Ń A N Z INVESTIGATIONES LINGUISTICAE, VOL. XIII; PO , DECEMBER 2006
Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o programem Colorado Literacy Tutor Computer assisted reading tutoring in L2 using Colorado Literacy Tutor Konrad Juszczyk I n s t y t u t J ę z y k oznawstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza u l . M i ę d z y c h o d z k a 5 , 6 0 -3 7 1 P o z n a ń
C e n t r u m P r z e t w a r z a n i a M o w y i J ę z y k a , I n s t y t u t F i l o l o g i i A n g i e l s k i e j Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Collegium Novum a l . N i e p o d l e g ł o ś c i 4 , 6 1 -7 8 4 P o z n a ń juszczyk@amu.edu.pl
Abstract Successful tutorship of reading depends on several conditions. Teaching to read require well prepared method with scientific foundations. Children expect entertaining exercises supported with motivational system and a patient tutor who helps in perfecting the skills related to reading. At last, the whole tutorship should be scalable, so large groups of children and whole schools can learn to read step by step. Their progress should be observable for teachers, parents and researchers. Computer assisted reading tutoring may fulfill all these conditions. Colorado Literacy Tutor is a program especially designed to meet these expectations and this article is to explore its possibilities. Short report on pioneer testing of CLT on Polish children is also given.
1
Warunki dobrego nauczania czytania
Nauka czytania wymaga starannie wypra c o w a n y c h m e t o d k s z t a ł c e n i a u m i e j ę t n o ś c i c z y t e l n i c z y c h . R o z p o c z ę t a o d p o w i e d n i o w c z e ś n i e i p r o w a d z o n a z n a l e ż y t ą k o n s e k w e n c j ą s p r a w i , ż e d z i e c k o n a u c z y s i ę c z y t a ć p ł y n n i e i b ę d z i e c z y t a ł o c h ę t n i e i z z a c i e k a w i e n i e m . P r a w i d ł o w e o p a n o w a n i e u m i e j ę t n o ś c i i z w y c z a j ó w z w i ą z a n y c h z c z y t a n i e m j e s t w a r u n k i e m k o n i e c z n y m w z d o b y w a n i u w i e d z y i w y k s z t a ł c e n i a . W s p ó ł c z e s n e s p o ł e c z e ń s t w a i g o s p o d a r k a s ą z a l e ż n e o d d o s t ę p u d o i n f o r m a c j i i z d o l n o ś c i i c h p r z e t w a r z a n i a . N a j w y ż s z y s t o p i e ń a l f a b e t y z a c j i i c z y t e l n i c t w a i d z i e w pa r z e z w y s o k i m w s k a ź n i k i e m r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o – produktem krajowym brutto. 1 W g b a d a ń OECD (Pont and Werquin 2000) z w i ą z k i p o m i ę d z y c z y t e l n i c t w e m a r o z w o j e m ekonomicznym s ą l i c z n e i o c z y w i s t e .
1
Wg danych opartych na CIA Factbook i w y k r e s i e k o r e l a c j i a l f a b e t y z a c j i i P K B d o s t ę p n y m w s e r w i s i e i n t e r n e t o w y m Index Mundi pod adresem: http://www.indexmundi.com/g/correlation.aspx?v1=67&v2=39&y=2003
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
C o w i ę c e j , o b o k c z y t a n i a , d o u m i e j ę t n o ś c i j a k i e d z i ś u z n a j e s i ę z a n i e z b ę d n e d l a p e ł n e g o f u n k c j o n o w a n i a w s p o ł e c z e ń s t w i e z a l i c z a s i ę t a k ż e z d o l n o ś c i d o o r g a n i z o w a n i a z d o b y t y c h t r e ś c i , p o d s t a w o w e d z i a ł a n i a a r y t m e t y c z n e i g o t o w o ś ć d o u c z e n i a s i ę n o w y c h s p o s o b ó w pozyskiwania wiedzy 2. R e w o l u c j a i n f o r m a t y c z n a , j a k i e j j e s t e ś m y ś w i a d k a m i i m i m o w o l n y m i u c z e s t n i k a m i w p r o w a d z a c o r a z t o n o w s z e m e d i a , w y m a g a j ą c o d u ż y t k o w n i k ó w c o r a z w i ę k s z e j s a m o d z i e l n o ś c i , u c z e n i a s i ę i c h o b s ł u g i i p r z y z w y c z a j a n i a s i ę d o k o n t a k t u c z ł o w i e k -media oraz c z ł o w i e k -media-c z ł o w i e k . O b o w i ą z k o w a n a u k a c z y t a n i a w P o l s c e z a c z y n a s i ę j u ż w p r z e d s z k o l u , w n a j s t a r s z y c h g r u p a c h w i e k o w y c h . W s z k o l e p o d s t a w o w e j ć w i c z e n i a c z y t a n i a s ą p r o w a d z o n e w r a m a c h n a u c z a n i a zintegrowanego w klasach I-III, a od IV k l a s y w r a m a c h l e k c j i j ę z y k a p o l s k i e g o . J ę z y k o b c y w p r o w a d z a s i ę o b o w i ą z k o w o o d IV k l a s y . W e w c z e ś n i e j s z y c h k l a s a c h a n g i e l s k i j e s t n a u c z a n y w ⅔ s z k ó ł p o d s t a w o w y c h . W p r o w a d z e n i e a n g i e l s k i e g o j a k o o b o w i ą z k o w e g o o d p i e r w s z e j k l a s y zaplanowano na rok 2008. Od klasy IV b ę d z i e w ó w c z a s p r o w a d z o n a n a u k a d r u g i e g o j ę z y k a obcego 3 . T a k u s t a l o n y p r o g r a m n a u c z a n i a s p r a w i a , ż e d z i e c i s ą n a u c z a n e c z y t a n i a w j ę z y k u r o d z i m y m ( p o l s k i m ) i o b c y m ( a n g i e l s k i m ) p r a w i e ( w w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k a c h ) r ó w n o l egle. P o n i e w a ż o r t o g r a f i a t y c h j ę z y k ó w r ó ż n i s i ę z n a c z n i e g ł ę b o k o ś c i ą ( p o r . n i ż e j ) , w i ę c n a u c z a n i e c z y t a n i a p o w i n n o b y ć p r o w a d z o n e z n a l e ż y t ą o s t r o ż n o ś c i ą . T r u d n o ś c i w y n i k a j ą c e z r ó ż n i c w s y s t e m a c h z a p i s u w j ę z y k u o b c y m i r o d z i m y m n i e p o w i n n y z n i e c h ę c a ć d o nauki. W p r z e z w y c i ę ż e n i u t y c h t r u d n o ś c i m o g ą p o m ó c d o d a t k o w e z a j ę c i a j ę z y k o w e – ć w i c z e n i a c z y t a n i a w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o . N i n i e j s z y a r t y k u ł p r z e d s t a w i a w y b r a n e ć w i c z e n i a p r o g r a m u Colorado Literacy Tutor i w y n i k i b a d a ń p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z a u t o r a w ś r ó d p o l s k i c h d z i e c i u c z ą c y c h s i ę angielskiego od I k l a s y s z k o ł y p o d s t a w o w e j . S k u t e c z n e n a u c z a n i e c z y t a n i a z a l e ż y o d s z e r e g u w a r u n k ó w . P r o c e s n a u c z a n i a w y m a g a o d p o w i e d n i o d o b r a n y c h i p o p a r t y c h n a u k o w o m e t o d . D z i e c i o c z e k u j ą a t r a k c y j n y c h ć w i c z e ń i z a c h ę c a n i a d o i c h w y k o n a n i a p r z e z s y s t e m n a g r ó d . N a d p r z e b i e g i e m n a u k i c z y t a n i a p o w i n i e n c z u w a ć n a u c z y c i e l , k t ó r y c i e r p l i w i e o b j a ś n i a i k o n t r o l u j e p o s t ę p y d z i e c k a , j e d n o c z e ś n i e d a j ą c m u s z a n s ę n a s a m o d z i e l n ą n a u k ę . W r e s z c i e s y s t e m n a u c z a n i a p o w i n i e n b y ć z o r g a n i z o w a n y tak, b y m ó g ł o b e j m o w a ć d u ż e g r u p y d z i e c i i c a ł e s z k o ł y , a p o s t ę p y d z i e c i m o g ł y b y ć m o n i t o r o w a n e z a r ó w n o p r z e z k i e r u j ą c y c h s z k o ł ą , j a k i r o d z i c ó w , a t a k ż e p r z e z p r o w a d z ą c y c h b a d a n i a d y d a k t y c z n e . Nauczanie czytania wspomagane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor s p e ł n i a w y m i e n i o n e w a r u n k i , w p r o w a d z a j ą c j e d n o c z e ś n i e w i e l e n o w o c z e s n y c h r o z w i ą z a ń .
2
O r g a n i z a c j a p r o c e s u n a u c z a n i a c z y t a n i a z a p o m o c ą CLT
Colorado Literacy Tutor 4 m o ż n a o k r e ś l i ć j a k o e l e m e n t a r z XXI w i e k u . C h a r a k t e r y s t y k ę CLT na tle tradycyj n y c h e l e m e n t a r z y d r u k o w a n y c h i p r o g r a m ó w k o m p u t e r o w y c h ( w t y m t a k ż e p o l s k i c h ) j u ż w s t ę p n i e p r z e d s t a w i o n o (Juszczyk 2005), dlatego tu zostaną p o w t ó r z o n e t y l k o n a j w a ż n i e j s z e c e c h y CLT. P r o g r a m z o s t a ł s t w o r z o n y p r z e z Center for Speech and Language Research 5 (CSLR) n a U n i w e r s y t e c i e S t a n u K o l o r a d o w B o u l d e r ( U S A ) , a d o b a d a ń z o s t a ł 6 u d o s t ę p n i o n y d z i ę k i w s p ó ł p r a c y CSLP z CSLR.
2.1
Metoda nauczania czytania w CLT
S e r i a ć w i c z e ń j ę z y k o w y c h w p r o g r a m i e CLT z o s t a ł a u ł o ż o n a p r z e z z e s p ó ł b a d a c z y CSLR. Ć w i c z e n i a n o s z ą n a z w ę Tutors, a a r t y k u ł a c h CSLR - Foundational Reading Exercises (FRE) (Wise [w druku]). Kierown i k z e s p o ł u – Barbara Wise – o p r a c o w a ł a w c z e ś n i e j z b i ó r ć w i c z e ń Linguistic Remedies. Ć w i c z e n i a t e m a j ą n a c e l u d o s k o n a l e n i e z d o l n o ś c i g ł ó w n i e z w i ą z a n y c h z c z y t a n i e m , t a k i c h j a k dekodowanie fonologiczne (phonological decoding) , p a m i ę ć i ś w i a d o m o ś ć f o n o l o g i c zna
2
W y m i e n i o n e u m i e j ę t n o ś c i s ą w z a k r e s i e o z n a c z a n i a a n g i e l s k i e g o t e r m i n u literacy. D a n e n a p o d s t a w i e d z i a ł u a k t u a l n o ś c i n a s t r o n i e WWW Ministerstwa Edukacji Narodowej: www.men.waw.pl/oswiata/biezace/j_angielski.php 4 Oficjalna strona programu: http://www.colit.org/ 5 Oficjalna strona internetowa: http://cslr.colorado.edu 6 Center for Speech and Language Processing czyli C e n t r u m P r z e t w a r z a n i a M o w y i J ę z y k a Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oficjalna strona centrum: http://ifa.amu.edu.pl/~cslp/ 3
63
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
(phonological memory and phonological awareness), literowanie (spelling) i szybkie nazywanie (rapid naming issues) . A d r e s a t a m i ć w i c z e ń s ą d z i e c i u c z ą c e s i ę c z y t a ć , a z w ł a s z c z a m a j ą c e 7 s p e c y f i c z n e t r u d n o ś c i w c z y t a n i u (Specific Reading Disabilities) oraz d z i e c i z d y s l e k s j ą . P o d s t a w ą ć w i c z e ń j e s t Prosty model czytania (Simple Model of Reading) G o u g h ’ a i T u n m e r ’ a (Wise [w druku]). Z g o d n i e z t y m m o d e l e m c z y t a n i e t o c i ą g ł e d e k o d o w a n i e , a p o t e m r o z p o z n a w a n i e w y r a z ó w w c e l u z r o z u m i e n i a t e k s t u . Z a k ł a d a s i ę , ż e w p r o c e s i e c z y t a n i a r o l ę d e c y d u j ą c ą o d g r y w a a n a l i z a f o n o l o g i c z n a , c z y l i m e t o d a f o n i c z n a ( phonics) zwana t e ż a l f a b e t y c z n ą ( w p r z e c i w i e ń s t w i e d o g l o b a l n e j c z y c a ł o ś c i o w e j ) . P o n i e w a ż r o z w ó j ś w i a d o m o ś c i f o n o l o g i c z n e j w s p o m a g a n a u k ę c z y t a n i a , l i c z n e p o w t ó r z e n i a ć w i c z e ń p r z y o d p o w i e d n i m i n s t r u k t a ż u m a j ą p r o w a d z i ć d o w y u c z e n i a o d p o w i e d n i c h n a w y k ó w i z a p e w n i ć p ł y n n e c z y t a n i e . Analiza fon o l o g i c z n a j e s t k o n i e c z n a w n a u c e c z y t a n i a w j ę z y k u a n g i e l s k i m , k t ó r e g o o r t o g r a f i ę o k r e ś l a s i ę j a k o g ł ę b o k ą ( K a m i ń s k a 1 9 9 9 ) . O z n a c z a t o , ż e z w i ą z k i i r e g u ł y g r a f o -fonemiczne s ą z ł o ż o n e i l i c z n e , p i s o w n i a w i e l u w y r a z ó w j e s t n i e r e g u l a r n a , w i e l e g ł o s e k m a z b i e ż n e o d p o w i e d n i k i l i t e r o w e . N a p r z y k ł a d : g ł o s k i / s / i / z / s ą z a p i s y w a n e l i t e r ą s z a l e ż n i e o d p o z y c j i w wyrazie: sit albo has l u b g ł o s k i / ʨ / i/ ʃ / s ą z a p i s y w a n e l i t e r a m i ch z a l e ż n i e o d p o z y c j i w w y r a z i e : church albo machine ( d o k ł a d n e o m ó w i e n i e z a s a d o d p o w i e d n i o ś c i g ł o s e k i l i t e r w j ę z y k u angielskim przedstawia Hall (Hall 1966). O b e c n i e m o ż n a z a o b s e r w o w a ć d z i a ł a n i a m a j ą c e n a c e l u z w r ó c e n i e u w a g i n a k s z t a ł c e n i e ś w i a d o m o ś c i f o n o l o g i c z n e j w n a u c e c z y t a n i a w j ę z y k u a n g i e l s k i m . R e w i z j a m e t o d n a u c z a n i a c z y t a n i a w W i e l k i e j B r y t a n i i n a p r z y k ł a d s p r a w i ł a , ż e b r y t y j s k i r z ą d z a l e c a s t o s o w a n i e metody fonicznej (phonics) o b o w i ą z k o w o w e w s z y s t k i c h s z k o ł a c h o d p o c z ą t k u 2 0 0 6 r o k u (Smith 2006). W ś r ó d m e t o d n a u k i c z y t a n i a w j ę z y k u p o l s k i m , j a k o o p i e r a j ą c ą s i ę n a a n a l i z i e f o n i c z n e j n a l e ż y w y r ó ż n i ć m e t o d ę R o c ł a w s k i e g o . M e t o d a t a z w a n a j e s t f o n e t y c z n o -l i t e r o w ą -b a r w n ą , g d y ż p o l e g a n a u k ł a d a n i u w y r a z ó w i k r ó t k i c h t e k s t ó w z a p o m o c ą k l o c k ó w ( n a z w a n y c h LOGO) z kolorowymi l i t e r a m i . Z a b a w a k l o c k a m i s ł u ż y u w r a ż l i w i e n i u n a z w i ą z k i m i ę d z y l i t e r ą a g ł o s k ą , a t a k ż e d o s k o n a l e n i u p e r c e p c j i i p a m i ę c i w z r o k o w e j o r a z i n t e r a k c j i z d z i e ć m i w g r u p i e ( R o c ł a w s k i [ b r a k ] ) .
2.2
A t r a k c y j n a f o r m a ć w i c z e ń
D z i e c i n a j c h ę t n i e j u c z ą s i ę p r z e z z a b a w ę , d l a t e g o ć w i c z e n i a c z y t a n i a w CLT m a j ą f o r m ę g i e r obrazkowo-j ę z y k o w y c h . W y k o n y w a n i e ć w i c z e ń o p i e r a s i ę n a k o j a r z e n i u o b r a z k ó w p r z e d m i o t ó w z i c h n a z w a m i w p o s t a c i d ź w i ę k o w e j ( n a g r a n i e m o ż e b y ć o d t w a r z a n e d o w o l n ą l i c z b ę r a z y ) lub litero w e j . T r u d n i e j s z e ć w i c z e n i a w y m a g a j ą p o ł ą c z e n i a c z ę ś c i w y r a z ó w ( s y l a b l u b i c h c z ę ś c i o r a z p o j e d y n c z y c h l i t e r ) w c e l u u ł o ż e n i a p o d p i s u p o d o b r a z k i e m . Ć w i c z e n i a d o s k o n a l ą p r z y o k a z j i s p o s t r z e g a w c z o ś ć , r e f l e k s , k o n c e n t r a c j ę i u w a g ę . N a j w a ż n i e j s z ą j e d n a k z a l e t ą ć w i c z e ń j e s t m o ż l i w o ś ć s p r a w d z e n i a s i ę . D z i ę k i i n s t r u k t a ż o w i d z i e c i s ą z a c h ę c a n e d o w y k o n a n i a ć w i c z e n i a z g o d n i e z o k r e ś l o n y m i z a s a d a m i . C e l e i w a r u n k i w y k o n a n i a ć w i c z e ń j ę z y k o w y c h ś c i ś l e w y z n a c z o n e p r z e z p r o g r a m p o z w a l a j ą n a t e s t o w a n i e h i p o t e z m e t a j ę z y k o w y c h d o t y c z ą c y c h r e l a c j i g ł o s k a -litera itp. M u l t i m e d i a l n a f o r m a g r y s p r a w i a , ż e d z i e c k o c h ę t n i e r o z w i ą z u j e z a d a n i e p r z e z o d p o w i e d n i ą i n t e r a k c j ę z k o m p u t e r e m i s t e r u j e n i m z a p o m o c ą m y s z k i . P l a n s z a ( i n t e r f e j s ) g r y w y z n a c z a m o ż l i w e r u c h y ( p o s u n i ę c i a w g r z e ) d z i e c k a s k u p i a j ą c j e g o u w a g ę n a o g r a n i c z o n e j l i c z b i e e l e m e n t ó w – p a r u p r z y c i s k a c h , o b r a z k a c h c z y r a m k a c h z l i t e r a m i . C a ł o ś ć o d d z i a ł u j e n a w i e l e z m y s ł ó w j e d n o c z e ś n i e – g ł ó w n i e w z r o k i s ł u c h d z i e c k a , c o m a z i n t e n s y f i k o w a ć k o j a r z e n i e g ł o s e k z l i t e r a m i i s ł y s z a n y c h n a z w p r z e d m i o t ó w z i c h o b r a z k a m i . D o d a t k o w y m a t u t e m g i e r j e s t a n i m o w a n a i m ó w i ą c a l u d z k i m g ł o s e m p o s t a ć Wirtualnej Nauczycielki, o k t ó r e j w i ę c e j p o n i ż e j . K a ż d a p r ó b a r o z w i ą z a n i a z a d a n i a j e s t s y m b o l i c z n i e n a g r a d z a n a . A u t o r z y p r o g r a m u z a ł o ż y l i , ż e n a l e ż y d o c e n i a ć w s z e l k i e w y s i ł k i d z i e c k a . N a w e t , j e ś l i z a d a n i e n i e z o s t a ł o w y k o n a n e w z u p e ł n o ś c i p o p r a w n i e , w a ż n e j e s t t o , ż e d z i e c k o p o ś w i ę c i ł o m u s w o j ą u w a g ę , c z a s i w y t r w a ł o d o k o ń c a . Z d o b y t e d o ś w i a d c z e n i a n a p e w n o w y k o r z y s t a w n a s t ę p n e j p r ó b i e .
