Culturele diplomatie // Het in Parijs gevestigde Institut N é erlandais gaat dic ht // Het is crisis, en het effec t van soft pow er is lastig in euro’s te meten // Andere landen, China voorop, openen juist instituten, een kwestie van trots en z elfvertrouw en
Soft power wordt nog softer MARK BEUNDERMAN REDACTEUR EUROPA
Ontw ikkelingen op het geb ied van soft pow er n V erenigde S taten Hoeveel instituten? Geen aparte culturele instituten, alleen zogenaamde Information Resource Centers (in ambassades) en American Corners: Amerikaanse ‘hoekjes’ met informatie en cultuur binnen lokale bibliotheken en universiteiten, gefinancierd door Amerikaanse ambassades. Waar? De meeste Amerikaanse ambassades hebben Information Resource Centers. Er zijn daarnaast zo’n 400 American Corners in zestig landen. Opvallend: Tot 1998 hadden de VS aparte American Centers, culturele instituten in het buitenland. Na de bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania in dat jaar werden deze gesloten.
n Z w eden Hoeveel? Twee. Waar? Parijs, Alexandrië. Opvallend: Zweden heeft ambassadegebouwen die tegelijk culturele instituten zijn. De ambassade in Washington is bijvoorbeeld gevestigd in het House of Sweden.
n N ederland Hoeveel? Drie, binnenkort twee. Waar? Institut Néerlandais (Parijs, gaat dicht), het Erasmushuis (Jakarta) en het Vlaams-Nederlands Huis deBuren (Brussel). In vijftien ‘focuslanden’, waaronder Duitsland, China en de VS hebben ambassades versterkte culturele afdelingen. Opvallend: Nederlandse universiteiten beheren en financieren wetenschappelijke instituten die ook aan cultuur doen: de Nederlandse Instituten in Rome, Florence, Athene, Sint-Petersburg, Rabat, Kairo, Ankara en Istanbul. Het kabinet-Rutte I sloot vorig jaar het Nederlands Instituut in Damascus, een onderzoeksinstelling die door het ministerie van Onderwijs werd betaald.
n Finland Hoeveel? Vijftien. Waar? Berlijn, Brussel, Boedapest, Kopenhagen, Londen, Madrid, Oslo, Parijs, Sint Petersburg, Rome, Tallinn, Stockholm, Damascus, New York en Tokio. Opvallend: Het aantal Finse instituten in het buitenland is in de jaren negentig sterk uitgebreid.
n V erenigd K oninkrijk Hoeveel? Meer dan 200 vestigingen van The British Council in 110 landen. Waar? In Europa, in het oude Gemenebest, maar ook in Franstalig Afrika en in opkomende economieën. Opvallend: The British Council heeft sinds de eeuwwisseling zijn aanwezigheid in Europa teruggeschroefd om te bezuinigen, en om elders te kunnen uitbreiden. Regionale vestigingen in Duitsland en Italië werden gesloten. Elders moesten bibliotheken dicht.
stituten in buurlanden en overzee. Vaak is het een uiting van zelfvertrouwen, optimisme of trots. Duitsland gaf zijn Goethe Institut meer geld voor uitbreiding in groeicontinent Afrika. Polen opende het afgelopen decennium op meerdere continenten instituten met de naam Adam Mickiewicz, de Poolse Goethe. En Frankrijk, dat politiek en economisch aan belang inboet, wil zijn invloedssfeer niettemin uitbouwen met elf extra Instituts Français.
Amsterdam. Wat doen cineclubs, concerten, literaire debatten en vernissages op de begroting van een ministerie van Buitenlandse Zaken? Nog even organiseert het Institut Néerlandais in Parijs het allemaal, met geld uit Den Haag. Dit jaar gaat het instituut dicht. In tijden van efficiency-operaties van Europese overheden staat de sluiting van de culturele voorpost van Nederland in Frankrijk niet op zich- Vooral China doet veel zelf. De Vlaamse regering overweegt het dure pand van Vlaams Cultuur- De luidruchtigste beoefenaar van huis De Brakke Grond in Amsterdam publieksdiplomatie is nu China. De te verkopen en activiteiten naar zaal- Chinezen promoten hun land 24 uur tjes te verplaatsen. per dag via het kanaal CNC World, The British Council, de vermaarde maar ook middels honderden ‘ConBritse taal- en cultuurorganisatie met fucius-instituten’ die ze de afgelowereldwijd meer dan tweehonderd pen jaren overal ter wereld oprichtvestigingen, moet zich grotendeels ten. Ze worden, anders dan de Eurozelf bedruipen. Het schrappen van af- pese cultuurinstituten, gevestigd delingen is een optie. Het Spaanse In- aan buitenlandse universiteiten die stituto Cervantes behoudt weliswaar zo’n ‘gratis’ (door China gefinanal zijn 77 instituten in 44 landen, cierd) instituut graag willen hebmaar krijgt dit jaar 13 procent min- ben. der subsidie. China koopt soft power. En dat Nationale cultuurinstituten in het leidt met