zona e Influencës

∆ ∆

KR UMË

S HKODË R

Sipëfaqe që mbulojnë 30 minuta hecje nga qëndra

Kufiri i Radiostacionit

∆

KOP LIK

B ILIS HT

∆

E R S E KË

KË LCYR Ë

∆

P Ë R ME T

∆∆

KOR ÇË

GJ IR OKAS TË R

∆

LE S KOVIK

LIB OHOVË

∆ ∆

DE LVINË

S AR ANDË

∆

KONIS P OL

Figura 91. Aksesi ndaj shkollave 9-vjeçare, sipas numrit që mund të arrihet brenda 30 minutave lëvizje në këmbë, nga qendrat e 36 rretheve

0 5 10

BURIMI: ASIG DHE MINISTRIA E ARSIMIT PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

3.2.2 PROJEKSIONET DEMOGRAFIKE Kapaciteti mbajtës është një koncept i huazuar nga shkencat mjedisore dhe i referohet kapacitetit të mjedisit për të përballuar jetesën e një grupi të caktuar njerëzish, si dhe për të asimiluar eksternalitetet që vijnë nga jetesa e këtyre banorëve në mënyrë të qëndrueshme. Në fushën e planifikimit, kapaciteti mbajtës i referohet numrit maksimal të banorëve që mund të strehohen në një zonë të caktuar, duke mundësuar gjithashtu ofrimin e infrastrukturave të nevojshme publike për këtë grup banorësh, sipas standardeve të përcaktuara në rregulloren e planifikimit (VKM nr.671). Ky numër banorësh ndryshon në varësi të sipërfaqes së zonës/ njësisë strukturore në fjalë, rrjetit infrastrukturor të parashikuar, treguesve të zhvillimit (intensiteti i ndërtimit), përqindjes së ndërtimit të rezervuar për përdorimin banim, si dhe standardeve të përcaktuara për banor, si: sipërfaqe banimi, sipërfaqe e gjelbër, sportive,

hapësirë publike, sipërfaqe parkimi etj. Një mënyrë e përllogaritjes së kapacitetit mbajtës të një njësie strukturore është si më poshtë: A * x = I * (Sip.tot – Kshr* Sip.tot – Kshp * Sip. tot – Sip.përdorime të tjera), ku: • A = standardi i banimit (p.sh: 25m2/banor) • x = kapaciteti mbajtës (numri maksimal i banorëve që mund të strehohen) • Sip.tot = sipërfaqja totale e njësisë strukturore • Kshr = koeficienti i shfrytëzimit të tokës për rrugë • Kshp = koeficienti i shfrytëzimit të tokës për hapësira publike. Në rast se kjo e dhënë mungon, mund të përdoren standardet e përcaktuara në rregulloren e planifikimit si: Hapësirë e gjelbër: 9 m2/banor, nga të cilat 2-3 m2/banor duhet të ofrohen brenda njësisë strukturore; Terrene sportive: 1.6 m2/banor; Parkim: 6 m2/banor; Pra 3+1.6+6 = 10.6 m2/banor për të përmbushur nevojat për hapësira publike; Pra, sipërfaqja totale e nevojshme për hapësirat publike të sipërpërmendura mund të përllogaritet si: x * 10.6 m2/banor

për periudhën kohore për të cilën plani i përgjithshëm vendor ka afat vlefshmërie, që, sipas legjislacionit shqiptar, është 15 vjet. Hapi i parë në përllogaritjen e projeksionit demografik është hedhja e të dhënave të mbledhura për popullsinë në vite në një grafik. Ky grafik ndihmon për të kuptuar shkallën e rritjes/uljes së popullsisë në vite, tendencat dhe arsyet e tyre e të tjera informacione që kanë të bëjnë me dinamikat demografike, mbi të cilat mund të bazohen parashikimet e skenareve të ndryshme të popullsisë së ardhshme. Një shembull i këtij grafiku paraqitet më poshtë: Projeksionet demografike llogariten duke përdorur indeksin e pritshëm të rritjes së popullsisë, përllogaritja e të cilit bazohet mbi skenare hipotetike të zhvillimeve socialekonomike të parashikuara. Dinamikat e zhvillimit social-ekonomik janë të ndryshme, sidomos në vendet në zhvillim, ndaj është mirë që të bëhen disa skenare projeksionesh, mbi të cilat të bazohen dhe disa skenarë zhvillimi, në mënyrë që PPV-ja të jetë një instrument elastik dhe lehtësisht i përshtatshëm ndaj ndryshimeve të paparashikuara. Ekspertët demografë ndjekin disa metoda për parashikimin e popullsisë, ndër të cilat rendisim: • Aritmetike ose lineare • Gjeometrike

Nëse kësaj sipërfaqeje i shtojmë edhe sipërfaqet e parcelave ku janë të vendosura ose parashikohen të vendosen struktura me funksion publik, si shkolla, kopshte etj., atëhere vlera duhet të jetë e barasvlefshme me Kshp * Sip.tot. • Sip.përdorime të tjera, ku do përfshihen sipërfaqet e parcelave për të cilat është përcaktuar përdorimi jo banim.

• Regression lines – least squre • Metoda krahasuese duke përdorur kurbat e rritjes së popullsisë së qyteteve më të mëdha me zhvillim të ngjashëm Një nga metodat e përllogaritjes së popullsisë së ardhshme është duke përdorur formulën e mëposhtme:

Përllogaritja e kapacitetit mbajtës i ndihmon planifikuesit të jenë realistë, për sa i përket shpërndarjes së popullsisë së pritshme dhe shërbimeve publike në territor. Projeksioni

demografik

përllogaritet

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

Pn = Po * (1 + R/100) n

ku:

R – rritja e popullsisë Pn – popullsia e vitit për të cilin bëhet projeksioni Po – popullsia aktuale n – numri i viteve të ndërmjetme 89

Skenarët e ndryshëm të llogaritjes së popullsisë së ardhshme do të orientojnë çështjet e mëposhtme gjatë procesit të planifikimit të territorit: 1 Sipërfaqet e urbanizueshme, nevojat e strehimit etj.; 2 Sipërfaqet e gjelbëruara, sportive, parkimi etj. që ofrohen në nivel vendor; 3 Infrastrukturat shëndetësore në nivel vendor; 4 Infrastrukturat arsimore në nivel vendor.

Studimi i situatës social-ekonomike në një territor të caktuar përbëhet nga dy komponentë kryesorë: 1 Studimi i burimeve njerëzore, si: struktura dhe dinamika e forcës së punës, niveli i edukimit, të dhënat mbi shëndetësinë, treguesit mbi standardin e jetesës dhe nivelet e konsumit etj. dhe

Studimi i burimeve njerëzore bazohet mbi të dhëna sasiore dhe cilësore mbi demografinë banuese ose vizitore të territorit në studim. Çështjet kryesore që duhet të trajtohen në këtë analizë kanë të bëjnë me: 1 Arsimin: Përqindjen e popullsisë me arsim fillestar, të mesëm, të mesëm profesional, të lartë dhe pasuniversitar. Si janë këto përqindje në raport me përqindjet e bashkive fqinje, që do të thotë sa konkuruese është forca e punës në këtë njësi vendore në rajon dhe më gjerë? Si janë këto përqindje për secilën gjini? Cilat janë tendencat e arsimimit gjatë 10-15 viteve të fundit? 2 Punësimin: Numrin total dhe/ose % e 90

3 Shëndetësinë: Numrin e pacientëve të ndjekur në vite sipas patologjive, numrin e personave me aftësi të kufizuara, vdekshmërinë foshnjore, vdekshmërinë amtare, numrin e lindjeve dhe vdekjeve për çdo vit. 4 Mirëqënien ekonomike: Të ardhurat për frymë/njësi ekonomike familjare, numrin dhe/ ose % e familjeve me ndihmë ekonomike, nivelin e varfërisë, konsumin për frymë sipas llojit.

3.3 DIMENSIONI SOCIALEKONOMIK DHE PABARAZITË HAPËSINORE

2 Studimi i infrastrukturave sociale ekonomike ekzistuese në territor.

banorëve në moshë pune (15-64 vjeç), numrin dhe/ose % e punëkërkuesve aktivë, nivelin e punësimit sipas gjinisë dhe grupmoshës, sektorët kryesorë të punësimit, zonat që ofrojnë punësim më të lartë në shifra, pagat mesatare mujore sipas sektorit.

Të dhënat e mësipërme janë kryesisht të dhëna sasiore, të cilat japin një panoramë të qartë në nivel qyteti, përsa i përket disa çështjeve kryesore që ndikojnë në burimet njerëzore, mirëqënien dhe konkurueshmërinë e bashkisë. Të dhënat cilësore, të cilat mund të jenë më të vështira për t`u aksesuar, por në të njëjtën kohë shumë të dobishme për procesin e planifikimit të territorit, janë përkthim i të dhënave numerike në territor. Pra, si paraqitet shpërndarja e popullsisë sipas treguesve të mësipërm në terren? Ky informacion është i rëndësishëm për të studiuar nivelin e pabarazive brenda njësisë vendore dhe për të kuptuar nevojën për ndërhyrje dhe mënyrën e ndërhyrjes. Përsa i përket studimit të infrastrukturave arsimore ekzistuese, me rëndësi janë elementët e mëposhtme: 1 Hartëzimi i infrastrukturës arsimore dhe rrezeve përkatëse të shërbimit, sipas parashikimeve në rregulloren e planifikimit; 2 Treguesit sasiorë për secilën infrastrukturë, si: nr. klasash, nr. nxënësish, sipërfaqe oborri, nr. mësuesish për secilën shkollë, sipërfaqe ndërtimi/nxënës, nxënës/mësues.

Infrastruktura

Numri i banorëve që

arsimore

shërbehet nga një njësi

Rrezja e shërbimit

Standardet e projektimit

shërbimi Zona urbane Zona rurale Zona urbane Zona rurale

Për ndërtesën

Për parcelën

Çerdhe

1000

200-300m

25m -30m / fëmijë

900m2-1500m2

Kopësht

1500

250-350m

500-600m

18m2-25m2/ fëmijë

1000m2-1500m2

Shkollë 9-vjeçare 6000

6000

500-600m

1000-1500m 20m -25m / fëmijë

1500m2-7000m2

Shkollë e mesme 9000

9000

1000-1500m 2000-4500m 20m2-30m2/ nxënës 2000m2-7000m2

Tabela 5.

Treguesit e planifikimit për infrastrukturën arsimore

3 Treguesit cilësorë për secilën strukturë: cilësia e ndërtesës, terrene sportive, lloji i ngrohjes, mjedise laboratoresh etj. Gjatë hartimit të kësaj analize duhet të konsiderohen si bazë krahasuese standardet e planifikimit të përcaktuara në VKM-në nr.671, si në tabelën më poshtë. Treguesit sasiorë që nuk gjenden në rregulloren e planifikimit mund të krahasohen me mesataren në nivel rajoni, kombëtar si dhe me standardet e BE-së. Përsa i përket studimit të infrastrukturave shëndetësore ekzistuese, me rëndësi janë elementet e mëposhtme: 1 Hartëzimi i infrastrukturës shëndetësore; 2 Treguesit sasiorë për secilën infrastrukturë, si: sipërfaqe e ndërtesës dhe truallit, numri i shtretërve, numri i shtretërve/popullsi, numër infermieresh/banor, numër mjekësh/ banor etj. 3 Treguesit cilësorë për secilën strukturë: cilësia e ndërtesës, llojet e shërbimeve që ofrohen, lloji i ngrohjes etj. Infrastruktura shëndetësore Qendra shëndetësore

BURIMI: RREGULLORJA E PLANIFIKIMIT – VKM NR. 671

Pabarazitë hapësinore – Periferialiteti. Analiza e periferialitetit është një mjet që ndihmon në identifikimin e pabarazive social-ekonomike brenda territorit administrativ në studim. Kjo analizë bazohet në mbivendosjen (overlay) e gjetjeve të analizave social-ekonomike dhe synon të klasifikojë zona të ndryshme në qytet nga ato më të preferueshmet deri në ato më të

Sipërfaqja (m2)

Treguesi “1 njësi/nr. banorësh”

300 – 400

Një për 250-1,500

Ambulancë – konsultore

700 – 1,000

Poliklinikë

2,000 – 5,000

Dispanseri

3,000

Qendër dezinfektimi, deratizimi

Ndërkohë, studimi i zonave ekonomike në funksion të analizës socio-ekonomike ka të bëjë me identifikimin e vendndodhjes së zonave që gjenerojnë më shumë punësim në qytet. Është e rëndësishme të kuptohet shpërndarja e tyre në qytet, sektori në të cilin ato operojnë, infrastrukturat rrugore dhe transporti në funksion të tyre etj.

400 – 6,000

Drejtori e higjienës epidemiologjike

Gjatë hartimit të kësaj analize duhet të konsiderohen si bazë krahasuese standardet e planifikimit të përcaktuara në VKM-në nr.671, si në tabelën më poshtë. Treguesit sasiorë që nuk gjenden në rregulloren e planifikimit mund të krahasohen me mesataren në nivel rajoni, kombëtar si dhe me standardet e BE-së.

Ambulancë – konsultore maternitet

Tabela 6.

Një për 1,500 – 2,000

2,000 – 3,000 2,000

Treguesit e planifikimit për infrastrukturën shëndetësore

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: RREGULLORJA E PLANIFIKIMIT – VKM NR. 671

pafavorizuarat, sipas treguesve të mëposhtëm. Ky klasifikim ndihmon bashkinë në përzgjedhjen e strategjive investuese dhe projekteve prioritare në PPV, që janë:

• niveli i kriminalitetit dhe sigurisë së jetës;

• largësia nga qendra e zonës së banuar;

Mbivendosja e hartave që tregojnë rrezet e shërbimit të infrastrukturave arsimore, sociale, shëndetësore, rrugore e nëntokësore si dhe qendrave të punësimit dhe shërbimeve ekonomike krijon mundësinë që të identifikohen në territor zonat e favorizuara (të cilat mbulohen nga rrezet e shërbimit të infrastrukturave publike dhe gjenden në afërsi të zonave ekonomike) nga ato të pafavorizuarat, duke identifikuar kështu zonat ku ka më tepër nevojë për ndërhyrje dhe investime publike.

• largësia nga qendrat e punësimit; • lidhja me sistemin rrugor; • furnizimi me rrjete shërbime sociale;

infrastrukture

dhe

• niveli më i përafërt i të ardhurave të shtresave shoqërore; • plotësimi me funksione, sipas kategorive bazë të përdorimeve të tokës;

• probleme të ndryshme sociale, përfshirë përjashtimin social.

RUBJEKË SUKTH KATUND I RI BISHT KAMËZ QERRET

SUKTH I RI VADARDHË

TIRANË ELBASAN KOSOVË MAMINAS VORË

VRINAS

KARPEN

SHIJAK DURRËS FIER VLORË GJEPALAJ

SHKOZET

MALIQ MUÇO RRASHBULL Legjenda KUFIRI ADMINISTRATIV RRJETI RRUGOR EKZISTUES BURIME UJORE

SHKALLNUR GOLEM KAVAJË

HEKURUDHA NDËRTESA RREZE SHËRBIMI QENDËR FSHATRASH RREZE SHËRBIMI KOPSHTE RREZE SHËRBIMI OBJEKTE ARSIMORE RREZE SHËRBIMI OBJEKTE SHËNDETSORE

NDROQ PEZË TIRANË

Figura 92. Shembull i një harte ilustruese për analizën e periferalitetit – rasti i Xhafzotaj 92

ZONAT MË PERIFERIKE ZONA DISI PERIFERIKE

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

Kjo analizë, e mbivendosur me analizën demografike, krijon lehtësi në përllogaritjen e numrit të banorëve që banojnë në zona të pafavorizuara dhe të mangësive infrastrukturore që ato kanë, proces mbi të cilin bazohet vendimmarrja përsa i përket ndërhyrjeve prioritare në terren.

3.4 TIPOLOGJITË HAPËSINORE Analiza e tipologjive hapësinore është një komponent i rëndësishëm i analizës së thelluar të PPV-së, e cila ndihmon në vendimmarrjen e bashkisë për mënyrën e zhvillimit dhe veçanërisht të treguesve të zhvillimit. Një tipologji është një tërësi karakteristikash të unifikuara për një grup elementesh. Kështu, një grup ndërtesash të tipit kullë, me lartësi 5-8 kate, përbëjnë një tipologji. Gjithashtu, një grup fshatrash të shtrirë linearisht në lidhje me një rrugë kryesore formojnë një tipologji. Edhe një zonë me rrjet rrugor kuadratik përbën një tipologji të caktuar. Qëllimi i kësaj analize është të zbulojë ndërlidhjen mes këtyre shtresave të informacionit dhe të zonojë territorin sipas njëtrajtshmërisë së tyre. Kriteret për

përcaktimin e tipologjive hapësinore sipas rregullores së planifikimit të territorit duhet të jenë si më poshtë: • Njëtrajtshmëria e llojit dhe volumit të strukturave. Kjo nënkupton që strukturat e një ndarjeje tipologjike të jenë me mbizotërim të një tipologjie banimi, p.sh.: zona me ndërtesa të veçuara, të tipit vilë ose zona me ndërtesa shumëfamiljare të tipit kullë. • Mënyra e vendosjes së tyre në njësi strukturore. Ky aspekt trajton mënyrën se si pozicionohen ndërtesat në lidhje me rrugët perimetrale të bllokut, rrugët e brendshme, dhe vetë parcelat. Gjithashtu, merret në studim pozicionimi i ndërtesave në lidhje me njëra-tjetrën: të vendosura në rresht, të bashkëngjitura, paralele, perimetrale, bllok në formë U-je, L-je etj. Ky element është shumë i rëndësishëm për të studiuar në vazhdim përputhshmërinë me standardet e distancave dhe për të dhënë propozime të vlefshme për treguesit e zhvillimit (Ksht, Kshr, Kshp23 etj.) • Skema e rrjetit rrugor dhe e hapësirave publike. Rrjeti rrugor përbën një kriter

Figura 93. Kriteret e përcaktimit të tipologjive hapësinore (rastet mirë dhe keq) III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

NIVEL NDËRTESE, PARCELE E GRUP PARCELASH (1:200-1:500)

NIVEL VENBANIMI RURAL (1:5000-1:7500)

NIVEL ZONE (1:1000-1:2500)

NIVEL QENDRE TË BANUAR (1:5000-1:10000)

KUFIRI QYTET FSHAT (1:2000-1:5000)

NIVEL BASHKIE (1:50 000-1:100 000)

Figura 94. Nivelet ku mund të kryhet analiza e tipologjive hapësinore 94

BURIMI: GOOGLE, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN DHE PLGP

të rëndësishëm jo vetëm për ndarjen e tipologjive, por edhe të njësive strukturore. Kështu, në caktimin e një zone tipologjike duhet të studiojmë formën e rrjetit rrugor dhe mënyrën se si lidhet ai me hapësirat e lira. Format kuadratike, organike, lineare etj. sigurojnë nivele të ndryshme aksesueshmërie të zonave dhe, si rrjedhojë, edhe tregues të tillë si Kshp e Kshr në nivel njësie strukturore do jenë të ndryshme. • Lartësia e strukturave. Kriteri i ndarjes tipologjike sipas lartësisë së strukturave siguron që të ketë njëtrajtshmëri të numrit të kateve, në mënyrë që të shmangen problemet e hijezimit, privatësisë, diferencës së madhe në lartësi mes dy strukturave të ngjitura etj. Gjithashtu, unifikimi i lartësisë mundëson një llogaritje më të thjeshtë të treguesve të propozuar për zhvillimin (p.sh. intensitetit të zhvillimit). Këto kritere nuk janë të vetmet që mund të na ndihmojnë në ndarjen e tipologjive; së pari,

sepse nuk janë shteruese dhe, së dyti, sepse adresojnë vetëm zonat urbane. Në kushtet e territoreve të reja bashkiake me sipërfaqe shumë më të mëdha dhe karakter të larmishëm urban, periurban, rural, bujqësor, natyror etj. lind nevoja që të bëhet një analizë shumë-shtresore e tipologjive. Kjo analizë do të ndihmojë vendimmarrësit në përcaktimin e përdorimit të propozuar të tokës dhe të kufijve të shtrirjes së sistemit urban, si dhe në caktimin e standardeve të zhvillimit në nivel njësie strukturore. Studimi i tipologjive hapësinore, si rrjedhojë, kryhet në këto nivele: 1 Nivel bashkie (territoret e reja administrative) 2 Nivel qendrash urbane 3 Nivel vendbanimesh rurale 4 Kufiri qytet-fshat 5 Nivel zone 6 Nivel ndërtese/parcele Secila nga këto shtresa mund të analizohet në një apo dy mënyra të ndryshme, në varësi të

Tipologjia Ndërtimore dhe Hapsinore Ekzistuese RUBJEKË SUKTH KATUND I RI BISHT KAMËZ QERRET

SUKTH I RI VADARDHË

VRINAS

Legjenda

Tipologji e përzier banim dhe biznes Tipologji me mbizotërim vilash, dëndësi e lartë ndërtimi Tipologji me mbizotërim vilash, dëndësi mesatare ndërtimi Tipologji me mbizotërim vilash, dëndësi e ulët ndërtimi Tipologji me mbizotërim vilash, dëndësi shumë e ulët ndërtimi Tipologji me mbizotërim kapanonesh/magazinash Radiostacion Hapësira me përkatësi lumore Hapësira të pandërtuara Varreza

SHIJAK DURRËS FIER VLORË

Legjenda KUFIRI ADMINISTRATIV Kufiri Administrativ

GJEPALAJ

SHKOZET

RRJETI RRUGOR EKZISTUES Rrjeti rrugor ekzistues

Hapësirë bujqësore Hapësirë natyrore MALIQ MUÇO Tipologji e veçantë RRASHBULL Tipologji lineare me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të mesme dhe të lartë Tipologji lineare me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të ulët dhe shumë të ulët Tipologji lineare me mbizotërim magazinash

RAB

Tipologji rrezore mix(banim + biznes)

HB HN HV LAML LAU

SHKALLNUR GOLEM

me RAML Tipologji rrezore me mbizotërim banimi (vila)KAVAJË dëndësi të mesme dhe të lartë RAU Tipologji rrezore me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të ulët dhe shumë të ulët Tipologji rrezore me mbizotërim magazinash RM

Legjenda

Hapësirë natyrore Hapësirë bujqësore me ndërtime të shpërhapura Hapësirë bujqësore Zhvillim rrezor Zhvillim i tërthortë Zhvillim linear Hapësira me përdorim të veçantë

SAML Tipologji e shpërndarë me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të mesme dhe të lartë SAU Tipologji e shpërndarë me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të ulët dhe shumë të ulët Tipologji e shpërndarë me mbizotërim magazinash SM TAML Tipologji e tërthortë me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të mesme dhe të lartë TAU Tipologji e tërthortë me mbizotërim banimi (vila) me dëndësi të ulët dhe shumë të ulët Tipologji e tërthortë me mbizotërim magazinash TM

Figura 95. Shembull i studimit të tipologjive duke përdorur analizën Overlay, rasti i PPV-së së Xhafzotaj III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

NDROQ PEZË TIRANË

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

aksesit në informacione të nevojshme, kohës së vendosur në dispozicion për kryerjen e analizës etj. Më poshtë propozojmë disa nga metodat që mund të na ndihmojnë gjatë punës për analizimin e tipologjive hapësinore: a. Zonimi shumëkriterësh nëpërmjet instrumentit Overlay (mbivendosje e shtresave) Zonimi nënkupton ndarjen e territorit në zona me tipologji të njëjta. Kjo mund të bëhet në nivel makro, bazuar në territoret e njësive të reja apo në nivel mikro, bazuar në zona me madhësi të ngjashme me njësitë strukturore (por jo domosdoshmërisht të përputhshme). Në këtë rast sfida qëndron në mënyrën se si do të realizohet ndarja, që analiza të jetë sa më gjithëpërfshirëse. Analiza e mbivendosjes së shtresave është e rekomandueshme, sepse bashkon dy ose me shumë shtresa informacioni të dixhitalizuar, me kufij të rinj që përfitohen nga ndërprerja e kufijve të shtresave bazë dhe informacion të bashkuar të tyre. Një shembull se si mund të kryhet kjo analizë paraqitet në figurën 95. Në këtë rast, shtresa e parë e zonimit përmban informacionin e “tipologjive hapësinore” dhe shtresa e dytë “tipologjitë ndërtimore”, me këto atribute (karakteristika) përkatëse: • Tipologjitë hapësinore – Zhvillim rrezor – Zhvillim tërthor – Zhvillim linear – Hapësirë natyrore – Hapësirë bujqësore me zhvillim të shpërhapur – Hapësirë bujqësore Kjo shtresë mban informacion mbi shtrirjen hapësinore të vendbanimeve dhe mund të dixhitalizohet duke iu referuar ortofotos më të fundit që disponohet nga bashkia përkatëse. Figura 96. Raste të veçanta të tipologjive të banesave në zonën urbane të Bashkisë Berat 96

BURIMI: ARKIVA Co-PLAN DHE PLGP

• Tipologjitë ndërtimore – Tipologji e përzier banim e biznes – Tipologji me mbizotërim vilash, dendësi e lartë ndërtimi – Tipologji me mbizotërim vilash, dendësi mesatare ndërtimi – Tipologji me mbizotërim vilash, dendësi e ulët ndërtimi – Tipologji me mbizotërim vilash, dendësi shumë e ulët ndërtimi – Tipologji me mbizotërim kapanonesh/ magazinash – etj. Kjo shtresë kërkon një njohje të mirë të territorit dhe tipologjive të banesave, e cila mund të realizohet nëpërmjet një vëzhgimi vizual apo një analize tjetër overlay (psh. përdorim toke dhe tipologji ndërtimi, tipologji ndërtimi e dendësi banimi etj.). Si rezultat, tipologjitë hapësinore e ndërtimore të përftuara nga analiza overlay variojnë si më poshtë: • Tipologji lineare me mbizotërim vilash me dendësi të mesme dhe të lartë • Tipologji rrezore miks (banim + biznes) • Tipologji tërthore me mbizotërim magazinash • Etj. Qartësisht, nëse përdoret e vetme, kjo analizë mund të jetë shteruese vetëm nëse territori është i vogël dhe njohja e situatës ekzistuese ndërtimore është shumë e mirë. Në kushtet e territoreve shumë të mëdha dhe me karakter të larmishëm të peizazhit urban e rural është e nevojshme të përdoren disa metoda të tjera analitike, si më poshtë: b. Katalogimi i tipologjive Kjo është një metodë që synon të identifikojë rastet më të përhapura dhe ato më të veçanta të zhvillimit tipologjik nëpërmjet fotografive dhe skicave. Ky identifikim mund të ndodhë në shkallë ndërtesash, në shkallë zone apo edhe në

Figura 97. Fotografimi në 3 nivele të ndryshme: nga larg, në nivel rruge, detaj

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: ARKIVA Co-PLAN DHE PLGP

Rezervuari i Murrizit

LUZAJ FRASHER VLASHUK

KATUNDAS ZDRAVE GEGE

FIER MIMAR

DRIZE

SALCE KOZARE VELAGOSHT HAVALEAS Ujmb.Goraj

FERRAS KOZARE KOZARE

voll

P. Pashtrani

Ujmb.Belesova

PASHTRAJ

GORAJ

L. Pëllumbas

PELLUMBAS BARDHAJ

L. B

RRETH TAPI

BELESOVE

ard ha j

L. Osum

LUMAS

POLOVINE

MENDRAKE

KUCOVE

SHEQEZ TAPI

KREKEZ

PERONDI MAJE GJATE

ZELEVIZHDE

VODEZ

KORITEZ

Figura 98.

Shembull i hartës së përgatitur për të kryer vëzhgimin në terren (Kuçovë)

nivel vendbanimesh rurale. Nëse ju zgjidhni të përdorni këtë metodë për njërën nga shtresat e analizës suaj, duhet të siguroheni që elementet që fotografoni apo skiconi të ndërlidhen me të paktën 2-3 tregues, në mënyrë që të jenë të vlefshme për të arritur në përfundime, p.sh: (i) një shtrirje hapësinore e fshatrave në mënyrë lineare lidhet përgjithësisht me një dendësi kryesisht mesatare të tyre dhe një përdorim toke banim i përzier në raportin 80% banim e 20% shërbime; (ii) një tipologji e tipit vilë në zonën periferike të qendrës kryesore të banuar lidhet përgjithësisht me një rrjet rrugor kuadratik dhe me praninë e oborreve me kopsht, ku zhvillohet bujqësi urbane etj. (Figura 96) Përfundime të tilla mund të arrihen duke analizuar të dhëna tabelore apo të hartëzuara, por edhe duke kryer një vëzhgim sistematik në terren, siç paraqitet më poshtë. c.Vëzhgimi në terren Vëzhgimi në terren është një metodë që i 98

BURIMI: GOOGLE, 2015

PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

vjen në ndihmë një numri të madh analizash të thelluara në kuadër të hartimit të PPV-ve, prandaj, në kuadër të studimit të tipologjive, ky vëzhgim mund t’i bashkërendohet vëzhgimit të peisazhit, mjedisit apo infrastrukturës. Vëzhgimi kryhet në dy nivele: • Vëzhgim MAKRO i modeleve të përgjithshme të zhvillimit për zona rurale e urbane; • Vëzhgim MIKRO i zonave të përzgjedhura si kampion studimi (shpjegohet më poshtë). Vëzhgimi MAKRO kërkon të përshkohet një pjesë e konsiderueshme e territorit për të zbuluar veçori të tipologjive të shtrirjes hapësinore, veçori të ndërtesave, të marrëdhënies së tyre me rrugët etj. Marrja e informacionit në terren mund të kryhet vetëm nëpërmjet fotografimit të vendbanimeve nga larg/lart, fotografimit apo skicimit të shtrirjes së ndërtesave përgjatë rrugës, si dhe kapjes së detajeve të veçanta arkitektonike. Kështu, rekomandohet që grupi i vëzhguesve të përbëhet minimalisht nga 3

në GIS që në këtë fazë për numërimin e objekteve të paraqitura në hartë. Numërimi i objekteve duhet bërë duke patur në mendje rrugën që do të ndiqet në terren për fotografimin e objekteve dhe infrastrukturës. Kështu, edhe rradha e fotografimit të objekteve na lejon më pas, gjatë përpunimit të të dhënave, të përputhim imazhet me gjurmët e ndërtesave.

E.6.2

E.6.1

E.6.4

E.6.11 E.6.10

E.6.5

E.6.6

E.6.9 E.6.

E.6.8 E.6.12

E.6.7

E.6.41

E.6.14

E.6.41

E.6.42 E.6.37

E.6.40 E.6.38

E.6.15 E.6.16 E.6.17

E.6.39 E.6.35

E.6.37

E.6.

E.6.17 E.6.

E.6.36

E.6.

E.6.34

E.6.

E.6.19

E.6.31

E.6.

E.6.20

E.6.33

E.6.30

E.6.

E.6.32 E.6.21 E.6.29 E.6.

E.6.28 E.6.43

E.6.23

E.6. E.6.27

E.6.24

E.6.

E.6.25

E.6. E.6. E.6.

E.6.26

E.6. E.6. E.6.63

E.6.44 E.6.62

E.6.60 E.6.58

E.6.64

E.6.46

E.6.59 E.6.

d. Studimi në bazë modulesh (sample)

E.6.

E.6.61

E.6.54

E.6. E.6.55

E.6.56 E.6.57 E.6.47 E.6.53 E.6. E.6.48

E.6.52 E.6.51 E.6.49

E.6.50

Figura 99. Shembull i një harte pune për vëzhgime në terren në nivel zone – rasti i Elbasanit

Ky vëzhgim është një instrument i nevojshëm për studimin e tipologjive, pasi evidenton raste të përsëritura, të cilat mund të kenë lidhje mes njëra-tjetrës, dhe gjithashtu ndihmon në caktimin e rasteve të veçanta. (Figura 99)

BURIMI: GOOGLE, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

persona me përgjegjësi të dedikuara. (Figura 97) Është e rëndësishme të krijohet paraprakisht një itinerar për vendbanimet që do të merren në studim. Për këtë ju mund t’u referoheni njësive të vjetra administrative, të përfshini qendrat e tyre të dikurshme, si dhe 2-3 fshatra të secilës komunë që përbëjnë interes nga mënyra e shtrirjes, dendësia, madhësia etj. Për të realizuar një vëzhgim gjithëpërfshirës duhet të studiohen 10-20 vendbanime rurale, si dhe qendrat kryesore urbane të bashkisë përkatëse. (Figura 98) Vëzhgimi MIKRO realizohet për zona të paracaktuara në nivel qendre urbane me sipërfaqe 5-10 ha, ku do të studiohen disa tregues (siç shpjegohet në metodën d). Në këtë rast, duhet kryer punë paraprake për zgjedhjen e zonave dhe përgatitjen e tyre në trajtë harte bazë me ndërtesa, rrugë dhe, preferueshmërisht, parcela. Eshtë e rekomandueshme të punohet

Analiza e tipologjive, për t’u konsideruar e plotë, kërkon një shkallë të konsiderueshme detaji që shkon deri në nivel blloku banimi, parcele apo ndërtese. Sigurisht, ky detaj nuk mund të realizohet për të gjithë sipërfaqen e bashkisë, sepse kërkon vëllim shumë të madh pune, që përkthehet në kosto të lartë financiare dhe kohore. Kështu, për pjesë të spikatura të qendrave të banuara bëhet studimi në bazë kampionësh (sample). Për këta kampionë analizohen një numër i madh treguesish që lidhen me përdorimin, vetitë fizike, çështje të vëzhgueshme demografike, marrëdhëniet hapësinore etj. Ky informacion merret nga vëzhgimi në terren, nga analizat e tipit “desk survey” (studim hartash) dhe mund të ndihmohet nga programe të GIS-it për përpunim dhe vizualizim më të shpejtë. Sfida e kësaj analize qëndron në caktimin e kampionëve përfaqësues, mbi të cilat mund të përgjithësohet në nivel qendre të banuar. Zgjedhja e kampionëve duhet të bëhet sipas tipologjisë ndërtimore e hapësinore të qytetit, duke gjykuar nga fotografimet ajrore apo analizat “bosh-plot” të qytetit. Më poshtë po renditim disa pika që mund t’ju ndihmojnë në këtë ndarje:

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

Figura 100. Përzgjedhja e kampioneve në nivel qyteti – rasti i Elbasanit

BURIMI: GOOGLE 2015 DHE Co-PLAN 2015

• Një bashki mund të ketë 3-10 kampionë përfaqësues për qendrën e saj urbane;

Pasi diskutuam metodat që mund të ndiqen për analizën e tipologjive hapësinore, në • Sipërfaqja e kampionëve varion nga 5-15 ha, vazhdim paraqiten nivelet ku kërkohet kjo në varësi të njëtrajtshmërisë së strukturave në analizë, objektivat perspektive dhe një pasqyrë e treguesve të mundshëm për analizim. të; • Kriteri bazë i zgjedhjes së kampionëve duhet 1 Studimi tipologjik në nivel bashkie. të jetë tipi mbizotërues i ndërtimeve: vila, Ky është hapi i parë i analizës së tipologjisë hapësinore, i cili inkuadron gjithë territorin shumëfamiljare, mikse etj.; e bashkisë, duke konsideruar si bazë njësitë • Një kampion i studiuar nuk është e nevojshme e vjetra administrative. Në rast se bashkia t’u nënshtrohet kritereve të ndarjes së njësive juaj ka nën administrim tashmë një numër strukturore, pra jo domosdoshmërisht do të jetë të madh njësish të vjetra, ky vëzhgim është i kufizuar nga rrugë perimetrale. një hap i parë i nevojshëm për inkuadrimin e Studimi i këtyre kampioneve na ndihmon të shtrirjes territoriale të përgjithshme. Prandaj arrijmë rekomandime e përfundime në nivel komponentët e tij janë kryesisht analitikë, jo zone (psh. të kuptojmë çfarë lloj intensitetesh, të hartëzuar e mund të përmblidhen si e më dendësish etj. realizohen nga këto lloje poshtë: tipologjish), të kuptojmë raportet tipike ndërtesë-parcelë-infrastrukturë, të katalogojmë Siç vërehet, ky nivel analize përmban shtresa llojet mbizotëruese të ndërtesave etj. Përveç informacioni nga analiza të tjera të mëparshme, qendrave urbane, aty ku është e mundur, ky si analiza financiare e bashkisë, e popullsisë, e studim mund të bëhet edhe për fshatrat, zonat zhvillimit të vendbanimeve, e transportit etj. Në të majtë të tabelës renditen njësitë e vjetra që ndodhen në kufirin qytet-fshat etj. 100

Figura 101. Detaj i kampioneve të studiuara në Elbasan. III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

101

KUCOVA Kucovë Kozarë etj BERAT Berat Velabisht Etj

studim mbi hartë

terren studim mbi hartë analiza të mëparshme llogaritje automatike Tabela 7.

Të ardhura vendore Popullsia % e popullsisë së punësuar % e popullsisë që udhëton për në vendin e punës Karakteri urban-rural (INSTAT) Statusi i policentrizmit Shtrirja hapësinore Potenciali ekonomik ekzistues Potenciali ekonomik i ardhshëm Barrierat natyrore / fizike % e rritjes 1990-2007 % e rritjes 2007-2013 drejtimi kryesor i rritjes numri i akseve ndërvendore që depërtojne qytetin Shembull i indikatorëve që mund të përmbajë një analizë në nivel Bashkie

administrative, në nivel të të cilave mund të gjendet informacioni i kërkuar. Në kokën e tabelës radhiten tregues të ndryshëm, si p.sh.: popullsia, karakteri, statusi i policentrizmit, potenciali ekonomik, shtrirja hapësinore etj. Këta tregues mund të jenë të matshëm nga vëzhgimet në terren, të përftuar nga analiza të mëparshme, llogaritje automatike apo manuale nga të dhënat në GIS apo nga informacioni i gjetur në burime zyrtare. Kështu, duke lexuar dinamikat brenda bashkisë, mund të kemi një pasqyrë të tendencave të shtrirjes në territor

BURIMI: Co-PLAN, 2015

dhe marrëdhënieve mes vendbanimeve të ndryshme. 2 Studimi tipologjik në nivel qendrash urbane. Ky nivel përfshin studimin e detajuar të të gjithë qendrave që konsiderohen urbane, sipas INSTAT-it. Kështu, në rastin e bashkisë së Fierit do studionim qytetin e Lushnjes dhe Fierit. Në nivel qyteti, studimi ka një komponent analitik dhe një tjetër morfologjik. Komponenti analitik kërkon që të hartohet një tabelë e ngjashme me të mëparshmen, por me informacione më të hollësishme, sipas listës së mëposhtme (por pa u kufizuar në të): • Marrëdhënia hapësinore me fshatrat përreth (rrezor, satelitor, rrjet etj.) • Tipologjia hapësinore mbizotëruese (lineare, rrezore, e degëzuar, organike, satelitore…) • Tipologjia hapësinore dytësore • Tipologjia hapësinore tretësore… • Sipërfaqet e zonave të shërbimit, industrisë etj. • Punësimi në sektorë shërbimesh, industrial etj.

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Figura 102. Shembull i analizës së permeabilitetit në nivel qyteti – qyteti i Fierit 102

• Dendësia • Proceset e vërejtura

Qytet 1 Qytet 2 Marrëdhënia hapësinore me fshatrat përreth

Tipologjia hapesinore zona 1

studim mbi hartë Tipologjia hapësinore zona n

% të punësuarve në sektorin e shërbimeve analiza të % të punësuarve në sektorin industrial mëparshme % të punësuarve në sektorin bujqesor sipërfaqe e zonave industriale llogaritje distanca minimale e zonave industriale nga automatike zona e banimit analiza të sipërfaqe e zonave të shërbimit mëparshme sipërfaqe zona rekreative llogaritje % e ndryshimit në sipërfaqe automatike para 90-2007

Tabela 8.

Etj.

*rrezor *satelitor *rrjet *rrethor *e kombinuar *lineare *rrezore *e degëzuar *organike *satelitore *e tarracuar *nukleare *rrethore *lineare *rrezore *e degëzuar *organike *satelitore *e tarracuar *nukleare *rrethore shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën shënime për burimin dhe formulën

Fragment i listës së indikatorëve të matshëm në nivel qendre të banuar

BURIMI: Co-PLAN, 2015

• Sipërfaqe të zhvilluara përtej vijës së verdhë • etj. Komponenti morfologjik nënkupton një analizë të thelluar të strukturës së hapësirave (boshplot). Kjo kërkon që të dixhitalizohet në nivel qyteti gjithçka që është e depërtueshme dhe të gjithë barrierat (mure shtëpish, barriera natyrore, ujore etj.) që nuk janë të aksesueshme. Ky është një hap i rëndësishëm drejt zonimit tipologjik të shpjeguar në metodën a. 3 Studimi tipologjik në nivel vendbanimesh rurale. Ashtu si për qendrat urbane, analiza e tipologjive duhet realizuar edhe për të gjitha vendbanimet rurale të bashkisë përkatëse me një shkallë detaji të reduktuar. Disa shtresa informacioni që mund të nevojiten në këtë rast janë:

Velabisht

Figura 103. Skemë e shtrirjes hapësinore të fshatrave, rasti i Beratit

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

103

Marrëdhëniet hapësinore mes vendbanimeve në fshat

Tipologjia hapesinore kryesore

Dendesia

*satelitor (një qender dhe disa zona te banuara te lidhura me te) *qendror (një qendër e vetme pa zona të tjera të banuara përreth) *nukleare (disa qendra pa hierarki specifike) *aglomerim (disa qendra te bashkuara me njera tjetren) *shperhapje (pa qendersi) *qendror-i shperhapur (nje qender kryesore dhe zona te tjera te palidhura me te)

*lineare *rrezore *e degezuar *organike *satelitore *tarracuar *nukleare *rrethore *rrjet *aglomerim

*e larte *e ulet *mesatare

*fushor *malor *kodrinor *miks

*bujqesor *industrial *sherbime *tjeter (specifiko)

e degezuar

mesatare

miks

bujqesor

organike

mesatare

malor

bujqesor

organike organike e degezuar

e ulet e ulet mesatare

malor malor malor

bujqesor bujqesor bujqesor

organike

e ulet

malor

bujqesor

Komuna1 Fshat 1 satelitor (një qender dhe disa zona te banuara te lidhura me te) Fshat 2 satelitor (një qender dhe disa zona te banuara te lidhura me te) Fshat 3 nukleare (disa qendra pa hierarki specifike) Fshat 4 nukleare (disa qendra pa hierarki specifike) Fshat 5 qendror-i shperhapur (nje qender kryesore dhe zona te tjera te palidhura me te) Fshat 6 qendror (një qendër e vetme pa zona të tjera të banuara përreth) Tabela 9.

Relievi

Identiteti ekonomik

Shembull i listës së treguesve që duhen adresuar për analizën tipologjike në nivel fshati

Berat

Uznove

Figura 104. Shembull i evidentimit të zonave qytet-fshat, Bashkia Berat 104

BURIMI: Co-PLAN, 2015

Densiteti i Karakteri popullsise urban-rural (komune, sipas INSTAT) *i larte *i mesem *i ulet

Procesi

sip sip %e %e %e %e vendbanimi vendbanimi ndryshimit ne ndryshimit ndertesave ndertesave para ‘90 pas ‘90 sip. ne sip pa akses ne qe para 90-2007 2007-2013 rruge zhvillojne bujqesi urbane

*densifikim *tkurrje *shperhapje *rritje ne vertikalitet *konsolidim *tjeter

i mesem

konsolidim

i mesem

shperhapje

i ulet i ulet i ulet

xx xx xx

shperhapje shperhapje shperhapje

xx xx xx

20 20 35

25 25 60

i ulet

konsolidim

40 BURIMI: Co-PLAN, 2015

• Marrëdhëniet hapësinore mes vendbanimeve të fshatit • Tipologjia kryesore hapësinore • Tipologjia dytësore hapësinore • Mënyra e krijimit • Dendësia • Identiteti ekonomik • Përqindja e ndërtesave infrastrukturë rrugore

akses

në

• Përqindja e ndërtesave që kryejnë bujqësi urbane • Etj. Në përfundim të kësaj analize vendimmarrësit mund të kuptojnë llojet e ndërhyrjeve që duhet të kryejnë në territorin e tyre rural, në kushtet kur një numër i madh fshatrash kërkon investime, është në tkurrje apo presion rritjeje, trajton apo jo në mënyrë të kujdesshme rrethinat bujqësore e natyrore etj.

Ky studim analitik duhet plotësuar me një studim morfologjik të disa kampionëve të shtrirjes hapësinore të fshatrave (3-5 module), shoqëruar nga treguesit përkatës të zhvillimit. Kjo shërben për të kuptuar marrëdhëniet e ndërtesave me parcelat bujqësore dhe për të studiuar treguesit e zhvillimit më të përhapur në këto tipologji. 4 Studimi tipologjik në kufirin qytetfshat. Kufiri qytet-fshat përfaqëson zona kritike, të cilat duhen trajtuar në aspekt të tipologjive që propozojnë, si dhe në vendimet që merren në të ardhmen në lidhje me zhvillimin urban, dendësinë dhe intensitetin e zhvillimit. Kështu, është e rëndësishme të identifikohen këto zona për secilën qendër urbane të bashkisë dhe të studiohen treguesit e zhvillimit për secilën zonë në të dyja anët e kufirit, si më poshtë: • Ksht • Intensiteti i ndërtimit për banim • Kshr

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

105

Numri i ndertesave ne zone Numri i ndertesave per qellime banimi Tipologjia predominuese e ndertimit

sample 1 sample 2

Etj.

a. ndërtesë njëfamiljare e veçuar b. ndërtesa njëfamiljare në rresht (më shumë se 3) c. ndërtesa njëfamiljare dy nga dy të ngjitura d. ndërtesa shumëfamiljare duplex e. ndërtesa shumëfamiljare gjatësore f. ndërtesa shumëfamiljare gjatësore paralele g. banesë shumëfamiljare e tipit kullë h. bllok banimi në formë L-je i. bllok banimi në formë U-je j. bllok banimi me oborr të brendshëm k. kompleks banimi l. mur urban m. qiellgërvishtës n. e lehtë/e përkohshme o. shtesë p. tjetër

KSHT ne nivel zone KSHP KSHR i ne nivel zone Nr. i familjeve Popullsia Dendesia (banore/ha) Densiteti (banesa/ha) % sip. e zene nga banim % e ndertesave pa akses ne rruge % e parcelave pa akses e rruge me gjeresi mbi 6 m numri i “hapjeve” ne zone siperfaqe mesatare e parcelave gjatesi mesatare e parcelave gjeresi mesatare e parcelave Numer ndertesash qe nuk respektojne distancen nga rruga Tipologjia e rrjetit rrugor a. Lineare b. Lineare e degezuar c. Rrezore d. Perimetrale e. Spontane f. Rrjet drejtkendor g. Rrjet i crregullt h. Rrjet rrethor i. Tjeter Gjatesi barrierash fizike per aksesueshmerine (mure, kangjella, rrugica qorre, etj) Vendndodhje barrierash perceptive (kufij zonash me popullsi te ndryshme, karakter te ndryshem…) Vendndodhje barrierash vizuale (mure, shtylla, pika veshtrimi) Raporti bosh/plot Raporti hapesire pedonale/plot Tabela 10. Shembull i treguesve që studiohen në nivel zone 106

BURIMI: Co-PLAN, 2015

• Kshp • Përdorimi i tokës Përcaktimi i zonës qytet-fshat bëhet duke marrë në konsideratë kufijtë e dikurshëm bashkikomunë. Sipërfaqja e këtyre zonave varion në varësi të tipologjive ndërtimore në afërsi të këtij kufiri, por mund të variojë 5-20 ha. 5 Studimi tipologjik në nivel zone. Studimi në nivel zone shërben për të analizuar të dhënat e mbledhura nga kampionët e përzgjedhur si më sipër (metoda d). Kjo analizë kërkon që të mblidhen paraprakisht të dhëna për çdo ndërtesë dhe parcelë që përfshihet brenda kufijve të paracaktuar (si në pikën 6). Në vazhdim, këto të dhëna përgjithësohen, mesatarizohen ose llogariten për të gjithë zonën. Disa nga treguesit e matshëm në nivel zone janë: • • • • • • • • • •

numri i ndërtesave në zonë tipologjia mbizotëruese e ndërtimit Ksht në nivel zone Kshp Kshr intensiteti i ndërtimit për banim numri i familjeve dendësia përqindja e rrugëve të shtruara përqindja e parcelave pa akses në rrugë me

gjerësi mbi 6m • numri i hyrjeve në zonë • etj. Nëse kjo analizë është gjithëpërfshirëse dhe përmban një numër të madh treguesish, mund të arrihet në gjetje specifike për tipologji të veçanta, duke mundësuar vendimmarrje realiste në nivel njësish strukturore. 6 Studimi tipologjik në nivel ndërtese/ parcele. Hallka më e detajuar e analizës tipologjike është ajo në nivel ndërtese. Treguesit që mund të studiohen në këtë nivel janë të shumtë dhe ndihmojnë, së pari, në studimin e kampionëve tipologjik dhe, së dyti, në katalogizimin e rasteve tipike ose të veçanta. Për të lehtësuar procesin e mbledhjes së të dhënave, mund të identifikohen ndërtesat dhe infrastruktura rrugore si dy shtresa me atribute specifike, ndërkohë që parcelave mund t’u transferohen të dhënat e ndërtesave përkatëse me ndihmë të aplikimeve GIS. Më poshtë është një listë e treguesve që mund të analizohen në nivel ndërtese dhe infrastrukture: • NDËRTESA – Tipologjia – Statusi – Numri i kateve – Raporti me parcelën

Figura 105. Realizimi i analizës së tipologjive në GIS III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

107

LEGJENDA LEGJENDA Ndertesat Ndertesat Nr_kate Nr_kate 1 2 3 4

1 2 3 4

LEGJENDA Ndertesat Perdorimi i tokes

Legjenda Njesia strukturore Ndertesat

A.Banim S.Sherbime AR. Social kulturor e rekreativ IE. Industri e ekonomi IN. Infrastrukture

Parcelat

IS. Institucion

Infrastruktura

SH. Shendetesi

Figura 106. Analiza tematike të tipologjive në nivel moduli, informacioni mbi ndërtesat, Elbasan 108

– Raporti me rrugën – Cilësia e ndërtimit – Periudha e ndërtimit – Stili – Prania e shtesave – Lloji i parcelës – Lloji i mbulesës – Bimësia e parcelës – Parkimi – Shtesat – Numri i familjeve – Etj. • INFRASTRUKTURA RRUGORE – Kategoria e rrugës – Funksioni i rrugës – Gjerësia e rrugës – Materiali i shtrimit – Numri i korsive – Trotuari – Shtrimi i trotuarit – etj. Duke analizuar këto aspekte për secilin modul, mund të realizohen analiza shumështresore (overlay) si në shembullin e mëposhtëm:

LEGJENDA Ndertesat Ndarja e Tipologjive ndertese njefamiljare e veçuar ndertesa njefamiljare dy nga dy te ngjitura ndertesa njefamiljare në rresht ndertesa shumefamiljare duplex ndertesa shumefamiljare gjatesore banese shumefamiljare e tipit kulle kompleks banimi bllok banimi ne forme L-je bllok banimi ne forme U-je bllok banimi ne forme Z-je mur urban shtese ndertese e bashkengjitur, jofamiljare ndertese e vecuar, jofamiljare

Së fundi, vlen për t’u theksuar rëndësia e përdorimit të aplikimeve GIS në këtë proces. (Figura 105) Ky përdorim lejon analizimin, menaxhimin dhe kontrollin e lehtë të informacionit voluminoz, si dhe mundëson studimin e ndërlidhjeve në mënyrë më të thjeshtë e të saktë. Kështu, analiza e tipologjive kthehet në një instrument të vlefshëm për të realizuar vendimmarrje të sigurta në nivel zhvillimi të cilësisë fizike e hapësinore të çdo zone për Planin e përgjithshëm vendor.

