ETNOLINGWISTYKA CZYLI UŻYCIE JĘZYKA W KONTAKTACH KULTUROWYCH konferencja SKJ REMAT – 18-‐19 listopada 2006 Konrad Juszczyk – juszczyk@amu.edu.pl Instytut Językoznawstwa – Zakład Psycholingwistyki Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tony a intonacja w wietnamskim Zmiana częstotliwości podstawowej (f0) czyli tonu
różnicuje znaczenia wyrazów w językach tonalnych. Wyrazy różnią się w wymowie nie tylko głoskami, lecz także tonem kształtującym ich samogłoskową część. W języku wietnamskim rozróżnia się sześć tonów, z których pięć zaznaczanych jest w piśmie za pomocą diakrytyków nad samogłoską, a ton prosty ich brakiem. Tony odróżniają wyrazy tylko leksykalnie, więc -‐ choć tworzą ‘melodię’ -‐ nie funkcjonują jako kontury intonacyjne oznaczające pytania czy oznajmienia.
Co o intonacji mówią natywni? Wietnamczycy zapytani o tony i intonację twierdzą, że to
jedno i to samo, albo, że intonacji jako tako nie ma, bo tony zawsze wymawia się tak jak są zapisane. Zdania oznajmujące i pytania odróżnia się przez szyk i wyrazy gramatyczne dodawane najczęściej na końcu. Nauka wymowy w języku wietnamskim ogranicza się do prawidłowej realizacji głosek i tonów w sylabach. Teksty piosenek są układane tak, by tworzyły melodię, dobiera się więc wyrazy o odpowiednich tonach, układy tonów powtarzają się (tradycja poezji śpiewanej).
Co o intonacji piszą badacze? Intonacja jest uniwersalna – cechuje wszystkie języki. Intonacja jest dla każdego języka bardzo specyficzna. Częstotliwość podstawowa jest najczęstszym prymarnym
parametrem intonacji, a siła głosu czy iloczas rzadziej. Kadencja: spadek f0 oznaczający zdania oznajmujące Antykadencja: wzrost f0 oznaczający zdania pytające ALE! w języku wietnamskim brak wyraźnej antykadencji, pytania kontrastują z twierdzeniami przez brak kadencji! Intonacja w wietnamskim zależy od tonów, a te zmieniają się najczęściej przez asymilację (tone sandhi). Hirst D. & A. DiCristo 1998. Intonation Systems. Cambridge University Press.
Tony języka wietnamskiego Tradycyjnie wyróżnia się 6 tonów (pomijam dialekty) Opisy w podręcznikach do nauki są impresjonistyczne! Klasyfikacja fonetyczna, oparta na nagraniach -‐ szczegółowa 2 statyczne +2 rosnące +2 glotalizowane wysokie lub niskie ngang (wysoki, statyczny, równy): sắc (wysoki, rosnący): ngã (wysoki, lekko opadający, glotalizowany): huyền (niski, statyczny, ale opadający): hỏi (niski, najpierw opadający, potem rosnący): nặng (niski, gwałtownie opdający, glotalizowany):
Đung, D. & Huong, T. 1998. Intonation in Vietnamese. [w:] D. Hirst and A. DiCristo (eds.) Intonation Systems. Cambridge University Press.
Nagrania a badania: Maptask Prezentowane przykłady wybrano z nagrań wykonanych w
ramach projektu KBN Zakładu Psycholingwistyki:
Pol'n'Asia INTONATION IN TASK-‐ORIENTED
DIALOGUES: A COMPARATIVE STUDY OF KOREAN, POLISH, THAI AND VIETNAMESE http://www.staff.amu.edu.pl/~maciejk/dialtone.html Nagrano >20 osób (>3h): dialog czytany i mówiony. Transkrypcja, anotacja, przekład, analiza, opis… WAVESURFER – obiektywna analiza akustyczna? Cel: porównanie intonacji w dialogu zadaniowym.
Dialog zadaniowy Maptask Dwie nieznacznie różniące się mapy, jedna osoba
przeprowadza drugą od zamku do zamku, podczas rozmowy dochodzi to nieporozumień i rozbieżności.