7
Termin s p e c y f i c z n e t r u d n o ś c i w c z y t a n i u c e l o w o n a w i ą z u j e d o o k r e ś l e n i a w p r o w a d z o n e g o p r z e z B o g d a n o w i c z : u c z n i o w i e z e s p e c y f i c z n y m i t r u d n o ś c i a m i w c z y t a n i u i p i s a n i u (Bogdanowicz 2005)
64
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
Nagroda j e s t w i r t u a l n a . P o z a k o ń c z e n i u ć w i c z e n i a n a e k r a n i e u k a z u j e s i ę p r e z e n t ( p u d e ł k o p r z e w i ą z a n e w s t ą ż k ą ) , z k t ó r e g o p o k l i k n i ę c i u n a ń w y s k a k u j e d r o b n y u p o m i n e k , n a j c z ę ś c i e j z a b a w k a . J a k w y n i k a z o b s e r w a c j i a u t o r a a r t y k u ł u , t a k a f o r m a n a g r a d z a n i a d z i e c i b a r d z o cieszy, m i m o ż e n i e d o s t a j ą o n e ż a d n y c h m a t e r i a l n y c h p r e z e n t ó w . W i r t u a l n e z a b a w k i p r z y n o s z ą r a d o ś ć , p o n i e w a ż w s p ó ł c z e s n e d z i e c i s a m o o b c o w a n i e z k o m p u t e r e m t r a k t u j ą j a k o f r a j d ę , a programy e d u k a c y j n e p r z y p o m i n a j ą i m p o p u l a r n e g r y k o m p u t e r o w e .
2.3
Rola Wirtualnej Nauczycielki
N a d p r z e b i e g i e m ć w i c z e n i a c z u w a Wirtualna Nauczycielka ( w s k r ó c i e WN) w p o s t a c i g a d a j ą c e j g ł o w y o t w a r z y m ł o d e j k o b i e t y . S t o s o w a n e c o r a z c z ę ś c i e j w k o m u n i k a c j i c z ł o w i e k -komputer w i r t u a l n e i m i t a c j e l u d z i s ą n a z y w a n e awatarami lub agentami8. P o s t a ć WN j e s t t r ó j w y m i a r o w a i p ł y n n i e a n i m o w a n a . D o w y b o r u s ą t a k ż e i n n e w c i e l e n i a W N , r ó ż n i ą c e s i ę p ł c i ą , w i e k i e m i r a s ą , g d y ż p r o g r a m m a s ł u ż y ć r ó ż n y m g r u p o m w i e k o w y m i e t n i c z n y m w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h i n a ś w i e c i e . P r a c e n a d r ó ż n o j ę z y c z n y m i w e r s j a m i p r o g r a m u , w t y m p o l s k ą , j u ż t r w a j ą (Dziubalska-K o ł a c z y k e t a l . 2 0 0 6 ) . WN w y p o w i a d a p o l e c e n i a , t ł u m a c z y d z i e c k u , c o z r o b i ć w d a n y m ć w i c z e n i u – g d z i e i w j a k i m c e l u k l i k a ć . C h a r a k t e r y s t y k ę WN przedstawiono j u ż w c z e ś n i e j (Wise [w druku]; Juszczyk 2005). W y n i k a z n i e j j a s n o , ż e a n i m o w a n a p o s t a ć o imieniu Marni m a z a s t ę p o w a ć r e a l n ą n a u c z y c i e l k ę . A u t o r z y d o ł o ż y l i w i e l u s t a r a ń b y , k o r z y s t a j ą c z najnowszych technologii, WN s p r a w i a ł a w r a ż e n i e r e a l n i e t o w a r z y s z ą c e j d z i e c k u n a u c z y c i e l k i . O b e c n o ś ć t a k i e g o awatara m a u ł a t w i a ć i n t e r a k c j ę z k o m p u t e r e m . J e j k o m u n i k a t y z a c h ę c a j ą d o k o l e j n y c h k r o k ó w w w y k o n y w a n y m ć w i c z e n i u i c i e r p l i w i e o p i s u j ą p o p e ł n i o n e b ł ę d y . N a g r a n i a n a t u r a l n e g o g ł o s u ( z a m i a s t w c i ą ż n i e d o s k o n a l e b r z m i ą c e j s y n t e z y m o w y ) s ą s k o r e l o w a n e z ruchami ust awatara, d z i ę k i c z e m u u c z ą p o p r a w n e j w y m o w y . D a j ą t a k ż e s z a n s ę n a o s ł u c h a n i e s i ę z j ę z y k i e m ( o b c y m d l a n a s z y c h p o l s k i c h d z i e c i ) , t a k w a ż n e n a p o c z ą t k o w y m e t a p i e j e g o n a u k i ( P a m u ł a 2 0 0 3 ) . P r z y k ł a d o w e w y p o w i e d z i Marni to: Welcome to the Matching Game!; Find the two pictures that match.; Click on arrow to continue o r a z c z y t a n i e w y b r a n y c h p r z e z d z i e c k o l i t e r i w y r a z ó w . O p i s d i a l o g u p o l s k i e g o d z i e c k a z a w a t a r e m z a w a r t o j u ż w p o p r z e d n i m a r t y k u l e a u t o r a o CLT (Juszczyk 2005). W p r z y w o ł a n y m d i a l o g u w y s t ę p u j e t a k ż e p o s t a ć e k s p e r y m e n t a t o r a ( p r o w a d z ą c e g o b a d a n i a a u t o r a a r t y k u ł ó w ) , k t ó r y a s y s t o w a ł n a p o c z ą t k u w y k o n y w a n y c h ć w i c z e ń . J e d n a k ż e u d z i a ł e k s p e r y m e n t a t o r a p r z y k o l e j n y c h p r ó b a c h z m n i e j s z a ł s i ę i o g r a n i c z a ł tylko d o p r z y p a d k ó w a w a r y j n y c h , g d y p r o g r a m l u b k o m p u t e r n i e r e a g o w a ł w o g ó l e n a ż a d n e d z i a ł a n i a d z i e c k a ( c o n i e s t e t y z d a r z a ł o s i ę d o ś ć c z ę s t o , g d y ż p r o g r a m CLT j e s t j e s z c z e w f a z i e t e s t ó w ) . Z g o d n i e z z a ł o ż e n i a m i a u t o r ó w p r o g r a m u CLT d z i e c k o m a „ s a m o d z i e l n i e ” k o r z y s t a ć z p r o g r a m u , a WN m a a k t y w n i e w s p o m a g a ć w y k o n y w a n i e z a d a ń i s p r a w i a ć , ż e d z i e c k o c z u j e s i ę p e w n i e j .
2.4
K o n t r o l a z a p o m o c ą Managed Learning Environment (MLE)
Program CLT t o p o k a ź n y p a k i e t a p l i k a c j i e d u k a c y j n y c h s ł u ż ą c y c h g ł ó w n i e n a u c e i d o s k o n a l eniu c z y t a n i a , a t a k ż e , p o t e n c j a l n i e , p r e z e n t a c j i w i e d z y z r o z m a i t y c h p r z e d m i o t ó w w r a m a c h k s z t a ł c e n i a p o d s t a w o w e g o . S y s t e m z o s t a ł t a k z a p r o j e k t o w a n y , b y m o ż l i w y b y ł p o d g l ą d p o s t ę p ó w c z y n i o n y c h p r z e z u c z ą c e s i ę d z i e c i w p o s z c z e g ó l n y c h g r u p a c h , k l a s a c h i s z k o ł a c h . K a ż d y u c z e ń m o ż e m i e ć z a ł o ż o n e w ł a s n e k o n t o . D z i ę k i t e m u u c z e ń n i e j e s t „ p r z y w i ą z a n y ” d o d a n e g o k o m p u t e r a , l e c z m o ż e s k o r z y s t a ć z d o w o l n e g o d o s t ę p n e g o k o m p u t e r a w s z k o l e i m i e ć z n i e g o d o s t ę p d o s w o j e g o p r o f i l u . D o k o n t a s ą p r z y p i s a n e ć w i c z e n i a l u b odpowiedni plan nauczania (Automatic Study Plan). Dziecko z a c z y n a s e s j ę ć w i c z e ń o d z a l o g o w a n i a s i ę d o s w o j e g o k o n t a ( k o n t o m o ż e b y ć z a b e z p i e c z o n e h a s ł e m ) i w y b o r u d l a n i e g o p r z e z n a c z o n y c h ć w i c z e ń . P r z y c z y m w y b ó r ć w i c z e ń j e s t o g r a n i c z o n y i narzucony przez p r o g r a m , z a l e ż n i e o d p o s t ę p ó w i w y n i k ó w d a n e g o d z i e c k a . W y n i k i ć w i c z e ń s ą r e j e s t r o w a n e i p r z e s y ł a n e n a o s o b n y k o m p u t e r – s e r w e r p o d ł ą c z o n y p r z e z s i e ć i n t e r n e t o w ą . D z i ę k i MLE g r u p a d z i e c i ć w i c z ą c a c z y t a n i e m o ż e b y ć m o n i t o r o w a n a z d a l n i e , a w y n i k i poszczegó l n y c h d z i e c i p o r ó w n y w a n e n a s t r o n i e w w w . N a u c z y c i e l e m o g ą s p r a w d z a ć , j a k u c z ą s i ę w y b r a n i u c z n i o w i e i , j e ś l i t r z e b a , z a d a w a ć d o d a t k o w e ć w i c z e n i a . P e d a g o d z y m o g ą n a d z o r o w a ć
8
P r z e g l ą d a w a t a r ó w itp.: http://www.fizyka.umk.pl/~duch/IR.html#Agent
65
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
p r o c e s k s z t a ł c e n i a , b y w p o r ę z a u w a ż y ć , k t ó r e z d z i e c i m a s z c z e g ó l n e p r o b l e m y z c z y taniem i n a u k ą , a z w ł a s z c z a w y ł a w i a ć d z i e c i z d y s l e k s j ą . R o d z i c e m a j ą t a k ż e m o ż l i w o ś ć z o b a c z e n i a j a k r a d z ą s o b i e i c h p o c i e c h y . I w r e s z c i e n a u k o w c y c h c ą c y b a d a ć s k u t e c z n o ś ć w y b r a n y c h ć w i c z e ń i m e t o d m a j ą p e ł e n p o d g l ą d w p o s t a c i t a b e l , w y k r e s ó w i r a p o r t ó w na stronie WWW. Fragmenty t a k i c h r a p o r t ó w p r e z e n t u j e n i n i e j s z y a r t y k u ł .
3
Charakterystyka badanych dzieci
G r u p a d z i e c i b i o r ą c y c h u d z i a ł w t e s t a c h CLT w P o l s c e z o s t a ł a w y b r a n a z e s z k o ł y p o d s t a w o w e j , w k t ó r e j n a u k a a n g i e l s k i e g o z a c z y n a s i ę j u ż w p i e r w s z e j k l a s i e . W b a d a n i u w z i ę ł o u d z i a ł 2 5 d z i e c i , z c z e g o 1 4 z k l a s y p i e r w s z e j i 1 1 z k l a s y d r u g i e j . P r o p o r c j a d z i e w c z y n e k d o c h ł o p c ó w w y n o s i 7 : 7 w p i e r w s z e j k l a s i e i 5 : 6 w d r u g i e j . M a ł a l i c z b a d z i e c i w y n i k a z o g r a n i c z e ń t e c h n i c z n y c h , a d o b ó r d z i e c i b y ł z a l e ż n y o d z g o d y i c h n a u c z y c i e l i i r o d z i c ó w , o d k t ó r y c h u z y s k a n o p i s e m n ą z g o d ę n a p r z e p r o w a d z e n i e b a d a ń . Z g o d y n a b a d a n i a u d z i e l i ł a t a k ż e d y r e k t o r s z k o ł y . S z c z e g ó ł o w y o p i s ć w i c z e ń w n i n i e j s z y m a r t y k u l e o p i e r a s i ę n a b a d a n i u p i e r w s z e j g r u p y d z i e c i – z pierwszej klasy s z k o ł y p o d s t a w o w e j . D o o p i s u w y b r a n o ć w i c z e n i e Matching, g d y ż w y k o n a ł a j e w i ę k s z o ś ć d z i e c i . N a t u r a l n i e w i e l e c e c h ć w i c z e n i a Matching d o t y c z y t a k ż e i n n y c h ć w i c z e ń CLT, a o p i s y w a n e ć w i c z e n i e m o ż n a u z n a ć z a m o d e l o w e .
3.1
P r z y g o t o w a n i e d z i e c i d o o b s ł u g i k o m p u t e r a
D z i e c i b i o r ą c e u d z i a ł w b a d a n i a c h n a l e ż ą d o p o k o l e n i a , d l a k t ó r e g o k o m p u t e r s t a n o w i j u ż r z e c z o c z y w i s t ą . W i ę k s z o ś ć z n i c h ( w g w y w i a d ó w a u t o r a – prawie wszystkie) ma komputer w domu, w ł a s n y l u b r o d z i c ó w i c z ę s t o z n i e g o k o r z y s t a . P y t a n e o t o , c o r o b i ą n a k o m p u t e r z e z ł a t w o ś c i ą w y m i e n i a ł y p o p u l a r n e g r y k o m p u t e r o w e l u b p r o g r a m y e d u k a c y j n e . N i e k t ó r z y c h ł o p c y o p o w i a d a l i n a w e t j a k w s p ó l n i e z o j c e m o b s t a w i a j ą w y n i k i m e c z ó w n a s t r o n i e b u c h m a c h e r s k i e j ( s i c ! ) l u b l i c y t u j ą n a a u k c j a c h w s e r w i s i e Allegro (sic!). Należ y p a m i ę t a ć , ż e j e s z c z e p a r ę l a t t e m u k o m p u t e r i I n t e r n e t w P o l s c e s t a n o w i ł r z a d k o ś ć n a w e t d l a s t a r s z y c h d z i e c i i d o r o s ł y c h . P r z y g o t o w a n i e d z i e c i d o o b s ł u g i k o m p u t e r a u ł a t w i a p r o w a d z e n i e b a d a ń n a d e d u k a c j ą m u l t i m e d i a l n ą . Ż a d n e m u z d z i e c i n i e t r z e b a b y ł o t ł u m a c z y ć , d o c z e g o s ł u ż y m y s z k a i j a k s i ę n i ą p o s ł u g i w a ć . Ć w i c z e n i a w y b r a n e d o t e s t ó w n i e w y m a g a j ą u ż y w a n i a k l a w i a t u r y , CLT w tych ć w i c z e n i a c h w o g ó l e n i e r e a g u j e n a n a c i s k a n i e k l a w i s z y k l a w i a t u r y . W s z e l k i e p r ó b y n a c i s k a n i a k l a w i s z y p r z e z d z i e c i s p o t y k a ł y s i ę z p r o ś b ą e k s p e r y m e n t a t o r a o k o r z y s t a n i e t y l k o z m y s z k i . W y k o n y w a n i e ć w i c z e ń p o l e g a g ł ó w n i e n a p o r u s z a n i u k u r s o r e m n a e k r a n i e i k l i k a n i u j e d n y m z p r z y c i s k ó w ( l e w y i p r a w y p r z y c i s k m y s z y m a j ą w CLT t ę s a m ą f u n k c j ę ) w w y b r a n e m i e j s c a na ekranie. Dzieci po j m o w a ł y t o b a r d z o s z y b k o , o p o m o c p r o s i ł y w s p o r a d y c z n y c h p r z y p a d k a c h .
3.2
O b s e r w a c j e p o c z y n i o n e p o d c z a s b a d a ń
Z a i n t e r e s o w a n i e s a m y m k o m p u t e r e m j e s t w ś r ó d d z i e c i o g r o m n e , d l a t e g o w i ę k s z o ś ć d z i e c i c h ę t n i e b r a ł a u d z i a ł w b a d a n i a c h i e n t u z j a s t y c z n i e r e a g o w a ł a w interakcji z Marni. M i ę d z y b a d a n i a m i z a o b s e r w o w a n o , j a k d z i e c i c z ę s t o w y p y t y w a ł y s i ę n a w z a j e m o t o , j a k i e ć w i c z e n i a r o b i ł y , i l e z d o b y ł y p u n k t ó w , j a k i e o t r z y m a ł y n a g r o d y i t p .