Ky rast studimor tregon më së miri ndërlidhjen e tipologjive hapësinore me standardet. Gjithsesi, në kushtet e zonave të përziera tipologjike, siç janë bashkitë shqiptare, metodologjia e përdorur duhet të jetë më gjithëpërfshirëse dhe sistematike, siç është trajtuar më sipër.

LEGJENDA Ndertesat Nr_familje 0 1-5 6 - 20 21 - 40 41 - 60 61 - 100 101 - 150

BURIMI: Co-PLAN, 2015

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

109

Nr.

Tipologjia e ndërtesës

Raporti me rrugen

Raporti me parcelën

a. Dalje direkte në rrugë kryesore b. Dalje në rrugë dytësore c. Dalje në rrugë kryesore, me rrugicë d. Dalje në rrugë tretësore e. Dalje në rrugë dytësore, me rrugicë f. Dalje në rrugë kryesore dhe dytësore g. Dalje në rrugë dytësore dhe tretësore h. Dalje në rrugë tretësore, me rrugice j. Tjeter

a. Në qendër të parcelës b. Në fund të parcelës c. Në fillim të parcelës d. Anash parcelës e. Pa parcelë të dallueshme f. Tjetër

3_1 ndërtesa njëfamiljare dy nga dy të ngjitura

Dalje në rrugë kryesore, me rrugicë

Në qendër të parcelës

3_2 ndërtesa njëfamiljare dy nga dy të ngjitura

Dalje në rrugë kryesore, me rrugicë

Në qendër të parcelës

3_3 ndërtesë e vecuar, jofamiljare

Dalje direkte në rrugë kryesore

Në qendër të parcelës

Tabela 11. Tipologjitë në nivel ndërtese Nr

Kategoria e rrugës (KODI RRUGOR)

Lloji i rrugës

A. Autostradë B. Rrugë interurbane kryesore C. Rrugë interurbane dytësore D. Rrugë urbane kryesore E. Rrugë urbane dytësore F. Rrugë lokale

a.Parësore b.Dytësore c.Tretësore d.Shërbimi e.Shteg f. Rrugë e parcelës g. Cul de sack h.Tjetër

Rrugë lokale

Tretësore

Rrugë lokale

Gjeresia e rrugës

Shtrimi i rrugës

Trotuari

a. Asfalt b. Çakell c. Zhavorr d. Pa shtruar e. Pllaka betoni

a. shume e mirë b. e mirë c. jo e mirë d. e degraduar

a. Në të dy anët b. Në një anë c. Nuk ka

4.5

Zhavorr

jo e mire

Nuk ka

Tretësore

Pa shtruar

e degraduar

Nuk ka

Dytësore

Pa shtruar

e degraduar

Nuk ka

Tabela 12. Studim tipologjish në nivel infrastukture (rrugë)

110

Cilësia e rrugës

Përdorimi i tokës

Periudha e ndërtimit

A. Banim S. Shërbime IS. Institucion IE. Industri e ekonomi B. Bujqësi M. Monumente kulture dhe historike U. Ujëra N. Natyrore ZU. Zona ushtarake AR. Social kulturor e rekreativ AS. Arsim SH. Shëndetësi IN. Infrastrukturë V. Vecanta

a. para 1900 b. 1900-1950 c. 1950-1970 d. 1970-1990 e. 1990-2000 f. 2000-2010 g. pas 2010

a. Shtepi tradicionale me hajat b. Shtepi tradicionale me cardak c. Banesë tradicionale e zonës d. Banesë e stilit italian e. Banesë e stilit sovjetik f. Banesë e stilit komunist g. Banesë parafabrikate h. Banesë moderne i. Banesë me stil te papërcaktuar j.Stil eklektik k. Pa stil l.Tjeter

A. Banim

1990-2000

Pa stil

A. Banim

1990-2000

S. Shërbime

1990-2000

Shtrirja hapësinore

Nr korsi

a. Lineare b. Lineare e degezuar c. Rrezore d. Perimetrale e. Spontane f. Rrjet drejtkëndor g. Rrjet i crregullt h. Rrjet rrethor i. Tjetër

Stili i ndërtimit

Lartësia (m)

Nr familjeve(ap)

Parcela

Parkimi

a. pa parcelë të dallueshme b. parcelë me oborr të shtruar c. parcelë me oborr te pashtruar d. oborr i brendshëm e. parcelë me kopësht f. Tjeter

a. Parcelë parkimi b. Parkim në rrugë c. Pa parkim d. Parkim nëntokësor e. Kat parkimi

pa parcelë të dallueshme

Pa parkim

Stil eklektik

parcelë me oborr të pashtruar

Pa parkim

Pa stil

parcelë me oborr të pashtruar

Pa parkim

Kalimi

Gjelbërimi

Bicikleta

Parkim

a. nje kalim a. Pa gjelbërim b. dy kalime b. Gjelbërim i larte c. Gjelbërim shkurror d. Gjelbërim barishtor

a. Pa korsi b. Korsi e dedikuar e ndarë nga rruga c. Korsi e dedikuar e pandarë nga rruga

a. Parkim nga një anë b. Parkim në dy anët c. Pa parkim

Rrjet drejtkëndor

dy kalime

Gjelbërim barishtor

Pa korsi

Pa parkim

Perimetrale

dy kalime

Gjelbërim barishtor

Pa korsi

Pa parkim

Rrjet i çrregullt

dy kalime

Gjelbërim barishtor

Pa korsi

Pa parkim

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

111

Si lidhet studimi i tipologjive me caktimin e standardeve? Studimi i tipologjive, në rastin kur tipologjitë ndërtimore janë të mirëpërcaktuara, është një hap paraprak ndaj caktimit të standardeve (kushteve të zhvillimit) të propozuara në nivel parcele apo zone. Shembulli në vazhdim24 (Meta Berghauser Pont, Per Haupt, 2009) shpjegon se si zona tipologjike të ndryshme kanë standarde mjaft të dallueshme për shkak të llojit të ndërtesave dhe mënyrës si pozicionohen në raport me njëra -tjetrën.

Zona 1. Ndërtesa pikësore, lartësi e vogël (Wageningen Hoog, Wageningen) I=0.18 Ksht = 10%

Zona 2. Ndërtesa pikësore, lartësi e mesme (De Berg Zuid, Amersfoort) I=0.33 Ksht = 8%

Zona 3. Ndërtesa pikësore, lartësi e madhe (Wilhelminaplein, Amsterdam) I=1.33 Ksht = 11%

Zona 4. Ndërtesa gjatësore, lartësi e vogël (Amsteldorp 1, Amsterdam) I=0.88 Ksht = 35%

Figura 107. Rast studimor: Ndërlidhja e tipologjive me standardet në nivel zone, Hollandë 112

Zona 5. Ndërtesa gjatësore, lartësi e mesme (Zuidwest Kwadrant 1, Amsterdam) I=1.28 Ksht = 29%

Zona 6. Ndërtesa gjatësore, lartësi e madhe (Langswater, Amsterdam) I=1.86 Ksht = 17%

Zona 7. Bllok banimi, lartësi e vogël (Watergraafsmeer 1, Amsterdam) I=1.44 Ksht = 52%

Zona 8. Bllok banimi, lartësi e mesme (De Pijp, Amsterdam) I=2.84 Ksht = 75%

Zona 9. Bllok banimi, lartësi e madhe (Landtong, Rotterdam) I=3.72 Ksht = 46%

BURIMI: META BERGHAUSER PONT, PER HAUPT, 2009: ”SPACE, DENSITY AND URBAN FORM”

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

113

3.5 PEIZAZHI

• Formulimi i strategjive peizazhistike të cilat, ndërsa rritin cilësinë estetike të hapësirës, garantojnë që funksionet jetësore e ekonomike të peizazhit të ruhen në funksion të aftësisë vetëripërtëritëse të një territori;

Një nga analizat që kryhen gjatë hartimit të një dokumenti planifikimi, veçanërisht të PPV-së, është ajo peizazhistike. Kjo analizë, sikurse vetë peizazhi, përbëhet nga një sërë komponentësh studimorë, të cilët kategorizohen në: urban, • Garantimi i shumëllojshmërive peizazhistike përmes bimësisë/biodiversitetit lokal, me rural, natyror dhe industrial. Të katër këta mirëmbajtje të ulët dhe që ndjell peizazhin komponentë kanë tipologji peizazhi të ndryshme autokton; nga njëri-tjetri. Mirëpo, sfida e studimit të tyre lidhet me mundësinë për t`i integruar brenda • Ruajtja e karakteristikave vizuale të hapësirave natyrore e bujqësore, rurale me karakter një sistemi që, edhe pse i përzier, nga pikëpamja mesdhetar; e peisazhit është i balancuar dhe i pastruar nga zhurmat peizazhistike. • Rritja e mundësisë së përdorimit të aseteve peizazhistike përmes prezantimit të Qasja e analizës së peizazhit duhet të jetë funksioneve që tërheqin njerëzit si përdorues ekologjike-mjedisore, pavarësisht ndarjes në të katër tipologjitë e peizazheve, përfshirë në katër kategoritë e mësipërme. Qëllimi i monumente identifikuese (landmarks); analizës së peizazhit në një proces planifikimi • Sigurimi i zonave “tampon”/barrierave/ përmblidhet si më poshtë: zonave mbrojtëse për uljen e zhurmës, • Njohja me funksionet e peizazhit, të cilat janë ndotjeve, erës etj. nga/në të katër tipologjitë jo vetëm estetike, por mbi të gjitha jetësore e peizazhit; dhe ekonomike; LEGJENDË

HARTA PEISAZHISTIKE E BASHKISË KUÇOVË

Kufi Bashkie Peizazh Urban Peizazh Bujqësor CËRRIK

Peisazhi Natyror dhe Elementët Peizazh-Lexues

BELSH

Korridor Korridor Lidhës Kufi Matricë Mozaik Ngastër

LUSHNJE GRAMSH

Parcela të Ndara Parcelë e Lidhur Pyll Mbrojtës Pyll Produktiv Rezervë Rrip i Gjelbër

KUÇOVË

Trup Ujor Zonë Amortizuese Zonë Ripariane Zonë e zhveshur natyrore

URA VAJGURORE

BERAT

Figura 108. Fragment nga harta e matricës për Kuçovën 114

0.75 1.5

3 Kilometers

BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

Peizazh rrugor Pemë Gjethe mbajtëse • Llojet Gjethe rënëse • Llojet Dekorative • Llojet

Peizazh “Park” Pemë Gjethe mbajtëse • Llojet Gjethe rënëse • Llojet Halorë • Llojet Dekorative • Llojet Shkurre

Zonë tampon/barrierë Pemë Individuale • Llojet Më shumë se dy • Llojet Grupim • Llojet Shkurre Individuale • Llojet

• Llojet Lëndina bari Hapësirë ujëmbajtëse

Më shumë se dy • Llojet Grupim • Llojet

Tabela 13. Bimësia në zonë urbane

• Formulimi i rregullave të zhvillimit të tokës, përfshirë ato arkitektonike, të tilla që të mos ndikohen negativisht funksionet e peizazhit (si më poshtë). Në studimin e peizazhit urban dhe industrial një vend të rëndësishëm zë analizimi i fondit të ndërtuar, identiteti kulturor dhe hapësirëformues dhe raporti (jo vetëm numerik) “bosh-plot”. Mirëpo, edhe në këto kontekste “artificiale” duhet të studiohen elementet natyrore. Një fragment inventarizimi për studimin e bimësisë në zonat e gjelbra në qytet paraqitet në tabelën e mësipërme: Studimi i elementeve natyrore në peizazhin rural përmban elemente, si: toka të hapura e të pozicionuara në mënyrë “informale”, rezervuare, rrjet kullimi e vaditjeje, grupime pemësh, llojet e bimësisë (ara, pemëtore, vreshta etj.), pemë të mbjella në rresht (vijë/barrierë/tampon) për mbrojtjen e tokave bujqësore nga era, farërat, ndotjet industriale etj. Në rastin e peizazhit industrial veprohet në mënyrë të ngjashme me atë urban, por bimësia dhe mënyra e trajtimit të elementeve natyrore ka në fokus veçanërisht eleminimin e ndotjes industriale dhe vizuale ose mbrojtjen maksimale prej saj. Estetikisht dhe funksionalisht, pemët mund të jenë më të rralla në disa prej

hapësirave për të mos penguar funksionimin e zonës industriale. Gjithsesi, në zona të tjera (sidomos në rrethime) ato preferohen të dendura dhe të tipit barrier. Kurora e gjerë është e preferueshme për të krijuar hije. Peizazhi natyror është më kompleksi në matricën peizazhistike. Ai përmban elemente, si: sipërfaqe pyjore, fusha të hapura, korridore të gjelbra apo ujore, zona tampon/mbrojtëse dhe zona/korridore ripariane (lumore) nga zemra e habitatit, periferitë e habitatit, ngastrat, si dhe koridoret e zonat mozaike. Për të studiuar peizazhin natyror në nivel territori vendor, fillimisht hartëzohet matrica e peizazhit e ndarë sipas 4 kategorive dhe më pas hartëzohen e analizohen elementet brenda çdo kategorie. Në veçanti për peizazhin natyror dhe elementet natyrore në 3 kategoritë e tjera të matricës së peizazhit analizohen: • zonat në rrezik nga: urbanizimi, transporti, ndotja, erozioni, rrëshqitjet, përmbytjet etj.; • funksionet e peizazhit: habitat, barrierë, përçues, filtër, burim, depozitues, estetik/ kulturor. Këto funksione përfshijnë edhe shërbimet e ekosistemit; • cilësia e matricës natyrore: e dëmtuar ose jo, mosha, ndotja, biodiversiteti në rrezik,

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

115

NGASTER

BERAT

KORRIDOR

ELBASAN

KUFI

BERAT

MOZAIK

MATRICÃ&#x2039;, BERAT

Figura 109. Kolazh fragmentesh per elementet e peizazhit 116

PYLL MBROJTËS

ELBASAN

PYLL PRODUKTIV

ELBASAN

PARCELË E LIDHUR

FIER

PARCELA TË NDARA

KUÇOVË BURIMI: ARKIVA Co-PLAN, 2015

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

117

RRIP I GJELBËR

FIER

TRUP UJOR

LUMI OSUM, BERAT

KORRIDOR LIDHËS

ELBASAN

ZONË RIPARIANE

DEVOLL, KUÇOVË

Figura 109. Kolazh fragmentesh për elementet e peizazhit 118

BURIMI: ARKIVA Co-PLAN, 2015

REZERVË

FIER

ZONË AMORTIZUESE

SEMAN

funksione të dëmtuara të ekosistemit; • madhësia dhe forma e elementeve; • struktura: diversiteti i specieve, forma dhe orientimi, mundësitë për lëvizje, konfigurimi. Studimi i lartpërmendur kryhet i thelluar ose jo, në varësi të informacionit në dispozicion (nga institucionet publike) dhe mundësisë (kohore e financiare) për të hulumtuar të gjithë territorin.

3.6 POLICENTRIZMI Policentrizmi është objektiv i Bashkimit Evropian (BE) për zhvillimin e territorit, me themele në dokumente politikash që BEja i ka hartuar për të mundësuar zhvillimin koheziv e të balancuar. Si objektiv, fillimisht, është prezantuar në Perspektivën Evropiane për Zhvillimin Hapësinor25, nën supozimin se “sistemet urbane policentrike janë më efiçente, më të qëndrueshme dhe më të balancuara nga pikëpamja territoriale se sistemet monocentrike

(të gjitha aktivitetet të përqendruara në një qendërsi) dhe se sistemet e shpërhapura (të gjitha aktivitetet të shpërndara njëtrajtësisht në territor/hapësirë)” (ESDP, 1999). Sipas ESPON 1.1.126, një sistem policentrik (urban/rajonal/kombëtar) duhet të garantojë: (i) efiçencë – qendrat e mëdha ofrojnë ekonomi të shkallës, por vuajnë efektet negative të aglomerimit, ndërsa qendrat e vogla e të shpërhapura janë tepër të vogla për të garantuar efiçencë; (ii) kohezion – polarizimi social dhe shpërhapja janë dy ekstreme të marrëdhënies që lind midis konkurrueshmërisë dhe ndarjes sociale nga njëra anë dhe barazisë e mungesës së lëvizshmërisë nga ana tjetër; (iii) mbrojtje mjedisi – përdorimi i energjisë për shërbime e transport në një sistem të polarizuar ose të shpërhapur sjellin avantazhe e disavantazhe të kundërta (midis energjisë the transportit). Objektivi i ESDP-së për zhvillimin policentrik është: “Realizimi i përpjekjeve makro-

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

119

rajonale për të fuqizuar një sistem rajonesh metropolitane, grumbullime qytetesh dhe rrjete urbane sa më policentrike dhe të balancuara përmes bashkëveprimit mes politikave strukturore dhe politikës për rrjetet trans-evropiane të transportit, si dhe përmirësimit të lidhjeve ndërkombëtare/ kombëtare të transportit” (ESDP, 1999). Në nivel kombëtar, zhvillimi policentrik lidhet kryesisht me inkurajimin e specializimeve rajonale dhe me ndarjen e punës mes rajoneve urbane. Gjithashtu, lidhet edhe me përmirësimin e aksesit në shërbime urbane në të gjithë territorin. Nisur nga korniza e mësipërme, BE-ja, përmes ESPON-it, ka ndërmarrë studime mbi natyrën e nivelin e policentrizmit në Evropë (shtetet dhe rajonet). Këto studime janë kryer sipas një metodologjie e cila konsiston në studimin e policentrizmit morfologjik e funksional (ekzistues), si dhe në studimin e potencialit për sisteme policentrike në të ardhmen. Për policentrizmin morfologjik (sikurse e tregon edhe emri) studiohen tregues që lidhen me madhësinë e territoreve (fizike e ekonomike), me aksesueshmërinë e tyre tek njëri-tjetri dhe me shpërndarjen e qendrave në territor. Ndërkohë, për policentrizmin funksional studiohen tregues që lidhen me aktivitetet ekonomike, si popullsia, turizmi, transporti, industria, edukimi, vendimmarrja dhe funksionet

administrative. Në këtë rast, treguesit përpiqen të paraqesin rrjedhën (flow) e ndërveprimit mes qendrave të marra në studim dhe mund të ndodhë që një rajon shumë policentrik nga pikëpamja fizike (morfologjike) të jetë shumë monocentrik nga pikëpamja funksionale e anasjelltas. Si në rastin e policentrizmit morfologjik, ashtu edhe në atë funksional, qendrat e marra në studim janë zonat funksionale urbane, të cilat krijohen sipas metodologjisë së OECD-së dhe ESPON-it, si më poshtë: 1 Identifikohen aglomeratet urbane. Në Shqipëri këto janë përcaktuar nga INSTAT-i, sipas metodologjisë Evropiane, mbi bazën e dendësisë së popullsisë dhe shtrirjes në territor; 2 Identifikohet zona përreth aglomeratit dhe që i shërben atij, për shembull zona për udhëtim ditor vajtje-ardhje në punë (commuter catchment area); 3 Të dyja zonat e mësipërme bashkohen për të krijuar zonat funksionale urbane (ZFU). Më pas, gjatë studimit, të gjithë treguesit llogariten për çdo zonë funksionale urbane dhe treguesit morfologjikë janë: popullsia e prodhimi i brendshëm bruto (PBB) (pjerrësitë e kurbave të regresionit dhe shmangiet e qendrës më të madhe nga kurba), koefiçienti Gini i pabarazisë së zonave të shërbimit të qendërsisë së çdo M A L Ë S I E M A DH E

S HKODË R

P U KË

VA U I DE JË S

L E ZH Ë

Aglomerate Urbane

Zona në Shërbim

Udhëtime Ditore për Punë

Figura 110. Krijimi i Zonave Funksionale Urbane 120

Zona Funksionale Urbane BURIMI: INSTAT, 2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

ZFU-je, aksesibiliteti i secilës zonë funksionale (pjerrësia e kurbës së regresionit dhe Gini i aksesibilitetit të çdo zone). Në figurën 10 janë hartëzuar tre indekste morfologjike dhe indeksi i policentrizmit për Shqipërinë, përkundrejt vendeve të Bashkimit Europian. Sikurse u shpjegua më lart, policentrizmi morfologjik dhe funksional paraqesin situatën ekzistuese dhe jo potencialin për zhvillim policentrik. Për të kuptuar këtë të fundit, krijohen izokronet 45 minutëshe të lëvizjes nga qendra e çdo zone funksionale. Më pas, çdo njësi vendore që ka të paktën 10% (sipas metodologjisë mund të jetë më shumë se 10) të territorit të saj brenda një izokroni konsiderohet e gjitha brenda izokronit. Të gjitha territoret e shënuara në këtë mënyrë dhe që mbivendosen krijojnë të ashtuquajturat ‘zona potenciale të integrimit’ – zona ku mundësia që autoritetet vendore të investojnë për infrastruktura është shumë e lartë, sepse janë zonat me akses më të mirë e më të shpejtë në secilën qendër të zonës funksionale. Këto zona kanë mundësi që të kthehen në qendërsi të fuqishme në të ardhmen, nëse autoritetet vendore e rajonale vendosin ta ndjekin një strategji të tillë.

e autoritetit vendor për të vendosur theksin e zhvillimit mbi një pjesë të territorit apo një tjetër. Gjithashtu, rezultatet e analizës tregojnë edhe nivelin e aksesit të një territori dhe një nga interesat e autoriteteve vendore është pikërisht të rrisë aksesin dhe, si rrjedhojë, ndërveprimin ekonomik me territore të tjera. Në rastin e Shqipërisë, analiza e policentrizmit merr rëndësi të veçantë në planifikimin vendor, pasi territoret administrative vendore janë rritur ndjeshëm si rezultat i reformës përkatëse dhe në mjaft raste barazohen e madje e tejkalojnë territorin e një zone funksionale urbane. Kjo ndodh edhe sepse zonat funksionale urbane u përdorën si kriter gjatë krijimit të kufijve të rinj vendorë. Duke kryer këtë analizë, është e mundur që për territore (rajonale ose grupim territoresh vendore) të hidhen disa hapa të parë drejt një vizioni rajonal dhe të vendosen “shina” për zhvillimin vendor.

Kryerja e analizës së policentrizmit ka rëndësi veçanërisht për planifikimin kombëtar dhe rajonal. Kjo kuptohet që në objektivat e policentrizmit dhe të ESDP-së për policentrizmin. Megjithatë, rezultatet e një analize të tillë mund të merren në konsideratë edhe nga planifikimi vendor për çështje që kanë të bëjnë me strategjinë

Figura 111. Kurba e regresionit për indeksin e madhësisë dhe kurba e Lorencit për indeksin e vendndodhjes III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: INSTAT, 2011 PËRGATITUR DHE LLOGARITJET: Co-PLAN, 2015

121

MALËSI E MADHE

Polycentrism Analysis

Distribution of 3+ star hotels in Albania per FUA

Number of students attending tertiary education

Intercity Passenger Transportation Vehicles in Albania per FUA

TROPOJË

KUKËS

KUKËS SHKODËR

HAS

SHKODËR

FUSHË ARRËS

PUKË

Legend

KUKËS

VAU I DEJËS

number of vehicles LEZHË MIRDITË

LEZHË

124

MAT

KURBIN

DIBËR

Legend

KLOS

KRUJË

BULQIZË DURRËSDURRËS DURRËS

VORË

KAMËZ

SHIJAK

Legend

LUSHNJE

ELBASAN

BELSH

KUÇOVË

458

BERAT

MALLAKASTËR

SELENICË

POLIÇAN

10092 14447 14829 68170 71922 Municipality 61 Border

Prepared by: Co-PLAN Source:

KORÇË SKRAPAR

KORÇË

KOLONJË PËRMET

GJIROKASTËR

HIMARË

DELVINË DROPULL

SARANDË FINIQ

555

2000

Municipality 61 Border

Kilometers by: Co-PLAN, 2015 0 5 10 20 30 Prepared 40

Prepared by: Co-PLAN, 2015 Source: www.albania-hotel.com

0 5 10 20 30 40 Kilometers

Për më tepër, në Shqipëri kanë nisur disa procese planifikimi vendor ku bashkitë studiohen në grupe. Kështu, Durrësi, Vora dhe Shijaku do të studiohen e planifikohen së bashku nga një grup i vetëm planifikimi dhe ndërkohë këto bashki janë kufitare të njëra-tjerës duke krijuar një rajon organik planifikimi. Po kështu, mund të sjellim shembullin e Elbasanit, Kuçovës, Beratit, Fierit e Lushnjes që, edhe pse me dokumente të veçanta ligjërisht, do të studiohen në një proces të përbashkët, i cili do të vlerësojë si marrëdhënien, ashtu edhe vizionin rajonal të zhvillimit (këto bashki gjithashtu janë kufitare të njëra-tjetrës).

3.7 VLERËSIMI STRATEGJIK MJEDISOR Vlerësimi strategjik mjedisor (VSM) është një proces sistematik për vlerësimin e pasojave që mund të ketë në mjedis zbatimi i politikave, planeve, programeve apo propozimeve territoriale dhe/ose strategjike. VSM-ja shërben për t’u siguruar që këto pasoja të adresohen gjatë vendimmarrjes mbi instrumentin përkatës. VSM-ja ndikon edhe në arritjen e objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm, promovimin e

Qark Border

KONISPOL

GJIROKASTËR VLORË

VLORË

GJIROKASTËR LIBOHOVË

Source: INSTAT, 2015

Figura 112. Shembuj të treguesve të policentrizmit funksional

122

BERAT

454 531

KËLCYRË TEPELENË

VLORË

FIER

340 BERAT

DEVOLL

MEMALIAJ

3156 9627

313 FIER

728 2233

312

MALIQ

ROSKOVEC PATOS

ELBASAN

7 PUSTEC

GRAMSH

URA VAJGURORE FIER

436

198

CËRRIK

TIRANË

187

PRRENJAS

POGRADEC

435

182 TIRANË

DIVJAKË

no. of students

171

LIBRAZHD

DURRËS

158

TIRANË

DIBËR

155

DURRËS

number of hotels

KAVAJË RROGOZHINË PEQIN

LEZHË

120

DIBËR

Kilometers 0 5 10 20 30 40

BURIMI: Co-PLAN, 2015

përgjegjësisë dhe besueshmërisë ndaj publikut dhe aktorëve të caktuar drejt një koherence politike më të gjerë. Qëllimi kryesor i VSM-së është përfshirja e çështjeve mjedisore/ të qëndrueshmërisë në procesin e vendimmarrjes strategjike: 1 Përmirësimi i veprimeve strategjike, duke i qartësuar ato më shumë nga ana e përmbajtjes; 2 Përfshirja e publikut apo e përfaqësuesve të tyre në procesin e vendimmarrjes; 3 Edukimi i vendimmarrësve në lidhje me pasojat mjedisore që mund të kenë vendimet e tyre. Sipas ligjit nr. 107/2014 dhe legjislacionit për VSM-në, planet territoriale duhet të shoqërohen me procesin e vlerësimit strategjik mjedisor, i cili përfundon me hartimin e një raporti. Miratimi i tij është kusht i dmosdoshëm për fillimin e procedurave të miratimit të planit. Raporti përmban informacionin, planin dhe alternativat e shqyrtuara (për të eliminuar/zbutur dëmin mjedisor), si edhe vlerësimin e ndikimit mjedisor të të gjitha propozimeve të planit. Në vijim do të paraqitet procesi e metodologjia për VSMnë, si dhe disa nga analizat mjedisore që kryhen në kuadër të VSM-së.

Potential Integration Area (PIA) Intersection, at Municipality

MALËSI E MADHE

TROPOJË

SHKODËR

TROPOJË

SHKODËR

HAS

HAS FUSHË ARRËS

FUSHË ARRËS

PUKË

KUKËS

VAU I DEJËS

KUKËS

VAU I DEJËS

LEZHË

LEZHË MIRDITË

MIRDITË DIBËR

DIBËR

MAT

KURBIN

KLOS

KRUJË

MAT

KURBIN

KLOS

KRUJË BULQIZË

DURRËS

VORË

BULQIZË DURRËSDURRËS DURRËS

KAMËZ

SHIJAK

VORË

KAMËZ

SHIJAK TIRANË

TIRANË LIBRAZHD

LIBRAZHD

KAVAJË

RROGOZHINË PEQIN

ELBASAN

RROGOZHINË PEQIN

PRRENJAS

DIVJAKË BELSH

CËRRIK

LUSHNJE POGRADEC

KUÇOVË

No. of intersections 0 1 2 3 4

SELENICË

FIER

POLIÇAN

KORÇË

MALLAKASTËR

PUSH Legend

MEMALIAJ KËLCYRË KOLONJË

SELENICË

POLIÇAN

5 4

HIMARË GJIROKASTËR LIBOHOVË

DELVINË

2 DROPULL

FINIQ

Municipality 61 Border

KORÇË

DEVOLL

SKRAPAR

MEMALIAJ KËLCYRË

Number of intersections

PËRMET

SARANDË

MALIQ

BERAT

DEVOLL

SKRAPAR

PUSTEC

GRAMSH

ROSKOVEC PATOS

TEPELENË

VLORË

KUÇOVË

BERAT

MALLAKASTËR

CËRRIK

URA VAJGURORE

MALIQ

ROSKOVEC PATOS

BELSH

POGRADEC PUSTEC

GRAMSH

URA VAJGURORE

Legend PIA

PRRENJAS

DIVJAKË LUSHNJE

FIER

ELBASAN

KOLONJË

TEPELENË

VLORË

PËRMET HIMARË GJIROKASTËR LIBOHOVË

DELVINË DROPULL

SARANDË FINIQ

5 Qark Border

KONISPOL

Prepared by: Co-PLAN, 2015 Source: Google Map, own calculations

Figura 113. Horizontet e mundshme strategjike urbane dhe zonat e mundshme të integrimit

3.7.1 METODOLOGJIA E PROCESI Vlerësimi strategjik mjedisor është: • një proces sistematik që ndihmon vendimmarjen për t’u siguruar që aspektet mjedisore e të qëndrueshmërisë do të merren në konsideratë në planet hapësinore;

0 5 10

BURIMI: Co-PLAN, 2015

aplikimin e një procesi sistematik, proaktiv, të bazuar tek Vlerësimi i ndikimit në mjedis dhe me pjesëmarrje. Sipas direktivës Evropiane, thelbi i VSM-së është përgatitja e një raporti mjedisor që ka për qëllim: 1 të përcaktojë marrëdhënien me procesin e planifikimit;

• një instrument i bazuar në fakte shkencore e reale, me qëllim që të krijojë e promovojë procese planifikimi shkencërisht të sakta. Për këtë nevojiten metodat dhe teknikat përkatëse.

2 të identifikojë ndikimet domethënëse të alternativave të ndryshme mbi aspektet mjedisore;

Aktualisht, korniza makro-ligjore që përcakton procedurat e përbashkëta minimale të vlerësimit mjedisor për planifikimin hapësinor është Direktiva Evropiane 2001/42/EC mbi vlerësimin e efekteve të planeve dhe programeve mbi mjedisin (Direktiva VSM, Komisioni Evropian 2001). Direktiva promovon

4 të sigurojë informacion mbi arsyet e zgjedhjes së një alternative të caktuar;

3 të shpjegojë se si VSM-ja merret parasysh gjatë procesit të vendimmarrjes;

5 të ofrojë një përmbledhje jo-teknike dhe një sistem të thjeshtë monitorimi për ndikimin në mjedis. Legjislacioni mjedisor shqiptar në lidhje me

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

123

Figura 114. Problemet mjedisore në territorin vendor – rasti i Xhafzotaj

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2015

Figura 115. Objektivat strategjike mjedisore – rasti i Xhafzotaj

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2015

124

VSM-në përfshin disa ligje, si më poshtë: • Ligji nr. 8652, datë 31.07.2000, “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, Neni 10, pika 3 paragrafi I/g (ndryshuar me ligjin nr.9208, datë 18.03.2004, i amenduar përsëri me ligjin nr. 30, datë 06.04.2015); • VKM nr. 671, datë 29.07.2015, “Për miratimin e rregullores së planifikimit”; • Ligji nr.10431, datë 9.6.2011, “Për mbrojtjen e mjedisit” (ndryshuar me ligjin nr. 31/2013, datë 14.02.2013); • Ligji nr. 91/2013, datë 28.02.2013, “Për vlerësimin strategjik mjedisor”; • VKM nr.219, datë 11.03.2015, “Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe publikun si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.

nevojitet VSM-ja. Nevoja për VSM tek ne është e përcaktuar me ligj duke patur parasysh legjislacionin shqiptar ekzistues: VSM nevojitet për planet e përgjithshme vendore të planifikimit të territorit për qendrat e banuara urbane dhe rurale. • Faza e dytë - Plotësimi i sferës së studimit. Kjo është një fazë parapërgatitore, e cila përfshin mbledhjen e të dhënave paraprake. Kjo ka filluar paralelisht me mbledhjen e informacionit për hartimin e planit, ku listohen çështjet mjedisore që do të merren në konsideratë, ku ndërtohet baza e të dhënave mjedisore, ku hidhen objektivat specifike që lidhen me mbrojtjen e mjedisit dhe qëllimet e synuara. Më konkretisht në këtë fazë duhet të ndiqen këto hapa: 1 Përshkrimi i objektivave kryesore të planit dhe përputhjes së tij me strategji dhe plane të tjera;

Ligji për vlerësimin strategjik mjedisor synon të sigurojë:

2 Objektivat për mbrojtjen e mjedisit të përcaktuara në shkallë ndërkombëtare, kombëtare, rajonale apo lokale, të cilat lidhen me planin dhe ku/si këto konsiderata janë marrë parasysh në propozimet e planit;

a vlerësimin e përgjithshëm, të integruar dhe në kohë të ndikimeve mjedisore, të projekteve ose veprimtarive që kërkojnë të zbatohen, duke parandaluar dhe zbutur ndikimet negative në mjedis;

3 Përshkrimi i cilësisë së mjedisit në zonën që preket nga propozimet e planit;

b një proces vlerësimi të hapur dhe të administruar me paanshmëri, nëpërmjet pjesëmarrjes së organeve qendrore e vendore, të publikut, të organizatave jofitimprurëse për mjedisin, të propozuesit të projektit dhe të personave fizikë dhe juridikë të specializuar në këtë fushë. Metodologjia për hartimin e VSM-së (si më poshtë) bazohet në referencat teorike e praktike evropiane dhe merr në konsideratë legjislacionin shqiptar për ligjin për vlerësimin strategjik mjedisor. Fazat e ndjekura në këtë proces janë: • Faza e parë - Shqyrtimi dhe argumentimi i nevojës për VSM. Në këtë hap të parë përcaktohet nëse nevojitet dhe përse

4 Përshkrimi i përbërësve të mjedisit (biodiversitetit) në zonën e ndikimit të propozimeve të planit; 5 Përshkrim i metodikës së zbatuar për hartimin e raportit të VSM-së, përfshirë vështirësitë e hasura gjatë përgatitjes së raportit. • Faza e tretë - Analiza, vlerësimi dhe hartimi i raportit të VSM-së. Në këtë fazë vlerësohen nga pikëpamja e ndikimit në mjedis dhe në shëndet të gjitha propozimet e PPV-së dhe mund të kërkohet: ndryshimi i alternativave, minimizimi i efektit, masa parandaluese, kompensim etj. Ky vlerësim është bërë bazuar në tabelat e Udhëzimit nr. 6, datë

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

125

27.12.2006, për miratimin e metodologjisë së vlerësimit paraprak të pasojave në mjedis të një veprimtarie. Më konkretisht, në këtë fazë duhet të ndiqen këto hapa: 1 Përshkrimi i alternativave të propozuara nga plani dhe arsyetimi përkatës; 2 Ndërveprimet e mundshme me mjedisin të propozimeve të planit, duke përfshirë problemet që lidhen me zona të një rëndësie të veçantë mjedisore e zonat e mbrojtura; 3 Pasojat e mundshme negative në mjedis, ku përfshihen ndikimet në biodiversitet, në shëndetin e njerëzve, në tokë, ujë, ajër, faktorët klimaterikë, trashëgimia kulturore dhe arkeologjia, peizazhi apo ndërveprimi ndërmjet faktorëve të mësipërm; 4 Masat e marra për zbutjen e pasojave në mjedis nga propozimet e planit; 5 Identifikimi i investimeve apo infrastruktura mjedisore e nevojshme në kuadër të propozimeve të planit. • Faza e katërt: Hapat e miratimit ligjor, që kryhen sipas ligjit për vlerësimin strategjik mjedisor, ku autoriteti miratues është Ministria e Mjedisit. Më poshtë tregohet skema e hapave të miratimit ligjor sipas ligjit të vlerësimit strategjik mjedisor: 01

Autoriteti propozues njofton paraprakisht Ministrinë për fillimin e hartimit të planit duke dërguar këtë dokumentacion:

Deklarata e Ministrit i njoftohet autoritetit propozues, AKPT-së si dhe publikohet në faqen zyrtare të internetit të Ministrisë

126

1. Qëllimi i propozimit për hartimin e planit– të dhëna, relacion shpjegues, harta në lidhje me propozimin; 2. Arsyetimi për nevojën e hartimit apo rishikimit të planit; 3. Autoriteti miratues i planit; 4. Procedurat, për hartimin e planit dhe afatet kohore;

Ministria jep Deklaratën e saj lidhur më pasojat në mjedis nga propozimet e planit brenda 30 ditëve nga paraqitja e kërkesës nga autoriteti propozues

Ministria i përgjigjet autoritetit propozues: 1. Vendimi dhe argumentimi përkatës; 2. Procedurat që duhet të zbatojë për VSM 3. Çështjet që Ministria kërkon të trajtohen në raportin e VSM-së; 4. Konsultimet me palët e interesuara; 5. Paraqitja e Raportit të VSM-së për opinion Ministrisë 6. Kërkesa të tjera për çështjet, që kërkon Ministria të trajtohen në raportin e VSM-së

Pasi autoriteti propozues do të përfundojë raportin përfundimtar të VSM i kërkon Ministrisë të japë Deklaratën e saj zyrtare për pasojat në mjedis të propozimeve të planit. Ai harton një kërkesë, e cila përmban: 1. Kërkesë drejtuar Ministrisë, 2. Dokumenti i planit për miratim; 3. Raporti përfundimtar i VSM-së; 4. Informacioni për realizimin e konsultimeve me publikun dhe palët e tjera bashkë me rezultatet përkatëse 5. Fatura e tarifës së shërbimit për shqyrtimin e kërkesës nga ministria

Gjatë fazës së katërt, një proces shumë i rëndësishëm është edhe ai i konsultimit me grupet e interesit dhe publikun, si dhe dëgjesat publike27. Procedura ligjore, e cila duhet të ndiqet për këtë pjesë të procesit të vlerësimit strategjik mjedisor, është e përcaktuar me një vendim të Këshillit të Ministrave. Konkretisht, më poshtë jepet skema e procesit, i cili kalon në 5 faza kryesore: I Njoftimi dhe konsultimi me grupet e interesit për hartimin, ndryshimin, rishikimin dhe modifikimin e një plani apo programi (1 takim). a Ministria, pas 7 ditëve që merr njoftimin nga autoriteti propozues për fillimin, hartimin, ndryshimin, rishikimin dhe modifikimin e një plani apo programi, u dërgon për mendim grupeve të interesit propozimin në formë elektronike dhe i njofton për datën, orën dhe vendin e organizimit të takimit; b Autoriteti propozues, i cili mbulon edhe kostot e takimit, në bashkëpunim me ministrinë, organizon takimin dhe fton grupet e interesit; c Grupet e interesit ia dërgojnë me shkrim mendimin e tyre ministrisë, brenda 7 ditëve nga data e takimit për nevojën ose jo të kryerjes së procesit të VSM-së për hartimin, rishikimin, ndryshimin apo modifikimin e planit apo programit të propozuar; d Ministria, brenda 30 ditëve nga data e marrjes së njoftimit, vendos nëse hartimi, rishikimi, 04

Brenda 5 ditëve nga shpallja e vendimit (e pranon apo jo realizimin e VSM), Ministria e publikon njoftimin në faqen e saj zyrtare të internetit:

Autoriteti propozues përpara fillimit të hartimit të raportit të VSM, konsultohet me palët e interesuara në lidhje me çështjet për t’u trajtuar në VSM. Palët e interesuara: ISHP, NJQV-të, Institutet e mbrojtjes së tokës, shoqata, OJF etj.

Brenda 20 ditëve, nga dita e marrjes së kërkesës, palët e intersuara i përgjigjen autoritetit propozues. Nëse ata nuk i përgjigjen brenda këtij afati do të thotë se nuk kanë kërkesa të veçanta.

Në rast se Ministria e sheh të nevojshme, që pas paraqitjes së kërkesës për dhënien e Opinionit duhet të organizojë vetë një dëgjesë publike, brenda 10 ditëve nga marrja e kërkesës për Opinion njofton Autoritetin Propozues, duke i argumentuar edhe nevojën për organizimin e dëgjesës publike.

Përpara përfundimit të raportit final të VSM, autoriteti propozues organizon konsultime me palët e interesuara dhe publikun

07 Pas marrjes OK nga Ministria dhe komenteve të palëve të interesuara, autoriteti propozues fillon punën për hartimin e raportit të VSM. Ai është një dokument i veçantë nga dokumenti i planit. Raporti i VSM do të përmbajë....

Figura 116. Diagrama e procesit të VSM-së III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

127

ndryshimi apo modifikimi i planit ka nevojë që t’i nënshtrohet procesit të VSM-së, i dërgon autoritetit propozues vendimin së bashku me sqarimet e kërkesat përkatëse; e Ministria, brenda 5 ditëve nga marrja e vendimit, e publikon atë në faqen zyrtare të ministrisë dhe një kopje i dërgohet AKPT-së. II Konsultimi me grupet e interesit për çështjet që do të trajtohen në raportin e VSM-së (1 takim) a Pasi ka marrë njoftimin nga ministria për nevojën e zhvillimit të procesit të VSM-së, autoriteti propozues njofton në formë shkresore dhe elektronike grupet e interesit në lidhje me takimin për diskutimin e çështjeve që duhet të trajtohen në raportin e VSM-së; b Autoriteti propozues, brenda 10 ditëve nga njoftimi i grupeve të interesit, zhvillon takimin, ku prezanton në mënyrë të përmbledhur planin dhe programin e propozuar. Autoriteti propozues i dërgon një shkresë njoftimi ministrisë për pjesëmarrje; c Grupet e interesit i përgjigjen me shkrim Autoritetit propozues në lidhje me sugjerimet që ato kanë për çështjet që do të trajtohen në raportin e VSM-së, brenda 10 ditëve nga data e dërgimit të njoftimit. Nëse do të ketë sugjerime, ato duhet të merren nga autoriteti propozues gjatë hartimit të raportit. III Konsultimi i raportit paraprak të VSM-së me publikun dhe grupet e interesit a Autoriteti propozues, pas hartimit të raportit paraprak, e publikon atë për të paktën 30 ditë në faqen zyrtare elektronike. Pas publikimit njofton ministrinë dhe grupet e interesit për zhvillimin e dëgjesës publike, datën, orën dhe vendin e zhvillimit. Ky njoftim botohet në një media vizive apo të shkruar lokale dhe kombëtare; b Autoriteti propozues zhvillon dëgjesën publike brenda 15 ditëve nga data e njoftimit. Në këtë dëgjesë grupet e interesit shprehin mendimin e tyre dhe kanë të drejtë që, brenda 15 ditëve nga mbajtja e takimit, t’i dërgojnë me shkrim autoritetit propozues sugjerimet e tyre; c Autoriteti propozues dokumenton procesin e konsultimit në raportimin përfundimtar të VSM-së, në të cilin reflektohen të gjitha sugjerimet e grupeve të interesit, duke argumentuar mosmarrjen e tyre parasysh. Dëgjesa publike për raportin paraprak të VSM-së është kusht i domosdoshëm që ministria të marrë në shqyrtim dhe të miratojë deklaratën. IV Dëgjesa me publikun gjatë shqyrtimit për dhënien e deklaratës a Autoriteti propozues, pasi ka përfunduar raportin përfundimtar të VSM-së, bën kërkesë në Ministri për të marrë deklaratën. Nëse e sheh të arsyeshme brenda 10 ditëve nga marrja e kërkesës për shqyrtimin e raportit përfundimtar të VSM-së dhe nëse e gjykon të nevojshme përpara dhënies së deklaratës, Ministria mund të organizojë një dëgjesë publike. Duke e argumentuar nevojën për organizimin e saj, ajo njofton autoritetin propozues për organizimin e dëgjesës dhe përcakton ditën, orën dhe vendin e takimit; b Ministria ka 7 ditë kohë nga dita e njoftimit të autoritetit propozues që të njoftojë grupet e interesit, të publikojë në faqen e internetit njoftimin dhe përmbledhjen jo teknike të raportit të VSM-së dhe të afishojë njoftimin e zhvillimit të dëgjesës publike në hapësirat e informimit; c Ndërkohë autoriteti propozues brenda 7 ditëve nga marrja e njoftimit nga Ministria 128

duhet: i) të njoftojë me shkrim dhe email grupet e interesit; ii) të përgatisë prezantimin për planin dhe VSM-në, si dhe të përgatisë kopje të prezantimit dhe përmbledhjen jo teknike të VSM-së për t’ia shpërndarë pjesëmarrësve; iii) të njoftojë subjektin që ka hartuar VSM-në; iv) të shpallë njoftimin në një media të shkruar ose audio-vizuale lokale dhe kombëtare; d Ministria mban shënim komentet dhe diskutimet që do të zhvillohen në dëgjesën publike dhe i pasqyron ato në një raport të posaçëm. Nëse këto sugjerime vlerësohen nga ministria si të vlefshme për t’u përfshirë ne raportin e VSM-së, ajo ka kohë 10 ditë që t’ia komunikojë këtë gjë autoritetit propozues; e Autoriteti propozues duhet të vijojë me plotësimin e raportit të VSM-së me komentet e dëgjesës publike ose të argumentojë mosmarrjen e tyre në konsideratë dhe të dorëzojë raportin përfundimtar tek ministria; f Ministria vijon procedurat e shqyrtimit dhe pajisjen me deklaratën e ministrit. V Informimi gjatë monitorimit dhe dispozitat përfundimtare a Ministria, brenda 15 ditëve nga marrja e raportit të monitorimit nga autoriteti propozues, e publikon atë në faqen zyrtare elektronike të saj; b Ministria u siguron grupeve të interesit kopje të shtypura me të dhënat nga monitorimi i paraqitur nga autoriteti propozues, nëse ato paraqesin kërkesën; c Grupet e interesit dhe publiku mund të dërgojnë komente në lidhje me të dhënat e monitorimit pranë ministrisë; d Çdo grup interesi dhe publiku ka të drejtë të ankohet ndaj akteve, veprimeve dhe mosveprimeve gjatë zhvillimit të procedurës së informimit dhe pjesëmarrjes së publikut në procesin e VSM-së. • Faza e pestë: Zbatimi dhe monitorimi. Në përgjithësi, format e monitorimit përbëhen nga: (i) Përputhja me objektivat, standardet, rregullat dhe kushtet e PPV-së dhe VSM-së; (ii) Cilësia e zbatimit të VSM-së; (iii) Manaxhimi i riskut; (iv) Korniza për VSM-në për projektet urbane në zbatim të PPV-së. Zbatimi i masave mjedisore të marra nga plani i përgjithshëm duhet të monitorohet nga institucionet lokale dhe rajonale (bashkia, ARM-ja e qarkut përkatës), duke u bazuar në disa tregues përkatës për çdo masë të përcaktuar në VSM. Procesi i pjesëmarrjes për hartimin e VSM-së duhet të ecë paralelisht me procesin e pjesëmarrjes në kuadër të hartimit të PPV-së. Madje, një pjesë e takimeve publike mund të jenë të përbashkëta. Këshillohet, gjithsesi, që takimi përfundimtar për VSM-në të kryhet i veçantë. Takimet publike duhet të kryhen me grupet e interesit dhe në to të trajtohen me kujdes të veçantë çështjet mjedisore. Gjithashtu, një sërë intervistash duhet të kryhen me punonjës të administratës vendore, inxhinierë dhe ekspertë të zonës mbi çështje që kanë të bëjnë me problematikën mjedisore në territorin administrativ të njësisë vendore. Për të analizuar nga pikëpamja mjedisore territorin dhe më pas propozimet e planit, sikurse u paraqit më sipër, duhet të përdoren instrumente analitike shkencore. Më poshtë po paraqesim disa nga këto instrumente. Këto instrumente nuk janë shteruese dhe këshillohet që profesionistët të përdorin instrumentet më të përshtatshme sipas kontekstit lokal, burimeve (financiare e njerëzore) e kohës në dispozicion, informacionit që ekziston dhe progresit në teknikat shkencore të analizimit.