Fragment czytanego tekstu: A:
Vậy cậu đang ở đâu?
A:
I gdzie teraz jesteś?
A:
And where are you now?
pytanie szczegółowe
A:
Cậu đến bên cái tháp chưa?
A:
Jesteś już przy wieży?
A:
Are you at the tower already?
pytanie o rozstrzygnięcie
B: Sắp rồi.
B:
Prawie.
B: Almost.
Thế ở đấy có B: thấy con sông nào không?
A masz tam B: taką rzekę?
And do you B: have a kind of river there?
A: Sông ấy à?
A: Rzekę?
A: A river?
A:
Nó hoàn toàn ở chỗ khác chứ!
A river I have Rzekę mam in a A: zupełnie gdzie A: completely indziej! different place!
odpowiedź twierdząca pytanie o rozstrzygnięcie upewnienie się co do pytania stwierdzenie rozbieżności
Plusy, fusy i minusy badania Nagrano tekst przygotowany do badania intonacji w
dialogu zadaniowym, a nie do badania samych tonów. Czytanie tonów w języku wietnamskim wyznacza intonację, więc wystarczy, że mówcy dobrze czytają. Tekst zawiera wiele zarówno stwierdzeń, poleceń, jak i pytań oraz odpowiedzi, a także ruchy emocjonalne. Maptask prowokuje do wypowiedzi intonacyjnie różnych. Nagrani Wietnamczycy są przeważnie młodzi (19–27); urodzili się w Wietnamie, lecz mieszkają w Polsce. Stwierdzono ogólną poprawność językową nagrań tekstu czytanego i mowy spontanicznej, analiza w toku.
Wybór zdań do analizy na dziś Pytanie: regularne pytanie oznaczane gramatycznie (chứ gì)
Qua rừng rồi mới rẽ trái chứ gì? Za las, a dopiero potem w lewo, tak?
Pytanie z à: regularne pytanie z dodaną wątpliwością (à) Rẽ trái à? W lewo (tak)? ~ / \ Odpowiedź na pytanie lub stwierdzenie, potwierdzenie: Tớ rẽ trái đây. Skręcam w lewo. / ~ / -‐ Được rồi/Rồi. Jasne. . \ Thế à! Acha. / \ Negacja: odpowiedź przecząca z oznaką niecierpliwienia Tớ không rẽ được. Nie mogę (skręcić). / -‐ ~ .
Rẽ trái à? W lewo (tak)? spektrogram transkrypcja: język wietnamski transkrypcja: język polski intonogram (F0 w herzach) natężenie głosu (decybele) wykres fali głosowej
Kadencja w (s)twierdzeniach znaczących: jasne, o.k., rozumiem, no… Rồi.
żeński (ChN P-‐ń)
żeński
męski (DNV)
306-‐216
170-‐140
Được rồi.
260-‐222
227-‐160
Tớ hiểu rồi.
335-‐208
200-‐150
Thôi được rồi. 344-‐204
201-‐148
Rõ rồi.
150?225
80?145
Sắp rồi.
320-‐207
170-‐150
czas
0-‐0.5-‐0.7-‐1s
męski
0 -‐ 0.5 -‐ 0.7 -‐ 1
Twierdzenie-‐pytanie-‐odpowiedź żeński
krótszy i wyższy, bardziej zmienny
męski:
dłuższy i niższy,
mniej zmienny
Podsumowanie i wnioski Im bardziej język wykorzystuje jednostki leksykalne do
wyrażania modalności, nastawienia mówcy i emocji tym mniej te znaczenia są sygnalizowane intonacją Gordina & Bystrov
Brakuje znaczników pytań w intonacji, bo są leksykalne! Intonacja w pytaniach nieznacznie podwyższa tony. Dalsze badania na nagraniach mowy spontanicznej,
planuje się porównanie realizacji tonów i intonacji w obrębie języka wietnamskiego, a potem koreańskiego i tajskiego, pracujemy nad wsplóną platformą porównania!
Dziękuję bardzo;)
! proszę o pytania