3.2.1 Z a i n t e r e s o w a n i e s p r z ę t e m N i e k t ó r e c h c i a ł y d o w i e d z i e ć s i ę c z e g o ś w i ę c e j o k o m p u t e r z e . P y t a ł y o t o , c o s i ę s t a n i e , k i e d y n a c i s n ą n a p r z y c i s k n a k l a w i a t u r z e . E k s p e r y m e n t a t o r z r e g u ł y p o z w a l a ł , b y d z i e c k o s a m o s i ę p r z e k o n a ł o , ż e CLT n i e r e a g u j e n a n a c i s k a n i e k l a w i s z y k l a w i a t u r y . P y t a ł y t e ż m . i n . o z n a c z e n i e ś w i e c ą c y c h „ l a m p e k ” c z y l i d i o d s y g n a l i z u j ą c y c h p o z i o m n a ł a d o w a n i a b a t e r i i w k o m p u t e r z e l u b f a k t p o d ł ą c z e n i a d o s i e c i k o m p u t e r o w e j i t p . W ó w c z a s s t a r a n o s i ę z w r ó c i ć u w a g ę n a e k r a n komputera, gdzie Marni o c z e k i w a ł a k o l e j n y c h k r o k ó w w r o z w i ą z y w a n y m z a d a n i u . C e l e m b a d a ń b y ł o p r z e d e w s z y s t k i m p r z e p r o w a d z e n i e d z i e c i p r z e z k o l e j n e ć w i c z e n i a , a n i e z a p o z n a w a n i e z c a ł y m o p r z y r z ą d o w a n i e m . S t ą d n a p y t a n i a o t o , c z y k o m p u t e r j e s t p o d ł ą c z o n y d o I n t e r n e t u ( d o s ł o w n i e : a czy tu jest Internet?) i c z y s ą z a i n s t a l o w a n e i n n e g r y e k s p e r y m e n t a t o r b y ł z m u s z o n y o d p o w i a d a ć p r z e c z ą c o . G d y b y p o t w i e r d z i ł , n i e j e d n o d z i e c k o z a p y t a ł o b y , c z e m u n i e m o ż e z I n t e r n e t u s k o r z y s t a ć i t d .
66
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
3.2.2 Uwaga i koncentracja dzieci na wykonywanych zadaniach U w a g a d z i e c i w c z e s n o s z k o l n y c h j e s t r o z p r o s z o n a i n i e j e d n o l i t a . J e ś l i m a j ą p o c z u c i e , ż e „ d o b r z e i m i d z i e ” i „ d o b r z e s i ę b a w i ą ” , p o t r a f i ą s i ę s k o n c e n t r o w a ć n a d a n y m i m z a d a n i u b y w y k o n a ć j e d o k o ń c a . J e ś l i j e d n a k z a d a n i e j e s t z b y t p r o s t e , d z i e c i o k a z u j ą o z n a k i z n u d z e n i a i p y t a j ą e k s p e r y m e n t a t o r a i l e j e s z c z e ć w i c z e n i a p o t r w a j ą . W t e d y p r o s z o n o o u k o ń c z e n i e z a d a n i a c z y l i p r z e j ś c i e p r z e z w s z y s t k i e e t a p y ( p r z y k ł a d y ) , b o d o p i e r o p o t e m CLT z a d a w a ł n a s t ę p n e ć w i c z e n i e . J e ś l i d z i e c k o z g ł a s z a ł o , ż e m a j u ż d o ś ć , s e s j ę p r z e r y w a n o . Z d a r z a ł o s i ę t a k ż e , ż e z a d a n i e o k a z y w a ł o s i ę w y j ą t k o w o t r u d n e i d z i e c k o n i e w i e d z i a ł o , c o z r o b i ć ( g d z i e i w j a k i m c e l u k l i k a ć ) . W ó w c z a s p r z y p o m i n a n o , ż e m o ż n a k l i k a ć „ g d z i e k o l w i e k ” na ekranie, a Marni w y j a ś n i c z y d a n a o d p o w i e d ź b y ł a p r a w i d ł o w a c z y b ł ę d n a . P r o g r a m CLT j e s t t a k s k o n s t r u o w a n y , b y d o r o z w i ą z a n i a z a d a n i a m o ż n a b y ł o d o j ś ć m e t o d ą p r ó b i p o r a ż e k , p r z e z c i e r p l i w e e k s p e r y m e n t o w a n i e i s ł u c h a n i e r e a k c j i Wirtualnej Nauczycielki oraz obserwowanie z m i a n n a e k r a n i e . W u k o ń c z e n i u z a d a n i a p o m a g a l i c z e n i e p u n k t ó w ( m o n e t y ) , j a k i e d z i e c i o t r z y m u j ą z a k o l e j n e e t a p y ( p r z y k ł a d y w y r a z ó w ) , a t a k ż e ś w i a d o m o ś ć , ż e z a u k o ń c z o n e z a d a n i e z a w s z e d o s t a n ą n a g r o d ę . K w e s t i a u t r z y m a n i a s k u p i e n i a u w a g i d z i e c k a w ć w i c z e n i a c h j ę z y k o w y c h j e s t b a r d z o i s t o t n a . D z i e c i w c z e s n o s z k o l n e s ą g o t o w e d o n a u k i , l e c z n i e s ą t e g o ś w i a d o m e i t r a k t u j ą n a u k ę j a k o z a b a w ę . Ł a t w i e j p r z e k o n a ć j e d o „ z a g r a n i a ” n i ż w y k o n a n i a d a n e g o ć w i c z e n i a n a e k r a n i e . I n t e r a k c j ę z k o m p u t e r e m k o j a r z ą r a c z e j z g r a m i k o m p u t e r o w y m i i c z a s e m w o l n y m , a n i e z n a u k ą . D l a t e g o c i ą g ł a o b e c n o ś ć Wirtualnej Nauczycielki j e s t o g r o m n ą z a l e t ą p r o g r a m u . Marni s p e ł n i a r o l ę s t r a ż n i k a u w a g i d z i e c k a . A w a t a r j e s t t a k z a p r o g r a m o w a n y , b y d z i e c k o m i a ł o w r a ż e n i e , ż e j e s t obserwowane. Marni p o r u s z a g ł o w ą , m r u g a o c z a m i , a p o d ł u ż s z e j b e z c z y n n o ś c i u c z n i a ( b r a k u k l i k a n i a m y s z k ą ) Marni u ś m i e c h a s i ę , t a k j a k b y c h c i a ł a z a c h ę c i ć u c z n i a d o d a n i a o d p o w i e d z i ( k l i k n i ę c i a n a l i t e r ę l u b s ł o w o c z y o b r a z e k ) . A u t o r z y p r o g r a m u z a p o w i a d a j ą , ż e w k r ó t c e Marni b ę d z i e m o g ł a w o d z i ć w z r o k i e m z a u c z n i e m , b y z a w s z e u t r z y m a ć z n i m k o n t a k t w z r o k o w y ; a j e ś l i u c z e ń o d s z e d ł b y o d k o m p u t e r a , Marni m o g ł a b y g o u p o m n i e ć i z a w o ł a ć (Wise [w druku]). W y s t a r c z y z a m o n t o w a ć k a m e r ę i o d p o w i e d n i o z a p r o g r a m o w a ć CLT by Wirtualna Nauczycielka j e s z c z e b a r d z i e j n a ś l a d o w a ł a r e a l n ą n a u c z y c i e l k ę .
3.2.3 R e a k c j e n a k o m u n i k a t y g ł o s o w e i i n n e z a c h o w a n i a Marni Program CLT k o m u n i k u j e s i ę z u ż y t k o w n i k i e m d w o m a k a n a ł a m i : w i z u a l n y m ( e k r a n ) i s ł u c h o w y m ( s ł o w n e k o m u n i k a t y Marni). U c z e ń w i d z i n a e k r a n i e p r z y c i s k i , k r ó t k i e n a p i s y ( OK, EXIT, Again i Help) i i k o n y , n a k t ó r e m o ż e k l i k a ć . W s z e l k i e i n n e d z i a ł a n i a u ż y t k o w n i k a n i e z o s t a n ą p r z e z p r o g r a m z a u w a ż o n e . K a ż d e k l i k n i ę c i e , z w ł a s z c z a w p o l u w y k o n y w a n e g o z a d a n i a ( k l i k n i ę c i e n a l i t e r ę l u b w y r a z c z y o b r a z e k ) w y w o ł u j e r e a k c j ę s ł o w n ą Marni. Taka forma dialogu dziecka z k o m p u t e r e m j e s t a s y c h r o n i c z n a , w i ę c t y l k o c z ę ś c i o w o p r z y p o m i n a i n t e r a k c j ę d z i e c k a z r e a l n y m nauczycielem. O Marni m o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e m ó w i d o d z i e c k a , l e c z j e s z c z e g o n i e s ł y s z y i n i e r o z u m i e s ł o w n y c h o d p o w i e d z i d z i e c k a . J e d n a k ż e p r a c e n a d t y m , b y p r o g r a m r o z p o z n a w a ł m o w ę p o d c z a s ć w i c z e ń ( Tutors) j u ż t r w a j ą . S e r i a k s i ą ż e c z e k i n t e r a k t y w n y c h ( Interactive Books) u m o ż l i w i a dz i e c k u o d c z y t a n i e t e k s t u ( p o d a n e g o n a e k r a n i e ) w j ę z y k u a n g i e l s k i m . P r o g r a m CLT ma zaimplementowane rozpoznawanie mowy firmy SONIC, ale nie jest jeszcze przystosowany d o p o l s k i e j m o w y d z i e c i ę c e j . D z i a ł a n i a w k i e r u n k u „ s p o l s z c z a n i a ” p l a t f o r m y CLT p o d j ę t o w ramach projektu PELT9 w CSLP10 w Poznaniu (Dziubalska-K o ł a c z y k e t a l . 2 0 0 6 ; B o g a c k a e t a l . 2 0 0 6 ) . W s z y s t k i e k o m u n i k a t y s ł o w n e Marni w testowanej wersji CLT s ą w y d a w a n e w j ę z y k u a n g i e l s k i m . D z i e c i b i o r ą c e u d z i a ł w b a d a n i a c h w w i ę k s z o ś c i u c z ą s i ę a n g i e l s k i e g o o d p o c z ą t k u s z k o ł y p o d s t a w o w e j ( b a d a n i a p r o w a d z o n o p o d k o n i e c r o k u s z k o l n e g o ) , a n i e k t ó r e z a c z ę ł y n a u k ę j u ż w p r z e d s z k o l u . R o k c z y d w a l a t a n a u c z a n i a p o c z ą t k o w e g o j ę z y k a a n g i e l s k i e g o m a n a c e l u o s ł u c h a n i e s i ę z j ę z y k i e m i z a p o z n a n i e z p o d s t a w o w y m s ł o w n i c t w e m . N i e w y s t a r c z a j e d n a k b y d z i e c i r o z u m i a ł y d o k ł a d n i e t o , c o m ó w i ł a d o n i c h Wirtualna Nauczycielka. Po pierwsze raczej n i e z n a j ą w i e l u s ł ó w w y p o w i a d a n y c h p r z e z Marni w takich komunikatach jak Welcome to the
9
Polish-English Literacy Tutor: http://ifa.amu.edu.pl/~cslp/plt_e.html Center for Speech and Language Processing: http://ifa.amu.edu.pl/~cslp/index.html
10
67
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
Matching Game czy Click on arrow to continue lub Choose the letter that says f. Po drugie n i e s ą p r z y z w y c z a j o n e d o n a u c z y c i e l k i m ó w i ą c e j t y l k o i w y ł ą c z n i e p o a n g i e l s k u . M i m o t o , i n t e r a k c j a z k o m p u t e r e m p r z e b i e g a ł a s p r a w n i e . N i e z r o z u m i e n i e k o m u n i k a t ó w n i e b y ł o dla dzieci p r z e s z k o d ą , g d y ż w y k o n a n i e ć w i c z e n i a j ę z y k o w e g o t o d l a n i c h g r a , k t ó r e j r e g u ł y ( s p o s ó b p o s t ę p o w a n i a ) o d k r y w a ł y p r z e z e k s p e r y m e n t o w a n i e . M o ż n a z a k ł a d a ć , ż e d z i e c i r o z u m i a ł y k o m u n i k a t y w s t o p n i u m i n i m a l n y m , w y s t a r c z a j ą c y m b y w y k o n a ć ć w i c z e n i e . N a j c z ę ś c i e j k o j a r z y ł y d a n y k o m u n i k a t z s y t u a c j ą z a i s t n i a ł ą n a e k r a n i e . W y p o w i e d ź Welcome to the Matching Game pada n a p o c z ą t k u ć w i c z e n i a i d z i e c i w i e d z i a ł y , ż e r o z p o c z y n a s i ę n o w e ć w i c z e n i e z n o w ą „ p l a n s z ą ” d o g r y . W y p o w i e d ź Click on arrow to continue pada p o s k o ń c z e n i u z a d a n i a , p o k t ó r y m w y b i e r a s i ę n a s t ę p n e . J e ś l i d a n e d z i e c k o n i e w i e d z i a ł o c o z r o b i ć p o s k o ń c z e n i u z a d a n i a , e k s p e r y m e n t a t o r p o d p o w i a d a ł b y k l i k n ę ł y n a s t r z a ł k ę . T o j e d n a k z d a r z a ł o s i ę r z a d k o i t y l k o n a p o c z ą t k u b a d a ń . Trzecia z przytoczonych wypowiedzi: Choose the letter that says f p o c h o d z i z ć w i c z e n i a z w a n e g o Letters-Sounds 4 square, gdzie zadaniem dziecka jest wybieranie jednej z czterech liter na ekranie. W w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k ó w r e a k c j ą n a t a k i k o m u n i k a t b y ł o k l i k n i ę c i e n a j e d n o z c z t e r e c h p ó l z l i t e r ą . K l i k n i ę c i e p o w o d u j e w y m ó w i e n i e ( p r z e z Marni) g ł o s k i o z n a c z a n e j p r z e z d a n ą l i t e r ę . K o m u n i k a t m o ż e w i ę c z a w i e r a ć s ł o w a , k t ó r y c h z n a c z e n i e n i e j e s t d z i e c i o m d o k ł a d n i e z n a n e (choose i t d . ) , a l e o f u n k c j i , o z n a c z e n i u c a ł o ś c i o w y m k o m u n i k a t u d z i e c i ł a t w o s i ę p r z e k o n u j ą w t o k u i n t e r a k c j i . D o d a t k o w o n a e k r a n i e w k a ż d y m ć w i c z e n i u j e s t p r z y c i s k Again, k t ó r e g o k l i k n i ę c i e p o w o d u j e p o n o w n e p o d a n i e p o l e c e n i a l u b s a m e j g ł o s k i c z y w y r a z u .
3.3
T e c h n i c z n e k w e s t i e b a d a ń
B a d a n i a p r o w a d z o n o n a t e r e n i e s z k o ł y w s p e c j alnie przygotowanej do tego sali komputerowej, z k a ż d y m d z i e c k i e m i n d y w i d u a l n i e . T e s t y w y k o n a n o n a k o m p u t e r z e p r z e n o ś n y m p o d ł ą c z o n y m d o s i e c i i n t e r n e t o w e j . K o m p u t e r b y ł w y p o s a ż o n y w m y s z k ę n a p o d k ł a d c e i p a r ę g ł o ś n i k ó w , b y g ł o s awatara CLT - Marni b y ł wyra ź n y i d o n o ś n y . N i e z a s t o s o w a n o s ł u c h a w e k , g d y ż p r o w a d z ą c y b a d a n i a t a k ż e m u s i a ł s ł u c h a ć Marni i k o n t r o l o w a ć p r z e b i e g t e s t ó w .
4
O p i s w y b r a n y c h d o b a d a ń ć w i c z e ń CLT typu Matching
Ć w i c z ą c y m w p r o g r a m i e CLT z a ł o ż o n o k o n t a , d o k t ó r y c h p r z y p i s a n o z e s t a w y ć w i c z e ń ( Automatic Study Plan) . U c z n i o w i e m o g ą m i e ć u s t a l o n y s t o p i e ń ( Grade Level) . D l a u c z n i ó w k l a s y p i e r w s z e j u s t a l o n o s t o p i e ń p i e r w s z y (w CLT j e s t t o s t o p i e ń K ) ,a d l a u c z n i ó w k l a s y d r u g i e j – drugi (w CLT jest t o s t o p i e ń 1 ) . N a d p r z e b i e g i e m w y k o n y w a n y c h ć w i c z e ń czuwa system Managed Learning Environment, k t ó r y z a d a j e u c z n i o m k o l e j n e ć w i c z e n i a z a l e ż n i e o d i c h p o s t ę p ó w . S y s t e m t e n d e c y d u j e o t y m , j a k i e ć w i c z e n i a p o m i n ą ć , a j a k i e p o w t ó r z y ć o r a z n a j a k i m p o z i o m i e ( Level) d a n e ć w i c z e n i e p o w i n n o b y ć z a d a n e . P o n a d t o w y r ó ż n i a s i ę t a k ż e t r y b ( Type) wykonania ć w i c z e n i a : Practice, Memory, Test i Speedy. W p i e r w s z y c h d w ó c h t r y b a c h c z a s w y k o n a n i a z a d a n i a n i e j e s t o g r a n i c z o n y , a w n a s t ę p n y c h d w ó c h n a e k r a n i e p o k a z a n a j e s t s k a l a c z a s u o b r a z u j ą c a u p ł y w c z a s u . J e d n a k ż e w k a ż d y m z t r y b ó w c z a s s p ę d z o n y n a w y k o n a n i e d a n e g o z a d a n i a j e s t m i e r z o n y . P o n a d t o p r o g r a m r e j e s t r u j e l i c z b ę p o p r a w n y c h o d p o w i e d z i i l i c z b ę k r o k ó w w y k o n a n y c h p r z e z d z i e c k o w d a n y m ć w i c z e n i u . D a n e o c z a s i e w y k o n a n i a z a d a n i a o r a z l i c z b i e z d o b y t y c h p u n k t ó w s ą w y s y ł a n e d o s e r w e r a , z k t ó r e g o u z y s k u j e s i ę p o d s u m o w a n i a ć w i c z e ń w p o s t a c i t a b e l i n a s t r o n i e w w w . D o s t ę p d o d a n y c h j e s t o g r a n i c z o n y i c h r o n i o n y h a s ł e m , k a ż d y z u ż y t k o w n i k ó w ( r o d z i c , n a u c z y c i e l c z y b a d a j ą c y ) m u s i m i e ć s w o j e k o n t o . T a b e l e p r e z e n t o w a n e p o n i ż e j z o s t a ł y wygenerowane przez skrypty strony MLE, a n a s t ę p n i e p r z y s t o s o w a n e d o n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i p r z e z 11 a u t o r a a r t y k u ł u .
