์ค๊ตญ ์ํ, 10๋ ์ ๋น์ฝ ๊ทน์ฅ ์์ ์ 10์ต ์์์์ 296์ต ์์์ผ๋ก 30๋ฐฐ ์ฑ์ฅ, ์ ์ ํธ์๋ 100ํธ์์ 618ํธ์ผ๋ก 6๋ฐฐ ์ฑ์ฅํ๋ค. 2002๋ ๊ณผ 2014๋ ์ฌ์ด์ ์ค๊ตญ ์ํ์์ ์ผ์ด๋ ๋ณํ๋ค. 2012๋ ์๋ 745ํธ์ ๋ง๋ค์ด ํ ๋ฆฌ์ฐ๋์ ์ด๊นจ๋ฅผ ๊ฒจ๋ค๋ค.
2015๋ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๋ณธ๊ณผ ๊ด๊ฐ์ด ๋์ณ ๋๋ค. ๊ทธ์ผ๋ง๋ก ๋๋ถ์๋ค. ๏ผ์ผ์ถ๏ผ, ์์ ๊ฐํ๋ ๋๋ธ, 1924
์ธํ ๋ฆฌ๊ฒ์น์ 2670ํธ, 2015๋ 7์ 7์ผ ๋ฐํ
๋ฐ์ ์๊ฐ ์ด โช์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ โซ
2015๋ ์ ์ค๊ตญ ์ํ๊ฐ ์ฒ์ ์ ์๋ ๋๋ก๋ถํฐ ๋ฑ 110๋ ์ด ๋๋ ํด๋ค. ๋ณธ์ ์๋๊ฒ ์ด ์ฑ ์ด 110๋ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ญ์ฌ๋ฅผ ๊ธฐ๋ ํ๋ ์ ์ด ๋์๋ค. ๋ง์ฝ ์ด ์ฑ ์ด 10๋ ์ ์ ์ถ๊ฐ๋์ด ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ 100๋ ์ ์ญ์ฌ๋ง์ ๋ค๋ค๋ค๋ฉด ์๋ง ํฐ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ์ง ๋ชปํ์ ๊ฒ์ด๋ค. - โ๋จธ๋ฆฌ๋งโ, โช์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ โซ, v์ชฝ.
์ด์ ๊ฐ ๋ญ๊ฐ? ๋น์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ง์ด ๋ฐ์ง ๋ชปํ๋ค. 10๋ ์ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด๋ ๋? ๋ง๋งํ๊ณ ๋ถ์ํ๋ค. ์ ์์ ๋์ด๋๋๋ฐ ์ ๋ณธ์ด ๋ถ์กฑํ๋ค. ์ํ๊ด ์๋ ๋ง์์ก์ง๋ง ๊ด ๊ฐ ์๋ ์ ์ฒด๋์๋ค. 2015๋ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์? ์ ํ ๋ฌ๋ผ์ก๋ค. ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ค์ด์ค๋ ค๋ ์ ๋ณธ์ ์ค์ ์ ๋๊ธฐํ๊ณ ์๊ณ , ์ํ๊ด์ ๊ด๊ฐ ๋ค๋ก ๋์ณ ๋๋ค. ๊ทธ์ผ๋ง๋ก ๋๋ถ์๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๋? 2002๋ ๊ทน์ฅ ์์ ์ 10์ต ์์์ ๋ถ๊ณผํ๋ค.
2014๋ ์๋ 296์ต ์์์ ๊ธฐ๋กํ๋ค. 12๋ ๋ง ์ 30๋ฐฐ ์ฑ์ฅํ๋ค. ์ ์ ํธ์๋? 2002๋ 100ํธ์์ 2014๋ 618ํธ์ผ๋ก ๊ธ์ฆํ ๋ค. 2012๋ ์๋ 745ํธ์ ์ ์ํ๋ค. ํ ๋ฆฌ์ฐ ๋์ ์ด๊นจ๋ฅผ ๊ฒจ๋ฃฌ๋ค. ๋ฐ์ ์ ๋ชจ๋ฉํ ์? ๋ ๊ฐ์ง๋ค. ์์ผ๋ก๋ ์ฒด์ ์ ํ, ๋ฐ์ผ๋ก๋ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ด๋ค. ์ฒด์ ์ ํ์ด๋? 1978๋ 12์, ์ค๊ตญ์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ฒด์ ๋ฅผ ์ ํํ๋ค.
์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ ๋ถ๋ฆฌ๋๊ณ ์์ฅ์ด ์์์ ๋ถ ๋ฐฐ์ ๊ฐ๊ฒฉ, ์์ฐ ์กฐ์ง์ ๊ฒฐ์ ํ๊ฒ ๋์๋ค. ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ด๋? 2001๋ 11์ ์ค๊ตญ์ WTO์ ์ ์์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ๋ค. ์ฒด์ ์ ํ ์ดํ ์๋ณธ๊ณผ ๊ธฐ์ , ์์ถ ์ฆ ๋๊ฐ ํ์ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ํ ์์ฅ์ ๋ฌธ์ด ์ด๋ฆฌ๋ฉด์ ์ค๊ตญ์ ๋๋์ ์ธ ์ฐ์ ๊ฐํ์ ๋จ ํํ๋ค. ์ด ์ฑ , โช์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ โซ์ ๋ฌด์์ ๋ค๋ฃจ๋๊ฐ? ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ถ์ผ๋ก ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ๊ด์ ์์ ๋ถ์ํ๋ค.
์ ์น๊ฒฝ์ ์ ๊ด์ ์ด ํ์ํ ๊น๋ญ์? ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๊ฐ ์ํ ์ฐ์ ์ ํน ์ฑ์ ๊ฒฐ์ ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ค๊ตญ์์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ๊ณผ ์ํ๋ ์ด๋ค ๊ด๊ณ์ธ ๊ฐ? ์ํ๋ฅผ ์ด์ฉํด ์ค๊ตญ ์ ๋ถ๋ ๋์ค๋ฌธํ ์์ ์์ ์ ์ ์ฒด์ฑ์ ํฌ์ํด ๊ตญ๊ฐ์ ํตํฉ๊ณผ ๋จ ๊ฒฐ์ ์ถ๊ตฌํ๋ค. ์์ฅ์ ์ํ๋ก ๋์ ์ด์ค์ ์คํํ๋ค. ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ ์ธ๊ณ ๋๋ก ๊ฒฝ์ํ๊ณ ๋๋ก ๊ณต์กฐํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ค ๋ณด๋ฉด ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ค์ํ ํ๋ก์ ํธ ๊ฐ ๋๋ค.
์ ์ด ์ฑ ์ ์ผ๋? ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ํน์์ฑ์ ๊ด์ ์์ ์ฐ๊ตฌ ํ๊ณ ๋ถ์ํ ์๋ฃ๋ ๋ง์ง ์๋ค. ํ์ฅ ์ค๋ฌด์์๊ฒ๋ ๋์์ด ๋๋? ์ค๊ตญ ์ํ ์์ฅ์ ํฌํ ์ํ์ธ ํ๊ตญ ์ํ ์ฐ ์ ์ ๋ํ๊ตฌ๊ฐ ๋ ์ ์๋ค. ๋น์ ์ ๋๊ตฌ์ธ๊ฐ? ๋ฐ์ ์๋ค. ํ์๋ํ๊ต ํํ์ฐ๊ตฌ์ ์ฐ๊ตฌ๊ต ์๋ค.
์ค๊ตญ ์ํ, 10๋ ์ ๋น์ฝ ๊ทน์ฅ ์์ ์ 10์ต ์์์์ 296์ต ์์์ผ๋ก 30๋ฐฐ ์ฑ์ฅ, ์ ์ ํธ์๋ 100ํธ์์ 618ํธ์ผ๋ก 6๋ฐฐ ์ฑ์ฅํ๋ค. 2002๋ ๊ณผ 2014๋ ์ฌ์ด์ ์ค๊ตญ ์ํ์์ ์ผ์ด๋ ๋ณํ๋ค. 2012๋ ์๋ 745ํธ์ ๋ง๋ค์ด ํ ๋ฆฌ์ฐ๋์ ์ด๊นจ๋ฅผ ๊ฒจ๋ค๋ค.
2015๋ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๋ณธ๊ณผ ๊ด๊ฐ์ด ๋์ณ ๋๋ค. ๊ทธ์ผ๋ง๋ก ๋๋ถ์๋ค. ๏ผ์ผ์ถ๏ผ, ์์ ๊ฐํ๋ ๋๋ธ, 1924
์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ๋ฐ์ ์ ์ง์ ์ํ ์ฐ์ / ์ญ์ฌ 2015๋ 6์ 30์ผ ์ ๊ตญํ(153*224) ๋ฌด์ ์ ๋ณธ, 266์ชฝ 23,000์
์ํ ์์ผ๋ก
์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์
์๋ง๋ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ด ๊ทธ ์ด๋ ๊ตญ๊ฐ์์๋ณด๋ค ์ค๊ตญ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์ญ ์ฌ์ ํ๊ฒฝ ์์ ๊น์์ด ๋ด์ฌ๋์ด ์ฑ์ฅํด ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฌ์ค ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ฏผ์กฑ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ํ๋ก์ ํธ์๋ค. ๊ตญ๊ฐ๋ ์ํ์ ์์ ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ์ ์ ์ฒด์ฑ์ ๋น์ถค์ผ๋ก์จ ๋ฏผ์กฑ๊ตญ๊ฐ์ ํตํฉ๊ณผ ๋จ๊ฒฐ์ ์ถ๊ตฌํ๋ค. ๋ฐ๋ฉด ์์ฅ์ ์๊ตญ ์ํ์ ์๊ตญ ์ํ ์์ฅ์ ๊ฒฐ์ง์ ํตํด์ ์๋ณธ์ ์ด์ค์ ๊ทน๋ํํ๋ ค๊ณ ํ๋ค. ์ด ๊ณผ์ ์์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ธ๊ณ ๋๋ก ๊ฒฝ์ํ๊ธฐ๋ ํ๊ณ , ๋๋ก ํ๋ ฅํ๊ธฐ๋ ํ๋ฉด์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ฏผ์กฑ๊ตญ๊ฐ์ ์ค์ํ ํ๋ก์ ํธ๋ก ๋ง๋ค์ด ๋ด๋ ๊ฒ์ด ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ทธ๋งํผ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ํ๊ฒฝ์ ๊น์ ์ด ๋ด์ฌ๋ ์๋ฐ์ ์๋ค. ์ค๊ตญ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์ด๋ฌํ ์ฑ๊ฒฉ์ด ๋ณด๋ค ๊ทน๋ช ํ๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฃผ์ ํน์ฑ์ ๊ท์ ํ๋ ๋ฐ ์ค๊ตญ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์ญ์ฌ์ ํ๊ฒฝ์ด ๊ฐ ์ฅ ์ค์ํ ์์ธ์ผ๋ก ์์ฉํด ์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ค์ผ์ ์๊ณผ ๊ตญ๊ณต๋ด์ , ์ฌํ ์ฃผ์ ์ค๊ตญ, ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ, ์ฒด์ ์ ํ, WTO ๊ฐ์ ๋ฑ ๊ฒฉ๋์ ์ค๊ตญ ํ๋์ฌ ์ ์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ญ์ ๊ตด๊ณก์ง ์ญ์ฌ๋ฅผ ๋ง๋ค์ด ์๋ค. ์ญ์ฌ๊ฐ ํ๋ค๋ฆด ๋๋ง๋ค ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ญ์ ํ๋ค๋ ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ทธ ์์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์์ ๋ง์ ๋ ํนํ ์ฑ๊ฒฉ์ ๋ง๋ค์ด ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ค๊ตญ์ ํ๋์ฌ,
ํนํ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฌ์ ๋ํ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ์์ผ๋ฉด ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ํฌ๋ก์ ๋ฝ(ๅ ๏ฅ ๅ๏ฅ)์ ๊ฒฐ์ฝ ๋๋ ์ ์๋ค. ๋ค์ ๋งํ์๋ฉด ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ ๋
๋ก ์ดํดํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๊ทธ ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ์ค๊ตญ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ํ๊ฒฝ ์์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฝ์ด ๋ด์ผ๋ง ํ๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ ๋ค๋ฉด ์ฐ๋ฆฌ๋ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด๋ ํ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ๋ถ์ ํ ์์์ ์ดํดํด์ผ ํ๋ ๊ฒ์ผ๊น?
2
์ํ ์ฐ์ ๊ณผ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ํ ์์์ ์ดํด๋ณด๋ ค๋ ์ด์ ๋ ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ด ๋ณธ๋ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ํน์ฑ์์ ๊ธฐ์ธํ๋ค. ์ด๋ฌํ ํน์ฑ ์ ์ํ ์ฐ์ ์ด ์ธ๋ถ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์์ธ์ ๋ฏผ๊ฐํ๊ฒ ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋ง๋๋ ์์ธ์ผ๋ก๋ ์๋ํ๋ค.
์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ํน์ฑ
์ํ๋ ๋ฌธํ์ด์ ์ํ์ด๋ค. ์ํ๊ฐ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ด๋ฐ ์ด์ค์ ํน์ฑ์ ์ ํ ๋๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ์์์ ์ญํ ๊ณผ ๊ฐ์ ์ ์ ๋นํํ ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ค ์ํธ ๊ฐ์ ๋ชจ์ข ์ ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๏ผ๊ทธ๊ฒ์ด ๊ฐ๋ฑ์ด๋ ํ๋ ฅ์ด ๋ ๏ผ๋ฅผ ํ์ฑํ๊ฒ ๋ง๋๋ ์ค์ํ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ๋๋ค.
์ํ ์ฐ์ ์ ๋น๊ต ๋์์ ์ฐพ๊ธฐ ํ๋ ๋ ํนํ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ฐ์ ์ด๋ค. ์ํ ์ฐ ์ ์ ์ํ(products)์ ๋ฌธํ์ ์ด๋ฉฐ ์ฌ์ ์ฌ(private goods)์ด๋ฉด์ ๊ณต ๊ณต์ฌ(public goods)์ด๊ณ ๋ ๊ทธ๋ฌ๋ฉด์๋ ์ญ์ฌ์ , ๋ฏผ์กฑ์ , ์ธ์ด์ , ์ฌํ ์ ์์๋ฅผ ๊ฐ๋ ์์ง์ฑ(symbolic significance)์ผ๋ก ์ธํด ๋จ์ํ ์ ํ (commodity)์ผ๋ก ์๋ฏธ๊ฐ ์ถ์๋ ์ ์๋ ๋ ํนํ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ํ์ด๋ค (Jรคkel, 2006, 1).
