Power+ mei 2019 by Embuild

Informatieblad Techlink voor installatiebedrijven speciale technieken

MEI 2019 DRIEMAANDELIJKS LEDENBLAD

by Techlink

by Tech

IoT in de elektrotechniek F-gaswetgeving

Dossier

Mode 3 laadpunten voor elektrische voertuigen

NIEUW

PURE ELEGANTIE, MODERN DESIGN

MIJN HUIS GECONNECTEERD “Valena Next with Netatmo” maakt van elke elektriciteitsinstallatie in een handomdraai een geconnecteerde installatie, zonder breekwerk, zonder software. De bediening verloopt via de Home + Control app, via vocale assistent en uiteraard ook via schakelaars.

EDITO

De werking van Techlink Het voorjaar brengt ons niet alleen de eerste warme zonnestralen, maar ook een goedgevuld programma met gevarieerde activiteiten voor u als Techlink-lid. Onze leden lieten de activiteiten in maart en april niet aan zich voorbij waaien en waren bovendien een schot in de roos! Het eerste bedrijfsbezoek gaf ons een blik achter de schermen bij den “Duvel”. De tweede activiteit was een daguitstap naar de Kabelwerken in Eupen en bezoek aan waterzuiveringsstation Aquiris in Vilvoorde. Als Techlink werken wij continu aan onze organisatie, en aan de samenwerking met partnerorganisaties, om op alle niveaus de juiste standpunten te vertegenwoordigen. Hiervoor kunnen we terugvallen op zowel de inzet van ons team van vaste medewerkers als op vrijwillige inzet van leden. Dit resulteert in een actievere vertegenwoordiging in de sectorcomités, een verbeterde werking van de technische werkgroepen en een sterkere interactie tussen nationaal en lokaal niveau.

Karl Neyrinck

Daarnaast wil Techlink een innovatieve meerwaarde bieden aan zijn leden door een breed aanbod van optimale kwalitatieve dienstverlening die ondersteunt, informeert, adviseert en vormt. Als beroepsorganisatie spelen we voortdurend in op de actualiteit, bijvoorbeeld de F-gasregelgeving (zie pagina 6) die voor heel wat beroering zorgt in de koelsector, en toekomstige trends, denk aan revolu tionaire technologieën zoals BIM, robotisering, 3D-printing en scanning (zie pagina 11). De wereld van het Internet of Things (zie pagina 12) is dichterbij dan je denkt. We leven in een steeds meer gedigitaliseerde wereld waarin het verzamelen van data de toekomst van de planeet bepaalt. Maar de boog kan natuurlijk niet altijd gespannen staan. Techlink organiseert daarom ook jaarlijks de “Nacht van de Technieken” (zie pagina 36) waar de leden de kans krijgen om in een informele sfeer te netwerken.

Karl Neyrinck VOORZITTER TECHLINK NATIONAAL

COLOFON Confederatie Bouw Lombardstraat 34-42 • 1000 Brussel confederatiebouw.be BTW: BE 406 479 092

Techlink vzw Joseph Chantraineplantsoen 1 • 3070 Kortenberg T. +32 2 896 96 10 info@techlink.be • www.techlink.be

Redactie Dirk De Wolf dirk.dewolf@confederatiebouw.be T. +32 2 545 59 48

Verantwoordelijke uitgever Filip Coveliers, directeur communicatie filip.coveliers@confederatiebouw.be

Director General Kris Van Dingenen kris.vandingenen@techlink.be

Vertaling André Verkaeren, Metaphrasis bvba

Periodiciteit • Oplage 4x per jaar • 3000 Nederlandstalig, 2000 Franstalig

Publiciteit Inge De Ridder T. +32 53 80 87 47 • F. +32 53 80 87 48 inge.deridder@confederatiebouw.be

Vormgeving Nikka Cuypers nikka.cuypers@confederatiebouw.be Drukwerk Graphius

by Techlink

SINDS 100 JAAR

NET ALS U GAAN ZIJ GEEN UITDAGING UIT DE WEG.

NEW CITROËN BERLINGO VAN "INTERNATIONAL VAN OF THE YEAR 2019"

CITROËN JUMPY

CITROËN JUMPER

CITROËN PRO GAMMA PROFESSIONAL DAYS VAN 2 MEI TOT 30 JUNI

TOT

14.500€ VOORDEEL EN 50% OP ALLE OPTIES (1)

(4)

NEW BERLINGO VAN JUMPY JUMPER business.citroen.be 4,2 – 4,6L/100 KM 109 – 119G CO2/KM (NEDC) 5,1 – 6,0L/100 KM 133 – 159G CO2/KM (NEDC) 5,8 – 6,6L/100 KM 154 – 173G CO2/KM (NEDC) Milieu-informatie (KB 19/03/2004): citroen.be. (1) Maximum voordeel, alle premies inbegrepen alsook de volgende voorwaardelijke premies : EcoTech premie(2), stock premie(3), geldig bij aankoop van een nieuwe CITROËN Jumper Bestelwagen 35 L3H2 2.0 BlueHDi 130 MAN6. Het maximum voordeel mag volgens model en afwerking veranderen.(2) CITROËN biedt u een EcoTech premie van 1.400€ ZBTW aan voor de overname en de recyclage van uw oude voertuig bij aankoop van een nieuwe CITROËN Jumper bedrijfswagen. Het voertuig moet volledig zijn en minimum 6 maanden ingeschreven zijn op naam van de koper van het nieuwe F Y Y voertuig. (3) CITROËN biedt u een stockpremie van 1.500€ ZBTW bij aankoop van een nieuwe CITROËN Jumper in stock besteld en geleverd vóór 30/06/2019. (4) CITROËN biedt u 50% korting op alle opties. Aanbiedingen voorbehouden aan bezitters van een ondernemingsnummer en geldig van 01/05/2019 t.e.m. 30/06/2019. Deze aanbiedingen gelden zolang de voorraad strekt. Meer info en voorwaarden in de deelnemende Citroën verkooppunten of op business.citroen.be.

INHOUD

F-gaswetgeving

Mode 3 laadpunten voor elektrische voertuigen

Nacht van de Technieken

Onze partnerorganisatie Volta bespreekt de bescherming van Mode 3 laadpunten door middel van een automatische differentieelstroominrichting.

Hotel Steigenberger Wiltcher’s in Brussel barstte eind maart uit zijn voegen. De tweede Nacht van de Technieken was immers een succeseditie. Vind je jezelf tussen de foto’s?

Wanneer u gefluoreerde broeikasgassen gebruikt als koelmiddel voor uw koelinstallaties, wees dan voorbereid op 1 januari 2020. Vanaf die datum treden bepalingen uit de F-gassenverordening in werking die mogelijks een impact hebben op uw koelinstallatie.

Edito: De werking van Techlink

Wetgeving: F-gassenverordening 517/2014

Technologie: 3D printen

Technologie: IoT in de elektrotechniek

Actualiteit: De opmars van de elektrische auto

Technisch dossier: Mode 3 laadpunten voor elektrische voertuigen

Event: Artificial Intelligence, welke uitdagingen?

Organigram Techlink

Actualiteit: Kiezen voor duaal leren

Event: De rol van de installateur in

Techlink Masterclasses

Sectorraad “Elektrotechniek”

Project: Expertise ten dienste van duurzame ontwikkeling stellen

Vraag en antwoord:

de energietransitie

Mag een aardverbinding gebeuren via DIN-rail?

Event: Tweede nacht van de Technieken

Technisch dossier: Energiebeheer dankzij de digitale meter

Kort

De medewerker: Sofie Lapière

Productnews mei 2019 •

by Techlink

hlink

Wetgeving

Verordening 517/2014,

wat verandert er op 1 januari 2020? Wanneer u gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen) gebruikt als koelmiddel voor uw koelinstallaties, wees dan voorbereid op 1 januari 2020. Vanaf die datum treden bepalingen uit de F-gassenverordening in werking die mogelijks een impact hebben op uw koelinstallatie. De F-gaswetgeving heeft al voor flink wat beroering gezorgd in de koelsector. Als eindgebruiker, groothandelaar, producent of als gecertificeerd koeltechnisch bedrijf heeft u met steeds strengere regels te maken op gebied van het gebruik van F-gassen. Enerzijds wordt het gebruik van F-gassen ontmoedigd door een uitfasering ervan door middel van quota’s. Anderzijds worden er steeds strengere restricties opgelegd vanuit Europa op het op de markt brengen van F-gashoudende koel- en luchtbehandelingsinstallaties. Maar wat houdt de F-gaswetgeving precies in? En welke alternatieven zijn er?

by Techlink

• mei 2019

Wat zijn F-gassen?

F-gassen zijn een verzamelnaam voor HFK’s (fluorkoolwaterstoffen), PFK’s (perfluorkoolwaterstoffen) en SF6 (zwafelhexafluoride). HFK’s worden gebruikt als koelmiddel in koeltoepassingen en airconditioning. Ze werden indertijd geïntroduceerd ter vervanging van (H)CFK’s. Het gebruik van die (H) CFK’s werd door de Europese Ozonvervordening aan banden gelegd omdat (H)CFK’s de ozonlaag in de stratosfeer aantasten. Blijkt nu dat ook de HFK’s (en F-gassen in het algemeen) het klimaat geen goed doen. Ze versterken het broeikasgaseffect.