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

129

3.7.2 INVENTARI MJEDISOR Inventari mjedisor përbën hapin e parë drejt njohjes së gjendjes aktuale të mjedisit në një territor dhe, ndryshe nga teknikat e tjera të analizimit, është një hap i pashmangshëm. Me “mjedis”, ligji nr. 10431, datë 9.6.2011, “Për mbrojtjen e mjedisit”, neni 5, pika 7 nënkuptohen përbërësit natyrorë të tij, në të cilin përfshihen “ajri, toka, ujërat, klima, flora dhe fauna në tërësinë e ndërveprimeve me njëra-tjetrën, si dhe trashëgimia kulturore, si pjesë e mjedisit të krijuar nga njeriu”. Thënë kjo, inventari mjedisor për territorin në kuadër të PPV-së duhet të përmbajë informacion për të gjithë këta përbërës. Sigurisht, cilësia dhe niveli i informacionit (si në çdo rast) ndryshon sipas kontekstit e burimeve financiare e njerëzore në dispozicion. Relievi, rrjeti ujor e burimet natyrore në përgjithësi kanë aftësinë të kushtëzojnë zhvillimin ekonomik e territorial të një vendi dhe, deri në një farë mase, të përcaktojnë drejtimin që merr ky zhvillim. Pra, inventari mjedisor synon njohjen e karakteristikave fizike të mjedisit, të cilat mund të ndikojnë në zhvillimin e bashkisë në vitet e ardhshme. Ligji i cituar më sipër shërben si udhërrëfyes për hartimin e inventarit mjedisor. Duke përkufizuar mjedisin, ky ligj ka përcaktuar edhe përbërësit natyrorë kryesorë që duhet të përfshihen në inventar. Në thelb, qëllimi mbetet krijimi i një kuadri të plotë faktorësh mjedisorë që mund të ndikojnë në zhvillimin e vendit në të paktën një dhjetëvjeçar. Në praktikë, ligji nr. 10431 shërben si bazë për krijimin e një indeksi (shih shtojcën 1 “Treguesi i inventarit mjedisor”) që përcakton hapat e mëtejshëm të krijimit të inventarit mjedisor. Mbas hartimit të indeksit, inventari mjedisor hartohet në dy faza (shih skemën e hapave të ndjekur më poshtë), kryesisht: 1 Grumbullimi 130

informacionit

nëpërmjet

kontaktit me institucionet përkatëse (faza e hulumtimit) dhe literaturës, si dhe 2 Vëzhgimet në terren. Grumbullimi i informacionit është faza e parë e një njohjeje “teorike” të terrenit. Baza e informacionit janë kryesisht studimet shkencore mbi mjedisin, të publikuara nga institucione publike apo shkencore, si dhe nga organizata kombëtare dhe ndërkombëtare të zhvillimit si PNUD, delegacioni evropian, organizata profesionale e joqeveritare të ndryshme etj. Shpesh, studime ose raporte të tilla ofrojnë të dhëna të hollësishme rreth një dukurie apo përbërësi mjedisor ose për një tërësi dukurish/përbërësish. Kështu, për shembull, Ministria e Mjedisit harton çdo vit “Raportin për monitorimin e mjedisit”, në të cilin gjenden të dhëna të cilësisë së ujit, tokës e ajrit apo studime rreth erozionit detar e lumor nëpër vende të caktuara në vend. Ky raport përmban informacion në nivel biotash e ekosistemesh, territoresh specifike apo përbërësish mjedisorë sipas ligjit për të gjithë territorin në Shqipëri. Të dhëna rreth pasojave në mjedis të një aktiviteti të caktuar gjenden edhe në raporte lidhur me pasojat në mjedis të hartuara më parë për aktivitetet e zhvilluara në të njëjtën zonë me interes. Gjatë kësaj faze të inventarit duhet patur parasysh se të dhënat e grumbulluara janë të një sasie të konsiderueshme. Si rrjedhojë, është me rëndësi të veçantë që të mos “humbin” objektivat e përcaktuar dhe të fokusohemi në ato të dhëna dhe tregues që u shërbejnë objektivave. Përveç sasisë së konsiderueshme të të dhënave, një çështje tjetër për t`u konsideruar është fakti se shpeshherë të dhënat rreth një argumenti (përbërës natyrorë si uji apo toka) janë të pjesshme dhe jo të përditësuara. Si rrjedhojë, ato shpesh nuk i shtjellojnë mjaftueshëm çështjet mjedisore me interes (p.sh. ndotjen e lumenjve, ujërave nëntokësore, përdorimin e

Hulumtimet

Qëllimi : Njohja (teorike) e karakteristikave fizike të përbërësve mjedisorë dhe ndërveprimeve të tyre në territorin e bashkisë Burimet e Informacionit:

- Literature e publikuar në revista shkencopre - Raporte të Institucioneve të qeverisë qendrore e vendore - Raporte Mjedisore të Organizatave ndërkombëtare (OKB, KE, OJQ, etj.)

Vezhgimet në terren

Përbërësit mjedisor që vëzhgohen:

-të njihet gjendja aktuale e mjedisit - të verifikohet që njohja e karakteristikave të territorit nëpërmjet literaturës përkon me atë aktuale, - të njihen çështje të tjera/të reja mjedisore që nuk janë hasur në literaturë

-Burimet Ujore Sipërfaqësore -Toka (dhe erozioni) -Pyjet -Trashëgimia kulturore -Efekte të dukshme të ndryshimeve klimatike -Të tjera

-Ajri

Qëllimi:

Figura 117. Hapat për inventarin mjedisor

BURIMI: Co-PLAN, 2015

tokës etj.). Megjithatë, me gjithë mangësitë e tyre, të dhënat e grumbulluara nga dokumentet dhe literatura ofrojnë një mundësi të mirë të njohjes së territorit dhe të disa nga karakteristikave të tij, të cilat do të dalin edhe më tepër në pah gjatë vizitave në terren. Vëzhgimet në terren pasojnë fazën e hulumtimeve të dokumentacionit dhe kanë si qëllim të verifikojnë nëse njohja e karakteristikave të territorit nëpërmjet literaturës përkon me atë aktuale. Gjithashtu, në këtë fazë identifikohen edhe çështje të tjera mjedisore që nuk janë hasur në dokumente dhe literaturë. Nëse në literaturë njohja e një terreni të caktuar mund të jetë e pjesshme, në terren ajo nuk ka kufi. Gjithashtu, përbërësit natyralë të mjedisit janë të lidhur me njëri-tjetrin në zinxhir dhe kjo kuptohet mjaft mirë në terren. Problemet e identifikuara në një përbërës të mjedisit, për shembull, janë tregues për probleme të tjera të hasura në zonën fqinjë. Kështu,

uji i turbulluar i një lumi është edhe tregues i erozionit të tokës. Një zonë e shpyllëzuar në një zonë malore është edhe tregues i një erozioni të mundshëm që shumë shpejt do të çojë në turbullirë të lumit më të afërt. Një lumë me ujë të ndotur me metale të rënda është tregues i një industrie apo aktiviteti tjetër ekonomik që nuk respekton standardet për mbrojtjen e ujit nga ndotja. Nëse BOD5 ka vlera të ulëta edhe në kushtet e derdhjes masive të ujërave të zeza në lumë dhe metalet e rënda kanë vlera të larta, kjo tregon se uji është “i vdekur” dhe ndërhyrja është emergjente në lidhje me industritë ndotëse që shkarkojnë në të.

N-NH4 (mg/L) 1.8 1.645

1.6 1.4 1.2 1.0

0.8 0.6 0.44

0.4 0.27

0.2 0.0

0.09

0.16

0.13 0.026

0.22 0.08

0.17 0.06

Figura 118. Analizat e ujërave sipërfaqësore (lumenjtë) – N-NH4 (Seman, Devoll, Gjanicë, Osum)

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

0.03

0.04

BURIMI: PLGP DHE Co-PLAN, 2015

131

Me pak fjalë, vizitat në terren plotësojnë pasqyrën teorike të informacionit edhe lidhur me ndërveprimet ndërmjet përbërësve mjedisorë me njëri-tjetrin. Ndaj, është e këshillueshme që për territoret me interes të vëzhgohet me hollësi çdo përbërës mjedisor duke u bazuar në tabelën e bashkëngjitur.

Si përfundim, mund të thuhet se mbledhja e një informacioni cilësor në literaturë dhe terren krijon premisat për njohjen e thellë të territorit, çka lejon hartimin e një plani territorial ose zhvillimin ekonomikLegend e social të qëndrueshëm. Kujdes! Inventari mjedisor mund të përfshijë KATEGORI KRYESORE edhe marrje të kampionëve dhe matje të 01. Banim treguesve të përbërësve mjedisore, nëse 02. Industri dhe Ekonomi burimet financiare e lejojnë realizimin e një inventari të thelluar. 03. Bujqesi 04. Sherbime 06. Ujera

3.7.3 METABOLIZMI URBAN 07. Natyrore

Analizimi i metabolizmit të territorit është një 10. Institucione nga analizat që legjislacioni për planifikimin e 11. Aktivitete sociale dhe territorit kërkon të realizohet gjatë hartimit të rekreative Arsim PPV-së (dhe planeve të 12. tjera). Referenca për këtë qëllim është VKM-ja15.04.04 nr. 671. Për 50 rastin Banim dhe Bujqesi 5 e PPV-së, rregullorja shprehet se analiza e metabolizmit kryhet dhe i paraprin strategjisë territoriale, ndërsa analiza e thelluar i paraprin planit të zhvillimit dhe rregullores së PPVsë. Pavarësisht këtyre përcaktimeve, analizimi i metabolizmit dhe analiza e thelluar mund të ndërmerren edhe jashtë këtyre afateve kohore, pasi: i) një pjesë e analizës së thelluar ndihmon qëllimin dhe përmbajtjen e strategjisë territoriale; ii) analiza e metabolizmit është një analizë në thelb mjedisore dhe që mund të ndërmerret në kuadër të VSM-së. Si e tillë, ajo mund të hartohet gjatë strategjisë, por mund të rishikohet gjatë planit të zhvillimit (nëse është Legend KATEGORI KRYESORE 01. Banim 02. Industri dhe Ekonomi 03. Bujqesi 04. Sherbime 06. Ujera 07. Natyrore 10. Institucione 11. Aktivitete sociale dhe rekreative 12. Arsim 15.04.04 Banim 50 dhe Bujqesi 50

Figura 119. Përdorimi i tokës përgjatë Gjanicës si tregues i ndotjes së lumit 132

BURIMI: PLGP DHE Co-PLAN, 2015

N r.

Kritere/Indekse dhe Tregues

Shpjegime sipas nevojës

8 Mjedisi dhe pabarazitë 8.1 Burimet natyrore / kapaciteti I ekosistemeve 8.1.1 Toka Sasia në Ha e tokës sipas përdorimit: urbane/rurale, tokë e braktisur (industriale, minerale, etc.), tokë bujqësore, pyje, zona të një rëndësie të veantë, sipërfaqe ujore, etj. Sasia në Ha e tokës bujqësore me cilësi të lartë

Sipas kategorive baze te perdorimit te tokes Boniteti

Sasia në Ha e zonave të gjelbërta përreth qendrave urbane

(si indikatori tek infrastruktura)

Sasia në Ha e tokave të braktisura (pa përkujdesje)

Koordino me tokat bujqesore dhe natyrore

Sasia në Ha e tokave të ndotura Sasia në Ha e hapësirave natyrore

Koordino me nenkategorite land use dhe corine

% e tokës bujqësore të mbrojtur me ligj

Boniteti ( Kat. I-IV )

Sasia e tokës/te dhena humbur nga erozioni/shembjet e tokës sipas llojeve ….. 8.1.2 Uji Cilësia e ujit të lumenjve dhe atij nëntokësorë duke përfshirë edhe ujin pijshëm Cilësia e ujit sipërfaqëso

Raportet e gjendjes se mjedisit dhe survey Raportet e gjendjes se mjedisit dhe survey

Sasia e ujit nëntokësor Sipërfaqa e përgjithshme e tokës nën ujit Sasia e përgjithshme e ujërave në rezervua Numri i impjanteve për trajtimin e ujit të përdorshë Sasia e ujit të nxjerrë nga nëntoka për ta pir Numri i shtëpive lidhur me sistemin e furnizimit me ujë Numri i shtëpive të PAlidhura me sistemin e furnizimit me ujë Sasia e ujit që është trajtuar në impiante me qëllim për ta p Trupat ujor me sedimentim

Survey dhe Raportet e Mjedisit

Trupa ujorë të eutrofikuar

Survey dhe Raportet e Mjedisit

Ndotës urbanë të shkarkuar në trupa ujorë

Survey dhe Raportet e Mjedisit

Numri dhe sipërfaqja e ligatinave dhe gjendja e tyre (në nivel u

Survey dhe Raportet e Mjedisit, studime

% e sasisë së ujerave te zeza/bardha të trajtuara në raport më sasinë tot

Ndërmarrjet UKZ dhe impiantet

…. 8.1.3 Natyra (biodiversiteti, ekosistemet, habitate, peizazhi natyror)

Biodiversiteti (Shumellojshmeria e habitateve sipas specieve) Numri/lloji i specieve Numri dhe llojet e habitateve Numri i specieve në zhdukje/shfrytëzim jashtë kapacitetit bartës Numri i habitateve në zhdukje, degradim, copëtim, ndryshim/shfrytësim të tepruar Sasia në HA e sipërfaqes së habitateve natyrale të mbrojtura me ligj …. …

Tabela 14. Elemente dhe tregues të inventarit mjedisor III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

133

Sigurisht, analizimi i metabolizmit është një nga mënyrat për të realizuar kuptimin mbi lidhjen qytet-mjedis dhe ka avantazhin e paraqitjes së situatës së përgjithshme – sikurse ndodh me analizat e metabolizmit të trupit të njeriut. Praktikisht, mund të themi që metabolizmi urban është një pikturë e madhe që përfshin llogaritjen e numrit të hyrjeve (inputs), daljeve (outputs) dhe mënyrën e përdorimit të energjisë, ujit, materialeve, ushqimit, mbetjeve etj. në një sistem urban. Për studime më të thelluara në secilin aspekt të territorit e për të kuptuar shkaqet dhe pasojat afatgjata të veprimtarisë njerëzore në mjedis nevojitet dhe këshillohet të kryhen të tjera analiza, si p.sh. studimi i funksioneve të ekosistemit etj. Analiza e metabolizmit urban studion “flukset” që ka qyteti. Hyrjet (inputs – toka, uji, ajri, energjia, burimet e tjera) që futen në sistemin urban (qytetin) ndryshojnë pasi kalojnë nëpër të, duke u transformuar në dalje (outputs – mbetje dhe shkarkimet e tjera në ajër, ujë dhe tokë). Nëpërmjet kësaj analize matet sasia e përdorur e burimeve natyrore (hyrjet), mënyra e përdorimit (throughput) dhe ndotjet e humbjet 134

Pas revolucionit industrial dhe ngritjes së sistemit kapitalist, në qytete ndodhën shumë ndryshime, të cilat u shoqëruan me zgjerimin (rritjen) e qytetit dhe shfrytëzimin maksimal të burimeve. Në shekullin XX energjia që u përdor për të furnizuar qytetet ishte sasia më e madhe e energjisë së përdorur që nga fillimi i historisë njerëzore e deri në vitin 1900, por konsumi i energjisë erdhi duke u rritur aq shumë, sa qytetet e kishin të vështirë ta përballonin kërkesën për më shumë burime. Metabolizmi urban është një nga qasjet premtuese, i propozuar si metodologji për të llogaritur energjinë dhe burimet e tjera që iu duhen qyteteve. MJEDISI I URBAN NIZM GA OR

Dalje (Output)

Analiza e metabolizmit studion flukset në qytet/territor urban. Analizimi i flukseve bëhet nëpërmjet identifikimit të hyrjeve dhe daljeve kryesore të tyre në sistemin urban. Metabolizmi urban mund të përcaktohet si tërësia funksionale e proceseve socio – ekonomike dhe teknike që ndodhin në qytet, si pasojë e rritjes, prodhimit të energjisë dhe asgjësimit të mbetjeve (Kennedy et al., 2007). Kjo analizë i shërben VSM-së, pasi ndihmon në identifikimin e ndotjes së ujërave dhe ajrit, shpërdorimin e burimeve, humbjen dhe degradimin e tokës, energjinë e nevojshme që harxhohet, si dhe lidhjen që kanë qytetet me periferitë e tyre. Pra, në këtë mënyrë, kuptohet se ç`ndikim ka qyteti në mjedis dhe përfundon me marrjen e masave përmirësuese apo neutralizuese të ndikimit negativ.

që shkaktohen në sistemin urban (daljet). Sigurisht, daljet mund të jenë edhe shkarkime të pastra pas përdorimit. Strategjitë që mbështeten në analizën e metabolizmit mbështeten në parimet e qëndrueshmërisë dhe përmirësojnë sistemin urban. Për të matur flukset, përdoren metodologji të ndryshme, por në shumicën e

Hyrje (Input)

rasti), pasi hartimi i VSM-së zgjat gjatë gjithë periudhës së hartimit të PPV-së.

Sipas Abel Wolman, i cili hodhi idetë e para për metabolizmin urban në 1965, qyteti është një organizëm i gjallë. Organizmat e gjalla kanë nevojë për energji dhe burime, si: tokë, ujë, ushqim etj. për të punuar/funksionuar. Nga puna e këtyre organizmave prodhohen mbetjet. E njëjta gjë ndodh edhe me qytetet. Koncepti i metabolizmit ka evoluar dhe ka ndryshuar në kohë, duke u përshtatur me ndryshimet që ndodhën në qytete në periudha të ndryshme. Figura 120. Koncepti teorik e praktik i metabolizmit urban28

BURIMI: KENNEDY ET AL., 2010 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Qyteti Linear

Us hq im

er gj i

Uj ë

MJEDISI

ORGANI ZMI UR BA N

arkime n e U jë Shk

etj

ë Ajër en ik m

mir

rga

ate

nik e

ria

rga nik e

Të

Mb etj e

Ino

Sh ka r

Qyteti Circular

ORGANI ZMI UR BA N

i Mbetjeve

i ne Ujë

Min

Ko m

p o sti m

imizim Shka rkim Min

e jrav iU

jtim Tra

gji

MJEDISI

Mb etj es h

Të

zim

bet

jev eO

rga

mir

ate

nik e

ria

nim izim

Sh ka r

imi

ë Ajër en ik m

R i c i k l im M b e

Figura 121. Evolucioni i konceptit të metabolizmit urban III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

tj es h

BURIMI: Co-PLAN, 2015

135

rasteve metodologjitë kombinohen me njëra – tjetrën për shkak të strukturave institucionale që sigurojnë informacionin, mënyrës së mbledhjes, burimeve njerëzore e financiare në dispozicion etj.

• Nëpërmjet takimit me ekspertë të fushave të ndryshme për të dhënat cilësore dhe sasiore, si dhe për interpretimin e shifrave.

Për kryerjen e kësaj analize, si fillim, duhet të keni shumë të qartë se cilat janë të dhënat e nevojshme, cilët janë treguesit që duhen matur dhe sa të dhëna mund të aksesohen realisht. Të dhënat e grumbulluara duhet të jenë të bollshme, të përditësuara dhe të sakta. Në fakt, nevoja për të dhëna të bollshme e të sakta dhe për të gjithë fluksin e shqyrtuar (p.sh. ujin që hyn dhe del nga një qytet, përfshirë përdorimin e tij në bujqësi dhe humbjet/ mospërdorimet), d.m.th. në çdo hap të tij, përbën disavantazhin kryesor të përdorimit të kësaj analize. Pra, nëse këto të dhëna nuk mund të sigurohen, sugjerohet që analiza të mos përdoret, pasi do të japë një pasqyrë të gabuar të organizimit urban, nëse është e cunguar. Grumbullimi i nevojshëm i të dhënave bëhet:

Pas mbledhjes së informacionit, mbështetur në kërkesat e kësaj analize, përzgjidhet metoda ose grupi i metodave që do të përdoren për analizën. Disa nga metodat që përdoren janë:

• Në institucionet që kanë të dhëna mbi mjedisin (INSTAT, bashki, qark, Ministria e Mjedisit dhe ministri të tjera (Ministria e Bujqësisë, e Industrisë, e Energjitikës etj.), institucione varësie të ministrive, institucione kombëtare e ndërkombëtare që realizojnë projekte me fokus mjedisin etj. • Përmes vizitave në terren - kjo metodë përdoret më pak, pasi nuk jep të dhëna sasiore. Matje thuajse nuk mund të kryhen përveçse nga institucionet përgjegjëse për informacione të caktuara, pasi do të ishin matje në shkallë të madhe (p.sh. sa ujë konsumojnë të gjitha familjet në një qytet ose sa janë humbjet totale të energjisë/uji në rrjet etj.). Për disa nga të dhënat mund të ndihmonte realizimi i pyetësorëve me kampion të madh popullate (p.sh. për konsumin e perimeve/ frutave nga familjet në qytet), por kostoja do të ishte shumë e lartë. Gjithsesi, vizitat në terren ofrojnë informacion jo sasior që ndihmon në interpretimin e shifrave të marra 136

në institucione.

Po kështu, për të kryer analizën, nevojitet njohja e bazës teorike dhe e metodave shkencore për llogaritjet dhe interpretimin e informacionit. Pra, analiza duhet ttë kryhet nga specialistë të mjedisit e statistikave që janë trajnuar më parë për këtë qëllim dhe që mund të përdorin edhe programet përkatëse kompjuterike.

• Emergy- emergjia; • Material Floë Analysis (MFA) – analiza e fluksit të materialit; • Mass – Balance – baraspesha e materialit; • Life Cycle Assessment (LCA) – vlerësimi i ciklit të jetës; • Economic Input-Output and Life Cycle Assessment (EIO-LCA) – hyrje-daljet ekonomike dhe VCJ (vlerësimi i ciklit të jetës). Zakonisht është mirë që të përdoren 2-3 metoda për matjet që do të kryhen, pasi është më e thjeshtë për të analizuar tregues të ndryshëm dhe përfundimet janë më reale. Mbështetur në metodën që do të përdoret për matjen e flukseve, duhet të përcaktohet edhe software-i i përshtatshëm për të ndërtuar diagramat e flukseve. Për realizimin e këtyre diagramave në software duhet të jenë mbledhur të dhëna të mjaftueshme në mënyrë të tillë që tabela e flukseve me vlerat për treguesit përkatës të jetë e mbyllur – pra, të mos nevojiten të dhëna të tjera. Në të kundërt, programi mund të mos funksionojë ose mund të japë raporte të gabuara/cunguara. Në pamundësi të përdorimit të këtyre programeve të specializuara mund të përdoret programi excel dhe programe të thjeshta projektimi, por sigurisht kjo rrit

METABOLIZMI - METODAT

EMERGY MANGËSITË Ka vështirësi me operimin e njësisë J (solar equivalent Joules) për shkak të mungesës së të dhënave. Ka vështirësi në integrimin dhe shprehjen proceseve të ndryshme urbane në një njësi të vetme. Neglizhon gjeotektonikën apo proceset klimatike, energjinë bërthamore dhe faktorët cilësorë.

M F A

PËRPARËSITË Kjo metodë i kushton vëmendje të veçantë ekosistemit dhe bazave të burimeve të rrjedhjeve; ka rol të pazëvendësueshëm të energjisë diellore në proceset jetësore. Mund të përdoret më së miri për analizat jo – urbane, si prodhimi bujqësor, llogaritjet e të cilit janë të lehta dhe të drejtpërdrejta.

PËRPARËSITË Mund të përdoret për të nxjerrë treguesit që kanë të bëjnë me qëndrueshmërinë, sidomos në rastet kur presioni mbi mjedis është i lartë. MFA bën një vlerësim të hyrje – daljeve të mallrave të shumta. MANGËSITË Kërkon të dhëna sepcifike, të cilat shpesh janë të paaksesueshme. Këto të dhëna duhet të jenë për materialet e origjinës, përdorimin, interpretueshmërinë, ndryshimin politik. Nuk mund t’i integrojë vetvetiu shumë materiale në proceset transformuese.

MASS BALANCE

PËRPARËSITË I kushton vëmendje të veçantë burimeve, nëpërmjet përdorimit. Mund të ndjekë burimin e rrjedhjeve të industrive, rajoneve gjeografike, materialet apo produktet dhe mënyrën se si rrjedhjet e këtyre burimeve ndryshojnë në kohë.

MANGËSITË Mungesa e konsistencës në klasifikimin e të dhënave ka qënë shpesh pengesë në bashkimin e të dhënave. Integrimi i kësaj metode në metodologji të tjera është ende duke u zhvilluar.

L C A

PËRPARËSITË Llogarit burimet duke u nisur nga lindja e deri në përfundim të tyre. Pra bën një llogaritje të plotë të ciklit jetësor të burimeve. Gjithashtu vlerëson ndikimet e mundshme mjedisore që nga shkaku (pika e fillimit) deri në eleminim total. MANGËSITË Përcaktimi i kufinjve duhet të jetë i qartë. Për aq kohë sa analizat bëhen në të kundërt të rrjedhës, mbetet problematike. Ka debate për aplikime të papërshtatshme në metoda të ndryshme të LCA në sistemet urbane.

EIO-LCA PËRPARËSITË Kjo metodë ka lindur nga metoda LCA dhe shton faktorin ekonomik në LCA, ofron mundësinë për t’u lidhur me vlerën e monedhës.

MANGËSITË Kërkon të dhëna kombëtare domethënëse dhe specifike. Përdor të dhëna ekonomike si dëshmi për shumë material dhe procese, që shpesh janë të vështira të integrohen me metodat MFA/MB.

Figura 122. Karakteristikat e secilës metodë të përdorur për metabolizmin urban29

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: PINCETL ET AL., 2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

137

Fluksi

Përbërës niveli I

Hidrokarburet Gaz natyror (GNL) Qymyri Energjia

Energjitë e ripërtëritshme Energjia gjeotermale Energjia diellore Energjia e erës Biomasa (dru zjarri etj.) Lumenjtë që vijnë në sistemin urban Reshjet (runoff)

Uji

Reshjet Sasia që ndikon në ujërat nëntokësore Ujërat nëntokësore (përdorim në sistemin urban)

Prodhime arash Bujqësi Prodhime serash Drufrutorë

Prodhim blektoral

Ushqimi Blegtori

Bagëti

Total Peshkimi Ujë Akuakulturë Molusqe

Mbetje

Përbërës niveli II Import

Nënproduktet e naftës Qymyri Hidroenergjia (Energjia elektrike)

Volumi i ujit të lumit (prurje)

Sasia që ndikon në ujërat sipërfaqësore

Burimet nëntokësore Drithëra Perime Patate Fasule Bimë industriale Foragjere Perime Pemë frutore Ullinj Agrume Vreshta Qumësht Mish Vezë Mjaltë Gjedhë Të imëta Derra Njëthundrakë Bletë Shpendë Detar Bregdetar Lagunorë Ujëra të brendshme Akuakulturë Molusqe

Urbane Ndërtimore Industriale Bujqësore Të rrezikshme

Tabela 15. Shembull për përzgjedhjen e treguesve 138

Hyrje Dalje Treguesit Treguesit Burimi i të dhe njësia dhe njësia dhënave Burimi Mbetje / Konsum i të dhënave Prodhim / Humbje sipas Eksport aktiviteteve Transport, industri, familje etj.

Figura 123. Ilustrim i Fluksit të Ujit, Elbasan III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: BASHKIA ELBASAN, INSTAT DHE Co-PLAN, 2015

139

Figura 124. Fragmente nga studimi i metabolizmit për rajonin qendror

140

BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

FIER

BERAT

KUÇOVË

Vijë e pandërprerë tregon frekuencat e erës Vijë e ndërprerë tregon shpjetësinë e erës

(Burimi: Energjia e Erës AKBN)

LUSHNJË

ELBASAN

ndjeshëm kohën e realizimit të produktit dhe mund të ndikojë në cilësinë e tij.

LEGJENDA Kufinj administrativ

BIOMASA

Zonat që shfrytëzohen për energji që përftohet nga drut e zjarrit janë trungishte (në ndarjen sipas qeverisjes së pyjeve) këto zona paraqiten me ngjyrë jeshile më të fortë dhe të dendur.

ENERGJIA E ERËS

Energjia e erës aktualisht nuk shfrytëzohet në vendin tonë pavarësisht potencialit që ka. Në rajon, Bashkia e Fierit ka potencial për shfytëzimin e energjisë së erës pranë zonës bregdetare. Shpejtësia më këtë zonë varion nga 2(m/s) deri në 3.5 (m/s). Fieri ka mesatarisht nga 1000 orë me diell pranë qytetit deri në 3000-4500 orë me diell në zonën bregdetare.

ENERGJIA DIELLORE

Pjesa juperëndimore e Shqipërisë ka potencialin më të lartë për energjinë diellore duke arritur në 2200kWh/m2 në vit. Fieri ka potencial energjitik diellor 650-1800 kWh/m². Lushnja ndodhet ndërmejt izolinjave 1600-1550kWh/m². Elbasani, Berati dhe Kuçova ndodhen ndërmjet izolinjave 1450-1500 kWh/m2. Rezatimi mesatar ditorë në vit për secilën nga këto linja është përkatësisht: Elbasan: 3967 kWh/m2; Fier: 4307 kWh/m2; Lushnja: 4082kWh/m2; Kuçova: 4115 kWh/m2.

Për të identifikuar cilat janë fushat e metabolizmit që do të përzgjidhen për analizë, duhet të jetë e qartë se ç`të dhëna ekzistojnë dhe cilat janë karateristikat e vështirësitë e kontekstit për të cilin do të punohet. Për secilën fushë të zgjedhur përcaktohen treguesit përkatës, mënyra e gjenerimit të të dhënave dhe metoda e matjes. Më pas kryhet matja për hyrjet e daljet e fluksit dhe ndërtohen diagramat përkatëse. Të dhënat mund të hartëzohen, sepse lidhja e tyre grafike me territorin e tregon problemin gjeografikisht. Për realizimin e hartave mund të përdoren programe të ndryshme, por është e rekomandueshme të punohet me programe të sistemit GIS. Më pas, sipas dëshirës, mund të përdoren programe dizajni për t`u dhënë hartave (të prodhuara në GIS) një pamje më pak teknike dhe më të lexueshme për çdo publik.

ENERGJIA HIDRIKE HEC (propozuar) HEC (ekzistues) Ky rajon përshkohet nga dy lumenj shumë të rëndësishëm, lumi Shkumbin dhe lumi Seman. Gjithashtu ka shumë degëzime të cilat kanë potencial për t’u shfrytëzuar për prodhimin e energjisë elektrike. Siç edhe shihet aktualisht janë shtatë hidrocentrale të ndërtuar dhe dhjetë të tjerë të cilët kanë marr leje. Energjia e ujit mbetet një nga burimet më të rëndësishme në vendin tonë.

ENERGJIA GJEOTERMALE

Burimet Gjeotermale në rajon

Zonat potenciale për shfytëzimin e energjisë gjeotermale (temp tokës në thellësinë 100m) temp. 20°C-40°C temp. 40°C-60°C

temp. 60°C-80°C

temp. >80°C

Burimet e energjisë gjeotermale në Shqipëri janë vlerësuar si burime ujore të ngrohta të shtresave nëntokesore të tokës. Kryesisht potenciali i shfrytëzimit të këtij burimi energjie janë burimet ujore temperatura e të cilave arrin mbi 80 °C.

ENERGJIA HIDROKARBURE Gazsjlellësi TAP

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

141

BIFURCATIONS Figura 125. Fragmente nga studimi i metabolizmit për Shqipërinë 142

FLUKSI I USHQIMIT BURIMI: AKPT, ATELIER ALBANIA, 2015

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

143

3.7.4 NDRYSHIMET KLIMATIKE Ndryshimet klimatike nuk janë thjesht teori apo një dukuri që u ndodh të tjerëve. Tashmë janë të prekshme në nivel botëror e vendor dhe për të gjithë, edhe pse jo të gjithë kontribuojmë në to. Shkaku kryesor mbetet shtimi i sasisë së gazeve serrë në atmosferë. Vendet e industrializuara janë kontribuesit kryesorë të tyre. Vendet e vogla dhe me ekonomi jo shumë të zhvilluar/ industrializuar, si Shqipëria, janë kryesisht jo kontribuese, por janë gjithsesi njëlloj pësuese. Megjithatë, edhe pse në sasi të vogla, Shqipëria kontribuon në shtimin e gazeve serrë në atmosferë. Sipas raportimeve që Ministria e Mjedisit në Shqipëri ka bërë në UNFCCC30, sektorë të ndryshëm të ekonomisë në vend kontribuojnë në çlirimin e CO2-shit, CH4-ës, dhe N2O-së. Sektori energjitik është kontribuesi kryesor i çlirimit të CO2-shit; bujqësia i CH4ës, e ndjekur nga mbetjet dhe sektori energjitik; mbetjet janë kontribuesi kryesor i N2O-së, të ndjekura nga energjia dhe bujqësia. Kontribues të tjerë mbeten proceset industriale dhe përdorimi i produkteve të tilla si solventet. Pavarësisht rolit në dukuritë e ndryshimeve klimatike, Shqipërisë i duhet të përballet me pasojat dhe herë-herë edhe me shkaqet (kur edhe ajo kontribuon). Kështu, për shembull, në nivel kombëtar, Shqipërisë i duhet të kontrollojë gazet serrë që çlirohen në atmosferë (zbatimi i ligjit nr.10448, datë 14.7.2011, “Për lejet e mjedisit”, sipas Direktivës 2008/1/KE, “Mbi kontrollin dhe parandalimin e integruar të ndotjes”, e ndryshuar sipas legjislacionit për VSM-në etj.). Mirëpo, veç masave sektoriale dhe kryesisht me natyrë kombëtare, mund të merren masa thelbësore edhe në nivel vendor. Këto masa mund të kenë natyrë: • parandaluese të dukurive; • zbutëse të pasojave; • menaxhuese të riskut dhe pasojave. 144

Figura 126. Imazhe të pasojave që vuan Shqipëria nga ndryshimet klimatike

BURIMI: ARKIVA Co-PLAN, 2015

2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 0

Leje mjedisore Tipi B

Nëse

këta

skenarë

negativë

realizohen,

Leje mjedisore Tipi A

Figura 127. Aktivitete industriale të pajisura me leje mjedisore të tipit A dhe B në kohë

Dukuritë mund të ndodhin në një bashki ose në territore fqinjë, por me pasoja në disa njësi administrative. Kështu, si rezultat i rritjes së temperaturave maksimale dhe minimale në zona të ndryshme të vendit, ka ndryshuar sasia e reshjeve në përgjithësi dhe janë shtuar reshjet e rrëmbyeshme në një kohë të shkurtër në disa territore të vendit. Në 20 vitet e fundit shumë bashki janë përballur me përmbytje të jashtëzakonshme në territoret e tyre. Intensiteti i këtyre përmbytjeve është rritur edhe për shkak të erozionit të lumenjve, mungesës së mirëmbajtjes në infrastrukturat përkatëse dhe të abuzimit me infrastrukturën e kullimit dhe vaditjes në tokat bujqësore. Në të ardhmen e afërt (20-30 vite nga sot), nëse skenarët e ngrohjes globale nuk ndryshojnë, parashikohet rritje e mëtejshme e temperaturës së ajrit dhe thatësirës, përmbytje dhe pakësim i theksuar i sasisë së ujërave të ëmbla për frymë. Sipas raportit të publikuar nga Ministria e Mjedisit31, këto ndryshime klimatike ndikojnë drejtpërsëdrejti në zhvillimin e ekonomisë në vend. Sektorët më të ndjeshëm ndaj ndryshimeve klimatike janë bujqësia, industria, energjia, mjedisi (burimet ujore, toka, pyjet etj.) dhe vetë popullsia.

BURIMI: MINISTRIA E MJEDISIT, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

shumë nga territoret e vendbanimeve të ndodhura përgjatë ultësirës perëndimore do të përmbyten. Kjo do të rezultojë në mijëra hektarë tokë bujqësore apo zona me funksione ekosistemi të veçanta (si lagunat) të humbura dhe, po ashtu, në mijëra familje në nevojë për shpërngulje e banesa të reja në thellësi të territorit. Një skenar i tillë do të shkaktonte reaksione zinxhir të dukurive sociale negative si papunësi e lartë, mungesë në strehim, kriminalitet i rritur, probleme me shkollimin, përfshirë edhe sëmundjet infektive. Ndoshta nuk është rasti për të qenë kaq negativë, por skenari “fatal” i pasojave të ndryshimeve klimatike ka shumë gjasa të ndodhë, nëse tendencat aktuale të kontributeve në gazet serrë nuk do të ndryshojnë në nivel botëror. Në këto kushte, njerëzit dhe autoritetet nuk duhet të presin deri sa ky skenar të ndodhë, por duhet të marrin masa e të planifikojnë tani, për t`i bërë ballë çdo situate të ngjashme pas 20 apo 40 vjetësh. Këto masa nuk janë të natyrës “emergjente” dhe “përgjigje ndaj faktit”, por masa planifikimi socialekonomik-territorial. Autoritetet qendrore e vendore vihen përpara përgjegjësive të larta të vendimmarrjes mbi zhvillimin në tërësi, mbi investimet në infrastruktura, mbi shfrytëzimin

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

145

aktual e të ardhshëm të burimeve natyrore/ jetësore dhe mbi krijimin e hapësirave pritëse në rast katastrofe. Konkretisht, në lidhje me disa sektorë kyç: Autoritetet qendore • Gazet serrë: Institucionet qendrore duhet të kontrollojnë/ monitorojnë shkarkimet e gazeve serë nëpërmjet zbatimit të ligjit nr.10448. Ministria e Mjedisit është përgjegjëse për lëshimin e lejeve mjedisore që kontrollojnë këto gazra. Çlirimi i tyre mund të zvogëlohet në qoftë se vihen kushte të rrepta për industrinë, në përputhje me ligjin e sipërpërmendur Gjithmonë në zbatim të ligjit nr.10448, nëpërmjet lejeve mjedisore (A dhe B), Ministria ka kapacitetin ligjor të promovojë teknikat më të mira të mundshme (Best Available Techniques – BATs) në industri. • Transporti: Transporti është një ndër faktorët kryesorë të ndotjes së ajrit urban në Shqipëri. Sipas Agjencisë Kombëtare të Mjedisit, sasia e squfurit në lëndën djegëse që shitet në vendin tonë (gazoil, benzina, GLN, Solar Mazut) i tejkalon normat e lejuara. Zvogëlimi i përmbajtjes së

7000 6500

Prodhim dhe Ndërtim

4, 800 4, 500

Industri Energjitike

4, 200 3, 900

Was te 4 Agric ul ture

3, 600 3, 300 3, 000 2, 700 2, 400 2, 100

3500 3000

1, 800 1, 500

2500 2000

1, 200 900

1500 1000

600 300

500 0

Shkarkimet GHG nga të gjithë sektorët ekonomik (GgCO2 eq)

2000

1999

1998

1997

1996

Shkarkimet GHG nga të gjithë nën-sektorët ekonomik (GgCO2 eq)

Figura 128. Gazet serrë sipas sektorëve dhe për sektorin energjitik gjatë periudhës 1990-2000 146

1995

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

1994

5000 4500 4000

Transport

5, 100

1993

6000 5500

Sektorë të Tjerë

5, 400

1992

8000 7500

3 Tretës dhe Produkte të Tjera 2 Proçese Industriale 1 Energji

5, 700

1991

9000 8500

6 Mbeturina 5 Ndryshim Përdorim Toke & Pylltari 4 Agrikulturë

• Energjia Prodhimi i energjisë elektrike në Shqipëri bazohet kryesisht tek hidrocentralet, duke patur ujin si lëndë të parë. Ndryshimet klimatike do të sjellin zvogëlim të sasisë së reshjeve, thatësirë të zgjatur dhe ulje të brezit të borës në male, përfshirë kohëzgjatjen e rënies së saj. Kjo do të vërë në vështirësi sektorin energjitik. Pra, lind nevoja e diversifikimit të burimeve të prodhimit të energjisë (energjitë e rinovueshme si energji me biomasë, energji diellore dhe energji gjeotermale).

1990

10000 9500

squfurit në lëndën djegëse fosile (karburant) ul përmbajtjen e squfurit që çlirohet në atmosferë e, si pasojë, shkarkimet e PM10-ës dhe PM2.5ës. Zakonisht, çlirimi i gazeve në ajër nga djegia e lëndës djegëse, sidomos e SO2-shit, është në raport të drejtë me sasinë e squfurit në lëndët djegëse32. Ndaj, është e rëndësishme që Inspektoriati Qendror Teknik, nën varësinë e Ministrisë së Energjisë dhe Industrisë, si dhe Inspektorati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve të monitorojnë dhe kontrollojnë cilësinë e lëndës djegëse që shitet në Shqipëri, në mënyrë që të zvogëlohet sasia e gazeve serrë që çlirohet në atmosferë.

BURIMI: MINISTRIA E MJEDISIT, 2009

M ALESI E M AD H E

T R O P O JE

SHKO DER

HAS

FUSHE ARREZ

Kufi Bashkie

VA U I D E J E S

Kufi Qarku

PUKE

KUKES

Orë me Ere 4500-5250 min val.

LEZH E

1000

M IR D IT E

Orë me Diell

D IB E R

2600

min val.

M AT

K U R B IN

2800 2100

Shpëjtësi Mesatare Ere (m/s)

KR U JE

KLO S B U L Q IZ E

DURRES

3.4

VO RE

KAM EZ

S H IJ A K

3.8

T IR A N E

4.3 min val.

1.5

Densiteti i Përcjelljes së Densiteti i Përcjelljes Nxehtësisë (mW/m2)

L IB R A Z H D

së

K AVA JE

ELBASAN

R R O G O Z H IN E P E Q IN

PE R R E N JA S

57 63 min val.

D IV J A K E

Temp. tek 3000m thellësi (ºC) 75

C E R R IK BELSH

LU S H N JE

PO GRADEC PUSTEC

GRAM SH

KUCO VE U R A VA J G U R O R E F IE R

ROSKOVEC PAT O S

M A L IQ

B E R AT

80 min val.

30 M ALLAKASTER

Temp. tek 100m thellësi (ºC) 18

S E L E N IC E

P O L IC A N

D EVO LL

M E M A L IA J KELC YR E

19 min val.

KO RCE S K R A PA R

KO LO N JE

VLO R E

Rrezatimi Diellor Ditor (kWh/m2)

TEPELEN E PERM ET L IB O H O V E

H IM A R E

G J IR O K A S T E R

4.6 4.7

D E LV IN E

Rrezatimi Diellor Ditor 3.29

D R O PU LL

S A R A N D E L IV A D H J A

K O N IS P O L

Figura 129. Harta e potencialit energjitik të rinovueshëm në Shqipëri III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN 2007, “STUDY ON ASSESSMENT OF RENEWABLE ENERGY SOURCES POTENTIALS IN ALBANIA” PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

147

Autoritetet vendore • Gazet serrë (industria) Njësitë e qeverisjes vendore, nëpërmjet bashkëpunimit me Agjencinë Rajonale të Mjedisit (ARM), kanë të drejtë ligjore të kontrollojnë çlirimin e gazeve serrë. ARM-ja, e cila konsultohet me bashkitë përgjegjëse, lëshon lejet e tipit C, në zbatim të ligjit nr.10448, me të cilat pajisen aktivitetet industriale me pasoja jo të theksuara në mjedis. Bashkitë kanë si detyrim ligjor, nga ligji organik33, ofrimin e shërbimit të menaxhimit të mbetjeve në territorin e tyre (grumbullimin, transportin dhe depozitimin final). Në skemat e zgjedhura të menaxhimit të mbetjeve duhet të eleminohet çlirimi i gazeve të dëmshme serrë (CH4, CO etj.) në ajër. Nëpërmjet menaxhimit të integruar të mbetjeve, bashkitë mund të shmangin djegien e mbetjeve në pikat e grumbullimit apo në fushë-depozitim (shkak i çlirimit të dioksidit të karbonit - CO2 e të gazit metan - CH4. Në kuadër të planifikimit të territorit, skemat e integruara të menaxhimit të mbetjeve përfshijnë edhe përzgjedhjen e pozicionimit të impiantit të trajtimit final. • Transporti Skemat e lëvizjes dhe transporti publik janë një nga temat kyçe të një plani vendor. Përmes skemës së përzgjedhur e duke promovuar transportin publik brenda territorit të tyre, bashkitë kanë mundësi të kontribuojnë në zvogëlimin e gazeve serrë që çlirohen në atmosferë. Një skemë efiçente transporti publik zvogëlon numrin e makinave në qarkullim e si rrjedhojë edhe uljen e përdorimit të lëndës djegëse fosile (karburanti) dhe gazeve serrë që çlirohen me djegien e tyre. • Planifikimi territorial dhe zhvillimi ekonomik vendor Veç kontributit në sektorët e mësipërm, hartimi i planit territorial është një moment i artë që bashkitë duhet ta shfrytëzojnë për të menduar strategjikisht mbi përballimin e rreziqeve nga 148

ndryshimet klimatike. Kjo vlen si për rreziqet afatshkurtra (p.sh. përmbytjet e pritshme, sikurse ka ndodhur vitet e fundit), ashtu edhe për katastrofat që mund të ndodhin pas 20 apo 30 viteve. PPV-ja duhet të trajtojë dukuri e çështje, si: ngritja e nivelit të detit dhe erozioni detar, kripëzimi i tokës, skemat e menaxhimit të sistemit të kullimit e vaditjes në tokat bujqësore të një bashkie, çlirimi i infrastrukturave mbrojtëse nga ndërtimet informale, erozioni e rrëshqitjet e tokës për shkak të shpyllëzimeve e deri tek humbja e sipërfaqeve prodhuese e banuese, si rezultat i përmbytjeve nga katastrofa të pritshme natyrore. Madje, edhe një zhvendosje e popullsisë për shkaqe katastrofash natyrore duhet të jetë pjesë e strategjisë territoriale të PPV-së, së bashku me projektet konkrete dhe investimet përkatëse. Veçanërisht VSM-ja mund të japë një kontribut të pakrahasueshëm në këtë drejtim, duke shoqëruar me kritikë shkencore e strategjike çdo propozim të PPV-së. PPV-ja duhet të përmbajë edhe linjat e një programi për menaxhimin e dukurive natyrore që ndodhin si pasojë e ndryshimeve klimatike, për shembull për menaxhimin e përmbytjeve, thatësirës, zjarreve, pakësimit të ujit të lumenjve etj. Këto programe duhet të shoqërohen me masa për ruajtjen e ekosistemeve dhe të shërbimeve të tyre. Të gjitha këto masa synojnë të garantojnë apo të rritin aftësinë vetëripërtëritëse të një territori – qëllim ndërkombëtar në kushtet e rrezikut nga ndryshimet klimatike. • Pyjet dhe sipërfaqet e gjelbra Aktualisht, me reformën e decentralizimit të vitit 2014-2015, pushteti vendor ka marrë edhe më tepër përgjegjësi në administrimin e pyjeve dhe kullotave. Jo vetëm janë shtuar sipërfaqet për menaxhim brenda territorit administrativ, por këto sipërfaqe mbartin edhe një vlerë të lartë ekonomike e mjedisore, që është tepër e ndjeshme ndaj ndryshimeve klimatike. Sipërfaqet e gjelbra në përgjithësi, përveç zvogëlimit të CO2-it në atmosferë, ndikojnë edhe në luftën kundër erozionit, sidomos në zonat kodrinore dhe malore.