์ํ๊ฐ ์ญ์ฌ์ , ๋ฏผ์กฑ์ , ์ฌํ์ ์์ง์ฑ์ ๋ด๊ณ ์๋ ๋ฌธํ๋ก ์ธ์๋ ๋ค๋ ์ ์์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ์ ๋น์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค. 19์ธ๊ธฐ ๋ง ํ์ํ ์ํ๋ ์ด๊ธฐ ์ฌ์ ์์ญ์์ ๋จ์ํ ์ค๋ฝ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ถ๊ณผํ์ง๋ง, ๊พธ์คํ ๋ฐ์ ํ์ฌ ์์ ์ฑ๊ณผ ์ค๋ฝ์ฑ์ ๋์์ ๊ฐ์ง๊ฒ ๋์์ ๋ฟ๋ง ์๋ ๋ผ ๋ฏธ๋์ด๋ก์๋ ์ค์ํ ์ญํ ์ ํ๊ฒ ๋์๋ค(์ต๋ดํ ์ธ, 2005, 25). ์
ํ๊ฐ ๋ฏธ๋์ด์ ์ฑ๊ฒฉ์ด ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋จ์ผ๋ก์จ ์ํ์ ๋ฌธํ์ ์ธก๋ฉด ํนํ, ๋ฌธํ ์ ํ์ ์ํฅ๋ ฅ์ ์ ์ ๋ง์ ๊ด์ฌ์ ๊ฐ์ง๊ฒ ๋์๋ค. ์ฆ, ์ํ๊ฐ ์ฌ ์ยท์ด๋ ์ ์์ฐ๊ณผ ํ์ฐ์ ๊ฐ๋ ฅํ ์๋จ์์ ์ธ์ํ๊ธฐ ์์ํ๋ค๋ ๊ฒ ์ด๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ์ํ๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ์ ๋ฌธํ์ ์ฒด์ฑ์ ๋ฌธ์ ์ ์ง๋ฉด ํ๊ฒ ๋๊ณ , ๊ตญ๊ฐ๋ฌธํ ๋๋ ๋ฏผ์กฑ๋ฌธํ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ๋ฐ์ ํ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋งบ๋๋ค (Moran, 1996, 4โผ11). ๋ฐ๋ก ์ด๋ฌํ ์ํ์ ๋ฌธํ์ ํน์ฑ ๋๋ฌธ์ ์ํ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ์ง๊ทนํ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ํจ๊ป ์ํ๊ฐ ์ํ์ด๋ผ๋ ์ ์์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ์์ฅ ์ฆ, ์ ๋ณธ์ ๊ฐ์ ์ญ์ ์ง๊ทนํ ์์ฐ์ค๋ฌ์ด ํ์์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ํ์ ์ ์, ๋ฐฐ๊ธ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์์ ์ํด์๋ ๋ง๋ํ ์๋ณธ์ด ํ์ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ฌ๊ธฐ ์ ๋ํด์ ์ํ๋ ๋น๋ก ์ ์์๋ ๋ง์ ๋น์ฉ์ด ๋ค์ด๊ฐ์ง๋ง ์ ์ ์ดํ์ ๋ ๊ฑฐ์ ์ฌ์์ฐ๋น๊ฐ ๋ค์ด๊ฐ์ง ์๋ โ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ โ๊ฐ ์ฑ๋ฆฝํ๋ค. ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ๊ฐ ์ฑ๋ฆฝํ ๊ฒฝ์ฐ ์ด๊ธฐ ๋น์ฉ์ ๋นํด ํ๊ณ์์ฐ๋น์ฉ์ด ๊ฑฐ์ ๋ค์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์์ฐ๋ ์ (natural monopoly)์ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋์์ง๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ ํ ์ฐ์ ์ ๋ช๋ช ๊ฑฐ๋ ๊ธฐ์ ์ฆ, ๊ฑฐ๋ ์๋ณธ์ ์ํ ์์ฅ ์ง๋ฐฐ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋ ๋จํ ๋์ ์ฐ์ ์ด๊ธฐ๋ ํ๋ค(๋ฐ์์ ์ธ, 2007, 47โผ48). ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฑฐ ๋ ์๋ณธ์ ๊ฐ์ ์ด ๋ฌด์๋ณด๋ค ์ฉ์ดํ ์ฐ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ํ๋ ์ํ ์์ฒด๊ฐ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ด๋ฌํ ์ด์ค์ฑ์ผ๋ก ๋ง๋ฏธ์์ ๊ตญ ๊ฐ ๊ฐ์ ๊ณผ ์์ฅ ๊ฐ์ ์ด ๋ชจ๋ ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋๊ณ , ์ด๋ค ๊ฐ์ ๋ณด์ด์ง ์๋ ๊ฒฝ ์์ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ์ํ๋ฅผ ๋๋ฌ์ผ ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ฑํ๋ค. ์ํ์ ๋ํ ์ด ๋ฌํ ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์์ฑ ์์์ ๊ตฌ์ฒดํ๋๋ค. ์ํ ์ฐ์ ์ ํฌ๊ฒ ์ ์, ๋ฐฐ๊ธ, ์์์ ์ธ ๋ถ๋ฌธ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด ์ธ ๋ถ๋ฌธ์ ์ํ์ ํน์ฑ ๋๋ฌธ์ ๋ค์ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง ๋ ๊ฐ ์ ๊ตฌ์กฐ๋ก ๋๋๋ค. ํ๋๋ ๋ฐฐ๊ธ๊ณผ ์์ ๋ถ๋ฌธ์ผ๋ก, ์ผ์ฐจ์ ์ผ๋ก ์์ฅ๊ณผ ์๋ณธ์ผ๋ก ํต์ ๋๋ ๋ค๋ถํ ์์ ์ ์ฑ๊ฒฉ์ด ๊ฐํ ๊ณณ์ด๋ค. ์ด๊ณณ์์ ์๋ณธ
4
์ ์์ ์ ์ด์ค์ ์ํด์ ์ํ๋ฅผ ๋ฐฐ๊ธํ๊ณ ์์ํ๋ค. ๋์งธ ๊ตฌ์กฐ๋ ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ผ๋ก ๊ณต๊ณต์ ์ฑ๊ฒฉ์ด ๋น๊ต์ ๊ฐํ ๋ถ๋ฌธ์ ํด๋นํ๋ค. ์๋ํ๋ฉด ์ ์ ์ด ๋ฐ๋ก ์ํ์ ๋ฌธํ์ ํน์ ์์ ์ ์ฑ๊ฒฉ์ด ๋ํ๋๋ ๊ณณ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ฆ, ์ด๋ ํ ์ํ๋ฅผ ๋ง๋๋๋๊ฐ ์ํ์ ๋ฌธํ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ๊ฒฐ์ ์ง์ ๋ฟ๋ง ์ ๋๋ผ ์ํ์ ๋ฌธํ์ ๋ค์์ฑ์ ๊ฒฐ์ ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด์ค์ ๊ตฌ์กฐ ๋๋ฌธ์ ๋ฐฐ๊ธยท์์ ๋ถ๋ฌธ์์๋ ์ฃผ๋ก ์์ฅ์ ์ํฅ๋ ฅ์ด ๊ฐ ํ๊ฒ ๋ํ๋๊ณ , ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์์๋ ์๋์ ์ผ๋ก ์ ๋ถ์ ์ง์ ๋๋ ํต์ ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๊ฒ ๋๋ค(Moran, 1996, 1โผ8). ๊ทธ๋ฌ๋ ์ํ์ ๊ณต๊ณต์ฑ๊ณผ ๋ค์์ฑ์ ์ฑ ์์ง๋ ์ด ์ ์ ๋ถ๋ฌธ๋ ์๋ณธ ํต์ ์์ ์์ ๋ก์ธ ์๋ ์๋ค. ์๋ํ๋ฉด ๋ฐฐ๊ธยท์์์ ์์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ด ์์ ๋ค์ ์ด์ค ์ถ๊ตฌ๋ฅผ ์ํด, ์์ ์ ์ด์ค์ ์ถฉ์คํ ์์ ์ํ์ ํ์ฑ ํ๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ ๋ช ํ ์ปค๋ฎค๋์ผ์ด์ ํ์์ธ ํ ๋จธ์ค ๊ตฌ๋ฐฑ (Thomas Guback)์ โ์ํ ๋น์ฆ๋์ค์ ๊ถ๊ทน์ ์ธ ๋ชฉํ๋ ๋ฐ๋ก ์ด์ค์ด ๋ฉฐ ์ํ๋ ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ํ ๋จ์ํ ์๋จ์ ๋ถ๊ณผํ๋คโ๋ผ๊ณ ๋งํ๋ค (Wasco, 2007, 5์์ ์ฌ์ธ์ฉ). ๋ฐ๋ผ์ ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ ๋ฐฐ๊ธ๊ถ๊ณผ ์์๊ถ์ ๊ฐ์ง ์ด ๋ถ๋ฌธ์ ํต์ ๋ฅผ ๊ฑฐ์ค๋ฅผ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ๊ตญ๊ฐ๋ ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ ์ ๊ตญ ์ํ์ ๋ค์์ฑ ๋๋ ๋ฏผ์กฑ์ํ์ ๋ณดํธ๋ฅผ ์ํ ๋ค์ํ ๋ฐฉ์์ ์ง์ ์ ์ฑ ์ ํธ๋ค. ๊ทธ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๊ตญ๊ฐ๋ ๊ฒ์ด ๋ฑ๊ณผ ๊ฐ์ ๋ฐฉ์์ ํตํด์ ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ ํต์ ํ๊ธฐ๋ ํ๋ค. ๊ตญ๊ฐ ์ญ์ ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์๋ง ๊ตญํ๋์ด ๊ทธ ์ํฅ๋ ฅ ์ ํ์ฌํ๋ ๊ฒ์ ์๋๋ค. ๊ตญ๊ฐ๋ ๋ค์ํ ๊ท์ ๋ฅผ ํตํด์ ์ง๊ทนํ ์์ ์ ์์ญ์ธ ๋ฐฐ๊ธ๊ณผ ์์ ๋ถ๋ฌธ ๋ํ ํต์ ํ ์ ์๊ณ , ์ด๋ฅผ ํตํด์ ์ฐํ์ ์ผ๋ก ์ ์ ๋ถ๋ฌธ์ ์ํฅ๋ ฅ์ ํ์ฌํ ์ ์๋ค. ๋ค๋ง ์ฌ๊ธฐ์ ์ ๋ ํด์ผ ํ ๊ฒ์ ์ง์์ด๋ ๋๋ ํต์ ๋์ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ๋ฐฉ์๊ณผ ๋ด์ฉ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ ๋ฐ์๋ ๊ตญ๊ฐ, ๋ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก๋ ์ง๋ฐฐ ๊ถ๋ ฅ์ ์ํ์ ๋ํ ์ธ์์ด ๋ฌด์๋ณด๋ค ์ค์ํ๊ฒ ์์ฉํ๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ์
5
ํ๋ฅผ ์ธ์ํ๋ ๋ฐฉ์์ผ๋ก๋ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ค์ ์ธ ๊ฐ์ง๊ฐ ์ ์๋๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ํ๋ฅผ ์ผ๋ฐ ๋์ค์ ๊ฐ์น๊ด๊ณผ ํ๋์ ๋ฏธ์น๋ ํจ๊ณผ, ์ฆ ๋งค์ค๋ฏธ๋์ด์ ๊ธฐ ๋ฅ์ ์ค์ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ๋์งธ, ์ํ์ ์์ ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ๊ทธ๋ฆฌ ๊ณ ์ ์งธ๋ ์ํ๋ฅผ ํ๋์ ์ํ์ผ๋ก์ ์ฐ์ ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ค์ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๊ทธ๊ฒ์ด๋ค(๊น๋ํธ ์ธ, 2005, 23โผ24). ์ํ์ ๋งค์ค๋ฏธ๋์ด์ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ๋ฌด์๋ณด๋ค ์ํ๊ฐ ๊ฐ๋ ์ ์น์ฑ์ ์ค์ํ ์๋ฏธ๋ฅผ ๋๊ณ ์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ฐ์ ๋ ผ๋ฆฌ์ ์ ์์ ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ํ์ ์์ ์ฑ์, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฐ์ ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ค์ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ํ์ ์์ ์ฑ์ ์ข ๋ ์ค์์ฑ์ ๋๊ณ ์๋ค ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๋์ฒด๋ก ์ํ์ ์ ์น์ฑ์ ์๋ฏธ๋ฅผ ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ๋ฐฉ์์ด๋ ๋ด์ฉ์ ํต์ ์ ๊ฐ๊น์ธ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด ์์ ์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ ํต์ ๋ณด๋ค๋ ์ง์์ ๊ฐ๊น์ธ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ ์ฑ์ด ๊ฐ์กฐ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ง์์ ๋ฐฉ์์ด๊ฑฐ๋ ๋๋ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ์์ ํ ๊ณ ์์ฅ ์๋ฆฌ์ ์ต๋ํ ์์ํ๋ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ๋ํ๋ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ ์ฑ๊ณผ ์์ ์ฑ์์ ๋ํ๋๋ ๊ตญ๊ฐ ์ง์์ ๋ฐฉ์์ ๊ทธ ๋ด ์ฉ์์๋ ํ์ ํ ๋ค๋ฅผ ์ ์๋ค. ์ ์๋ฅผ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ฒฝ์ฐ ๊ตญ๊ฐ์ ์ง์์ ์ํ์ ๋ฌธํ์ ๋ค์์ฑ์ ๋์ด๋ ๋ฐ์ ์ค์ ์ ๋ ๊ฒ์ด๊ณ , ํ์์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฐ ์ ํ ์ ์ฑ ๊ณผ ๊ฐ์ด ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๊ฒฝ์ ์ ์ธก๋ฉด์ ์ข ๋ ๋์ ๋น์ค์ ๋ ๊ฒ ์ด๋ค. ๊ฒฐ๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ์ ์์ ์์ฅ์ ์ด์ค์ด๋ผ๋ ๋น๊ต์ ๋จ์ผ ๋ชฉ์ ์ ์ถ๊ตฌํ๋ ๋ฐ๋ฉด์ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ๋ ์ํ์ ์ธ์์ ๋ฐ๋ผ์ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ๊ด๊ณ ์ ํน์ฑ์ ํ์ฑํ๋ ๋ฐ์๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์ํ์ ๋ํ ์ธ์์ด ๊ฒฐ์ ์ ๋ณ์๋ก ์์ฉํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค. ๊ฒฐ๋ก ์ ์ผ๋ก ์ํ ์ฐ์ ์ ์ํ์ ์์์ ๋ ๊ฐ์ง ์ปค๋ค๋ ์ํ(risk) ์ ์ง๋ฉดํ๋ค. ํ๋๋ ์ ๋ถ์ ์ํ ์ ์ฑ ์ํ์ด๊ณ ๋ค๋ฅธ ํ๋๋ ์๋ณธ์ ์
ํ ์์ฅ์ํ์ด๋ค. ์ ์ฑ ์ํ์ ์ ๋ถ์ ์ํ ์ํ์ ๋งํ๋ฉฐ, ์์ฅ์ํ์ ์์ฅ์์์ ํฅํ์ํ์ ๋งํ๋ค. ์ ๋ถ๋ ๋ค์ํ ์ง์ ๋๋ ๊ท์ ์ ์ฑ ์ ํตํด ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ์ ํ๋ ค ํ๊ณ , ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด๋ฌํ ๋ค์ํ ์ ๋ถ ์ ์ฑ ์ ๋ถํฉํด์ผ ํ๋ค. ์๋ฅผ ๋ค์ด ๊ฒ์ด ๊ท์ ์ด ์๋ ๊ตญ๊ฐ์์ ๋ง๋ํ ์๋ณธ ์ด ํฌ์๋ ์ํ๊ฐ ๊ฒ์ด์ ํต๊ณผ๋์ง ๋ชปํ๋ค๋ฉด ์์ ํ ๋ฒ ๋ชปํด ๋ณด๊ณ ํฌ์ ๋น ์ ์ก์ ์์คํ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ๋ํ ์ํ ์ฐ์ ์ ์์ ์ ํฌ์๋ ์๋ณธ์ ํฅํ ๋ ผ๋ฆฌ์ ๋ถํฉํด์ผ ํ๋ค. ์ ์ ์ํ๊ฐ ํฅํ์ ์คํจํ๋ค๋ฉด ํฌ ์์๋ค์๊ฒ ์์ค์ ๊ฐ์ ธ๋ค์ค์ผ๋ก์จ ์ดํ ์๋ก์ด ์ํ์ ์์์ ํฌ์๋ฅผ ๋ฐ๊ธฐ๊ฐ ์ด๋ ต๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๋ณธ์ด ์๊ตฌํ๋ ์์ฅ์ ํ์๋ ๋ฏผ๊ฐํ๊ฒ ๋ฐ์ํ ์๋ฐ์ ์๋ค. ์ด๋ ๋ฏ ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์ฑ ์ํ๊ณผ ์์ฅ์ํ, ์ฆ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ํฅ๋ ฅ์ ์ฝ๊ฒ ๋ ธ์ถ๋๋ค.