11
W a r t y k u l e n i e p o d a j e s i ę a d r e s u s t r o n y MLE, g d y ż n i e j e s t t o s t r o n a o g ó l n i e d o s t ę p n a . T w ó r c ą t a b e l j e s t CSLR, a autor n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u w y b r a ł t a b e l e d o t y c z ą c e p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń i p r z y s t o s o w a ł j e t y l k o d o c e l ó w n a u k o w y c h i publikacyjnych.
68
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
4.1 C e l e ć w i c z e n i a Ć w i c z e n i e t y p u Matching j e s t j e d n y m z p i e r w s z y c h ć w i c z e ń z a d a w a n y c h s w o i m u c z n i o m p r z e z p r o g r a m CLT. C e l e m ć w i c z e ń j e s t w y k s z t a ł c e n i e s k o j a r z e ń f o r m ą p i s a n ą a n i e d ź w i ę k o w ą . S t a n o w i t o w s t ę p d o n a u k i c z y t a n i a , w k t ó r e j „ w a r u n k i e m p o w o d z e n i a w o p a n o w a n i u m a p y a l f a b e t y c z n e j j e s t u c h w y c e n i e o d p o w i e d n i o ś c i l i t e r i d ź w i ę k ó w ” (Wolf, Vellutino, and Gleason 2005). Badania referowane p r z e z W o l f i i n n y c h d o w i o d ł y , ż e „ s z y b k o ś ć n a z y w a n i a l i t e r b y ł a s i l n y m p r e d y k a t o r e m p ó ź n i e j s z e j u m i e j ę t n o ś c i c z y t a n i a , z w ł a s z c z a r o z p o z n a w a n i a s ł ó w ” (Wolf, Vellutino, and Gleason 2005). P o n a d t o c z y n n o ś ć c z y t a n i a w y m a g a o d d z i e c k a o d p o w i e d n i o w y t r e n o w a n i a u w a g i i p a m i ę c i , z w ł a s z c z a w z r o k o w e j . W s z e l k i e ć w i c z e n i a k o m p u t e r o w e p r e z e n t u j ą o k r e ś l o n e b o d ź c e j ę z y k o w e o b o k b o d ź c ó w n i e z w i ą z a n y c h z j ę z y k i e m , c h o ć r ó w n i e ż z n a c z ą c y c h : i l u s t r a c j i i p r z y c i s k ó w . N a u k a c z y t a n i a w s p o m a g a n a k o m p u t e r o w o r o z w i j a u d z i e c k a w y b i ó r c z e k i e r o w a n i e u w a g i k o n i e c z n e p r z y o d r ó ż n i a n i e e l e m e n t ó w j ę z y k o w y c h o d s i e b i e , a t a k ż e o d i n n y c h , n i e z w i ą z a n y c h z j ę z y k i e m . W e d ł u g G i b s o n , n a u k a c z y t a n i a o p i e r a s i ę n a p r z e t w a r z a n i u n a z w a n y m p r z e z n i ą u c z e n i e m s i ę percepcyjnym. P o l e g a o n o w d u ż e j m i e r z e n a r o z r ó ż n i a n i u w y m i a r ó w z m i e n n y c h i s t a ł y c h , by skutec z n i e j p o s z u k i w a ć t y c h n i e z m i e n n y c h (Wolf, Vellutino, and Gleason 2005). I s t o t n y m c e l e m ć w i c z e n i a w p r o g r a m i e CLT j e s t t a k ż e d o s k o n a l e n i e u m i e j ę t n o ś c i z w i ą z a n y c h z u ż y w a n i e m s a m e g o n a r z ę d z i a b a d a ń – k o m p u t e r a . W s z c z e g ó l n o ś c i c h o d z i o k o o r d y n a c j ę r u c h o w ą , m o t o r y k ę r ę k i p o r u s z a j ą c e j m y s z k ę . P o d s t a w ę o b s ł u g i k o m p u t e r a s t a n o w i z a s a d a point&click 12 c z y l i w s k a ż i k l i k n i j . N a s t ę p n i e k o n i e c z n a j e s t o b s e r w a c j a s k u t k ó w k l i k a n i a w i d o c z n y c h w p o s t a c i z m i a n n a e k r a n i e i s ł y s z a n y c h w d i a l o g u z W i r t u a l n ą N a u c z y c i e l k ą . W a ż n e j e s t b y d z i e c i c z u ł y , ż e m a j ą w p ł y w n a t o , c o s i ę d z i e j e n a e k r a n i e w p r o g r a m i e . I n t e r f e j s ć w i c z e ń z o s t a ł t a k z a p r o j e k t o w a n y , b y n a u k a w s p o m a g a n a k o m p u t e r e m w n a j w y ż s z y m s t o p n i u p r z y p o m i n a ł a i n t e r a k c j ę d z i e c k o -n a u c z y c i e l . D z i ę k i t e m u u c z ą c y m s i ę ł a t w i e j b ę d z i e n a w i ą z a ć k o n t a k t z m a s z y n ą , k t ó r a w e d l e t e o r i i R e e v e s ’ a i N a s s ’ a s t a j e s i ę n a s z y m n o w y m p a r t n e r e m interakcji symbolicznej (Reeves and Nass 2000). W r e s z c i e ć w i c z e n i a c z y t a n i a w s p o m a g a n e k o m p u t e r e m p o m a g a j ą w z m i a n i e n a s t a w i e n i a d z i e c i d o n a u k i i k o m p u t e r a . D l a w i ę k s z o ś c i d z i e c i j e s t t o j u ż z n a n a z a b a w k a , a l e o j e j m o ż l i w o ś c i a c h d o p i e r o s i ę p r z e k o n u j ą . I n t e r a k c j a z r o z b u d o w a n y m p r o g r a m e m e d u k a c y j n y m jakim jest CLT daje dzieciom – p r z y z w y c z a j o n y m d o t r a k t o w a n i a k o m p u t e r a j a k o ź r ó d ł a r o z r y w k i – s z a n s ę n a p o z n a n i e k o m p u t e r a j a k o n o w e g o n a r z ę d z i a d o n a u k i . I n i e m u s z ą s o b i e b y ć t e j p r z e m i a n y ś w i a d o m e . N a p e w n o d o c e n i ą t o p ó ź n i e j , k i e d y ( b y ć m o ż e j u ż w k r ó t c e) komputer b ę d z i e w k a ż d e j s a l i l e k c y j n e j .
4.2 I n t e r f e j s ć w i c z e n i a N a p o n i ż s z y m z r z u c i e ( k o p i i z a w a r t o ś c i e k r a n u p r o g r a m u ) w i d z i m y i n t e r f e j s ć w i c z e n i a : i m i ę i nazwisko ucznia13, z e g a r , a p o d n i m p l a n s z ę g r y , o b o k n i e j WN, a p o d n i ą p o n o w n i e i m i ę u c z n i a i licz n i k p u n k t ó w . P o d p l a n s z ą g r y z n a j d u j e s i ę n a z w a ć w i c z e n i a ( t u z m i e n i o n a , c o p o w i n n o b y ć r ó w n i e ż p o p r a w i o n e p r z e z a u t o r ó w p r o g r a m ó w ) i p r z y c i s k i z n a p i s a m i W Y J Ś C I E ( E X I T ) i POMOC (HELP) oraz N A S T Ę P N Y ( N E X T , chwilowo nieaktywny). Wymienione elementy ekranu s t a n o w i ą s t a ł ą c z ę ś ć i n t e f e j s u ć w i c z e ń CLT (Tutors). W a r t o z a u w a ż y ć , j a k d u ż ą p o w i e r z c h n i ę e k r a n u z a j m u j e p l a n s z a g r y , s t a n o w i o n a b l i s k o 1 p o ł o w ę j e g o p o w i e r z c h n i . T w a r z Wirtualnej Nauczycielki z a j m u j e o k o ł o ∕ e k r a n u i j e s t j e d y n ą 7 a n i m o w a n ą c z ę ś c i ą g r y . U mieszczona zawsze po prawej stronie nie przeszkadza w grze, a l e n i e t r u d n o j ą z a u w a ż y ć . P o d o b n i e – k a r t y z a j m u j ą p o n a d ⅓ e k r a n u , g d y ż s ą n a j w a ż n i e j s z e w grze i m a j ą p r z y c i ą g a ć u w a g ę u c z n i a . K a ż d a z 6 k a r t p o n a j e c h a n i u n a ń k u r s o r e m m y s z k i p o d ś w i e t l a s i ę , c o m a s u g e r o w a ć , ż e n a l e ż y n a n i ą k l i k n ą ć . P r z y c i s k i a k t y w u j ą s i ę t y l k o w t e d y , g d y m o ż n a n a n i e k l i k n ą ć , c o e l i m i n u j e z b ę d n e r u c h y d z i e c k a i n i e o d w r a c a u w a g i o d w y k o n y w a n e g o ć w i c z e n i a .
12 13
O m ó w i e n i e z a s a d y n a s t r o n a c h w i k i p e d i i : h t t p : / / e n . w i k i p e d i a . o r g / w i k i / P o i n t -and-click W i d o c z n e n a o b r a z k u i m i ę i n a z w i s k o j e s t z u p e ł n i e f i k c y j n e i n i e z w i ą z a n e z ż a d n y m b a d a n y m c z y b a d a j ą c y m .
69
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
4.3
P l a n s z a ć w i c z e n i a
I l u s t r a c j a 1 : I n t e r f e j s ć w i c z e n i a t y p u M a t c h i n g P l a n s z a ć w i c z e n i a t y p u Matching t o s z e ś ć p r o s t o k ą t ó w , p o d k t ó r y m i s ą „ u k r y t e ” l i t e r y . L i t e r y u k a z u j ą s i ę p o k l i k n i ę c i u n a p r o s t o k ą t . Z a d a n i e m u c z n i a j e s t k l i k n i ę c i e n a d o w o l n y p r o s t o k ą t i „ o d k r y c i e ” l i t e r y . „ O d k r y c i u l i t e r y t o w a r z y s z y o d c z y t a n i e j e j p r z e z WN czyli podanie nazwy takiej jaka jest jej przypisana w angielskim alfabecie. P o o d k r y c i u d w ó c h l i t e r , p r z y c i s k i MATCH i NOT MATCH a k t y w u j ą s i ę . U c z e ń m u s i t e r a z z d e c y d o w a ć c z y „ o d k r y t e ” l i t e r y p a s u j ą d o s i e b i e . O d p o w i e d ź u c z e ń p o d a j e k l i k a j ą c n a j e d e n p r z y c i s k ó w : j e ś l i p a s u j ą – MATCH, j e ś l i n i e – NOT MATCH. W p r z y p a d k u l i t e r p a s u j ą c y c h d o s i e b i e k l i k n i ę c i e MATCH w y g a s z a d w a p r o s t o k ą t y z t y m i l i t e r a m i , a w p r z y p a d k u r ó ż n y c h l i t e r ( o d p o w i e d ź b ł ę d n a ) , l i t e r y s ą z p o w r o t e m z a k r y w a n e . K l i k n i ę c i e NOT MATCH ró w n i e ż p o w o d u j e z a k r y c i e l i t e r . D o p a s o w a n e l i t e r y ( t r z y ) u k a z u j ą s i ę pod przyciskami MATCH. G d y u c z e ń o d k r y j e w s z y s t k i e s z e ś ć p r o s t o k ą t ó w i u s t a l i , k t ó r e l i t e r y p a s u j ą d o s i e b i e , g r a k o ń c z y s i ę . W ó w c z a s a k t y w u j e s i ę p r z y c i s k NEXT i u c z e ń m o ż e w y j ś ć z g r y ( w c z e ś n i e j w y j ś c i e z g r y j e s t m o ż l i w e p r z y c i s k i e m EXIT).
4.4
W a r u n k i p o p r a w n e g o w y k o n a n i a ć w i c z e n i a
Z a p r o g r a m o w a n o d w a w a r i a n t y ć w i c z e n i a t y p u Matching: Matching Lower– Lower i Matching Lower– Upper. O b a ć w i c z e n i a o p i e r a j ą s i ę n a d y s k r y m i n a c j i b o d ź c ó w a k u s t y c z n y ch i wizualnych ś c i ś l e z w i ą z a n y c h z j ę z y k i e m i p i s m e m ( c z y t a n i e m ) . P i e r w s z e p o l e g a n a d o p a s o w a n i u m a ł y c h l i t e r a l f a b e t u d o s i e b i e . S p r o w a d z a s i ę o n o d o u s t a l e n i a c z y d w a z n a k i o b r a z u j ą t ą s a m ą l i t e r ę – c z y s ą t o ż s a m e ( b o d z i e c w i z u a l n y : l i t e r y n a e k r a n i e ) i c z y m a j ą t a k ą s a m ą n a z w ę ( b o d z i e c a k u s t y c z n y : g ł o s WN) . D r u g i e p o l e g a n a d o p a s o w a n i u m a ł e j l i t e r y d o w i e l k i e j ( b ą d ź o d w r o t n i e , z a l e ż n i e o d t r a f i o n y c h l i t e r ) . D o k ł a d n i e j c h o d z i o u s t a l e n i e c z y d w a g r a f i c z n i e ( b o d ź c e w i z u a l n e ) r ó ż n e z n a k i o b r a z u j ą t ę s a m ą l i t e r ę – c z y s ą t o ż s a m e p o d w z g l ę d e m p o z y c j i w a l f a b e c i e i c z y m a j ą t a k ą s a m ą n a z w ę ( b o d z i e c a k u s t y c z n y : g ł o s WN).
70
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
W ć w i c z e n i u Matching Lower– Upper o d k r y w a n e l i t e r y s ą n a z y w a n e p r z e z Marni wraz 14 z o k r e ś l e n i e m w i e l k o ś ć i litery: lowercase lub uppercase. Zate m n a z w a m a ł e j l i t e r y p brzmi lowercase [pi:], a wielkiej – uppercase [pi:] . P o l s k i u c z e ń w c z e s n o s z k o l n y n i e m u s i r o z u m i e ć t y c h o k r e ś l e ń , l e c z z n a n a z w y l i t e r . P o n a d t o n a z w y a n g i e l s k i c h l i t e r c z ę ś c i o w o n a w i ą z u j ą d o i c h b r z m i e n i a ( g ł o s e k , k t ó r e d a n a l i t e r a s y m b o l i z u j e ) z n a n e g o d z i e c i o m z j ę z y k a p o l s k i e g o w s t o p n i u podstawowym15. M o ż n a z a t e m p o s t a w i ć h i p o t e z ę , ż e d z i e c k o p o t r a f i z d e c y d o w a ć c z y w i d o c z n e n a e k r a n i e z n a k i m a j ą t a k ą s a m ą c z y r ó ż n ą n a z w ę p o d a w a n ą p r z e z Marni. T o w ł a ś n i e j e s t warunkiem poprawnego wy k o n a n i a ć w i c z e ń t y p u Matching.
4.5
Z n a j o m o ś ć liter alfabetu polskiego oraz liter alfabetu angielskiego
O c z y w i ś c i e r o z p o z n a w a n i e l i t e r a l f a b e t u a n g i e l s k i e g o d l a d z i e c i p o l s k i c h n a p o c z ą t k u s z k o ł y p o d s t a w o w e j n i e j e s t t r u d n e , b o z n a j ą j u ż l i t e r y p o l s k i e g o a l f a b e t u . W i e d z ą j u ż , ż e l i t e r y s t o s o w a n e w t y c h j ę z y k a c h n i e r ó ż n i ą s i ę f o r m ą , a o t y m , ż e w j ę z y k u a n g i e l s k i m n i e w y s t ę p u j ą p o l s k i e l i t e r y z diakrytykami 16 p r z e k o n u j ą s i ę w p i e r w s z y c h m i e s i ą c a c h n a u k i . W t e d y t a k ż e d o w i a d u j ą s i ę , ż e w a l f a b e c i e a n g i e l s k i m j e s t m n i e j l i t e r ( 2 6 w p o r ó w n a n i u 3 5 . w p o l s k i m ) i p o z n a j ą t r z y l i t e r y 17 Q , V i X , k t ó r e w j ę z y k u p o l s k i m s t o s o w a n e s ą b a r d z o r z a d k o . D r o b n e r ó ż n i c e f o r m a l n e i i l o ś c i o w e l i t e r a l f a b e t ó w t y c h d w ó c h j ę z y k ó w s ą w ł a ś c i w i e n i e i s t o t n e n a p o c z ą t k u n a u k i . U ż y w a n i e t y c h s a m y c h z n a k ó w d o z a p i s u p o l s k i c h i a n g i e l s k i c h s ł ó w s t a n o w i z r e s z t ą s p o r e u ł a t w i e n i e w n a u c e ( w p o r ó w n a n i u n p . z j ę z y k i e m r o s y j s k i m , w p r z y p a d k u k t ó r e g o n a l e ż y n a u c z y ć s i ę n o w e g o a l f a b e t u – g r a ż d a n k i ) . D z i ę k i t e m u u c z n i o m n i e o b c a j e s t z a s a d a a l f a b e t y c zna – o d p o w i e d n i o ś c i l i t e r a -g ł o s k a , 18 p o d r u g i e z n a n e s ą w w i ę k s z o ś c i l i t e r y a l f a b e t u ł a c i ń s k i e g o . N a j w a ż n i e j s z e r ó ż n i c e k r y j ą s i ę w w a r t o ś c i i f u n k c j i l i t e r a l f a b e t u ł a c i ń s k i e g o w j ę z y k u r o d z i m y m i o b c y m .