F-gassen hebben een zeer hoge GWP- waarde en hebben dus een grote (nega tieve) invloed op de opwarming van de aarde. GWP staat voor Global Warming Potential of vermogen tot opwarming van de aarde van een broeikasgas. De waarde geeft het opwarmend vermogen weer van het betrokken broeikasgas. Dit is de relatieve bijdrage tot het broeikasgaseffect van een eenheid van het betreffende gas vergeleken met een eenheid CO2 geïntegreerd over een periode van 100 jaar. Omwille van hun zeer hoge GWP-waarde worden er op mondiaal, Europees en

regionaal niveau maatregelen en initia tieven uitgewerkt die de uitstoot van deze broeikasgassen naar de atmosfeer moeten beperken en vermijden. Het beleid is gericht op: 1. het verhogen van de lekdichtheid van de toepassingen waarin ze worden gebruikt; en 2. het gebruik van dergelijke gassen te verbieden of te ontmoedigen, en het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven te stimuleren. De GWP-waarde is het belangrijkste criterium bij de keuze van een F-gas als koelmiddel. Hoe lager deze waarde, hoe beter voor het milieu.

F-gasverordening 517/2014

Op Europees vlak werd op 17 /05/2006 EU-verordening 842/2006 inzake bepaalde F-gassen goedgekeurd. Deze moest een halt toeroepen aan de waargenomen stijgende trend van de emissies van F-gassen. De verordening legde verplichtingen op aan exploitanten van koelinstallaties zoals periodieke lekdichtheidscontroles, verplichte terugwinning van F-gassen uit installaties, certificering van betrokken onderhoudspersoneel en bedrijven, eisen met betrekking tot etikettering en rapportageverplichtingen. Het bevatte ook enkele verbodsbepalingen voor het op de markt brengen van een beperkt aantal toepassingen die F-gassen bevatten. Acht jaar later bleek dat die verordening niet ver genoeg ging om de ambitieuze Europese doelstellingen inzake reductie van broeikasgassen te halen en besloot men, nu alternatieven voor F-gassen meer en meer beschikbaar zijn, die verordening sterk aan te scherpen. Dit resulteerde op 16 april 2014 in de goedkeuring van EU-verordening 517/2014 betreffende F-gassen die op 1 januari 2015 in werking trad. Deze nieuwe verordening moet er voor zorgen dat op Europees niveau een afname tegen 2030 met minstens 60% van de emissies van 2005 wordt gerealiseerd. In een eerste fase ambieert deze nieuwe verordening vooral een snelle afbouw van het gebruik

van F-gassen met een hoge GWP-waarde. De belangrijkste additionele maatregelen zijn: • Een beperking in het aanbod van HFK’s door middel van een quotasysteem voor importeurs en producenten van HFK’s (phasedown). Dit quotasysteem zal er voor zorgen dat tegen 2030 de hoeveelheid HFK’s die op de markt worden gebracht met 79% zal zijn gereduceerd ten opzichte van de hoeveelheid die in 2015 op de markt is gebracht (in CO2-equivalenten uitgedrukt). • Een sterke uitbreiding van de lijst met toepassingen waarvoor tegen een welbepaalde datum apparatuur niet meer op de markt mag worden gebracht met F-gassen. De belangrijkste impact zal komen van het verbod om vanaf 2020 geen nieuwe koeltoepassingen meer op de markt te plaatsten met HFK’s die een GWP-waarde van 2500 of meer hebben. • Stopzetten vanaf 2020 van het gebruik van nieuw geproduceerde F-gassen met een GWP-waarde van 2500 of meer in bestaande koelsystemen (en 2030 voor gerecycleerde/geregenereerde). • Vanaf 1 januari 2022 zijn HFK’s met een GWP ≥ 150 verboden in nieuwe centrale koelinstallaties met een vermogen van 40 kW of meer, met uitzondering van het primaire circuit van cascadesystemen, waar het koudemiddel een GWP lager dan 1.500 moet hebben. • Aanpassen van de voorschriften met betrekking tot lekdichtheidscontroles in functie van de tonnage aan CO2-equivalenten die in een toepassing aanwezig is. Voordien werd de frequentie waarmee een koelinstallatie op lekkage moest worden gecontroleerd, bepaald door de hoeveelheid kg die in het koelsysteem aanwezig is. Nu bepaalt zowel de GWP-waarde als de hoeveelheid kg koelmiddel aanwezig in de koeltoepassing, de frequentie van de uit te voeren keurin-

gen. Hoe schadelijker het koelmiddel (hoe hoger de GWP-waarde), hoe frequenter er moet worden gecontroleerd op lekkage.

F-GASSEN DIE VANAF 1 JANUARI 2020 NIET MEER MOGEN WORDEN GEBRUIKT F-gas GWP-waarde R23 14800 R404A 3922 R422A 3143 R422D 2729 R434A 3246 R507A 3985 R508B 13214

Vaststelling: Slechts vierde van F-gaskoelmiddelen wordt gerecupereerd

Een recente studie van het Vlaams Departement Omgeving bevestigt het vermoeden dat F-gassen onvoldoende teruggewonnen worden uit koeltoepassingen. F-gassen kunnen op twee manieren ontsnappen en zo bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen. Enerzijds zijn er lekverliezen, onder meer door onvoldoende onderhoud, onzorgvuldige uitbating en slijtage aan koelinstallaties. Anderzijds ontsnappen er ook gassen wanneer deze koeltoepassingen definitief buiten dienst worden gesteld en het koelmiddel bij de ontmanteling en/of afvoer onzorgvuldig wordt gerecupereerd en/of behandeld. Bij de opmaak van de jaarlijkse emissie-inventaris van F-gassen wordt verondersteld dat er vandaag bij grotere koeltoepassingen gemiddeld slechts een vierde van het resterende koelmiddel uit de afgedankte koeltoepassingen wordt gerecupereerd. Bij kleinere commerciële koeltoepassingen en airco’s wordt aangenomen dat 70% van het resterende koelmiddel uit de toestellen ontsnapt voor ze de fabriek bereiken waar ze definitief worden ontmanteld. Op b asis van deze veronderstellingen zou er in ››› mei 2019 •

by Techlink

hlink

Wetgeving

››› 2016 naar schatting 383 kton CO2-eq F-gassen ontsnapt zijn uit buiten dienst gestelde en afgedankte koeltoepassingen. Hinderpaal voor de correcte afvoer van F-gassen is de beperkte kennis van de afvalstoffenregelgeving en de verplichtingen en mogelijkheden voor het transport en het hergebruik van teruggewonnen F-gassen bij sommige actoren. Velen zijn zich er niet van bewust dat teruggewonnen F-gassen in een aantal gevallen mogen worden hergebruikt, en dat men zelf het transport van deze gassen kan uitvoeren of organiseren.

Oproep tot strengere handhaving F-gassenwetgeving

De afgelopen maanden kwamen steeds meer berichten naar buiten over de illegale handel in koudemiddelen. De quotaregeling beperkt het HFK-volume dat in Europa op de markt komt, waardoor de prijzen van sommige koudemiddelen stevig zijn opgelopen. Criminele bendes spelen hier op in door cilinders met koudemiddelen Europa binnen te smokkelen. Voor vier Europese brancheverenigingen namelijk EPEE (Europees Partnerschap voor Energie en Milieu), AREA (Europese vereniging van koeling, airconditioning en warmtepomp installateurs), EFCTC (dat HFK-fabrikanten vertegenwoordigt) en ADC3R (de koepelorganisatie voor de Franse koudemiddelensector) is het reden om een tweeledige boodschap af te geven: enerzijds moet regelgeving beter worden gehandhaafd, en anderzijds moeten marktpartijen hun verantwoordelijkheid nemen.

Kigali Amendement

Op 1 januari 2019 is het Amendement van Kigali aan het Protocol van Montreal in werking getreden. Dit amendement is een internationaal akkoord dat de voorziene productie en consumptie van HFK’s in de komende 30 jaar met meer dan 80% wil terugdringen. Bij een optimale opvolging zal het Amendement tegen het einde van de eeuw een daling van de opwarming met 0,4 °C mogelijk maken. Het Amendement werd eind 2016 in Kigali (Rwanda) door 197 landen ondertekend. Ondertussen werd het al door 65 landen geratificeerd (waaron-

by Techlink

• mei 2019

der België in juni 2018). De komende weken worden nog meer ratificaties verwacht. Een belangrijke reden voor de voortvarendheid waarmee de koelmiddelen kunnen worden aangepakt, is de beschikbaarheid van alternatieven.

Welke alternatieven?