์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ๊ฒฐ์ ์์ธ
์ํ ์ฐ์ ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์ธ๋ถ ์์ธ์ผ๋ก๋ ํฌ๊ฒ ๋ ๊ฐ์ง ๊ฐ ์๋ค. ๊ตญ๊ฐ ์์ค์์๋ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ตญ์ ์์ค์์๋ ์ธ๊ณ ํ๋ค. ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ์ฆ ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ๋ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ค์ ํ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ๋ํด ์ธ๊ณํ๋ ํ๋์ ์ธ๋ถ์ ์ถฉ๊ฒฉ์ผ๋ก์ ๋ฌธํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ๊ณผ ๋จ์ผ ๋ฌธํ ์์ฅ์ ํ์ฑ์ ์ด์งํ๋ฉด์ ์์ฅ์ ๊ถ๋ ฅ๊ณผ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ ํํ๋ค.
๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ์ ์ํ ์ฐ์
๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ด ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ค์ํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค๋ฉด ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์ฅ์ ๊ธฐ๋ณธ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ค์ ํ๋ ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ , ์ฆ ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๊ฐ ์ ํ ์ฐ์ ์ ํน์ฑ์ ๊ฒฐ์ ์ง๋ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ๋๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ ์ ์ธ๊ธํ๋ฏ์ด ์ํ๋ ๊ทธ๊ฒ์ ๋ฌด์์ผ๋ก ๋ณด๋๋์ ๋ฐ๋ผ์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ผ๋ก ๋ค
์ ์ธ ๊ฐ์ง ํน์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค. ๋์ค๋ฌธํ์์ ๋ก์ ์ํ๋ ์์ ์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค. ์ํ๋ฅผ ๋ฏผ์กฑ์ ยท์ฌํ์ ์์ง์ฑ์ ๋ด์ฌํ๊ณ ์ ํํ๋ ๋ฏธ๋์ด๋ก ๋ณธ๋ค๋ฉด ๊ทธ๊ฒ์ ์ ์น์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ฅ์์ ๊ฑฐ๋๋๋ ํ๋์ ์ํ์ผ๋ก ๋ณธ๋ค๋ฉด ๊ทธ๊ฒ์ ์ํ์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค(Throsby, 2001; Storey, 2002; ์์ฉ์ง, 2010). ์ด ์ค์์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ๊น์ ๊ด๋ จ์ ๊ฐ๋ ๊ฒ์ ์ ์น์ฑ๊ณผ ์ ์ ์ฑ์ด ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํ ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ๋ ์ด๋ป๊ฒ ๋ถ๋ฅํ ์ ์์๊น? ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ํธ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ ์น์ฒด์ ์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๊ฐ์ด ํฌํจํ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ์ดํด๋ณด์์ผ ํ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์๋ ์ ์์ค ์ปค๋ฐ (James Curran)๊ณผ ๋ฐ๋ช ์ง์ ๋ถ๋ฅ ๋ฐฉ์์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด ์ ๋ฅผ ๋ถ๋ฅํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ์ฐ์ ์ ์น์ฒด์ ๋ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์์ฒด์ ์ ๊ถ์์ฃผ์ ์ฒด์ ๋ก ๋๋์ด ๋ณผ ์ ์๋ค. ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ ์์ฅ์ ์์จ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ์์ฅ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ์ธ์ ํ๋ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๊ตฌ ๋ถํ ์ ์๋ค. ์ด๊ฒ์ ์ ๋ฆฌํด์ ๊ทธ๋ ค ๋ณธ ๊ฒ์ด ๊ทธ๋ฆผ 1.1์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ์์ ์ ์น์ฒด์ ๋ฅผ ์ธ๋ก์ถ์ผ๋ก ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๊ฐ๋ก์ถ์ผ๋ก ๋๊ณ ๋ณด๋ฉด ๊ทธ ์ฌ๋ถ๋ฉด์ ๋ฐ๋ผ ๋ค ๊ฐ ์ง ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๊ฐ ๋ํ๋๋ค. 1์ฌ๋ถ๋ฉด์์๋ถํฐ ์์๋๋ก ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ๊ท ์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ๊ถ์์ฃผ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ๊ถ์์ฃผ ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๊ฐ ๊ทธ๊ฒ์ด๋ค. ์ปค๋ฐ๊ณผ ๋ฐ๋ช ์ง์ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด ์ ์ ์ํ๋ ๊ตญ๊ฐ๋ค๋ก ๋ฏธ๊ตญยท์ผ๋ณธยท์๊ตญ ๋ฑ์, ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์๋ ํ๋์คยท์ค์จ๋ดยท์ดํ๋ฆฌ์ยท๋จ์ํ๋ฆฌ์นด๊ณตํ๊ตญยท์ธ๋ยท์ด์ค๋ผ ์ ๋ฑ์, ๊ถ์์ฃผ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ๋ฉ์์ฝยทํ๊ตญยท๋๋งยท๋ง๋ ์ด์์ ๋ฑ์, ๊ถ์์ฃผ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ์ง๋ฐ๋ธ์จยท์ด์งํธ ๋ฑ์ ํฌํจ์ํค๊ณ ์ ๋ค(Curran & Park, 2002). ๊ทธ๋ฆผ 1.1์ ์ ์น์ฒด์ ๋ฅผ ์ธ๋ก์ถ์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๊ฐ๋ก์ถ์ ๋
๊ทธ๋ฆผ 1.1 ๊ตญ๊ฐ์ฒด์ ์ ์ํ ยท ์ํ ์ฐ์ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์์ฒด์
์ํ์ ์ ์น์ฑ
๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์
์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์
์ํ์ ์์ ์ฑ
๊ถ์์ฃผ์์ฒด์ ์ถ์ฒ: Curran & Park, 2002, 41, ์ฌ๊ตฌ์ฑ.
๊ณ ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๊ทธ๋ ค ๋ณธ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด ๊ทธ๋ฆผ์ ๋๊ณ ๋ณด๋ฉด ์ํ ๋ฅผ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ด๊ณ์์ ํฅ๋ฏธ๋ก์ด ์ฌ์ค์ ๋ฐ๊ฒฌํ ์ ์๋ค. ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ์ํ๋ฅผ ์ด๋ป๊ฒ ์ธ์ํ๊ณ ์๋๋๋ ๊ตญ๊ฐ๋ง๋ค ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ํ์ ํน์ฑ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ด๊ณ ์์์ ์ดํด๋ณด์๋ฉด ๊ธฐ๋ณธ์ ์ผ๋ก ๊ตญ๊ฐ๋ ์ํ์ ์ ์น์ฑ๊ณผ ๋ฐ์ ํ ๊ด๋ จ๋๊ณ , ์์ฅ์ ์ํ์ ์์ ์ฑ ๊ณผ ๊ทผ๋ณธ์ ๊ด๋ จ์ ๊ฐ๋๋ค. ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ์์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ผ๋ก ์ ์น์ฒด์ ๋ ์ํ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ์ ๊ธฐ๋ฅ ์ฆ, ์ ์น์ฑ๊ณผ ๋ฐ์ ํ ๊ด๋ จ์ ๊ฐ๋๋ค. ๊ฒฝํ์ ์ผ๋ก ๋ง์ ๊ถ์์ฃผ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์ํ๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์ง๋ฐฐ ๊ถ๋ ฅ์ ์ ๋นํํ๊ณ ์ ์ ํ๋ ํ๋กํ๊ฐ๋ค์ ์ ๋จ์ผ๋ก ๋ง์ด ํ์ฉ๋์ด ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๋ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ด๋ ํ์ ์คํธ ๊ตญ๊ฐ๋ค์์ ํนํ ์ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ฆ, ๊ถ์์ฃผ์ ๊ตญ๊ฐ์ผ์๋ก ์ํ์
์ ์น์ฑ์ ๋งค์ฐ ๋ฏผ๊ฐํ๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฌ์ค์ ํ ๋ํด ๋ณด๋ฉด ์ ์น์ฒด ์ ๊ฐ ๊ถ์์ฃผ์์์ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์๋ก ๊ฐ์๋ก, ์ฆ ๊ทธ๋ฆผ 1.1์ ์ธ๋ก์ถ ์๋์์ ์๋ก ๊ฐ์๋ก ์ํ์ ์ ์น์ฑ์ด ์ฝํ๋๋ค๊ณ ํ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ ๊ถ ์์ฃผ์ ๊ตญ๊ฐ๋ก ๊ฐ์๋ก ์ํ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ด ๋ ์ฌํ ์ ์๋ค๋ ๊ฒ ์ ์๋ฏธํ๋ค.2) ๋ฐ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ ์ํ์ ์์ ์ฑ๊ณผ ๋ฐ์ ํ ๊ด๋ จ์ ๊ฐ๋๋ค. ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์์๋ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๊ฐ์๋ก, ๊ทธ๋ฆผ 1.1์ ๊ฐ ๋ก์ถ์์ ์ข์ธก์ผ๋ก ๊ฐ์๋ก ๋์ค๋ฌธํ์ ์์ ์ฑ์ด ๊ฐํ๋๋ค. ์ด๋ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๊ฐ ์์ ๋ก์ด ์์ฅ์ ํจ์ฉ์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ฉด์ ์ํ๋ผ๋ ๋ฌธํ์ํ ์์๋ ์์ฅ์ ์์ ์ ์ด์ค์ ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ์ค์ํ๊ฒ ์ฌ๊ธฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด ๊ฒฝ์ฐ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ์์ฅ, ์ฆ ์๋ณธ์ ๊ฐ์ ์ด ๊ฐํ๋๋ค๊ณ ํ ์ ์ ๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ตฌ์กฐ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ํ๋ฅผ ์์ฐํ๋ ์ํ ์ฐ์ ์๋ ๊ทธ๋๋ก ์ ์ฉ ๋์ด ๋ํ๋๋ค. ์ ์น์ฒด์ ๋ก ๋ณด๋ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๋ณด๋ ์ํ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ ์ ๊ฐ์ ์ ๋ํ๋๋ค. ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์์ฒด์ ๋ก ๊ฐ์๋ก ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๊ฐ์๋ก ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ด ์ํ๋๋ค๋ ๊ฒ์ผ ๋ฟ์ด๋ค. ๋ค๋ง ๋ฌด์์ ์ํด ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ์ ํ๋๋๋ ์์ ์ธ๊ธํ๋ฏ์ด ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ์ํ๋ฅผ ๋ณด๋ ์ธ ์์ ๋ฐ๋ผ ๋ฌ๋ผ์ง๋ค. ์์ ์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ค๋ฉด ์ฐ์ ์ ์ฑ ๊ณผ ๋ณดํธ ์ ์ฑ ์ด, ์์ ์ฑ์ด ๊ฐ์กฐ๋๋ค๋ฉด ์ง์ ์ ์ฑ ๊ณผ ๋ณดํธ ์ ์ฑ ์ด, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ์น์ฑ์ด ๊ฐ์กฐ ๋๋ค๋ฉด ๊ฒ์ด๊ณผ ๊ฐ์ ํต์ ์ ์ฑ ์ด ์ ๋ถ ๊ฐ์ ์ ์ฃผ๋ ํน์ฑ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ ์ด๋ค.
2) ๋์ค๋ฌธํ์ ์ ์น์ฑ์ ๊ตญ๊ฐ๋ ์ง๋ฐฐ ๊ถ๋ ฅ์ ๋ํ ๋ฌธํ์ ์ ํญ๋ ํฌํจํ๋ค. ์ฆ, ์ํ ๋์ค
๊ทธ๋์(Antonio Gramsci)๊ฐ ๋งํ๋ฏ์ด ๋์ค๋ฌธํ๋ ๋ฌธํ์ ์ง๋ฐฐ์ ๋ฌธํ์ ์ ํญ์ด ํฌ์ํ ๊ณ ๊ฒฝํฉํ๋ ๊ณต๊ฐ์ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ค๋ง, ์ฌ๊ธฐ์๋ ๋์ค๋ฌธํ์ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ด๊ณ์ ์ง์คํ๋ค๋ ์๋ฏธ ์์ ์ ํญ์ ์ ์น์ฑ์ ๋ ผ์ธ๋ก ํ๊ณ ์ ํ๋ค(Storey, 2003, 89).
๊ทธ๋ฆผ 1.2 ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์์ฒด์
๋์ ๋ฝ
์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์
๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์
์ค๊ตญ
์ฌํ์ฃผ์์ฒด์
๊ทธ๋ ๋ค๋ฉด ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ด๋ป๊ฒ ์ค๋ช ํ ์ ์์๊น? ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ ์ค๋ช ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์์์ ๊ทธ๋ฆผ์์ ์ฉ์ด๋ฅผ ์ข ๋ฐ๊ฟ ๋ณผ ํ ์๊ฐ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1.2๋ ์ ์น์ฒด์ ์์ ๊ถ์์ฃผ์์ฒด์ ๋ฅผ ์ฌํ์ฃผ์์ฒด์ ๋ก ๋์ฒดํ๊ณ , ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๋ฐ๊พธ์ด ๋ณธ ๊ฒ์ด ๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฌํ์ฃผ์์ฒด์ ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ ๊ฐ๊ฐ ๊ถ์์ฃผ์์ฒด์ ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ๊ทนํ์ ํํ๋ก ์ค๋ช ํ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๋ ๊ฒ ํ๋ฉด ์ ์ฒด์ ์ธ ๊ฐ๋ ์ ๊ทธ๋๋ก ์ ์งํ๋ฉด์๋ ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ๋ฅผ ์ข ๋ ์ฝ๊ฒ ์ดํดํ ์ ์๋ค. ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ๋ ๋ํ์ ์ผ๋ก ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ์ ํ๋ ๋ ์ ๋ฝ ๊ตญ๊ฐ๋ค๊ณผ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ์ ํ๋ ์ค๊ตญ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํด ๋ณผ ์ ์๋ค. ๋์ ๋ฝ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๋์ฒด๋ก ์ ์น์ฒด์ ์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๋ชจ๋ ์ ํํ ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1.2์์ ๋ณด๋ฉด ์ 4์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์
์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ข์ํฅํ์์ ์ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ์ค๊ตญ์ ์ฌํ์ฃผ์๋ผ๋ ์ ์น์ฒด์ ๋ ๊ทธ๋๋ก ์ ์งํ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ง ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ ํํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ 4์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ์ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ฌ ํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ํ ์ด๋ํ์์ ์ ์ ์๋ค. ์ด๊ฒ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์ฉํด ๋ณด๋ฉด ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์๋ ๊ถ์์ฃผ ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ์ ๊ทนํ ํํ๋ก์ ์ํ์ ์ ์น์ฑ์ด ๊ทน๋๋ก ๊ฐ์กฐ๋๋ค. ํ๋ ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ๊ฐ ๊ทน๋๋ก ๊ฐ์กฐ๋ ๊ตญ๊ฐ๋ผ๋ ์ ์์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ ๊ถ์์ฃผ์ ๊ท์ ๊ฒฝ์ ๋ณด๋ค ํจ์ฌ ๋ ๊ฐ๋ ฅํ ์ ์น์ฑ์ ๋ค๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฒ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ์ ์ข ์๋์ด ์ ์์์ ๋ถํฐ ์์์ ์ด๋ฅด๊ธฐ๊น์ง ๊ตญ๊ฐ์ ๊ณํ๊ณผ ํต์ ์๋ ์ด์๋์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ํฉ์์ ์ฒด์ ์ ๋ณํ๋ ์ํ ์ฐ์ ์๋ ๋ณํ๋ฅผ ์๋ฐํ ์ ๋ฐ์ ์๋ค. ์ฒด์ ์ ํ ๊ณผ์ ์์ ๋์ ๋ฝ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์ ์์ ์์ฅ ์ฒด ์ ์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ์ํ์ ์ ์น์ฑ์ ์ฝํ๋๊ณ ์๋์ ์ผ๋ก ์์ ์ฑ์ด ๊ฐํ ๋์๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ์ค๊ตญ์ ๊ถ์์ฃผ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ๊ฐ์ด ์ ํ์ ์ ์น์ฑ์ ๊ทธ๋๋ก ์ ์ง๋ ์ฑ ์์ ์ฑ์ด ๊ฐํ๋์๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๋ค๋ง ์ฌํ์ฃผ์์ฒด์ ๊ฐ ๊ถ์์ฃผ์์ฒด์ ์ ๊ทนํ์ ํํ๋ผ๊ณ ๋ณด์์ ๋ ์ค๊ตญ ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ฐ์ ์ด ๋ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋ ์ ์๋ค๊ณ ํ๊ฒ ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ค๊ตญ์์๋ ์์ฅ์ ํ์ฑํ์ ๋ฐ๋ผ ์๋ณธ์ ํ์ด ์ปค์ง์ ๋ก ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ฒฝ์๊ณผ ๊ฐ๋ฑ์ด ์ข ๋ ์ฒจ์ํ๊ฒ ๋ ํ๋ ์ ์๋ค.