4.6
U m i e j ę t n o ś c i d z i e c k a p o t r z e b n e d o w y k o n a n i a ć w i c z e ń CLT
P o z o r n i e p r o s t e , b o p o l e g a j ą c e n a p o r ó w n y w a n i u l i t e r , ć w i c z e n i e m a n a c e l u k s z t a ł c e n i e s z e r e g u u m i e j ę t n o ś c i p o z n a w c z y c h d z i e c k a . W y k o n a n i e ć w i c z e n i a w y m a g a o d u c z n i a k o n c e n t r a c j i , u w a g i , p a m i ę c i i z d o l n o ś c i m e t a k o g n i t y w n y c h o r a z k o o r d y n a c j i r u c h o w e j . D z i e c k o s k u p i a u w a g ę n a e k r a n i e k o m p u t e r a , a s z c z e g ó l n i e n a p l a n s z y g r y , k t ó r a z a j m u j e b l i s k o p o ł o w ę p o w i e r z c h n i e k r a n u . L i t e r y s t a n o w i ą b o d ź c e w i z u a l n e , p o d c z a s g d y k o m u n i k a t y g ł o s o w e Marni s ą b o d ź c a m i s ł u c h o w y m i . D y s k r y m i n a c j a t y c h b o d ź c ó w j e s t p r a w i e j e d n o c z e s n a , g d y ż d z i e c k o s ł y s z y n a z w ę l i t e r y z a r a z p o j e j o d k r y c i u ( k l i k n i ę c i u n a j e d e n z s z e ś c i u p r o s t o k ą t ó w ) i m o ż e j ą u s ł y s z e ć d o w o l n ą l i c z b ę r a z y ( k l i k a j ą c n a p r o s t o k ą t ) . P o d j ę c i e d e c y z j i o p a s o w a n i u d o s i e b i e l i t e r ( d w ó c h m a ł y c h l u b m a ł e j d o w i e l k i e j ) w y m a g a s k o j a r z e n i a f o r m y d ź w i ę k o w e j i w i z u a l n e j c z y l i i n t e g r a c j i z m y s ł o w e j .
4.6.1
P a m i ę ć
P o t r z e b ę w y k o r z y s t a n i a p a m i ę c i p r z e d s t a w i a n a s t ę p u j ą c a s y t u a c j a . J e ś l i w p i e r w s z y c h k l i k n i ę c i a c h u c z e ń t r a f i ł n a r ó ż n e l i t e r y i k l i k a j ą c NOT MATCH u z n a ł j e z a r ó ż n e t o l i t e r y z o s t a w a ł y z p o w r o t e m z a k r y t e . T y l k o d w i e l i t e r y m o g ą b y ć o d k r y t e j e d n o c z e ś n i e . D z i e c k o ł a t w o z a p a m i ę t a j a k i e l i t e r y z n a j d u j ą s i ę p o d r a z o d k r y t y m i p r o s t o k ą t a m i , g d y ż d ą ż y d o s p r a w n e g o r o z w i ą z a n i a z a d a n i a . W i e , ż e z a d a n i e b ę d z i e r o z w i ą z a n e , g d y o d k r y j e w s z y s t k i e s z e ś ć k a r t ( l i t e r ) . P a m i ę ć o t y m , j a k i e l i t e r y
14
Angielskie nazwy liter – lowercase i uppercase – p o c h o d z ą o d o k r e ś l e ń lower case i upper case, gdzie case o z n a c z a ł o k a s z t ę d o p r z e c h o w y w a n i a l i t e r w d r u k a r n i . D r u k m a s z y n o w y z o s t a ł z a s t ą p i o n y c y f r o w y m , a l e n a z w y l i t e r n i e z m i e n i ł y s i ę . J ę z y k p o l s k i n i e p o z w a l a n a w s p ó l n e n a z w a n i e l i t e r d u ż y c h i m a ł y c h s ł o w e m , k t ó r y o d p o w i a d a ł b y case, c h o ć w polskiej wersji edytora tekstu Microsoft Word 2003 polecenie Change Case p r z e t ł u m a c z o n o n a Z m i e ń w i e l k o ś c i l i t e r . 15 P o t w i e r d z a j ą t o p r z y k ł a d y l i t e r o r a z n azw angielskich i polskich: p – [pi:] – [pe], b – [bi:] – [be], d – [di:] – [de] czy s – [ s] – [es] lub l – [ l] – [ e l ] . J e d n a k ż e s ą t a k ż e p r z y k ł a d y n a z w a n g i e l s k i c h n i e m o t y w o w a n y c h b r z m i e n i e m o z n a c z a n e j g ł o s k i angielskiej: h - [ ʃ ] – [ha] czy w – ˈ ʌ ə ː - [vu]. 16 D i a k r y t y k i w j ę z y k u a n g i e l s k i m s ą u ż y w a n e t y l k o w z a p i s i e z a p o ż y c z e ń , n a j c z ę ś c i e j z f r a n c u s k i e g o n p . : f a ç a d e – fasada i n a ï v e – naiwny czy r é s u m é . I c h u ż y w a n i e n i e j e s t j e d n a k o b l i g a t o r y j n e , a s ł o w a t e g o t y p u s ą t a k r z a d k i e , ż e d z i e c i o m w p o l s k i e j s z k o l e p o d s t a w o w e j n a p e w n o n i e s ą z n a n e . S t ą d w n i o s e k , ż e f a k t u ż y w a n i a d i a k r y t y k ó w w j ę z y k u a n g i e l s k i m m o ż n a w n i n i e j s z y m b a d a n i u p o m i n ą ć . 17 Pytanie: jak rzadko litery Q, V i X s ą s t o s o w a n e w j ę z y k u p o l s k i m w y m a g a ł o b y o d r ę b n e g o o m ó w i e n i a . S ł owniki PWN np.: I n n y S ł o w n i k J ę z y k a P o l s k i e g o lub U n i w e r s a l n y S ł o w n i k J ę z y k a P o l s k i e g o p o d a j ą b a r d z o m a ł o h a s e ł z t y m i l i t e r a m i . 18 N a z w a a l f a b e t ł a c i ń s k i o d n o s i s i ę d o a l f a b e t y c z n e g o s y s t e m u p i s m a s t o s o w a n e g o w w i ę k s z o ś c i j ę z y k ó w E u r o p y ( z w y j ą t k i e m r o s y j s k i e g o , b u ł g a r s k i e g o i i n n y c h ) , o b u A m e r y k i n i e k t ó r y c h j ę z y k ó w A z j i ( n p . w i e t n a m s k i ) o r a z A u s t r a l i i . A l f a b e t y u ż y w a n e w t y c h j ę z y k a c h r ó ż n i ą s i ę f o r m a l n i e z n a k a m i d i a k r y t y c z n y m i i w a r t o ś c i ą f o n e t y c z n ą l i t e r , l e c z w s z y s t k i e w y w o d z ą s i ę z a l f a b e t u ł a c i ń s k i e go.
71
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
k r y j ą s i ę z a o k r e ś l o n y m i p r o s t o k ą t a m i p o m o ż e r o z w i ą z a ć z a d a n i e s z y b c i e j i w m n i e j s z e j l i c z b i e k r o k ó w . P o n a d t o ć w i c z o n a j e s t t a k ż e p a m i ę ć o z w i ą z k u l i t e r y z j e j d ź w i ę k o w ą n a z w ą .
4.6.2 Z d o l n o ś c i m e t a k o g n i t ywne W w y k o n y w a n i u ć w i c z e ń j ę z y k o w y c h n i e b e z z n a c z e n i a s ą t a k ż e z d o l n o ś c i m e t a k o g n i t y w n e d z i e c k a . Ć w i c z e n i e j e s t g r ą , e k r a n k o m p u t e r a p r z e d s t a w i a p e w i e n p r o b l e m , a Marni oczekuje, ż e d z i e c k o z n a j d z i e j e g o r o z w i ą z a n i e . U c z e ń m u s i s o b i e u ś w i a d o m i ć , j a k i e s ą z a s a d y g r y i z n a l e ź ć s p o s ó b n a w y k o n a n i e z a d a n i a . W t y m c e l u m u s i d o k o n y w a ć a n a l i z y d o s t ę p n y c h m u d a n y c h ( l i t e r y i i c h n a z w y ) i m o ż l i w y c h k r o k ó w ( r u c h ó w ) . W y n i k i b a d a ń w s k a z u j ą j e d n o z n a c z n i e n a e f e k t y w n o ś ć z d o l n o ś c i m e t a k o g n i t y w n y c h p o l s k i c h d z i e c i w c z e snoszkolnych w nieznanych i m p r z e c i e ż ć w i c z e n i a c h w j ę z y k u a n g i e l s k i m . N i e z d a r z a ł o s i ę , b y k t ó r e ś z d z i e c i o d m ó w i ł o w y k o n a n i a ć w i c z e n i a z e w z g l ę d u n a z b y t w y s o k i p o z i o m t r u d n o ś c i . S p o r a d y c z n i e i t y l k o n a p o c z ą t k u ć w i c z e ń n i e k t ó r e z d z i e c i p y t a ł y e k s p e t y m e n t a t o r a c z y d o b r z e k l i k a j ą , c z y m o g ą n a c i s n ą ć w s k a z y w a n y k u r s o r e m p r z y c i s k . Z a w s z e o d p o w i a d a n o : s p r ó b u j ; z o b a c z , c o s i ę s t a n i e ; p r z e k o n a j s i ę . S k ł a n i a n i e u c z n i a d o s a m o d z i e l n e j i n t e r a k c j i z k o m p u t e r e m m a n a c e l u w s p i e r a n i e autonomii w nauce.
4.7
Rola Wirtualn e j N a u c z y c i e l k i w ć w i c z e n i a c h CLT
W ć w i c z e n i a c h CLT (Tutors) u c z e ń m a s z a n s ę p r z e k o n a ć s i ę o w ł a s n y c h m o ż l i w o ś c i a c h intelektualnych podczas nauki, a proces nauczania jest regulowany przez W i r t u a l n ą N a u c z y c i e l k ę (Wise [w druku]). W s k a z ó w k i d a w a n e p r z e z Marni s ą m i n i m a l n e , g d y ż m a j ą t y l k o n a p r o w a d z a ć u c z n i a n a m o ż l i w e r o z w i ą z a n i a . W t e n s p o s ó b r e a l i z o w a n a j e s t i d e a s t r e f y n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u Wygotskiego (Wolf, Vellutino, and Gleason 2005) d e f i n i o w a n a u S c h a f f e r a j a k o „ r o z s t ę p p o m i ę d z y t y m , c o d z i e c k o j e s t w s t a n i e o s i ą g n ą ć b e z p o m o c y , a t y m , c o m o ż e o s i ą g n ą ć p r z y pomocy o s o b y p o s i a d a j ą c e j w i ę k s z ą w i e d z ę ” (Schaffer 2005). I n s t r u k t a ż w e w s z y s t k i c h ć w i c z e n i a c h CLT jest prowadzony tak, by Marni n a ś l a d o w a ł a d o r o s ł e g o ( n a u c z y c i e l a l u b r o d z i c a ) d z i e c k a , o k t ó r y m S c h a f f e r p i s z e : „ D o r o s ł y p o w i n i e n b y ć w r a ż l i w y z a r ó w n o n a o s i ą g n i ę c i a d z i e c k a , j a k i n a j e g o p o t e n c j a ł i z odpowiednim w y c z u c i e m f o r m u ł o w a ć w y z w a n i a i n t e l e k t u a l n e t a k , b y n i e w y k r a c z a ł y d a l e j n i ż jeden krok ponad to, co dziecko p o t r a f i j u ż z r o z u m i e ć . P o p r z e z w y k o r z y s t a n i e j u ż p o s i a d a n e j p r z e z d z i e c k o w i e d z y m o ż n a w t e n s p o s ó b p r o w a d z i ć j e k u d a l s z y m o s i ą g n i ę c i o m . ” (Schaffer 2005).
Marni pom a g a d z i e c k u w u s t a l e n i u z w i ą z k ó w ( s k o j a r z e ń ) p o m i ę d z y z n a k a m i d ź w i ę k o w y m i ( g ł o s k a m i i n a z w a m i l i t e r ) a i c h g r a f i c z n y m i ( l i t e r a m i ) . N a k a ż d e k l i k n i ę c i e n a k a r t ę l u b l i t e r ę Marni r e a g u j e p o d a j ą c b r z m i e n i e g ł o s k i o z n a c z a n e j p r z e z l i t e r ę i n a z w ę t e j l i t e r y . Wirtualna Nauczycielka p o w t ó r z y n a z w ę g ł o s k i c z y w y r a z ( w i n n y m ć w i c z e n i u ) t y l e r a z y , i l e u c z e ń t e g o p o t r z e b u j e i n i e o k a z u j e p r z y t y m z n i e c i e r p l i w i e n i a , z d z i w i e n i a c z y z m ę c z e n i a . Z a l e ż n i e o d d z i a ł a ń dziecka, Marni w y j a ś n i c z y d z i e c k o p o s t ę p u j e z g o d n i e z j e j o c z e k i w a n i a m i i p o c h w a l i z a p o p r a w n ą o d p o w i e d ź . A w a t a r o d g r y w a w i ę c r o l ę n i e s t r u d z o n e g o e k s p e r t a g o t o w e g o p o m ó c d z i e c k u w k a ż d e j (przewidzianej przez program) sytuacji. Z a l e t y w ł ą c z e n i a i d e i s t r e f y n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u W y g o t s k i e g o w e d u k a c j ę w s p o m a g a n ą ko m p u t e r o w o p o d k r e ś l a n o j u ż ć w i e r ć w i e k u t e m u , a w i ę c j e s z c z e z a n i m k o m p u t e r y s t a ł y s i ę t a n i e , d o s t ę p n e i p o p u l a r n e ( d o s ł o w n i e : o s o b i s t e ) . W a r t y k u l e o i n t e g r a c j i i n t e l i g e n c j i l u d z k i e j i k o m p u t e r o w e j w y d a n y m w z b i o r z e a r t y k u ł ó w Children and Computers w 1985 roku napisano: 19 “ I t i s p o s i b l e t h a t f u t u r e v e r s i o n s o f A I systems could serve as tools for helping children m o v e t r o u g h t h e z o n e s o f p r o x i m a l d e v e l o p m e n t b y e x t e n d i n g t h e “ s o c i a l ” e n v i r o n m e n t for cognitive growth by interactively providing hints and support in problem-solving tasks like the one adults provide. Computers playing this role will be information age sequel to concepts of a zone of proximal zone development, in which the adult human plays the tutorial role of coconstructing with the child his of her latent developmental capabilities. In this case, the zone of proximal development is traversed with the complementary capabilities of the human-c o m p u t e r s y s t e m . ” (Pea 1985)
Przytoczony fragment zapowiada systemy sztucznej inteligencji zdolne do tutorowania czyli nauczania lub wspomagania nauczania dla dzieci. Program CLT jest potwierdzeniem tezy Pea 19
Artificial Intelligence czyli Sztuczna Inteligencja
72
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
i j e d n y m z l e p s z y c h p r z y k ł a d ó w t a k i c h s y s t e m ó w . G ł ó w n y m z a d a n i e m Wirtualnej Nauczycielki w t e j p e r s p e k t y w i e j e s t m o d e l o w a n i e r o z w o j u p o z n a w c z e g o ( j ę z y k o w e g o ) d z i e c k a i p r o j e k c j a s t r e f y n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u . Marni, t a k j a k d o r o s ł y c z y n a u c z y c i e l „ k o -k o n s t r u u j e ” z d z i e c k i e m jego zdolnoś c i p o z n a w c z e , s t w a r z a j ą c r o d z a j k o n t r o l o w a n e g o , b e z p i e c z n e g o , ś r o d o w i s k a r o z w o j o w e g o , w k t ó r y m d z i e c k o m o ż e s i ę p o c z u ć n i c z y m w „ k o k o n i e ” ( s i c ! ) . Z n i e c h ę c o n y c h do nauki czytania Marni z a c h ę c i d o z a b a w y , a n i e o s w o j o n y c h z k o m p u t e r e m – zaprosi do interakcji. D z i e c i u c z ą c e s i ę w p r o g r a m i e CLT p o z n a j ą t a k ż e f u n d a m e n t a l n e z a s a d y k o m u n i k a c j i m i ę d z y l u d z k i e j , g d y ż w y p o w i e d z i Marni s ą n a n i e j w z o r o w a n e . O s ł u c h u j ą s i ę z n a t u r a l n ą i o r y g i n a l n ą i n t o n a c j ą j ę z y k a a n g i e l s k i e g o i z a c z y n a j ą r o z u m i e ć j e j z n a c z e n i a , z w i ą z k i z s y t u a c j ą z a i s t n i a ł ą w g r z e . S y s t e m y s z t u c z n e j i n t e l i g e n c j i z y s k u j ą c o r a z w i ę k s z ą r o l ę w enkulturacji i s t a j ą s i ę p r z e k a z i c i e l a m i w i e d z y k u l t u r o w e j , w t y m w i e d z y o j ę z y k u c z y k o m p e t e n c j i k o m u n i k a c y j n e j w r o z u m i e n i u H y m e s a . Z a k ł a d a j ą c , ż e k o m p u t e r y i p r o g ramy tak zaawansowane technicznie i a b s o r b u j ą c e j a k CLT b ę d ą c z ę s t o w y k o r z y s t y w a n e w n a u c e i w s p o m a g a n i u r o z w o j u d z i e c k a , m o ż n a p o s t a w i ć h i p o t e z ę , ż e t e n a j n o w s z e n a r z ę d z i a s y m b o l i c z n e b ę d ą c z ę ś c i ą s y s t e m u w s p a r c i a 20 p r z y s w a j a n i a j ę z y k a .
4.8
Prezentacja danych zebranych przez MLE
W poprzednim artykule na temat CLT (Juszczyk 2005) p r z e d s t a w i o n o s z c z e g ó ł o w y t r a n s k r y p t z p r z e b i e g u ć w i c z e n i a t y p u Matching n a p o d s t a w i e o b s e r w a c j i j e d n e g o z b a d a n y c h u c z n i ó w . Zapis oparto na obserwacjach i nagraniach programu r e j e s t r u j ą c e g o d ź w i ę k i o b r a z z e k r a n u komputera. D o s t ę p n a w ó w c z a s w e r s j a CLT n i e w s p ó ł p r a c o w a ł a z MLE, w i ę c w y n i k i n i e b y ł y rejestrowane przez prog r a m z a r z ą d z a j ą c y n a u c z a n i e m . W y n i k i ć w i c z e ń n i e b y ł y z a t e m d o s t ę p n e przez serwis stron WWW. Obecna wersja CLT, d z i ę k i s t a ł e m u p o ł ą c z e n i u z MLE (przez Internet), d a j e m o ż l i w o ś ć z a p i s a n i a ( a u t o m a t y c z n e g o ) p r z e b i e g u ć w i c z e ń w y k o n y w a n y c h p r z e z k a ż d e dziecko z o s o b n a i z e b r a n i a w y n i k ó w w s z y s t k i c h b a d a n y c h d z i e c i w c e l u p o r ó w n a n i a i podsumowania.