De markt richt zich nu op de ontwikkeling van een nieuwe generatie koudemiddelen met een lager milieu/broeikaseffect. Als gevolg hiervan zien we nu langzaam nieuwe F-gassen met aanzienlijk lagere GWP zoals R449a, R407d of R32, chemische alternatieven HFO’s zoals R1234yf of natuurlijke koudemiddelen zoals CO2 en Propaan opkomen. Het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven wordt dus gestimuleerd. De alternatieven kunnen in twee groepen worden opgesplitst: 1. Synthetische koudemiddelen: Hieronder vallen HFO’s (hydrofluoro olefinen) en HFO+HFK-blends (mix van hydrofluoroolefinen en fluorkoolwaterstoffen). Ze zijn op te delen in: • enkelvoudige stoffen, die dus bestaan uit één type molecuul zoals R1234ze. Deze vertonen steeds een kookpunt;

• azeotropische mengsels, namelijk mengsels van twee (of drie) stoffen met een zodanige samenstelling dat het mengsel een duidelijk kookpunt heeft en zich dus gedraagt als een enkelvoudige stof (dragen een R-nummer tussen 500 en 599, vb. R507); • zeotropische mengsels, namelijk mengsels die zich bijna azeotropisch gedragen en een, meestal kleine, kook- en condensatietraject vertonen (dragen een R-nummer tussen 400 en 499, vb. R407c) 2. Natuurlijke koudemiddelen: Dat zijn organische verbindingen zoals pro paan, CO2, of ammoniak. Natuurlijke koudemiddelen hebben geen invloed op de ozonlaag, dragen nauwelijks bij aan het broeikaseffect, en hebben dus nagenoeg geen negatief effect op het milieu. Het grote nadeel van natuurlijke koelmiddelen zijn de veiligheidsaspecten waarmee rekening moet gehouden worden bij het ontwerp van de installatie. De thermodynamische eigenschappen van ammoniak zijn heel goed, maar de nadelen van ammoniak zijn de toxiciteit en hoge ontvlambaarheid.

H E T E N I G E P L U G & P L AY

SYSTEEM OP DE MARKT

S N E L L E M O N TAG E HOOGTEREGELING VOOR

VISUELE AANDUIDING MINIMUM H O O G T E B E TO N N E N D E K V LO E R

HET NA-NIVELLEREN

VEILIG IN GEBRUIK

INZETBAAR ALS

ECOLOGISCH

TREKDOOS

ONTWIKKELD VOLGENS DIN-EN-50085

MEER INFORMATIE OP WWW.TRAYCO.BE/THEBOX opm. adv_185x130mm_powerplus_Trayco-NL.indd 1

24/04/19 13:23

save ate d e h t

met e tiev a v o n in ries a n i sem

22 NOV 2019 www.installday.be



De eerste en enige Belgische vakbeurs voor alle installatietechnieken: binnenklimaat, sanitair, elektrotechniek, automatisering én beveiliging, verwarming, schoorsteenvegen, waterbehandeling.



In de ruime hallen van Brussels Kart Expo van 9u30 tot 19u00.



Met innovatieve seminaries rond integratie van technieken: op naar de energietransitie!



Gratis toegang voor bouwprofessionals.



Sfeer en gezelligheid verzekerd dankzij gratis buffetten en drank.



Meer dan 150 standhouders tekenden reeds present.

Meer informatie over het boeken van een stand voor dit unieke evenement via steve.caufriez@confederatiebouw.be. organisatie:

by Techlink

mediapartners:

by Techlink by Techlink

by Techlink

initiatief van:

Technologie

Wat betekent 3D printing voor de installatiesector? De techniek van het 3D printen evolueert razendsnel. Er duiken voortdurend nieuwe toepassingen en experimenten op. In de installatiesector wordt 3D printen nog steeds hoofdzakelijk gebruikt voor het maken van prototypes en zichtmodellen van producten. De verwachting is dat dit ook vaker ingezet zal worden in het eindproduct.

Wat is een 3D printer?

3D printen, ook wel Additive Manufacturing, Rapid Prototyping of Rapid Manufacturing genoemd, is een vorm van productietechniek waarbij digitale bouwtekeningen omgezet worden naar driedimensionale objecten. Dit gebeurt door het object laag na laag op te bouwen. Hierbij wordt een grote variëteit aan materialen gebruikt waaronder gips, goud, bioplastic, keramiek, fotopolymeer, hout, titanium, zand, polyester, etc.

VUB ontwikkelt hybride metaal 3D-print machine voor integratie koelkanalen

Zwaar belaste onderdelen met hoge precisie 3D printen, dat is waar de Vrije Universiteit Brussel (VUB) reeds enkele jaren onderzoek naar doet. Eigenlijk is het idee voor de innovaties ontstaan bij een Belgische toeleverancier aan de luchtvaart. ‘Daar zagen we de groeiende interesse voor metaal 3D printen, maar bleken de materiaaleigenschappen op de lange termijn nog te onvoorspel-

baar’, verduidelijkt Michaël Hinderdael, post-doctoraal onderzoeker aan de VUB. Gebaseerd op hun jarenlange ervaring in signaalverwerking werken de onderzoekers nu aan een nieuw machine platform waarin de recentste ontwikkelingen geïmplementeerd worden. Zo kozen ze voor de eigen ontwikkelde closed-loop process controle om de warmte-inbreng en gerelateerde spanningen te minimaliseren. ‘We hebben de kennis in onze groep gebruikt om in real-time, tijdens het printen, het proces te kunnen monitoren en zelfs bij te sturen’, aldus Julien Ertveldt, post-doctoraal onderzoeker aan de VUB. Maar vooral de opvatting dat de machine eenvoudig en snel kan wisselen tussen het toevoegen en wegnemen van mate riaal is uniek. De hoge precisie die vereist is in tal van toepassingen kan (nog) niet worden bereikt met louter 3D metaal printen. Daarvoor is een nabehandeling zoals frezen nodig. ‘Door de beide processen beschikbaar te stellen in

één machine kunnen we diezelfde hoge precisies nu ook halen op plaatsen die voorheen onbereikbaar waren’, zegt Michaël. Een concrete toepassing hiervan is het optimaliseen van de geïntegreerde koelkanalan in mallen voor spuitgiettoepassingen. De 3D vormvrijheid die 3D printen biedt, in tegenstelling tot de rechtlijnige geboorde koelkanalen, laat toe de kanalen korter bij het maloppervlak te brengen. Als een gevolg van de verhoogde koelefficiëntie kan de spuitgietcyclus verkort worden, ten bate van de productiecapciteit. Door daarenboven, laag-per-laag, de oppervlaktekwaliteit van de koelkanalen na te bewerken worden de stromingsverliezen geminimaliseerd en de warmtetransfer geoptimaliseerd. Ook in het kader van metaalmoeheid is het belangrijk na te gaan dat deze kanalen optimaal vormgegeven en afgewerkt zijn. ‘In het kader van mijn doctoraat is namelijk gebleken dat de oppervlaktekwaliteit van interne oppervlakken bepalend zijn voor het vermoeiingsgedrag van de component. Ook mallen worden telkens onderworpen aan variërende belastingen en hebben daardoor baat bij een goede oppervlakteafwerking’, besluit Michaël. Met deze unieke capaciteit wil de VUB een uniek testplatform worden voor de industrie. Meer informatie over de onderzoeksgroep kunt u vinden op www.avrg.be. mei 2019 •

by Techlink

hlink

Technologie

The next big thing: Internet of Things (IoT)

Zigbee Z-Wave

IoT controller Raspberry Pi Linux Python

Uit onze grootschalige enquête (zie Power+ nr. 1/2019 (p. 6-9)) onder de leden van Techlink kwam naar voren dat een meerderheid van de elektrotechnici er van overtuigd is dat het leveren van bijkomende diensten gebaseerd op data afkomstig van de installatie (via IoT, big data, ...) belangrijker wordt dan de eigenlijke installatie zelf. Reden te meer om een artikel te wijden aan IoT.

lichtsensor LDR I2c

We raken er steeds meer aan gewend dat slimme technologie ons leven gemakkelijker en aangenamer maakt. Toepassingen als slimme energiemeters, thermostaten, domotica systemen, automotive en smartwatches, ... maken duidelijk dat IoT vandaag al onze leefwereld is binnengedrongen. ‘We verwachten dat IoT een grote vlucht zal nemen en dat er in de toekomst nog meer apparaten en installaties via het internet zijn verbonden. Onze leden delen deze mening ook zoals bleek uit onze enquête’ (zie grafiek), zegt Jan Lhoëst, commercieel directeur van Techlink. ‘IoT vergt wel een andere

manier van denken zoals de opslag van data in de cloud en de beveiliging en integriteit daarvan.’

smart lock LoRa / Zigbee

IoT voor technici

We leven in een meer gedigitaliseerde wereld waarin sensoren zonder tussenkomst van menselijk handelen besturingen kunnen overnemen. Processen worden straks volledig datagestuurd en het meten of monitoren van installaties wordt daarmee belangrijker. Installateurs moeten dus weten hoe ze data kunnen meten, de resultaten kunnen interpreteren en de installatie hier vervolgens op aanpassen zodat deze opti-

grasmaaier robot wifi

Grafiek:

HET LEVEREN VAN BIJKOMENDE DIENSTEN GEBASEERD OP DATA AFKOMSTIG VAN DE INSTALLATIE (VIA IOT, BIG DATA, ...) WORDT BELANGRIJKER DAN DE EIGENLIJKE INSTALLATIE ZELF Elektrobedrijven

19,40%

26,87%

16,42%

22,39%

14,93%

HVAC-installateurs

40,30%

22,39%

10%

helemaal van toepassing

by Techlink

• mei 2019

20%

30% van toepassing

40%

50% neutraal

16,42%

60%

70%

niet van toepassing

8,96%

80%

11,94%

90%

100%

helemaal niet van toepassing

www weer bericht

INTERNET API LoRa Gateway

verlichting & schakelaars Philips Hue zigbee

KEUKEN

smart koffiezet Samsung IoT hub wifi

dakraam Zwave

SLAAPKAMER wekker Hack Arduino

4G smartphone android app

IP outer

BADKAMER CO-sensor verwarming wifi COAP nest

KNX Router OS controller Switch OS

Infrarood TV Sonos speaker TCP/IP

TCP/IP bewegingssensors

IRLED iTack

nummerplaatcamera Raspberry pi Google Vision API

toeganspoort RFISM

Alexa API

maal blijft werken. Het is ook om die reden dat er nood is aan installateurs die electronica en netwerken integreren met intelligente systemen. Hierdoor bieden steeds meer onderwijsinstellingen een opleiding IoT aan. Power+ zat samen met Yves Masset, opleidingshoofd Elektronica-ICT, en Geert Vanhulle, lector Elektronica-ICT, verbonden aan het department Weten-

schap en Techniek bij de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen. In hun opleiding Internet of Things komen alle courante IoT technologieën aan bod, leert men over sensoren, netwerking en alle andere achtergrond kennis om installaties zoals hieronder beschreven aan te kunnen.