์ธ๊ณํ์ ์ํ ์ฐ์
์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์ฒด์ ์ ๋ฐ๋ผ์ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด๋ฌํ ์ฐจ์ด์๋ ์๊ด์์ด ์ต๊ทผ ๊ณตํต์ ์ผ๋ก ๋๋๋ฌ์ง๋, ์ฆ ์ ๋ ด๋๊ณ ์๋ ํน์ฑ์ด ์๋ค. ๊ทธ๊ฒ์ ๋ฐ๋ก ์ํ ์ฐ์ ์ ์์ ์ฑ์ด ์ฌํ๋๊ณ
12
์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๊ฒ์ ์ ์์ ์ฃผ์์ ์ธ๊ณํ์ ๋ง์ ์ํฅ์ ๋ฐ๋ ๊ฒ์ผ ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ์ธ๊ณํ ๊ณผ์ ์์ ํ๊ท์ ํ๊ฐ ๊ฐํ๋๋ฉด์ ์ํ์ ์์ ์ฑ์ด ๋ ์ ์น์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ ๊ตญ๊ฐ์์๋ ์ ์ฐจ ์์ ์ฑ์ด ๋๋๋ฌ์ง๊ณ ์๋ค. ์ด ๋ ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ถ๋ ฅ ๋ณ๋ ๋๋ ๊ด๊ณ์ ์ ๋ก์ด ๋ณํ๋ฅผ ์ด์งํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ธ๊ณํ๋ ์ ์์ ์ฃผ์์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ์ ๊ทธ ๊ทผ๋ณธ์ ๋์ธ์ผ๋ก ํ์ฌ ๊ธ ๋ก๋ฒ ์์ฅ์ ํ๋์ ์์ฅ์ผ๋ก ๋ฌถ๊ณ ์๋ค. ๊ธ๋ก๋ฒ ์์ฅ์ ํตํฉ์ด ๊ฐ์ ธ์ค ๋ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ์ธ๊ณํ์ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ก โ๊ฒฝ์์ฑโ์ ์ฌํ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฒฝ์์ฑ์ ์ฌํ๋ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ ๋๋ ์ฌํ ๊ฐ ๋ถํ๋ฑ์ ์ฌํ์ํจ๋ค. ๋จ์ผ์ ๊ธ๋ก๋ฒ ์์ฅ์์ ์ ๋ฆฌํ ์ชฝ์ ์๋ณธ๊ณผ ๊ธฐ์ ์์ ์ฐ์๋ฅผ ๋ณด์ด๋ ๊ตญ๊ฐ๋ค ์ด๋ฉฐ, ๊ฒฝ์๋ ฅ์ด ์ทจ์ฝํ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๊ตญ์ ๊ฒฝ์์์ ์ด์ ํ ์ฒ์ง์ ๋์ผ ์ ์๋ค. ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ด๋ผ๊ณ ์์ธ์ผ ์๋ ์๋ค. ์๋ ์คํ๋ ค ๋ฌธํ ์ฐ์ ์์๋ ๋์ฑ ์ฌ๊ฐํ๋ค. ์ธ๊ณํ๋ ๊ธ๋ก๋ฒ ์ฐจ์์ ๋ฌธํ ๊ต๋ฅ์ ์ ๋ณ์ ์ฌํ์ํจ ๋ค. ํนํ ์ธ๊ณํ๋ ๋ฌธํ์ ์ํํ๋ฅผ ์ด์งํจ์ผ๋ก์จ ๋ฌธํ ์๋น์ ๊ธ์ํ ์ฑ์ฅ์ ๊ฐ์ ธ์จ๋ค. ํ๋์ ๋ฌธํ์ ํฅ์ ๊ฐ ์ฃผ๋ก ์์ฅ์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๋ฌธํ์ ํ์ ์๋น๋ฅผ ํตํด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค๋ ์ ์์ ์ธ๊ณํ๋ ์์ฅ๊ณผ ๋ฌธํ์ํ ์ ํตํ ๋ฌธํ ๊ต๋ฅ์ ์ ๋ณ์ ์ฌํ์ํค๊ณ ์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ธ๋ก๋ฒ ์ ์ฅ์์ ๋ฌธํ์ํ์ ๊ทธ ์นจํฌ ์๋๋ ํ๊ธํจ๊ณผ์์ ์ผ๋ฐ ์ํ๋ณด๋ค ํจ์ฌ ๋น ๋ฅด๊ณ ํฌ๋ค. ๋ฌธํ์ ๊ฐ์น๋ฅผ ํ์ฑํ๋ ์ด๋ค ๋ฌธํ์ํ์ ์นจํฌ๋ ๊ตญ๊ฐ๋ค ๋ก ํ์ฌ๊ธ ๊ฒฝ์ ์ฃผ๊ถ์ ๋์ด์ ๋ฌธํ์ ์ฒด์ฑ ๋๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์ฒด์ฑ์ ์๊ธฐ์ ์ง ๋ฉดํ๊ฒ ๋ง๋ค๊ณ ์๋ค(Cable, 1995, 33โผ34). ๋ฐ๋ผ์ ์ธ๊ณํ๋ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์์๋ ๊ตญ๊ฐ ๊ฐ ๊ฒฝ์์ ์ฌํ์ํค๋ฉด์ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๊ฒฝ์์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ค. ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ค์์๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ์ฅ ๋จผ์ ์ธ๊ณํ๋์์ผ๋ฉฐ, ๋ ๊ณผ ์ ํ๋ ์ฐ์ ์ค ํ๋๋ค. ๋ฏธ๊ตญ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋๋ ์ด๊ธฐ๋ถํฐ ์ ์ธ๊ณ ์์ฅ์ ์
๋๋ก ์ํ๋ฅผ ํ๋งคํ์ผ๋ฉฐ, 1์ฐจ ์ธ๊ณ๋์ ์ด ๋๋ ๋ฌด๋ ต ์ด๋ฏธ ์ ๋ฝ ์์ฅ์ ์ฅ์ ํ๋ค. ์ํ๊ฐ ๋ง๋ค์ด์ง 1894๋ ๋ถํฐ 1907๋ ๊น์ง ์ํ๋ ์๊ท๋ชจ ์ ์ ์๋ณธ์ ์ํด ๋ง๋ค์ด์ง๋ค๊ฐ 1907๋ ๋ถํฐ ์ฐ์ ํ ๋จ๊ณ๋ก ๋ค์ด์ฐ๋ค. ์ด ์๊ธฐ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ค์ฌ์ธ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋์๋ ๋ง๋ํ ์๋ณธ์ด ํฌ์ ๋๊ธฐ ์์ ํ์ผ๋ฉฐ, ๋ฏธ๊ตญ ์ํ๋ ์๊ตญ ์์ฅ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ์ธ๊ณ ์์ฅ์ ์ํด ์ ์๋ ์๋ค. ๋ํ ์ํ์ ์์์๋ ๊ท๋ชจํ, ์กฐ์งํ, ์ ๋ฌธํ๊ฐ ๊ฐ์กฐ๋๋ฉด์ โํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ์คํ๋์ค ์์คํ (Hollywood Studio System)โ์ด๋ผ๋ ์์ฐ๋ฐฉ์ ์ด ์ ์ฐฉ๋์๋ค. ์ด์ ํจ๊ป 1910โผ1920๋ ๋์ ํ์ฑ๋ ๊ฑฐ๋ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ์ํ์ฌ๋ ์ ์, ๋ฐฐ๊ธ, ์์์ ์์งํ๋ฅผ ํตํด ๋ ๊ณผ์ ์ ์์ฅ์ ํ์ฑํ๋ฉด์ ๋ฏธ๊ตญ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ์ธ๊ณ ์ํ ์์ฅ์ ์ฅ์ ํ๊ธฐ ์์ํ๋ค. ๋ฏธ๊ตญ ์ํ๋ 1, 2์ฐจ ์ธ ๊ณ๋์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉฐ ์ํ ์ฐ์ ์ด ๋ถ๊ดด๋ ์ ๋ฝ ์ํ ์์ฅ์ ๋ํ ์์ฅ ์ง๋ฐฐ ๋ฅผ ๊ฐํํ๋ค. ํนํ 1948๋ โ๋ฐ๋ ์ ์์ก ํ๊ฒฐ(antitrust suit decision)โ3) ๋ก ์์ง์ ํตํฉ์ด ๋ถ๊ดด๋๊ณ ํ ๋ ๋น์ ์ด ์ฐ์ ์ด ๋ณธ๊ฒฉํ๋๋ฉด์ ๋ฏธ๊ตญ ๋ด ์ํ ์ฐ์ ์ด ์์ถ๋์ ๋ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ํด์ธ ์์ฅ์ ๊ณต๋ตํ๊ธฐ ์์ํ๋ค (Moran, 1996; Sobchack, 1998). ๋ฐ๋ ์ ์์ก ํ๊ฒฐ์ ์ํด 1970๋ ๋ ๊ณ ์ ์ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ์์คํ ์ ๋ถ ๊ดด๋ฅผ ๊ฒฝํํ ๋ฏธ๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์๋ 1980โผ1990๋ ๋ ๋ค์ด ์๋ก์ด ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ์ ๋ฐ์ ๊ณผ ์ ์์ ์ฃผ์์ ์ธ๊ณํ ์์์ ์ ํต์ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋๋ฅผ ๋์ฒดํ
3) โํ๋ผ๋ง์ดํธ ํ๋ก(Paramount Case)โ๋ก๋ ๋ถ๋ฅด๋ ์ด ํ๊ฒฐ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ ๊ณผ์ ๊ธ์ง๋ฅผ
์๋ฏธํ๋ค. ์์ ๋ฉ์ด์ ์ํ์ฌ๋ค์ ๋ ์ ์ ์์ฅ ์ง๋ฐฐ์ ๋ํด ๋ฏธ๊ตญ ์ ๋ถ๋ 1938๋ โ๋ฐ๋ ๊ณผ ์ ๋ฒโ ์๋ฐ์ผ๋ก ์์ก์ ์ ๊ธฐํ๋ค. 10์ฌ ๋ ๊ฐ์ ์์ก ๋์ 1949๋ ๋ฏธ๊ตญ ์ฐ๋ฐฉ๋๋ฒ์์ ๋ฉ์ด ์ ์ํ์ฌ๋ค์ ๋ ๊ณผ์ ์ ์ธ์ ํ๊ณ ์ด ์ํ์ฌ๋ค์ด ์ ์, ๋ฐฐ๊ธ, ์์ ์ค์ ํ๋๋ฅผ ํฌ๊ธฐํ ๊ฒ ์ ํ๊ฒฐํ๋ค. ์ด ํ๊ฒฐ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฉ์ด์ ์ํ์ฌ๋ค์ด ์์ ๋ถ๋ฌธ์ ํฌ๊ธฐํ๋ฉด์ ์์ง ๊ณ์ดํ๊ฐ ๋ถ๊ดด๋์๋ค.