3.8 ZHVILLIMI EKONOMIK DHE RURAL Nga pikëpamja e politikëbërjes, zhvillimi ekonomik mund të përkufizohet si përpjekje të cilat synojnë të përmirësojnë mirëqenien ekonomike dhe cilësinë e jetës për qytetarët, duke krijuar dhe/ose mundësuar vende të reja pune dhe rritjen e të ardhurave të përgjithshme34. Zhvillimi ekonomik rajonal35 ndikohet nga një mori faktorësh. Globalizimi, zhvillimet ndërkombëtare, politikat kombëtare e kështu me radhë janë shembuj të faktorëve të jashtëm që në mënyrë direkte apo indirekte ndikojnë në zhvillimin ekonomik të një rajoni. Mënyra se si asetet rajonale dhe aktorët i përshtaten kushteve të tilla ekonomike janë përcaktues thelbësorë të mënyrës së zhvillimit. Për këtë arsye, rajonet zhvillohen në forma të ndryshme, sipas mënyrës së ndikimit nga faktorët e jashtëm dhe, mbi të gjitha, se si vetë këto rajone mund t’i shfrytëzojnë burimet dhe potencialet e veta ekonomike. Nga ana tjetër, zhvillimi i brendshëm ekonomik i rajoneve do të ndryshojë nga njëri tek tjetri, për sa kohë asetet dhe aktorët ndryshojnë. Kështu që pyetja se si të nxisim zhvillimin ekonomik (qoftë ky urban apo rural) është tejet e rëndësishme për çdo njësi territoriale në mënyrë të veçantë. Fillimisht është e nevojshme të kuptohet se ku ndryshon zhvillimi ekonomik urban nga ai rural. Me zhvillim ekonomik rural do të kuptojmë zhvillim në të gjitha ato njësi territoriale, rajone, me prioritet ekonomitë agrare36, të prodhimit dhe përpunimit, ku fjala “rural” do të thotë “çdo territor jo-urban”. Ndryshe nga ruralet, ekonomitë urbane janë ato ekonomi të orientuara kryesisht nga ofrimi i shërbimeve (përfshirë tregtare) dhe i administratës. Është e rëndësishme që gjatë analizave ekonomike për PPV-në të identifikohet prioriteti ekonomik i bashkisë, mbështetur jo vetëm në potencialet e vetë njësisë, por edhe

në përputhje me planin kombëtar. Analizat e zhvillimit ekonomik urban e rural përqendrohen në vlerësimin e karakteristikave, të cilat mundësojnë dhe formësojnë ekonomitë aglomeruese dhe efektet përkatëse të tyre në qeverisje e territor. Mënyra se si kryhet një analizë ekonomike është çështje metodologjie e përdorur në planifikim, por është e rëndësishme që analiza të tilla të kryhen patjetër. Nuk mund të propozojmë zhvillim të territorit pa qenë të qartë për asetet dhe potencialet ekonomike që ofron ky territor. Duke qenë një koncept mjaft i gjerë dhe për të gjitha arsyet e mësipërme, tërësia e analizave që mund të kryhen për të identifikuar potencialin për zhvillimin ekonomik përfshin si më poshtë: a Vendosja e kontekstit rajonal dhe ekonomia lokale në raport me atë rajonale Kur flasim për zhvillimin ekonomik, është e vështirë të fragmentojmë potencialet e tij brenda një territori të caktuar. Kjo për arsye se shumë shpesh zhvillimi ekonomik ndikohet dhe KOSOVE

TIRANE

LIB OF S HË

KROACI TOP OJ Ë

MBROSTAR

QENDER

F IE R

DE R ME NAS

P OR TE Z

KORCE

LEVAN

F R AK UL L

Legjenda

CAK R AN

Pikagrumbulluese grumbulluese dhe magazinuese bujqesore Pika dhe magazinuese bujqesore Treg shumice shumice - -eksport dhedhe import Treg eksport import Pika grumbulluese e Fierit

Pika grumbulluese e Fierit

Burimet e grumbullimit (Levan dhe Mbrostar)

Burimet grumbullimit (Levan dhe Mbrostar) Burimet ee grumbullimit (Fier)

VLORE

Burimet e grumbullimit (Fier)

Figura 130. Niveli i shkëmbimeve brenda qarkut

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

149

është pjesë e një rrjeti më të gjerë shkëmbimesh dhe bashkëveprimesh, të cilat ndodhin në një territor më të madh se ai i vetë bashkisë. Nga ana tjetër, shpërndarja e burimeve dhe aseteve në territor, rrjeti infrastrukturor që mundëson shkëmbimet etj., ndikojnë shpeshherë në më shumë sesa një bashki, ndërsa ekonomitë lokale kthehen në plotësuese të njëra-tjetrës në një sistem shkëmbimesh më të madh se ai brenda nivelit lokal. Stafi i bashkisë duhet të jetë në gjendje të identifikojë fillimisht rrjetin e infrastrukturave të cilat mbështesin zhvillimin ekonomik. Kjo me qëllim që të kuptohet se si/ku qëndron

ekonomia lokale në raport me atë rajonale. – Harta e identifikimit të potencialeve ekonomike në rajon paraqet si më poshtë: – infrastrukturën rrugore me prioritet zhvillimin ekonomik (p.sh. akse të rëndësishme tregtare, rrugë me përqendrime të njësive ekonomike etj.) dhe kategorizimin e saj në bazë të Kodit Rrugor; – pikat logjistike, struktura për qëllime magazinimi apo zona të shkëmbimit të mallrave; – zonat natyrore të cilat mund të/ose INFRASTRUKTURA INDUSTRIALE Legjenda Kufi qarku Kufi bashkish Zone urbane (CORINE)

SHKODER

Aeroport

KUKES

Port Park Industrial

LEZHE

Miniera aktualisht në funksion ose jashtë funksioni Rrezik i penetrimit të ujit në minierë

DIBER

Hidrocentral DURRES

Burim ujrash termale Landfill sanitar Landfill jo sanitar TIRANE

Rafineri nafte Universitet publik

ELBASAN

Potencial i energjisë së erës shpejtësia e erës 4,1-4,5 m/s Potencial i energjisë së erës shpejtësia e erës 4,6-4,0 m/s

FIER BERAT KORCE

VLORE GJIROKASTER

Potencial i energjisë së erës shpejtësia e erës 3,1-3,5 m/s Potencial i energjisë diellore > 2700 orë me diell/vit Potencial i energjisë diellore 2500 - 2700 orë me diell/vit Potencial i energjisë diellore dhe të erës Zona me dendësi të lartë minierash Gazsjellësi (TAP) Gazsjellësi (IAP) Gazsjellësi (BH)

Figura 131. Potencialet ekonomike të një rajoni

BURIMI: MINISTRIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK, TURIZMIT, TREGTISË DHE SIPËRMARRJES PËRGATITUR: Co-PLAN, 2014

150

shfrytëzohen për përfitim ekonomik (toka bujqësore, serra, burime ujore etj.);

ZONA FUNKSIONALE BERAT VENDORE

IPËRISË

LUMAS

– zona të rëndësishme industriale e ekonomike (parqe industriale, qendra tregtare etj.); – të gjitha asetet e tjera me potencial për zhvillimin ekonomik. Një hartë e tillë këshillohet të bëhet për një territor më të madh se vetë bashkia, ku çdo pikë që paraqet një potencial të mundshëm ekonomik identifikohet në territor dhe paraqitet në legjendë me simbole apo ngjyra të ndryshme.

! H

POSHNJE

LUMAS KUTALLI

POSHNJË

! H

KUTALLI CUKALAT CUKALAT

URA VAJGURORE

" J

OTLLAK

! H

ROSHNIK

! H ROSHNIK

! H BERAT VELABISHT

! H

" J

BERAT

ara Bashkie Qendrat e Banuara

VELABISHT

Qytet - Qender Bashkie " r Komune J Hve Fshat - Qender Komune !

VËRTOP

SINJË

! H

VËRTOP

! H

Lloji i aktiviteteve SINJË Bujqësi Industri

TËRPAN

Ndërtimi

! HTËRPAN

Tregti Sherbime

Nr Biznesesh 12 - 48 49 - 161 162 - 314

1:250,000

315 - 1699

b Identifikimi i qendrave të vendimmarrjes – shpërndarja në territor e bizneseve, zonave industriale, fermave etj. Një analizë e tillë nuk është gjë tjetër veçse identifikimi i të gjitha njësive ekonomike operuese në një territor të caktuar, kryesisht i bashkisë apo i një qendre të banuar. Kryerja e një analize të tillë do të ndihmonte në dy aspekte: (i) së pari, për të kuptuar dhe ndihmuar në bërjen e hartës së përdorimit të tokës, kjo e fundit ligjërisht e kërkueshme; (ii) së dyti, për të kuptuar se si qëndron shpërndarja në territor e poleve apo fashave ekonomike dhe si mund të përmirësohet apo nxitet më tej ky zhvillim.

LIBOFSHË

! H

TOPOJË MBROSTAR TOPOJË

! H

MBROSTAR-URA

DËRMENAS

QENDËR

! H

AFRIM I RI

! H

FIER ZHARRËZ

" J FIER

DERMENAS

Qendrat e Banuara

" J H !

! H

ZHARRËZ

! H

Qytet - Qender Bashkie

PORTËZ

Fshat - Qender Komune

! H

LEVAN

Lloji i aktiviteteve

LEVAN

! H

FRAKULL E MADHE

PORTEZ

! H Bujqësi

FRAKULL

Industri

endrat e Banuara

Ndërtimi

Qytet - Qender Bashkie

Tregti

CAKRAN

Fshat - Qender Komune

Sherbime

! H

oji i aktiviteteve

Nr Biznesesh

CAKRAN

57 - 107 108 - 167

Bujqësi

168 - 238

Industri

239 - 3031

Ndërtimi

1:250,000

ISTRIA E ÇËSHTJEVE VENDORE

PUBLIKA E SHQIPËRISË

Kryerja e një analize të tillë kërkon bashkëpunim të ngushtë mes ekspertëve të planifikimit dhe ekspertëve tatimorë që operojnë pranë njësive vendore, të cilët disponojnë informacionin e plotë mbi njësitë ekonomike operuese brenda një territori. Pranë zyrës së financës, në format tabelar, mund të gjenden të dhënat mbi bizneset operuese në një njësi vendore. Kjo listë do të përmbajë emrin dhe kategorinë për secilin biznes, fushën në të cilën operon (tregti, industri e lehtë, shërbim, transport etj.), si dhe të dhëna të cilat lidhen me sipërfaqen e njësive ekonomike.

FUNAR LABINOT MAL

! H LABINOT MAL

! H BRANESH

GRACEN ! H GRACEN

PAPËR

BRADASHESH ! H ELBASAN

SHUSHICË

! H

BRADASHESH

H SHIRGJAN ! ! H GJERGJAN

! H

J "

Qytet - Qender Bashkie

H !

Fshat - Qender Komune

Lloji i aktiviteteve

GJERGJAN

SHUSHICË

TREGAN

Qendrat e Banuara

! H

J ELBASAN "

SHIRGJAN

! H PAPËR

LABINOT-FUSHË

LABINOT FUSHË

GJINAR

! H

GJINAR

ZAVALINË

! H ZAVALINË

Bujqësi Industri Ndërtimi Tregti Sherbime

Nr Biznesesh 6 - 60 93 - 161 278

BURIMI: BASHKITË BERAT, FIER DHE ELBASAN, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Figura 132. Harta të shpërndarjes së bizneseve III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

151

Njësia Administrative

Sektori i Industrisë

Sektori i Shërbimeve

Sektori i Bujqësisë

Shqipëria

20.4

53.5

26.1

Berat

29%

67%

Velabisht

13%

78%

Otllak

12%

20%

67%

Sinje

89%

Roshnik

90%

Tabela 16. Niveli i punësimit për bashkinë Berat sipas sektorëve të ndryshëm të ekonomisë

BURIMI: INSTAT, 2011

Pas marrjes së këtij informacioni, me ndihmën e ekspertëve të terrenit për biznesin e madh dhe të vogël, mund të identifikohet, duke iu referuar edhe tabelave të bizneseve, vendndodhja e secilit prej tyre në territor. Një informacion i tillë duhet të përpunohet në një hartë në GIS ku të mund të vendosen atributet dhe karakteristikat përkatëse për çdo njësi ekonomike të evidentuar me poligon në hartë.

tregjet (të karakterizuar sipas llojit – industrial, ushqimor, etj.), si dhe fermat bujqesore.

Në po të njejtën hartë, me simbole apo ngjyra të ndryshme është e rëndësishme të identifikohen zonat apo parqet industriale, nëse ka,

Me nivel punësimi do të kuptojmë raportin e popullsisë në moshë pune të punësuar kundrejt numrit në total të popullsisë. Një informacion i tillë në nivel qarku mundësohet nga INSTAT-i, megjithatë përllogaritje më të hollësishme mund të kryhen edhe në nivel bashkie.

c Karakteristikat punësimeve

dhe

niveli

Niveli i punësimit dhe karakteristikat përkatëse janë treguesit kryesorë për matjen e nivelit të jetesës dhe zhvillimit ekonomik të një vendi apo territori.

Një tjetër analizë që do të ndihmonte në identifikimin e potencialeve ekonomike të një rajoni është edhe identifikimi i karakteristikave të punësimit. Identifikimi i përqindjeve të punësimit (krahas totalit) të kategorizuara sipas sektorëve, për shembull në atë primar, sekondar etj ose në industri, tregti, bujqësi etj., do të na bënte të kuptonim se si janë të orientuara flukset e burimeve njerëzore, çfarë është më e preferueshme për qytetarët dhe cilat fusha/ sektorë kërkojnë më tepër nxitje për zhvillim. d Përcaktimi i ekonomive aglomeruese dhe ekonomive jo urbane

KATEGORITE PRIMARE

14. Infrastrukture

15.01.04 Banim 50 dhe Sherbime 50

02. Industri dhe Ekonomi

15.01.01 Banim 80 dhe Sherbime 20

15.01.05 Banim 40 dhe Sherbime 60

03. Bujqesi

15.01.02 Banim 70 dhe Sherbime 30

15.01.06 Banim 30 dhe Sherbime 70

04. Sherbime

15.01.03 Banim 60 dhe Sherbime 40

15.01.07 Banim 20 dhe Sherbime 80

06. Ujera

Figura 133. Harta të shpërndarjes së bizneseve në bashkinë Lushnje 152

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, 2015 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

Për identifikimin e ekonomive aglomeruese përdorim analizat ekonometrike duke iu referuar dy treguesve të rëndësishëm: dendësisë së punësimit dhe produktivitetit. *Dendësia e punësimit shprehet si numri i të punësuarve për njësi hapësinore (kriteret për

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I FINANCAVE

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I NDËRTIMIT

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I BUJQËSISË DHE PESHKIMIT

KUKËS

KUKËS SHKODËR

SHKODËR

LEZHË

DIBËR

DURRËS

TIRANË

ELBASAN

FIER

GVA/CAPITA (in 000 ALL)

GVA/CAPITA (in 000 ALL) BERAT

0.0189

BERAT

0.0128

KORCA

0.0219

0.0234

0.0725

0.0232

0.0254

0.0981

0.1047

0.0283

0.0266

GJIROKASTËR

0.0322

GJIROKASTËR

0.0290

GJIROKASTËR

0.1052

VLORË

VLORË 0.0346

0.0313

0.1054

0.0357

0.0344

0.1111

0.0485

0.0346

0.1168

0.0512

0.0435

0.1298

0.0583

0.0484

0.1413

0.1179

0.1051

0.1620

0 5 10 20 30 4

0 5 10 20 30 40

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I SHËRBIMEVE

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I INDUSTRISË

VSHB/ FRYMË, SEKTORI I TRANSPORTIT

at Qark level

KUKËS

SHKODËR

LEZHË

DIBËR

DURRËS

TIRANË

ELBASAN

Legend

FIER

ELBASAN

Legend

FIER

GVA/CAPITA (in 000 ALL)

GVA/CAPITA (in 000 ALL) BERAT

0.0394

KORCA

0.0225

0.0314

0.0308

0.0348

0.0344

0.0469

GJIROKASTËR

0.0363

VLORË

0.0550

0.0437

0.0496

0.0552

0.0454

0.0510

0.0571

0.0556

0.0611

0.0610

0.0608

0.0703

0.0802

0.0675

0.1481

0.1029

0.1542

0.1754

Figura 134. Produktiviteti sipas sektorëve III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

GJIROKASTËR

0.0479

VLORË

KORCA

0.0366

0.0352

GJIROKASTËR

0.0546

BERAT

0.0215

0.0493

0.0498

FIER

GVA/CAPITA (in 000 ALL) BERAT

0.0163

0.0470

0.0498

KORCA

0.0988

0.0261

0.0243

BERAT

0.0278

KORCA

BURIMI: INSTAT, 2011 PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

153

Fluksi neto < - 56

-1,00 - -0,46

-56 - 0

-0,46 - 0,00

0 - 31 >31

0,44 - 1,00

Figura 135. Flukset ditore sipas INSTAT (Census 2011)

0,00 - 0,44 BURIMI: INSTAT, 2011

këtë janë pjesë e metodologjive specifike që mund të përdoren). *Produktiviteti, sipas përkufizimit, është efektiviteti i përpjekjeve produktive, i matur në lidhje me normën e prodhimit për njësi të inputit. Shkurtimisht ai mund të llogaritet me formulën si më poshtë: Produktiviteti = Vlera e shtuar bruto për sektor / vende pune Ekonomite jo-urbane përcaktohen pas analizimit të një sërë treguesve, të cilët i referohen përqindjes së punësimit sipas sektorëve, produktivitetit sipas sektorëve, ndarjes në ekonomi urbane apo agrare, treguesve për zhvillimin e turizmit, shërbimeve të tjera etj. • Ekonomitë agrare – tregues janë përqindjet e punësimit në sektorin primar, përqindjet e GVA-së (vlerës së shtuar bruto) në sektorin primar, njësitë ekonomike agrare si pjesë e punësimit total për rajonet jo-urbane; • Fshatrat e konsumit – sipas treguesve lidhur me kapacitetin e turizmit, aksesin ndaj zonave natyrore e bujqësisë së diversifikuar në shkallë të vogël; 154

e Identifikimi i shkëmbimeve, shërbimeve dhe mallrave bujqësore, si dhe i transfertave mes zonave rurale dhe qytetit Një analizë e tillë, ndonëse në dukje më shumë konceptore, do të na ndihmonte të kuptonim dhe të analizonim më qartë ndërlidhjen midis dy bashkive apo dinamikat e shkëmbimeve brenda territorit të një bashkie, qarku, rajoni etj. Tregues për matjen e nivelit të shkëmbimeve dhe ndërlidhjes së zonave është, për shembull, numri i të punësuarve të cilët udhëtojnë çdo ditë për të punuar nga një zonë në tjetrën. Matje të tilla, ndonëse janë kryer nga INSTAT në nivel qarku, mund të mblidhen dhe analizohen më tej, duke specifikuar edhe llojin e sektorëve të punësimit. Nga ana tjetër, identifikimi i pikave të shkëmbimit (për shembull tregjet ushqimore, pikat logjistike etj) janë tregues të ekzistencës së shkëmbimeve dhe transfertave mes zonave rurale dhe qytetit apo dy njësive të ndryshme.

Figura 136. Lëvizjet vajtje-ardhje për punë sipas INSTAT (Census 2011)

BURIMI: INSTAT, 2011

• Të diversifikuara 1 – sektori dytësor i ekonomisë është më i rëndësishmi;

Parakusht për kryerjen e një analize të tillë është pajisja me hartën e infrastrukturës rrugore dhe identifikimit në të i të gjitha pikave/zonave ku ndodhin ose mund të ndodhin shkëmbime. Identifikimi i tyre në territor, specifikimi i llojit të shkëmbimit (psh tregtar, i mallrave industriale apo i produkteve bujqësore etj.) na ndihmon të kuptojmë se si qëndrojnë dinamikat, cilat janë potencialet dhe si mund të përmirësojmë vendimmarrjen në përcaktimin e prioriteteve (programe dhe/ose zona prioritare) brenda territorit në studim.

• Të diversifikuara 2 – rajonet ku ofrimi i shërbimeve është më mbizotërues, me sektor të rëndësishëm tregtinë37. Kujdes se analizat e mësipërme jo domosdoshmërisht kërkojnë një hartë specifike! Një informacion i tillë mund të mblidhet dhe analizohet edhe në formën e grafikëve apo tabelave përmbledhëse.

III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

155

3.9 LËVIZJA (MOBILITETI) DHE INFRASTRUKTURA E LËVIZJES Analiza e lëvizjes dhe e infrastrukturës së lëvizjes, përveç pjesës teknike inxhinierike të infrastrukturës rrugore, mbështet/plotëson disa përfundime të arritura nga analizat e sipërpërmendura, si: policentrizmi, zhvillimi ekonomik e rural etj. Kjo ndodh për vetë faktin se lëvizja (e njerëzve dhe e mallrave) pasqyron në mënyrë të ndërsjellë llojin e zhvillimit dhe të aktivitetit ekonomik në territor. Analizës së lëvizjes në nivel vendor shpeshherë i referohen edhe si analiza e transportit [kryesisht rrugor]. Duhet të theksojmë se, kur analizojmë lëvizjen dhe infrastrukturat përkatëse në një qytet, duhet të sigurohemi që të studiohen të gjitha elementet përbërëse të sistemit të lëvizjes, që gjithsesi nuk ka të bëjë vetëm me lëvizjen e motorizuar në rrugë. Në një nivel të përgjithshëm, sistemi i lëvizjes përbëhet prej elementesh, si: hierarkia e sistemit rrugor (sipas Kodit Rrugor, por dhe sipas funksionalitetit, llojit të shërbimit që ofron rruga për tokën dhe pronat përgjatë saj, apo kritereve të tjera); aksesueshmëria (arritshmëria dhe mundësia e hyrjes në sistem në forma të ndryshme); flukset kryesore të lëvizjes (brenda zonës urbane/rurale dhe ndërmjet qendrave urbane/ rurale); transporti publik (urban dhe ndërurban); lidhja me akset kryesore kombëtare dhe ndërkombëtare; cilësia e infrastrukturës për të gjitha format e lëvizjes dhe përdoruesit (p.sh. për kalimet e këmbësorëve dhe të biçikletave, të mjeteve të motorizuara etj.); kultura e lëvizjes (sjellja e këmbësorëve dhe e shoferëve në trafik, respektimi i sinjalistikës etj.); siguria e lëvizjes (sinjalistika, instrumentet e qetësimit të trafikut, aksidentet etj.), etj. Hierarkia e sistemit rrugor. Klasifikimi i rrugëve automobilistike sipas përcaktimit të Kodit Rrugor është detyrim ligjor. Kategoritë hidhen për çdo segment rrugor në GIS, si atribute të sistemit rrugor. Klasifikimi sipas 156

Kodit na ndihmon veçanërisht në leximin dhe analizimin e sistemit për sa i përket kushtëzimeve, si: përmasimi i rrugëve, elementet ndërtimore të rrugës, distancat e ndërtesave në krah etj. Një tjetër atribut për segmentet rrugore mund të jetë funksionaliteti, i cili, në thelb, lidhet me shërbimet që kryen rruga ndaj zhvillimeve dhe tokës/pronave përgjatë saj. Në këtë kategorizim, vlerat e atributit do të ishin autostrada, arteriet kryesore, kolektori, rrugët urbane kryesore/ dytësore, shërbimi etj.). Njohja e funksionalitetit të rrugës na ndihmon në projektimin dhe mobilimin e saj. Kështu, për shembull, një autostradë nuk i shërben tokës përgjatë saj, por luan rolin e transmetueses/mbajtëses së trafikut nga një pikë A në pikën B – si e tillë ajo nuk ka pse të ketë çarje (hyrje/dalje) anësore të shpeshta. Krejt ndryshe qëndron situata për një rrugë urbane (pavarësisht nivelit), roli i së cilës është sigurimi i aksesit për çdo parcelë të vetme përgjatë rrugës. Si rezultat, rrugë të tilla kanë trafik të ngadaltë, parkim dhe një sërë funksionesh sociale e urbane përgjatë tyre dhe në hapësirën e trupit të rrugës. Pra, klasifikimi i rrugëve sipas funksionalitetit na jep një pasqyrim më të qartë të përdorimit real të rrugëve në përditshmërinë e jetës në qendrat e banuara dhe ndërmjet tyre. Ky informacion na ndihmon të kuptojmë se cilat do të jenë elementet e mobilimit urban të rrugës dhe ato teknike të sigurisë dhe funksionit të saj. Aksesueshmëria (arritshmëria). Ky element, ndër të tjera, lidhet ngushtë me aksesin dhe ofrimin e disa shërbimeve publike si shëndetësia dhe mbrojtja nga zjarri. Duke analizuar këtë element, shohim se cilat janë ato ndërtesa/zona që, për shkak të kushteve fizike si gjerësia e rrugës, nuk e kanë të mundur të marrin shërbimet e ugjencës dhe të sigurisë publike në tërësi. Gjithashtu, mund të studiohet edhe arritshmëria që kanë zona të ndryshme të qytetit nga personat me aftësi të kufizuara ose cilësia e aksesit që ka çdo ndërtesë (pavarësisht funksionit) në sistemin rrugor sipas kategorive të tij. Aksesi lexohet në harta në nivel ndërtesash,

zonash ose rrugësh. Flukset: Analizimi i flukseve është thelbi i të kuptuarit të gjeografisë së një sistemi transporti, pasi sistemi projektohet që të përballojë fluksin ose që të ndryshojë fluksin. Analiza e flukseve sjell një pasqyrim të drejtpërdrejtë të llojit të aktiviteteve dhe zhvillimit ekonomik në sistemin rrugor dhe të transportit. Po kështu, analiza e flukseve i shërben studimit të policentrizmit. Zakonisht, për këtë analizë nevojiten studime të tipit “origjinë-destinacion”, si dhe studime të flukseve në prerje të caktuara të segmenteve rrugore. Transporti publik. Ky element analizohet si për infrastrukturën, edhe për efikasitetin e tij. Skemat analizohen në aspektin sasior, cilësor dhe territorial. Si fillim paraqiten itineraret e transportit publik urban dhe atij ndërqytetës. Më pas jepen tregues si përdoruesit e linjës në orë/ditë, numri i autobusëve/mjeteve për linjë apo çmimi i biletës për udhëtim etj. Këta

tregues dhe shtrirja territoriale e linjave na ndihmojnë të kuptojmë dinamikat e sistemit të lëvizjes, mbulimin me këtë shërbim publik, pasojat që rezultojnë nga përdorimi i mjeteve private për shkak të mungesës së alternativës publike, përballueshmërinë e shërbimit/tarifave, nivelin e përdorimit të transportit publik etj. Lidhjet rajonale e kombëtare. Është e rëndësishme që të mos harrojmë se qyteti/ bashkia nuk është një ishull i vetmuar, por një organizëm i ndërlidhur fizikisht me rrugë dhe korridore me pjesën tjetër të rajonit dhe më gjerë. Në këtë kontekst, duhet të studiohet lidhja që territori në fjalë ka me akset kryesore me rëndësi kombëtare dhe ndërkombëtare (si p.sh. korridoret paneuropiane të transportit etj.) dhe të vlerësohet ndikimi i ndërsjellë i tyre në zhvillimet në territor. Cilësia e infrastrukturës. Kjo analizë përfshin një sërë atributesh dhe treguesish, si: sinjalistika, materiali mbulues i rrugës, përmasat e rrugëve

BELSH

CËRRIK

LUSHNJE

GRAMSH

KUÇOVË

URA VAJGURORE

Legjenda Klasifikimi si kodit rrugor A. AUTOSTRADE B. RRUGE INTERURBANE KRYESORE C. RRUGE INTERURBANE DYTESORE

BERAT

D. RRUGE URBANE KRYESORE E. RRUGE URBANE DYTESORE F. RRUGE LOKALE Ndertesat_kucove

Figura 137. Ndarja e rrugëve sipas kodit rrugor - bashkia Kuçovë III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

157

krahasuar me standardet, lloji i gjelbërimit, niveli i ndotjes, elementet mbrojtëse të rrugës, prania ose mungesa e parkimit etj. Studimi i tyre na ndihmon të kuptojmë cilësinë fizike të sistemit. Identifikimi i zonave të nxehta ku si pasojë e mungesës së sinjalistikës apo kushteve fizike të rrugës ndodhin aksidente na ndihmon të orientojmë investimet në infrastrukturë në zonat ku janë më shumë të nevojshme. Kultura e lëvizjes. Kultura është mjaft e rëndësishme si element, sepse na ndihmon të kuptojmë dimensionin social të mënyrës së lëvizjes në territorin urban/rural. Për ta analizuar këtë element u referohemi treguesve,

si: numri i personave/familjeve që zotëron një mjet automibilistik, numri i personave që përdorin transportin publik/biçikletat, gjatësia e përgjithshme e korsive të biçikletave përkundrejt asaj të të gjitha rrugëve, zbatimi i sinjalistikës rrugore nga shoferët dhe kalimtarët etj. Lëvizja në nivel vendor duhet të analizohet në të njëjtën mënyrë edhe për format e tjera të lëvizjes, si transporti hekurudhor dhe ujor, në rast se këto forma janë të pranishme apo ka potencial për zhvillimin e tyre. Të gjitha analizat për transportin mund të paraqiten/ilustrohen në harta.

RUBJEKË SUKTH KATUND I RI BISHT KAMËZ QERRET

SUKTH I RI VADARDHË

TIRANË ELBASAN KOSOVË

VORE MAMINAS

VORE MAMINAS VRINAS

KARPEN VORE MAMINAS

SHIJAK DURRËS FIER VLORË GJEPALAJ

SHKOZET

MALIQ MUÇO RRASHBULL

Legjenda

SHKALLNUR GOLEM SHK KAVAJË

Perlati

Rrushkull Jubë

Kamaras

Borç

Perlati Radë

Katund i Ri

Rrushkull

Vadardhë

Bilalas Sukth Rinia

AEROPORTI RINAS

Kullë

Jubë

Bisht Kamez

Sallmone

Rinia

Maliq Muço

DURRËS

Bilalas Shijak Sukth

Fllaka

BURIME UJORE RRJETI RRUGOR EKZISTUES

Kamëz

Radë

Maminas

Vorë

KUFIRI I KOMUNËS XHAFZOTAJ

Kamëz

Guzaj Gjepalaj

Rreth

TIRANA

Sukth i Ri Borakë

LINJA TIRANË-DURRËS

Sallmone Pjezë

BURIME UJORE RRJETI RRUGOR EKZISTUES

Vadardhë

Bisht Kamez

XHAFZOTAJ

KUFIRI ADMINISTRATIV HEKURUDHA

Kamaras

Maminas

Guzaj Katund i Ri Sukth i Ri Borakë

Fllaka

Vorë

Borç

KUFIRI ADMINISTRATIV HEKURUDHA

G K

AEROPORTI RINAS

Kullë

XHAFZOTAJ

Gjepalaj Rreth Pjezë

TIRANA

LINJAS TIRANË-NDROQ- SHKALLNUR (PLEPA) - D

LINJAS TIRANË-NDROQ- SHKALLNUR (PLEPA) - DURRËS

Shijak

Maliq Muço

DURRËS

NDROQ PEZË TIRANË

LiINJA SUKTH-DURRËS

LINJA DURRËS-GJEPALAJ

LINJA DURRËS-GJEPALAJ LINJA PJEZË-KATUND I RI

KAVAJË VLORË SARANDË

0 0.1250.25

0.5

LINJA HEKURUDHORE TIRANË-DURRËS LINJA E PROPOZUAR

Kilometers 1

0.75

KAVAJË VLORË SARANDË

Figura 138. Harta e transportit publik ndërtqytetës ekzistues - rasti i Xhafzotaj 158

STACION NISJE/MBËRRITJE

BURIMI: Co-PLAN DHE KOMUNA XHAFZOTAJ, 2014

DURRËS TIRANË

LIBRAZHD

KAVAJË ELBASAN RROGOZHINË PEQIN

PRRENJAS

CËRRIK LUSHNJE

DIVJAKË

BELSH

POGRADEC

GRAMSH KUÇOVË

URA VAJGURORE FIER

ROSKOVEC PATOS

Legjenda

MALIQ

BERAT

Hekurudha

rruget kombetare dhe rajonale

SKRAPAR

VLORË

korridore kryesore korridore rajonale

MALLAKASTËR

5 planet rregullues

POLIÇAN

SELENICË

Rruge_rrethi

KORÇË

PEQIN

CËRRIK

DIVJAKË

BELSH

LUSHNJE

KUÇOVË

URA VAJGURORE

FIER ROSKOVEC

Figura 139. Nivele të punës dhe paraqitjes së hartave për lëvizjen në nivel rajoni dhe bashkie (Lushnje) III. SI STUDIOHET TERRITORI? – ANALIZË DHE DIAGNOZË

BURIMI: Co-PLAN, 2015

159

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA? 4.1 ZHVILLIMI I TERRITORIT DHE PRONËSIA Kodi Civil e përkufizon pronësinë si “e drejta për të gëzuar dhe disponuar lirisht sendet, brenda kufijve të caktuar nga ligji” (Neni 149). Të drejtat reale të pronës janë të shprehura në disa nene të Kodit Civil, si: • Usus – E drejta e përdorimit (Neni 149) • Fructus – E drejta për të gëzuar frutet natyrore të pronës (Neni 151) • Hereditas – E drejta për të trashëguar pronën (Neni 165) • Usufructus – E drejta e një personi (uzufruktari) për të gëzuar një send që është në pronësi të një tjetri, me detyrim që ta ruajë e ta mirëmbajë atë (Titulli IV) • Servituti – Barra që i ngarkohet një prone për përdorimin dhe dobinë e një prone të një pronari tjetër (Titulli VI) E drejta e zhvillimit të pronës është një koncept i cili nuk trajtohet shprehimisht në Kodin Civil nëse kjo është një e drejtë që vjen me pronën dhe i takon automatik isht pronarit apo është një e drejtë e përfituar sipas disa kushteve. Megjithatë, në nenin 160 kufizimi i të drejtës së zhvillimit përkufizohet si më poshtë: Pronarët duhet t’u përmbahen rregullave të caktuara në planet rregulluese ose në dispozita të veçanta për ngritjen e ndërtesave të reja, për 160

rindërtimin ose ndryshimin e tyre, për largësitë ndërmjet ndërtesave, për çeljen e dritareve, puseve, gropave e të punimeve të tjera të kësaj natyre. Në vijim të këtij “delegimi” që Kodi bën tek legjislacioni sektorial, ligji nr. 107/2014, datë 31.07.2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit” përcakton në nenin 3 të tij si më poshtë: “E drejta për zhvillim është e drejta ligjore për të zhvilluar një parcelë dhe/ose një zonë, në përputhje me dokumentet e planifikimit dhe kontrollit të zhvillimit. E drejta për zhvillim është e dallueshme nga e drejta e pronësisë dhe jepet nga autoriteti vendor i planifikimit, që ka kompetencën për të rregulluar përdorimin e tokës në juridiksionin e tij, në përputhje me përcaktimet ligjore në fuqi.Të drejtat për zhvillim mund të mbahen nga pronari i tokës, të shkëmbehen ose të shiten.” Mbi këtë bazë, ky ligj krijon hapësirat e nevojshme që bashkitë të jenë në gjendje të hartojnë dhe zbatojnë instrumente të menaxhimit të tokës, të cilat në thelb kanë mirë-menaxhimin e përfitimeve që i vishen pronës, si rezultat i shpërndarjes së të drejtave të zhvillimit përmes planeve të përgjithshme dhe/ose të detajuara vendore. Duke pasur këto elemente në mendje, është e rëndësishme që gjatë procesit të planifikimit

të përgjithshëm dhe të detajuar të studiohet gjendja ekzistuese e pronësisë. Komponentët kryesorë të kësaj analize janë: 1 Analiza e gjendjes ekzistuese të pronësisë dhe problematikës së pronësisë mbi tokën; 2 Analiza e mënyrës së përdorimit të pronave publike. Analiza e parë bazohet mbi informacionin e marrë nga Zyra Vendore e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Ky informacion, i hartëzuar, ndihmon, pikë së pari, për të kuptuar pasojat që kanë vendime të ndryshme të propozuara mbi pronat private dhe publike. Përveç informacionit hartografik, ZVRPP-ja duhet të vërë në dispozicion të njësisë vendore

që po harton PPV-në edhe të gjithë informacionin që ajo disponon përsa i përket problematikës së pronësisë. Ky informacion shërben për të parashikuar pengesat që mund të dalin gjatë zbatimit të PPV-së dhe duhet veçanërisht si bazë për përcaktimin e infrastrukturave parësore dhe hartimin e planit të investimeve kapitale. Njohja e këtij informacioni në kohë shmang, me aq sa është e mundur, vonesa e vështirësi – pasojë e problematikave ekzistuese mbi pronësinë dhe, po ashtu, ndihmon bashkinë në krijimin e instrumenteve jo-konvencionale për të financuar infrastrukturën. Analiza e mënyrës së përdorimit të pronave publike. Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të neneve 2, 3 dhe 17, të

Figura 140. Harta e problemeve të pronësisë – rasti i Elbasanit, 2006 IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

BURIMI: BASHKIA ELBASAN 2005

161

RUBJEKË SUKTH KATUND I RI BISHT KAMËZ QERRET

SUKTH I RI VADARDHË

TIRANË ELBASAN KOSOVË MAMINAS VORË

VRINAS

KARPEN

SHIJAK DURRËS FIER VLORË GJEPALAJ

SHKOZET

MALIQ MUÇO RRASHBULL KUFIRI ADMINISTRATIV

Legj

RRJETI RRUGOR EKZISTUES BURIME UJORE HEKURUDHA

SHKALLNUR GOLEM KAVAJË

NDËRTESA KANALET VADITËSE (SISTEMI I UJITJES DHE KULLIMIT) ARSIMI (SHKOLLA 9-VJEÇARE, KOPËSHT) HEKURUDHA INFRASTRUKTURË DHE SHËRBIME PUBLIKE(VARREZA) LUMI ERZEN MBROJTJE ISH REPARTE USHTARAKE PASQYRA UJORE

NDROQ PEZË TIRANË

STREHIM DHE MBROJTJE CIVILE(VENDSTREHIM) SHËNDETËSI (AMBULANCA) SHËRBIM SOCIAL(ÇERDHE) SHTRATI I LUMIT ERZEN

Figura 141. Hartë shembull e pronave publike dhe e përdorimit të tyre - Xhafzotaj

ligjit 8744, datë 22.2.2001, “Për transferimin e pronave të paluajtshme publike të shtetit në njësitë e qeverisjes vendore”, çdo bashki ka ndërmarrë procesin e inventarizimit dhe transferimit të pronave publike. Në disa raste inventarët ekzistues mund të konsiderohen jo të plotë dhe në raste të tjera ata nuk përkojnë me informacionin e marrë nga ZVRPP-ja. Sidoqoftë, kjo analizë bazohet mbi informacionin e marrë nga këto inventarë të cilët, pas konsolidimit të njësive vendore përmes Reformës Territoriale Adminsitrative, do të duhet të konsolidohen e të saktësohen, si parakusht për të nxitur më tutje procesin e transferimit dhe regjistrimit të aseteve vendore. Pronat që renditen në këto inventarë janë në shërbim të sektorëve të ndryshëm publikë, si: arsimi, shëndetësia, 162

BURIMI: KOMUNA XHAFZOTAJ DHE Co-PLAN, 2014

shërbimet publike, infrastruktura, mbrojtja civile, bujqësia, energjitika etj. Përveç identifikimit të mënyrës së përdorimit të pronave publike, është e rëndësishme që ato të hartëzohen e të plotësohen me të

Figura 142. Regjistrat e pronave publike

BURIMI: BASHKIA LUSHNJE, 2015

dhëna sasiore (përsa i përket sipërfaqes së ndërtimit, sipërfaqes së truallit etj) dhe cilësore (përshkrimore të gjendjes ekzistuese). Në këtë mënyrë do të jetë i mundur vlerësimi i potencialit që kanë këto asete publike për t’u shfrytëzuar në funksion të rritjes së cilësisë së shërbimeve ndaj qytetarëve ose si instrumente për të nxitur partneritetin publik privat (PPP) në funksion të zhvillimit ekonomik.

4.2 INSTRUMENTE TË DREJTIMIT TË ZHVILLIMIT DHE MENAXHIMIT TË TOKËS

shpronësimi mund të bëhet për këto shkaqe: a Për realizimin e detyrimeve të shtetit që rrjedhin nga traktatet dhe konventat ndërkombëtare shumëpalëshe; b Për realizimin e programeve, të projekteve dhe investimeve, të parashikuara në marrëveshje ndërkombëtare me shtrirje në territorin e disa shteteve ku shteti ynë është palë; c Për realizimin e projekteve dhe të investimeve që paraqesin interes ose shtrirje territoriale kombëtare ose vendore në fushën e transporteve të çdo lloji, të energjitikës, të telekomunikacionit, të veprave ujore të çdo lloji, në shërbim dhe interes të publikut;

4.2.1 SHPRONËSIMI DHE VLERA E DREJTË

d Për realizimin e programeve dhe investimeve në fushën e mbrojtjes kombëtare;

Shpronësimi është një nga instrumentet ekzistuese në legjislacion, i përdorur gjerësisht nga autoritetet vendore për të siguruar realizimin e investimeve për shërbime e infrastruktura publike. E drejta e zotërimit të pronës private është e drejta ligjore e çdo qytetari, sipas nenit 41 të Kushtetutës së Shqipërisë. Megjithatë, në po të njëjtin nen, pikat 3 dhe 4 specifikojnë si më poshtë vijon :

e Për mbrojtjen e monumenteve dhe objekteve të paluajtshme të karakterit arkeologjik, historik, kulturor e shkencor, kur këto qëllime, për vetë natyrën e këtyre objekteve, nuk mund të realizohen nga pronari privat për shkak të pamundësisë objektive apo të qëndrimit subjektiv të tij, me pasojë rrezikimin real të mosrealizimit, dëmtimit ose të pengimit të funksionimit të tyre;

• Ligji mund të parashikojë shpronësime ose kufizime në ushtrimin e së drejtës së pronës vetëm për interesa publike.

f Për mbrojtjen e objekteve të luajtshme me vlerë historike, arkeologjike, kulturore ose shkencore, në rastet kur këto objekte rrezikohen të dëmtohen ose të zhduken, edhe me realizimin e detyrimeve të organeve kompetente sipas ligjit;

• Shpronësimet ose ato kufizime të së drejtës së pronës që barazohen me shpronësim lejohen vetëm përkundrejt një shpërblimi të drejtë. Janë dy koncepte të rëndësishme që konturojnë të gjithë procesin e shpronësimit: (i) interesi publik dhe (ii) shpërblimi i drejtë. Për ta konkretizuar më tepër këtë, mbështetur në nenin 8, ligji nr 8561, datë 22.12.1999, “Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik”, në funksion të interesit publik,

g Për rastet kur objekte të luajtshme e të paluajtshme, për shkaqe objektive ose forcë madhore, krijojnë rrezik të përhershëm për sigurinë dhe shëndetin publik, në atë shkallë që, me gjithë ndihmën e shtetit, këto rreziqe nuk mund të parandalohen nga pronari i tyre. Nëse interesi publik është “skalitur” në ligj, “thembra e Akilit” qëndron tek “vlera e shpërblimit të drejtë”. Sipas Alexander dhe

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

163

Zona e planifikuar për investimin e një rruge të re

parcela 4 parcela 5 parcela 3 parcela 6

parcela 2

parcela 1

parcela 7

parcela 8

Projekti i rrugës së re

Sipërfaqja që zë rruga e re

4 5 3 2

Vlerësimi i shpronësimit për interes publik Sipërfaqja që zë rruga e re në truall privat

ndërtesa që shpronësohen toalisht pasi humbin funksionin ndërtesa që nuk preken nga zhvillimi 4

5 3 2

truall që shpronësohet

8 rruga egzistuese truall publik

Figura 143. Ilustrim i shpronësimit 164

BURIMI: MANUALI PËR QYTETARËT 2012 DHE Co-PLAN 2015

Penalver (2012)38 vlera e tregut për shpërblimin e drejtë është e barabartë me kompensimin e drejtë – pra shifra e kompensimit nuk përfshin vlerat subjektive (p.sh. vlerë shpirtërore për pronën), apo kostot pasojë (p.sh. kosto zhvendosjeje dhe vendosjeje në një territor të ri). Mirëpo, pronarët nuk preferojnë që t`i shesin pronat e tyre me vlerën e tregut të shpërblimit të drejtë (vlera që do të dëshironte të paguante blerësi), pasi prona ka edhe vlerë subjektive për ta. Si rezultat, sa herë që autoritetet publike shpronësojnë duke përdorur vlerën e shpërblimit të drejtë, pronarët janë të pakënaqur dhe ndihen se nuk janë kompensuar në mënyrë të drejtë, sikurse do të ndodhte nëse do ta shisnin vetë pronën në treg. Në përfundim të procedurave të parashikuara në nenet 14 dhe 15 të ligjit nr.8561, pas njoftimit dhe publikimit të kërkesës për shpronësim për interes publik, komisioni i posaçëm, që ngrihet nga ministri përgjegjës, kryen veprimet për identifikimin e vlerësimin përfundimtar, si dhe për llogaritjen e masës së shpërblimit për objektet që shpronësohen39. Rastet, mënyrat dhe llogaritjet e shumës së kompensimit caktohen me udhëzim të Këshillit të Ministrave dhe marrin parasysh faktorët si më poshtë40: – Vlerën fillestare të pasurisë pronë – Nivelin e amortizimit – Qëllimin e përdorimit – Vendndodhjen e objektit – Indekset e ndryshimit të çmimeve të tregut dhe të monedhës Sikundër citohet edhe me ligj, në çdo rast shpronësimi kryhet kundrejt një shpërblimi të drejtë, ku me “të drejtë” do të kuptojmë çmimin që do të pranohej për të shitur një aktiv ose çmimi që do të paguhej për të transferuar një pasiv në një transaksion të zakonshëm në tregun kryesor (ose më të favorshëm), në datën e matjes dhe në kushtet aktuale të tregut41. Kujdes:

• Nuk futen në procesin e shpronësimit pronat e paregjistruara nga ZRPP-ja. • Kompensimi kryhet vetëm për pjesën që shpronësohet, çka do të thotë që, nëse nga ndërtimi i rrugës prona copëzohet në dy pjesë, kompensimi jepet vetëm për sipërfaqen në të cilën shtrihet trupi i rrugës. • Në fakt, shpërblimi i drejtë – pagesa kryhet mbi bazën e vlerësimit të pronave (toka dhe ndërtesa), në përputhje me vendimin e Këshillit të Ministrave dhe në përputhje me hartat e vlerësimit të ZRPP-së, pra JO me çmimet e tregut. 4.2.2 SERVITUTI PUBLIK Sipas sistemit ligjor anglo-amerikan mbi pronën, servituti është mekanizmi që lidh disa të drejta dhe detyrime me pronësinë në mënyrë të tillë që këto të drejta dhe detyrime të kalojnë tek pronari pasardhës. Në ligjin bashkëkohor, servituti u lejon njerëzve të krijojnë marrëveshje afat-gjata për shumë qëllime, duke përfshirë përdorime toke të përbashkëta – që synojnë të ruajnë një përdorim toke, si p.sh.: banim, zhvillim shërbimesh apo pronë historike. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për shembull, ka tri tipe servitutesh: lehtësime, marrëveshje dhe përfitime. “Lehtësimet” lejojnë të drejtën që të hysh dhe të përdorësh tokën që është në pronësi të dikujt tjetër, për një qëllim specifik, për shembull: e drejta për të instaluar një linjë elektrike mbi/nën tokën e dikujt tjetër. “Marrëveshjet” e detyrojnë pronarin që të bëjë dicka ose i japin pronarit të drejtën të marrë diçka nga dikush tjetër. Shembuj “Marrëveshjesh” janë rastet kur ekziston një marrëveshje mes pronarit të një biznesi specifik dhe autoritetit publik ose pronarëve të tjerë të tokave që parcelat e tjera rrethuese nuk do të vendosen në dispozicion të një biznesi tjetër konkurues. “Përfitimet” i japin dikujt të drejtën të aksesojë dhe marrë burimet natyrore (për shembull rërë dhe argjilë) nga toka e dikujt tjetër. Zakonisht, servitutet burojnë nga marrëveshjet mes

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

165

pronarit dhe përdoruesve të pronës, por mund të vijnë edhe si rezultat i përvetësimit/pasjes të disa të drejtave të pronës private nga pala publike (por jo përvetësimit të pronësisë)42.

natyre. 2 Servitutet që rrjedhin nga marrja e ujit (neni 273) – Këtu përcaktohen rastet kur servituti është i nevojshëm për kalimin e ujit në mjedise ku uji është i nevojshëm. Kështu, në nenin 276 thuhet: “Kur në një shtëpi ose në mjediset e tjera të saj mungon uji i nevojshëm për jetesën e njerëzve ose të kafshëve dhe nuk mund të sigurohet ndryshe, ose nevojiten shpenzime të mëdha, pronari i tokës fqinje duhet të lejojë që një sasi uji tepricë të përdoret në masën e domosdoshme për nevojat e mësipërme, duke përballuar pala tjetër vlerën e ujit që kërkohet dhe shpenzimet që duhet të kryhen për këtë qëllim, si dhe, kur është rasti, të shlyejë dëmin që mund të shkaktohet”.