name in de Verenigde Stabuitenland spelen een rol in wat poli- ten tot wantrouwen: dienen die institici, diplomaten en wetenschappers tuten niet gewoon voor ‘propagan‘publieksdiplomatie’ of ‘cultuurdi- da’? Een Chinese partijbaas gebruikte plomatie’ noemen. Verspreiding van deze term volgens het Britse weektalenkennis, promotie van muziek en blad The Economist in 2009 gewoon kunst, ideeënuitwisseling bij debat- zelf, zonder schaamte, toen hij het ten: het is allemaal soft power waarvan over de instituten had. het effect moeilijk meetbaar is. ZachDe Amerikanen kunnen het weten. te invloed is kwetsbaar voor harde Zelf stuurde Washington tijdens de vragen over nut en kosten. Koude Oorlog jazzmuzikanten naar Minister Frans Timmermans (Bui- de Sovjet-Unie om Amerika als vrotenlandse Zaken, PvdA) vindt cul- lijk en divers land te promoten. Al tuurdiplomatie van groot belang decennia nodigen Amerikanen, als voor Nederland, laat hij weten. „In de deel van hun public diplomacy, groe■ Duitsland wereld van vandaag is de concurren- pen jonge buitenlandse ‘leiders’ uit. Hoeveel? 136 Goethe-instituten plus 11 tie om aandacht en invloed groter ge- Hillary Clinton stelde als minister dependances in 92 landen. worden. Het gaat om zien en gezien van Buitenlandse Zaken een onderWaar? Van Amsterdam tot Ramallah en Illustratie Pepijn Barnard worden, en een grote culturele uit- minister aan voor cultuurdiplomavan Togo tot Oezbekistan. straling draagt bij aan de internatio- tie. Opvallend: De Goethe-instituten hebnale invloed van Nederland.” En het woord ‘propaganda’ is ook ben sinds 2007 een hoger budget, onder Waarom moet het Institut Néer- niet helemaal nieuw als aanduiding meer voor het cultuurprogramma ‘Aktion landais dan dicht? „Instituten heb- voor cultuurdiplomatie. Het was een Afrika’. In 2008-2009 werden nieuwe ben enorme vaste kosten. Dat geld Brit, de diplomaat Reginald Leeper, vestigingen geopend in Dar Es Salaam steken we liever in concrete stimu- die zei dat „culturele propaganda” (Tanzania) en Luanda (Angola), en depenlerende en ondersteunende acti- van het grootste belang was in een dances in Lilongwe (Malawi) en in Kano ■ China viteiten”, zegt Timmermans. wereld van opkomend fascisme. Hij (Nigeria). Hoeveel? Zo’n 500 Confucius-instituten Maar andere regeringen richtte in 1934 The British in 96 landen. openen juist méér cultuurin- Council op. Waar? Onder meer in Leiden, Groningen, Tallinn, Lyon, Leeds, Melbourne, Teheran, San Diego en op 31 plaatsen in Afrika. Opvallend: Pas in 2004 begon China met ■ Frankrijk de oprichting van Confucius-instituten. Het Hoeveel? 102 Franse instituten in 98 landen aantal groeit snel. Een Confucius Instituut ■ Rusland en 1.040 afdelingen van de Alliance Française wordt door China gefinancierd, maar doorHoeveel? Staatsorganisatie Russki Mir (dikwijls zonder gebouw) in 136 landen. gaans gevestigd aan een buitenlandse uniBelgië (‘Russische vrede’ of ‘Russische wereld’) Waar? Alliance Française-afdelingen zitten in versiteit. De Confucius Instituten in NederHoeveel? België: geen. Vlaanderen: heeft instituten en culturele centra in 42 lanvrijwel alle landen ter wereld, ook in provincieland horen bij de Universiteit Leiden en de drie. Wallonië-Brussel: een. den. steden als Roermond, Limerick (Ierland), PonRijksuniversiteit Groningen. Waar? De Vlaamse cultuurinstituten Waar? Russki Mir is het ruimst vertegendicherry (India) en Cochabamba (Bolivia). zitten in Amsterdam (Cultuurhuis De woordigd in Oekraïne (11 centra) en China Opvallend: Frankrijk wordt dubbel vertegenBrakke Grond) , New York (Flanders (6). Andere plekken zijn Pyongyang en New woordigd: door Alliance Française én door House) en Osaka (Flanders Center). De York. In de Rijksuniversiteit Groningen beFranse instituten. Afdelingen van Alliance Franstalige gemeenschap in België vindt zich sinds 2010 een door Russki Mir geFrançaise worden vaak lokaal opgericht en heeft een Centre Wallonie-Bruxelles in financierde Russische bibliotheek. krijgen geld van de Franse ambassades. De Parijs. Opvallend: Russki Mir bestaat pas vijf jaar Franse instituten, zoals Maison Descartes in Opvallend: In 2009 werd het Flanen heeft in die tijd alle centra opgericht. RusAmsterdam, krijgen direct geld uit Parijs. ders House in New York geopend, terski Mir heeft ook twee promotieschepen, wijl een Nederlandse poging om daar waarvan er een vorig jaar Europese haveneen Holland House op te richten missteden aandeed. lukte.