MEER WETEN? Zie: www.ap.be/graduaat/internet-of-things

Praktijkvoorbeeld

Je kan stellen dat IoT voor de consumentenmarkt een reeks oplossingen is op zoek naar het probleem. In de eerste plaats zal de taak van een installateur zijn om samen met z'n klant dit probleem te gaan ontdekken. In feite komt het er op neer om een scenario te ontwikkelen dat hierna met een reeks IoT onderdelen ook in werkelijkheid kan ››› omgezet worden. mei 2019 •

by Techlink

hlink

Technologie

››› Merk op! Een vergissing die men niet

mag maken is om IoT te reduceren tot één of enkele specifieke scenarios en te zeggen dát is nu IoT. Er zijn namelijk oneindig veel mogelijkheden en de bedoeling is nu juist om een IoT systeem te bouwen op maat van de wensen van de klant. Bovenstaande opmerking in gedachte kijken we toch even naar een praktisch voorbeeld van zo'n scenario en vooral de implicaties ervan voor de installateur.

Scenario

De klant beschrijft zijn dag die begint als hij (of zij) z'n wekker afdrukt en naar de keuken gaat. Onze klant zet altijd s'morgens z'n dakraam open om de kamer te verluchten en wil vervolgens als éérste rustmoment in de morgen een tas verse koffie. Hij wil hier echter niet op wachten en verwacht dus dat zodra hij z'n wekker uitzet, de koffiezet reeds begint door te lopen zodat die klaar is als hij beneden is. De centrale IoT controler kijkt op dit moment ook of dat het buiten reeds licht is of nog donker (bv. in de winter) en gaat zachtjes de lichten aanzetten op het traject van de slaapkamer naar de keuken afhankelijk van de noodzaak. Na de koffie en het ontbijt blijft onze klant al snel eens te lang naar het nieuws op de televisie kijken en stapt gehaast z'n auto in. Door de controleren of het hek van het huis is open gegaan en/of de wifi van z'n smartphone plots buiten bereik is, weet het slimme huis dat onze klant is weggereden. Via de bewegingsdetectors in het huis weet deze ook dat er verder niemand meer thuis is en dus worden alle lichten automatisch uitgezet, de chaufage op minimum, en de voordeur op slot gedaan, iets wat onze klant vroeger wel eens vergat. Doordat de IoT controller regelmatig het weerbericht checkt en ziet dat het zo

by Techlink

• mei 2019

meteen gaat regenen zorgt deze er ook voor dat het raam dat onze klant vergeten was ook dicht gaat. Het programma van de grasmaaier-robot wordt ook aangepast want het gras afrijden bij hevig regenweer is uiteraard geen goed idee. Na z'n werk op weg naar huis gaat het hek automatisch open en wordt via nummerplaat herkenning even gecheckt of het wel degelijk onze klant is die thuis komt. Het slot op de voordeur gaat hierdoor automatisch los en uit de speakers klinkt er wat zachte muziek voor een warm welkom thuis gevoel zelfs al was er niemand thuis. Automatisch wordt ook de verwarming opgezet in de badkamer want onze klant neemt na het werk graag een douche en heeft een hekel aan een koude badkamervloer. In de douche hangt ook een CO sensor om koolstofmonoxide vergiftiging te voorkomen. Bij een alarm tijdens het douchen gaan alle lichten van het gehele huis overal voluit branden en knipperen aan 2x per seconde. De voordeur wordt los gemaakt en door de speakers klinkt een alarm boodschap "CO-vergiftiging gevaar in de badkamer". Gelukkig is zo'n alarm toestand uitzonderlijk. In het gewone scenario na de douche spreekt onze klant gewoon tegen z'n amazon alexa in de living en vraag naar "sfeerlicht" en "tv op netflix" voor het zien van een goeie film. De lichten dimmen hierdoor, rond de TV komt een zacht blauwe verlichting en in de achtergrond warm geel-wit licht. In de trap-hall worden de lichten zachtjes rood en zwak maar genoeg licht om de kinderen hun schrik van het donker te sussen. Als we nu zo'n scenario gaan vertalen dan zien we dat er heel wat verschillende technologieën met elkaar gekoppeld moeten worden. Veel van de onderdelen zijn los in de handel verkrijgbaar maar ze doen lang niet wat ons scenario omschrijft: een KNX systeem kan alle verlichting aansturen maar kan standaard niet de

kleur van onze philips Hue lampen aanpassen via zigbee, via een raspberry pi moet het weerbericht opgevraagd worden en de z-wave afstandsbediening van het dakraam aangestuurd worden. De CO sensor is verbonden via wifi en stuurt een CoAP bericht. De speakers krijgen diverse streams via tcp/ip uit de Raspberry Pi. De TV wordt aangestuurd via de Infrarood poort die ook voor de afstandsbediening dient. De koppeling met de Alexa API moet gemaakt worden alsook die met de smart hub om de koffiezet aan te sturen. Via de google vision API moet de nummerplaat gecheckt worden en de slimme deurknop moet via zigbee verbonden worden met de IoT controller, enz.

Bedenking

Bedenk ten slotte ook dat sléchts wanneer meerdere IoT devices in samenspraak dergelijke scenarios kunnen produceren dan men écht van een IoT systeem kan spreken dat nut heeft. Wanneer ze niet gekoppeld worden zijn zo'n losse IoT devices eigenlijk niet meer dan gadgets. Wat doe je met een slimme deurknop als je ermee enkel via de bijkomende app het slot kan dicht of open doen? Als je dat nu met een sleutel doet of via een app maakt niet veel winst. Als totaaloplossing echter kunnen IoT systemen enorm veel extra confort bezorgen, extra fysieke veiligheid en een relevante energie-reductie door het optimaliseren van het verbruik van licht en warmte. En het voorkomen van energie-lekken zoals de verwarming die blijft opstaan als het venster openstaat. Het is de installateur die dit geheel uiteindelijk aan elkaar moet knopen en dus ook al deze technologieën voldoende zal moeten begrijpen! Als installateur creëer je kansen door je rol te claimen in de toenemende vraag naar “slimmere” woningen, die toekomstbestendig zijn en die perfect kunnen functioneren in de wereld van IoT. Zeker omdat veel functies in een woning direct ingrijpen op de elektrotechnische installaties.

BAANBREKEND, NIET MUURBREKEND.

Complete controle voor elk huis, elke keer weer Nieuwbouw, verbouwing, grondige renovatie of kleine ingreep? Met Niko Home Control heb je voor elk project, elk budget en iedere klant een antwoord op de vraag naar huisautomatisering. Dankzij het installatie- en conﬁguratiegemak, ongeacht het type bekabeling, is Niko Home Control ook voor jou de ideale oplossing om elk huis slim te maken. Zo biedt Niko Home Control voor elke woning heel wat nieuwe mogelijkheden op het gebied van comfort, veiligheid en energieefﬁciëntie. Met Niko Home Control heb je alles in handen om de wensen van je klanten waar te maken. Deze intelligente en flexibele elektrische installatie groeit met de bewoner mee en geeft hem het comfort dat hij vandaag van zijn woning verwacht. En door het tijdloze design past Niko Home Control naadloos in elk interieur. Niko staat bovendien open voor nieuwe technologieën en open ecosystemen. Zo blijven de oplossingen van Niko volledig futureproof en kan je Niko Home Control nu al koppelen aan systemen van o.a. Sonos, Bose, Renson, VELUX en Vaillant. Niko Home Control is vanaf de 2e helft van 2019 ook beschikbaar voor traditionele bekabeling.

PA-909-01

www.niko.eu/nikohomecontrol

hlink

Actualiteit

Sinds de start van de 21ste eeuw beginnen de Hybrid Electric Vehicles (HEV) en de Battery Electric Vehicles (BEV) of samen de Electric Vehicles (EV) meer en meer in het straatbeeld te verschijnen. Een EV is vandaag een welbekend alternatief voor een brandstofwagen of Internal Combustion Engine (ICE), ook wel conventionele wagen (CW) genoemd. Op de manier van aandrijving na zijn er amper verschillen waarneembaar. Zo wordt een BEV aangedreven door een elektromotor, die op zijn beurt wordt gevoed door elektrische energie opgeslagen in de batterij van de wagen. Deze batterij kan worden opgeladen door energierecuperatie tijdens het remmen of door ze op te laden via het net. De klimaatverandering, de luchtkwaliteit in sommige binnensteden en de eindigheid van fossiele brandstoffen zijn een paar redenen voor de toenemende wens om bewust om te gaan met de leefomgeving en grondstoffen duurzaam te gebruiken. Bij de transitie naar duurzame energiesystemen speelt de auto, meerbepaald EV’s, een grote rol. De grote vraag is wanneer precies en met welk tempo elektrische aandrijving de traditionele verbrandingsmotor gaat vervangen.