Në legjislacionin shqiptar servitutet trajtohen në Kodin Civil, Titulli VI. Sipas Kodit Civil, “Servituti është barra që i ngarkohet një prone për përdorimin dhe dobinë e një prone të një pronari tjetër”. Servituti mund të përcaktohet me ligj, me vendim gjykate ose me vullnetin e lirë të palëve. Në çdo rast, pronari i pronës shërbyese nuk është i detyruar të kryejë ndonjë veprim për të bërë të mundur ushtrimin e servitutit, përveçse kur në ligj ose nga titulli parashikohet ndryshe. Ndërkohë, pronari në favor të të cilit është vënë servituti detyrohet t’i shlyejë pronarit të pronës shërbyese dëmin që i shkaktohet këtij të fundit nga krijimi i servitutit. 3 Servituti i kalimit (Neni 277) – Këtu Njëpërcaktohet strukturë banimi eservituti lejuar të ndërtojë në hapësirën Vendimi me anë të të cilit e caktuar si servitut për aksesin e atutomjeteve detyrues përcakton gjithashtu edhe rregullat e Një strukturë banimi e lejuar të ndërtojë në hapësirën e caktuar si servitut për aksesin e atutomjeteve ushtrimit të servitutit dhe shpërblimin e dëmit përkatës. Ka disa lloje servitutesh detyruese: 1 Servitutet që rrjedhin nga ndërtimet (neni 272) – Këto servitute u referohen kufizimeve në zhvillimin e pronës që vijnë si rezultat i 5m rregullave për ndërtimin e banesave dhe ndërtimeve të tjera, largësisë ndërmjet tyre, Servituti nxjerrjes marrjes së dritës dhe të pamjes, së ballkoneve e ndërtimeve të tjera të kësaj

Minimumi për hapësirën e lejuar në vertikalitet mbi servituin e rrugës është 5m 5m

Servituti

Prona private Prona private

Prona 2 Parku 1

Prona 1 Parku 1

Figura 144. Raste të zbatimit të servitutit 166

Minimumi p e lejuar në mbi servitui

Prona 2

Prona 1

Kanalizime private

Kanalizime publike

Prona publike

Situata Ekzistuese

Prona Private

Prona Publike

Servituti i Mosndërtimit

Subjekti privat blen nga shteti vlerën e të drejtës së zhvillimit për pesë kate ndërtim në hapësirën publike përballë pronës së tij duke mos lejuar ndërtim në të. Kjo nuk i jep të drejtë subjektit privat të ndërtojë katet shtesë, por i garanton hapësirën park përpara objektit të tij.

Prona publike pas servitutit të mosndërtimit

Situata pas Servitutit BURIMI: Co-PLAN, 2015

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

167

përcaktohen rastet kur servituti është i nevojshëm për të krijuar mundësi: aksesi dhe lidhje me rrugët publike, rregullimin e një muri apo një vepre tjetër. 4 Servituti për vendosjen e gypave, kabllove e telave (Neni 280) - Këtu përcaktohen rastet kur servituti është i nevojshëm për: ndërtimin e kanaleve, vendosjen e gypave për kalimin e ujit/gazit, kalimin e kabllove e telave telegrafikë ose elektrikë e instalime të tjera të kësaj natyre, kur këto vepra nuk kanë mundësi të kryhen ndryshe ose pa u bërë shpenzime të mëdha. Gjatë hartimit të planit të përgjithshëm vendor, njësia vendore mund të vendosë servitute me qëllim realizimin e infrastrukturave të nevojshme, sipas parashikimeve ligjore, siç përcaktohet edhe në nenin 20/dh të ligjit 107/2014, datë 31.07.2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”. Në këtë ligj specifikohet gjithashtu që çdo servitut publik, i vendosur mbi parcela të caktuara, transferohet në parcelat e reja të krijuara në të njëjtën vendndodhje fizike, si pasojë e një procesi nënndarjeje dhe/ose bashkimi të parcelave për qëllim zhvillimi. Instrumenti i servitutit i shërben njësisë vendore për të reduktuar kostot e realizimit të infrastrukturave për rastet kur shpronësimi nuk është i domosdoshëm. Së fundi, servituti është një nga instrumentet që mund të përdoren për menaxhimin e një hapësire publike (në pronësi të bashkisë ose në pronësi private), sikurse shpjegohen rastet në rregulloren për hapësirat publike. 4.2.3 TË DREJTAT E TRANSFERIMIT DHE PREFERIMIT E drejta e transferimit i referohet procesit të transferimit të një prone publike vendore në favor të qeverisë qendrore, për realizimin e infrastrukturave kombëtare, përmes një Vendimi të Këshillit të Ministrave. Njësia vendore njoftohet minimalisht 60 ditë përpara 168

propozimit të marrjes së vendimit nga ministri i linjës, dhe pas marrjes së vendimit, transferimi bëhet përmes kompensimit të vlerës së pronës sipas çmimeve të tregut. Procesi quhet i mbyllur pasi të jetë kryer kompensimi dhe të jenë bërë ndryshimet përkatëse në ZVRPP. Sipas nenit 36/1 të ligjit 107/2014, “E drejta e preferimit është e drejta në dobi të një autoriteti të planifikimit, në kuptim të këtij ligji, për t’u preferuar në radhë para çdo personi privat në blerjen, në të njëjtat kushte, të një pasurie të paluajtshme, në pronësi private, që është objekt shitjeje dhe ndodhet në një zonë vendimtare për realizimin ose mbrojtjen e një interesi publik”. Preferimi mund të përdoret si instrument vetëm për ato pasuri të paluajtshme, të cilat më pas do të përdoren vetëm për interes publik. Nëse autoriteti përgjegjës i planifikimit vendos ta shesë pasurinë e blerë me preferim brenda pesë viteve nga data e blerjes, ai është i detyruar të njoftojë ish-pronarin e saj ose trashëgimtarët e tij, nëse kanë interes ta ri blejnë atë pasuri. 4.2.4 INSTRUMENTE ZHVILLIMI PËR FINANCIMIN E HAPËSIRËS/ INFRASTRUKTURËS PUBLIKE Veç instrumenteve të mësipërme, interesi publik mund të garantohet edhe në mënyra të tjera, të cilat: • vendosin drejtësi në trajtimin e pronarëve; • garantojnë shpërndarje të drejtë e proporcionale të detyrimeve e përfitimeve mes palëve (publike e private) në një proces zhvillimi toke; • ruajnë territoret bujqësore, natyrore dhe me vlera historike nga zhvillimi urban; • sigurojnë të ardhura për investime publike nga palët private; • garantojnë që autoriteti publik (vendor) do të përfitojë nga vlera e rritur e tokës (private) si rezultat i planifikimit, konvertimit të tokës nga rurale në urbane

dhe investimeve infrastrukturore me fonde publike. Këto instrumente gjejnë hapësirë në ligjin nr. 107/2014 dhe në legjislacionin shqiptar në tërësi dhe mund të zbatohen pas përcaktimeve përkatëse në PPV, me programe përkatëse, si pjesë e PDV-së ose jo. Këto instrumente do të trajtohen në mënyrë të përmbledhur në këtë seksion dhe ato në vijim të këtij kapitulli. Procesi i hartimit të PPV-së përmes vendimmarrjes për infrastrukturat kryesore publike, shpërndarjes së të drejtave të zhvillimit, përcaktimit të përdorimit të tokës etj. ndikon drejtpërdrejt në (rritjen e) vlerën e pronave dhe mundësinë për t`i zhvilluar/shfrytëzuar ato. “Kapja e vlerës së rritur” i referohet procesit përmes të cilit sektori publik rimerr një pjesë të vlerës së shtuar të pronës, që i atribuohet “përpjekjeve të përbashkëta të komunitetit”. “Përpjekjet e përbashkëta të komuntitetit” u referohet të gjitha elementeve që ndikojnë në rritjen e vlerës së pronës dhe që nuk nxiten nga vetë pronari, por nga shoqëria (nga autoriteti

Figura 145. Bonusi i ndërtimit – Intensiteti i ndërtimit me kushte

publik përmes planifikimit). Të tilla përfshijnë: • përcaktimin e treguesve të lartë të zhvillimit në PPV; • përcaktimin e përdorimit të tokës me përfitime më të larta ekonomike në PPV; • konvertimin i tokës nga rurale në urbane; • investimet publike në infrastrukturë; • forcat e tregut, në përgjithësi, të cilat çojnë në rritje urbane etj. Në çdo rast, është e qartë që pronarët e pronës nuk kanë kontribuar në rritjen e vlerës

PARA ZHVILLIMIT

BURIMI: MANUALI TEKNIK 2012 DHE Co-PLAN, 2015

PAS ZHVILLIMIT

Hapsirë Urbane C

Vlera

KOSTO ZHVILLIMI

Sipërfaqe e Madhe

NORMATIVAT URBANE

Figura 146. Rritja e vlerës së tokës përmes investimeve dhe planifikimit43

Vlerë e Rritur

Sipërfaqe e Vogël BURIMI: MARIA CRISTINA ROJAS EBERHARD, 2011

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

PËRSHTATUR: Co-PLAN, 2015

169

së pronës së tyre dhe mund të jetë e arsyeshme që një pjesë e kësaj vlere t’i rikthehet publikut për investime dhe përmirësime të mëtejshme. Kështu, ndërtimi i një rruge apo hapësire publike pranë një zone banimi ose për zhvillim konsiderohet “përpjekje e përbashkët e komunitetit” pasi financohet nga taksat publike. Ndërkohë, ky financim rrit vlerën e tokës pranë së cilës kryhet investimi. Pronarët përfitojnë vlerën e rritur të tokës, si rezultat i investimit publik, por autoritetet publike mund të përdorin instrumente (të menaxhimit të tokës) për të kapur një pjesë të vlerës së rritur dhe për t`ia rikthyer komunitetit përmes investimeve të reja publike. Kapja e vlerës së rritur mund të realizohet përmes taksave, tarifave, pjesëmarrjes së palëve private në një investim publik, dhënies së detyruar të tokës për hapësirë publike pa shpërblim e me marrëveshje, kontributeve të drejtpërdrejta të përfituesve të vlerës së shtuar të pronës në zonën ku ndodhet prona dhe/ose mjeteve të tjera fiskale. Për të kryer llogaritjen e vlerës së rritur të tokës, autoriteti publik u referohet çmimeve të tregut të pronave të paluajtshme, ose atyre zyrtare, sipas përcaktimeve ligjore. 4.2.5 INTENSITETI I NDËRTIMIT ME KUSHTE Intensiteti i ndërtimit me kushte është instrument nxitës për zhvilluesit (për të fituar më tepër sipërfaqe ndërtimi), ndërkohë që përmes kushtit bën të mundur sigurimin e fondeve për infrastruktura publike ose ndërtim të infrastrukturës drejtpërdrejt nga zhvilluesi. Pra, në thelb synon të sigurojë kontribute për financimin e investimeve kapitale në infrastruktura e shërbime publike, përfshirë programet sociale të strehimit. Në Shqipëri kjo realizohet përmes parashikimit paraprak të zonave të zbatimit në PPV. Kontributi jepet nga kërkuesi i lejes së 170

ndërtimit në këmbim të shtimit të intensitetit të ndërtimit në marrëveshje me autoritetin vendor. Në parim, që një zhvillues të ketë mundësi të përfitojë më shumë intensitet ndërtimi sesa mund të marrë në të vërtetë përmes një procedure rutinë aplikimi për leje zhvillimi, ai duhet të plotësojë disa kushte ndaj bashkisë. Zakonisht, këto kushte janë: ndërtim/ përmirësim i një infrastrukture publike, pagesë e drejtpërdrejtë me vlerë monetare për qëllime publike ose ofrim banesash për strehim social. Sipas nenit 43, pika 2, të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408), autoriteti vendor i planifikimit përgatit hartën e zonave të banimit që mund të jenë subjekt i programit të intensitetit të ndërtimit me kushte, si pjesë e PPV-së, gjatë hartimit, ose rishikimit të tij. Përcaktimi i intensitetit me kushte për njësitë strukturore/ zonat shoqërohet me studimin e kapacitetit mbajtës, si dhe me një plan të detajuar të zbatimit dhe të transparencës publike të programit. Kjo do të thotë që, pavarësisht se intensiteti i ndërtimit shtohet nëse aplikohet intensiteti me kusht, ky intensitet i shtuar duhet t’i përmbahet kapacitetit që ka zona për të strehuar banorët dhe përdoruesit e rinj, duke i ofruar shërbimet e nevojshme publike brenda standardeve të përcaktuara me ligj. Ligjërisht, ky intensitet i shtuar nuk mund të jetë më i madh

Situata ekzistuese

Bonusi për bashkimin

Figura 147. Raste të zbatimit të intensitetit me kushte44

Bon e rr

Iniciativa lokale për transformimin urban: “3 blloqe në 1” në Stamboll. Zona të zhvilluara mbi bazë parcele kanë krijuar tekstura urbane të komplikuara dhe shpesh herë problematike, për sa i përket shërbimeve dhe hapësirave publike. Ndaj është bërë e nevojshme që të hartohen qasje dhe modele të reja zhvillimi dhe ri-projektimi të zonave të banimit. Në vend të zhvillimit tradicional është e nevojshme që për këto raste të përdoren strategji fleksibël që t’i përshtaten dinamikave të zhvillimit urban. Ky ka qënë edhe pikësynimi kryesor i projektit “3 blloqe në 1” në Stamboll. Në këtë projekt, bonusi i intensitetit (ose intensiteti me kusht) jepet për të nxitur zhvillimin në nivel zone, pra konsolidimin e parcelave. Gjithashtu, intensiteti me kusht është përdorur si instrument edhe për të nxitur realizimin e infrastrukturave rrugore, hapësirave publike dhe parkimit, siç tregohet në skemën e mëposhtme. Këto infrastruktura janë realizuar nga zhvilluesit e interesuar për të përfituar intensitet ndërtimi ekstra. se intensiteti maksimal i lejuar nga PPV-ja, nëse nuk zbatohet programi i intensitetit të ndërtimit me kushte. Megjithëse nuk kërkohet me ligj, këshillohet që bashkia që vendos të aplikojë instrumentin e intensitetit me kusht në një njësi të caktuar strukturore, ta shoqërojë këtë instrument edhe me një studim të tregut dhe një studim paraprak të mundshmërisë (para-fizibiliteti). Studimi i tregut ndihmon për të kuptuar se sa mund të jenë përfitimet e zhvilluesit nga intensiteti shtesë i ofruar, sa përqind e këtij përfitimi shtesë mund t’i rikthehet bashkisë përmes investimeve në zonë nga zhvilluesi ose transaksioneve monetare, si dhe për të kuptuar nëse programi paraqet interes real për palët.

Në këtë mënyrë, bashkia sigurohet që kushtet e vendosura janë realiste dhe që do të ketë zhvillues të interesuar për të marrë pjesë në këtë skemë zhvillimi. Zhvilluesit e interesuar duhet të konkurrojnë për të marrë pjesë në këtë program. Bashkia jep të drejtën për zbatimin e intensitetit shtesë të ndërtimit kundrejt vlerës përkatëse përmes marrëveshjeve me palët e interesuara, organizimit të konkurseve ose ankandeve publike. Një nga mënyrat e zbatimit të këtij instrumenti paraqitet në shembullin e mëposhtëm:

ashkimin

Bonusi për zgjerimin e rrugës

Bonusi për hapësirën publike

Bonusi për parkim BURIMI: LOCAL INITIATIVES FOR URBAN TRANSFORMATION: ISTANBUL’S 3BLOCKS1BLOCK PROJECT PËRGATITUR: Co-PLAN, 2015

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

171

4.2.6 RIORGANIZIMI I PARCELAVE (LAND READJUSTMENT) Në raste komplekse, kur njësia që do të [ri] zhvillohet është shumë e parcelizuar dhe ka shumë aktorë, koordinimi i interesave të pronarëve bëhet i vështirë. Zakonisht, është e nevojshme përfshirja e një pale të tretë, publike, gjysëm-publike ose private që të ketë mandatin të kryejë zhvillimin për të gjithë njësinë. Një instrument që mund të rezultojë i suksesshëm në zona të mëdha dhe/ose komplekse (me shuma prona të fragmentuara) është “riorganizimi i parcelave”. Kuptohet nga emri që mënyra se si ky instrument i shërben bashkisë për të kapur vlerën e shtuar të tokës është përmes kontributeve të drejtpërdrejta të pronarëve dhe zhvilluesit në zhvillimin (me PDV) e njësisë strukturore. Parcelat riorganizohen, pra “bashkohen/ konsolidohen në një të vetme” ose në disa parcela të mëdha dhe, pas zhvillimit, secili pronar përfiton sipërfaqe toke dhe/ose ndërtimi dhe/ ose vlerë monetare neto më të rritur sesa ajo e pronës/parcelës që kishte para riorganizimit

dhe zhvillimit. Vendndodhja e pronës së re, me shumë gjasa, do të ndryshojë për çdo pronar, krahasuar me pronën para riorganizimit dhe zhvillimit. Në procesin e zhvillimit me riorganizim të parcelave ndodhin këto dukuri: • Ndryshon tërësisht konfigurimi i pronës/ pronave, si rezultat i projektit dhe procesit të konsolidimit; • Ndryshon marrëdhënia e pronësisë mes pronarëve. Pas zhvillimit, ndër pronar ët e tërësisë së pronave në zonë do të jetë edhe bashkia, edhe zhvilluesit; • Krijohen detyrimisht prona publike, edhe nëse këto nuk ekzistonin më parë, ose rritet sipërfaqja e tyre (nëse ato ekzistonin para riorganizimit/zhvillimit). Këto prona publike strehojnë infrastrukturën, shërbimet dhe hapësirën e hapur publike. Krijimi i pronave publike ose shtimi i tyre ndodh përmes kalimit të pronësisë nga private në publike të një pjese të sipërfaqes së zonës. Ky kalim pronësie është i detyrueshëm e kryhet pa shpërblim. Kalimi i pronësisë garantohet nga marrëveshja paraprake mes bashkisë,

PËRPARA B

A H

A A

C D

PAS

H F

B C

C D D

I C D D

G F F E

Hapsirë Publike Parcela e vjetër e A-së

KONTRIBUTI Parcelat e reja të A-së

Parcelat e vjetër e B-së

Parcelat e reja të B-së RISHPËRNDARJE

Parcelat e vjetër e I-së

Parcelat e reja të I-së

Figura 148. Skemë konceptuale e zhvillimit me riorganizim të parcelave45 172

BURIMI: EL. SHIMY, 2012 SCIENTIFIC & ACADEMIC PUBLISHING, 2012 PËRSHTATUR: Co-PLAN, 2015

Koncepti i riorganizimit të parcelave46 daton që në shekullin e 19-të në Gjermani dhe është përdorur masivisht në Azi (Japoni dhe Kore), si dhe në mjaft vende evropiane. Një rast i suksesshëm i riorganizimit të parcelave është projekti Simesa në Medelin. Kjo zonë përfaqëson një zonë ish-industriale, me një sipërfaqe prej 30 ha, nga të cilat industria origjinale ka në pronësi 46% të tokës, tre kompani të tjera 49% të tokës dhe 5% e mbetur zotërohet nga 18 biznese. Kjo zonë është rikonceptuar përmes riorganizimit të parcelave për të akomoduar 37 struktura në 13 parcela, duke rezervuar 37% të sipërfaqes totale të zonës për parqe, zona të gjelbra dhe rrugë. Në pjesët e mbetura u vendos nje koeficient shfrytëzimi toke prej 80%. Kostot totale të urbanizimit (infrastrukturave) ishin rreth 23% e vlerës totale të projektit dhe u mbuluan nga vetë përfitimet e projektit nga shitjet. Roli i administratës publike ishte kyç për të rialokuar industritë që u zhvendosën nga zona, si dhe për t’u siguruar që gjatë projektimit të zonës u zbatuan normat e dizajnit urban, përdorimit të tokës dhe skemat e duhura finanicare. Gjithashtu, administrata publike u sigurua që të gjithë pjesëmarrësit në skemën e zhvillimit do të trajtoheshin si të barabartë, duke i informuar ata në lidhje BURIMI: SMOLKA, 2013 me planet pjesore dhe procedurat e ndarjes së kostove/detyrimeve dhe përfitimeve.

I=2.1 I=2.1 ksht=48% ksht=48% Kshr=16%Kshr=16% Kshp=2% Kshp=2%

I=2.85 I=2.85 ksht=37% ksht=37% Kshr=34%Kshr=34% Kshp=5% Kshp=5%

I=2.1 ksht=48% Kshr=16% Kshp=2%

Figura 149. Shembull i zhvillimit me riorganizim parcelash47

I=2.85 ksht=37% Kshr=34% Kshp=5%

BURIMI: Co-PLAN DHE UNIVERSITETI POLIS, 2013

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

173

HAPI 1: Përgatitja e zonës për procesin e zhvillimit me riorganizim parcelash

HAPI 2: Përgatitja e draft projektit dhe llogaritja e aksioneve

HAPI 3: Riorganizimi dhe kapja e vlerës

174

HAPI 4: Miratimi dhe Zbatimi

Figura 150. Diagrama e hapave të zhvillimit me riorganizim parcelash

BURIMI: Co-PLAN DHE UNIVERSITETI POLIS, 2013

Llogarit vlerën e fitimit dhe të vlerës së shtuar të tokës nga rizhvillimi

Rialoko parcela ose vlerë monetare për çdo pronar

3.1

3.2

4.3

4.2

4.1

Regjistro pronat e reja në ZRPP

Zbato PDV për infrastrukturat

Mirato PDV

Zbato sipas ligjit të ZRPP dhe VKM 408 dhe VKM për hapësirën publike

Zbato sipas rastit të parashikuar ne nenin 22 të ligjit nr. 107/2014 dhe nenit 28 të VKM nr. 408

Miratimi nga kryetari dhe verifikim procesi nga këshilli, hidhet në Regjistër. Nuk duhet të shprehen kundër banorët me pronësi më shumë se 1/3 e sipërfaqes së zonës

Llogarit/Zbrit sipërfaqen e nevojshme për infrastrukturat

2.7

Si pjesë e dokumenteve: edhe një hartë me kufijtë e rinj të pronave dhe marrëveshja për hapësirën publike Infrastrukturat ndërtohen nga zhvilluesi kur nisma është private. Nëse publike ose PPP, ndërothen nga bashkia me kontributin e zhvilluesit sipas marrëveshjes

Ndërtimi i infrastrukturave publike dhe atyre private që janë kusht për informimin/ regjistrimin e parcelave të reja në ZRPP

Merr në konsideratë përdorimet e reja dhe pajisjen me infrastrukturë. Krahaso me zona të ngjashme.

Dokumentet dhe procesi sipas nenit 22 të ligjit nr. 107/2014 dhe VKM nr. 671

Rialokimi pasi jane hequr sipërfaqet publike, fitimi i zhvilluesit dhe sipas rastit vlera që merr bashkia. Tokë dhe/ose ndërtim në të njëjtin vend, ose para.

Llogarit mbi vlerën e tregut. Në këtë hap llogarit totalin

Nga drafti i propozuar për rizhvillim evidentohet sipërfaqja për rrugë dhe hapësira të tjera publike

Në gjendjen ekzistuese zona mund të ketë prona publike. Pra, bashkia është një ndër pronarët

Sipas nenit 22 të Ligjit nr.107/2014 dhe VKM për hapësirat publike

Llogarit: aksionet=kontributin e zhvilluesit dhe bashkisë

2.6

Vlerë investimi për zhvilluesin; Vlerë investimi dhe/ose pronash publike për bashkinë

Përdor vlerën e tregut. Negociatë mes pronarëve, zhvilluesve dhe bashkisë

2.5

Llogarit mbi bazën e fitimit nga (I) që mund të përfitojë çdo pronar dhe nga ndryshimi i përdorimit të tokës. Mund të internalizohet në vlerën e tokës te 2.3 dhe aksionet te 2.4

Llogarit: "aksionet" = kontributin e çdo pronari në zhvillim sipas pronës

2.4 E drejta për zhvillim vjen nga PPV dhe është Intensiteti dhe përdorimi i propozuar i tokës. Vlera mund të internalizohet në vlerën e tokës tek 2.3 dhe aksionet 2.4

Referoju agjencive të pasurive të paluajtshme nëse është nismë private. Proces negociate zhvillues-pronarë-bashki

Llogarit aksionet e çdo pronari sipas të drejtës për zhvillim nga PPV

Vlera e tregut Lekë/ha dhe/ose Leke/m2 ndërtim. Kujdes nëse varion brenda zonës

Veç punës teknike, organizohet proces konsultimi me palët. Bashkia ngre FBPDV sipas rastit.

Standardi në rishpërndarjen e prones mund të jetë vlera relative, ose sipërfaqja relative e pronës- përgjithësisht vlera. Proces negociate zhvillues-pronarë-bashki

Sipas hartës së çmimeve të miratuar e VKM nëse është nismë publike.

Të dhëna për infrastrukturat, një pyetsor për banorët, analiza territori, projekti për rizhvillimin e zonës

Njoftim në ZRPP se ka nisur një proces zhvillimi me riorganizim parcelash

Përdorimi i instrumentit të Pezullimit të zhvillimit në zonë.

Sugjerime të përdorshme sipas rastit

1) % e sipërfaqes së tokës dhe e ndërtimit që ka çdo pronar ndaj totalit; 2) vlera e çdo prone & % ndaj totalit

Llogarit vlerën aktuale të tokës dhe ndërtesave

2.3

Çdo pronë paraqitet saktë në hartë me emrin e pronarit/pronarëve, ndarjet e pronësisë, përmasat, lloji aktual i zhvillimit, ka vetëm tokë apo edhe ndërtesë

Përdor hartën kadastrale nga ZRPP, por rregullo përmes verifikimit në terren

Në përputhje me kërkesat e strukturës së PDV sipas nenit 64 të VKM nr.671

Vendndodhja e zonës, argumenti për PDV dhe një koncept-ide,plani i veprimeve për hartim & miratim

Procedura e parashikuar në nenin 22 të ligjit nr.107/2014 dhe në VKM nr.408.

E gjithë zona konsiderohet teknikisht si një parcelë e vetme

Zonë për rizhvillim, rritje intensiteti, përdorimi mbetet i njëjtë, ose ndryshon. Pronarët e të paktën 51% të sipërfaqes së pronave mbështetin nismën nëse private ose PPP

Karakteristika të formës ose procesit

Zonë për PDV e përcakuar nga PPV. Interes publik dhe/ose privat

Detyrimi ligjor

Sipas nenit 22 të Ligjit nr.107/2014 dhe VKM për hapësirat publike

Grumbullo informacionin teknik, analizo, përgatit draftin e projektit

2.2

Përditëso hartën e pronave dhe listo të gjithë pronarët

1.3

"Elemino" kufijtë e pronave në zonë

Merret dhe miratohet nisma për PDV tek Kryetari i bashkisë

1.2

2.1

Përcaktohet zona për zhvillim me riorganizim parcelash

1.1

Hapi

zhvilluesit dhe pronarëve dhe bazohet në faktin se të gjitha palët (publike e private) do të marrin përfitime nga zhvillimi, sipas kontributeve të tyre në të. • Nga një tërësi pronash me një vlerë X krijohet një tërësi pronash me vlerë Y, më e lartë se vlera X. Vlera e shtuar është e barabartë me Z = Y-X. Vlera e shtuar Z do të përdoret për: – Ndërtimin e infrastrukturës dhe hapësirës publike; – Fitimin e zhvilluesit; – Fitimin/Kompensimin e pronarëve që hynë në procesin e zhvillimit. Të gjitha palët do të ndajnë vlerën Z mes tyre, sipas përqindjes së kontributeve përkatëse. Por, si zhvilluesi/t dhe pronarët janë të interesuar për përfitimin ekonomik. Pra, një zhvillues nuk do të futej në proces, nëse nuk do të merrte përfitimin e parashikuar, ndërsa pronarët do të marrin vlerën e tokës/pronës së tyre para zhvillimit të llogaritur sipas vlerës së tregut pas zhvillimit. Në rast se riorganizimi i parcelave është një proces i detyrueshëm ligjërisht për t`u kryer nga bashkitë, atëherë pronarët do të kompensohen së paku për vlerën e pronës para zhvillimit – synimi i bashkisë është të mbulojë tërësisht infrastrukturën publike. 4.2.7 TRANSFERIMI I TË DREJTAVE TË ZHVILLIMIT Transferimi i të drejtave të zhvillimit (TDZH) është një program që synon të ruajë tokën bujqësore, natyrore dhe atë me vlera historike nga zhvillimi. Thelbi i programit është alternativa financiare që bashkia mundëson që t`u ofrohet pronarëve të tokave si më sipër, me qëllim që në terrenet e tyre të mos ndërtohet. Vendimi për mosndërtimin në këto terrene merret në PPV. Mirëpo, këto terrene zakonisht janë brenda një qyteti ose

në periferinë e afërt të tij dhe janë në presion të mundshëm ndërtimi. Në kushtet kur PPV-ja përcakton intensitet 0 për këto toka, pronarët ndihen të trajtuar në mënyrë jo të barabartë me ata që kanë intensitete ndërtimi në rritje. Për rrjedhojë, ekziston rreziku i ndërtimit informal. Në këto kushte, bashkia vendos të ndërmarrë programin e TDZH-së përmes të cilit lejon që pronarët e terreneve ku nuk duhet të ndërtohet të kenë mundësi të transferojnë (shesin) intensitet “virtual” ndërtimi tek pronarë të tjerë, në tokat e të cilëve jo vetëm lejohen intensitete të larta, por ka edhe presion të lartë zhvillimi. Lindin pyetjet: Si realizohet programi dhe a realizohet kudo? A mund të jetë kudo i suksesshëm dhe kush merr pjesë në të? Si fillim, gjatë hartimit të PPV-së, bashkia vendos të shpërndajë të drejtat e zhvillimit në territor, duke u bazuar në vendimmarrjet për zhvillimin strategjik të bashkisë. Në këtë proces, shpërndarja e të drejtave të zhvillimit nuk ka për qëllim të jetë e balancuar mes pronarëve, por të jetë më e mira e mundshme në funksion të zhvillimit të territorit të bashkisë. Në këtë mënyrë, në përgjithësi, u jepen më shumë të drejta zhvillimi (intensitet i lartë) zonave që kanë pozicionim të favorshëm në qytet, ku interesi i tregut duket të jetë më i lartë. Kjo privon nga të drejtat e zhvillimit prona që ndodhen në zona bujqësore e natyrore, zona me rëndësi të veçantë mjedisore dhe/ose historike etj. Në këto kushte, bashkia mund të vendosë që në PPV të përfshijë edhe TDZH-në. Përmes TDZH-së, njësia vendore kompenson pronarët për kushtëzimet e zhvillimit të pronës së tyre, të cilat i ka përcaktuar në PPV. Ky kompensim kryhet kryesisht përmes “çertifikatave të zhvillimit” që pronari merr, të cilat mund t’u shiten palëve të treta ose mund të përdoren drejtpërdrejt në zhvillime që ndodhin në qytet. Nëse është rasti, këto çertifikata mund t`i shiten bashkisë dhe ajo ngre bankën e të drejtave të zhvillimit. Të drejtat e grumbulluara në këtë

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

175

mënyrë bashkia mund t`i shesë në funksion të ecurisë së tregut të ndërtimit.

1 Përcaktimi/fokusimi i qëllimit të programit në përputhje me rregulloren e zhvillimit;

Programi i TDZH-së për Shqipërinë është parashikuar në nenin 45 të Rregullores së Zhvillimit, ku përcaktohet që autoriteti vendor i planifikimit vendos të lejojë zbatimin e një programi për transferimin e të drejtës për zhvillim mbi bazën e një studimi për njësitë dhe/ose zonat midis të cilave kryhet transferimi i këtyre të drejtave. Ky program ndërmerret gjatë hartimit të PPV-së ose më tej, në fazat e rishikimit të tij. Njësitë dhe/ose zonat janë objekt i programit për transferimin e të drejtës për zhvillim pas miratimit të PPV-së.

2 Harta e njësive/zonave prej nga transferohet (dhënëse) dhe të njësive/zonave ku transferohet (marrëse) e drejta e zhvillimit, përfshirë të dhënat e Regjistrit të Pasurive të Paluajtshme për çdo pronë; 3 Studimi i tregut për të vlerësuar mundësitë reale të zbatimit të programit – A do të jenë realisht të kënaqur shitësit e të drejtave të zhvillimit (pronarët e zonave dhënëse) dhe a do të ketë fuqi blerëse (interes) nga pronarët e zonave marrëse (apo zhvilluesit e interesuar në këto zona)?

4 Përgatitja dhe zbatimi i një strategjie të Komponentët kryesor të programit janë:TOTO, ANILA GJIKA _ASSIST.BESMIRA PROF.RUDINA DYCA, ZENEL BAJRAMI Durrësi _ Planifikim Rregullator

03.

VLERAT PERFUNDIMTARE TE PROJEKTIT

WORK GROUP_FIONA IMAMI , KETI HOXHA

MASTERPLAN SHKALLA : 1 : 1000

DETAJE TE GODINES LINEARE

godine lineare ksht = 70 % sip. gjurme = 1519 m2 nr. kateve = 7

Figura 151. Shembull për zbatimin e TDZH-së në një zonë në Durrës48 VLERA TOTALE W PROJEKTIT

176

PERFITMI I AKTOREVE PJESEMARRES NE ZHVILLIM

ZHVILLUESI

Infrastruktura Rruge Kryesore

Sip 2558 Sip

Rruge per kembesoret

4,500

cmimi Kosto totale 10000 25,580,000 cmimi Kosto totale 10,000 45,000,000

Vlera e parcelës ekzistuese Vlera e ndërtimit

PRONARI 119,561,022

BASHKIA

TOTAL 119,561,022

02. 02. 02.

Durrësi _ Planifikim Rregullator PROPOZIME

ZGJIDHJA 1 : TRANSFERIMI I TE DREJTES SE ZHVILLIMIT

Durrësi _ Planifikim Rregullator PROPOZIME

ZGJIDHJA 1 : TRANSFERIMI I TE DREJTES SE ZHVILLIMIT

/ / /

PROF.RUDINA TOTO, ANILA GJIKA _ASSIST.BESMIRA DYCA, ZENEL BAJRAMI WORK GROUP_FIONA IMAMI , KETI HOXHA PROF.RUDINA TOTO, ANILA GJIKA _ASSIST.BESMIRA DYCA, ZENEL BAJRAMI WORK GROUP_FIONA IMAMI , KETI HOXHA

PROF.RUDINA TOTO, ANILA GJIKA _ASSIST.BESMIRA DYCA, ZENEL BAJRAMI WORK GROUP_FIONA IMAMI , KETI HOXHA

ZGJIDHJA 1 : TRANSFERIMI I TE DREJTES SE ZHVILLIMIT

zona “dhenese”

zona “marrese” 2

bizantin-otoman A + - Zona e qytetitzona “a” zona “dhenese” kategoria “marrese”

1 A

Perqendrimi i siteve, ndertesave + dhe monu-

Zona e qytetithistorik bizantin-otoman zona “dhenese” zona “marrese” menteve me karakter kulturor

kategoria “a” nderhyrje me nuk lejohet rritje e dendesise, karakter ndertimor apo nderhyrje te tjera Zona qytetit Perqendrimi i esiteve, dhe monuintensiteti i banimit : ndertesave 0 bizantin-otoman - 0.33 kategoria “a”kulturor menteve me karakter historik nuk lejohet rritje e dendesise, nderhyrje me karakter ndertimor nderhyrje te monutjera Perqendrimi i siteve,apo ndertesave dhe intensiteti banimit : 0 - 0.33 kulturor menteve mei karakter historik Zonat “Marrese” te qytetit nuk lejohet rritje e dendesise, nderhyrje me karakter ndertimor apo nderhyrje te tjera Zona me karakter dhe funksion banimi intensiteti i banimit : 0 - 0.33 Sipas planit keto zona parashikojne rritje te “Marrese” te qytetit dendesiseZonat nepermjet ndertimeve te reja. Zona me karakter dhe funksion Intensiteti i banimit : 1.2 - 2.4 banimi Sipas planit keto zona parashikojne Zonat “Marrese” te qytetitrritje te dendesise nepermjet ndertimeve te reja. Zona me karakter dhe funksion banimi Intensiteti i banimit : 1.2 - 2.4 Sipas planit keto zona parashikojne rritje te dendesise nepermjet ndertimeve te reja.

2 4

1 3 A 3

Gjate procesit transferohet vetem e drejta per zhvillim pronesia mbi pronen nuk ndryshon !

Intensiteti i kerkuar + 1 kat

Gjate procesit transferohet vetem e drejta per zhvillim pronesia mbi pronen nuk ndryshon !

Intensiteti i transferuar + 1 kat

ti ti

Intensiteti i banimit : 1.2 - 2.4

Intensiteti i kerkuar + 1 kat

Intensiteti i transferuar + 1 kat

ti ti ti

ti ti

ti ti ti

ti Sheshi Liria

Sheshi Liria

PORTI

BURIMI: UNIVERSITETI POLIS DHE Co-PLAN, 2012

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

177

komunikimit publik – garanton transparencën dhe njofton palët e interesuara për programin; pra, zgjon interesin dhe vendos tregun në lëvizje; 5 Kushtet dhe procedurat e procesit të transferimit, të dhënat identifikuese të palëve të përfshira në proces, detyrimet dhe përfitimet përkatëse për palët, si dhe formula për llogaritjen e vlerës së kompensimit të së drejtës për zhvillim që transferohet, përfshirë taksat dhe çdo kosto tjetër, në përputhje me legjislacionin në fuqi. Në fakt, mund të jetë një ose disa formula që përdoren gjatë programit, sepse kushtet dhe interesat për pjesëmarrje në program ndryshojnë nga njëra zonë në tjetrën si pasojë e vlerës së pronës së paluajtshme në treg; 6 Zbatimi, monitorimi i ecurisë së programit dhe botimi në Regjistër, në përputhje me ligjin. Sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr.408), programi i TDZH-së ka disa kushte zbatimi: 7 Kryhet midis dy ose më shumë njësive strukturore të një zone ose midis njësive strukturore të zonave të ndryshme. Sigurisht që zbatohet për pronat brenda njësive; 8 TDZH-ja zbatohet vetëm për intensitetin dhe vetëm për përdorimin ‘banim’; 9 Njësitë midis të cilave lejohet TDZH-ja janë: a zonat dhënëse të së drejtës për zhvillim, të cilat i përkasin kategorisë bazë të përdorimit të tokës bujqësi, natyrore dhe monumente e trashëgimi kulturore dhe ku PPV-ja nuk lejon ose kufizon maksimalisht zhvillimin; b zonat marrëse të së drejtës për zhvillim, të cilat i përkasin kategorisë së përdorimit të tokës për banim. Të tilla mund të jenë disa ose të gjitha zonat e banimit sipas planit të përgjithshëm vendor. 10 Në zonat marrëse, veç intensitetit maksimal të lejuar të ndërtimit, PPV-ja përcakton, pas studimit të kapacitetit mbajtës dhe ndikimit 178

social ekonomik e mjedisor, intensitetin shtesë të ndërtimit që këto zona mund të përfitojnë si rezultat i zbatimit të programit të transferimit të së drejtës për zhvillim. Ky intensitet nuk mund të jetë asnjëherë më i madh sesa intensiteti maksimal i ndërtimit në zonë i lejuar nga PPV-ja, në mungesë të programit të TDZH-së. 11 Vlera e përgjithshme e sipërfaqes shtesë të ndërtimit në zonat marrëse, që krijohet nga zbatimi i programit të transferimit të të drejtës për zhvillim, nuk mund të jetë asnjëherë më e madhe sesa vlera totale e sipërfaqes së ndërtimit që i përket intensitetit të përcaktuar (përmes çertifikatave të zhvillimit) nga PPV-ja për zonat dhënëse. 12 Vlera e kompensimit të intensitetit të ndërtimit që transferohet përcaktohet përmes formulës/formulave që përgatit për këtë qëllim bashkia dhe rivlerësohet për çdo zonë dhënëse dhe marrëse. Kjo formulë bazohet në vlerën e tokës sipas çmimit të tregut në zonat dhënëse, nëse atyre do t`u lejohej të përdornin intensitetin e ndërtimit të përcaktuar nga plani për qëllime të programit të TDZH-së. 13 Kategoritë bazë të përdorimit të tokës dhe nënkategoritë përkatëse të parashikuara nga PPV-ja për zonat marrëse dhe dhënëse nuk ndryshojnë me zbatimin e programit të transferimit të së drejtës për zhvillim. 14 Gjatë zbatimit të programit të transferimit të së drejtës për zhvillim, kushtet e tjera të zhvillimit në zonat marrëse mbeten të pandryshuara ose përmirësohen në përpjesëtim të drejtë me zhvillimin shtesë, në përputhje me standardet e planifikimit. Ka raste që TDZH-ja përdoret si instrument që mund të zevendësojë shpronësimin. Pra, vlera e pronës që do kthehet në publike kompensohet jo me vlerë monetare, por me të drejta zhvillimi. Një rast i suksesshëm i zbatimit të TDZH-së në këtë formë është në Porto Alegre, Brazil, ku

bashkia arriti të shpronësojë një sipërfaqe prej 13.2ha ku do të ndërtohej zgjatimi i bulevardit me gjerësi 40m, duke u shpërndarë pronarëve të drejta zhvillimi që mund të përdoreshin në qytet. Në këtë formë, 50% e kostove për realizimin e kësaj infrastrukture u mbuluan nga TDZH-ja, e cila zevendësoi shpronësimin për 65% të pronave të kthyera në publike për zgjatimin e bulevardit. Aktualisht, rregullorja për përdorimin dhe menaxhimin e hapësirës publike, miratuar nga qeveria, propozon TDZH-në si një nga instrumentet që mund të përdoren për të siguruar hapësirë publike. 4.2.8 INSTRUMENTE TË TJERA Instrumente të tjera që mund të përdoren për të gjeneruar fonde për financimin e infrastrukturës publike përfshijnë: • financimin përmes vlerës së rritur të taksës së pronës; • zona të zhvillimit të biznesit (Business Improvement District – BID); • zona vlerësimi të veçantë; • tarifën/ndarjen e vlerës së rritur të tokës. Financimi përmes vlerës së rritur të taksës së pronës (Tax Increment Financing – TIF) lejon autoritetet vendore që të përdorin të ardhurat e ardhshme të taksës së pronës nga një zonë e caktuar për të paguar për investime publike në atë zonë. Programi mund të ndërtohet për një zonë ose për të gjithë bashkinë. Programi ndërtohet mbi supozimin se investimet që do të realizojë bashkia në zonë/qytet do të rritin vlerën e pronës dhe, si rezultat, do të rritet edhe vlera e taksës së pronës. Bashkia llogarit paraprakisht rritjen e vlerës së taksës së pronës dhe e mbledh këtë para dhe përgjatë zbatimit të investimeve publike. Projektet e zhvillimit që mund të mbulohen me të ardhurat që gjeneron ky program përfshijnë: • rizhvillimin e zonave të degraduara apo rigjenerimin urban;

• përmirësime në infrastrukturë: kanalizime, furnizim me ujë etj.;

rrugë,

• pastrimin e zonave të ndotura; • rehabilitimin e zonave/ndërtesave historike; • ndërtimin e infrastrukturave të nevojshme për zhvillimin e zonave industriale; • etj. TIF-i është një program shumë efikas dhe i drejtpërdrejtë, por që të mund të zbatohet në Shqipëri, taksa e pronës duhet të llogaritet mbi bazën e vlerës së pronës. Gjithashtu, do të duhet që legjislacioni për taksat vendore të krijojë të gjithë autonominë e nevojshme në përcaktimin e vlerës së taksës që çdo bashki duhet të mbledhë dhe sigurisht edhe në grumbullimin/administrimin e saj. Krijimi i “Zonave të zhvillimit të biznesit” (BID) është një program tipik përfaqësues për partneritetet publike-private (PPP), ku pronarët e ndërtesave dhe bizneset në zonë kontribuojnë financiarisht për [ri]zhvillimin, mirëmbajtjen dhe marketimin/promovimin e zonës së tyre tregtare/të biznesit. Qëllimi i BIDit është i shumëfishtë: (i) Strategjikisht, bashkia zgjedh një zonë të rëndësishme të qytetit, të mirëaksesuar dhe me përqendrim të lartë të bizneseve për t`i mbështetur këto të fundit me një program që shkon në funksion të përmirësimit të klimës së biznesit. Bizneset ekzistuese në zonë duhet të kenë potencial për zhvillim (pra, të jenë të qëndrueshme) dhe, ndërkohë, duhet të ekzistojë interes i konsiderueshëm nga biznese të tjera në qytet për t`u vendosur në zonë. Pra, në thelb, qëllimi i parë i programit është ai i zhvillimit ekonomik, pasi performanca e përmirësuar e bizneseve do të rezultojë në më shumë punësim. (ii) Bashkia bën të mundur që infrastruktura publike për zonën që do të rigjenerohet të mbulohet (tërësisht ose në një pjesë të konsiderueshme) nga vetë bizneset operuese

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

179

apo ato që do të vendosen në zonë; (iii) vetë bizneset e kanë të nevojshme ta përmirësojnë mjedisin në të cilin operojnë, sepse kështu do të rritej performanca e tyre ekonomike, ndaj janë iniciatorët e një BID-i. Sigurisht që shërbimet të cilat bashkia i ofron përmes BID-it janë plotësuese/shtesë ndaj shërbimeve të zakonshme. Kështu, ajo mund: • të kryejë investime në dekorimin e peizazhit urban të rrugës tregtare; • të ndryshojë sistemin e grumbullimit të mbeturinave nga i dukshëm dhe mbi tokë në depozitim nëntokë dhe me orare më të shpeshta të largimit të mbetjeve; • të zgjerojë trotuaret, madje edhe ta kthejë zonën në këmbësore; • të ndërtojë zona të reja parkimi; • të shtojë proceset e mirëmbajtjes; • të punojë për marketimin e zonës dhe të ofrojë shërbim për turistët; • të ndryshojë përdorimin e tokës për të lejuar që zona të jetë sa më e përzier në funksione etj. Në procesin e BID-it, pasi llogaritet vlera e investimeve, ajo shpërndahet proporcionalisht tek çdo pronar/biznes. Pas mbledhjes krijohet një fond i cili disburson punimet. Sidoqoftë, mbledhja e kontributeve mund të bëhet edhe përmes taksës së pronës ose një takse të veçantë. Pra, ajo rritet në funksion të investimit dhe u faturohet përfituesve në zonë. Edhe në rastin e BID-it në Shqipëri, grumbullimi i kontributeve përmes taksës së pronës është ende i pamundur në kushtet kur taksa nuk llogaritet mbi bazë vlere të pronës. Një program shumë i mundur për zbatim në Shqipëri është ai i zonave të vlerësimit të veçantë (Special Assessment District – SAD). Programi përqendrohet në investime infrastrukturore në shërbim vetëm të një zone, të kryera me kërkesë të banorëve/pronarëve. Edhe pse nuk është krijuar në kontekste ku bashkitë kanë 180

mungesa të ardhurash, ka shumë vlerë në rastet kur një bashki nuk mund t’i financojë të gjitha punimet në qytet. Pra, mund të përdoret në dy drejtime: (i) qytetarët konkurrojnë me projekte dhe bashkia kanalizon fonde në zonën e tyre; (ii) qytetarët shprehen të gatshëm të bashkëfinancojnë infrastruktura shtesë apo përmirësime infrastrukturash, duke ofruar kështu një cytje për bashkinë që të financojë në zonën e tyre. Punimet që përfshihen kanë të bëjnë me rrugët, kanalizimet, trotuaret, gjelbërimin e zonës, ndriçim publik të zonës, kopshte e çerdhe. Ky program është i pavarur nga taksa e pronës. Gjithsesi, kjo e fundit mund të përdoret si instrument për mbledhjen e kontributeve të banorëve. Së fundi, një mënyrë shumë efikase(betterment fee) për të investuar në infrastrukturat publike është që bashkia të marrë pjesë (përfitim) në vlerën e rritur të tokës (dhe jo të taksës së tokës, sikurse u shpjegua më sipër). Ka disa arsye pse bashkia e gëzon të drejtën e përfitimit nga vlera e rritur e tokës (sikurse u shpjegua në fillim të seksionit 4.2.4): • Bashkia përcakton të drejtën e zhvillimit që merr çdo parcelë “pronë” përmes PPV-së. Kjo e drejtë e bashkisë përcaktohet jo vetëm në ligjin e planifikimit, por edhe në Kodin Civil (sikurse u shpjegua më sipër); • Bashkia ka të drejtën të propozojë konvertimin e tokës nga rurale (bujqësore/natyrore) në urbane. Nëse ky konvertim miratohet (sipas ligjit), vlera e pronës rritet ndjeshëm – pronari nuk mund të kryejë konvertim, pra as të ndikojë në rritjen e vlerës së pronës së tij; • Bashkia përgatit hartën e re të përdorimit të tokës (në PPV) përmes së cilës vendos funksione të reja vlerësuese për tokën (p.sh. nga banim në banim dhe tregti, ose nga banim i ulët në banim të lartë) dhe krijon ligjërisht të drejtën e ndërtimit të infrastrukturave (p.sh. një rrugë e re etj.) që përmirësojnë cilësinë e zonës dhe rritin

vlerën e tokës. • Bashkia ndërton infrastruktura publike që i shërbejnë një zone dhe madje të gjithë qytetit, dhe nga ky ndërtim vlera e tokës në zonën përkatëse rritet (p.sh. zgjatimi i bulevardit të Tiranës në veri, drejt lumit të Tiranës dhe Paskuqanit do të rriste ndjeshëm vlerën e tokës përgjatë tij.) Pra, bashkia (përfaqësuese e komunitetit) me veprimet e veta planifikuese e zhvilluese rrit vlerën e tokave private. Madje, investimet që ajo kryen financohen nga i gjithë komuniteti dhe, ndërkohë, vlera e tokës rritet vetëm për ato prona që ndodhen afër/përgjatë investimit publik. Pra, nga investimi publik: • Përfitojnë të gjithë përdoruesit e infrastrukturës, si ata që janë banorë/pronarë në zonën ku ndërtohet, ashtu edhe ata që do të frekuentojnë zonën ose do të kalojnë tranzit në të; • Përfitojnë akoma dhe më tepër pronarët në zonë, sepse këtyre u rritet vlera e tokës/ pronës.