4.8.1 Tabela indywidualna System MLE g r o m a d z i r e z u l t a t y d z i a ł a ń u c z n i ó w i z l i c z a d a n e i s t o t n e d l a p r o c e s u n a u c z a n i a . Odpowiednie skrypty na stronie WWW g e n e r u j ą p r z y s t ę p n e r aporty (Report: All Activity for Current User) p r e z e n t u j ą c e p o c z y n a n i a k a ż d e g o z u c z n i ó w o s o b n o w t a b e l i . R a p o r t m o ż n a o g r a n i c z y ć d o w y b r a n y c h ć w i c z e ń p r z e z w y b ó r z m e n u Tutor. P r z y k ł a d e m r a p o r t u t e g o t y p u j e s t t a b e l a 1 u k a z u j ą c a w y n i k i ć w i c z e ń t y p u Matching u j e d n e g o z u c z n i ó w – c h ł o p c a z p i e r w s z e j k l a s y . K o l e j n e k o l u m n y p o d a j ą n a z w y : e t a p ó w n a u c z a n i a ( State) , ć w i c z e ń ( Tutor) t r y b ó w ć w i c z e ń (Type) i p o z i o m ó w ( Level) oraz dane liczbowe: liczba odpowiedzi poprawnych (Correct) i liczba p r z y k ł a d ó w l u b k r o k ó w w d a n y m ć w i c z e n i u ( Total) . O s t a t n i a k o l u m n a p o d a j e c z a s s p ę d z o n y n a w y k o n a n i u ć w i c z e n i a . Ć w i c z e n i a p o w t a r z a j ą s i ę z a l e ż n i e o d p o s t ę p ó w u c z n i a i i c h o c e n y p r z e z CLT/MLE. W e d l e z a ł o ż e ń t w ó r c ó w CLT, d z i e c i m a j ą ć w i c z y ć n o w e u m i e j ę t n o ś c i a ż o s i ą g n ą b i e g ł o ś ć wz a k r e s i e o k r e ś l o n y m p r z e z ć w i c z e n i a i p l a n n a u c z a n i a . B i e g ł o ś ć (competence) wyznaczana jest s t o s o w n i e d o p r o c e n t u d o k ł a d n o ś c i i / l u b l i c z b y k l i k ó w m y s z k i , z a p o m o c ą k t ó r y c h u c z e ń o d s ł u c h u j e p r z y k ł a d y ( w d a n y m ć w i c z e n i u ) z a n i m w y b i e r z e o d p o w i e d ź . P r o g r a m m a p o d w y ż s z a ć p o z i o m t r u d n o ś c i (Level) ć w i c z e ń , g d y u c z e ń u z y s k a 8 0 % l u b w i ę c e j b i e g ł o ś c i p r z y d w ó c h k o l e j n y c h p r z y k ł a d a c h p o d a n y c h w ć w i c z e n i u . J e ś l i u z y s k a p o n i ż e j 5 0 % w d w ó c h s e r i a c h p r z y k ł a d ó w l u b 2 0 % w j e d n e j s e r i i , p r o g r a m o b n i ż y p o z i o m t r u d n o ś c i b e z u p rzedzania ucznia. D z i ę k i t e m u Marni z a c h o w u j e s i ę j a k „ d o ś w i a d c z o n y n a u c z y c i e l l u d z k i ” (expert human tutor), k t ó r y d o s t o s o w u j e m a t e r i a ł ć w i c z e n i o w y d o a k t u a l n y c h m o ż l i w o ś c i k o n k r e t n e g o d z i e c k a (Wise [w druku]). P o n a d t o w i ę k s z o ś ć ć w i c z e ń CLT ( n i e d o t y c z y t o ć w i c z e ń t y p u Matching, g d z i e p o d a j e s i ę t y l k o 3 p a r y p r z y k ł a d ó w ) z a c z y n a s i ę o d j e d n e g o l u b d w ó c h p r z y k ł a d ó w z ć w i c z e n i a , k t ó r e d z i e c k u p o s z ł o d o b r z e . T o z a p e w n i a u c z ą c e m u s i ę s t r e f ę n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u , p o k t ó r e j z a d a w a n a j e st seria 7-8 p r z y k ł a d ó w w r a z w y j a ś n i e n i e m . Ć w i c z e n i a k o ń c z ą s i ę p o w t ó r k ą d o b r z e z n a n y c h p r z y k ł a d ó w c z y l i z n ó w s t r e f ą n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u (Wise [w druku]).
20
C h o d z i o c z y w i ś c i e o Language Aquisition Support System Jerome Brunera (Schaffer 2005).
73
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
21 T a b e l a 1 : I n d y w i d u a l n y r a p o r t ć w i c z e ń d l a u c z n i a K A P P A 1 M
TUTOR SUMMARY FOR KAPPA1M
NR
STATE
TUTOR
TYPE
LEVEL
CORRECT
TOTAL
DURATION (MIN)
1
0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters
Lowercase 4-Square
Practice
[1] Alphabet f, v, p and b
10
10
0.55
2
0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters
Lowercase 4-Square
Practice
[1] Alphabet f, v, p and b
5
11
6.18
3
0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters
Matching Lower – Practice/Test Lower
N/A
5
7
2.27
4
0.20: Alphabet 2: Learn i, a and consonant letters and 0.21: Letter-sound 1: Match initial consonants
Lowercase 4-Square
Practice
[4] Alphabet i, a, j
14
28
10.02
5
0.20: Alphabet 2: Learn i, a and consonant letters and 0.21: Letter-sound 1: Match initial consonants
Lowercase 4-Square
Practice
[3] Alphabet s, z, m and n
17
20
3.21
21
P s e u d o n i m y z o s t a ł y p r z y p i s a n e u c z n i o m p o w y k o n a n i u b a d a n i a . N a g ł ó w e k o r y g i n a l n e j t a b e l i p o d a j e l o g i n u c z n i a .
74
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
6
0.20: Alphabet 2: Learn i, a and consonant letters and 0.21: Letter-sound 1: Match initial consonants
Matching Lower Lower
N/A
Practice/Test
[3] Consonants in initial position: s,z,m,n and Vowels in initial position: /a/ as in apple and /i/ as in igloo (query the word that have picture)
4
4
1.52
6
10
6.22
7
0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants
Letters-Sounds 4Square
Practice
8
0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants
Uppercase and Lowercase 4-Square
Practice
[5] Alphabet l, r, o, e and u
10
11
4.22
9
0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants
Lowercase 4-Square
Practice
[5] Alphabet l, r, o, e and u
2
6
4.34
10
0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants
Lowercase 4-Square
Practice
[5] Alphabet l, r, o, e and u
1
2
1.34
11
0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants
Matching Lower Upper
Practice/Test
1
4
2.15
12
0.40: Letter-sound 3: Match initial e, o, u and consonants and 0.41: Beginning Sound 1: Find consonants in i, a words
Beginning Sounds
Practice
3
4
3.34
75
N/A
[1] CVC /a/ /i/, initial position: p , b , f , v.
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a gane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor
13
0.40: Letter-sound 3: Match initial e, o, u and consonants and 0.41: Beginning Sound 1: Find consonants in i, a words
Letters-Sounds 4Square
Practice
14
0.50: Beginning Sound 2: Find digraphs and consonants in short vowel words
Beginning Sounds
Practice
15
0.50: Beginning Sound 2: Find digraphs and consonants in short vowel words
Beginning Sounds
Practice
16
0.50: Beginning Sound 2: Find digraphs and consonants in short vowel words
Beginning Sounds
Practice
17
0.50: Beginning Sound 2: Find digraphs and consonants in short vowel words
Beginning Sounds
Practice
Total
76
[4] Consonants in initial position: sh ch j and Vowels in initial position: /e/ as in egg (query the word that have picture) [4] CVC /a/ /i/ /e/, initial position: sh ch , j. [4] CVC /a/ /i/ /e/, initial position: sh ch , j. [4] CVC /a/ /i/ /e/, initial position: sh ch , j. [4] CVC /a/ /i/ /e/, initial position: sh ch , j.
21
27
10.52
6
7
4.05
9
10
2.57
11
11
3.13
5
7
5.28
132
179
01:14.11
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o p r o g r a m e m C o l o r a d o Literacy Tutor
4.8.2 T a b e l a z b i o r c z a d l a ć w i c z e ń t y p u Matching P r z e p r o w a d z o n e b a d a n i a p o z w a l a j ą n a p o r ó w n a n i e w y n i k ó w w g r u p i e d z i e c i . W t y m c e l u z e b r a n o t a b e l e i n d y w i d u a l n e o s i ą g n i ę ć k o l e j n y c h u c z n i ó w i s p o r z ą d z o n o z e s t a w i e n i e w y n i k ó w w s z y s t k i c h ć w i c z e ń p r z e r o b i o nych przez 14 dzieci w klasie 1 i 10 w drugiej. Fragment zestawienia p r z e d s t a w i a t a b e l e o s i ą g n i ę ć d z i e c i z 1 k l a s y . D z i e c i o m n a d a n o p s e u d o n i m y s k ł a d a j ą c e s i ę z n a z w l i t e r g r e c k i c h , o z n a c z e n i a k l a s y i p ł c i ( K – dziewczynka, M – c h ł o p i e c ) . T a b e l a 2 u k a z u j e w y n i k i d l a ć w i c z e n i a Matching Lower – Lower, a tabela 3 – Matching Lower – Upper.22 L i c z b a w y k o n a n y c h ć w i c z e ń p r z e z d a n e d z i e c k o j e s t z a l e ż n a o d o c e n y d o k o n a n e j p r z e z CLT i MLE, b a d a j ą c y n i e m i a ł w p ł y w u n a d o b ó r ć w i c z e ń . J e ś l i d o k ł a d n i e p r z y j r z y m y s i ę w y n i kom z e b r a n y m w t a b e l a c h , o k a ż e s i ę , ż e s ą n i e k o m p l e t n e . N i e s t e t y n a s k u t e k b ł ę d n e g o d z i a ł a n i a CLT i MLE n i e w s z y s t k i e d a n e d o t y c z ą c e p r z e b i e g u w y k o n y w a n y c h ć w i c z e ń z o s t a ł y p r z e s ł a n e na serwer WWW i dlatego tabela nie obejmuje wszystkich danych przebadanych dzieci d l a w y b r a n y c h ć w i c z e ń . N a l e ż y t a k ż e d o d a ć , i ż , w t r a k c i e b a d a ń d o s z ł o d o n i e l i c z n y c h a w a r i i testowanego programu CLT. N a g ł ó w k i k o l u m n n a w i ą z u j ą d o n a g ł ó w k ó w t a b e l i 1 , a w i ę c Correct p r z e ł o ż o n o j a k o POPRAWNE, a Total jako WSZYSTKIE. Liczby w kolumnie POPRAWNE m ó w i ą n a m i l e r a z y u c z e ń k l i k n ą ł p r a w i d ł o w o c z y l i na przycisk MATCH, g d y o d k r y t e l i t e r y z g a d z a ł y s i ę l u b na NOT MATCH, g d y l i t e r y n i e z g a d z a ł y s i ę . N a t o m i a s t w k o l u m n i e WSZYSTKIE podano liczby w s z y s t k i c h k l i k n i ę ć p r z y c i s k ó w MATCH i NOT MATCH – poprawnych i niepoprawnych. Pozycje t a b e l i s ą p o s o r t o w a n e w g d w ó c h k r y t e r i ó w : p r o c e n t u p o p r a w n y c h o d p o w i e d z i ( k o l u m n a : %) i czasu wykonania zadania w minutach.
T a b e l a 2 : P o r ó w n a n i e w y n i k ó w ć w i c z e n i a Matching Lower- Lower nr U C Z E Ń POPRAWNE WSZYSTKIE % CZAS 1. ALFA1K 5 5 100 (MIN) 1,08 2. BETA1K 5 5 100 1,19 3. JOTA1M 5 5 100 1,21 4. TAU1K 4 4 100 1,24 5. LAMBDA1K 5 5 100 1,27 6. EPSILON1M 4 4 100 1,31 7. TAU1K 5 5 100 1,32 8. KAPPA1M 4 4 100 1,52 9. PSI1M 10 10 100 2,16 10. OMEGA1K 4 4 100 2,20 11. DELTA1M 5 5 100 2,31 12. TAU1K 6 7 86 3,06 13. OMEGA1K 5 6 83 1,17 14. GAMMA1K 3 4 75 1,10 15. KAPPA1M 5 7 71 2,27
22
Tabela ta powsta ł a p r z e z s c a l e n i e r a p o r t ó w MLE.
77
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
T a b e l a 3 : P o r ó w n a n i e w y n i k ó w ć w i c z e n i a Matching Lower- Upper nr U C Z E Ń POPRAWNE WSZYSTKIE % CZAS 1. OMIKRON1K 4 4 100 (MIN) 0,51 2. DELTA1M 4 4 100 0,54 3. SIGMA1M 6 6 100 0,55 4. SIGMA1M 5 5 100 1,03 5. OMIKRON1K 6 6 100 1,04 6. LAMBDA1K 7 7 100 1,38 7. BETA1K 5 5 100 1,48 8. PSI1M 3 3 100 2,13 9. TAU1K 4 4 100 2,15 10. ALFA1K 9 9 100 3,03 11. THETA1M 6 7 86 1,16 12. KAPPA1M 2 4 50 2,27 W y n i k i z e b r a n e w t a b e l a c h p o z w a l a j ą s ą d z i ć , ż e o b a ć w i c z e n i a o k a z a ł y s i ę p r o s t e , w i ę k s z o ś ć d z i e c i r o z w i ą z a ł a z a d a n i e w z u p e ł n o ś c i p o p r a w n i e ( 1 0 0 % u z y s k a n o o d p o w i e d n i o w 1 1 n a 1 5 ć w i c z e ń Matching Lower – Lower i w 1 0 n a 1 2 ć w i c z e ń Matching Lower – Upper) . R ó ż n e b y ł y jednak strategie i przebiegi wyko n y w a n y c h ć w i c z e ń , c o w i d a ć p o l i c z b i e w s z y s t k i c h k l i k n i ę ć (WSZYSTKIE). I m w i ę k s z a , t y m w i ę c e j r a z y u c z e ń o d s ł u c h i w a ł i p o r ó w n y w a ł g ł o s k i i l i t e r y . N a l e ż y j e d n a k p a m i ę t a ć , ż e ć w i c z e n i a t e n i e s ą t e s t e m , l e c z o k a z j ą d o n a u c z e n i a s i ę a n g i e l s k i c h nazw liter i s k o j a r z e ń f o r m y g r a f i c z n e j z d ź w i ę k o w ą . P r o c e s u c z e n i a s i ę p o k a z u j e r a p o r t s z c z e g ó ł o w y , w k t ó r y p o d a j e k o l e j n e k r o k i ( k l i k n i ę c i a ) , j a k i e w y k o n a ł u c z e ń z a n i m r o z w i ą z a ł z a d a n i e . P r z y k ł a d e m t a k i e g o r a p o r t u j e s t o p i s y w a n a n i ż e j t a b e l a s z c z e g ó ł o w a .
4.8.3 Tabela szcze g ó ł o w a d l a ć w i c z e n i a Matching Lower - Lower S y s t e m k o n t r o l i ć w i c z e ń MLE r e j e s t r u j e t a k ż e d o k ł a d n y p r z e b i e g w s z y s t k i c h ć w i c z e ń . W p r z y p a d k u ć w i c z e ń t y p u Matching o t r z y m u j e m y s z c z e g ó ł o w ą t a b e l ę z p o d g l ą d e m l i t e r trafionych przez ucznia (First Item i Second Item) i c z a s u j a k i m i n ą ł p o m i ę d z y k l i k n i ę c i a m i i klikane przyciski MATCH lub NOT MATCH oraz oceny odpowiedzi (kolumna Answer). W s p o m n i a n y c z a s m i j a j ą c y p o m i ę d z y k l i k n i ę c i a m i o d z w i e r c i e d l a c z a s a n a l i z y i p o d j ę c i a d e c y z j i przez ucznia, a w i ę c r ó w n i e ż z d o l n o ś ć d o i d e n t y f i k a c j i l i t e r i i c h n a z w . W i d o c z n e w t a b e l i 4 . c z a s y s u g e r u j ą , ż e l i t e r y b y ł y o d k r y w a n e s z y b k o , a p o d j ę c i e d e c y z j i : MATCH/NOT MATCH z a j m o w a ł o o d 3 d o 4 4 s e k u n d . K r ó t k i e c z a s y s ą d u ż o c z ę s t s z e , c o ś w i a d c z y o b i e g ł o ś c i u c z n i a , a d ł u ż s z e c z a s y (12, 24 i 4 4 s e k u n d y ) o z n a c z a j ą m o m e n t y w a h a n i a i z a s t a n a w i a n i a s i ę . N a j d ł u ż s z y c z a s ( 4 4 s e k u n d y ) m ó g ł b y ć c z ę ś c i o w o s p o w o d o w a n y r o z p r o s z e n i e m u w a g i i n i e p e w n o ś c i ą u c z n i a c o z r o b i ć – g d z i e k l i k n ą ć . T a b e l a 4 o d t w a r z a t a k ż e u k ł a d l i t e r n a p l a n s z y ( k o l u m n a Board). P r e z e n t o w a n a t a b e l a s z c z e g ó ł o w a u k a z u j e t a k ż e p e w n ą s t r a t e g i ę u c z n i a . N a j p r a w d o p o d o b n i e j o d k r y w a ł k o l e j n e l i t e r y k l i k a j ą c l o s o w o w k a r t y , d z i ę k i c z e m u d o w i e d z i a ł s i ę , k t ó r e k a r t y z a k r y w a j ą o k r e ś l o n e l i t e r y . P o t e m p o w t a r z a ł k l i k a n i e t a k , b y t r a f i ć n a p a s u j ą c e d o s i e b i e l i t e r y . S t o s o w a n i e t a k i e j s t r a t e g i i w y m a g a s k u p i e n i a u w a g i n a s k u t k a c h k l i k a n i a , z a a n g a ż o w a n i a p a m i ę c i r o b o c z e j ( o p e r a c y j n e j ) i a n a l i z y b o d ź c ó w w i z u a l n y c h ( l i t e r y ) o r a z d ź w i ę k o w y c h ( n a z w y l i t e r ) . F a k t , ż e ć w i c z e n i e z o s t a ł o w w i ę k s z o ś c i p o p r a w n i e w y k o n a n e p o t w i e r d z a p o g l ą d , ż e d z i e c i w c z e s n o s z k o l n e w y k a z u j ą s i ę j u ż s p o r ą e l a s t y c z n o ś c i ą s t o s o w a n y c h s t r a t e g i i p o z n a w c z y c h (Schaffer 2005).