14
๋ โ์๋ก์ด ํ ๋ฆฌ์ฐ๋(new Hollywood)โ๊ฐ ๋ถ์ํ๋ค. ์๋ก์ด ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋์ด ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๋ฐ์ ํตํฉํ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ์ธ๊ณํ ์ด ์ ๋ฌธํ ๊ธฐ์ ํน์ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ๋ค์ ์๊ธฐ๋ง์ ๊ณ ์ ์์ญ์ด ์์๋ค. ๊ทธ ๋ฌ๋ ์ธ๊ณํ๋ ๋ฏธ๊ตญยท์๊ตญ ๋ฑ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ๊ท์ ์ ๋ฏธ๋์ด ์์ ๊ถ์ ์ํ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ๊ฑฐ๋ ๊ธฐ์ ๋ค์ด ์ธ์ ํฉ๋ณ์ ํต ํด ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๋ฐ์ ๋ํ ์ํ์ ยท์์ง์ ํตํฉ์ ๊ฐํํ๋ ์ค์ํ ๋ฐฐ ๊ฒฝ์ผ๋ก ์์ฉํ๋ค. ์ํ, ๋ฐฉ์ก, ์ผ์ด๋ธ, ์์ฑ, ์์ , ์ ๋ฌธ, ์ก์ง, ์ถํ, ํ ๋งํํฌ, ์คํฌ์ธ ๋ฑ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๋ฐ์ ํฌ๊ดํ๋ ๊ฑฐ๋ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ์ด ๋ฑ์ฅ ํ๊ธฐ ์์ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ทธ ์์์ ๊ฑฐ๋ํ ์๋ณธ์ ๊ฐ์ง ์์์ ๋ค ๊ตญ์ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ์ด ํ์ํ๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ฒฝํฅ์ ํนํ, 1985๋ ๋ฃจํผํธ ๋จธ ๋ (Rupert Murdoch)์ด 20์ธ๊ธฐํญ์ค๋ฅผ ์ธ์ํ๋ฉด์ ์ด๋ฐ๋์๋ค(Moran, 1996, 5โผ6). ์ด ๋ค๊ตญ์ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ๋ค์ ์ด์ค ์ฐฝ์ถ์ ์ํด์ ๋ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ํด ์ธ ์์ฅ์ ๊ฐ์ฒํ๊ธฐ ์์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด ๊ธฐ์ ๋ค์ ๊ฒฝ์ ๋ค๊ฐํ๋ ์๋ ์ง ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ทน๋ํํจ์ผ๋ก์จ ๊ทธ ๋ ์ ์ ์์น๋ฅผ ๋์ฑ ๊ณต๊ณ ํ ํ๋ค. ๋์ฑ์ด ์๋ก์ด ๊ธฐ์ ์ ๋ฐ๋ฌ๊ณผ ํ์ฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ์์ ์ฃผ์์ ์ธ๊ณํ๋ ์ด๋ฌํ ๋ค ๊ตญ์ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ๋ค์ ํด์ธ ์์ฅ ์นจํฌ๋ฅผ ์ข ๋ ์ฉ์ดํ๊ฒ ํ๊ณ ์๋ค (Wasko, 2007, 173โผ174). ๋๋ถ๋ถ์ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ธ๊ณํ ์์์ ์ด๋ฐ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ๊ฑฐ๋ ๊ธฐ์ ๋ค์ ์ ๋ฐฉ์์ ์ํ์ ์ง๋ฉดํ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ธ๊ณํ์ ์ํ์ ๊ตญ๊ฐ๋ค๋ก ํ์ฌ๊ธ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ์ฐ์ ํ๋ฅผ ์ด์ง์ํค๊ณ ์๋ค. ์ธ๊ณํ์ ๋์ํด์ ๋ง์ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๋ฐ์ผ๋ก๋ ๋ฌธํ๋ค ์์ฑ์ ๋ ผ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ค์ด ์๊ตญ ์ํ ์์ฅ์ ๋ณดํธํ๋ฉด์ ์์ผ๋ก๋ ์๊ตญ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๊ฒฝ์๋ ฅ์ ๋์ด๊ธฐ ์ํด์ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ๋ฐฉ์์ ํ ๋ํ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ์ฐ์ ํ ์ ๋ต์ ์ถ๊ตฌํ๊ณ ์๋ค. ์ฆ, ๋์ธ๊ฒฝ์๋ ฅ ๊ฐํ๋ผ๋ ๋ช ๋ถ ์์์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ง์ ๋๋ ๋ฌต์ธ ์๋ ๋ฌธํ ์ฐ์ ์์ ๊ฑฐ๋ ์๋ณธ์ ํ์ฑ์ ์ด์ง์
15
ํค๊ณ ์๋ค. ์ด๋ ๊ตญ๋ด์ธ ์ํ ์์ฅ์์ ํ ๋ฆฌ์ฐ๋ ๋ฐ ์ฌํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฑฐ๋ ๋ฏธ๋์ด ๊ธฐ์ ๊ณผ ๊ฒฝ์ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๊ฑฐ๋ ๊ธฐ์ ์ ์ถํ์ด ๋ถ๊ฐํผํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ๊ฒฐ์ ์์ธ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ๊ฐ์ ๊ด๊ณ ์์์ ์ค๋ช ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ฐ์ ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ์ ๋ํ ์ค๋ช ์ด ์ ์ ๋์ด์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ ๋ก๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ด์ ์ค๊ตญ์ โ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ โ์์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ โ์ฌํ ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ โ๋ก ์ ํ์ ์ค๋ช ํด์ผ ํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 2001๋ ๊ฐ์ ํ WTO ์ญ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๊ด๊ณ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น ์ค์ ํ ์ธ๋ถ์ ์์ธ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค.
์ฒด์ ์ ํ: โ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ โ์์ โ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ โ๋ก
1949๋ 10์ 1์ผ ๊ตญ๋ฏผ๋น๊ณผ์ ๋ด์ ์์ ์น๋ฆฌํ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น์ ์ฌํ์ฃผ์ ์ค๊ตญ์ ๊ฑด๊ตญํ๊ณ , ์๋ จ์ ๊ฒฝ์ ๋ฐฉ์์ ๋์ ํด์ ์ค์์ง๊ถ์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ๋ค. ์ด๋๋ถํฐ ์ค๊ตญ์์๋ 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ด ์ ๊น์ง ๋์ฒด๋ก ์ค์๋น๊ตญ์ด ๊ณํ์ ๋ฐ๋ผ ์์ฐ ๋ชฉํ๋ฅผ ์ค์ ํ๊ณ ์์ฐ์ ํ์ํ ์์์ ํ ๋นํ๋ ๊ฐ๋ ฅํ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ์ด์๋์๋ค. ์ค๊ตญ ์ฌ ํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ํน์ง์ ์ฌํ์ฃผ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ํ๋ ์ ๋ ์ ๊ณต์ ์ , ๋ ธ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถ๋ฐฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค์์ง๊ถ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ก ์์ถํด ์ ๋ฆฌํ ์ ์๋ค(๊น์ ๊ณ, 1997; ๋ฐ์ฅ์ฌ, 1998). ์ข ๋ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด์๋ฉด, ์ฐ์ ์ค๊ตญ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์์ ์ ์ฐ์๋จ์ ์์ ๋ ๊ณต์ ์ ๋ฅผ ๊ทผ๊ฐ์ผ๋ก ํ๋ค. ๋ชจ๋ ์์ฐ์๋จ์ ์ฌ์ ์์
16
๊ฐ ๋ถํ๋๊ณ ๊ตญ๊ฐ ์์ (ๅ จๆฐๆๆ)์ด๊ฑฐ๋ ์ง๋จ ์์ (้ๅๆๆ)์ด์ด์ผ ํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ธฐ์ ๋ค ์ญ์ ๋๋ถ๋ถ์ด ๊ตญ๊ฐ ์์ ์ ๊ตญ์๊ธฐ์ ๋ค๋ก์ ์ค์ ์ ๋ถ์ ์ง๋ฐฉ์ ๋ถ์ ์ฃผ๊ด ๋ถ์์ ์์๋์ด ๊ตญ๊ฐ์ ๋น์ ํต์ ๋ฅผ ๋ฐ์ ํ ์ผ์ ์ผ๋ก ์ด์๋์๋ค. ๋น์ฐํ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ์ ํ๋์ ์์ฌ ๊ฒฐ์ ๊ถ์ ๋น๊ณผ ๊ตญ ๊ฐ์ ์ง์ค๋์ด ์์๋ค. ๊ฐ๊ธ ์ ๋ถ์ ์ฃผ๊ด ๋ถ์๋ ๊ธฐ์ ์ ๋ํ ์์ ๊ถ์ ํ์ฌํ๋ฉด์ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ์์ ์ง์ ๊ฐ์ ํ๋ค. ๊ตญ์๊ธฐ์ ์ ๋ชจ๋ ์์ฐ ์งํ๋ค ์ ์ ๋ถ์ ์ฃผ๊ด ๋ถ์๋ก๋ถํฐ ํ์ ๋ช ๋ น์ ํํ๋ก ํ๋ฌ ๋ฐ์ ์ด์๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ์์ ์์ฃผ๊ถ์ ์ฑ๋ฆฝํ์ง ๋ชปํ๋ค(์ ํฌ๋ฌธ, 2004; ๊น์ถ์ก, 1989). ๋ฐ๋ผ์ ์ค์์ง๊ถ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ ์ค๊ตญ ๊ธฐ์ ๊ด๋ฆฌ ๋ฐฉ์์์ ์ ๋ถ
์ ๊ธฐ์ ์ ์ผ์น ์ฆ, ์ ๊ธฐํฉ์ผ(ๆฟไผๅไธ)์ ๋ฐฉ์์ ์ฃผ๋ ํน์ง์ผ๋ก ํ๋ค (๊น์ ๊ณ, 1997; ๋ฐ์ฅ์ฌ, 1998). 1953๋ ์์ 1957๋ ๊น์ง์ ์ 1์ฐจ 5๊ฐ๋ ๊ณํ ๊ธฐ๊ฐ์๋ ์๋ จ์ ์ง ์์ ๋ฐ์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๋น๊ต์ ์ถฉ์คํ ์ด์๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด ํ ์คยท์ ๊ด๊ณ๊ฐ ์ ํ๋๋ฉด์ ์๋ จ์ ์ง์์ด ๋๊ธฐ๊ณ , 1958โผ1960๋ ์
๋์ฝ์ง์ด๋(ๅคง่บ้ฒ้ๅ)์ด ์คํจ๋ก ๋๋๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ ๊ธ ์ํ ์นจ์ฒด์ ์ง๋ฉดํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 1966๋ ์ ์์ํ ๋ฌธํ๋ํ๋ช ์ ๊ธ๊ธฐ์ผ ์ค๊ตญ ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ๊ฑฐ์ ํ๊ตญ์ผ๋ก ๋ชฐ์๊ฐ๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์ด๋ช ์ ์ด ์ฒด์ ๊ฐ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๊ตฌ์กฐ ์ ํน์ง์์ ๊ทผ๋ณธ์ ์ผ๋ก ๋น๋กฏ๋์๋ค. ๊ฒฝ์ ์ด์์์ ์์ฅ์ด ์ฒ ์ ํ ๋ฐฐ ์ ๋จ์ผ๋ก์จ ๊ฑฐ์์ ๊ฒฝ์ ์ด์์์ ๋นํจ์จ์ฑ๋ง ๊ฐ์ค๋์๋ค. ํนํ ์ฌ์ ์ด์ค ์ถ๊ตฌ์ ๊ฒฐ์ฌ๋ ๋ ธ๋ ์๊ตฌ๋ฅผ ๊ฐ์์์ผ ๊ฒฝ์ ํจ์จ์ฑ๊ณผ ๋ ธ๋์์ฐ์ฑ์ ํ๋ฝ์ ๊ฐ์ ธ์๋ค. ์ด๋ ๊ธฐ์ ์ฑ์ฅ์ ๋ํ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์ด์ผ๋ก์จ ๊ตญ๊ฐ ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ๊ฒฝ์ ๋ฐ์ ์ ๋๋ ฅ์ด ๋จ์ด์ก๋ค. ๊ฒฐ๊ตญ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ 1978๋ 12์ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น ์ 11๊ธฐ ์ค์์์ํ ์ 3์ฐจ ์ ์ฒดํ์(11๊ธฐ 3์ค ์ ํ)์
์ ๋ฉ์ค์คํ(้งๅฐๅนณ)์ด ์ด๋๋ ๊ฐํํ์ ์ํด ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ด ์ถ์ง๋๋ฉด์
๋ง์นจ๋ด ์ข ์ธ์ ๊ณ ํ๊ฒ ๋์๋ค(๊นํํ, 1987; ๊น์ถ์ก, 1989). ๊ทธ๋ ๋ค๊ณ โ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ โ์์ โ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ โ๋ก ๋ฐ๊พธ๋ ์ฒด์ ์ ํ์ด ๊ฐ์๊ธฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ฒ์ ์๋๋ค. ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ์ ๋ฌ์ ์ยท๋์ ๋ฝ๊ณผ๋ ๋ฌ๋ฆฌ ๋ถ๋ถ์ ์ด๊ณ ์ ์ง์ ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค. 1978๋ ๊ฐ ํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ ์ค๊ตญ์ ์ฌํ์ฃผ์๋ฅผ ์ ์งํ๋ฉด์ ์ ํ์ ์ผ๋ก ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ ์
์๋ฅผ ์ค๊ตญ ๊ฒฝ์ ์ ๋์ ๋ฃ๊ธฐ ์์ํ๋ค. ์ด๋ฅผ โ์ฌํ์ฃผ์ ์ํ๊ฒฝ์ (็คพๆ
ไธป็พฉ ๅๅ็ถๆฟ)โ์ฒด์ ๋ผ๊ณ ํ๋ค. ์ฌํ์ฃผ์ ์ํ๊ฒฝ์ ๋ 1984๋ 10์ ์ค
๊ตญ๊ณต์ฐ๋น ์ 12๊ธฐ ์ค์์์ํ ์ 3์ฐจ ์ ์ฒดํ์(12๊ธฐ 3์ค์ ํ)์์ ์ฑํ ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ๊ฒฐํฉ์ํจ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฆ, ๊ณํ์ ์ธ ์์ ๋ฅผ ๊ธฐ์ด๋ก ํ์ฌ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ์์๋ฅผ ๋์ ํด ๊ณต์กด์ํจ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์์ 1992๋ ์ด์ ๊น์ง๋ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๊ณต์กดํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ค๊ฐ 1992๋ ์ฒด์ ์ ํ์ ๋ ๋ช ํํ ๊ตฌ์ฒดํ์ํจ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ ์ ๋ฅผ ์ถ๋ฒ์ํค๋ฉด์ ๋ง์นจ๋ด ์์กดํ๋ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ์์ ํ ํธ์ด ๋๋ค(๊ณ ์ ์, 1999, 6โผ11).