INSTRUMENTE TË MUNDSHME

Atëherë, për të bërë të mundur që detyrimi për investimin të ndahet në mënyrë të drejtë (proporcionalisht me përfitimin) e të mos përballohet në mënyrë të barabartë nga taksapaguesit në tërësi, kur disa prej tyre përfitojnë shumë më tepër se të tjerët, bashkia vendos të marrë një pjesë të vlerës së rritur të tokës që ajo ka krijuar, si pasojë e punës së saj planifikuese e zhvilluese. Këtë pjesë të vlerës së

POZICIONIMI I ZONËS KAMËZ

PASKUQAN

QENDËR YZBERISH

KOMBINAT

PARKU I MADH

shitje e të drejtave të zhvillimit transferimi i të drejtave te zhvillimit land assembling betterment fee

land assembling - tokë e përbashkët shitje e të drejtave të zhvillimit transferimi i të drejtave te zhvillimit

betterment fee land assembling betterment fee BURIMI: FABIOLA MECAJ DHE UNIVERSITETI POLIS, 2013

Figura 152. Shembull i zbatimit të programit për pjesëmarrje në përfitimin e krijuar nga vlera e rritur e tokës, si reultat i investimit publik IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

181

rritur të tokës ajo e kthen përsëri tek komuniteti me më tepër investime publike. Kjo realizohet me programe specifike, ku vlera e rritur e tokës (një përqindje e saj) merret nga bashkia përmes formave të tarifimit apo krijimit të një fondi që shoqëron zbatimin e programit. Më poshtë jepet një rast hipotetik se si një pjesë e investimit publik për zgjatimin e bulevardit të Tiranës drejt veriut (lumit të Tiranës dhe Paskuqanit) mund të mbulohet nga kontributi i pronarëve të tokave, të cilave u rritet vlera nga ky investim madhor i institucioneve publike. Në këtë mënyrë: • Bashkia/autoritetet mund të mbulojnë shpronësimin për pronat në gjurmën e

bulevardit dhe një pjesë të investimit në ndërtim. • Në mënyrë alternative, bashkia mund të shmangë shpronësimin dhe pronat që ndodhen në gjurmën e bulevardit të kompensohen përmes vlerës së rritur të tokës në pronat fqinjë. Po kështu, një pjesë e investimit në ndërtim mbulohet po nga vlera e rritur e pronave që nuk preken nga gjurma. • Dhe në çdo rast, bashkia vendos një balancë të drejtë mes pronarëve të ligjshëm të tokave dhe atyre që kanë ndërtuar informalisht apo kanë zaptuar prona në zonën në fjalë.

betterment fee 3.

qëllimi: taksimi i vlerës së rritur të pronave, e cila ka ardhur si rezultat i investimeve publike

AKTORËT / MARRËDHËNIA faktorë vështirësues

paguan taksë rritje e vleres së pronës shërbime publike

- vlera e taksës nuk duhet të jetë asnjëherë më e lartë sesa mundësia e pronareve për të paguar; - programi duhet t’i përmbahet parimit të proporcionalitetit, ai që fiton më shumë paguan më shumë; - programi duhet t’i përmbahet parimit të transparencës me publikun

PRONARI

BASHKIA

faktorë suksesi - gatishmëri e lartë e autoriteteve për të zbatuar programin; - procesi kërkon mbështetje ligjore, burime njerëzore dhe teknike; - projekti duhet të jetë legjitim në terma ligjore dhe sociale

4. PROCESI

PSE BETTERMENT FEE?

hapësirë ligjore: ligji i planifikimit nr. 107/2014 qëllimi: mbulon kosto të infrastrtukturës publike 3.

procesi: kapja e vlerës së rritur të tokë nga investimi publik niveli i financimit: sipas mundësisë paguese

182

mbledhja Përcaktohet koha e mbledhjes së taksës, para ose pas zbatimit të projektit

zona e ndikimit Përcaktohet rrezja e ndikimit të projektit inventari Krijohet një inventar me vlerat e pronave para dhe pas projektit

vlerësimi Llogaritet dhe vleresohet përfitimi për çdo pronë në zonë 4. përfitimi Llogaritet niveli i përfitimit për çdo pronë

shpërndarja Shpërndahet % e taksës bazuar në përfitimin e marrë

ZONA E NDIKIMIT

KRITERE rrezja e mbulimit të tramit rrezja e mbulimit të stacioneve te atutobusave infrastruktura rrugore

r = 1000 m r = 400 m

6. Z1 LLOGARITJE LLOGARITJEKONKRETE KONKRETE 6. &Z1Z2& Z2

parcela 2/53 shembull

parcela 7/43 shembull

183

SHEMBULL LLOGARITJESH PËR PARCELA

Nr. kadastral i pronës Sipërfaqja (m2) Përdorimi Vlera aktuale (Euro/m2) Vlera aktuale totale (Euro) Vlera e re (Euro/m2) Vlera që shtohet (Euro për m2) Vlera e re totale (Euro) Vlera që shtohet (total Euro) % e taksës mbi pjesën e rritur të vlerës së tokës Vlera e taksimit mbi vlerën e rritur (Euro) Pagesa për një vit Pagesa për 2 vjet Pagesa per 3 vjet Pagesë totale me zbritje 5% - pagesë e menjëhershme për dy vitet e para (Euro) Pagesë totale me zbritje 10% - pagesë e menjëhershme për tre vitet e para (Euro)

2,072 bosh 255 529,292 408 153 845,465 316,172 5% 15,809 3,162 6,323 9,485 15,018

125 Tip vilë 255 31,931 408 153 51,005 19,074 5% 954 191 381 572 906

14,228

858

sipas hartës së pronave të vitit 2013, për tokën truall në qytetin Tiranë, zona kadastrale 8330 dhe kurs këmbimi për 1 Euro = 140 Lekë

sipas hartës së pronave të vitit 2013, për tokën truall në qytetin Tiranë, zona kadastrale 8350 dhe kurs këmbimi për 1 Euro = 140 Lekë duke supozuar se zbatimi do të kryhet në 5 vite

Bashkia llogarit vlerën e rritur të tokës pas ndërhyrjes me infrastrukturë duke u bazuar në çmimin e tregut të zonave të ngjashme me atë që do të krijohet pas ndërhyrjes së bashkisë. Më pas, bashkia krahason vlerën e rritur (në total) me koston e investimit në infrastrukturë. Mbi bazën e këtij krahasimi, autoriteti vendos të mbulojë të gjithë koston ose një pjesë të saj, përmes aplikimit të instrumentit për kapjen e vlerës (p.sh. një tarifë ose një taksë të përkohshme të aplikuar me këste afatgjata). Një nga faktorët për përcaktimin e përqindjes së vlerës së kapur është edhe aftësia reale paguese e pronarëve (banorëve) të cilët përfitojnë nga vlera e rritur e tokës. Aftësia paguese llogaritet mbi bazën e të ardhurave mesatare, duke pasur në konsideratë edhe periudhën brenda së cilës do të kryhen pagesat.

OBJEKTE QË QE SHPRONËSOHEN SHPRONËSOHEN 8.5. OBJEKTE

11.

Z3...Z4 LLOGARITJE

Zona

Sip zonës/m2

z3 z4 z5 z6 z7 z8 z9 z10 Shuma

347,400 397,845 85,042 117,197 82,355 144,098 313,905 71,195 1,559,037

Hapësira Sipërfaqe e pubike taksueshme (m2) 11,220 336,180 15,450 382,395 5,346 79,696 6,200 110,997 4,850 77,505 6,550 137,548 11,500 302,405 2,400 68,795 63,516 1,495,521

Sipërfaqe mesatare Nr. i parcelave e parcelave për zonë 540 643 330 1,200 460 185 670 174 520 158 320 450 400 644 310 643 4,097

Figura 152. Shembull i zbatimit të programit për pjesëmarrje në përfitimin e krijuar nga vlera e rritur e tokës, si reultat i investimit publik 184

Vlera aktuale e tokws (Euro/m2) 171 171 171 255 255 255 255 171 BURIMI: FABIOLA MECAJ DHE UNIVERSITETI POLIS, 2013

POZICIONIMI I ZONAVE

Z10

Z7 Z1 Z4

Z1 + Z2

Z3 Z2 Z9

10.

LLOGARITJE PËR Z1 + Z2

Nr. i parcelave Sipërfaqja totale (m2) Vlera aktuale totale (Euro) Vlera e re totale (Euro) Shtesa e vlerës së tokës % e taksimit të shtesës së vlerës së tokës Vlera e taksës/tarifës (Euro) Pagesa për një vit (Euro) Pagesa për dy vite (Euro) Pagesë totale me zbritje 5% - pagesë e menjëhershme për dy vitet e para (Euro) Pagesë totale me zbritje 10% - pagesë e menjëhershme për tre vitet e para (Euro)

831 500,814 100,162,840 204,332,194 104,169,354 5% 5,208,468 1,041,694 2,083,387 4,948,044

4,687,621

12.

TABELA PËRFUNDIMTARE

Kosto e projektit (Euro) Z1 Z2 Z3 Z4 Të Z5 ardhura sipas Z6 zonave Z7 Z8 Z9 Z10 Të ardhura totale Mbulimi (%)

Vlera aktuale e Vlera e re e tokës Vlera e re e tokës Rritja e vlerës së % e Taksës tokës (Euro) (Euro/m2) (Euro) tokës (Euro) 57,522,799 408 137,175,848 79,653,048 2% 65,430,516 408 156,033,548 90,603,032 2% 13,636,555 408 32,519,384 18,882,829 2% 28,354,184 408 45,291,533 16,937,349 2% 19,798,652 408 31,625,362 11,826,709 2% 35,136,637 408 56,125,479 20,988,842 2% 77,249,357 408 123,394,200 46,144,843 2% 11,771,316 408 28,071,308 16,299,992 2% 308,900,016 610,236,662 301,336,646 2% Ulje maksimale e mundshme (10%)

26,075,938 5,208,468 1,593,061 1,812,061 377,657 338,747 236,534 419,777 922,897 326,000 11,235,201 43%

Taksimi mbi pjesën e rritur të vlerës (Euro) 1,593,061 1,812,061 377,657 338,747 236,534 419,777 922,897 326,000 6,026,733 602,673

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

185

4.2.9 HAPËSIRA DHE INFRASTRUKTURA PUBLIKE Sipas nenit 4/1 të ligjit nr. 107/2014, të ndryshuar, “Hapësira publike është hapësira e jashtme, si trotuari, rruga, sheshi, lulishtja, parku e të tjera të ngjashme, në shërbim të komunitetit, ku menaxhimi mund të jetë publik dhe/ose privat. Hapësira publike përfshin rrugëkalime publike dhe mjedise që janë të hapura për publikun ose në shërbim të përdorimit publik, pavarësisht nga regjimi juridik i tokës dhe përtej përcaktimeve të pronës publike, sipas ligjit nr. 8743,datë 22.2.2001, “Për pronat e paluajtshme të shtetit”. Në kontekstin zhvillimor të shumë qyteteve në Shqipëri, sipërfaqja e hapësirave publike është në rënie ose në ngërç krijimi, si rezultat i: • Procesit të privatizimit përmes praktikave të kthimit dhe kompensimit të pronave; • Zhvillimit deri më sot (edhe për ndërtimet shumëkatëshe) në bazë parcele dhe jo zone, duke rezultuar në skemën “e drejta e zhvillimit i jepet kërkuesit më të parë”. Në këtë skemë, çdo pronë është zhvilluar në maksimumin e kapacitetit mbajtës të saj, me supozimin se hapësira publike do të realizohet në pronën fqinjë, pronari i së cilës nuk ka aplikuar ende për leje ndërtimi. Pra, si përfundim, kushtet zhvillimore të zonës (intensiteti, distancat, koeficienti i shfrytëzimit të tokës) janë konsumuar dhe, ndërkohë, jo vetëm nuk janë ndërtuar hapësira publike, por parcelat private të mbetura të pandërtuara nuk mund të përfitojnë të drejta për zhvillim. • Edhe në rastet kur janë hartuar studime pjesore (ose disa PDV), të cilat parashikonin hapësira e infrastruktura publike, procesi i pjesëmarrjes, transparencës dhe negociatës nuk është kryer me të gjithë pronarët që preken nga studimi pjesor. Si rezultat, hapësira publike e krijuar në studim është “fallco”. Ajo nuk mund të realizohet, pasi pronarët e tokës nuk janë trajtuar me transferimin/shkëmbimin e së drejtës së zhvillimit në prona të tjera. E 186

vetmja zgjidhje mbetet shpronësimi, por ky ka kosto të konsiderueshme. • Gjithashtu, në rastet kur janë ndërtuar objekte banimi shumëkatëshe e shumëfamiljare është krijuar hapësirë publike, si rezultat i zbatimit të koeficientit të shfrytëzimit të territorit. Mirëpo, kjo “hapësirë publike” ka mbetur “në tranzicion”. Pra, si rezultat i marrëveshjeve kontraktuale mes pronarëve të tokës dhe zhvilluesit, kjo hapësirë është në pronësi të zhvilluesit. Për shkak të kushteve të projektit/në lejen e ndërtimit, kjo hapësirë është publike nga përdorimi – minimalisht do të përdoret, p.sh. nga banorët e pallatit. Mirëpo, sipas ligjit të bashkëpronësisë në ndërtesa, ajo nuk është subjekt i mirëmbajtjes nga banorët, përveçse nëse janë hartuar e nënshkruar marrëveshje që e garantojnë këtë. Pra, mbetet që mirëmbajtja të kryhet nga zhvilluesi që e ka këtë hapësirë në pronësi. Zhvilluesi (me përjashtim të rasteve të veçanta, sipas ndonjë marrëveshjeje specifike) nuk është i interesuar të kryejë mirëmbajtje të një hapësire publike të kësaj natyre. Autoritetet vendore kanë detyrimin ligjor të krijojnë, menaxhojnë e të ruajnë hapësirën publike. Shpronësimi është një instrument i drejtpërdrejtë në funksion të krijimit të hapësirës (dhe infrastrukturës) publike, por kostoja e tij është në përgjithësi e papërballueshme, përkundrejt nevojave. Në këto kushte, autoritetet publike duhet të përdorin instrumente të tjera, të cilat mund të kenë forma të ndryshme, sipas qëllimit të synuar për hapësirën publike. Si parim, instrumentet e manaxhimit të tokës (siç u përshkruan në seksionet 4.2.2 deri në 4.2.8) janë thelbësore për të krijuar e menaxhuar hapësira publike. Pra, disa nga mënyrat që mund të përdoren për ruajtjen dhe zgjerimin/krijimin e hapësirës publike janë përmes: – shpronësimit për qëllime publike; – intensitetit të ndërtimit me kushte, sipas

–

– –

nenit 30 të ligjit dhe rregullores së zhvillimit; transferimit të së drejtës për zhvillim, sipas nenit 31 të ligjit dhe rregullores së zhvillimit; shpërndarjes së drejtë të kostove dhe përfitimeve midis palëve të interesuara, përfshirë autoritetin vendor, të realizuar në një PDV, sipas nenit 22 të ligjit; servitutit publik dhe të drejtës së preferimit, sipas neneve përkatësisht 34 dhe 36 të ligjit dhe rregullores së zhvillimit; zbatimit të programeve BID, TIF dhe SAD të përshkruara më lart; programe të tjera të ngjashme, për sa kohë që gjejnë hapësirë ligjore.

Veç shpronësimit, mënyrat e tjera të krijimit, përdorimit dhe ruajtjes së hapësirës publike (si më sipër) realizohen vetëm përmes programeve përkatëse dhe marrëveshjes së lidhur mes palëve dhe të zbatuar përmes një PDV-je dhe/ ose leje ndërtimi. Edhe për servitutin nevojitet një marrëveshje, por servituti përcaktohet me ligj dhe me plan, sipas një procedure të vendosur ligjërisht. Programet për instrumentet si më sipër dhe marrëveshja e PDV-së janë dy hallka thelbësore në krijimin e hapësirës publike. Programet janë të nevojshme për të kryer zbatimin e instrumenteve, ndërsa marrëveshja e PDV-së është dokumenti ligjor që përcakton rregullat e krijimit të hapësirës, së bashku me detyrimet dhe përfitimet përgjatë procesit/zbatimit të programit. Bazuar në rregulloren për hapësirën publike, programi mund të përmbajë: a qëllimin; b rolet e palëve dhe strategjinë e komunikimit publik; c instrumentet që do të përdoren për krijimin e hapësirës publike, sipas nenit 7 më sipër; ç pjesën e përfitimit të autoritetit vendor nga vlera e rritur e tokës që vjen si rezultat i krijimit të infrastrukturave publike nga vetë autoriteti publik, apo i ndryshimeve

përmirësuese të kushteve zhvillimore; d shpërndarjen e detyrimeve dhe përfitimeve ndërmjet palëve private si dhe mes palës private dhe asaj publike; dh analizë të tregut dhe studim fizibiliteti për zbatimin e programit; e buxhetin, afatin e zbatimit dhe mënyrën / strukturën e administrimit të programit; Programi mund të hartohet para se të ndërmerret PDV-ja dhe sigurisht përpara dhënies së lejeve të ndërtimit. Për shembull, nëse një bashki përcakton në PPV-në e saj se do të ndërmarrë një program TDZH-je dhe po ashtu përcakton edhe zonat dhënëse dhe marrëse, asaj i lind menjëherë e drejta të nisë hartimin e programit për zbatimin e TDZH-së. Pasi harton programin (dhe përgjatë tij) bashkia specifikon edhe cili do të jetë instrumenti ligjor për zbatimin përfundimtar të qëllimit të programit – pra do të jenë PDV-të dhe pastaj lejet e ndërtimit, apo do të veprohet vetëm me leje ndërtimi. Kjo vendimmarrje është deri diku e kushtëzuar nga PPV-ja e cila përcakton nëse pronat do të zhvillohen drejtpërdrejt mbi bazë PPV-je apo përmes një PDV-je. Megjithatë, përgjatë hartimi të programit të TDZH-së, bashkia mund të identifikojë nevojën për të hartuar PDV edhe në raste në të cilat kjo nuk parashikohet në PPV. Një shembull tjetër do të ishte hartimi dhe zbatimi i programit për intensitetin me kushte. Zonat ku mund të zbatohet një program i tillë përcaktohen në PPV. Menjëherë pas miratimit të PPV-së, bashkia mund të nisë hartimin e programit për intensitetin me kushte, sipas pikave të mësipërme. Zbatimi përfundimtar i programit realizohet përmes PDV-së dhe/ose lejeve të ndërtimit, sipas përcaktimit në PPV. Ndërkohë, marrëveshja e PDV-së, sipas rregullores për hapësirën publike, duhet të përmbajë: a detyrimin për financimin dhe kryerjen e punimeve të infrastrukturës dhe hapësirës publike nga subjektet e përfshira;

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

187

b mënyrën e financimit dhe afatet përkatëse nga ana e subjekteve të përshira në marrëveshje (p.sh. përmes dhënies së kontributeve në natyrë, formave të taksimit, fondeve të përbashkëta, bonove, etj.). c kalimin pa shpërblim në pronësi apo servitut në favor të bashkisë, në territorin e së cilës do të kryhet zhvillimi, të pronave ose pjesëve të tyre ku do të krijohen infrastruktura dhe hapësira publike, sipas marrëveshjes;

2 kalimi i pronësisë së parcelës të mbetur jashtë gjurmës së ndërtimit për pallate/ komplekse pallatesh, kur është rënë dakord se kjo hapësirë do të jetë në pronësi publike pas përfundimit të shitjes e Sheshi zhvillimit të i ndërtimit Sheshi i ndërtimit Sheshi i ndërtimit

ç afatet për zbatimin, sipas rastit, të PDV-së, programit të krijimi të hapësirës publike dhe/ ose lëshimin e lejeve të zhvillimit, ndërtimit dhe përdorimit nga bashkia, përfshirë fazat përkatëse;

Hapsire publike jashtë gjurmës së Hapsire publike ndërtimit jashtë gjurmës së Hapsirendërtimit publike jashtë gjurmës së ndërtimit

d garancitë financiare dhe/ose policën e sigurimit të siguruara nga zhvilluesit për zbatimin, sipas rastit, të PDV-së, programit të krijimit të hapësirës publike dhe/ose lejes së ndërtimit; dh sanksionet për rastet e mosrespektimit të detyrimeve të ndërmarra nga zhvilluesi sipas marrëveshjes. Rregullorja e hapësirës publike përcakton formatin bazë dhe minimal të marrëveshjes së PDV-së. Këto marrëveshje mund të përmbajnë edhe përcaktime të tjera të nevojshme sipas rastit që identifikon autoriteti vendor. Po ashtu, përcaktimet e një marrëveshjeje mund të jenë të ndryshme për PDV të natyrave të ndryshme, edhe pse janë përcaktime që mund të kenë të njëjtin qëllim. Për shembull, një marrëveshje rregullon (kalimin e) pronësisë së tokës ku ndërtohet hapësira/infrastruktura publike, së bashku me asetin e ndërtuar në të (infrastrukturën). Në rast se PDV-ja hartohet për një sipërfaqe toke disa hektarë, e cila do të nënndahet në parcela të ndërtueshme, që pronari do t`i shesë për zhvillim, atëherë kemi dy faza të kalimit të pronësisë nga private në publike: 1 kalimi i pronësisë së hapësirës ku do të ndërtohen rrugët dhe i vetë infrastrukturës publike; 188

Pronë private e pazhvilluar ku ështëe Pronë private konsumuar mundësia pazhvilluar ku ështëe ndërtimit Pronë private ee konsumuar mundësia pazhvilluarndërtimit ku është konsumuar mundësia e ndërtimit

Nën-njësi me PDV Nën-njësi me PDV Hapsira publike të Nën-njësi parashikuara në PDV PDV me Hapsira publike të parashikuara në PDV BURIMI:publike Co-PLAN, të 2015 Figura 153. Skeme ilustruese e Hapsira parashikuara në PDV rasteve të hapësirave publike sipas

rregullores përkatëse

parcelës/parcelave përkatëse. Këto dy kalime pronësie ndodhin në kohë të ndryshme, pasi nënndarja dhe zhvillimi nuk ndodhin njëkohësisht. Në rast se pronari (për rastin më sipër) vendos të nënndajë dhe zhvillojë njëkohësisht të gjithë pronën e tij, atëherë kalimet e pronësisë supozohet të ndodhin brenda të njëjtës periudhë. Kalimet e pronësisë si më sipër përcaktohen në marrëveshjen e PDV-së, bashkë me fazat dhe momentin e kalimit të pronësisë. Sigurisht, mund të ketë edhe raste, kur nuk bëhet kalim pronësie, pasi zhvilluesi/pronarët marrin përsipër (në marrëveshjen e PDV-së) që do ta kryejnë vetë mirëmbajtjen e hapësirës dhe infrastrukturës publike, pasi këto do t`u shërbejnë banorëve të zonës dhe jo të gjithë qytetit. Në rastet kur leja e ndërtimit jepet drejtpërdrejt mbi bazë PPV-je dhe bëhet fjalë për zhvillime masive (kryesisht pallate për banim dhe përzierje të funksioneve të tjera), krijimi dhe mirëmbajtja e hapësirës publike rregullohet në kushtet e lejes dhe në një marrëveshje që shoqëron lejen e ndërtimit. Kushtet e lejes përcaktojnë sipërfaqen e pronës (madje e konturojnë atë) që do të përdoret si hapësirë publike, aktivitetet e lejuara në të, si dhe kufizime të mundshme në mobilim urban, apo (sipas rastit) rregulla arkitektonike specifike. Ndërkohë, marrëveshja përcakton: 1 në pronësi të kujt mbetet kjo hapësirë (të zhvilluesit, të banorëve të ardhshëm, të pronarëve të tokës, apo të bashkisë); 2 kush është përgjegjës për mirëmbajtjen e kësaj hapësirë pasi ajo të krijohet si hapësirë publike (sipas rasteve të rregullores së hapësirës publike); 3 cila palë është përgjegjëse për mbulimin e kostove dhe marrjen e përfitimeve (nëse ka të tilla); 4 cilat janë rregullat e mirëmbajtjes së hapësirës publike. Fakti nëse pronësia e kësaj pjese të parcelës

mbetet private apo i kalon bashkisë, është në varësi të përcaktimit se kujt do t`i shërbejë kjo hapësirë (vetëm banorëve apo të gjithë lagjies/qytetit) dhe kush do të jetë përgjegjës për mirëmbajtjen e saj. Në çdo rast, kalimi i pronësisë (nëse ndodh), realizohet me marrëveshje mes palëve dhe rastet e aplikimit janë ato të ndërtimeve/komplekseve masive për banim e funksione të tjera, të tipit condominium. Autoritetet e planifikimit dhe të zhvillimit të territorit duhet të ruajnë hapësirën publike nga ndërhyrjet dhe ndërtimet e çdo lloji, qoftë edhe të përkohshme, të cilat nuk janë në përputhje me qëllimin e përdorimit të saj, sipas dokumentit të planifikimit përmes së cilës është krijuar kjo hapësirë. Në hapësirat publike lejohet të kryhen vetëm aktivitete që janë në përputhje me qëllimin e krijimit të tyre, pavarësisht nga skema e manaxhimit e zgjedhur për këto hapësira.

4.3 SI MUND TË FINANCOHEN INFRASTRUKTURAT DHE HAPËSIRAT PUBLIKE? Deri tani kemi folur për instrumente të cilat ndihmojnë në krijimin e fondeve për investime në infrastruktura publike. Po ashtu, kemi vendosur theksin në faktin se fondet mund të krijohen jo vetëm prej taksave të përgjithshme, por edhe prej instrumenteve të menaxhimit të tokës. Për të kuptuar më mirë arsyen se pse infrastrukturat mund të financohen edhe përmes zhvillimeve private, duhet të thellohemi më tej në kuptimin e infrastrukturës publike dhe, më pas, të faktit se mbi kë bie përgjegjësia për sigurimin e infrastrukturave dhe hapësirave publike. Duke ju referuar pikës 11 të nenit 3 të ligjit nr.107/2014, përkufizimi për infrastrukturën publike është si më poshtë: “Infrastrukturë publike është tërësia e rrjeteve, instalimeve dhe e ndërtimeve ekzistuese ose të parashikuara në territor, si dhe e hapësirave publike që synojnë realizimin e shërbimeve publike në fushat e transportit, të energjisë, të

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

189

administrimit të ujit, komunikimit elektronik, arsimit, shëndetësisë, administrimit të mbetjeve dhe mbrojtjes së mjedisit, administrimit të burimeve natyrore e kulturore, mbrojtjes kombëtare, civile e kundër zjarrit, si dhe të tjera fusha të ngjashme në shërbim të publikut. Infrastruktura publike ka karakter kombëtar ose vendor dhe realizohet me investime publike ose private.” Bazuar në ligjin nr.8652 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, neni 3, bashkitë ushtrojnë funksionet e veta në fushën e infrastrukturës dhe të shërbimeve publike që lidhen me: • furnizimin me ujë të pijshëm; • funksionimin e sistemit të kanalizimeve të ujërave të shiut, ujërave të zeza dhe kanaleve mbrojtëse të zonave të banuara; • ndërtimin, rehabilitimin e mirëmbajtjen e rrugëve me karakter vendor, trotuareve dhe shesheve publike, përfshirë ndriçimin publik; • funksionimin e transportit publik urban; • administrimin e varrezave dhe garantimin e shërbimit të varrimit; • shërbimin e dekorit; • administrimin e parqeve, lulishteve dhe zonave të gjelbëruara publike; • grumbullimin, largimin dhe përpunimin e mbeturinave; • planifikimin urban, menaxhimin e tokës dhe strehimin. Mbi bazën e strategjisë së re të decentralizimit të miratuar në vitin 2015 dhe të punës për ligjin e ri organik mbi organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore, lista e mësipërme do të zgjerohet për të përfshirë edhe funksione të reja e, për rrjedhojë, infrastruktura të reja publike, si: • ndërtimi, rehabilitimi e mirëmbajtja e ndërtesave të arsimit parashkollor dhe parauniversitar, si dhe të shërbimit parësor shëndetësor; • ndërtimi i qendrave për shërbime sociale; 190

• administrimi i infrastrukturës vendore të kullimit e ujitjes së tokave. Siç përcaktohet edhe më sipër, nën përgjegjësinë për ushtrimin e funksioneve të mësipërme, shteti (në të dyja nivelet e qeverisjes) harton plane, ka krijuar (dhe po rishikon) një sistem taksash e tarifash që shërbejnë për të mbuluar kostot e ofrimit të shërbimeve dhe ndërtimin e infrastrukturave. Për më shumë, këto instanca, vënë në përdorim asetet e tyre publike (pronat); ndërtojnë në prona private duke shpronësuar për qëllime publike; grumbullojnë taksa dhe tarifa, përdorin servitutin publik etj. Këto janë mënyrat bazë të sigurimit dhe financimit të infrastrukturave, por jo gjithmonë mund të konsiderohen si mënyrat më efiçente. Ndodh shpesh që njësitë vendore nuk arrijnë të grumbullojnë fondet e mjaftueshme për ndërtimin e një rruge, shkolle, qendre shëndetësore etj. (kostot e ndërtimit dhe, në rast nevoje, edhe të shpronësimit). Nga ana tjetër, zhvillimi vetëm në nivel parcele për më shumë se një dekadë në Shqipëri duket se e ka zhveshur pronarin, individin apo zhvilluesin nga përgjegjësia sociale e pronës – përgjegjësia mbi efektin e zhvillimit të pronës tek liria dhe hapësira e individëve të tjerë, si dhe përgjegjësia për të ofruar apo kontribuar në hapësirat e përbashkëta. Kjo dukuri është faktori thelbësor që ka ndikuar në mungesën e infrastrukturës publike në sasinë e cilësinë e duhur në territor. Instrumentet financiare për të realizuar ndërtimin e infrastrukturave ndahen në dy kategori kryesore: 1 Instrumente tërësisht financiare, të cilat lidhen drejtpërdrejt me zhvillimin, përdorimi (grumbullimi) i të cilave do të mundësonte rritjen e vlerës së investimeve në infrastrukturën publike. Ndër to përmendim: – Taksat mbi pasurinë e paluajtshme (taksa mbi ndërtesën dhe taksa mbi tokën bujqësore aktualisht në Shqipëri, por edhe ajo mbi tokën urbane, sikurse ndodh në vende të tjera), të njohura si taksa korrente

në financat publike. Barra për të dyja këto taksa bie mbi pronarin e pronës. Aktualisht, në Shqipëri, vlera e tyre përllogaritet ende në varësi të sipërfaqes (dhe jo vlerës së pronës), është e papërfillshme dhe jo aq cytëse sa ta nxisë bashkinë që ta mbledhë. Si rezultat, kjo taksë ende nuk e ka dhënë efektin e dëshirueshëm në buxhetin e njësive vendore. – Taksat ose tarifat e ndikimit në infrastrukturë bën pjesë në kategorinë e taksave të cilat paguhen vetëm një herë dhe shërbejnë për të paguar të drejtën e zhvillimit të ri për t`u lidhur me infrastrukturën ekzistuese. Në vende të tjera, ky instrument quhet tarifë, sepse vlera lidhet drejtpërdrejt me ndikimin real që zhvillimi i ri do të ketë në infrastrukturën ekzistuese. Në Shqipëri, kjo taksë vendoset si përqindje fikse ndaj vlerës së zhvillimit, pavarësisht ndikimit real që ai ka në infrastrukturën ekzistuese. – Tarifat e shërbimeve, si p.sh. ato për furnizimin me ujë apo pastrimin, të cilat supozohet të mbulojnë kostot operative të shërbimeve, edhe pse në realitet janë tepër të vogla për ta realizuar këtë. – Shpronësimi për qëllime publike etj. 2 Instrumente të menaxhimit të zhvillimit të tokës, të cilat ftojnë zhvilluesin dhe pronarin e tokës të investojnë në infrastruktura publike, bazuar në faktin se vlera që ata përfitojnë nga investimi publik, duhet të shpërndahet në mënyrë të drejtë tek i gjithë komuniteti që e krijon atë vlerë. Si të tilla instrumente përmendim:

tipologjisë së dytë në Shqipëri duket se has ende vështirësi, për arsye se ato: 1 Janë ende të panjohura për potencialin e tyre dhe ca më tepër akoma për mënyrën e zbatimit. Kapacitetet zbatuese thuajse mungojnë tërësisht; 2 Ka vetëm dy vite që këto instrumente gjejnë shprehimisht hapësirë në legjislacion; 3 Në mjaft raste bazohen në vlerën e pronës ose të taksës së pronës mbi bazë vlere (tregu). Në Shqipëri pronat ende nuk i janë nënshtruar ligjërisht një vlerësimi të përgjithshëm të rregullt / rutinë me bazë vlerën e tregut; 4 Janë instrumente që realizohen në marrëveshje publike-private dhe ekziston një lloj mosbesimi dypalësh se marrëveshje të tilla nuk janë të suksesshme në Shqipëri; 5 Kërkojnë angazhim serioz, teknik e politik nga ana e autoriteteve publike që të zbatojnë instrumentet me përpikmëri, përgjegjshmëri dhe transparencë. Në fakt, instrumentet e mësipërme garantojnë një potencial investimi kapital të papërshkrueshëm. Ato përdoren gjerësisht në vendet e Evropës Perëndimore dhe në të gjithë kontinentin amerikan (veri dhe jug). Sikurse e përmendëm, ato funksionojnë mbi bazën e partneritetit publik-privat.

– Përfitimin nga bashkia të një pjese të vlerës së rritur të tokës, e krijuar nga investimi publik49, etj.

Krijimi i partneriteteve publike-private është ndoshta sot forma më e përdorur për investimin e infrastrukturave, kostoja e të cilave e tejkalon mundësinë e bashkisë për realizimin e tyre. Nuk duket se ka një përkufizim standard të PPP50-së. Ky term përdoret për të përshkruar një mori marrëveshjesh mes entiteteve publike dhe private, kryesisht afatgjata, për mundësimin e ofrimit të shërbimeve apo aseteve publike. Mekanizma të tillë përdoren gjerësisht nga qeveritë për financimin e infrastrukturave, duke përdorur burimet dhe, mbi të gjitha, ekspertizën e sektorit privat në ofrimin e shërbimit.

Megjithatë, zbatimi i këtyre instrumenteve të

Format e partneritetit publik privat janë

– Intensitetin e ndërtimit me kushte (neni 30 i ligjit); – Transferimin e të drejtës për zhvillim (neni 31 i ligjit);

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

191

prezantuar gjithmonë e më tepër si zgjidhje të suksesshme të investimeve kapitale, veçanërisht në transport e infrastrukturë. Kjo merr shkas kryesisht nga balanca e munguar mes kostove për ofrimin e shërbimit dhe të ardhurave të gjeneruara prej tij. Autoritetet vendore gjenden shpesh përballë nevojave të tilla për shërbime të transportit të cilat, veç kostove të larta të investimit fillestar, nuk garantojnë pothuajse aspak kthimin e investimit.

RRUGA DAULLAS-GRECALLI

APOLLONI

ZONA E KRYQËZIMIT TË SHEQIT

TIRANË

QENDRA E QYTETIT

KRYQËZIMI I PATOSIT

VLORË

A NIC I GJA

192

Skemat për ngritjen e PPP-ve janë të njohura edhe të trajtuara dhe herë të tjera në Shqipëri. Është e rëndësishme që skema të tilla të shoqërohen me kornizën e plotë ligjore në të cilën përcaktohen detyrimet, përgjegjësitë

LUM

Një rast i zbatimit të skemës së PPP-së në ndërtimin e infrastrukturës publike për transportin publik është projekti në rastin e Bashkisë Fier51, e cila përballej me nevojën për të organizuar transportin publik cilësor në qytet. Për këtë qëllim, bashkia ishte e interesuar të ndërtonte një terminal autobusësh që do të plotësonte këtë nevojë të qytetit. Por investimi për ndërtimin e një terminali me funksionet e tij bazë rezultonte i vështirë për bashkinë jo vetëm nisur nga vlera fillestare e investimit, por veçanërisht duke pasur parasysh se këtë investim do të duhet ta subvenciononte për një kohë të gjatë. Në këto kushte dhe duke “përkthyer” presionin për të zhvilluar zonën e parashikuar për terminal autobusësh, lindi ideja e studimit të mundësisë për krijimin e një partneriteti publik privat, për ndërtimin e terminalit dhe zhvillimin e zonës. Shembulli në vijim është ai i projektuar nga bashkia. Ky projekt nuk u realizua në zonën e zgjedhur për shkak të mos arritjes së dakordësisë mes pronarit të tokës dhe bashkisë. Më pas, me po të njëjtën metodologji, bashkia e Fierit e realizoi projektin në një zonë tjetër, fqinjë me zonën e më parshme. Në këto kushte dhe duke “përkthyer” presionin për të zhvilluar zonën e parashikuar për terminal autobusësh, lindi ideja e studimit të mundësisë për krijimin e një partneriteti publik privat, për ndërtimin e terminalit dhe zhvillimin e zonës. Shembulli në vijim është ai i projektuar nga bashkia dhe që nuk u realizua në zonën e zgjedhur për shkak të mos arritjes së dakordësisë mes pronarit të tokës dhe bashkisë. Aktualisht, një park autobusësh është ndërtuar në Fier, si një

investim privat.

BALLSH

Figura 154. Fragmente nga shembulli i PPP-së për terminalin në Fier

BURIMI: Co-PLAN DHE LGPA, 2010

dhe angazhimi i secilës prej palëve, të cilat garantojnë funksionimin e partneritetit. Skemat e partneriteteve në Shqipëri rregullohen nëpërmjet ligjit nr.9663, datë 18/12/2006 “Për koncesionet” si dhe vendimet plotësuese/ ndryshuese të këtij ligji. 4.3.1 SKEMAT E MUNDSHME TË MENAXHIMIT NË PPP Modelet teorike ofrojnë disa mënyra të funksionimit të partneritetit publik privat, sepse në kontekste të ndryshme e në funksion të llojit të investimit mund të jetë më e përshtatshme njëra apo tjetra formë. 1 Për ta nisur analizën prej nivelit zero, pra kur ende nuk kemi PPP, skema e parë do të ishte ajo ku i gjithë investimi publik kryhet prej pushtetit lokal, në rastin tonë bashkia. Duke konsideruar llojin dhe madhësinë e investimit (rasti i parkut/stacionit), një skemë e tillë do të ishte thuajse e pamundur. 2 Skema e dytë e njohur e partneritetit do të ishte rasti i koncesionit për menaxhimin apo për mirëmbajtjen dhe përdorimin e infrastrukturës publike, p.sh. terminalit. Sipas kësaj skeme, bashkia është aktori i cili kryen investimin për ndërtimin dhe më tej, kurse mirëmbajtja apo menaxhimi bëhet nga subjekti privat. Skema të tilla do të ishin interesante në rastet kur bashkia mund të përballojë vlerën e investimit fillestar të ndërtimit (p.sh. në rastin kur mund të kishte në pronësi tokën apo të kishte alternativa të tjera për të subvencionuar investimin) dhe, më tej, për të garantuar cilësinë e shërbimit pa u rënduar me kosto të tjera, do t’ia jepte të drejtën e menaxhimit të terminalit subjektit të interesuar privat. Kjo skemë bazohet në ligjin nr. 9663, që përcakton (neni 2) se koncesion është marrëveshja ndërmjet autoritetit kontraktues dhe koncesionarit, kushtet e së cilës për koncesionarin relzultojnë në veprimtari ekonomike. Kjo veprimtari ekonomike

normalisht do të kryhej nga autoriteti publik, por koncesionari merr përsipër të paktën një pjesë të rrezikut lidhur me të, e si pasojë edhe përfitim nga pagesa të drejtpërdrejta dhe/ose tarifa. 3 Dy skema të tjera do të ishin leasing dhe zhvillimi i përbashkët. Leasing është një kontratë marrëveshjeje dypalëshe (partneriteti), sipas së cilës njëra palë “huazon” tokë, pasuri, apo shërbime nga pala tjetër për një periudhë të caktuar kohe, përgjithësisht kundrejt një pagese periodike. Një marrëdhënie e tillë rregullohet nëpërmjet një dokumenti ligjor i cili specifikon termat nën të cilat do të kryhet kjo marrëveshje dypalëshe. Zhvillimi i përbashkët (joint development) është një lloj marrëveshjeje e ngjashme me joint venture (sipërmarrje e përbashkët), nëpërmjet së cilës palët dakordësojnë të zhvillojnë, për një periudhë të fundme kohore, një projekt duke kontribuar në mënyrë të barabartë. Një rast tipik për këtë formë partneriteti janë investimet në skema të transportit publik. 4 Një tjetër grup skemash janë ato që njihen me shkurtimet BOT (Build-Operate-Transfer: Ndërto-Përdor-Transfero) dhe DBFO (kontrata koncesionare Design-Build-FinanceOperate: Projekto-Ndërto-Financo- Përdor). Skema e tretë e ofruar është skema e njohur si “projekto-zbato-financo dhe përdor” (kontratat koncesionare). Në rastin e parë sektori publik zotëron dhe financon ndërtimin e aseteve të reja, ndërsa sektori privat projekton, ndërton dhe operon mbi këto asete për realizimin e shërbimeve/funksioneve të dakordësuara me sektorin publik. Në këtë rast, operatori privat nuk ndërmerr risk financiar, por është përgjegjës për vënien në punë të shërbimit. Në rastin e dytë, modelet teorike sygjerojnë që subjekti privat merr përsipër gjithçka në lidhje me investimin, duke filluar që nga hartimi i projektit dhe deri në zbatimin e kolaudimin e tij, e duke vazhduar më tej me përdorimin e investimit (për një periudhë kohore e cila përcaktohet si pjesë e kontratës

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

193

Të ardhura e shpenzime Investime kapitale Kosto të përgatitjes së projektit teknik Kosto të projektimit Kosto të vlerësimit të objekteve (shpronësimi) Tarifat e lejes së ndërtimit Kosto të tokës dhe kompensimit të banesave Sipërfaqja totale për t’u blerë Ndërtesat që do të kompensohen Kosto e ndërtimit të terminalit Kosto të ndërtimit të objektit Kosto të ndërtimit të parkimit Kosto të ndërtimit të objekteve plotësuese Kosto të marketimit Kosto operative & mirëmbajtjeje Kostot e punonjësve Punonjës administrate Punëtorë Kosto opertative Kostot operative Mirëmbajtje Kosto mirëmbajtjeje Kosto e taksave lokale Taksa lokale Përfitimet Shfrytëzimi ndërtesës së terminalit Të ardhura prej qerave Të ardhura prej shitjeve Shfrytëzimi i vendnisjeve të autobusëve Të ardhura prej tarifave Shfrytëzimi i vendparkimeve Të ardhura prej parkimit të autobuzave Të ardhura prej parkimit të makinave private Reklamimet Të ardhura prej reklamave në terminal Shfrytëzimi i objekteve plotësuese Të ardhura prej shitjes së ambjenteve të shërbimit Të ardhura prej shitjes së ambjenteve të tjera Total

Analiza kosto - përfitim për terminalin e Fierit Vlera (euro) 2009 2010 2011 2012

Gjithsej

-13,436,097

12,020 6,119

-6,119

4,065 1,836

-4,065 -1,836

3,195,162 -3,195,162

-3,195,162

3,877,528

682,366

-682,366

4,185,000 -4,185,000

-4,185,000

9,518,500

453,500 4,880,000 12,195

-453,500 -12,195

107,317 48,780 58,537 86,829 86,829 95,185 95,185 4,065 4,065

-453,500 -2,440,000 -2,440,000 -6,098 -6,098

-4,880,000 -28,049

-3,659

-1,270,659 -48,780 -58,537

-53,659 -64,390

-58,537 -58,537 -70,244 -70,244

-219,512 -263,415

-86,829

-95,512

-104,195 -104,195

-390,732

-95,185

-95,185 -95,185

-380,740

-4,065

103,680 2,289,000

-4,065

-16,260 20,844,336

129,600 763,000

129,600 129,600 763,000

492,480 7,630,000

327,016

392,420

408,770 408,770

1,536,976

51,278

61,534

64,098

241,007

15,579 5,691

15,579

18,695

19,474

73,223

5,691

6,829

7,114

26,748

1,014,634

1,521,951

7,759,600 129,600 7,630,000 3,815,000 327,016 327,016

-4,065

66,857

10,843,902 5,073,171 2,536,585

5,073,171

5,770,732 2,308,293 577,073 1,731,220 1,154,146 119,635 1,644,458 1,866,340 2,210,318 296,830

Tabela 17. Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve për terminalin e Fierit, periudha 2009 -2013; Analiza e kosto-përfitimit 194

2013

5,770,732 6,137,581

BURIMI: Co-PLAN DHE LGPA, 2010

së partneritetit), për të përfituar prej tij në mëyra të ndryshme (dhënie me qera, parkimet me pagesë, reklamat etj.). 5 Duke reflektuar mbi modelet teorike skemat më të përshtatshme për krijimin e një partneriteti, nëpërmjet të cilit synohet plotësimi dhe harmonizimi i të gjitha palëve të përfshira në investim, janë DBFO “projekto-zbato-financo-përdor” dhe zhvillimi i përbashkët. Për ilustrim, më poshtë janë përcaktuar disa prej përgjegjësive/detyrimeve kryesore të palëve në formën DBFO të partneritetit, duke marrë si shembull projektin e terminalit në Fier: Bashkia – drejtuese, ndërmjetëse / lehtësuese: • orienton, komenton dhe miraton projektin për zhvillimin dhe ndërtimin e zonës së terminalit; • diskuton dhe miraton tarifat referencë për shërbimet që ofrohen në terminal (!!!); • është përgjegjëse dhe mbulon kostot për ndërtimin/përmirësimin e infrastrukturës në zonë brenda një afati kohor prej 2 – 4 vitesh; • ndërmjetëson/lehtëson procedurat për administrimin e terminalit prej investitorit të interesuar; • faciliton/lehtëson, sipas rastit, investitorin

prej taksave lokale duke stimuluar në këtë mënyrë investimin; • faciliton/mdihmon/lehtëson, sipas nevojave, procesin e shpronësimit dhe kompensimit të banorëve në zonën ku parashikohet terminali; • pas një periudhe prej disa vitesh (të përcaktuar në kontratën e partneritetit) vendos në lidhje me format për menaxhimin e mëtejshëm të terminalit. Subjekti privat – investitori, zhvilluesi dhe menaxhuesi i terminalit: • është përgjegjës për hartimin e projektit teknik dhe të zbatimit, për kryerjen e investimit dhe përdorimin e tij, duke kaluar fazat e aprovimit prej bashkisë; • merr përsipër zbatimin e projektit me kostot përkatëse; • merr përsipër ta administrojë dhe menaxhojë terminalin kundrejt marrëveshjes me bashkinë dhe plotësimit të kushteve të vendosura prej saj; • respekton afatin e përmbushjes së investimit prej 1 – 2 vitesh; • fiton të drejtën e zhvillimit të një pjese të zonës menjëherë pas vënies në funksionim të terminalit; • merr përsipër kostot e shpronësimit dhe kompensimit për terminalin, në rast se ka të tilla.