78
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o p r o g r a m e m C o l o r a d o Literacy Tutor
T a b e l a 4 : S z c z e g ó ł o w y r a p o r t p r z e b i e g u ć w i c z e n i a M a t c h i n g L o w e r - Lower23 Detail In Game #1 No.
Board
First Item
Second Item
Answer
b
(4 sec)
p
(1 sec)
Click on "Not Match", so get "Correct" (24 sec)
f
p
(1 sec)
(1 sec)
Click on "Not Match", so get "Correct" (3 sec)
b
(2 sec)
f
(0 sec)
Click on "Not Match", so get "Correct" (4 sec)
p
p
(3 sec)
(3 sec)
Click on "Match", so get "Correct" (44 sec)
b
(4 sec)
f
(5 sec)
Click on "Match", so get "Wrong" (12 sec)
f
f
(2 sec)
(3 sec)
Click on "Match", so get "Correct" (3 sec)
b
b
1).
1 2 2). 2 1 3). 2 1
4). 1 2 5).
1 2 6). 1 2 7).
2
23
1
(3 sec)
(1 sec)
Zachowano oryginalne kolory MLE.
79
Click on "Match", so get "Correct" (4 sec)
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
W y b r a n a t a b e l a s z c z e g ó ł o w a p o c h o d z i z ć w i c z e n i a w y k o n a n e g o p r z e z d z i e w c z y n k ę (TAU1K). Widzimy sied e m k r o k ó w , k t ó r y c h t y p y z o s t a n ą p o d d a n e a n a l i z i e . I n n e t a b e l e s z c z e g ó ł o w e ć w i c z e ń t y p u Matching s ą p o d o b n e , r ó ż n i ą s i ę g ł ó w n i e t r a f i a n y m i l i t e r a m i , i c h p o z y c j ą , c z a s e m p o m i ę d z y k l i k n i ę c i a m i i l i c z b ą k r o k ó w c z y l i w s z y s t k i c h k l i k n i ę ć p r z y c i s k ó w MATCH lub NOT MATCH (kolumna WSZYSTKIE w tabeli 2. i 3.). R o d z a j e k r o k ó w p o w t a r z a j ą s i ę w p o z o s t a ł y c h t a b e l a c h , r ó ż n a j e s t t y l k o i c h l i c z b a i k o l e j n o ś ć . MLE w y r ó ż n i a n a s t ę p u j ą c e r o d z a j e k r o k ó w ( k l i k n i ę ć p r z y c i s k ó w MATCH lub NOT MATCH): k l i k n i ę c i e MATCH p r z y p a s u j ą c y c h do siebie literach (Click on "Match", so get "Correct") k l i k n i ę c i e NOT MATCH p r z y n i e p a s u j ą c y c h d o s i e b i e l i t e r a c h ( Click on "Not Match", so get "Correct") k l i k n i ę c i e MATCH p r z y n i e p a s u j ą c y c h d o s i e b i e l i t e r a c h ( Click on "Match", so get "Wrong") k l i k n i ę c i e NOT MATCH p r z y p a s u j ą c y c h d o s i e b i e l i t e r a c h ( Click on "Not Match", so get "Wrong") P o d a n e w n a w i a s a c h o p i s y n a w i ą z u j ą d o o r y g i n a l n y c h o k r e ś l e ń MLE w t a b e l i s z c z e g ó ł o w e j ( t a b e l a 4 ) . P o n i e w a ż w p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h o d p o w i e d z i b ł ę d n y c h b y ł o b a r d z o m a ł o , d w a o s t a t n i e t y p y k r o k ó w z d a r z a ł y s i ę b a r d z o r z a d k o ( 5 n a 8 0 i 7 n a 7 0 o d p o w i e d n i o w ć w i c z e n i a c h Matching Lower - Lower i Matching Lower – Upper). Najrzadszy jest o s t a t n i z k r ó k ó w : k l i k n i ę c i e NOT MATCH p r z y p a s u j ą c y c h d o s i e b i e l i t e r a c h . Jednokrotne wys t ą p i e n i e w ć w i c z e n i u Matching Lower – Lower m o ż n a u z n a ć z a b ł ą d s p o w o d o w a n y b r a k i e m u w a g i d z i e c k a , a c z t e r o k r o t n e w y s t ą p i e n i e w ć w i c z e n i u Matching Lower – Upper m o ż e o z n a c z a ć , ż e n i e k t ó r e z b a d a n y c h d z i e c i n i e o r i e n t u j ą s i ę j e s z c z e w o d p o w i e d n i o ś c i l i t e r m a ł y c h i d u ż y c h . D r u g i e ć w i c z e n i e t y p u Matching j e s t z a t e m t r o c h ę t r u d n i e j s z e . T a b e l e 5 i 6 p o d a j ą l i c z b y w y s t ą p i e ń 4 r o d z a j ó w k r o k ó w w ć w i c z e n i a c h t y p u Matching w y l i c z o n e n a p o d s t a w i e a n a l i z y w s z y s t k i c h t a b e l s z c z e g ó ł o w y c h :
T a b e l a 5 . L i c z b a w y s t ą p i e ń 4 r o d z a j ó w k r o k ó w w ć w i c z e n i u M a t c h i n g L o w e r - Lower L I T E R Y T O Ż S A M EL I T E R Y R Ó Ż N EL I T E R Y T O Ż S A M EL I T E R Y R Ó Ż N E Click on "Match", so get "Correct"
Click on "Not Match", so get "Correct"
Click on "Not Match", so get "Wrong"
Click on "Match", so get "Wrong"
50
25
1
4
T a b e l a 6 . L i c z b a w y s t ą p i e ń 4 r o d z a j ó w k r o k ó w w ć w i c z e n i u M a t c h i n g L o w e r - Upper L I T E R Y T O Ż S A M EL I T E R Y R Ó Ż N EL I T E R Y T O Ż S A M EL I T E R Y R Ó Ż N E Click on "Match", so get "Correct"
Click on "Not Match", so get "Correct"
Click on "Not Match", so get "Wrong"
Click on "Match", so get "Wrong"
35
28
2
5
P r z e d s t a w i o n e w p o w y ż s z y c h t a b e l a c h k r o k i s ą s k u t k i e m d z i a ł a ń d z i e c k a . U c z e ń r o z w i ą z u j ą c y z a d a n i e w i n t e r a k c j i z k o m p u t e r e m k o m u n i k u j e s i ę z n i m t y l k o z a p o m o c ą m y s z k i ( CLT w wersji d o s t ę p n e j a u t o r o w i n i e r e j e s t r u j e i n n y c h z a c h o w a ń u ż y t k o w n i k a ) . D l a t e g o w a ż n e j e s t z l i c z a n i e k l i k n i ę ć p r z e z s y s t e m k o n t r o l i MLE. Z a l e ż n i e o d t r a f i o n y c h l i t e r i d a n y c h o d p o w i e d z i , d z i e c k o s ł y s z y r ó ż n e r e a k c j e Marni. W t e n s p o s ó b t o c z y s i ę d i a l o g d z i e c k o -k o m p u t e r c z y l i u c z e ń – (wirtua l n a ) n a u c z y c i e l k a . K r o k i ( k l i k n i ę c i a ) m o ż n a z a t e m u z n a ć z a r u c h y d i a l o g o w e d z i e c k a , a r e a k c j e s ł o w n e Marni z a j e j r u c h y d i a l o g o w e . T o , ż e i n n e d z i a ł a n i a d z i e c k a , a z w ł a s z c z a t e w e r b a l n e , n i e s ą r e j e s t r o w a n e p r z e z CLT, a co za tym idzie – n i e s ą r o z u m i a n e przez W i r t u a l n ą N a u c z y c i e l k ę n i e o z n a c z a , ż e Marni m a p r z e w a g ę w t y m d i a l o g u . T o d z i e c k o s t e r u j e g r ą i r o z w i ą z u j e z a d a n i e , a Marni p o s ł u s z n i e p o d a j e n a z w y l i t e r , c h w a l i z a d o b r e o d p o w i e d z i , a j e ś l i z a j d z i e p o t r z e b a , t ł u m a c z y j a k a j e s t p r a w i d ł o w a o d p o w i e d ź . A b y w y p o w i e d z i d z i e c i b y ł y r o z u m i a n e p r z e z k o m p u t e r , p o t r z e b n y j e s t s y s t e m r o z p o z n a w a n i a m o w y , k t ó r y p a k i e t CLT m a j u ż z a i m p l e m e n t o w a n y , l e c z w ć w i c z e n i a c h Tutors nie jest on jeszcze wykorzystany (Wise [w druku]).
80
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o p r o g r a m e m C o l o r a d o Literacy Tutor
4.9 Rodzaje ru c h ó w d i a l o g o w y c h Marni R e p e r t u a r k o m u n i k a t ó w Marni w ć w i c z e n i a c h CLT j e s t r ó ż n o r o d n y i z m i e n n y . D z i ę k i t e m u i n t e r a k c j a z k o m p u t e r e m j e s t z a j m u j ą c a , a d z i e c k o n i e n u d z i s i ę . O b s e r w a c j a p o c z y n a ń d z i e c i k o r z y s t a j ą c y c h z CLT p o z w a l a n a w y r ó ż n i e n i e p a r u k a t e g o r i i r u c h ó w d i a l o g o w y c h i m o ż l i w y c h p r z e b i e g ó w i n t e r a k c j i d z i e c k o -k o m p u t e r . P r z y j ę t e w o p i s i e k a t e g o r i e t o : P O W I T A N I E , P O L E C E N I E , P O D A N I E N A Z W Y L I T E R Y , W Y J A Ś N I E N I E i P O C H W A Ł A .
4.9.1 POWITANIE G r ę o t w i e r a P O W I T A N I E , k t ó r e n a j c z ę ś c i e j b r z m i t a k : Welcome to the Matching Game! P o z o s t a ł e w a r i a n t y w y m a w i a n e p r z e z Marni to: I like playing this game! Here we go! T a k i e p o w i t a n i a s t a n o w i ą z a p r o s z e n i e i z a c h ę c e n i e d z i e c k a d o g r y . I n t o n a c j a w s k a z u j e na entuzjazm Wirtualnej Nauczycielki, k t ó r a o c z e k u j e z a a n g a ż o w a n i a u c z n i a w ć w i c z e n i u . Wypowiedzenie Here we go! zagrzewa do gry.
4.9.2 POLECENIE Zaraz po POWITANIU pada POLECENIE - w ć w i c z e n i u Matching Lower – Lower jest to: Find the lowercase letters that match! a w ć w i c z e n i u Matching Lower – Upper polecenie brzmi: Match the lower and uppercase letters! Wypowiedzenie to, nie ma charakteru rozkazu czy nakazu. Jest to po prostu podanie p o l e c e n i a , k t ó r e w y z n a c z a g ł ó w n y c e l d a n e g o z a d a n i a .
4.9.3 PODANIE NAZWY LITERY D z i e c k o w y w o ł u j e Marni d o o d c z y t a n i a ( n a z w a n i a ) l i t e r y p r z e z k l i k n i ę c i e w k a r t ę ( c z y l i o d k r y c i e l i t e r y ) l u b k l i k n i ę c i e w l i t e r ę j u ż o d k r y t ą . N a z w a l i t e r y o b e j m u j e t a k ż e j e j w i e l k o ś ć ( lowercase lub uppercase). P o d a n i u n a z w y l i t e r y t o w a r z y s z ą w i d o c z n e r u c h y u s t Marni. Animacja ta, jest obecna p r z y k a ż d e j w y p o w i e d z i Marni, ale przy pozn a w a n i u a n g i e l s k i c h n a z w l i t e r j e s t s z c z e g ó l n i e pomocna.
4.9.4 W Y J A Ś N I E N I E Z e w z g l ę d u n a s p e c y f i k ę ć w i c z e ń t y p u Matching w ś r ó d W Y J A Ś N I E Ń n a l e ż y w y r ó ż n i ć d w a p o d r o d z a j e . W Y J A Ś N I E N I A p o d z i e l o n o n a P O Z Y T Y W N E i N E G A T Y W N E , z a l e ż n i e o d k o n t e k s t u g r y w j a k i m s ą p o d a w a n e . Z a l e ż n i e o d w y b r a n y c h l i t e r i d e c y z j i d z i e c k a (MATCH/NOT MATCH) Marni podaje: W Y J A Ś N I E N I A P O Z Y T Y W N E : Try again, they are a match. Give it another try, they are a match. Those two are a match, try again W Y J A Ś N I E N I A N E G A T Y W N E : T h o s e t w o d o n ’ t g o t o g e t h e r , try again. Try again, they are not a match. Give it another try, they are not a match. P r z y j ę t e r o z r ó ż n i e n i e j e s t k o n i e c z n e , a l e n a z w y s ą b y ć m o ż e n i e f o r t u n n e . De facto oba rodzaje W Y J A Ś N I E Ń m a j ą p o z y t y w n y w y d ź w i ę k , g d y ż m a j ą z a c h ę c a ć d z i e c k o d o k o l e j n e j p r ó b y w y b o r u .
4.9.5 P O C H W A Ł A W y p o w i e d z i t y p u p o c h w a l n y c h j e s t n a j w i ę c e j . P o n i ż s z a l i s t a o b e j m u j e d z i e s i ę ć w y p o w i e d z i , i c h d o b ó r p o d c z a s w y k o n y w a n i a ć w i c z e ń z d a j e s i ę b y ć l o s o w y : Fantastic! Torrific! All right! Well done!
81
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
Wonderful That's right! Good work! Excelent! You got it! Too cool!
4.9.6 Brak reakcji Marni Z a o b s e r w o w a n o t a k ż e b r a k r e a k c j i Marni, n a n i e k t ó r e d z i a ł a n i a d z i e c k a . T r u d n o r o z s t r z y g n ą ć c z y k a ż d e k l i k n i ę c i e d z i e c k a ( i n n e z a c h o w a n i a d z i e c k a n i e s ą j e s z c z e p r z e z p r o g r a m r e j e s t r o w a n e ) p o w i n n o b y ć k o m e n t o w a n e , c z y t e ż p r o g r a m c z a s e m d z i a ł a b ł ę d n i e . B r a k r e a k c j i Wirtualnej Nauczycielki n a l e ż y j e d n a k u z n a ć z a r e a k c j ę z e r o w ą . M i l c z e n i e o z n a c z a , ż e d z i e c k o r a d z i s o b i e bez pomocy Marni i ż a d n e k o m e n t a r z e n i e s ą p o t r z e b n e .