์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ ๋ฉ์ค์คํ์ โ๋จ์๊ฐํ(ๅๅทก่ฌ่ฉฑ)โ์์
๋น๋กฏ๋์๋ค. 1988๋ ๋ถํฐ ์์๋ ๊ฒฝ์ ๊ณผ์ด๊ณผ 1989๋ ํ์๋จผ ์ฌํ๋ก๋ถ
ํฐ ์์๋ 3๋ ๋์์ โ์น๋ฆฌ์ ๋(ๆฒป็ๆด้ )โ์ ์๊ธฐ๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ ํํด
์ํค๊ณ , ์ค๊ตญ ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ๋ค์ ์นจ์ฒด์์ผฐ๋ค(์ต๊ด์ฅ, 2001, 312). ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๋ฉ์ค์คํ์ ๊ฐํ์ ๊ณ ์๋ฅผ ๋ค์ ๋น๊ธฐ๊ธฐ ์ํด 1992๋ 1์ 18์ผ๋ถํฐ 2์ 21์ผ๊น์ง ๋จ๋ถ์ง๋ฐฉ์ ์์ฐฐํ๋ฉด์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ ๊ฐํ๋ฅผ ์ด๊ตฌํ๋ ๋ดํ๋ค ์ ๋ฐํํ๊ธฐ ์์ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ๋จ์๊ฐํ๋ผ๊ณ ํ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ๊ทธ๋ โ๊ณํโ์ด ๋ โ์์ฅโ์ด๋ ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ ๋ฐ์ ์ ์ ๋ฆฌํ๋ฉด ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋์ง ์๋๋ค๊ณ ๊ฐ์กฐํ ๋ฉด์ ๊ทธ๊ฐ ๋๋๋์๋ โ๊ณํโ๊ณผ โ์์ฅโ์ ๋ ผ์์ ๋ถ์์ํค๊ณ , ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ ํ๋ยท๊ฐํํ ๊ฒ์ ์ฃผ์ฅํ๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ฉ์ค์คํ์ ๋จ์๊ฐํ๋ฅผ ๋ฐํ ์ผ๋ก ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ 1992๋ 10์ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น ์ 14์ฐจ ๋ํ๋ํ
18
์์ ์ฒ๋ช ๋๊ณ , ์ด๋ฌํด ์ 8์ฐจ ์ ๊ตญ์ธ๋ฏผ๋ํํ์์์ ์ถ์ธ๋จ์ผ๋ก์จ ๋ณธ ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ์ถ์ง๋์๋ค(๊ฐ์ค์, 1999, 185โผ186). ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ๊ฐ๋จํ ๋งํ๋ฉด ์ฌํ์ฃผ์์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๊ฒฐํฉ ๋ ์ฒด์ ๋ฅผ ๋งํ๋ค. ์ด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ์ฌํ์ฃผ์ ์ ์น์ฒด์ ๋ฅผ ์ ์งํ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ ๋ฐ์ ์ ์ํด ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ง์ โ๊ณํ๊ฒฝ์ โ์์ โ์์ฅ๊ฒฝ์ โ ๋ก ๋ฐ๊พผ ๊ฒ์ด๋ค. ์ค์๋น๊ตญ์ ๊ณํ์ ๋ฐ๋ผ ์์ฐ ๋ชฉํ๊ฐ ์ค์ ๋๊ณ , ์์ฐ ์ ํ์ํ ์์์ด ๋ฐฐ๋ถ๋๋ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ฐฉ์๊ณผ๋ ๋ฌ๋ฆฌ ์์ฅ์ด ๊ฒฝ์ ์ด์ ์ ์ผ์ฐจ์ ์ญํ ์ ๋ด๋นํ๋๋ก ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด์ ์ ํ ์์ฐ๊ณผ ์์ ๋ฐฐ๋ถ ์์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ํ ์ง๋ น์ฑ ๊ณํ๊ณผ ๊ฐ๊ฒฉ ๊ฒฐ์ ์ด ์ฒ ํ๋๊ณ , ๊ธฐ์ ๊ณผ ๊ฐ์ธ์ ์ํ ํฌ์๊ฐ ํ์ฉ๋์๋ค. ์๋๋ถ๋ฐฐ์์๋ ๋ฅ๋ ฅ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถ๋ฐฐ๋ฅผ ๊ฐํํ ์ผ๋ฉฐ, ์ธ์จ๊ณผ ๋ฒ๋ฅ ๋ฑ์ ์ ๋ํ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋์ธ๊ฒฝ์ ์์๋ ์ ๋ฐฉ์ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ถ์งํ์ฌ ์ค๊ตญ ๊ฒฝ์ ์ ์ด์ ๋ฐฉ์์ ๊ตญ์ ์ ๊ท๋ฒ์ ์ ํฉํ ๋๋ก ๊ฐํํ๋ค(๊น์ต๋ยท์ด๋์ฐ, 2003; ํํฅํธ, 2004). ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ์ข ๋ ๊ฐํํ๋ค๋ ์ ์์ ์ด์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์๋ ํ์ฐํ ๊ตฌ๋ถ๋๋ค. ๋ ์์ธํ ์ดํด๋ณธ๋ค๋ฉด, ์ฒซ ์งธ, ์ด์ ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์๋ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ด ๋ถ๋ฆฌ๋์ง ์๊ณ ๊ธฐ์ ์ ํ์ ๋ถ๋ฌธ์ ํ ๋ถ์๋ฌผ์ด์์ผ๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์๋ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ด ๋ถ ๋ฆฌ๋๊ณ ๊ธฐ์ ์ ์์ฅ์์ ๋ ๋ฆฝ์ ์ํ ์์ฐ์๋ก์ ์์ฃผ ๊ฒฝ์๊ณผ ์๊ธฐ ์ ์ค์ ์ฑ ์์ ๊ฐ๋๋ค. ๋์งธ, ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ ์ ๋ถ์ ์ญํ ์ด ์ฃผ ๊ฐ ๋๊ณ ์์ฅ์ด ๋ณด์กฐ์ ์ธ ์๋จ์ ๋ถ๊ณผํ์ง๋ง, ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์ ๋ ์ ๋ถ๊ฐ ๊ฑฐ์์ ์ธ ๊ด๋ฆฌ์ ๊ฐ์ ์ ์ธ ์กฐ์ ๋ง์ ํ๋ฉฐ, ์์ฅ์ด ์์์ ๋ถ ๋ฐฐ์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ฒฐ์ , ์์ฐ์ ์กฐ์ง ๋ฑ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ค. ์ ์งธ๋ ๊ฒฝ์ ์ด์ ๋ฐฉ์ ์์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ๋ ์์ฐ๊ณผ ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ ๊ด๊ณ๊ฐ ๊ตญ๊ฐ์ ๋ช ๋ น์ ์ํด ํต์ ๋ ์ง๋ง, ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์๋ ์์ฅ์ ์ํด์ ์ ์ฒด ๊ฒฝ์ ์ ๋ฐ์ ์ ์กฐ ์ ยท์ด์ํ๊ณ ๊ตญ๊ฐ๋ ๊ฐ์ ์ ์ธ ์กฐ์ ๋ง์ ๋ด๋นํ๋ค. ๋ท์งธ, ๊ฒฝ์ ํ๋ ๋ฒ
์์์๋ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์๋ ๊ธฐ์ ์ ๊ฒฝ์ ํ๋์ด ํ์ ๊ณํ์ด ๊ท์ ํ ๋ฒ์ ์์์๋ง ์ด์๋์ง๋ง, ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์๋ ๋ฒ๋ฅ ์ด ํ๋ฝํ๋ ๋ฒ์ ๋ด์์ ์งํ๋๋ค(ๅญซๅปถ็ยทๆๅนๅ จ, 1993, 68).
๊ทธ๋ฌ๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ์ฌํ์ฃผ์์ ์์์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ ์์ ๊ฐ ๊ณต์กดํ๊ณ ์๋ค๋ ์ ์์ ์ผ๋ฐ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์๋ ์์ฐํ ๋ค๋ฅด๋ค. ์ฌํ์ฃผ ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ์ถ์งํ๋ฉด์๋ ๊ทธ ๋ฐํ์๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์ด๋ฐ์ฌ ๋ก๊ธฐ๋ฅผ ๊ฒฌ์งํ๊ณ ์๋ค(์ด์ฌํธ, 2004, 228). ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ ์ ๋ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ฒฝ์ ์ ๊ธฐ๋ณธ ์ ๋๋ฅผ ๊ทธ๋๋ก ์ ์งํ๋ฉด์ ๊ทธ ๊ธฐ์กฐ ์๋์ ์์ฅ ์ ๋๋ฅผ ์ฒจ๊ฐํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฆ, ์ฌํ์ฃผ์ ๊ฒฝ์ ์ ๋์ ํต์ฌ์ธ ๊ณต์ ์ ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํ์ฌ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์๋ค๏ผ๊ฐ์ฒด๊ฒฝ์ , ์ฌ์๊ฒฝ์ , ์ธ์ ๊ฒฝ์ ๋ฑ๏ผ์ ๋ณด์ถฉ์ ์ผ๋ก ์์ฉํ๊ณ ์๋ค. ์ด์ ํจ๊ป ์์ ๋ฐฐ์น ๋ฑ์ ๊ธฐ ์ด์ ์ญํ ์ ์์ฅ์ด ๋ด๋นํ๋๋ก ํ๊ณ ์์ง๋ง ๊ตญ๊ฐ๋ ์ฌ์ ํ ๊ฐ๋ ฅํ ๊ฒฝ ์ ์ ๊ฑฐ์์ ์กฐ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ ์งํ๋ค(๊ฐ์ค์, 1999, 187โผ188). ๋ฐ๋ผ์ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ๊ทธ ์์ฒด์ ์ฌ๊ฐํ ๋ชจ์์ ๊ฐ์ง ์๋ฐ์ ์๋ค. ์ฆ, ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ โ์ฌํ์ฃผ์โ์ โ์์ฅ๊ฒฝ์ โ๋ผ๋ ๊ทผ๋ณธ์ ์ผ๋ก ์ํธ ๋ชจ ์๋๋ ๊ฐ๋ ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ํ๊ธฐ์ ์๋ก ๋๋ฆฝ๋๊ฑฐ๋ ํน์ ์ถฉ๋ํ๋ ์ด์ค ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง ์๋ฐ์ ์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค.
WTO ๊ฐ์ : ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ
์ค๊ตญ์ 2001๋ 11์ 10์ผ์ ์ ์์ผ๋ก WTO์ ๊ฐ์ ํ๋ค. ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ์ด ์ํ ์ฐ์ ์ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ๋ ์ด์ ๋ ์ด๋ก ์ธํด ๋น์ฅ์ ๋จ๋จํ ๊ฑธ์ด ๋์๋ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์์ฅ์ด ๊ฐ๋ฐฉ๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ค ๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ๊ฐํ๊ณผ ์ฑ์ฅ์ ์ค์ํ ๊ณ๊ธฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค. ๊ทธ๋ ๋ค๋ฉด ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ๊ณผ์ ์์ ์ ๊ทธํ ๋ก ๋ซ์ ๋์๋ ์๊ตญ ์ํ ์์ฅ์ ๊ฐ๋ฐฉํ ๊ฒ ๋ ๊ฒ์ผ๊น? ์ด๋ฅผ ์ํด์๋ ๋จผ์ ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ๋ถํฐ ์ดํด๋ณผ
20
ํ์๊ฐ ์๋ค. ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ์ถ์ง ๋ฐฐ๊ฒฝ์๋ ๊น์ ์ญ์ฌ์ ์ฐ์์ด ์๋ค. ๊ตญ๋ฏผ
๋น ์ ๋ถ ์์ ์ค๊ตญ๏ผ๋น์๋ ์คํ๋ฏผ๊ตญ(ไธญ่ฏๆฐๅ)๏ผ์ 23๊ฐ โ๊ด์ธ ๋ฐ ๋ฌด ์ญ์ ๊ดํ ์ผ๋ฐํ์ (GATT)โ(1947๋ ์ฑ๋ฆฝ) ์(ๅ)์ฒด์ฝ๊ตญ ์ค ํ๋๋ก
1948๋ 5์ ์ ์์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ 1949๋ 10์ ๊ตญ๋ฏผ๋น ์ ๊ถ์ด ๋ง
์ค์ฉ๋ฅ(ๆฏๆพคๆฑ)์ ํจํด ๋๋ง์ผ๋ก ๋ฌผ๋ฌ๊ฐ ์ดํ, ๋๋ฅ์ ๊ณต์ฐ๋น ์ ๋ถ๊ฐ
GATT์ ๋ชจ๋ ํํ์ ๋๋ฆฌ๊ฒ ๋์, 1950๋ 3์ ๋๋ง์ ๋ฏธ๊ตญ์ ๊ถ๊ณ ์ ์ํด GATT๋ฅผ ํํดํ๋ค. ๊ทธ ํ ๋๋ง์ 1965๋ ์ต์๋ฒ ์๊ฒฉ์ผ๋ก GATT ์ ์ฐธ์ฌํ๊ธฐ๋ ํ์ผ๋, 1971๋ 10์์ ์ ์(UN)์์ ์ถ์ถ๋นํ๊ณ GATT ์ต์๋ฒ ์ง์๋ง์ ๋ฐํ๋นํ๋ค. ์ด๋ ์ค๊ตญ์ ๋๋ง์ ์น๊ณํด GATT ์ ๊ฐ์ ํ ์ ์๋ ์ ํธ์ ๊ธฐํ๋ฅผ ์ป์์ง๋ง, ๋น์ ์ค๊ตญ์ ๋ฌธํ๋ํ๋ช ์ ์ค์ด์๊ณ , ๋ง์ค์ฉ๋ฅ์ GATT๋ฅผ ๋ฏธ๊ตญ์ ํจ๊ถ์ฃผ์ ์๋์ ์๋ ์ ์ง๊ตญ ์ด์ต๋๋ณ๊ธฐ๊ตฌ ์ ๋๋ก ํ๊ฐ์ ํํ๊ณ ์์์ผ๋ฏ๋ก GATT ๊ฐ์ ์ ํ์์ฑ ์ ๋๋ผ์ง ๋ชปํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ ์๋ฐฉ์ผ๋ก๋ถํฐ์ ์๋ณธ๊ณผ ๊ธฐ์ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ถ ์ฆ๋์ ์ค์์ฑ์ด ์ธ์๋๋ฉด์๋ถํฐ GATT ๊ฐ์ ์ ํ์์ฑ์ ์ ์คํ ๋๋ผ ๊ฒ ๋์๋ค. ์ค๊ตญ์ 1986๋ 7์ ๊ณต์์ ์ผ๋ก ์ํ์๊ตญ ์๊ฒฉ ๋ณต์์ GATT ์ ์ ์ฒญํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 1986๋ 9์ ์ฐ๋ฃจ๊ณผ์ด๋ผ์ด๋ ํ์์ด ์์๋์์ ๋์๋ ๋น์ฒด์ฝ๊ตญ์์๋, ์ฐ๋ฃจ๊ณผ์ด๋ผ์ด๋์ ์ฐธ๊ฐํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ WTO ๋ฐ ํ ์ด์ ์ ์ค๊ตญ์ GATT ๊ฐ์ ํ์์ ์ข ๊ฒฐ๋์ง ๋ชปํ์ฌ ์ค๊ตญ์ ์๋์ ์ผ๋ก WTO์ ์์ฒด์ฝ๊ตญ ์ง์๋ฅผ ํ๋ณดํ์ง ๋ชปํ๋ค. ์ดํ์๋ GATT ๊ฐ์ ํ์์ด ์๋ WTO ๊ฐ์ ์ ์ํ ํ์์ ์๋ก ๋ฒ์ฌ ์๋ค. WTO์ ๊ฐ์ ํ๊ธฐ ์ํด์๋ WTO ์ดํ์์ ํ์๊ตญ ์ค 3๋ถ ์ 2์ ์ฐฌ์ฑ์ ์ป์ด์ผ ํ์ง๋ง, ์ค์ง์ ์ผ๋ก ๋ฏธ๊ตญ์ด ์์ ๋ค์ด์ฃผ์ง ์๋ ๋ค๋ฉด 3๋ถ์ 2 ์ฐฌ์ฑ์ ์ป๊ธฐ๋ ์ด๋ ค์ ๋ค. ๊ฐ์ ์ ์ํด์ ์ค๊ตญ์ ๋ฏธ๊ตญ์
์ฐฌ์ฑ์ด ํ์ํ๊ณ , ๋ฐ๋ฉด ๋ฏธ๊ตญ์ ์ ์น์ ์ธ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ์ ๊ฒฌ์ ํ๊ณ ์ง์ฐ์์ผ ์๋ค. ๋ฏธ๊ตญ์ ์ค๊ตญ์ ๋ฏธํกํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์กฐ์น, ํ์ ๋จผ ์ฌํ, ์ธ๊ถ ๋ฌธ์ , ์ง์ ์ฌ์ฐ๊ถ ์นจํด ๋ฑ์ ๋ค์ด ์ค๊ตญ๊ณผ์ ๊ฐ์ ํ์์ ๋์์ ํ์ํ๊ณ ์ค๊ตญ์ ์ข์ ์ ๊ณ์ ๋ง๋ณด์์ผ ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ค๊ตญ์
1990๋ ๋ ๋ง ์์์ ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ์ ์ฌํ๋ฅผ ๋ง์๋ธ ์ฅ์ฉ๋ฏผ(ๆฑๆพคๆฐ) ์ ๋ถ ์ ๋ํ ์ ๋ขฐ๊ฐ์ ๋ฐํ์ผ๋ก WTO ๊ฐ์ ํ์์ ๋์ฑ ๋ฐ์ฐจ๋ฅผ ๊ฐํ๋ค. ์ด ํ ์ค๊ตญ์ 1999๋ 11์ 15์ผ์ ๋ฏธ๊ตญ๊ณผ ํ์์ ํ๊ฒฐ ์ง์์ผ๋ฉฐ, ๊ธ๊ธฐ์ผ 2000๋ 5์ 19์ผ ์ ๋ฝ์ฐํฉ(EU)๊ณผ์ ํ์๋ ํ๊ฒฐ์์ผฐ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ง์นจ๋ด 2001๋ 11์ 10์ผ ์ค๊ตญ์ WTO ๊ฐ์ ์ด ์ ์ ์น์ธ๋์๊ณ , ๊ฐ์ ํด 12์ 11์ผ ๋ฐํจ๋์๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ WTO ๊ฐ์ ํ์ ๊ณผ์ ์์ ๋ฏธ๊ตญ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์๋ฐํ๋๋ฐ ์์์ ์ด์ ๋ก ์ค๊ตญ์ด ์ด๋ฅผ ๊ฑฐ๋ถํ ์ ์์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ค๊ตญ ์ด WTO์ ๊ฐ์ ํ๋ฉด์ ์ํ ์ฐ์ ๊ณผ ๊ด๋ จํด์ ์์ฒญ๊ฐ ๋ถ์ผ์์ ํฉ์ํ ๊ฐ๋ฐฉํ์ ์ ๋ค์ ์ธ ๊ฐ์ง๋ค. ์ฒซ์งธ, WTO ๊ฐ์ ํ ์ค๊ตญ์ ํ์ฌ ์ฐ๊ฐ 10 ํธ์ธ ํด์ธ ์ํ์ ์์ ํธ์๋ฅผ 20ํธ์ผ๋ก ๋๋ฆฌ๊ณ 3๋ ๋ด 50ํธ์ผ๋ก ๋๋ฆฐ
๋ค. ๊ทธ์ค 20ํธ์ ๋ถ์ฅ์ (ๅ่ณฌๅถ)4)๋ก ์์ ํ๋ค. ๋์งธ, ์ค๊ตญ์ 3๋ ๋ด์
์ธ๊ตญ ์๋ณธ์ด ์ํ๊ด์ ์ ์ถ๊ณผ ๊ฐ์กฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ํ๊ด ๊ฒฝ์์์ ๊ถ์ ์ฐธ์ฌ ํ ์ ์๋๋ก ํ์ฉํ๋, ์ธ๊ตญ ์ง๋ถ์ด 49%๋ฅผ ๋์ง ์๋๋ก ํ๋ค. ์ ์งธ, ์ค ๊ตญ์ ์ง๋ถ 49%์ ํ๋ ์์์ ์ธ๊ตญ ์๋ณธ์ด ์๋ฐยท์์ ๋ฑ ์์ฒญ๊ฐ ์ํ
ํ๋งค์ ์ ์ฐธ์ฌํ ์ ์๋๋ก ํ๋ค(ๅๆฆยทๅฐๅนไป, 2005, 290). ๋ฌผ๋ก ๊ทธ
๊ฐ๋ฐฉ ํญ์ด ํฐ ๊ฒ์ ์๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ง ๋ฌธํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ๋ ์กฐ์ฐจ๋ ํ์ค ํ ์ ์์ง ์์๋ ๋น์ ์ค๊ตญ์์ ์ํ ์์ฅ์ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๊ทธ ์์ฒด๋ง์ผ๋ก๋ ํฐ ์ถฉ๊ฒฉ์ด์๋ค. 4) ์ด์ ๋ํ ์์ธํ ๋ด์ฉ์ 4์ฅ 1์ ์ โ๋ถ์ฅ์ (ๅ่ณฌๅถ) ํด์ธ ์ํ ์์ โ ์ฐธ์กฐ.