Përgjegjësi Publike

Përgjegjësi Private

Forma tradicionale e prokurimit nga sektori publik

NdërtimOperimTransferim

Pronë Publike/ Operator/ Financier

Pronë Publike/ Financier

Operator

Inxhinier

Kontraktues

Sektori Publik Sektori Privat

Kontraktues

Inxhinier

Operator

DizenjimNdërtimKonçesion

NdërtimPrivatizimOperim

Pronë Publike

Konçesione Private Kontraktues

Operator

Pronë Private

Kontraktues

Operator

Inxhinier

Figura 155. PPP-ja mes përgjegjësisë publike dhe përgjegjësisë private52

BURIMI: EUROPEAN COMMISSION, 2003

IV. ZHVILLIMI I TERRITORIT: ZHVILLIM APO RUAJTJE, INFRASTRUKTURË APO NDËRTESA?

195

V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET 5.1 CILAT JANË INSTITUCIONET PËRGJEGJËSE PËR KONTROLLIN E ZHVILLIMIT? Ashtu si në procesin e planifikimit, edhe në atë të zhvillimit të territorit, përgjegjësitë ndahen mes autoriteteve qendrore dhe vendore. Referuar nenit 27 të ligjit 107/2014, autoriteti përgjegjës në nivel qendror është KKT-ja së bashku me MZHU-në dhe Agjencinë Kombëtare të Zhvillimit të Territorit. Në nivelin vendor, autoriteti përgjegjës është kryetari i bashkisë. KKT-ja dhe kryetari i bashkisë shqyrtojnë aplikimet (përkatëse) për leje ndërtimi sipas parimit me një ndalesë, duke bashkërenduar punën me të gjitha autoritetet publike të specializuara që duhet të shprehen në lidhje me aplikimin.

përgjegjës i kontrollit të zhvillimit të territorit dhe përcakton kushtet zhvillimore për një ose disa prona të caktuara (neni 38, pika 1, ligji nr. 107/2014). Përmes marrjes së kësaj lejeje pronarit të tokës ose përfaqësuesit të tij ligjor, i jepet e drejta ligjore për zhvillimin e pronës sipas disa kritereve (kushteve zhvillimore) që përcaktohen në lejen e zhvillimit. Si rezultat, vetë leja e zhvillimit do të ketë përmbajtje/paraqitje të ndryshme rast pas rasti. Megjithatë, bazuar edhe në nenin 9 të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408), dallohen dy raste kryesore të lejes së zhvillimit: i) kur leja e zhvillimit jepet mbi bazën e PPV-së; ii) kur leja e zhvillimit jepet mbi bazën e PDV-së. Referuar nenit 9 të rregullores së zhvillimit, dokumenti i lejes së zhvillimit duhet të përmbajë kushtet e mëposhtme zhvillimore:

Pjesë e kontrollit të zhvillimit janë: procesi i dhënies së lejeve të zhvillimit e ndërtimit, vëzhgimi e raportimi për territorin dhe inspektimi i zhvillimit në territor. Si në nivelin qendror, ashtu edhe në atë vendor këto procese kryhen sipas kompetencave që përcakton ligji nr. 107/2014, si dhe në përputhje me territorin administrativ përkatës. Aktet e autoriteteve të zhvillimit botohen në regjistër. Aplikimi për leje gjithashtu kryhet përmes regjistrit të territorit.

• Kategorinë/të e përdorimit të tokës të detajuar – kjo do të thotë se mund të përcaktojë nënkategori dhe funksione e aktivitete, sipas rastit.

5.2 LEJA E ZHVILLIMIT – SI MUND TË ZBËRTHEHEN INSTRUMENTET E PLANIFIKIMIT NGA ZONA NË NIVEL PARCELE?

• Kushte për gjelbërimin publik, sipas rastit.

Leja e zhvillimit lëshohet nga autoriteti 196

• Intensitetin e lejuar të ndërtimit (I) – përveç vlerës së intensitetit mund të jepet edhe sasia e ndërtimit në m2 që lejohet, sipas rastit. • Koefiçientin e shfrytëzimit të tokës për ndërtim (Ksht). • Distancat e lejuara nga ndërtesat, nga trupi i rrugës dhe nga pronat rrethuese. • Kushte për parkimin. Për rastet kur zhvillimi do të ndodhë në një zonë me PDV, dokumenti i lejes së zhvillimit përmban kufijtë e pronës/ave sipas planit të detajuar të parcelave të PDV-së dhe, sipas rastit,

GODINA PUBLIKE & INTENSITET TE LARTE d = Sipas Kodit Rrugor

7.0m d1=25.5m

Kopësht 1K

Objekti i Propozuar

d2=15.2m

Objekt Ekzistues

VERIU

për zonat me dëndësi ndërtimet mund të vendosen deri në kufi të pronës

H2=18.5m

H1=17.0m

Kopësht

H3=19.0m

d2=15.2m

d1=25.5m

9.6m

d1 = H1 * (1.5)

dpronaMin = 0.0m

d1 = 17.0*(1.5) = 25.5m

H3> H2

d2= Hmax * (0.8)

Hmax= H3

d2=19.0 * 0.8 = 15.2m

edhe volumetrinë maksimale të mundshme për ndërtimin e ri. Në dokumentin e lejes së zhvillimit mund të përcaktohen edhe rregullat arkitektonike, edhe instrumentet e zbatueshme të drejtimit të zhvillimit (nëse ka të tilla) ndër ato të parashikuara në nenet 30 deri në 36 të ligjit dhe sipas rregulloreve në zbatim të tij (veçanërisht rregullores së zhvillimit dhe asaj të hapësirës publike). Qëllimi kryesor i lejes së zhvillimit është të informojë pronarët dhe zhvilluesin/t mbi të drejtat maksimale të mundshme të zhvillimit në një zonë/pronë, brenda kushteve që lejon dokumenti i planifikimit (PPV-ja dhe, sipas rastit, edhe PDV-ja). Të interesuarit aplikojnë për leje zhvillimi në bashki dhe duhet të pajisen me V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

NDËRTESË PUBLIKE DHE ZONA ME INTENSITET TË LARTË NËRTIMI BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

Figura 156. Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) 197

PA PDV & MBUSHJE URBANE d = Sipas Kodit Rrugor

Objekt Ekzistues

d1=15.2m

d2=12.8m

Objekti i dprona1=11.1m Propozuar

6K mbi tokë

dprona2=6.4m

Objekt Ekzistues 3K

90º dprona2= 6.4m

KUFIRI I PRONËS

15.0m

d2=12.8m

H2=13.0m

H2=16.0m

H1=18.0m

d1=15.2m

dprona1=11.1m

dprona2=6.4m

H1> H2

d1 = Hmax * (0.8)

dpronaMin = H2 *(0.8) * 1/2

H2> H3

d2= Hmax * (0.8)

Hmax= H1

d1 =18.0 * 0.8 = 15.2 m

dpronaMin =16.0*(0.4) = 6.4m

Hmax= H2

d2=16.0*0.8 = 12.8m

të brenda 10 ditëve nga paraqitja e kërkesës (dhe dokumentacionit, sipas pikës 4 të nenit 9, të rregullores së zhvillimit, VKM nr. 408). Çdo person që kërkon të aplikojë për leje ndërtimi duhet të pajiset paraprakisht me lejen e zhvillimit, dhe kjo për arsye se projekti që dorëzohet për lejen e ndërtimit duhet të jetë në përputhje me kushtet zhvillimore të lejes së zhvillimit. Edhe pse nuk specifikohet në legjislacion, bashkia mund të vendosë edhe më tepër kushte zhvillimore në lejen e zhvillimit, me synimin për të lehtësuar në vijim procesin e aplikimit për lejet e ndërtimit. Kushte të tilla mund të përfshijnë: distancat nga burimet natyrore, kërkesa për breza/zona mbrojtëse (buffer) dhe distancat e përmasat përkatëse, distanca nga infrastruktura të rëndësishme si hekurudhat, aeroportet etj. 198

ZONAT PA PDV OSE NË RAST MBUSHJE URBANE BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

Figura 157. Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408)

ZONAT E REJA OSE PER RIZHVILLIM d = Sipas Kodit Rrugor

Objekt në Studim

12.7m

Objekti i Propozuar

8K d1= 25.0m

15.0m

dprona= 12.5m

NDËRTIM KALLKAN ME MARRËVESHJE d1= 25.0m

d2=25.0m

dprona= 12.5m

15.0m

25.0m

KUFIRI I PRONËS

d2=25.0m

Hmax=25.0m

16.3m d1 = Hmax = 25.0 m

Objekt Ekzistues

22.0m

15.7m

dpronaMin = Hmax * 1/2

d2 = Hmax = 25.0 m

dpronaMin = 25 / 2 = 12.5 m

Këto kushte, sigurisht, aplikohen rast pas rasti. Gjithashtu, leja e zhvillimit mund të përmbajë specifikime në lidhje me informacione dhe kushtëzime që vihen për aplikuesit në procesin e lejes së ndërtimit. Sipas nenit 3 të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408), çdo autoritet përgjegjës për lëshimin e lejes së ndërtimit krijon sportelin e shërbimit me një ndalesë, i cili, midis të tjerave, “u ofron personave të interesuar të gjitha infomacionet e nevojshme për realizimin e ndërtimit, përpara dorëzimit dhe gjatë shqyrtimit të aplikimit, përfshirë: ZONAT E REJA OSE PËR RIZHVILLIM BURIMI: Co-PLAN DHE PLGP, 2015

Figura 158. Interpretimi i distancave sipas rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408) V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

i fragmente nga harta e gjendjes ekzistuese të pasurisë/ve; ii hartat e infrastrukturave inxhinierike ekzistuese në zonë për identifikimin e pikave 199

të lidhjes, përkatësisht për furnizimin me ujë, largimin e ujërave të zeza, rrjetin elektrik, rrjetin e komunikimit elektronik dhe pikat rrethuese të depozitimit të mbetjeve; iii hartat me hapësirat e gjelbra publike dhe fondin e drurëve rreth apo në parcelën/ parcelat për zhvillim; iv informacione rreth kufizimeve apo kushtëzimeve të veçanta sektoriale në zonën objekt studimi, si ato të monumenteve të kulturës, mjedisit etj., sipas rastit; v çdo informacion tjetër të nevojshëm për kryerjen e detyrës së projektimit.” Informacione të tilla si më sipër lidhen me procesin e aplikimit dhe të marrjes së lejes së ndërtimit, por i nevojiten aplikuesit në fazën e përgatitjes së projektit – pra, përpara se të dorëzojë kërkesën për leje ndërtimi dhe dokumentacionin përkatës. Duke qenë se leja e zhvillimit jepet para lejes së ndërtimit, ka funksion informues dhe “vendos kufij” të zhvillimit për të cilin do të hartohet projekti, autoriteti i zhvillimit mund t`i përfshijë pikat e mësipërme në formatin e lejes së zhvillimit. Kjo merr veçanërisht kuptim kur kërkuesi i lejes së zhvillimit është përgatitur të aplikojë për lejen e ndërtimit menjëherë pas marrjes së lejes së zhvillimit. Sigurisht që përfshirja e pikave të nenit 3, si më lart, në lejen e zhvillimit varet edhe nga fakti nëse autoriteti i zhvillimit përdor një sistem on-line të aplikimit për leje ose jo dhe nëse ky sistem është qendror apo i decentralizuar për çdo autoritet. Në rastin e një sistemi tërësisht të decentralizuar, si nga pikëpamja e serverave, ashtu edhe e software-it të përdorur, autoriteti i zhvillimit ka lirinë të vendosë se në cilin moment të aplikimit t’i përfshijë pikat e nenit 3, si më sipër. Në rastin e një sistemi qendror, ku përgjegjësia për lëshimin e lejeve është e decentralizuar, por sistemi on-line operohet në një njësi qendrore dhe me rregulla të njëjta për çdo autoritet, momenti i përfshirjes së pikave të nenit 3 varet nga arkitektura e sistemit. 200

Shembujt e mëposhtëm tregojnë raste të lejeve të zhvillimit mbi bazë PPV-je dhe mbi bazë PDV-je, si dhe një pamje tip të formularëve përkatës, duke përfshirë edhe pikat e nenit 3 të referuar më sipër. Sigurisht, bashkitë mund të modifikojnë shembujt e dhënë në manual, në përputhje me legjislacionin dhe me situata konkrete në terren. Kushtet e përcaktuara në leje janë të gjitha të detyrueshme (bazuar në nenet 9 dhe 3 të rregullores së zhvillimit), por disa prej tyre përcaktohen nëse është rasti. Për shembull, kushtet arkitektonike përcaktohen në lejen e zhvillimit vetëm nëse ato janë të detyrueshme mbi bazën e rregullores së PPV-së, apo të rregullores së PDV-së. Po ashtu, brezat mbrojtës vendosen vetëm nëse parcela ndodhet në një zonë ku PPV-ja/PDV-ja ka përcaktuar masa të tilla mbrojtëse, etj. Kushtëzimet sektoriale kanë të bëjnë me rregulla që imponohen nga ligjet sektoriale, si për shembull ai për monumentet e kulturës, për bujqësinë, etj. Të tilla kushtëzime mund të vendosen nëse parcela ndodhet në një zonë të mbrojtur historike (të kategorisë B), apo në tokë bujqësore, etj. Sa i përket lidhjes me infrastrukturat, bashkia përcakton me tekst dhe kryesisht me hartë, mënyrën se si realizohet lidhja – pra p.sh. cila është pika e lidhjes me sistemin e furnizimit me ujë, dalja në sistemin rrugor, etj. Bashkia përcakton pikën e lidhjes sipas projektit të rrjetit të infrastrukturave. Megjithatë, në varësi të periudhës së zbatimit të projektit për infrastrukturat dhe të periudhës së zbatimit të lejes së zhvillimit, bashkia do të japë pikën reale të lidhjes sipas kohës përkatëse. Në rastin e lejes së zhvillimit mbi bazë PDV-je, kjo çështje është rregulluar brenda dokumentit të PDV-së. Në rast se leja e zhvillimit jepet mbi bazë PDVje, procedura e verifikimit të dokumenteve dhe plotësimit të kushteve zhvillimore është e ngjashme me atë të lejes së zhvillimit mbi bazë PPV-je. Në këtë rast, sigurisht, kushtet zhvillimore vijnë nga PDV-ja. Megjithatë, ka disa

1 - Leje Zhvillimi pa PDV, ose me PDV por me mbushje Urbane (Pa ndryshim të parcelës së 1 - pronës) Leje Zhvillimi pa PDV, ose me PDV por me mbushje Urbane (Pa ndryshim të parcelës 1së- pronës) Leje Zhvillimi pa PDV, ose me PDV por me mbushje Urbane (Pa ndryshim të parcelës

Kategoria = Zonë banimi Intensiteti (I) i Zonës Max = 1.5 Kategoria = Zonë banimi Sip. e Pronës = 500 m2 Intensiteti (I) i Zonës Max = 1.5 Hmax = 2 =kate = 3.0m x 2 = 6Zonë m banimi Kategoria Sip. e Pronës = 500 m2 d = Hmax * (0.8) / 2 = 2.4 m Intensiteti i Zonës Hmax = 2 (I) kate = 3.0mMax x 2 == 61.5m Sip. ee Pronës Njollës = të Ndërtimit = 313 m2 Sip. 500 d = Hmax * (0.8) / 2 = 2.4 mm2 Ksht ==313 m2 = / 500 m2x = % Hmax 2 kate 3.0m 2 == 662.6 m m2 Sip. e Njollës të Ndërtimit 313 Sip. Totale Ndërtimi == 626mm2 d = Hmax * (0.8) / 2 2.4 Ksht = 313 m2 / 500 m2 = 62.6 % Vlera = 626 m2 x çmimi i referencës Sip. e Njollës të Ndërtimit = 313 Sip. Totale Ndërtimi = 626 m2 m2 Ksht m2 i=referencës 62.6 % Vlera==313 626m2 m2/x500 çmimi Intensiteti = 626 m2 / 500 m2 = 1.252 Sip. Totale Ndërtimi = 626 m2 Vlera = 626=m2 çmimi i referencës Intensiteti 626x m2 / 500 m2 = 1.252

Intensiteti = 626 m2 / 500 m2 = 1.252

së pronës)

H d d d

2 - Leje Zhvillimi me PDV, për zonë në rizhvillim me zvogëlim/zhvendosje parcele 2 - Leje Zhvillimi me PDV, për zonë në rizhvillim Objekte me zvogëlim/zhvendosje parcele në PDV Objekte në= PDV 2Faqe - Leje Zhvillimi me PDV, për zonë në rizhvillim Kategoria me zvogëlim/zhvendosje parcele Kallkan Zonë banimi Faqe Kallkan Faqe Kallkan

H d d

H H

Park & Rrugë në PDV d

Park & Rrugë në PDV

Intensiteti i Zonës Max = 1.5 Objekte në=(I)PDV Kategoria Zonë banimi Sip. e Parcelës të Re = 330 m2 Intensiteti (I) i Zonës Max = 1.5 Hmax = 4 =kate = 3.0m x 4 = 12 m banimi Kategoria Zonë Sip. e Parcelës të Re = 330 m2 d = Hmax (I) * / i2Zonës = 61.5m Intensiteti Hmax = 4 kate = 3.0mMax x 4 == 12 m *PDV mund të specifikojë distanca & kallkan Sip. Parcelës 330 m2 d = eHmax * / 2të=Re = 6m Sip. e Njollës të =Ndërtimit == 166 m2 Hmax 4 kate 3.0m x 4distanca 12 *PDV=mund të specifikojë &m kallkan Ksht = 166*m2 330 m2 = 50.3% d = eHmax 2 /=Ndërtimit 6 m m2 Sip. Njollës/ të = 166 Sip. Totale Ndërtimi = 498 m2 *PDV mund të /specifikojë & kallkan Ksht = 166 m2 330 m2 =distanca50.3% Vlera = 498 m2 x [çmimi referencë x rritje e vlerës nga Urbanizimi] Sip. e Njollës të Ndërtimit = 166 m2 Sip. Totale Ndërtimi = 498 m2 Ksht = 166 m2 / 330 m2 = 50.3% Vlera = 498 m2 x [çmimi referencë x rritje e vlerës nga Urbanizimi] Intensiteti = 498 m2=/ 330 m2 = 498 1.5 m2 Sip. Totale Ndërtimi Vlera = 498 m2 x [ çmimi referencë x rritje Intensiteti = 498 m2 / 330 m2 = 1.5 e vlerës nga Urbanizimi] Intensiteti = 498 m2 / 330 m2 = 1.5

& Rrugë PDV në rizhvillim me bashkim parcele 3 - Leje Zhvillimi mePark PDV, për nëzonë 3 - Leje Zhvillimi me PDV, për zonë në rizhvillim me bashkim parcele

3 - Leje Zhvillimi me PDV, për zonë në rizhvillim me bashkim parcele

H H d d

Sipërfaqja e Përfituar d

Sipërfaqja e Përfituar Leja Zhvillimore mund të përcaktojë parkimin dhe gjelbërimin Sipërfaqja e Përfituar Leja Zhvillimore mund të përcaktojë parkimin dhe gjelbërimin Leja Zhvillimore mund të përcaktojë parkimin dhe gjelbërimin

Kategoria = Zonë e Përqendruar Mikse Intensiteti (I) i Zonës Max = 3.0 Kategoria = Zonë e Përqendruar Mikse Sip. e Parcelës të Re = 4 x 500m2= 2000 m2 Intensiteti (I) i Zonës Max = 3.0 Hmax = 6 kate = 3.0m x 6 = 18 m Kategoria = të Re = 4 x 500m2=Zonë e Përqendruar Sip. e Parcelës 2000 m2 Mikse d = Hmax * / i2Zonës = 93.0m Intensiteti Hmax = 6 (I) kate = 3.0mMax x 6 == 18 m *PDV mund tëtëspecifikojë distanca 2 sipas rastit 2 Sip. Parcelës d = eHmax * / 2 =Re = 4 x 500m =9 m 2 2000 m Sip. e Njollës të =Ndërtimit == 541.5m Hmax 6 kate 3.0m x 6distanca 18 m rastit *PDV=mund të specifikojë sipas Ksh = 541.5 / 2000 m2 = 27% d = eHmax * /m2 2 =Ndërtimit 9 m 2 Sip. Njollës të = 541.5m 2 Sip. Totale Ndërtimi = 3250 *PDV mundm2 të specifikojë sipasmrastit Ksh = 541.5 / 2000 m2distanca = 27% 2 Sip. e përfituar [Total* 1/4] = 812.5 m 22 Sip. e Njollës të Ndërtimit = 541.5m Sip. Totale Ndërtimi = 3250 m Vlera==541.5 812.5m2 m2/ x2000 çmimi 2i referencës Ksh m = 27% Sip. e përfituar [Total* 1/4] = 812.5 m2 Sip. Totale Ndërtimi = 3250 m2 Vlera = 812.5 m2 x çmimi i referencës Intensiteti = 3250 m2 /1/4] 2000 1.62 m2 Sip. e përfituar [Total* = m2 =812.5 2 Vlera = 812.5 m x çmimi i referencës Intensiteti = 3250 m2 / 2000 m2 = 1.62 Intensiteti = 3250 m2 / 2000 m2 = 1.62

Figura 159. Jaste të lejes së zhvillimit, mbi bazë PPV-je dhe PDV-je V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

BURIMI: Co-PLAN, 2015

201

Stema e Bashkisë

REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA ______________________

LEJE ZHVILLIMI ME MIRATIMIN E PLANIT TË DETAJUAR VENDOR

________________________________________________________________________________________ I JEPET: PRONARIT:_____________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________ PËR PASURINË/TË ME NUMËR: ___________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________ NË PASURINË/TË ME NUMËR: ____________________________________________________________ SIPAS MARRËVESHJES (Numër/Datë) TË LIDHUR MES ________________________________ _____________________ PËR _______________________________________________________________ AFATI KOHOR I KËSAJ LEJEJE ËSHTË: Deri në miratimin e kushteve të reja zhvillimore nga Plani i Përgjithshëm Vendor Deri në ndryshimin e Planit të Detajuar Vendor LEJA JEPET ME KËTO KUSHTE: Kategoria e lejuar e përdorimit të tokës (listo): ______________________________________________________ Funksioni i lejuar (listo): _______________________________________________________________________ Aktiviteti i lejuar (listo): _______________________________________________________________________ Intensiteti i lejuar i ndërtimit (I): _____________________________________________________m2/m2 Sipërfaqja maksimale e ndërtimit: _______________________________________________________m2 Koefiçienti i shfrytëzimit të tokës për ndërtim (Ksht, sipas rastit): ______________________________% Distancat e lejuara nga ndërtesat rrethuese (sipas rastit e orientimit): ____________________________m Distancat e lejuara nga trupi i rrugës (sipas rastit e orientimit): _________________________________m Distancat e lejuara nga pronat rrethuese (sipas rastit e orientimit): ______________________________m Gjelbërimi publik (sipas rastit): ___________________________________________________________ Parkimi: _________________________________________________________________________nr/sip Kushte arkitektonike (sipas rastit): _________________________________________________________ Distancat nga burimet natyrore ose brezat mbrojtës (listo dhe/ose bashkëlidh hartën sipas rastit):_______________________________________________m Lidhja me infrastrukturat (listo dhe/ose bashkëlidh hartën për rrjetin rrugor, të kanalizimeve, ujit, elektrik, telefonik, pastrimit): ___________________________________________________________________ Kushtëzime sektoriale (listo dhe/ose bashkëlidh hartën sipas rastit) _______________________________ ____________________________________________________________________________________ Kryetari i Bashkisë ________________

___[Data e dhënies së lejes]__

____[Emër Mbiemër Firmë]________

Figura 160. Formularë tip për lejen e zhvillimit sipas rasteve (mbi bazë PPV-je dhe PDV-je) 202

Stema e Bashkisë

REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA ______________________

LEJE ZHVILLIMI ME MIRATIMIN E PLANIT TË DETAJUAR VENDOR

___[Data e dhënies së lejes]__

____[Emër Mbiemër Firmë]________

BURIMI: MINISTRIA E ZHVILLIMIT URBAN PËRGATITUR: MZHU DHE PLGP, 2015

V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

203

raste të cilat mund të dallohen në këto kategori të lejeve të zhvillimit: 1 Parcela nuk i ndryshon kufijtë e saj si rezultat i PDV-së. Në këtë rast, leja e zhvillimit ka paraqitje të njëjtë me atë të lejes së lëshuar mbi bazë PPV-je; 2 Parcela i ndryshon kufijtë e saj si rezultat i PDV-së dhe zhvillimi i lejuar do të kryhet mbi këtë parcelë me kufij të ndryshuar, ose zhvillimi i lejuar zhvendoset në një parcelë tjetër brenda zonës. Në këtë rast, leja e zhvillimit duhet të përfshijë patjetër edhe kufijtë e pronës së ndryshuar/të re në bazë të planit të detajuar vendor; 3 Parcela shkrihet tërësisht nga PDV-ja e propozuar (p.sh. rastet kur ndodh zhvillimi me riorganizim të parcelave), ose në të nuk lejohet të ndërtohet. Në këtë rast, leja e zhvillimit duhet të përcaktojë patjetër se cila është volumetria e cila del nga e drejta e zhvillimit që ka prona (sipas vlerës së saj në treg), ku transferohet/realizohet kjo volumetri ndërtimi (truallin dhe/ose ndërtesë) dhe/ose cila është vlera në treg. Këto përcaktime janë tejet të rëndësishme, pasi pronari/zhvilluesi, në këtë rast, nuk ndërton në pronën e tij, por kompensohet diku tjetër, sipas marrëveshjeve të realizuara në kuadër të PDV-së. Këto marrëveshje mund të kompensojnë në vlerë financiare dhe/ose volumetri ndërtimi, sipas rastit. Në përfundim, pavarësisht rasteve të mësipërme, leja e zhvillimit duhet të përmbajë edhe kohën e mundshme/të detyrueshme të zhvillimit të pronës për të cilën aplikohet. Koha nuk përcaktohet në elementet e përmbajtjes së lejes në rregulloren e zhvillimit. Megjithatë, në rast se PPV-ja ka vendosur detyrime kohore për zbatimin e saj të cilat kanë pasoja sipas përcaktimeve të nenit 32 të ligjit nr. 107/2014 (neni 32 - zhvillimi i detyrueshëm i tokës), këto detyrime duhet të pasqyrohen edhe në lejen e zhvillimit. Për më tepër, në rastin e PDV-ve (që gjithmonë shoqërohen me marrëveshje e afate zbatimi dhe që jo gjithmonë zbatohen njëherazi 204

në të gjithë territorin e trajtuar me PDV), caktimi i afateve të nisjes së zhvillimit/ndërtimit në lejen e zhvillimit është një detyrim i mbartur nga vetë plani i zbatimit dhe nga marrëveshja e PDV-së.

5.3 LEJA E NDËRTIMIT Kreu II i rregullores së zhvillimit, VKM nr. 408, i ndryshuar, flet për llojet e punimeve për të cilat kërkohet pajisja me leje ndërtimi, veçoritë e kësaj lejeje, kushtet e marrjes së lejes së ndërtimit, dokumentacionin e nevojshëm në aplikim, përmbajtjen, si dhe për gjithë procesin që ndiqet nga autoriteti i cili merr në shqyrtim dosjen (qoftë ai vendor apo kombëtar, në rastin e lejeve të shqyrtuara nga KKT-ja). Neni 11 i kësaj rregulloreje përcakton se “punimet për të cilat kërkohet pajisja me leje ndërtimi, sipas nenit 39 të ligjit, janë ato që: • rezultojnë në krijimin e ndërtimeve të reja, përfshirë ato të përkohshme; • rezultojnë në rikonstruksion, riparime dhe restaurime që çojnë në krijimin e një strukture tërësisht ose pjesërisht të ndryshme nga ajo e mëparshmja dhe që kanë si pasojë shtimin e njësive dhe/ose ndryshimin e vëllimit ndërtimor, sipërfaqes së ndërtimit, pamjes së jashtme të objektit, të përdorimit ose të sistemit konstruktiv; • realizojnë mirëmbajtje të jashtëzakonshme të shoqëruar me ndryshime të sistemit konstruktiv të objektit; • kanë si pasojë prishjen e objekteve, në rast se prishja nuk shoqërohet me ndërtim të ri. Nëse prishja shoqërohet me ndërtim të ri, leja për prishje është pjesë e lejes së ndërtimit dhe shënohet në kushtet e dokumentit të lejes.” Në rast se kërkohet të bëhet vetëm ndryshimi i aktivitetit/funksionit të ndërtesës (shpesh i njohur me termin “destinacion i ndërtesës”), atëherë pronarët duhet t’i drejtohen bashkisë me kërkesë të posaçme, duke u bazuar tek PPVja e miratuar dhe PDV-ja (nëse ka). Kur këto

dokumente mungojnë për zonën ku kërkohet ndryshimi i funksionit, atëherë autoriteti vendor vendos sipas përdorimit ekzistues të tokës përreth (kategoritë dhe nënkategoritë), por në çdo rast duke marrë parasysh faktin se i interesuari nuk duhet të ndryshojë sistemin konstruktiv. Një veçori e lejes së ndërtimit është se ajo është e transferueshme. Ky proces përshkruhet në nenin 13 të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408). Në çdo rast autoriteti i kontrollit të zhvillimit duhet të vihet në dijeni dhe është ai që e udhëheq dhe e miraton këtë proces duke informuar palët e interesuara për ndryshimet e kryera. Dhënia e lejes së ndërtimit kushtëzohet nga ekzistenca e infrastrukturës kryesore dhe dytësore në njësinë ku kërkohet ndërtimi. Ndërtimi i infrastrukturës mund të realizohet sipas marrëveshjes me autoritetin e planifikimit dhe zhvillimit, me kontribut financiar ose në natyrë, sipas formave të përcaktuara në këtë rregullore. Për më tepër, edhe rregullorja e hapësirës publike përcakton kushte mbi këtë proces. Lejet e ndërtimit jepen vetëm pasi janë marrë lejet dhe autorizimet përkatëse për ndërtimin në fjalë, në zbatim të legjislacionit të posaçëm. Gjatë këtij procesi, por jo domosdoshmërisht, mund të kryhet edhe shtyrja e afatit të lejes së ndërtimit dhe kjo procedurë rregullohet në nenin 40 të ligjit të planifikimit. Është e rëndësishme që kërkesa për shtyrje afati të ndodhë pa mbaruar afati i lejes së ndërtimit, në të kundërt subjekti i interesuar ngarkohet me gjobë dhe duhet të bëjë një aplikim të ri për leje ndërtimi pranë autoritetit përgjegjës të kontrollit të zhvillimit. Në rast se subjekti i interesuar kërkon të rishikojë kushtet e lejes, mund t’a bëjë atë me anën e procedurës së përshpejtuar sipas nenit 24 të VKM-së nr. 408. Rastet në të cilat rishikohen kushtet e lejes sipas nenit 48 V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

të ligjit nr. 107/2014 pa zmadhuar vëllimin e përgjithshëm të ndërtimit dhe pa ndryshuar përdorimin dhe kushtet e zhvillimit nga ato të përcaktuara në dokumentet e planifikimit në fuqi dhe nga projekti arkitektonik e peizazhistik janë: ndryshime të sistemit konstruktiv të objektit apo të punimeve teknike në zbatim; ndryshime të numrit dhe formës së njësive brenda objektit; ndryshime për përmirësimin e efiçencës energjetike; ndryshime në instalime për sa kohë që rritet cilësia e punimeve; ndryshime për të shtuar elemente arkitektonike për përdorim të barabartë dhe të pavarur të hapësirave të projektuara nga të gjithë personat, përfshirë ata me aftësi të kufizuara; ndryshime në fasadë. Lloji i procesit të shqyrtimit të lejes së ndërtimit nga autoritetet përgjegjëse të kontrollit të zhvillimit është mjaft i rëndësishëm për vetë faktin se ka të bëjë me të drejtat e zhvillimit të pronarëve dhe me transparencën nëpërmjet shërbimit me një ndalesë në këtë proces, i cili nis me ngarkimin on-line të të gjithë materialit/ dokumentacionit të nevojshëm (shih nenin 15 të VKM-së nr. 408 për përmbajtjen e dokumentacionit) në portalin përkatës. Në rast se dokumentacioni dorëzohet në sportelet e shërbimit me një ndalesë, atëherë përgjegjësia për ngarkimin e tij on-line i kalon zyrës, e cila procedon në moment së bashku me subjektin e interesuar që dorëzon dosjen. Më tej, subjekti merr një numër identifikimi të kërkesës me anën e së cilës mund të ndjekë ecurinë e saj. Më tej, autoriteti i planifikimit bën publike kërkesën për leje ndërtimi pasi të ketë shqyrtuar dokumentacionin për plotësinë e tij (brenda 5 ditëve nga dorëzimi i tyre në sportel apo ngarkimi on-line). Në rast se dokumentacioni nuk është i plotë, atëherë autoriteti vendor lajmëron subjektin që të plotësojë dokumentacionin. Pasi dokumentacioni cilësohet i plotë, nis shqyrtimi teknik në përmbajtje i lejes së ndërtimit. Pasi bëhet vlerësimi teknik i dokumentacionit nga zyra/organi përgjegjës brenda një afati prej 205

35 ditësh (nga aplikimi), hartohet dhe botohet në regjistër raporti përkatës i vlerësimit teknik. Në rast se zyra/organi përgjegjës i planifikimit dhe i zhvillimit vlerëson se është e nevojshme që të kryhen ndryshime në projektin fillestar, ka të drejtë që të kërkojë kryerjen e tyre, duke dhënë edhe arsyet përse i vlerëson të nevojshme.

Leje Ndertimi

Pala e interesuar është e detyruar të kryejë ndryshimet sipas nenit 21 të rregullores së zhvillimit (VKM nr. 408). Kryetari i bashkisë merr vendimin mbi lejen e ndërtimit dhe afati maksimal për këtë qëllim është 60 ditë nga data e paraqitjes së kërkesës përNjesi leje ndërtimi. ne Vendore Dorëzimi i Dokumentacionit për Kërkesë Lejeje pranë Sportelit të Shërbimit të Autoritetit Vendor

Depozitimi i Kërkesës dhe dokumentacionit shoqërues në Portalin Online

Kërkesa refuzohet me Arsyetim

Kontrollohet përmbushja e kushteve të pranimit

Kriteret për pranimin e Aplikimit person i legjitimuar për kërkesë plotësimi i saktë i formularit dokumentet shoqëruese pagesën e tarifës së aplikimit

Kërkesa Pranohet

Kërkon ndryshime të projekti fillestar me afat ridorëzimi prej 15 ditësh

Autoriteti Planifikimit Vendor kontrollon përmbushjen teknike sipas legjislacionit në fuqi

Kriteret për pranimin e Lejes Normativat Urbane ose të PDV Kushti i Infrastrukturës Kushti për Përshtashmërinë e Mjedisit

Raporti i Vlerësimit Teknik botohet në Regjistër

Refuzim i lejes së ndërtimit i shoqëruar me arsyetim

Kryetari i Njësisë Vendore merr vendim

Merr vendim brenda 60 ditësh nga depozitimi i kërkesës

Nëse nuk ka vendim pas 60 ditësh nga aplikimi për leje si dhe Vlersimi Teknik nuk jep kundërshtime

Miratim me Kusht i lejes së ndërtimit

Miratim i lejes së ndërtimit

Miratim në Heshtje (publikohet automatikisht në Regjistrin elektronik)

Paguhet Taksa e Ndikimit në Infrastrukturë

Leja i Dorëzohet Kërkuesit (brenda 15 ditësh nga Miratimi)

Figura 161. Procesi i aplikimit për leje ndërtimi në nivel vendor 206

Vendimi Botohet në Regjistër brenda 5 ditësh

BURIMI: AKPT, 2015

Gjatë gjithë procesit dhe veçanërisht gjatë hartimit të raportit të vlerësimit teknik bashkia bashkërendon punën me institucione të tjera për të kuptuar ndikimin e ndërsjellë të zhvillimit të propozuar, si dhe për të kryer verifikimin ligjor të dokumentacionit. Afatet e përcaktuara më sipër nuk zbatohen për ndërtimet sipas nenit 24 të rregullores së zhvillimit. Neni 24 flet për rastet kur aplikohet procedura e përshpejtuar, dhe këto raste përfshijnë: ndërtime me vëllim të kufizuar dhe/ ose ndikim të ulët në territor; ndërtime për të cilat aplikuesi paguan të paktën 10-fishin e tarifës së aplikimit; ndryshime të destinacionit; raste të tjera shtesë. Ndërkohë, për rastet kur kërkesa për leje ndërtimi ka të bëjë me infrastruktura të rëndësishme kombëtare, si: rrugë kombëtare, hidrocentrale, porte detare, aeroporte, impiante të trajtimit të ujërave etj. (shih listën e plotë tek neni 19, pika 1 e VKM-së nr. 408), autoriteti përgjegjës për miratimin e lejes është KKT-ja. Gjithashtu, Këshilli Kombëtar i Territorit është autoriteti përgjegjës për miratimin e lejeve të ndërtimit për çështje, zona apo objekte të përcaktuara si të rëndësisë kombëtare, përfshirë edhe ato që ngrihen në pronat shtetërore të patransferuara te njësitë e qeverisjes vendore. Në periudhën tranzitore (deri në hartimin e PPV-ve) KKT-ja miraton edhe leje për ndërtime mbi 6 kate. Sekretariati i KKT-së është Agjencia e Zhvillimit të Territorit. AZHT-ja kryen funksionet e sekretariatit të KKT-së sipas përcaktimeve në VKM-në nr. 725, datë 02.09.2015, “Për mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të agjencisë së zhvillimit të territorit”. AZHT merr në shqyrtim kërkesat për leje ndërtimi për KKT-në. Ashtu si edhe në nivel vendor, subjekti i interesuar për leje ndërtimi e fillon këtë proces duke ngarkuar on-line gjithë materialin/dokumentacionin e nevojshëm (shih nenin 15 të VKM-së nr. 408 për përmbajtjen e dokumentacionit) në portalin përkatës. Në rast se dokumentacioni dorëzohet V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

i printuar në sportelet e shërbimit me një ndalesë të Agjencisë, atëherë përgjegjësia për ngarkimin e tij on-line i kalon Agjencisë, e cila procedon në moment së bashku me subjektin e interesuar që dorëzon dosjen. Brenda 5 ditëve bëhet shqyrtimi formal i dokumentacionit (nëse është i plotë) nga ana e agjencisë dhe njoftohet subjekti i interesuar për të plotësuar dokumentacionin (nëse është rasti). Më tej, Agjencia ka për detyrë të bashkërendojë procesin e shqyrtimit teknik me institucionet e tjera publike kompetente, përfshirë autoritetin vendor përkatës, si dhe të verifikojë përputhshmërinë ligjore dhe përputhshmërinë me dokumentet e planifikimit. Ministria përgjegjëse e linjës dhe institucionet përkatëse të varësisë shqyrtojnë përputhshmërinë me politikat, strategjitë dhe legjislacionin sektorial dhe kriteret teknike të veçanta për objektin përkatës. Agjencia bashkërendon punën në një proces të mbyllur me të gjitha autoritetet përgjegjëse për shqyrtimin teknik, përmes regjistrit dhe komunikimit elektronik. Në rast se gjatë periudhës së shqyrtimit teknik vërehen kundërshti apo mangësi si rezultat i proceseve të bashkërendimit dhe verifikimit, autoriteti përgjegjës përkatës njofton, kur është rasti, kërkuesin për plotësimin e dokumentacionit apo rishikimin e projektit. Brenda 60 ditëve KKT-ja, bazuar në raportin e vlerësimit teknik të hartuar nga Agjencia, vendos për miratimin e plotë, me kushte ose mosmiratimin e lejes. Të gjitha këto botohen në regjistër nga AZHT-ja jo më vonë se 5 ditë nga vendimmarrja. Dokumenti i lejes lëshohet nga sekretariati i KKT-së dhe i dorëzohet kërkuesit të saj jo më vonë se 30 ditë nga data e miratimit të kërkesës për ndërtim dhe vetëm pas pagesës së taksës së ndikimit në infrastrukturë pranë autoritetit vendor përkatës të planifikimit. Për lejet që miratohen nga KKT-ja, çertifikata 207

e përdorimit, e cila vërteton përfundimin e të deklaratës së përputhshmërisë nga ana e punimeve, lëshohet nga autoriteti kombëtar i subjektit që vërteton se punimet janë kryer në planifikimit dhe i zhvillimit në bashkërendim me përputhje me normat dhe standardet e sigurisë autoritetin vendor të planifikimit dhe zhvillimit, në fuqi. në përputhje me ligjin dhe me legjislacionin për Më sipër u trajtua procesi i pajisjes me leje disiplinimin e punimeve në ndërtim. Çertifikata ndërtimi territoret për të cilat është hartuar Ndertimi me në KKT e përdorimit lëshohet vetëmLeje pas dorëzimit dokumenti bazë i planifikimit të territorit (dmth.

Kërkesa refuzohet me Arsyetim

Depozitimi i Kërkesës dhe dokumentacionit pranë Sekretariatit të KKT

Ngarkimi i Kërkesës dhe dokumentacionit në portalin përkatës ‘online’

Sekretariati i KKT shqyrton kërkesën

Shqyrtim nga ana formale sipas ligjit dhe legjislacionit ne fuqi brenda 5 ditëve

Sekretariati i KKT-së bashkërendon përmes regjistrit dhe komunikimit elektronik

Ministria përgjegjëse shqyrton përputhshmërinë me politikat dhe legjislacionin sektorial

Kërkohet, sipas rastit, plotësim dokumentacioni apo rishikim të projektit fillestar

Shqyrtim teknik dhe ligjor me institucionet e tjera, përfshirë autoritetin vendor përkatës

Sekretariati i KKT-së boton Raportin e Vlerësimit Teknik në Regjistër

Refuzim i lejes së ndërtimit i shoqëruar me arsyetim

KKT merr vendim

Miratim me Kusht i lejes së ndërtimit

Paguhet Taksa e Ndikimit në Infrastrukturë

Merr vendim brenda 60 ditësh nga depozitimi i kërkesës Vendimi Botohet në Regjistër nga Sekretariati brënda 5 ditësh

Miratim i lejes së ndërtimit

Leja i Dorëzohet Kërkuesit (brenda 30 ditësh nga Miratimi)

Figura 162. Procesi i aplikimit për leje ndërtimi që miratohen nga KKT-ja 208

BURIMI: AKPT, 2015

PPV-ja). Në rastet kur kërkohet një leje ndërtimi në territore të cilat nuk mbulohen nga një plan i përgjithshëm vendor apo dokument tjetër planifikimi në fuqi, atëherë ndryshimet e fundit ligjore të rregullores së zhvillimit parashikojnë që, sipas nenit 45 të kësaj rregulloreje, të zbatohen disa dispozita kalimtare, derisa i gjithë territori i Shqipërisë të jetë mbuluar nga dokumente planifikimi të miratuara. Këto dispozita parashikojnë që: • kërkesat për leje zhvillimi/ndërtimi të merren në shqyrtim nga autoritetet përgjegjëse vetëm për zhvillime të propozuara në zona të territorit vendor për të cilat janë miratuar dokumentet e planifikimit të territorit, sipas hartës bashkëlidhur VKM-së nr. 672, me përjashtim të zonave me rëndësi kombëtare, të trashëgimisë kulturore e historike dhe brezit bregdetar, sipas vendimit nr. 1 të vitit 2013 të KKT-së. Për këto zona çdo ndërtim i ri do të jetë objekt shqyrtimi nga KKT-ja. • për të gjitha zonat e tjera të cilat nuk përfshihen në sa më sipër kërkesat për leje ndërtimi do të merren në shqyrtim nga autoritetet përgjegjëse vetëm sipas rregullave dhe procedurave të përcaktuara me vendim të KKT-së ku kërkohet një bashkërendim me AKPT/AZHT-në për përputhshmërinë me dokumentet dhe politikat në nivel kombëtar (vendimi nr. 1 i KKT-së, datë 30.07.2015). • për objektet mbi 6 kate leja e ndërtimit jepet nga KKT-ja. Sidoqoftë, jo të gjitha llojet e punimeve dhe aktiviteteve ndërtimore duhet të pajisen me leje ndërtimi apo zhvillimi. Neni 6 i VKM-së nr. 408 parashtron një listë të aktiviteteve të cilat nuk kanë nevojë të pajisen me leje ndërtimi. Për këto punime nuk përjashtohen detyrimet e respektimit të dispozitave të kuadrit ligjor në fuqi për veprimtaritë ndërtimore, përfshirë, në mënyrë të veçantë, sa i përket qëndrueshmërisë antisizmike, mbrojtjes kundër zjarrit, ruajtjes së sigurisë dhe higjienës shëndetësore. Këto ndërhyrje/punime janë: V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

1 Ndërhyrje të mirëmbajtjes së zakonshme: a Ndërhyrje të jashtme për riparimin dhe zëvendësimin e rifiniturave të jashtme të ndërtesave, me kusht që të ruhen karakteristikat origjinale të tyre (p.sh. rifreskimi i lyerjes, suvatimit dhe veshjes së fasadave me materiale që kanë karakteristika dhe ngjyra të njëjta me ato ekzistuese; pastrimi i fasadave; riparimi dhe zëvendësimi i dritareve dhe i dyerve, qepenave dhe vitrinave pa ndryshuar karakteristikat e tilla si forma, ngjyra, dizajni dhe dimensionet e pjesëve të hapura dhe transparente; zëvendësimi i pjesshëm i mbulesës së çatisë pa ndonjë ndryshim të formës, pjerrësisë dhe karakteristikave të veshjes; riparimi dhe zëvendësimi i ulluqeve dhe oxhakëve edhe me materiale të ndryshme; riparimi i ballkoneve, tarracave dhe basamakëve apo barrierave mbrojtëse; vendosja e hekurave mbrojtës në dritare; vendosja e tendave të diellit dhe rrjetave kundër mushkonjave; lëvizja e shtresave të sipërme të oborreve; riparimi i rrethimeve ekzistuese). b Ndërhyrje të brendshme (p.sh. riparimi dhe rinovimi i dyshemeve; riparimi dhe restaurimi i suvasë, veshjeve dhe ngjyrave; riparimi dhe rinovimi i dyerve dhe dritareve, përfshirë vendosjen e xhamave të dyfishtë). c Ndërhyrje në impiantet higjieno-sanitare (p.sh. veprat e riparimit dhe zëvendësimit të pajisjeve higjieno-sanitare dhe riparimet e impiantit). 2 Punimet për eliminimin e barrierave arkitektonike dhe përshtatjen e ndërtesave për personat me aftësi të kufizuara; 3 Lëvizjet e dheut të cilat lidhen në mënyrë të posaçme me ushtrimin e veprimtarisë bujqësore ose blegtorale, përfshirë ndërhyrjet në impiantet hidraulike bujqësore. Gjithashtu,

një

pjesë

aktiviteteve

të 209

Titulli i raportit, emri i autoritetit përgjegjës dhe i njësisë vendore përkatëse, data e përgatitjes së raportit Tabela e përmbajtjes I. Përmbledhje II. Hyrje 2.1 Qëllimi, objekti i raportit dhe përkufizime të rëndësishme 2.2 Baza ligjore e përdorur 2.3 Struktura institucionale vëzhguese dhe raportuese 2.4 Metodologjia, aktivitetet vëzhguese, periudha e vëzhgimit dhe e raportimit, si dhe territori që vëzhgohet III. Bashkëpunimi dhe bashkërendimi me autoritete të tjera të planifikimit IV. Përshkrimi dhe analiza e zhvillimeve në territor për vitin [viti përkatës] 4.1 Instrumentet e planifikimit dhe të kontrollit të zhvillimit të hartuara apo të rishikuara gjatë periudhës që raportohet 4.2 Zbatimi i instrumenteve të planifikimit dhe të kontrollit të zhvillimit 4.3 Lejet sipas neneve x deri në y të kësaj rregulloreje. 4.4 Inspektimi i të gjitha zhvillimeve në territor dhe ndryshimet e përdorimit të tokës 4.5 Ndryshimet demografike mekanike në raport me strehimin 4.6 Ndryshimet administrative 4.7 Çmimi i tokës dhe i strukturave dhe/ose banesave V. Konkluzionet e vëzhgimit të zhvillimeve në territor VI. Rekomandime VII. Shtojca

Figura 163. Format tip për raportin vjetor të territorit 210

BURIMI: AKPT, 2014

sipërpërmendura mund të kryhen vetëm pas njoftimit të deklaratës paraprake të fillimit të punimeve pranë autoritetit përgjegjës të planifikimit dhe zhvillimit. Këto aktivitete radhiten në nenin 7 të VKM-së nr. 408.