Belgische situatie

Het is een feit dat de markt van de EV’s in België terrein wint. In 2018 werden 28.523 personenauto’s verkocht die geheel of gedeeltelijk op elektriciteit rijden, waardoor het marktaandeel voor het eerst de drempel van 5% overschreed (5,1%). Nieuwe EV’s stijgen proportio-

by Techlink

• mei 2019

De opmars van de elektrische auto ‘Elektrische auto’s zijn veel te duur.’ We horen het vaak zeggen door iets minder milieubewuste particulieren, die er vaak ook op wijzen dat de reikwijdte niet voldoende is, of dat er niet genoeg oplaadpunten zijn… maar is dat ook echt zo? Op de Brussels Motor Show 2019 zagen we dat steeds meer autohandelaars en ontwikkelaars uitpakken met elektrische auto’s, die bovendien zelden (veel) duurder zijn dan hun vervuilendere broertjes en zelfs aan heel schappelijke prijzen kunnen worden geleased. neel het meest met 38,5%, maar vertegenwoordigen nog altijd slechts 0,7% van de markt met 3.763 nieuwe inschrijvingen. De verkoop van hybride wagens stijgt in mindere mate, maar vertegenwoordigen 4,4% in 2018. In 2018 werden er bovendien in totaal 683.285 nieuwe voertuigen ingeschreven en 919.494 tweedehands. Dit is een stijging van 1,5% voor de nieuwe voertuigen en een daling van 0,7% voor de tweedhandsvoertuigen. Acht nieuwe voertuigen op tien zijn personenwagens. Benzinewagens zijn het meest populair, met een marktaandeel van maar liefst 58% en een stijging van 22% ten opzichte van 2017.

Internationale studie Milieutechnische voordelen en de lagere eigendomskosten overtuigen steeds meer

beheerders van bedrijfsvloten om over te stappen op EV’s, zo blijkt uit een studie van UPS en GreenBiz. In het rapport ‘Curve Ahead: The Future of Fleet Electrification’ noemen marktleiders de drijfveren en de hindernissen van overstappen naar EV’s. Enkele resultaten: De belangrijkste motivaties om naar EV’s over te stappen zijn voor 83% van de bevraagde grote bedrijven duurzaamheids- en milieudoelstellingen. Een vermindering van de totale eigendomskosten wordt door 64% van de respondenten aangehaald. Naast de brandstofbesparing vereisen EV’s minder onderhoud dan traditionele voertuigen met een interne verbrandingsmotor, wat betekent dat de onderhoudskosten laag zijn. Ondanks hun wil om naar EV’s over te stappen,

staan veel bedrijven voor een aantal uitdagingen. Zo noemt 55% van de respondenten de aanvankelijke aankoopprijs van commerciële EV’s als belangrijkste hindernis. Verder ziet 44% onaangepaste oplaadpunten in de regio als een obstakel en meldt 92% “niet goed uitgerust” te zijn om zich aan commerciële laadbehoeften aan te passen. Uit de studie blijkt echter ook dat minder dan de helft van de ondernemingen voor hun laadinfrastructuur samenwerken met de regering of met nutsbedrijven. Een goede laadinfrastructuur is noodzakelijk om het gebruik van EV’s te stimuleren. Bij laadinfrastructuur zijn slim laden en interoperabiliteit kansen die zich voordoen in de markt van EV’s. Voor meer info over laadpunten, zie artikel op pagina 18.

Het juiste laadpunt dankzij de online configurator van Rexel! Dankzij de nieuwe configurator van Rexel kunt u in slechts drie eenvoudige stappen het juiste laadpunt en de installatie-toebehoren kiezen en ontvangt u een offerte met nettoprijzen.

snel verschillende varianten en offertes opmaken voor elke toepassing

vergroot uw kennis rond de technologie van het laden

geen enkele voorkennis vereist Ontdek zelf deze handige configurator op Netstore!*

Uiteraard staan onze specialisten ter beschikking voor al uw projecten of vragen rond laadpalen. Kortom, doe meer zaken dankzij elektrische laadpunten samen met uw ‘partner in crime’ Rexel ! Wenst u meer info over ons aanbod en services in EV? Contacteer ons via ev@rexel.be *Nog geen klant bij Rexel? Neem contact op met het dichtsbijzijnd Rexel filiaal: rexel.be/filialen

hlink

Technisch dossier

Mode 3 laadpunten voor elektrische voertuigen: keuze van de differentieelschakelaar Elk laadpunt voor een elektrisch voertuig (EV) moet onder andere beschermd worden tegen onrechtstreekse aanraking. In deze bijdrage bespreekt onze partnerorganisatie Volta de bescherming van Mode 3 laadpunten door middel van een automatische differentieelstroominrichting (diff.).

by Techlink

â&#x20AC;˘ mei 2019

Figuur 1: Elektrobedrijven

9% PE

DIFF. STROOMOPWAARTS VAN 1 LAADPUNT BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE A VAN 30 mA EN EEN DIFF-6mA-DC (TYPE * IN DE FIGUUR)

16%

kWh Een Mode 3 laadpunt is een toestel dat uitsluitend bedoeld is voor het laden van EV’s met wisselstroom (AC). In dat geval eisen de normen voor laadinfrastructuur (IEC 61851-1:2017 en HD 60364-7-722:2016) dat elk Mode 3 laadpunt beschermd wordt door een aparte diff. van max. 30 mA. Voorbeeld: een laadpaal met 2 laadpunten moet beschermd worden door 2 diff.’s in parallel, 1 voor elk laadpunt. De diff. of diff.’s kunnen in het laadpunt ingebouwd zijn, zo niet moeten ze apart voorzien worden. De diff. moet minstens van type A zijn (dus geen diff. type AC) maar een diff. type A alleen is niet voldoende. Dit artikel bespreekt wat er nog meer nodig is.

*: Type A en Diff-6mA-DC

Diff.

Type A

Diff.

Type A

Type *

6 mA

Voor de volledigheid vermelden we dat een laadpunt ook tegen onrechtstreekse aanraking beveiligd kan worden op basis van het principe van elektrische scheiding. Daarop gaan we niet op in.

In de praktijk

Op p. 22 wordt uitgelegd dat een diff. type A niet geschikt is om een laadpunt te beveiligen. Kort samengevat: de batterijlader van een EV bevat een gelijkrichter en bij een isolatiefout achter de gelijkrichter in het voertuig kan de foutstroom een gelijkstroom zijn. Nu is volgens de norm een diff. type A niet gemaakt voor een foutstroom die meer dan 6 mA DC bevat. Bovendien maakt zo’n foutstroom een diff. type A blind, dit wil zeggen dat hij ook niet meer zal reageren wanneer in een andere kring een foutstroom ontstaat waarop hij normaal wel zou reageren. Wel goede oplossingen zijn: • ofwel een diff. type A van maximum 30 mA in combinatie met een toestel dat we in dit artikel een Diff-6mADC noemen; • ofwel een diff. type B van maximum 30 mA. Ze kunnen in het laadpunt zelf zitten, zo niet moeten ze in de elektrische kring voorzien worden. We bespreken nu twee vragen:

AARDE

• Wat met een eventuele diff. stroomopwaarts? • Wat als de diff. voor het laadpunt aan het begin van de installatie staat?

Stroomopwaarts diff.

Wanneer er stroomopwaarts van een diff. die een laadpunt beveiligt, een andere diff. staat, dan is de vraag of door die andere diff een DC-foutstroom van meer dan 6mA kan vloeien en zo ja, wat er dan moet gebeuren. We bespreken een aantal mogelijke situaties. EÉN LAADPUNT BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE A VAN 30 mA EN EEN DIFF-6mA-DC

In het geval van één enkel laadpunt beschermd door een diff. type A van 30 mA en een Diff-6mA-DC, mag

een diff. type A stroomopwaarts blijven staan. De Diff-6mA-DC laat immers geen foutstroom van meer dan 6 mA DC door (zie figuur 1). De rode stippellijn in figuur 1 toont de foutstroom bij een isolatiefout in het EV. De kring sluit zich via de aarde en de aardverbinding van het distributienet (niet getekend). MEERDERE LAADPUNTEN ELK BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE A VAN 30 mA EN EEN DIFF-6mA-DC

In het geval van een diff. stroomopwaarts van twee of meer laadpunten elk beschermd door een diff. type A van 30 mA en een Diff-6mA-DC, is een type A alleen niet meer voldoende (zie figuur 2). Het is immers mogelijk dat bij twee van de laadpunten tegelijk een isolatiefout zou optre- ››› mei 2019 •

by Techlink

hlink

Technisch dossier

NIET TOEGELATEN IS EEN DIFF. TYPE A ZONDER MEER STROOMOPWAARTS VAN 2 LAADPUNTEN ELK BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE A VAN 30 mA EN EEN DIFF-6mA-DC (TYPE * IN DE FIGUUR)

Figuur 2: Elektrobedrijven

voor een foutstroom ››› den die telkens zorgt 9%

van bijvoorbeeld 5 mA PE DC. De diff.’s die de individuele laadpunten bescher16% men schakelen dan niet noodzakelijk uit, waardoor er door de stroomopwaartse *: Type A en Diff-6mA-DC diff. type A dus een foutstroom zou kunnen lopen van meer dan 6 mA DC. Zoals Diff. reeds eerder gesteld isType dit een A probleem.

kWh *: Type A en Diff-6mA-DC

Diff.

