Orkz by maurice specht

Het Oude RKZ Niet zomaar een woon-werkgemeenschap Ego Bouwens en Alex van Steenwijk in gesprek met Anne Marel Hilbers

plek verbeteren

vrijplaats

“Kunnen wij een glaasje water krijgen, want er is iemand flauw gevallen.” De bewaker was nog geen vier meter z’n hokje uit met het glaasje water of er stormden honderd man naar binnen. Die honderd man doken overal kamers en afdelingen in en zetten daar een tafel, een stoel en een matras neer. En daarmee was het Oude RKZ geboren. Een levendige woonwerkgemeenschap met een grote diversiteit aan bewoners en functies zoals een eethuisje, bioscoop en weggeefwinkel. 71

In 1979 besloot het toenmalige rooms-katholiek ziekenhuis te gaan verhuizen. Om te voorkomen dat het gekraakt zou worden, werd het gebouw bewaakt, maar tevergeefs. Twee grote kraakbewegingen in Groningen werkten eind jaren zeventig samen om dit gebouw te kraken. In die tijd een enorme stunt, die ertoe heeft geleid dat de geïnterviewde bewoners Ego Bouwens en Alex van Steenwijk, en velen met hen, tot op de dag van vandaag in het Oude RKZ kunnen wonen en werken. Na jarenlang een kraakpand te zijn geweest, stelde de gemeente in 1986 voor om het gebouw te legaliseren zodat het een permanente invulling kon krijgen. “Iedereen stond hier wel achter”, vertelt Ego. “Want je maakt je bewoning natuurlijk permanenter en het geeft je ook rechten.” In de voorgaande jaren had de originele groep laten zien dat ze de boel redelijk netjes hielden en dat er onderhoud werd gepleegd. Door de omvang is het Oude RKZ uniek voor Europa.

Zelfbeheer en samenwerking In de loop der jaren is de groep bewoners grotendeels veranderd, afgezien van een handjevol mensen die in het eerste jaar na de kraak in het gebouw zijn komen wonen. “Maar”, zegt Ego, “dat zijn natuurlijk wel mensen die tot het moment van legalisatie de basisstructuur van de organisatie hebben neergezet.” Sinds de legalisatie is een heuse organisatie-structuur opgebouwd. Het gebouw is in bezit van woningcorporatie Nijestee. De huur wordt betaald vanuit Koevoet: de eigen coöperatie van het Oude RKZ. Wanneer iemand het huurcontract ondertekent, wordt diegene lid van coöperatie Koevoet en betaalt huur voor de woonruimte aan deze coöperatie. Daarmee krijg je ook

besluitsmacht, of zoals Ego het noemt: “Eigenlijk is het democratie zoals het echt zou moeten zijn.” Op papier is het bestuur hetzelfde als bij andere organisaties. Ego: “Alleen is het hier zo dat het bestuur verantwoording aflegt aan de bewoners. Wij hebben regelmatig een bewonersvergadering en dat is het hoogste besluitorgaan in dit pand.” Zelfbeheer en samenwerking zijn de kernwoorden van het Oude RKZ, met een basis van “idealen die je hebt en ideeën hoe je die wilt nastreven.” Het doel van de verschillende onderdelen binnen het Oude RKZ is hetzelfde. Alleen de invulling is nog wel eens verschillend per onderdeel. De bioscoop, het eethuisje, de bar, het onderhoud en de technische dienst zijn allemaal losse stichtingen. Alleen ORKZnet is een vereniging en bedruipt zichzelf. “ORKZnet is de internet service provider die we hier hebben, gerund door vrijwilligers.” Wat de laatste jaren ook steeds meer voorkomt, is het samenwerken met bedrijven. “Dat is kostenbesparend en je krijgt een mooie cross-over van personeel van de aannemers en vrijwilligers van het gebouw.” Het is zeker niet zo dat het Oude RKZ een gesloten bastion is. Met grote feesten en evenementen worden ook de zogenaamde ‘buitenpanders’ betrokken bij het gebouw. Ook is er contact met de buurtvereniging in het kader van de jaarlijkse kunstmarkt aan de Emmastraat. Ego noemt ook de weggeefwinkel: “Sinds er een aantal artikeltjes in de krant hebben gestaan over de weggeefwinkel, zie je ook mensen uit de buurt dingen inbrengen of uitzoeken.”

Diversiteit brengt productiviteit Het Oude RKZ heeft ongeveer 250 bewoners van 0 tot 75 jaar oud: “Zelfstandigen, studenten, gezinnen, gehandicapten, hippies, dokters, advocaten, noem maar op. Hoe ouder het RKZ