5.4 RAPORTET PËR TERRITORIN Raportet e territorit hartohen nga bashkitë, ministritë dhe AKPT-ja për çdo vit, duke pasqyruar zhvillimin në territor sipas fushës përkatëse apo territorit nën administrim. Qëllimi është që të studiohen e vlerësohen nga pikëpamja sasiore dhe cilësore tendencat e zhvillimeve dhe vetë zhvillimet, të parashikohen rreziqet (veçanërisht mjedisore), të parandalohen zhvillime të dëmshme dhe të kuptohet se si (dhe nëse është e nevojshme) mund të përmirësohen dokumentet ekzistuese të planifikimit dhe të drejtimit të zhvillimit në funksion të realitetit të zhvillimit. Referuar nenit 50 të ligjit nr. 107/2014, Këshilli i Ministrave përcakton strukturën e unifikuar të raporteve të përmendura në pikat e mësipërme të këtij neni. Ende nuk është miratuar një strukturë e tillë, por AKPT-ja dhe institucionet e planifikimit dhe zhvillimit kanë raportuar mbi bazën e një strukture të ngjashme me atë në vijim, duke kryer ndryshimet e nevojshme për të përshtatur raportin me kontekstin e tyre (zhvillimor dhe institucional):

5.5 INSPEKTIMI DHE LEJA E PËRDORIMIT Dy procese të rëndësishme të kontrollit të zhvillimit janë çertifikata e përdorimit dhe inspektimi i punimeve. Çertifikata e përdorimit jepet nga autoriteti përgjegjës i planifikimit pasi ai ka vërtetuar se punimet janë kryer në përputhje me lejen përkatëse, sipas rastit të zhvillimit dhe/ose ndërtimit, infrastrukturës, deklarimit paraprak. Pra, çertifikata e përdorimit është V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

dokumenti i cili konfirmon zbatueshmërinë korrekte të punimeve dhe garanton sigurinë e qytetarëve në përdorimin e strukturës së re. Lëshimi i çertifikatës së përdorimit përcaktohet në nenin 42 të ligjit të planifikimit. Gjithashtu, neni 27 i VKM-së nr. 408 përcakton procesin e aplikimit dhe të marrjes së çertifikatës së përdorimit. Një aspekt i rëndësishëm i çertifikatës së përdorimit është se ajo lëshohet pasi të jenë kryer punimet dhe është një garanci edhe për procesin e regjistrimit të pasurisë. Pra, pronësia e objekteve të ndërtuara regjistrohet nga ZRPPja në bazë të çertifikatës së përdorimit. Ndërtimet regjistrohen në regjistrat e pasurive të paluajtshme në bazë të çertifikatës së përdorimit, të lëshuar sipas përcaktimeve të ligjit nr. 107/2014 ose të miratuara në heshtje. Në rastin e miratimit në heshtje, punimet e kryera regjistrohen mbi bazën e kërkesës së subjektit për çertifikatë përdorimi, kopjes së dytë të aktit të kolaudimit dhe akteve administrative të parashikuara në legjislacionin për punimet e ndërtimit. Në rastet e lejeve që mbulojnë një grup ndërtimesh, çertifikata e përdorimit mund të jepet e veçantë për çdo ndërtim, sipas fazave të përfundimit të punimeve të përcaktuara në lejen e ndërtimit. Çertifikata e përdorimit për ndërtimin e fundit jepet vetëm pasi të ketë përfunduar realizimi i të gjitha infrastrukturave që kërkohen nga leja përkatëse e ndërtimit. Për sa i përket procesit të inspektimit të territorit, çdo bashki duhet të ndjekë përcaktimet e nenit 51 të ligjit nr. 107/2014. Inspektimi ka për mision garantimin dhe mbrojtjen e interesit kombëtar për një zhvillim të drejtë dhe të qëndrueshëm të territorit përmes parandalimit të punimeve dhe ndërtimeve të paligjshme, si dhe ndëshkimin e drejtë të kundërvajtësve. Procesi i inspektimit përmblidhet në diagramën në vijim.

211

__IKMT pergjegjese per kontrollin e zhvillimit

MINISTRIA E BRENDSHME

Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes të Territorit IKMT

Sipas ligjit 9780/2007 “Për Inspektimin e Ndërtimit” i ndryshuar dt 12/12/2014

Zona/Çështje/Objekte me rëndësi kombëtare përgjegjësi e IKMT jo e IMTNJV

Kryeministri Miraton: - Kryeinspektorin - Strukturën dhe Organikën

Sipas ligjit 9780/2007 i ndryshuar, neni 8, pika 2&3

Figura 164. Diagrama e procesit të inspektimit

Inspektoriati i Mbrojtjes së Njësisë Vendore IMNJV

BURIMI: AKPT, 2015

5.6 PYETJET MË TË SHPESHTA TË BASHKIVE Në vijim jepet një përmbledhje e pyetjeve më të shpeshta që autoritetet e planifikimit (veçanërisht bashkitë) dhe individë të ndryshëm kanë ngritur kryesisht në lidhje me procesin e kontrollit të zhvillimit. Këto pyetje janë depozituar deri më tani pranë AKPT-së dhe përgjigjet janë gjithashtu një përmbledhje e përgjigjeve të dhëna nga Agjencia. Ju kujtojmë se me ndryshimet e fundit institucionale, çështjet e zhvillimit do të trajtohen në nivel qendror nga Agjencia e Zhvillimit të Territorit, në varësi të Ministrisë së Zhvillimit Urban. 1. Ku aplikohet për leje ndërtimi? Në bazë të nenit 27 të Ligjit nr. 107/2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e Territorit” i ndryshuar, Autoritetet përgjegjëse për zhvillimin e territorit janë: •

Këshilli Kombëtar i Territorit;

•

Kryetari i bashkisë.

Gjithashtu, sipas nenit 44 të Ligjit të sipërcituar, shqyrtimi i kërkesës për leje ndërtimi bëhet nga autoriteti përgjegjës, sipas nenit 27 të këtij ligji. Autoriteti përgjegjës shqyrton aplikimin për leje ndërtimi sipas parimit me një ndalesë, duke bashkërenduar punën me të gjitha autoritetet publike të specializuara që duhet të shprehen në lidhje me aplikimin. 2. Cilat janë kushtet për zhvillim për t’u pajisur me leje ndërtimi? Në bazë të nenit 14 të VKM-së nr. 408 datë 13.05.2015 “Për miratimin e Rregullores së Zhvillimit të Territorit”, e ndryshuar, përcaktohet se:

212

•

Leja e ndërtimit lëshohet në përputhje me përcaktimet e dokumenteve të planifikimit, të rregulloreve të zhvillimit dhe ndërtimit, si dhe dispozitave ligjore që rregullojnë veprimtarinë ndërtimore në Republikën e Shqipërisë.

•

Dhënia e lejes së ndërtimit kushtëzohet nga ekzistenca e infrastrukturës kryesore dhe dytësore

në njësinë ku kërkohet ndërtimi. Ndërtimi i infrastrukturës mund të realizohet, sipas marrëveshjes me autoritetin e planifikimit dhe zhvillimit, me kontribut financiar ose në natyrë, sipas formave të përcaktuara në këtë rregullore dhe në rregulloren e hapësirës publike. 3. Sa zgjat procedura për pajisje me leje ndërtimi, nga data e aplikimit? Në bazë të pikës 2 të nenit 44 të Ligjit nr. 107/2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e Territorit” i ndryshuar, Autoriteti përgjegjës vendos për lejen e ndërtimit brenda 60 ditëve nga dorëzimi i aplikimit për leje ndërtimi. Rregullorja e zhvillimit mund të përcaktojë afate më të shkurtra apo procedura të diferencuara për pajisjen me leje ndërtimi, për punime me impakt të ulët në territor apo për investime strategjike për vendin. Në rast se autoriteti përgjegjës nuk merr vendim brenda afatit të mësipërm dhe struktura përgjegjëse e planifikimit pranë autoritetit vendor nuk ka dhënë mendim negativ lidhur me kërkesën, leja e ndërtimit konsiderohet e dhënë në heshtje. Miratimi në heshtje nuk zbatohet për lejet e ndërtimit që janë në kompetencë të KKT-së, si dhe për punime të tjera, përfshirë ato me rrezikshmëri të lartë, që përcaktohen nga rregullorja e zhvillimit apo rregullohen në mënyrë të veçantë nga legjislacioni në fuqi. 4. Kush është organi përgjegjes për dhënien e lejes së ndërtimit në zona të mbrojtura? Në bazë të pikës 1 të nenit 28 të Ligjit nr. 107/2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e Territorit” i ndryshuar, përcaktohet se: KKT-ja është autoriteti përgjegjës për vendimmarrjen për leje zhvillimi dhe leje ndërtimi për llojet e zhvillimit komplekse, të përcaktuara në rregulloren e zhvillimit, dhe ato që lidhen me çështje, zona, objekte të rëndësisë kombëtare apo me investime strategjike për interesat e vendit, mbi propozimin e ministrisë që mbulon sektorin apo zhvillimin përkatës. 5. Cilat janë dokumentet që duhet të dorëzojë aplikuesi për t’u pajisur me leje ndërtimi? Në bazë të nenit 15 të VKM-së nr. 408 datë 13.05.2015 “Për miratimin e Rregullores së Zhvillimit të Territorit” i ndryshuar, përcaktohet se dokumentet që duhet të dorëzojë aplikuesi për leje ndërtimi janë: a. kërkesa për leje ndërtimi, sipas formularit tip të shtojcës A; b. dokumente që vërtetojnë të drejtat pasurore të pronës/ave që marrin pjesë në një zhvillim, përfshirë marrëveshjet midis pronarëve dhe zhvilluesit ose/dhe palëve të treta; c. fragmenti i hartës së parcelës/ave ku do të kryhet zhvillimi, i rilevuar nga topograf i licencuar; ç. plani i vendosjes së ndërtimit mbi fragmentin e hartës në gjendjen ekzistuese; d. projekti teknik arkitektonik dhe i peizazhit, sipas rastit, në 2D dhe 3D, përfshirë eliminimin e barrierave arkitektonike; e. projekti i instalimeve që përfshijnë ato hidrosanitare, elektrike, ngrohje, ventilim, mbrojtje nga zjarri, eficiencë energjetike, shkallë emergjence; f.

preventivi;

V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

213

grafiku paraprak i punimeve dhe afati i dorëzimit të objekteve, sipas fazave të zbatimit;

h. Deklarata e projektuesit të licencuar, sipas shtojcës B, për përputhshmërinë e projektit me dokumentet e planifikimit dhe kontrollit të zhvillimit në fuqi dhe me legjislacionin që rregullon veprimtarinë e ndërtimit në Republikën e Shqipërisë, përfshirë dispozitat antisizmike, të sigurisë, mbrojtjes nga zjarri dhe higjieno-sanitare; i.

lejet, licencat, autorizimet apo aktet e miratimit, të nevojshme për ushtrimin e aktivitetit, në zbatim të legjislacionit të posaçëm sektorial, sipas rastit.

mandatpagesa/t e tarifës/tarifave të aplikimit, për të gjitha proceset e shërbimit me një ndalesë.

6. Cilat janë dokumentet që vërtetojnë pronësinë? Pronësia mbi një pronë të paluajtshme vërtetohet me anë të “Çertifikatës për Vërtetim Pronësie”i cili ka bashkangjitur kartelën dhe hartën e pasurisë së paluajtshme. Ky dokument lëshohet nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP-ja). Gjithashtu dokumenti që vërteton pronësinë është dhe vërtetimit Hipotekor. 7. Cilat janë dokumentet që hartohen për të trajtuar rastet me karakter emergjent? Aktin e ekspertimit të hartuar nga një person i licensuar, që provon faktin që rasti bën pjesë në ato me karakter emergjent. 8. Pas ndarjes së re administrativo-territoriale, njësitë administrative të qeverisje vendore a kanë të drejtë të japin leje ndërtimi? Në bazë të gërmës a) të nenit 29 të Ligjit nr. 107/2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e Territorit” i ndryshuar, përcaktohet se: Kryetari i bashkisë është përgjegjës për, vendimmarrjen lidhur me aplikimet për leje zhvillimi dhe leje ndërtimi në territorin administrativ të bashkisë. Për sa më lart, njësitë administrative të qeverisjes vendore nuk kanë të drejtë të pranojnë kërkesa për leje zhvillimi/ndërtimi. 9. Pas ndarjes së re administrativo-territoriale, njësitë administrative të qeverisje vendore a kanë të drejtë të pranojnë deklarata për kryerje punimesh? Në bazë të nenit 29 të Ligjit nr. 107/2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e Territorit” i ndryshuar, përcaktohet se: Kryetari i bashkisë është përgjegjës për vlerësimin e respektimit të kërkesave ligjore për punimetm e kryera mbi bazën e deklaratës paraprake për kryerje punimesh. Për sa më lart, njësitë administrative të qeverisjes vendore nuk kanë të drejtë të pranojnë deklarata për kryerje punimesh. 10. Çfarë ndërtimesh lejohen jashtë zonave të urbanizuara? Këshilli Kombëtar i Territorit më datë 30.07.2015 ka miratuar Vendimin Nr.1, “Për përcaktimin e rregullave dhe proçedurave që do të ndiqen nga Autoritetet e Zhvillimit të Territorit për shqyrtimin e kërkesave për leje ndërtimi deri në miratimin e planeve të përgjithshme vendore”, ku ndër të tjera vendosi:

214

Pika 3 Autoritetet e zhvillimit të territorit lejohen të japin leje ndërtimi për rastet përjashtimore të pikës 2, vetëm brenda zona të urbanizuara, të indentifikuara sipas vendimit Nr. 5, datë 29.12.2014 të Këshillit Kombëtar të Territorit me përjashtim të strukturave sipas gërmës e), për të cilat zbatohet VKM nr. 283, datë 01.04.2015 “Për përcaktimin e tipave, rregullave,kritereve dhe procedurave për ndërtimin e objekteve për prodhimin, ruajtjen dhe përpunimin e produkteve bujqësore dhe blegtorale, në tokë bujqësore, e ndyshuar” Strukturat që bëjnë përjshtim janë: Struktura në funksion të prodhimit, përpunimit dhe distribucionit të produkteve bujqësore dhe blegtorale. 11. Sa është afati për fillimin e punimeve pas pajisjes me leje ndërtimi? Afati për fillimin e punimeve referuar nenit 40 të ligjit nr. 107/2014 nuk mund të jetë më i gjatë se 1 vit nga data e miratimit të lejes së ndërtimit. 12. A duhet të mbahet taksë infrastrukture për punimet me deklarim paraprak? Referuar Ligjit (neni 46) taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja zbatohet për zhvillimet që, sipas këtij ligji, kërkojnë pajisjen me leje ndërtimi, dhe nuk zbatohet për punimet e mirëmbajtjes. 13. Si llogaritet taksa e infrastrukturës për punime të reja? Taksa e ndikimit në infrastruturë llogaritet mbi çmimin referencë ose preventivin e investimit të ri që kërkohet të kryhet, duke përzgjedhur atë që ka vlerën më të lartë. 14. Cili është organi përgjegjës për shtyrjen e afatit të lejes së ndërtimit të miratuara nga ish-NJQV-të, pas ndarjes së re administrativo-territoriale? Referuar nenit 40, të Ligjit, Autoriteti përgjegjës për shtyrjen e afatit të lejes së ndërtimit është autoriteti që ka mirtuar lejen e ndërtimit. Në rastin e lejeve të lëshuara nga njësitë e qeverisjes vendore (bashki/komuna) pas ndarjes së re adminstrativo-territoriale , autoritet përgjegjës do të jetë kryetari i bashkisë. 15. Sa herë është e mundur shtyrja e afatit të lejes së ndërtimit? Shtyrja e afatit të përfundimit të punimeve bëhet vetëm një herë, për një periudhë jo më të gjatë se afati fillestar i përcaktuar në lejen e ndërtimit. 16. Cilat janë dokumentet e nevojshme që duhen paraqitur pranë Bashkisë për shtyrje të afatit të lejes? Dokumentet e nevojshme për shtyrjen e afatit të përfundimeve të punimeve janë kërkesa e depozituar pranë autoritetit përgjegjës, kërkesë e cila parashtron arsyet për të cilat nuk ka qenë i mundur përfundimi i punimeve brenda afatit dhe shoqërohet nga kalendari i ri i punimeve dhe vërtetimi i pagesës së gjobës për shkeljen e afatit sipas rregullave të vendosura në nenin 52 të ligjit. 17. Afatet kohore, kur subjekti duhet të kërkojë shtyrje të afatit të lejes së ndërtimit? Sipas Nenit 40 të Ligjit, kërkesa për shtyrje të afatit të lejes së ndërtimit duhet të bëhet brenda afatit të vlefshmërisë të lejes dhe në cdo rast, jo më vonë se 45 ditë përpara përfundimit të afatit të lejes. Me vendimin nr. 1, datë 30.07.2015 të Këshillit Kombëtar të Territorit është përcaktuar se: Për lejet e V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

215

ndërtimit dhe lejet zhvillimore të miratuara, të cilave iu ka përfunduar afati i përfundimit të punimeve, të përcaktuar në formularin e lejes përkatëse, përpara hyrjes në fuqi të Ligjit nr.107/2014 “Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit “,shtyrja e afatit mund të kryhet nga autoriteti përgjegjës, vetëm një herë, për një periudhë jo më të gjatë se afati fillestar i përcaktuar në lejen e ndërtimit. 18. Si procedohet kur ndërrohet subjekti ndërtues? Ndryshimi i subjektit zbatues të përcaktuar në lejen e ndërtimit kryhen nga autoriteti që ka miratuar lejen, me kërkesë të subjektit të pajisur me leje ndërtimi. 19. Si procedohet kur lind nevoja për rishikimin e kushteve të lejes së ndërtimit? Kushtet e e tjera të lejes së ndërtimit dhe projekti i zbatimit mund të rishikohen në rast se gjatë kryerjes së punimeve të ndërtimit hasen situata të paparashkiuara ekonomike dhe teknike që e bëjnë të pamundur realizimin e projektit të miratuar me lejen e ndërtimit. Rishikimi kryhet nga autoriteti që ka miratuar lejen, mbi kërkesën e arsyetuar të subjektit të pajisur me leje ndërtimi, të shoqëruar me relacionin përkatës, të firmosur nga projektuesi dhe mbikëqyrësi i punimeve. 20. Kush është organi që lëshon lejen e përdorimit? Autoriteti përgjegjës i planifikimit lëshon çertifikatën e përdorimit të objektit, që vërteton përfundimin e punimeve, në përputhje me kushtet e lejes së ndërtimit ose deklaratës paraprake për kryerje punimesh, si dhe zbatimin e kritereve të dokumenteve të planifikimit dhe të kontrollit të zhvillimit. Për lejet që miratohen nga KKT-ja, çertifikata e përdorimit që vërteton përfundimin e punimeve lëshohet nga autoriteti kombëtar i planifikimit dhe zhvillimit në bashkërendim me autoritetin vendor të planifikimit dhe zhvillimit, në përputhje me ligjin dhe me legjislacionin për disiplinimin e punimeve në ndërtim. 21. Cilat janë kushtet dhe dokumentacionet për tu pajisur me leje përdorimi? Çertifikata e përdorimit lëshohet vetëm kur aktet e kontrollit vërtetojnë realizimin e punimeve, në përputhje me kushtet e lejes ose deklaratës paraprake për kryerje punimesh, sipas fazave dhe kritereve të përcaktuara në legjislacionin për punimet e ndërtimit, në rregulloren e zhvillimit dhe në legjislacionin mjedisor. Aplikuesi paraqet pranë autoritetit të planifikimit kërkesën për t’u pajisur me certifikatë përdorimi, si dhe procesverbalin e kolaudimit. 22. Si kryhet procedura e ngarkimit në Regjistrin e Integruar të Territorit e projekt-akteve apo akteve që lidhen me planifikimin, zhvillimin dhe kontrollin e territorit? Nëse dokumentacioni i nevojshëm për aplikim për pajisje me leje ndërtimi (sipas listës të Nenit 15 VKM Nr. 408, datë 13.05.2015) është i plotë, atëherë autoriteti i zhvillimi vijon me hapjen e dosjes ligjore dhe ngarkimin e tyre në Regjistrin e Integruar të Territorit (RIT) sipas hapave të mëposhtme: a. Bëhet plotësimi i Formularit të kërkesës për leje zhvillimi/ndërtimi me të dhënat që përmban dosja për zhvillimin e propozuar (shtojca A të VKM-së nr. 408 datë 13.05.2015). Pasi plotësohet, formulari siglohet nga autoriteti përgjegjës i planifikimit, protokollohet dhe skanohet. Numri i protokollit do të shërbejë dhe si numër reference për hapjen e dosjes ligjore në RIT. 216

b. Në RIT, duhet të bëhet hapja e dosjes ligjore për kërkesën e paraqitur për zhvillimin e propozuar, përkatësisht tek nyja “Akte Ligjore”. Për krijimin e dosjes së re vijohet me plotësimin e të dhënave si më poshtë : Numri i dosjes ligjore, i cili duhet të jetë numri i protokollit me të cilin u protokollua Formulari i Kërkeses për Leje Zhvillimi/Ndërtimit; Data, e cila do të jetë data e regjistrimit të kërkesës për zhvillim në RIT; Titulli i dosjes ligjore, duhet të jetë ai i projektit i shkruar ne formularin e kërkesës; Statusi i dosjes. Deri në miratim të kërkesës për leje, statusi do të jetë “Në shqyrtim”. Pas marrjes së vendimit nga kryetari i NJQV-së, statusi do të jetë “Në fuqi”; Institucioni, i cili e miraton këtë kërkesë për zhvillim. c. Më pas, në dosjen e krijuar bëhet ngarkimi i gjithë dokumentacioni tekniko-ligjor sipas përcaktimeve të nenit 15 të VKM-së 408 dt. 13.05.2015; Dokumentacioni teknik i depozituar në dosjen e aplikimit ; Deklarata e Përgjegjësisë Profesionale, sipas shtojcës B të VKM-së së sipërcituar; Raporti i vlerësimit teknik, i përgatitur nga autoriteti përgjegjës i planifikimit pas shqyrtimit teknik mbi përputhshmërinë e projektit me legjislacionin në fuqi dhe duke respektuar afatet kohore të përcaktuara në VKM Nr. 408 datë 13.05.215; Akti i Konformitetit, i hartuar nga AKPT brenda (3 ditëve), duke u bazuar në rastet përjashtimore të përcaktuara në Vendimin nr. 1 datë 30.07.2015 të KKT-së, për ato bashki të cilat nuk kanë PPV në fuqi; Njoftimi i bërë në mbledhjen e radhës së KKT-së lidhur me konformitetin e kërkesave për leje ndertimi/zhvillimi. Vendimi përfundimtar, i marrë nga kryetari i NJQV-së për lejen e ndërtimit/zhvillimit, duke respektuar afatin kohor brenda 5 ditëve. Në këtë moment përcaktohet edhe statusi përfundimtar i kërkesës për zhvillim: -

Miratim i kërkesës pë zhvillim;

Refuzim i kërkesës pë zhvillim. Arsyet e refuzimit të kërkesës pë zhvillim;

Miratim me kushte të kërkesës pë zhvillim.

23. Si duhet të funksionojë sporteli i shërbimit me një ndalesë? Pranë çdo njësie bazë të qeverisjes vendore ngrihet sporteli i shërbimit me një ndalesë për veprimtaritë ndërtimore, i cili kujdeset për të gjitha marrëdhëniet ndërmjet palës së interesuar, autoritetit vendor të planifikimit dhe organeve të tjera të administratës publike që kanë detyrimin të japin mendimin e tyre në lidhje me punimet, objekt i kërkesës për leje ndërtimi apo deklaratës për punime paraprake. Sporteli i shërbimit përbën pikën e vetme të kontaktit të palës së interesuar me administratën publike në lidhje me kërkesën për leje ndërtimi dhe ndërhyrjen përkatëse në territor. Për lejet që miratohen nga Këshilli Kombëtar i Territorit, funksionet e sportelit të shërbimit si më sipër kryhen nga sekretariati i KKT-së. V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

217

24. Lista e punimeve (sipas nenit 6 të VKM Nr. 408 dt. 13.05.2015 “Për miratimin e rregullores së zhvillimit të territorit”) nuk kërkon pajisje as me leje ndërtimi as me deklaratë paraprake? Jo, për ato punime është i mjaftueshëm njoftimi i Njësisë së Qeverisjes Vendore, nga personi i interesuar. NJQV, duhet të bëjë kontroll gjatë punimeve dhe nëse konstaton se punimet janë punime të cilat duhet të trajtohen me Deklaratë Paraprake Punimesh apo me Leje Ndërtimi, ndërpret punimet dhe vijon me procedurat e mëtejshme. 25. Cilat janë rastet që trajtohen me deklaratë paraprake për kryerje punimesh? Neni 7 i VKM Nr. 408 dt. 13.05.2015 “Për miratimin e rregullores së zhvillimit të territorit”, e ndryshuar, përcakton listën për ato ndërtime, instalime dhe punime që, për shkak të ndërhyrjeve jothelbësore në objekt, natyrës së përkohshme së instalimeve ose rregullimit të kontrollit, janë objekt i një deklarate paraprake për kryerje punimesh. 26. Cilat janë dokumentet që duhet të dorëzojë aplikuesi për t’u pajisur me deklaratë paraprake për kryerje punimesh? Dokumentet që duhet të depozitojë personi i interesuar, në letër dhe CD (format pdf), për njoftimin e deklaratës paraprake për kryerje punimesh janë: a. Formulari i deklaratës, sipas shtojcës D, të kësaj rregulloreje, në dy (2) kopje, dhe, sipas rastit; b. Dokumenti që vërteton pronësinë e tij apo të drejta të ligjshme për pasuri private apo publike për strukturën që ka në përdorim, në përputhje me legjislacionin në fuqi; c. Projekti teknik i realizimit të punimeve, i firmosur nga projektues të licencuar. Autoriteti i planifikimit dhe zhvillimit nënshkruan formularin e deklaratës paraprake për kryerje punimesh. 27. Cilat raste trajtohen me procedurë të përshpejtuar? Autoriteti përgjegjës vendos brenda 10 ditëve nga data e dorëzimit të aplikimit për leje ndërtimi me procedurë të përshpejtuar për rastet: a. e punimeve që kanë vëllim të kufizuar ndërtimi ose impakt të ulët në territor si p.sh shkallë, rrethime, struktura me materiale të lehta e të çmontueshme; ndryshime fasade etj; b. kur aplikuesi paguan tarifë aplikimi të barabartë me dhjetëfishin e tarifës së parashikuar për leje ndërtimi; c. kur punimet janë me vëllim të kufizuar dhe impakt të ulët ne territor, si p.sh: shtëpi banimi deri në 2 kate, në bazë të rregullave të përcaktuara në dokumentet e planifikimit, struktura në funksion të aktiviteteve bujqësore dhe blegtorale. d. ndryshimit të aktivitetit apo funksionit 28. Kur Plani Përgjithshëm Vendor parashikon hartimin e Planit të Detajuar Vendor, për zonën ku kërkohet pajisja me leje ndërtimi, si do procedohet? (duke pasur parasysh që planet janë në proces rishikimi)? Edhe pse PPV-të janë në proces rishikimi, për aq kohë sa ato janë në fuqi, duhet të respektohen përcaktimet, rregullat dhe kriteret që këto plane përcaktojnë për cdo zonë/njësi strukturore. 218

29. Si do të procedohet me dhënien e lejeve të ndërtimit për ato autoritete vendore të cilat nuk kanë plane të përgjithshme vendore në fuqi? VKM Nr. 672, datë 29.07.2015 “Për një ndryshim në Vendimin Nr. 408, Datë 13.5.2015, të Këshillit të Ministrave, “Për Miratimin e Rregullores së Zhvillimit të Territorit”, neni 45, pika b), përcakton se: për të gjitha zonat e territorit vendor që nuk kanë të miratuara dokumente planifikimi të territorit, kërkesat për leje ndërtimi do të merren në shqyrtim nga autoritetet përgjegjëse vetëm sipas rregullave dhe procedurave të përcaktuara me vendim të Këshillit Kombëtar të Territorit; Aplikimi do të bëhet pranë Bashkisë, sipas përcaktimeve të Vendimit Nr.1, datë 30.07.2015 të KKT-së, “Për përcaktimin e rregullave dhe proçedurave që do të ndiqen nga autoritetet e zhvillimit të territorit për shqyrtimin e kërkesave për leje ndërtimi deri në miratimin e planeve të përgjithshme vendore”. 30. Cili është roli i AKPT në procesin e shqyrtimit të këkesave për pajisje me leje ndërtimi? Në zbatim të Vendimit Nr.1, datë 30.07.2015 të KKT-së,“Për përcaktimin e rregullave dhe proçedurave që do të ndiqen nga autoritetet e zhvillimit të territorit për shqyrtimin e kërkesave për leje ndërtimi deri në miratimin e planeve të përgjithshme vendore”, pika 5: “Autoritetet e zhvillimit të territorit duhet të vijojnë me miratimin e kërkesave për leje ndërtimi për rastet sipas pikës 2 të këtij vendimi vetëm pas marrjes së njoftimit nga AKPT për konformitetin e zhvillimit të propozuar me rastet përjashtimore të përmendura më sipër, në rrugë elektronike nëpërmjet Regjistrit të Integruar të Territorit, si dhe informimit të Këshillit Kombëtar të Territorit lidhur me këtë konformitet.” Pra, pas botimit në RIT të dosjes së aplikimit për pajisje me leje ndërtimi, AKPT kryen kontrollin nëpërmjet Regjistrit në lidhje me konformitetin e zhvillimit të propozuar me rastet përjashtimore, sipas pikës 2 të Vendimit Nr. 1, datë 30.07.2015. 31. Cilat janë hapat për marrjen e nismës së PPV-së? Nisma për hartimin e PPV merret nga Kryetari i Bashkisë. Vendimi i marrjes së Nismës nga Kryetari i Bashkisë botohet në RIT brenda 10 ditëve, nga data e marrjes së Nismës. Dokumenti i Nismës duhet të përmbajë të dhëna dhe materiale, sipas përcaktimeve të nenit 58 të VKM Nr. 671, datë 29.07.2015, “Për miratimin e Rregullores së Planifikimit të Territorit”. Nisma për hartimin e PPV miratohet nga Këshilli Bashkiak brenda 15 ditëve nga data e marrjes së kërkesës për miratim nga Kryetari i Bashkisë dhe botohet në RIT brenda 10 ditëve nga data miratimit. 32. Cili është funksioni dhe përbërja e Forumit për Bashkërendimin e Planifikimit në nivel vendor? Forumi është një mekanizëm që synon të nxitë diskutimet strategjike mes anëtarëve të tij, të cilët përfaqësojnë politikat e disa institucioneve në nivel vendor, për të arritur koordinimin e çështjeve të planifikimit; FBPV-ja konstituohet pas ndërmarrjes së nismës për hartimin e dokumentit të planifikimit vendor, me urdhër të drejtorit të Agjencisë;

V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET

219

FBPV-ja drejtohet nga drejtuesi i Agjencisë dhe përbëhet nga drejtuesi i organit përgjegjës për planifikimin në njësinë vendore që ka ndërmarrë nismën, përfaqësuesi planifikues i bashkive kufitare dhe përfaqësuesi planifikues i qarkut. 33. A është e detyrueshme që për çdo njësi strukturore të hartohet PDV? Jo, nuk është e detyrueshme të hartohen PDV për çdo njësi strukturore. PDV-të hartohen vetëm për ato njësi për të cilat PPV-ja shprehet se duhet të hartohet PDV si kusht për dhënien e lejes së ndërtimit. Bashkia vendos gjatë hartimit të PPV-së se cilat njësi strukturore do të pajisen me PDV, sipas nenit 55 të VKM Nr. 671, datë 29.07.2015, “Për miratimin e Rregullores së Planifikimit të Territorit”. 34. Pas marrjes së Kontrollit të Përputhshmërisë nga AKPT (para ndarjes së re administrativo-territoriale) si duhet të vijohet me procedurën e dhënies së lejeve të ndërtimit? Nëse projekt – propozimi ka marrë konformitet nga AKPT-të, Bashkia mund të vijojë me procedurat për shqyrtimin e kërkesës për pajisje me leje ndërtimi, sipas legjislacionit sektorial në fuqi. Bashkia duhet të botojë në RIT shkresën zyrtare me mendimin e AKPT-së, si dhe gjithë korrespondencën me institucionet përkatëse të përfshira në proçes.

5.7 PORTOFOLI EUROPIAN I ZHVILLIMIT TË TOKËS – LEJET Rregulloret e ndërtimit dhe të kontrollit të zhvillimit vendosin rregulla për ndërtesat me qëllim garantimin e cilësisë, sigurisë, efiçiencës së energjisë dhe aksesit universal. Çdo shtet harton rregulla për të arritur këto qëllime. Bazuar në një krahasim të 27 vendeve të Bashkimit Evropian (Pedro et al., 2010; 2011), mund të përmbledhim si më poshtë: • Mënyra e organizimit të procedurës normale për lejet e ndërimit është pak a shumë e ngjashme për të gjitha vendet e BE. Hapat që ndiqen në këtë procedurë janë: – Konsultimi paraprak ose marrja e informacionit bazë; – Fazimi i procesit të aplikimit – jo në çdo rast; – Dorëzimi i aplikimit/kërkesës; – Kontrollet përkatëse dhe koha maksimale që merr procedura deri në miratimin e planit/ projektit; – Mundësia për të kundërshtuar një leje ndërtimit të dhënë, dhe rastet/momentet kur kjo mund të realizohet; – Fillimi i punimeve të ndërtimit; – Frekuenca dhe momentet në të cilat kryhet inspektimi i punimeve të zbatimit; – Tarifat e ndryshme që paguhen; – Mbyllja e punimeve të ndërtimit dhe kolaudimi. 220

• Ndërsa hapat janë thuajse të njëjtë, ndryshimet lidhen me detaje specifike brenda çdo hapi. Në vendet e Evropës kontinentale, procedura është e njëjtë, ndërsa në vende të tjera, si p.sh. Mbretëria e Bashkuar ka devianca nga kjo procedurë bazë, me qëllim lehtësimin e procesit nga burokracitë administrative. Megjithatë, procesi duhet të sigurojë përputhshmëri ligjore dhe instrumentale (me proceset e planifikimit). • Në 10-15 vitet e fundit, tendenca dominuese në lidhje me procesin e miratimit të një lejeje ndërtimit karakterizohet nga zvogëlimi i kohës dhe kontrollit gjatë procedurës së aplikimit. Ndërkohë, kontrollet përgjatë procesit të ndërtimit mbeten të pandryshuara. Tabela1. Çfarë lloji proçedurash të lejes janë përcaktuar?

Austri Belgjikë Bullgari Qipro Republika Çeke Danimarkë Estoni Finlandë Francë Gjermani Greqi Hungari Irlandë Itali Letoni Lituani Luksemburg Malta Hollandë Poloni Portugali Rumani Sllovaki Slloveni Spanjë Suedi UK- Irlanda e Veriut UK- Skocia UK- Anglia dhe Uellsi

• Vihet re tendenca për të lëvizur drejt procedura më të thjeshta e më të shpejta të aplikimit për leje ndërtimit (World Bank, 2013)53. Sigurisht ka edhe raste eksperimentale, të cilat kërkojnë më tepër kohë, por gjithsesi, sipas Pedro et al. (2011), mendohet se nuk do të ketë ndryshime madhore në procedurat për lejet e ndërtimit. Dy tabelat në vijim paraqesin në mënyrë skematike dhe krahasimore cilësitë kryesore të proceseve për lejet e ndërtimit në 27 vendet e Bashkimit Evropian.

Përjashtimet Njoftim për ndërtim Proçedura të lehta Proçedura normale Rregullim Pa informacion

Tabela1. Çfarë lloji proçedurash të lejes janë përcaktuar?

Tabela 2. Çfarë kontrollohet gjatë fazës së miratimit të planit? BURIMI: PEDRO ET. AL. 2011 PËRSHTATUR: Co-PLAN, 2015

Figura 165. Llojet e procedurave për leje në vendet e BE 2754

Kërkesa Dorëzimi Kërkesa Zonimi Kërkesa Estetike Kërkesa Teknike Pa informacion

Tabela 2. Çfarë kontrollohet gjatë fazës së miratimit të planit?

Figura 166. Llojet e kontrolleve/kërkesave gjatë miratimit të lejeve të ndërtimit (BE 27)55 V. KONTROLLI I ZHVILLIMIT: SI ZBATOHEN PLANET Kërkesa Dorëzimi Kërkesa Zonimi

BURIMI: PEDRO ET. AL. 2011

PËRSHTATUR: Co-PLAN, 2015

221

SHËNIME DHE REFERENCA 1

Ligji nr. 107/2014, datë 31/07/2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”, i ndryshuar, të cilit në vijim të tekstit do t`i referohemi gjithmonë si ligji nr. 107/2014.

European Spatial Development Perspective, 1999, http://ec.europa.eu/regional_policy/ sources/docoffic/official/reports/pdf/sum_en.pdf

Territorial Agenda of the European Union 2020, http://ec.europa.eu/regional_policy/en/ policy/what/territorial-cohesion/

Europe 2020, A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth, http:// ec.europa.eu/eu2020/pdf/COMPLET%20EN%20BARROSO%20%20%20007%20-%20 Europe%202020%20-%20EN%20version.pdf

ET2050, Territorial visions and scenarios for Europe, http://www.et2050.eu and http://www. espon.eu/main/Menu_Projects/Menu_AppliedResearch/ET2050.html

Përpunuar bazuar në “Spatial Planning – Key instrumet for development and effective governance with special reference to countries in transition”, Economic Commission for Europe, UN, New York and Geneva 2008, http://www.unece.org/fileadmin/DAM/hlm/ documents/Publications/spatial_planning.e.pdf

Dokumenti mund të lexohet online në faqet zyrtare të Ministrisë së Zhvillimit Urban dhe të Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit në linqet si më poshtë: a.

http://www.zhvillimiurban.gov.al/al/dokumente/baza-ligjore/dokumenti-i-politikave-perplanifikimin-dhe-zhvillimin-e-territorit-ne-shqiperi;

http://www.planifikimi.gov.al/sites/default/files/DOKUMENTI_I_POLITIKAVE_TE_ PLANIFIKIMIT_DHE_ZHVILLIMIT_TE_TERRITORIT.pdf.

Për lehtësi leximi në tekst këtyre rregulloreve do t`u referohemi si VKM nr. 408 dhe VKM nr. 671.

Pika 2, neni 15: Qëllimi final i dokumenteve të planifikimit është integrimi i gjithë dokumenteve të planifikimit, të çdo lloj niveli, për gjithë territorin kombëtar, në funksion të ngritjes së një sistemi të integruar të planifikimit të territorit, me qëllim lidhjen, integrimin, rakordimin dhe harmonizimin e tyre.

Hartimi i planit sektorial nga një ministri për një pjesë të territorit nuk do të thotë se ky është domosdoshmërisht një plan rajonal, pasi objektivat strategjikë dhe përmbajtja udhëhiqen nga praktikat e planifikimit në nivel kombëtar

www.mek.gov.me/files/1216637502.pdf, aksesuar në 22 tetor 2015.

http://nss.ie/pdfs/completea.pdf, aksesuar në 22 tetor 2015.

http://www.datar.gouv.fr/sites/default/files/datar/france2020-4.pdf, aksesuar në 22 tetor 2015.

Në të gjitha rastet në të cilat nevojitet mbështetja e pronarëve për nismën, nevojitet gjithashtu që pronarët e më tepër se 1/3 e sipërfaqeve të pronave në zonë të mos shprehen kundër PDV-së finale. Nëse ata shprehen kundër, kryetari i bashkisë duhet të udhëheqë negociatat

222

deri në zgjidhjen e problemit ose, sipas rastit, të aplikojë nenin 32 për zhvillimin e detyrueshëm të tokës, ligji nr. 107/2014. 15

Regional Plan for Shkodër-Lezhë, 2005-2020, finalized on 2006, by EPTISA (the Consultant), funded by the European Commission and commissioned and coordinated in Albania by the Albanian Development Fund

ECE (2008) Spatial planning, Key instruments for development and effective governance with special reference to countries in transition. New York / Geneva.

UN Habitat (2015) International Guidelines on Urban and Territorial Planning. Nairobi.

Erkut, G. and Sezgin, E. (2014) Spatial and strategic planning in Turkey: institutional change and new challenges. In: Reimer et al (eds.), p. 236-254.

PLUREL 2010, National spatial planning policies and governance typology, by Iván Tosics*, Hanna Szemző, Dóra Illés, Antal Gertheis (MRI) Konstantinos Lalenis, Dimitris Kalergis (UniThes), Peri-urban land use relationships – strategies and sustainability assessment tools for urban-rural linkages, integrated project, Contract No. 036921, Deliverable report 2.2.1.

Programe të tilla janë QGIS, ArkGIS, PostGIS etj. Disa programe janë open source dhe pa kosto, ndërsa disa të tjera janë të liçencuara. Përdoruesit zgjedhin programin përkatës sipas nivelit të përdorimit (disa programe ofrojnë më tepër mundësi përpunimi) dhe buxhetit në dispozicion. Platforma Esri, p.sh., ofron më tepër mundësi përpunimi, sikurse edhe mundësi për t`i bashkëngjitur aplikacione (plugins dhe modelbuilders) të përshtatura për raste specifike. Në të njëjtën kohë, përdorimi i Esri-t shoqërohet me kosto liçencash dhe mirëmbajtjeje.

URL: http://help.arcgis.com/en/arcgisdesktop/10.0/help/0008/000800000009000000.htm, 4/4/2012

Trullinger, L., (2009), Georgetown University, marrë nga: http://www.slideshare.net/lntrullin/ understanding-population-pyramids

Koeficientët e shfrytëzimit të tokës për ndërtime, hapësira publike dhe rrugë (akronimet sipas rregullores së planifikimit).

Meta Berghauser Pont, Per Haupt, 2009: ”Space, Density and Urban Form”.

European Spatial Development Perspective (ESDP)

European Spatial Planning Observatory Network, Raporti 1.1.1 për Policentrizmin.

VKM nr.219, datë 11.03.2015, “Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”

Përshtatur sipas Kennedy, C., Pincetl, S. and Bunje, P. (2010) The study of urban metabolism and its applications to urban planning and design, Environmental Pollution, doi:10.1016/j. envpol.2010.10.22.

Përshtatur sipas Pincetl, S., Bunje, P. and Holmes, T. (2012), An expanded urban metabolism method: Toward a systems approach for assessing urban energy processes and causes, Landscape and Urban Planning, http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.06.006.

SHËNIME DHE REFERENCA

223

Republic of Albania, Ministry of Environment, Forestry and Water Administration, Albania’s Second National Communication to the Conference of Parties under the United Nations Framework Convention on Climate Change, Tirana, 2009

Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Informacion mbi Cilësinë e Lëndëve Djegëse, Tiranë, 2014

Ligji nr.8652, datë 31.07.2000, “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, i ndryshuar.

Business Dictionary, September 2015.

Në këtë rast, me “rajon” i referohemi një njësie hapësinore nënkombëtare. Kjo për arsye se zhvillimi ekonomik nuk mund të shihet i fragmentuar vetëm brenda një kufiri administrativ lokal.

Siç përcaktohet në metodologjinë e ESPON-it, Potential of Rural Regions – PURR, 2012, http://www.espon.eu/main/Menu_Projects/Menu_TargetedAnalyses/purr.html, aksesuar në qershor 2015.

Alexander, S. G. and Penalver, M. E., 2012, An Introduction to Property Theory, Cambridge University Press, New York.

Neni 17, pika 1, ligji nr. 8561 “Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik”.

Përkufizimi sipas “Standardit ndërkombëtar të raportimit financiar 13”.

French, S., “Servituti – Ligji i Pronës”, marrë nga http://www.britannica.com/topic/servitudeproperty-laW

Kjo skemë është përshtatur nga Co-PLAN mbi bazën e skemës së Maria Cristina Rojas Eberhard (2011), “Land Readjustment, a review of Colombian experience”, http://www. gltn.net/index.php/component/jdownloads/finish/3-gltn-documents/175-land-readjustmenta-review-of-colombian-experience-eng-2013?Itemid=544.

Këto skema janë përshtatur dhe rivizatuar sipas Local Initiatives for Urban Transformation: Istanbul’s 3Blocks1Block Project, http://thisbigcity.net/local-initiatives-for-urbantransformation-istanbuls-3blocks1block-project/

Kjo skemë është përshtatur në shqip nga Co-PLAN, sipas Hisham El. Shimy (2012), “Sustainable Development of the Slum Areas in Using Readjustment Planning System Aljama Slum Area as Case Study”, Scientific & Academic Publishing, 2(5): 68-80.

224

Ky fragment është marrë nga Martim O. Smolka (2013), “Implementing Value Capture in Latin America, Policies and Tools for Urban Development”, Lincoln Institute of Land Policy, Cambridge, Massachusets.

Ky rast studimor është përgatitur nga Malvina Disha, Axhion Tagani dhe Fabjola Meçaj, në kuadër të projektit “Better Journalism”, të zbatuar nga Co-PLAN dhe Universiteti POLIS, me mbështetjen e Ambasadës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Ky rast studimor është përgatitur nga Fiona Imami dhe Keti Hoxha, në kuadër të projektit “Better Journalism”, të zbatuar nga Co-PLAN dhe Universiteti POLIS, me mbështetjen e Ambasadës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Ky instrument është shpjeguar edhe në seksionet e mësipërme. Në anglisht gjendet me termin betterment fee ose surplus tax etj.

Në arenën ndërkombëtare skema të tilla quhen shkurt PPP – Public Private Partnership.

Studim fizibiliteti mbi zhvillimin e zonës së parkut si një gjenerator ekonomik për qytetin e Fierit, USAID dhe Co-PLAN, prill 2009.

European Commission, Directorate General Regional Policy 2003, Guidelines for Successful Public Private Partnerships, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/ ppp_en.pdf, aksesuar në 22 tetor 2015.

World Bank (2013) Good Practices for Construction Regulation and Enforcement Reform. Guidelines for Reformers. Washington.

Kjo tabelë është përshtatur në shqip nga Co-PLAN, sipas Pedro, J.B, F. Meijer and H. Visscher (2011) Comparison of building permit procedures in European Union countries. COBRA RICS International Research Conference Construction and Property, Salford (UK), September 12-13.

SHËNIME DHE REFERENCA

225

U.S. Agency for International Development Projekti i Planifikimit dhe Qeverisjes Vendore Rr. Dervish Hima 3 Kullat prapa Stadiumit â&#x20AC;&#x153;QemalStafaâ&#x20AC;? Kulla Nr. 1, Apt. 91, Kati 10 Tirana, Albania Tel: + 355-04-450-4150 Fax: + 355-04-450-4149 www.usaid.gov