4.10 P r z e b i e g ć w i c z e ń t y p u Matching M a j ą c w y r ó ż n i o n e r u c h y d i a l o g o w e d z i e c k a i Marni m o ż e m y s p r ó b o w a ć o d t w o r z y ć m o ż l i w y p r z e b i e g ć w i c z e n i a t y p u Matching. K a ż d e z ć w i c z e ń r o z p o c z y n a s i ę o d P O W I T A N I A i P O L E C E N I A , w y p o w i e d z i p a d a j ą b e z p o ś r e d n i o j e d n a p o d r u g i e j i j e d n o k r o t n i e . O d t e g o momentu Marni cze k a n a d z i a ł a n i e u c z n i a i c z a s e m m r u g a d o n i e g o o c z a m i . J a k w y n i k a z p r z y t o c z o n y c h p r z y k ł a d ó w , Marni n i e t ł u m a c z y d z i e c k u j a k m i a ł o b y z n a l e ź ć i s k o j a r z y ć l i t e r y . C o w i ę c e j , n a p o c z ą t k o w e j p l a n s z y l i t e r y s ą z a k r y t e , z a t e m d z i e c k o m u s i j e o d k r y ć s a m o d z i e l n i e. Marni o d z y w a s i ę d o p i e r o , g d y u c z e ń k l i k n i e n a k t ó r ą ś z k a r t i o d k r y j e l i t e r ę . K a ż d e k l i k n i ę c i e w l i t e r ę w y w o ł u j e Marni d o j e j o d c z y t a n i a ( n a z w a n i a ) . U c z e ń m o ż e o d k r y ć t y l k o d w i e l i t e r y n a r a z , n a s t ę p n i e m u s i z d e c y d o w a ć c z y p a s u j ą d o s i e b i e c z y n i e . Z a l e ż n i e o d t r a f i o n y c h l i t e r , r ó ż n y c h l u b t o ż s a m y c h i d a n e j o d p o w i e d z i MATCH lub NOT MATCH (4 ruchy dialogowe dziecka) Marni z a r e a g u j e w o k r e ś l o n y p r z e z a u t o r ó w p r o g r a m u s p o s ó b : k l i k n i ę c i e MATCH p r z y t o ż s a m y c h l i t e r a c h : b r a k r e a k c j i Marni l u b P O C H W A Ł A klikni ę c i e NOT MATCH p r z y r ó ż n y c h l i t e r a c h : b r a k r e a k c j i Marni k l i k n i ę c i e MATCH p r z y r ó ż n y c h l i t e r a c h : W Y J A Ś N I E N I A N E G A T Y W N E k l i k n i ę c i e NOT MATCH p r z y t o ż s a m y c h l i t e r a c h : W Y J A Ś N I E N I A P O Z Y T Y W N E J a k w s p o m n i a n o w c z e ś n i e j , d w i e p i e r w s z e o d p o w i e d z i s ą u z n a w a n e p r z e z program z a p r a w i d ł o w e . M i m o t o , P O C H W A Ł A n i e z a w s z e p a d a p o t y c h r u c h a c h d i a l o g o w y c h d z i e c k a . J e ś l i u c z e ń o d k r y w a k o l e j n e k a r t y i w i e c z y o d k r y t e l i t e r y p a s u j ą d o s i e b i e c z y n i e , t o z o s t a n i e p o c h w a l o n e n a z a k o ń c z e n i e ć w i c z e n i a . W Y J A Ś N I E N I E N E G A T Y W N E w t r z e c i e j s y t u a c j i s ł u ż y u p o m n i e n i u d z i e c k a , p o c z y m o d k r y t e p r z e z e ń k a r t y z o s t a j ą z p o w r o t e m z a k r y t e . D z i e c k o m u s i s i ę z o r i e n t o w a ć , ż e n a l e ż y w y b r a ć i n n ą p a r ę l i t e r ( k l i k n ą ć i o d k r y ć i n n e k a r t y ) . N a j c i e k a w s z a j e s t o s t a t n i a s y t u a c j a : k l i k n i ę c i e NOT MATCH przy t o ż s a m y c h l i t e r a c h ś w i a d c z y o t y m , ż e d z i e c k o n i e z a u w a ż y ł o , ż e l i t e r y p a s u j ą d o s i e b i e . W p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h z d a r z a ł o t o s i ę b a r d z o r z a d k o ( p a t r z t a b e l e 5 i 6 ) , g d y ż l i t e r y s ą w c z e s n o s z k o l n y m d z i e c i o m j u ż r a c z e j z n a n e . W a ż n e j e s t j e d n a k t o , c o Marni r o b i , g d y o k a ż e s i ę , ż e d z i e c k o w y b r a ł o p a s u j ą c e d o s i e b i e l i t e r y ( l u b i n n e j e d n o s t k i w i n n y m ć w i c z e n i u ) , a n i e d a ł o o d p o w i e d z i MATCH. W ó w c z a s Wirtualna Nauczycielka w y j a ś n i a , ż e t r a f i o n e l i t e r y p a s u j ą d o s i e b i e w y r a ź n i e a k c e n t u j ą c s ł o w o match i zach ę c a d z i e c k o b y s p r ó b o w a ł o r a z j e s z c z e ( try again). Na ekranie przycisk NOT MATCH j u ż n i e j e s t a k t y w n y , d z i e c k o m o ż e n a c i s n ą ć t y l k o MATCH. Gdy to zrobi, Marni w y g ł o s i j e d n ą z P O C H W A Ł . T e n e t a p ć w i c z e ń , c h o ć w p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h n a j r z a d s z y , j e s t j e dnym z w a ż n i e j s z y c h . T o w t y m m o m e n c i e u c z e ń m a j ą c y s p e c y f i c z n e p r o b l e m y z c z y t a n i e m s p o t y k a s i ę z a k t y w n ą p o m o c ą Wirtualnej Nauczycielki, c o j e s t n i e z b ę d n e n a w e t w t a k p r o s t y m ć w i c z e n i u j a k d o p a s o w y w a n i e l i t e r . S t ą d t e ż p r z y j ę t a w n i n i e j s z y m o p i s i e n a z w a W Y J A Ś N I E N I E POZYTYWNE. Sekwencje klikania w karty (odkrywanie liter) i przyciski MATCH lub NOT MATCH oraz reakcje Marni p o w t a r z a j ą s i ę , a ż w s z y s t k i e k a r t y z o s t a n ą o d k r y t e , a u c z e ń u s t a l i t r z y p a r y l i t e r ( t o ż s a m y c h l u b p a r y m a ł e j i w i e l k i e j l i t e r y ) . N a k o ń c u ć w i c z e n i a d z i e c k o m o ż e j e s z c z e o d s ł u c h a ć k a ż d ą z n a z w l i t e r k l i k a j ą c n a j e d n ą z n i c h ( d o p a s o w a n e l i t e r y w y ś w i e t l a j ą s i ę p o d p r z y c i s k a m i MATCH i NOT MATCH). W y k o n a n i e ć w i c z e n i a j e s t n a g r a d z a n e w i r t u a l n y m p r e z e n t e m .
82
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o p r o g r a m e m C o l o r a d o Literacy Tutor
5
Z a k o ń c z e n i e
Nauka i nauczanie czytania w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e p r z e z k o m p u t e r s t w a r z a z u p e ł n i e n o w e m o ż l i w o ś c i , o k t ó r y c h t e n a r t y k u ł m ó w i t y l k o c z ę ś c i o w o . O p i s a n o w y b r a n e ć w i c z e n i a p r o g r a m u CLT i w y n i k i b a d a ń p r z e p r o w a d z o n y c h n a s k r o m n e j g r u p i e d z i e c i p o l s k i e j s z k o ł y p o d s t a w o w e j . C e l e m g ł ó w n y m t a k s z c z e g ó ł o w e g o o p i s u n i e b y ł o j e d n a k u d o w o d n i a n i e , ż e p r e z e n t o w a n y p r o g r a m s t a n o w i n a j l e p s z y z d o s t ę p n y c h , c h o ć j e g o t w ó r c y n i e j e d n o k r o t n i e t a k s ą d z ą . P r o g r a m CLT w y m a g a j e s z c z e w i e l u p o p r a w e k , t e s t ó w i p r a c z a n i m m ó g ł b y t r a f i ć d o p o l s k i c h s z k ó ł , g d z i e b y ł b y r z e c z y w i ś c i e s p r a w d z o n y p r z e z s e t k i d z i e c i u c z ą c y c h s i ę c z y t a ć w j ę z y k u a n g i e l s k i m . D l a t e g o w y n i k i p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z a u t o r a b a d a ń n i e k o n c e n t r u j ą s i ę n a d o k ł a d n y m o s z a c o w a n i u s k u t e c z n o ś c i m e t o d n a u c z a n i a c z y t a n i a z a i m p l e m e n t o w a n y c h w CLT. Jedn a k ż e m o ż n a ś m i a ł o p o s t a w i ć h i p o t e z ę , ż e j e s t t o b a r d z o d o b r a p r o p o z y c j a , z a r ó w n o d l a d z i e c i , j a k i d l a b a d a j ą c y c h procesy nauczania czytania oraz komunikacji dziecko-komputer. D z i e c i p o l u b i ł y „ k l i k a n i e w l i t e r y ” i z a p r z y j a ź n i ł y s i ę z Marni. Na pewno przeko n a ł y s i ę , ż e k o m p u t e r m o ż e i c h c z e g o ś n a u c z y ć i b y ć m o ż e j e s t t o n a w e t n a u k a p r z y j e m n i e j s z a n i ż t a , z n a n a i m z e s z k o l n e j ł a w k i . I m w c z e ś n i e j n a u c z ą s i ę d i a l o g u z k o m p u t e r e m , o s w o j ą s i ę z t ą m a s z y n ą , t y m ł a t w i e j i b ę d z i e i m u ż y w a ć k o m p u t e r a w p r z y s z ł o ś c i – j a k o n a r z ę d z i a d o n a u k i i p r a c y , a t a k ż e d o n a w i ą z y w a n i a i u t r z y m y w a n i a k o n t a k t ó w z n a j b l i ż s z y m i i z n a j o m y m i , a n i e t y l k o do rozrywki. Podczas interakcji z programem CLT m o g ą s i ę r ó w n i e ż p r z e k o n a ć o t y m , c o u m i e j ą , a c z e g o j e s z c z e p o w i n n y s i ę n a u c z y ć . I c o w a ż n e , d z i ę k i MLE proces nauczania nie polega n a w y k o n y w a n i u k o l e j n y c h ć w i c z e ń w g j a k i e j ś o g ó l n e j l i s t y , l e c z j e s t d o s t o s o w y w a n y n a b i e ż ą c o , i n d y w i d u a l n i e d o d a n e g o d z i e c k a . D z i ę k i t e m u d z i e c k o u c z y s i ę e k s p e r y m e n t o w a ć , t e s t u j e w ł a s n e hipotezy dotycz ą c e z a l e ż n o ś c i j ę z y k o w y c h z w i ą z a n y c h z c z y t a n i e m k r o k p o k r o k u . Marni jest c i e r p l i w ą i w y r o z u m i a ł ą n a u c z y c i e l k ą , g o t o w ą z a w s z e p o m ó c , w y j a ś n i ć p o p e ł n i o n y b ł ą d , p o d p o w i e d z i e ć p r a w i d ł o w ą o d p o w i e d ź i w r e s z c i e p o c h w a l i ć , a n a w e t w y n a g r o d z i ć . Tak zmotywowane dzieci do zabawy i nauki nie t r a k t u j ą Marni jako awatara, wirtualnego wcielenia nauczycielki, lecz jako tutora (Schaffer 2005). Kontakt z Marni pozwala i m n a o d k r y w a n i e m o ż l i w o ś c i i c h u m y s ł u , a k t y w n e g o r o z w o j u j ę z y k o w e g o i p o z n a w c z e g o . J e d n o c z e ś n i e w c h o d z ą w n o w e i n t e r a k c j e s y m b o l i c z n e , d o s k o n a l ą k o m p e t e n c j e k o m u n i k a c y j n e i j ę z y k o w e , z w ł a s z c z a w z a k r e s i e j ę z y k a o b c e g o ( a n g i e l s k i e g o ) . W r e s z c i e , w r e z u l t a c i e t y c h w s z y s t k i c h d z i a ł a ń , u c z ą s i ę c z y t a ć . Dla badaczy program CLT j e s t b a r d z o d o b r ą p r o p o z y c j ą d z i ę k i r o z ł o ż e n i u n a u c z a n i a czytania n a ć w i c z e n i e e l e m e n t a r n y c h u m i e j ę t n o ś c i m e t a j ę z y k o w y c h r o z w i j a j ą c y c h ś w i a d o m o ś ć f o n o l o g i c z n ą , p r o c e s y p a m i ę c i i u w a g i o r a z s a m j ę z y k . O t r z y m u j e m y n a r z ę d z i e d o m o d e l o w a n i a p r o c e s u n a u c z a n i a c z y t a n i a z m o ż l i w o ś c i ą j e g o p o d g l ą d u ( s y s t e m k o n t r o l i MLE). Nauka czytania m o ż e b y ć r e a l i z o w a n a p r z e z z a b a w ę , a z a b a w a m o ż e s t a n o w i ć k o n t r o l o w a n y e k s p e r y m e n t . O p o t r z e b i e t a k i e g o p o d e j ś c i a d o b a d a ń z a b a w y d z i e c i w s p o m i n a E l k o n i n : „ J e s z c z e z a ż y c i a L . S . W y g o t s k i e g o s t a ł o s i ę j a s n e , ż e w b a d a n i a c h z a b a w y n i e z b ę dne jest p r z e j ś c i e d o e k s p e r y m e n t a l n e g o j e j p o z n a w a n i a . E k s p e r y m e n t o w a n i e n a d c a ł ą z a b a w ą o r a z p o s z c z e g ó l n y m i j e j s t r u k t u r a l n y m i e l e m e n t a m i j e s t s p r a w ą b a r d z o z ł o ż o n ą . W y m a g a b o w i e m o n o a k t y w n e g o w k r o c z e n i a w t o k z a b a w y , a z a b a w a p r z y t a k i m w k r o c z e n i u ł a t w o ulega r o z b i c i u . ” (Elkonin 1984)
Colorado Literacy Tutor d z i ę k i w c i e l e n i u i d e i W y g o t s k i e g o ( s t r e f y n a j b l i ż s z e g o r o z w o j u ) i m o ż l i w o ś c i k o n t r o l i Managed Learning Environment o r a z i n n y m l i c z n y m r o z w i ą z a n i o m j e s t p r z y k ł a d e m o p r o g r a m o w a n i a e d u k a c y j n e g o , k t ó r y w s k a z u j e n o w y , d o b r y k i e r u n e k . J e s t t o n o w y k i e r u n e k z a r ó w n o w d z i e d z i n i e s a m e g o n a u c z a n i a c z y t a n i a i j ę z y k a o b c e g o , j a k i w badaniach nad t y m i p r o c e s a m i . J e s t t a k ż e k o n t y n u a c j ą w i z j i W y g o t s k i e g o , w g k t ó r e g o r o z w ó j j ę z y k o w y i p o z n a w c z y o d b y w a s i ę w i n t e r a k c j i z i n n y m i i w k o n t e k ś c i e k u l t u r o w y m . K u l t u r a w w i z j i W y g o t s k i e g o s t w a r z a o k r e ś l o n e f o r m y z a c h o w a n i a , w k t ó r y c h p r z y g o t owujemy i wykorzystujemy n a r z ę d z i a -„ ś r o d k i p o m o c n i c z e ” . T e z k o l e i s ł u ż ą c z ł o w i e k o w i d o r e g u l a c j i w ł a s n e g o z a c h o w a n i a s i ę z g o d n i e z c e l a m i , j a k i e s a m s o b i e s t a w i a . W ś r ó d t a k i c h n a r z ę d z i – „ ś r o d k ó w p o m o c n i c z y c h ” W y g o t s k i w i d z i a ł j ę z y k , p i s m o , s y s t e m y l i c z e n i a , s z t u k ę i ś r o d k i m n e m o t e c h n i c z n e i o k r e ś l a ł j e w s p ó l n y m m i a n e m znaku. S ą t o n a r z ę d z i a p s y c h o l o g i c z n e u m o ż l i w i a j ą c e r o z u m i e n i e r z e c z y w i s t o ś c i i l u d z k i e g o z a c h o w a n i a , a k i e r o w a n i e n i m W y g o t s k y n a z y w a ł t o s i g n i f i k a c j ą .
83
Investigationes Linguisticae, vol. XIII
W s p ó ł c z e ś n i e d o n a r z ę d z i p s y c h o l o g icznych – z n a k ó w W y g o t s k i e g o n a l e ż y t a k ż e z a l i c z y ć k o m p u t e r , k t ó r y s t a ł s i ę j u ż c z ę ś c i ą n a s z e j k u l t u r y . B a d a n i a i n t e r a k c j i c z ł o w i e k ( d z i e c k o ) k o m p u t e r r e a l i z o w a n e j n a p r z y k ł a d w p r o g r a m i e CLT e k s p l o r u j ą p r o c e s u s p o ł e c z n i a n i a k o m p u t e r ó w , w ł ą c z a n i a i c h d o ż y c i a s p o ł e c z n e g o , k t ó r e g o p r o d u k t e m , w g W y g o t s k i e g o , jest kultura. Wreszcie znak W y g o t s k i e g o j e s t p i e r w o t n i e ś r o d k i e m s p o ł e c z n e j w i ę z i , ś r o d k i e m o d d z i a ł y w a n i a n a i n n y c h , a d o p i e r o p ó ź n i e j s t a j e s i ę ś r o d k i e m o d d z i a ł y w a n i a n a s i e b i e s a m e g o ( W o ł o s z y n o w a 1 9 8 4 ) .
84
Konrad Juszczyk: Ć w i c z e n i e c z y t a n i a w j ę z y k u o b c y m w s p o m a g a n e k o m p u t e r o w o p r o g r a m e m C o l o r a d o Literacy Tutor
Bibliografia Bogacka, Anna, Katarzyna Dziubalska-K o ł a c z y k , D a v i d P i e t r a l a , M i k o ł a j W y p ych, and Grzegorz Krynicki. 2006. General and Task-Specific Corpus Resources for Polish Adult earners of English. Proceedings of the LREC 2006 Conference. Bogdanowicz, Marta. 2005. Ryzyko dysleksji. G d a ń s k : W y d a w n i c t w o H a r m o n i a . Dziubalska-K o ł a c z y k , K a t a r z y n a , A n n a B o g a c k a , D a v i d P i e t r a l a , M i k o ł a j W y p y c h , a n d G r z e g o r z K r y n i c k i . 2006. PELT: An English language tutorial system for Polish speakers. Proceedings of the MultiLing Conference. Elkonin, D. B. 1984. Psychologia zabawy. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Hall, Robert A. 1966. Sound and spelling in English. Philadelphia: Chilton Books. Juszczyk, Konrad. 2 0 0 5 . C o l o r a d o L i t e r a c y T u t o r j a k o p o m o c w n a u c e i d o s k o n a l e n i u c z y t a n i a w j ę z y k u a n g i e l s k i m dla polskich dzieci. Investigationes Linguisticae XII:44-61. K a m i ń s k a , K . 1 9 9 9 . Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA. P a m u ł a , M . 2 0 0 3 . M e t o d y k a n a u c z a n i a j ę z y k ó w o b c y c h w k s z t a ł c e n i u z i n t e g r o w a n y m . Warszawa: Fraszka Edukacyjna. Pea, Roy D. 1985. Integrating Computer and Human Intelligence. [w:] Children and Computers, E. L. Klein. (red.) San Francisco: Jossey-Bass. Pont, Beatriz, and Patrick Werquin. 2000. Literacy in a thousand words. OECD Observer 223:49-50. Reeves, Byron, and Clifford Nass. 2000. Media i ludzie. Warszawa: PIW. R o c ł a w s k i , B r o n i s ł a w . [ b r a k ] . Klocki LOGO. do zabawy i nauki wymowy, czytania, pisania, ortografii i matematyki G d a ń s k : B i b l i o t e c z k a P e d a g o g i c z n a – G l o t t i s p o l G d a ń s k . Schaffer, Rudolph. 2005. Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Smith, Alexandra. 2006. Schools to use phonics to teach reading. The Guardian, March 20 2006. Wise, B.; Cole, R.; van Vuuren, S.; Schwartz, S.; Snyder, L.; Ngampatipatpong, N.; Tuantranont, J.; & Pellom, B. [w druku]. Learning to Read with a Virtual Tutor: Foundations Literacy. [w:] Interactive Literacy Education. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. [@:] http://cslr.colorado.edu/beginweb/virtual_tutor/virtual_tutor.html Wolf, Maryanne, Frank Vellutino, and Jean Berko Gleason. 2005. Psycho l i n g w i s t y c z n a a n a l i z a c z y n n o ś c i c z y t a n i a . [w:] Psycholingwistyka, J . B . G l e a s o n a n d N . B . R a t n e r . ( r e d . ) G d a ń s k : G d a ń s k i e W y d a w n i c t w o Psychologiczne. W o ł o s z y n o w a , L i d i a . 1 9 8 4 . P r z e d m o w a . [ w : ] Psychologia zabawy, D. B. Elkonin. (red.) Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
85