Er zijn verschillende oplossingen mogekWh diff. type A kan lijk: de stroomopwaartse worden • vervangen door een diff. type A met geïntegreerde Diff-6mA-DC (zie figuur 3);

Type A

Diff. Type A

• of aangevuld met een aparte Diff6mA-DC;

Diff.

Type *

Diff.

6 mA

Type *

• of vervangen door een diff. type B. PE

EÉN OF MEER LAADPUNTEN BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE B VAN 30 mA

In een huishoudelijke installatie moet elke diff. stroomopwaarts van een diff. type B ook van type B zijn (zie figuur 4). In AREI art. 85.02 staat dat diff.’s in elektrische installaties van huishoudeElektrobedrijven lijke lokalen van type A moeten zijn. In 9% nota 75 van de FOD Economie aan de PE erkende organismen staat dat ook diff.’s type B toegelaten zijn16% en dat stroomopwaarts van een diff. type B alleen diff.’s A enstaan. Diff-6mA-DC type *:BType mogen In een niet-huishoudelijke Diff.installatie kan in bepaalde gevallen Type ook Aeen diff. type A aangevuld met een Diff-6mA-DC stroomopwaarts vankWh een diff. type B gebruikt worden, maar alleen als de reden waarom stroomafwaarts voor een diff. type B gekozen is, te maken heeft met mogelijke DC-foutstromen en bijvoorbeeld niet omdat de foutstroom een harmonische vervorming kan bevatten of een frequentie van meer dan 50 Hz.

Diff. aan het begin van de installatie

Het is ook toegelaten om de kring naar een laadpunt rechtstreeks af te takken in het hoofdverdeelbord. Voor de kring met het laadpunt zijn er dan 2 mogelijkheden:

by Techlink

• mei 2019

AARDE

DIFF. TYPE A VAN 300 MA EN DIFF-6MA-DC STROOMOPWAARTS VAN 2 LAADPUNTEN ELK BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE A VAN 30 MA EN EEN DIFF-6MA-DC (TYPE * IN DE FIGUUR)

Figuur 3:

kWh *: Type A en Diff-6mA-DC

Diff. Type *

6 mA

Diff. Type A

Diff.

Type *

Diff.

6 mA

Type *

AARDE

ijven

Figuur 4: DIFF. STROOMOPWAARTS VAN EEN LAADPUNTEN BESCHERMD DOOR EEN DIFF. TYPE B

kWh

• ofwel een diff. type A van maximum 30 mA in combinatie met een Diff6mA-DC (zie figuur 5 links); Diff.

• ofwel een diff. type B van maximum 30 mA (zie figuur 5 rechts).

Type B

Diff.

Dit zorgt meteen voor horizontale selectiviteit tussen de kringen. Hierbij moet wel rekening gehouden worden met volgende eisen uit het AREI:

Diff.

Type B

Type A

1. ALGEMENE SCHEIDINGSSCHAKELAAR

[…] op het hoofdschakelbord [moet] een algemene scheidingsschakelaar geplaatst worden die de gelijktijdige onderbreking mogelijk maakt van alle fasen en eventueel van de nulgeleider. Zijn nominale stroomsterkte is aan de installatie aangepast, zonder nochtans minder dan 25 A te bedragen. Nochtans mag de functie van de algemene scheidingsschakelaar verzekerd worden door de algemene stroomonderbreker indien deze ontworpen is om de scheiding te verzekeren (zie AREI art. 248 02.).

AARDE

Figuur 5:

Wanneer de algemene stroomonderbreker van de DNB hiervoor kan dienen, ›››

KRING LAADPUNT RECHTSTREEKS AFGETAKT IN HET HOOFDVERDEELBORD

DIFF. TYPE A 30 mA EN DIFF-6mA-DC

DIFF. TYPE B 30 mA

kWh

kWh *: Type A en Diff-6mA-DC

Diff.

Type A

Type *

6 mA

Diff.

Type B

Type A

Diff.

Type A

AARDE

mei 2019 •

by Techlink

hlink

Technisch dossier

Elektrobedrijven

9% PE

16%

Figuur 6: ENKELE

TYPES DIFF. EN DE SOORTEN FOUTSTROOM WAARVOOR ZE BEDOELD ZIJN Type AC

gevoelig voor wisselstroom

Type A

ook gevoelig voor gelijkstroom met pulsen (zuivere DC tot 6 mA toegelaten)

Type B

ook gevoelig voor o.a. gelijkstroom

*: Type A en Diff-6mA-DC

Diff.

meerA dan 1 diff. in ››› is het toegelaten omType

parallel aan het begin van de installatie te plaatsen. kWh 2. VERZEGELING

Wanneer AREI art. 86 van toepassing is, moet minstens 1 diff. aan het begin van de installatie staan. Deze diff. of diff.’s moet(en) verzegeld worden. AREI art. 86 is van toepassing op huishoudelijke lokalen of plaatsen. Het is ook van toepassing op bedrijven die niet beschikken over gewaarschuwd personeel (BA4 of BA5) (zie AREI art. 87), tenzij er vooraf een akkoord is met het Erkend Organisme. 3. NOMINALE STROOMSTERKTE

Diff.’s geplaatst aan het begin van een installatie van huishoudelijke lokalen moeten een nominale stroomsterkte hebben van ten minste 40 A (zie AREI art. 85). 4. VERMELDING “3000 A, 22,5 kA²S”

In een installatie van huishoudelijke lokalen moeten de diff.’s de zichtbare vermelding “3000 A, 22,5 kA²s” dragen (zie AREI art. 251 05.), tenzij hun nominale stroomsterkte groter is dan 40 A. Dit is van toepassing op elke diff. die stroomopwaarts staat van de eerste automaat (of smeltveiligheid). Maar in feite geldt dit voor elke diff. in het hoofdverdeelbord, omdat de te verwachten kortsluitstroom voor het ganse bord nagenoeg dezelfde is.

Bescherming tegen onrechtstreekse aanraking met een diff.

Onrechtstreekse aanraking, wat wil dat zeggen? Neem bijvoorbeeld een elektrisch toestel met een behuizing uit een geleidend materiaal. De behuizing staat normaal gezien niet onder spanning, maar door een fout in de isolatie van het toestel kan dat toch het geval zijn. Wanneer iemand de behuizing dan zou aanraken, zou hij/zij een elektrische schok krijgen. Het jargon hiervoor is onrechtstreekse aanraking: het aanraken van een onderdeel onder spanning, dat normaal niet onder spanning zou mogen staan.

by Techlink

• mei 2019

Bij een spanning van bijvoorbeeld 230 V kan dit dodelijk zijn. Hiertegen moeten dus maatregelen genomen worden. Een veel gebruikte maatregel als bescherming tegen onrechtstreekse aanraking is het installeren van een automatische differentieelstroominrichting (diff.). Bij een diff. hoort altijd een beschermingsgeleider (PE) en netsysteem (TT of TN-S ). In een TN-C net kan een diff. nooit toegepast worden, dus daar moet een andere beschermingsmaatregel tegen onrechtstreekse aanraking genomen worden. Bij een isolatiefout vloeit er een stroom door de PE, die we foutstroom noemen. De diff. reageert hierop wanneer de foutstroom groter wordt dan zijn afschakelwaarde.

Het soort foutstroom en het type diff.

Net zoals elke elektrische stroom, kan een foutstroom verschillende vormen aannemen. Het is niet altijd een wisselstroom van 50 Hz zonder vervorming. Het type diff. moet gekozen worden in functie van het soort foutstroom dat mag verwacht worden. Immers, niet elk type diff. werkt correct bij elk soort foutstroom. Bij het laden van een EV via een Mode 3 laadpunt, wordt de wisselstroom van het net in het EV omgezet naar gelijkstroom. Wanneer er achter de gelijkrichter een isolatiefout optreedt, kan de foutstroom een gelijkstroomcomponent bevatten. Daarmee moet rekening gehouden worden bij de keuze van het type diff (AREI art. 85.07). In zo’n geval is een diff. type A alleen niet voldoen-

de. Volgens de norm is hij immers niet gemaakt voor foutstromen die meer dan 6 mA DC bevatten. Bovendien kan zo’n foutstroom een diff. type A blind maken, dit wil zeggen dat hij ook niet meer zal reageren wanneer in een andere kring een foutstroom ontstaat waarop hij normaal wel zou reageren. Goede oplossingen zijn een diff. type B of een diff. type A in combinatie met een toestel dat afschakelt bij een foutstroom van 6 mA DC. DIFF. TYPE A

Volgens de norm IEC 61008-1 (diff.) of IEC 61009-1 (diff.-automaat) moet een diff. type A bij volgende foutstromen correct werken: • een zuivere wisselstroom; • een gelijkstroom met pulsen (die tot 0 gaan); • de combinatie van een gelijkstroom met pulsen en een zuivere DC-component van maximum 6mA. Daaruit volgt dat een diff. type A niet mag gebruikt worden in installaties waar de foutstroom meer dan 6 mA DC kan bevatten, want de norm garandeert niet dat hij dan nog correct zal werken. DIFF. TYPE B

Behalve op een zuivere wisselstroom en een gelijkstroom met pulsen, moet een diff. type B ook reageren op volgende foutstromen (Een diff. type B moet voldoen aan een van beide normen voor een diff. type A en bovendien aan IEC 62423.): • wisselstroom met harmonischen, bij een toestel aangesloten tussen een fase en de nulgeleider • wisselstroom tot 1000 Hz

PROJECT Dit artikel is geschreven in het kader van het project “Laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen (VIS-IV)”, met steun van

voldoen aan de norm IEC 62955 die bedoeld is voor laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen. Deze norm is vrij recent, hij verscheen op 12/03/2018. In het kader van dat project heeft Volta ook aan een aantal e-learning modules over laadinfrastructuur voor EV online geplaatst. Te raadplegen op https://www.volta-org.be/nl/werkgevers/opleiding-competentiebeleid/ opleidingen/volta-e-learning/e-learning-laadinfrastructuur. Deze e-learning is bovendien gratis.