22
์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ถ์ ํ ์ด ์ฑ ์ ๊ธฐ๋ณธ์ ๋ถ์ ํ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ , ์ฆ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ๊ณผ์ ๊ด ๊ณ ์์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ๊ตฌ์กฐ์ ์ผ๋ก ์ค๋ช ํ๊ณ ํ๊ฐํ๋ ๊ฒ ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ์ฑ ์ ์ฐ์ ์ค๊ตญ์ ๊ตญ๊ฐ ์ฒด์ ์ ์ฃผ๋ชฉํ๋ฉด์ ์ฒด์ ์ ํ ๊ณผ ์ํ ์ฐ์ ๊ณผ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ์ ์ฑ์ฅ ์ ๋ถ์ํ๊ณ ์ค๋ช ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฒด์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ด์ ์ฌํ์ฃผ์ ์ ๊ถ ์๋์์ ์๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํด ๊ฐ๋ ฅํ ํต์ ๋ ฅ์ ํ์ฌํ๋ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ด ๋ค. ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ์ค๊ตญ, ๋ฌ์์, ๋์ ๋ฝ ๊ตญ๊ฐ๋ค์์๋ ๋๋ถ ๋ถ์ ์ํ ์ฐ์ ์ด ๊ตญ์ ํ๋์์๋ค. ์ ๋ถ ํต์ ์ ์ง์ ์๋์์๋ง ์ด์ ๋๋ฉด์ ์ํ์ ์ ์น์ฑ๋ง์ด ๊ฐ์กฐ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ค๊ฐ ์ฒด์ ์ ํ ๊ณผ์ ์์ ์์ํ ์์ฅ ๊ธฐ๋ฅ์ด ๊ฐํ๋๋ฉด์ ์ํ์ ์์ ์ฑ์ด ๊ฐ์กฐ๋๋ ์์ผ๋ก ๋ฐ ๋์๋ค. ๊ทธ์ค์์๋ ์ค๊ตญ์ ์ ์ง์ ์ฒด์ ์ ํ์ ์งํํ ๊ตญ๊ฐ๋ค. ๋ค์ ๋งํ ๋ฉด ์ฌํ์ฃผ์ ์ ์น์ฒด์ ๋ ๊ทธ๋๋ก ๋ ์ฑ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ง ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ ํํด ์๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1.3์ ์์์ ๊ทธ๋ฆผ๋ค์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ค๊ตญ์ ์ ์น์ฒด์ ์ ์ํ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ทธ๋ ค ๋ณธ ๊ฒ์ด๋ค. ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ์ด ์ 4์ฌ๋ถ๋ฉด ์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์ ์ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ก ์ํ ์ด ๋ํ๋ค๊ณ ๋ณด์์ ๋, ์ค๊ตญ์ ์์น๋ ์ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ๊ฒ์์ ๋๊ทธ๋ผ๋ฏธ์ ํด ๋นํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ํ์ ์ฑ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋ณด์์ ๋ ์ ์น์ฑ๊ณผ ์ ์ ์ฑ์ด ๋ชจ๋ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ณณ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฐ๋ฆฌ๋ ์ฌ๊ธฐ์ ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์ํ์ ๊ด๊ณ ์์์ ํ ๋์ ๋ ผ๋ฆฌ์ ์ถ๋ก ์ ์ ์ํ ์ ์๋ค. ์ด๋ ์ 3์ฌ๋ถ๋ฉด์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ ์กด์ฌํ๋ ์ค๊ตญ ์ํ๋ ์ ์น์ฑ๊ณผ ์์ ์ฑ์ ๊ณต์กด์ด๋ผ๋ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ ๊ฒ์ด๋ผ๋ ์ ์ด๋ค. ์ฆ, ์ํ์ ์ ์น์ฑ์์๋ ์ด์ ์ 4์ฌ
๊ทธ๋ฆผ 1.3 ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์ํ ๋ฏผ์ฃผ์ฃผ์์ฒด์ ์ํ์ ์ ์น์ฑ
๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์
์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ์ํ์ ์์ ์ฑ
์ค๊ตญ
์ฌํ์ฃผ์์ฒด์
๋ถ๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์์์ ๋ชจ์ต์ด ์ด๋ ์ ๋ ์ ์ง๋๋ฉด์, ์์ฅ ํ์ ๋ฐ๋ผ ์ํ์ ์์ ์ฑ์ ์ง์์ ์ผ๋ก ๊ฐํ๋๊ณ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ฐํ๊ฐ ๋ฐฉ ์ด์ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์๋์์ ์ค๊ตญ์ ์ํ์ ์ ์น์ฑ๋ง์ ๊ฐ์กฐ ํ๊ณ ์์ ์ฑ์ ์ฒ ์ ํ ๋ฐฐ์ ํ๋ค. ์ด ์๊ธฐ ์ํ๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ ๋ฅผ ์ ํํ๊ณ ๊ต์กํ๋ ์ค์ํ ํ๋กํ๊ฐ๋ค์ ์๋จ์ผ ๋ฟ์ด์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฒด์ ์์ ์ํ ์ฐ์ ์ โ์ฐ์ (็ฃๆฅญ)โ์ด ์๋๋ผ ํ๋์ ๊ณต๊ณต โ์ฌ์ (ไบๆฅญ)โ
์ผ๋ก ์ธ์๋์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฒ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ์ ์ข ์๋ ์ด ๊ตญ๊ฐ์ ๊ณํ๊ณผ ํต์ ์ ์ํด ์ด์๋์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ์ด ์ ์น์ฒด์ ๋ ๊ทธ๋๋ก ์ ์งํ ์ฑ ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ง์ ์ ํํ๋ค๋ ์ฌ์ค์ ์ํ์ ์ ์นํ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ์ง์๋๋ฉด์, ์ํ์ ์์ ํ์ ๋ํ ์์ฅ ์ ์๋ ฅ์ ๊ฐํ๋๊ณ ์์์ ์๋ฏธํ๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๋ฌธ์ ๋ ์์ ์ฑ๊ณผ ์ ์น์ฑ์ด ๋ค๋ถํ ๋๋ฆฝ์ ์ธ ๋ฉด์ ๊ฐ์ง๊ณ
24
์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ์์ ์ฑ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ์์ฅ์ ๊ฐ์ ์, ๋ฐ๋ฉด์ ์ ์น์ฑ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ๊ฐํํ๊ณ ์ ๋นํ์ํจ๋ค. ์ฌํ ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์ ์ฌํ์ฃผ์๋ ๋จ์ผ์ ์ฌํ์ฃผ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ๋ฅผ ๊ฒฌ์งํ ๊ธฐ ์ํด ์ฌ์ ํต์ผ์ ์ฃผ์ฅํ๋ฉด์ ์ํ์ ์ ์น์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด ๋ฅผ ์ํด ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ๋ ฅํ ํต์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ ํ๊ท์ ์ ์์ฅํ๋ฅผ ์ด์งํ๋ฉด์ ์ํ์ ์์ ์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๋ค. ์ด๋ ๋ฏ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ์ํ์ ์ ์น์ฑ๊ณผ ์์ ์ฑ ์ ๋์์ ๊ฐ์กฐํ๋ฉด์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์์๋ ์ ๋ถ ํต์ ์ ์์ฅ ๊ฐํ์ด ๊ณต์กดํ ์๋ฐ์ ์๊ฒ ๋๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฆ, ์ฌํ์ฃผ์์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๋ผ๋ ์ฒด์ ์ ๊ตฌ์กฐ์ ์ด์ค์ฑ์ด ์ ์น์ฑ๊ณผ ์์ ์ฑ์ ๊ณต์กด์ด๋ผ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด์ค์ฑ์ ๋ณ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ ๊ถ๊ทน์ ์ผ๋ก ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ผ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์น์ดํ ๊ฒฝ์ยท๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ฑํจ์ผ๋ก์จ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ๊ท ์ ํ๊ณ , ๋ณํ์ ๋ฐฉํฅ์ฑ์ ์ค์ ํ๋ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ์์ธ์ผ๋ก ์์ฉํ๋ค. ๋ฐ ๋ผ์ ์ด ์ฑ ์ ์ฒด์ ์ ํ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์จ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ๋ด์ ์์ธ์ผ๋ก ์ ์ํ๋ค. ์ด์ ํจ๊ป ์ด ์ฑ ์ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์์ฅ์ ๋ณํ๋ฅผ ์ถ๋ ํ ์ค์ํ ์ธ์ ์์ธ์ผ๋ก ์ผ๋๋ค. ์๋ํ๋ฉด WTO ๊ฐ์ ์ ์ํ ์ํ ์ ์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ด ๊ฐ๋ ฅํ ์ธ๋ถ ์ถฉ๊ฒฉ์ผ๋ก์ 2000๋ ๋ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ฐ์ ๊ฐํ์ ์ถ๋ํ ๊ฐ๋ ฅํ ์์ธ์ผ๋ก ์์ฉํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ ๋ฆฌํ์๋ฉด ์ด ์ฑ ์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ์ ์ฑ์ฅ์ ๋ด๋ถ ์์ธ์ธ ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์ธ๋ถ ์์ธ์ธ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ๊ณผ์ ์๊ด๊ด๊ณ ์์์ ๋ถ์ํ๊ณ ์ค๋ช ํ๋ ค ํ๋ค. ์ด ์ฑ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด์ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ๊ด๊ณ์ ์ฃผ์์ ์ ๋๋ค. ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตฌ์ฑํ๋ ์ค์ํ ํ์์๋ ์ ๋ถ, ์ํ ๊ธฐ์ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฐฝ์์ธ๋ค์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ์ค์์๋ ์ ๋ถ์
๊ธฐ์ ์ ๊ฐ๊ธฐ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ๋ํํ๋ ๊ธฐ๊ตฌ๋ก์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน ์ฑ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ํ์์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ ๊ด๊ณ๊ฐ ์ด ๋ ํ๊ณ , ๊ทธ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ด ๊ฐ๊ธฐ ์ด๋ ํ ์ญํ ๊ณผ ๊ธฐ๋ฅ์ ๋ด๋นํ๋ ๋์ ๋ฐ๋ผ์ ๊ทธ ๋๋ผ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๊น์ด ๊ฒฐ์ ๋๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์ด๋ ๊ฒ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ด๋ผ๋ ์ถ์์ ๊ฐ๋ ์์ ์ ๋ถ์ ๊ธฐ์ ์ด๋ผ๋ ๊ตฌ์ฒด์ ๊ฐ ๋ ์ผ๋ก ์ ํํจ์ผ๋ก์จ ๋ถ์์ ๊ตฌ์ฒด์ฑ๊ณผ ์ค์ฆ์ฑ์ ๋์ผ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ํ ์ฐ์ ๋ณํ์ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ์์ธ ์ผ๋ก ์ ์ํ๊ณ ์๋ค๋ ์ ์์ ์ฐ๊ตฌ ์๊ธฐ์ ์ค์ ์ ๋๋จํ ์ค์ํ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ๋๋ค. ํ์กดํ๋ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ญ์ฌ์ ๊ณผ์ ์ ์ฐ๋ฌผ ๋ก ์ธ์ํ๊ณ , ์ญ์ฌ์ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ฅผ ํตํด ํ์์ ๋ชจ์ต๋ค์ ์ค๋ช ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ ์ด๋ค. ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฒฐ์ ์ง๋ ์ค์ํ ์๊ธฐ๋ฅผ ๊ตฌ๋ถํ์๋ฉด, ์ค๊ตญ์ ์ํ๊ฐ ์ฒ์ ๋ค์ด์๋ 1896๋ ์์ 1949๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์ค๊ตญ ์ฑ๋ฆฝ ์ง์ ๊น ์ง, 1949๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์ค๊ตญ ์ฑ๋ฆฝ์์ 1976๋ ๋ฌธํ๋ํ๋ช ๊น์ง, 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์์ 1992๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฑ๋ฆฝ ์ง์ ๊น์ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฌํ ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ์ฑ๋ฆฝ์์ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์ง์ ์ธ 2001๋ ๊น์ง ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง 2002๋ ์์ ํ์ฌ๊น์ง๋ก ๋ณผ ์ ์๋ค. ๋ค๋ง, ์ด ์ฑ ์ด ์ค์ ์ ๋๊ณ ์๋ ์๊ธฐ๋ ์ค๊ตญ์ ๊ฐํ๊ธฐ๋ก์ 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์์ ํ์ฌ๊น์ง๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ์ฑ ์์๋ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ฐ์ ๋ณํ ๋ฅผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ํฌ๊ฒ ์ธ ๋จ๊ณ๋ก ๋๋์ด ์ค๋ช ํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 1๋จ๊ณ๋ 1949๋ ์์ 1976๋ ๊น์ง, 2๋จ๊ณ๋ 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์์ 2001๋ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์ง์ ๊น์ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 3๋จ๊ณ๋ 2002๋ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์์ ํ์ฌ ๊น์ง๋ค. ์ด๋ฅผ ์ ๋ฆฌํ์ฌ ๊ทธ๋ฆฐ ๊ฒ์ด ๊ทธ๋ฆผ 1.4๋ค. 1๋จ๊ณ์์๋ 1949๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์ค๊ตญ์ ๊ฑด๋ฆฝ์์ 1976๋ ๋ฌธํ๋ํ ๋ช ๊น์ง ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ดํด๋ณธ๋ค. ์ฌํ์ฃผ ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ๋ ํ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฃผ์ ํน์ง๋ค์ ํ์ฑํ๋ ๋ฐ ๊ฐ
26