â&#x20AC;&#x153; Hoe ouder het RKZ wordt in deze vorm, hoe meer het ook een afspiegeling van de samenleving aan het worden is.â&#x20AC;? 73

wordt in deze vorm, hoe meer het ook een afspiegeling van de samenleving aan het worden is.” Alex vertelt dat het zo goed werkt, omdat het een gemêleerde groep is. “Wat je vaak ziet in kraakpanden, is dat er een groep mensen zit met een bepaalde cultuurinslag en dat er verder niks tussen komt. Die groep blijft dan hangen, maar hier was iedereen welkom. Mensen gaan vastroesten, hoe je het ook wendt of keert. Daarom is het van belang om mensen door te laten stromen.” Er zijn verschillende voortrekkers die met gedrevenheid en gemak mensen motiveren, enthousiast maken en activeren. “Maar het zijn geen leiders. Leiders doen we hier niet meer aan. Daar zijn we wars van. Wat je hier nodig hebt zijn mensen die zeggen: ‘ik heb een goed idee, zo kunnen we het realiseren, dit is er voor nodig, dit is het belang. Doen jullie mee?’” Zo blijft het Oude RKZ zich ontwikkelen en komt er regelmatig weer nieuw bloed in. Het voornaamste motief om in het Oude RKZ te komen wonen, is volgens Alex de lage huurprijs. Het is nog steeds goedkoop in vergelijking met sociale huurwoningen en ook de meeste studentenkamers zijn duurder.

“Maar”, zegt Alex: “als je hier binnenkomt, begin je over het algemeen in een wat kleinere kamer. Als er een grotere kamer vrijkomt, wordt er eerst intern doorverhuisd.” Dit is ook meteen het beloningssysteem volgens Ego: “Het is onze enige manier om bewoners te motiveren om zelfwerkzaam te zijn. Op het moment dat jij niet zelfwerkzaam bent, mag je niet doorverhuizen.” Dit maakt ook dat de betrokken en actieve bewoners elkaar eigenlijk allemaal wel goed kennen.

Het rode boekje Alex en Ego vertellen met trots over het ‘rode boekje’ met statuten en interne reglementen. “Op het moment van de kraak waren er gewoon geen regels, maar was er echt letterlijke anarchie. Elke keer als er zich een situatie voordeed die problematisch was of waarbij een financieel ding besloten moest worden, dan werd dat besproken op de bewonersvergadering en dan volgde er een regel of een financieel besluit.” Bij de legalisering van het Oude RKZ moesten deze statuten vastgelegd worden bij de notaris

en is het rode boekje officieel ontstaan. Toch zijn volgens de mannen de belangrijkste regels ongeschreven: ‘Respect voor elkaar en respect voor omgaan met elkaar’. De verhoudingen, verantwoordelijkheden en het toezicht tussen de verschillende partijen en stichtingen binnen het gebouw zijn wel vastgelegd in het rode boekje. Alex: “Dat is gewoon belangrijk hier. Want dat zijn onze handvaten om ervoor te zorgen dat alles eerlijk verdeeld wordt en eerlijk blijft draaien om het voortbestaan te garanderen.”

CLG Groningen beschouwt

35-jarig jubileum

Succesfactoren Eén van de succesfactoren van het Oude RKZ is de mix van bewoners en de interactie met de buurt, waardoor het geen gesloten bastion is geworden. Een tweede succesfactor is het beloningssysteem voor zelfwerkzaamheid. Waar in veel woongebouwen het lastig is de bewoners te betrekken bij hun woonomgeving, heeft het Oude RKZ op deze wijze betrokkenheid en zelfwerkzaamheid verankert in het wonen en leven in het gebouw. Een derde succesfactor is het gebruik van het zogenaamde ‘rode boekje’. Deze blijft zich organisch ontwikkelen waardoor zowel geschreven als ongeschreven regels worden gehandhaafd.

In 2014 bestaat het Oude RKZ 35 jaar, waarbij groot uitgepakt werd met activiteiten in het gehele RKZ gebouw. De zeskamp is een populaire activiteit: “sporten op z’n RKZ’s: verplicht katerig aankomen.” Hierbij is het beroemdste en belangrijkste onderdeel het dobbelsteenvoetbal met rugbyachtige taferelen. “We vieren sowieso elk jaar de verjaardag van het Oude RKZ met elkaar. Dat is altijd het weekend na 3 september, de dag dat het pand in 1979 werd gekraakt.” Vooruitkijkend naar het vijftigjarig bestaan hopen Ego en Alex dat het Oude RKZ tegen die tijd nog steeds trouw is gebleven aan zijn eigen succesformule: open voor initiatief en verschillende ideeën door de diversiteit aan actieve bewoners, zodat het zichzelf kan blijven beheren. Interview met Ego Bouwens en Alex van Steenwijk - bewoners www.orkz.net Tekst: Anne Marel Hilbers Foto’s: Mark Sekuur

Impact Met de kraak van het Oude RKZ is een prachtig monumentaal pand behouden voor de stad. Het Oude RKZ zorgt tot de dag van vandaag voor een waardevolle toevoeging met betaalbare woonruimte en een diversiteit aan functies als ateliers, een bioscoop en expositieruimtes. Het Oude RKZ laat zien dat je met zelfwerkzaamheid en autonoom beheer een levendig woonwerkgebouw kunt realiseren.

Uitdaging Door de organisatiestructuur en de welwillendheid van de actieve bewoners en de gemeente Groningen kan het Oude RKZ zichzelf in deze vorm blijven beheren. Ook weet het trouw te blijven aan de eigen identiteit. Een uitdaging voor het Oude RKZ is om een minder grote financiële afhankelijkheid te creëren van woningcorporatie Nijestee, rekening houdend met de veranderende financiële positie en strengere controles voor woningcorporaties.