• wisselstroom in combinatie met een zuivere DC stroom tot 0,4 x de nominale afschakelstroom IΔn • gelijkstroom met pulsen in combinatie met een zuivere DC stroom tot 0,4 x IΔn of 10 mA indien dat meer is • gelijkstroom afkomstig van een gelijk richter − aangesloten op twee fasen − aangesloten op drie fasen (en eventueel de nulgeleider) • zuivere gelijkstroom

Opmerking: differentieelschakelaars type B zijn bedoeld voor kringen op wisselstroom, waarvan de foutstroom een gelijkstroom kan zijn. Ze zijn niet bedoeld voor kringen die zelf op gelijkstroom werken. TOESTEL DAT AFSCHAKELT BIJ EEN FOUTSTROOM VAN 6 mA DC

Er zijn toestellen op de markt, die gemaakt zijn om af te schakelen bij een foutstroom van 6 mA DC. Ze moeten

Ze bestaan als afzonderlijk toestel of geïntegreerd in een diff. type A. In Europa moet er uiteraard de CE-markering op staan. Opgelet, zo’n toestel is niet bruikbaar wanneer er in normaal bedrijf (dus zonder isolatiefouten) een lekstroom van 6 mA DC of meer naar de aarde kan weglekken, bijvoorbeeld bij het opstarten. Omwille van het recente karakter van de norm, hebben deze toestellen spijtig genoeg nog geen naam gekregen. In dit artikel noemen we ze voorlopig Diff6mA-DC. Auteur: William Stinissen, VOLTA

Electrical Safety for emobility

Electrical safety for DC charging stations Insulation monitoring ISOMETER® isoEV425 with AGH-EV coupling device

Electrical safety for AC charging Monitoring of direct fault currents I Δn DC ≥ 6 mA RCMB420EC Residual current monitoring

www.benderbenelux.com

Tel.: +31 (0) 76-5878713

mei 2019 •

by Techlink

hlink

Event

Artificial Intelligence, welke uitdagingen? ALIA, vertegenwoordiger van de elektronische veiligheidssector in België, organiseerde op 13 februari 2019 haar ALIA Security Day met artificiële intelligentie (AI) als centraal thema. De talrijke opkomst van professionals uit de overheid, politie, brandweer, installateurs en industrie toont aan dat de sector grote interesse heeft in de mogelijkheden van AI.

AI is de kunstmatige intelligentie, die door machines (waaronder computers en robots) wordt uitgevoerd. De term werd voor het eerst in 1956 geïntroduceerd door de Amerikaanse informaticus John McCarthy, als co-auteur van het artikel “the Dartmouth Summer research Project On Artificial Intelligence”. Hij geeft hierin aan dat er sprake is van kunstmatige intelligentie als een machine zich gedraagt op zo’n manier, dat we dat intelligent gedrag zouden noemen als het een mens betrof. Power+ sprak erover met Johan Loeckx, onderzoeker bij het Artificial Intelligence Lab van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), die één van de sprekers was op het congres. Wat is AI?

AI is een koepelterm die verschillende wetenschappelijke disciplines en technologieën omvat. Het komt neer op het analyseren van intelligentie aan de hand van wiskunde en dat nabouwen aan de hand van computerwetenschap. Het is verkeerd te denken dat AI de menselijke intelligentie volledig kan vervangen. In bepaalde gevallen zullen AI systemen taken beter uitvoeren dan mensen, maar de mens zal nog voor geruime tijd de oorsprong van de meeste kennis, onder andere omdat mensen het breder kader, de context goed kunnen inschat-

by Techlink

Is AI een nieuw fenomeen?

AI lijkt heel futuristisch. Toch komt u dagelijks in aanraking met AI: de spamfilters die uw mailbox netjes houden, de muzikale aanbevelingen die u van Spotify krijgt, hoe Amazon u precies de juiste producten toont, routeplanner, of hoe Google en Facebook uw zoekresultaten of nieuwsfeed ordenen. Wat mogen ondernemers van AI verwachten?

Impact AI

ten. De toekomst zit hem in de samenwerking van mens en machine.

• mei 2019

tronen in verzamelde data herkennen en op basis daarvan voorspellingen doen. Bedrijven gebruiken deze techniek al voor “predictive maintenance” en weten welke onderdelen ze binnenkort moeten vervangen, of voor het voorspellen van trends in verkoop. De impact op bijna alle bedrijven is reëel maar creëert tegelijkertijd ook de opkomst van nieuwe spelers. Denk aan Alphabet: het moederbedrijf boven dominante spelers als Google en Youtube dat via dochterbedrijf Deepmind rechtstreeks met AI bezig is.

Men verwacht dat digitalisering, in ruime betekenis, niet alleen de economie maar ook de samenleving drastisch door elkaar zal schudden. Robotisering, automatisering en vooral AI lopen daar telkens als een rode draad doorheen. AI zal hierdoor bepaalde taken en dus ook banen in het gedrang brengen maar biedt tegelijk enorme mogelijkheden, enerzijds om bestaande jobs te behouden en anderzijds om nieuwe banen te creëren: door nieuwe producten en diensten of door ondersteunende AI-industrieën. Men kan het vergelijken met hoe computers boekhouders niet overbodig heeft gemaakt, maar een volledig nieuwe invulling heeft gegeven aan hun beroep.

Toegespits op de installatiesector denk ik bijvoorbeeld aan airconditioning waarbij je een opsplitsing van de waardeketen hebt in twee delen: het uivoeren van maintenance bij de klant (door vakmannen), en het coördineren en beheren van klantencontacten en herstellingen, ondersteund door AI. Hierbij moet men extra-alert zijn voor nieuwe businessmodellen, ontwikkeld door start-ups die voor een betere eindgebruikers ervaringen kunnen zorgen. De concurrenten zijn niet uw soortgenoten maar de grote spelers als Amazon, en start-ups. Meer verenigen en technologisch nieuws in het oog houden, is de boodschap!

Een mooi voorbeeld is “machine learning”, waarbij zelflerende modellen pa-

Wie meer wil weten over AI, kan terecht op de website van de VUB: https://ai.vub.ac.be.

MEER INFO:

De warmtepomp die men voelt – niet hoort:

Viessmann Belgium b.v.b.a. · Hermesstraat 14 · 1930 Zaventem (Nossegem)

Vitocal 200-S van Viessmann

Stel de nieuwe Vitocal 200-S aan uw klanten voor. Want met het nieuwe en moderne design van de buitenunit past deze warmtepomp bij zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten. De nieuwe lucht/water warmtepomp kenmerkt zich door: • Fluisterstille buitenunit: 35 dB(A) op slechts 3 meter afstand • Zeer hoge rendementen • Seizoensrendement SCOP: tot 4,76 (gemiddeld klimaat, lage temperatuur 35°) • Uitstekende EPB score • Natural defrosting • Hoogrendementspompen die weinig elektriciteit verbruiken • Eenvoudige bediening via smartphone met de ViCare app De Vitocal 200-A monoblok variant kan ook zonder koeltechnische certificereing of F-gas reglementering geïnstalleerd worden. Laat u inspireren door uw vertegenwoordiger of kijk alvast op: www.viessmann.be

5 Garantie* Jaar

* Voorwaarden op www.viessmann.be

hlink

DIRECTOR

KRIS VAN D

Techlink vzw J Chantraineplantsoen 1, 3070 Kortenberg T. +32 2 896 96 10 • info@techlink.be BE 0682.796.163

kris.vandingene

maakt deel uit van:

COMMERCIA

JAN LH

jan.lhoest@

TEAMLEADER TECHNICAL ADVISORS Technologie, innovatie, normalisatie, certificatie kris.vandingenen@techlink.be

TECHNICAL ADVISORS

∙ Elektrotechniek (aan te werven) ∙ HVAC & Sanitair georges.gronsfeld@techlink.be

∙ Energy transition

jozefien.vanbecelaere@ode.be david.germani@techlink.be

∙ Project Manager lenn.coussement@techlink.be

by Techlink

• mei 2019

TEAMLEADER ST Studied sociaal, econom fiscaal

willy.pauwel

ADVI

lucine.albertian

In samen met de studie de Confede

R GENERAL

DINGENEN

en@techlink.be

OFFICE MANAGER magali.mannaerts@techlink.be

AL DIRECTOR

HOËST

@techlink.be

TUDY DEPARTMENT diensten, misch, juridisch, l, CAO

TEAMLEADER ACCOUNT MANAGERS & COMMUNICATION Business development, Mar&Com, ledenzaken

ls@techlink.be

jan.lhoest@techlink.be

ISOR

ACCOUNT MANAGERS

n@techlink.be

∙ Vlaanderen - Brussel sandra.mertens@techlink.be

nwerking ediensten van eratie Bouw

23,6 % ∙ Wallonië - Brussel deze evolutie

rudo.bonni@techlink.be is positief

COMMUNICATION Communication & Events Officer sofie.lapiere@techlink.be Redacteur dirk.dewolf@confederatiebouw.be

mei 2019 •

by Techlink

hlink

Actualiteit

Kiezen voor duaal leren Batibouw, de grootste bouw-, renovatie- en woonbeurs in BelgiĂŤ, ging ook dit jaar van start met het BouwForum. Op dit evenement, dat georganiseerd werd door de Confederatie Bouw, kwam het thema van duaal leren prominent naar voren als oplossing voor de knelpuntberoepen. Benieuwd? Lees in dit artikel ook hoe lidbedrijf Desauw NV het ervaart.

by Techlink

â&#x20AC;˘ mei 2019

Knelpuntberoepen

De Studiedienst van VDAB publiceert elk jaar een lijst met beroepen waarvoor werkgevers het moeilijk hebben om geschikte kandidaten te vinden, ook voor 2019. In deze lijst met knelpuntberoepen wordt er per beroep aangegeven

waarom dit beroep een knelpunt vormt. Ze maken hier onderscheid tussen 3 verschillende oorzaken:

hierover zijn de politieke partijen meer verdeeld.