๊ทธ๋ฆผ 1.4 ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๊ธฐ ๊ตฌ๋ถ 1๋จ๊ณ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ (1949 โผ 1976) 2๋จ๊ณ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ (1978 โผ 2001)
์ค์๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์ํ ์ฐ์
์ํ ์ฐ์ ๊ตญ๊ฐ ํต์
1์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ
์ฒด์ ์ ํ
2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ
์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ
์ํ ์ฐ์ 3๋จ๊ณ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ (2002 โผ ํ์ฌ)
๊ตญ๊ฐ ํต์
ํต์
์ ํ
๊ฐํ
์ฅ ์ค์ํ ํ ๋๋ฅผ ์ ๊ณตํ๊ณ ์๋ค. ๋ค๋ง, ํ๋ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ง์ ๊ฒฐ์ ์ง๋ ๊ทผ๋ณธ์ ์์ธ๊ณผ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ค๊ตญ์ ์ฒ ์ ์ํ๊ฐ ๋ค์ด์จ 1896๋ ๊น์ง ๊ฑฐ์ฌ๋ฌ ์ฌ๋ผ๊ฐ์ผ ํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๊ทธ๋์ผ ๋ง ์ค๊ตญ ์ํ์ ์ํ ์ฐ์ ์ ํน์ฑ๋ค์ ์ข ๋ ์ ์ดํดํ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฌ๊ธฐ์๋ ์ฌํ์ฃผ์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ค์ ์ ๋๋ ์ค๊ตญ์ ์ํ๊ฐ ์ฒ์ ๋ค์ด์จ 1896๋ ๊น์ง ์ฌ๋ผ๊ฐ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ด์ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ข ํฉ์ ์ผ๋ก ์ ๋ฆฌํ ๊ฒ์ด๋ค. 2๋จ๊ณ์์๋ 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ๋ถํฐ 2001๋ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์ง ์ ๊น์ง ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ค๋ฃฌ๋ค. ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ์ถ๋ฒํ ์๊ธฐ ๋ 1992๋ ์ด๋ค. ๋ฌผ๋ก ์ค๊ตญ์ ์ฒด์ ์ ํ์ 1978๋ ๋ถํฐ ์์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์๋, 1992๋ ๊น์ง ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๊ฐ ์๋น ๋ถ๋ถ ์ง์๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ค๊ฐ 1992๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๋ค์ด์๋ฉด์๋ถํฐ
๋ณธ๊ฒฉ์ ์ธ ์์ฅํ ๊ฐํ์ด ์ ํ์ ์ผ๋ก๋๋ง ์ถ์ง๋์๋ค. ์ด๋ฅผ ์ 1์ฐจ ์์ฅ ํ ๊ฐํ์ด๋ผ๊ณ ๋ถ๋ฅผ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ 2๋จ๊ณ์์๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ด ํ๋ถํฐ ์์ํ๋, 1992๋ ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๋ค์ด์๋ฉด์ ์ถ์ง๋ ์ 1 ์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ ์ดํ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ํ ์ฐ์ ๋ณํ๋ฅผ ์ถ์ ํ๋ค. 3๋จ๊ณ์์๋ ์ค๊ตญ์ด WTO์ ๊ฐ์ ํ๋ฉด์ ์ํ ์์ฅ์ ๊ฐ๋ฐฉํ๊ฒ ๋ 2002๋ ์ ์ ํํ ์์ ๋ถํฐ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ญ๋์ ์ฑ์ฅ๊ณผ ๋ณํ๋ฅผ ๊ด ์ฐฐํ๋ค. ์ด ์๊ธฐ์ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๋์ํ๊ธฐ ์ํด ๊ฐ๋ฐฉํ ์ ์ฑ ๊ณผ ์์ ํ ์ ์ฑ ์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํ๋ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ธ ์์ฅํ ์ ์ฑ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฒฝ์๋ ฅ์ ๊ทน๋ํ์ํค๊ธฐ ์ํ ์ฐ์ ํ ์ ์ฑ ์ ์ถ์งํ๋ค. ์ด ๋ฅผ ์ 2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ 3๋จ๊ณ์์๋ ์ 2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ ์ดํ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด์ ํ ์ค๊ตญ
์ํ ์ฐ์ ์ ๋ช ์(ๆๆ)์ ํ๊ฐํ ๊ฒ์ด๋ค.
์ธ๋ถ ์ง๋ฌธ๋ค ์ด ์ฑ ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ด ๊ฑธ์ด์จ ๊ธธ์ ์ ์น๊ฒฝ์ ์ ์๊ฐ์์ ํ์ด๋ด๋ ค ๊ณ ํ๋ค. ์ฌํ์ฃผ์ ์ค๊ตญ ๊ฑด์ค์์ ํ์ฌ๊น์ง ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ด๋ฐ์ฌ๋ก๊ธฐ ์ ์์ ์ ์ด์ค์ ์ฐฝ์ถํ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ธ๊ณ ์ผ๋ จ์ ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ฑํ๋ฉด์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฃผ์ ํน์ฑ์ ๊ท์ ํด ์๋ค. ๊ทธ์ค์์๋ ์ฒด ์ ์ ํ๊ณผ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ด ํ์ฌ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ค๋ช ํ๋ ๊ฐ์ฅ ์ค์ ํ ์์ธ์ผ๋ก ์๋ํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ์ฑ ์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ์ฌ์ด์์ ์ฑ ์ฅํด ์จ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ฒด์ ์ ํ๊ณผ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ํ ์์์ ์ถ ์ ํ๊ณ ๋ถ์ํ๋ ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ชฉ์ ์๋์์ ์ด ์ฑ ์ ์ธ๋ถ์ ์ผ๋ก ๋ค์์ ๋ช ๊ฐ์ง ์ง๋ฌธ์
28
์ ๊ธฐํ๊ณ , ๊ทธ ๋ต์ ์ฐพ์๊ฐ๋ ๊ณผ์ ์์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ณ ์ค๋ช ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ์ ์ ๊ณผ ๊ด์ฌ์ ์ถ๋ณต์ด์๋ ์๋๋ฉด ์ ์ฃผ์๋? ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น์ ์ญ์ฌ์ ๊ทธ ์ด๋ช ์ ๋งฅ ์ ๊ฐ์ดํ๋ค. ํนํ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น์ด ์ํ๋ฅผ ์ด๋ป๊ฒ ์ธ์ํ๊ณ ์ผ๋ง๋ ๊ด์ฌ ์ ๊ฐ์ก๋๋๊ฐ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด๋ช ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ค. 2์ฅ์์๋ ์ค๊ตญ๊ณต ์ฐ๋น๊ณผ์ ๊ด๊ณ ์์์ ์ฒ์ ์ํ๊ฐ ๋ค์ด์จ ์๊ธฐ๋ถํฐ ๋ฌธํ๋ํ๋ช ์๊ธฐ ๊น์ง์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด์ ์ค๊ตญ๊ณต์ฐ๋น์ด ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ผ์น ์ํฅ์ ํ๊ฐํด ๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค. ๋์งธ, ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋น๊ปด๊ฐ ๊ฒ์ผ๊น? ๋ฌธํ๋ํ๋ช ์ด ์ข ๋ง์ ๊ณ ํ๊ณ 1978๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ด ์์๋์์ง๋ง ์ํ ์ฐ์ ์ ์ด์ ๊ณ ํ๊ฒฝ์ ์ฒด์ ๋ก ๋์๊ฐ๋ค. ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ ์จํ์ด ์ํ ์ฐ์ ์๋ ๋ฏธ์น์ง ๋ชป ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ ์ง๋ง ๊ฐํ์ ๋ํ ์กฐ์ฌ์ค๋ฌ์ด ํ์์ ๋์์์ด ์๋๋ ์๋ค. 3์ฅ์์๋ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ์ด ๊ฐ์ ธ์จ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ๊ทธ ๊ฐํ ์ ์กฐ์ฌ์ค๋ฌ์ด ํ์ ์์์ ์ดํด๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค. ์ ์งธ, ์ฒด์ ์ ํ ์ญ์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์๋ ์ญ๋ถ์กฑ์ด์๋๊ฐ? ๊ฐํ๊ฐ ๋ฐฉ ์ดํ ํ๋์ ๊ณํ๊ฒฝ์ ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ ๊ฐ ๊ณต์กดํ๋ ๊ณผ๋๊ธฐ๋ฅผ ๊ฑฐ์น ์ค๊ตญ ์ ๋ง์นจ๋ด 1992๋ โ์ฌํ์ฃผ์ ์์ฅ๊ฒฝ์ โ์ฒด์ ๋ฅผ ํ๋ฆฝํ๋ฉด์ ์ฒด์ ์ ํ์ ์ผ๋จ๋ฝ ์ง์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ํ ์ฐ์ ์๋ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ธ ์์ฅํ ๊ฐํ์ด ์ถ์ง ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ 1์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ์ ์ด๋ ๋ค ํ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๋ด์ง ๋ชปํ๊ณ ์ค ๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋์๋ ์นจ์ฒด์ ๋น ์ ธ๋ค๊ณ ๋ง๋ค. 4์ฅ์์๋ 1993๋ ๋ถํฐ ์์๋ ์ 1์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ์ ์ดํด๋ณด๊ณ , 5์ฅ์์๋ ์ 1์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ ์ด ๊ฐ์ง ํ๊ณ๋ฅผ ์ฒด์ ์์ ๊ด๊ณ ์์์ ํ๊ฐํด ๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ท์งธ, ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๊ณผ์ฐ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ์๊ธฐ์๋๊ฐ ์๋๋ฉด ๊ธฐํ์๋๊ฐ? 2001๋ 12์ ์ค๊ตญ์ด WTO์ ๊ฐ์ ํ๋ฉด์ ๊ฐํ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ์
๋ ๋จ๋จํ ๋น์ฅ์ ๊ฑธ์ด ๋์๋ ์ํ ์์ฅ์ด ์ด๋ ธ๋ค. ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๋ํ ์๊ธฐ์์์ ์ฝ์๊ฐ์ ์ค๊ตญ์ ํฉ์ธ์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ค๊ตญ์ ์ํ ์ ์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๋์ํด ์ ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ์ 2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ์ ๋จํํ๋ค. 6์ฅ์์ ๋ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๋์ํด ์ถ์ง๋ ์ 2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ๊ณผ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ๋ฆฌํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ฅผ ํตํด ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ด ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๊ฐ์ ธ์จ ์ํฅ์ ์ดํด๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ค์ฏ์งธ, ๊ฑฐ๋ ์ํ ์๋ณธ์ ์ถํ๊ณผ ์ฑ์ฅ์ ๊ฒฝ์๋ ฅ์ธ๊ฐ, ์์ฅํ์ ๊ทธ ๋์ธ๊ฐ? ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ์ ๋์ํด์ ์ค๊ตญ์ ๋ฏผ์์ํ์ฌ์ ํ๊ฐ์ ๊ธฐ์ ์ง๋จํ ์ ์ฑ (ไผๆฅญ้ๅๅ ๆฟ็ญ)์ ํ๋๋ก ํ๋ ์ 2์ฐจ ์์ฅํ ๊ฐํ์ ์ถ
์งํ๋ค. ์ด๋ก์จ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์๋ ๊ฑฐ๋ ์ํ์ฌ๊ฐ ๊ธ์ํ ์ฑ์ฅํ๊ธฐ ์ ์ํ๋ค. 7์ฅ์์๋ ์ค๊ตญ์ด ์ถ์งํ ์ฐ์ ํ ์ ์ฑ ๊ณผ์ ๊ด๊ณ ์์์ ๊ฑฐ๋ ์ํ ์๋ณธ์ ์ถํ๊ณผ ์ฑ์ฅ์ ์ดํด๋ณธ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 8์ฅ์์๋ ๊ฑฐ๋ ์ํ ์ ๋ณธ์ด ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฆฌ์ฐ๊ณ ์๋ ์๊ทนํ์ ๊ทธ๋์ ์ดํด๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฌ์ฏ์งธ, ๊ตญ๊ฐ๋ ์์ฅ์ ํต์ ์ ๋์ ๋๊ฒจ์ค ๊ฒ์ผ๊น? ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ ๋ณธ์ ์ฑ์ฅ์ ๊ตญ๊ฐ๊ถ๋ ฅ์ ์ฝํ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์จ๋ค. ๊ทธ๋ ๋ค๋ฉด ๊ณผ์ฐ ์ค๊ตญ์์๋ ์ด๋ฐ ํ์์ด ๋ํ๋๊ณ ์๋? 9์ฅ์์๋ ์ํ ์์ฅ ๊ฐ๋ฐฉ ์ดํ์๋ ์ง์ ๋๋ ๊ตญ๊ฐ์ ํต์ ์ ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด์ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ์ํฅ๋ ฅ ์ ์ฒด์ ์์ ๊ด๊ณ ์์์ ๋ถ์ํ๋ค. ์ผ๊ณฑ์งธ, ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ ์ฌ์ด์์ ์ค๊ตญ ์ํ ์ฐ์ ๊ณผ ์ํ๋ ์ด๋๋ก ๊ฐ ๊ณ ์๋๊ฐ? ๊ตญ๊ฐ ํต์ ์ ์ง์๊ณผ ์๋ณธ์ ์ฑ์ฅ ์์์ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ ์ ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ธ๊ณ ์๋ก์ด ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ฑํ๊ธฐ ์์ํ๋ค. 10์ฅ์์ ๋ ์ํ ์ฐ์ ์ ๋๋ฌ์ธ๊ณ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฅ์ด ํ์ฌ ์ด๋ค ๊ถ๋ ฅ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ฑํ ๊ณ ์๋์ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ทธ ์ฌ์ด์์ ์ํ ์ฐ์ ๊ณผ ์ํ๊ฐ ์ด๋ค ๊ธธ์ ๊ฑธ์ด์ผ ํ๊ณ , ๊ฑท๊ณ ์๋์ง๋ฅผ ์ดํด๋ณผ ๊ฒ์ด๋ค.
์ง๊ธ๊น์ง ๋ถ๋ ํฐ ๏ผ์ธํ ๋ฆฌ๊ฒ์น์๏ผ๋ฅผ ๋ณด์ จ์ต๋๋ค. ๋งค์ผ ์์นจ ์ปค๋ฎค๋์ผ์ด์ ๋ถ์ค์ ์ง์์๋ง๋๋์ง์ ์ ์์ ๋ ์๋ค์ ์ฐพ์๊ฐ๋๋ค. ๏ผ์ธํ ๋ฆฌ๊ฒ์น์๏ผ์ฌ์ดํธ(bookletter.eeel.net)๋ฅผ ๋ฐฉ๋ฌธํ๋ฉด ๋ชจ๋ ๋ถ๋ ํฐ๋ฅผ ๋ง๋ ์ ์์ต๋๋ค.