• Kwantitatief tekort: er is een te lage uitstroom uit het onderwijs, bijvoorbeeld omdat te weinig studenten die richting kiezen of omdat er geen schoolse opleiding voor bestaat.

Om de kloof tussen onderwijs en arbeids markt te dichten, experimenteert de Vlaamse overheid sinds 2016 met duaal leren. Het houdt in dat jongeren vanaf 15 jaar meer dan nu leren op de werkvloer, op die manier een onderwijskwalificatie halen en dus beter voorbereid zijn op de arbeidsmarkt. Het diploma dat ze halen is gelijkwaardig aan het diploma van het voltijds secundair onderwijs.

• Kwalitatief tekort: de kandidaten beschikken niet over de gevraagde bekwaamheden. • Specifieke arbeidsomstandigheden: weekendwerk, laag loon, zwaar werk, stress, etc. De lijst van knelpuntberoepen 2019 bevestigt het tekort aan technische profielen. Van monteur centrale verwarmingsinstallaties over werfleider tot onderhoudsmecanicien: het blijft voor werkgevers problematisch om voldoende geschikte arbeidskrachten met een technische achtergrond te vinden. Naast een kwantitatief tekort aan technisch geschoolde mensen is er ook een kwalitatief tekort dat veroorzaakt wordt door de vraag naar kennis van nieuwe technieken, polyvalentie en flexibiliteit.

BouwForum 2019

‘Om het tekort aan arbeidskrachten weg te werken, is er vooral een mentaliteitsswitch nodig in het onderwijs. Duaal leren moet daarbij de prioriteit zijn, maar dat onderwijsstelsel raakt, ondanks regionale inspanningen op dat vlak, heel moeilijk ingeburgerd in ons land’, zegt Robert de Mûelenaere, Gedelegeerd bestuurder van de Confederatie Bouw. In het kopstukkendebat waren de politieke partijen het erover eens dat duaal leren de toekomst is. Duaal leren is één van de maatregelen om het beroeps- en technisch onderwijs te versterken, de praktische vaardigheden van de bedrijven mee te nemen in het onderwijs en ervoor te zorgen dat er minder jongeren vroegtijdig het onderwijs verlaten. Het decreet laat ook de mogelijkheid open om het duaal leren uit te breiden naar volwassenen- en hoger onderwijs maar

Duaal leren

Cijfers

Eind 2018 stelden we vast dat het duaal leren maar moeilijk van de grond komt. Over heel Vlaanderen volgden slechts 66 leerlingen een traject van duaal leren in een bouwrichting. ‘Binnen de elektrotechnische sector zijn meer dan 200 jongeren aan het leren bij bedrijven. Volta was één van de 6 pioniers voor duaal leren. In totaal ondersteunen wij 7 duale opleidingen. Vanaf schooljaar 2020-2021 komen daar extra opleidingen als bv. koeltechnieken duaal bij’, zegt An De Ridder, uittredend coördinator Vlaanderen-Brussel bij Volta. Vanaf volgend schooljaar wordt duaal leren mogelijk in meer dan 80 studierichtingen, waaronder ook STEM (Science – Technology – Engineering – Mathematics)-opleidingen. Patrick Uten, projectleider bij Constructiv, verduidelijkt dat Constructiv begon, op uitnodiging van AHOVOKS (Vlaams Agentschap Onderwijs), met de uitwerking van trajecten voor duaal leren in de derde graad van het secundair onderwijs. Het betreft de trajecten gekoppeld aan de beroepskwalificaties: Vakman installatietechnieken, Technicus installatietechnieken, Technicus koeltechnieken, Monteur koeltechnieken en Technicus hernieuwbare energie (is reeds uitgewerkt voor een start in sept 2018). Trajecten voor HBO5 (graduaat) zijn ook uitgewerkt voor starten in sept 2019 door AP hogeschool Antwerpen, PXL hogeschool Limburg, HOGent (voor start 2020), Vives Kortrijk: Coör- ››› mei 2019 •

by Techlink

hlink

Actualiteit

››› dinator installatietechnieken en Regeltechnicus klimatisatie

Getuigenis

Wie kan ons beter vertellen wat de troeven van duaal leren zijn dan de ervaringsdeskundigen zelf? We laten Els Desauw van ons lidbedrijf Desauw NV aan het woord. Vraagt duaal leren een grotere inspanning dan het klassieke deeltijds leren?

In een klassieke deeltijdse leermethode vullen werk en studie elkaar aan, er wordt op school geleerd en op het werk gewerkt. Vanuit onze ervaring met duaal leren, krijgt de jongere basisvaardigheden mee op school, waarin we het “onder-wijs“ ten volle waarderen, doch aanvullen met “meer-wijs”: de jongere verwerft heel wat meer vaardigheden op de werkvloer, er heerst een sterkere samenhang tussen de leer- en arbeidsovereenkomst. Bij deze methode is onze taak, de complementaire samenhang van het “onder-wijs” en het “meer-wijs” vanuit de werkplek, een dagelijkse doelstelling! Dit impliceert een grote betrokkenheid van onze techniekers om hun kennis dag na dag over te dragen.

“

Duaal leren biedt de mogelijkheid de jongere heel vroeg te betrekken bij de onderneming in zijn totaliteit. ELS DESAUW

”

kan hij op het moment dat hij op de arbeidsmarkt komt onmiddellijk worden ingezet. Bovendien biedt het de mogelijkheid om de jongere in een heel vroeg stadium betrokken te maken met de onderneming, in zijn totaliteit: de bedrijfscultuur, het team, de manier van werken, de visie van levenslang leren, de technische evoluties en voornamelijk onze passie voor technieken! De stap naar de arbeidsmarkt is gewoon kleiner na het afstuderen.

Werkpunten

Onze partnerorganisatie Volta zet zich volop in op de ondersteuning van kwalitafief onderwijs via duaal leren. An De Ridder licht drie werkpunten toe: 1. Bij de graduaatsopleidingen (HBO) wordt er minder dan 20u opgeleid op

de werkvloer waardoor dit voor bedrijven een gratis traject is. Een 16-jarige in duaal leren met meer dan 20u op de werkplek kost wel heel wat. De verschillende systemen moeten op elkaar afgestemd worden. 2. We vinden wel vaak bedrijven voor duaal leren in de meeste regio’s, alleen zijn er vaak nog onvoldoende leerlingen. Er moeten dus verschillende promotiecampagnes worden opgezet naar jongeren en hun ouders. De werving voor duaal leren van de school is hierbij cruciaal. 3. Momenteel vind ik het grootste werkpunt dat jongeren die meer dan 20u op de werkvloer leren, volledig (dus ook tijdens de schooltijd) op de ongevallenverzekering van het werk vallen. Dus ook wanneer er op school of onderweg naar school een ongeluk gebeurt, is de werkgever verantwoordelijk. Dit komt omdat er een moeilijke samenwerking is tussen de betrokken Vlaamse overheden en de Federale overheid.

MEER INFO: www.duaalleren.vlaanderen

Wat zijn de voordelen van duaal leren?

Als jongere ben je helemaal voorbereid op het échte werk! De jongere wordt klaargestoomd tot ‘onze werknemer van de toekomst’! Dagelijks leert de jongere wat het A.R.E.I inhoudt, met als opvolging de uitvoering ervan, een hechtere samenhang is bijna niet mogelijk. Dit zorgt enkel maar naar een grotere motivering tot het behalen van een diploma. Ook deze voorsprong is opnieuw méér dan duaal, eerder drieledig: voor de jongere, de school als de onderneming, een als het ware levenslange band, waarin de voeling met de praktijk en de studie, één geheel vormt. Is duaal een oplossing voor het personeelstekort?

Het vormt zeker een gedeeltelijke oplossing. Dankzij het duaal leren kan de jongere vroeger opgeleid worden tot een volwaardige arbeidskracht. Daardoor

by Techlink

• mei 2019

OVER DESAUW NV: Desauw NV, gevestigd in Zwevegem, is een totaalintegrator van technieken voor residentiële woningen, appartementen, kantoren en loodsen. Dankzij haar jarenlange expertise slaagt Desauw NV er in alle technieken - elektriciteit, sanitair, HVAC en beveiliging moeiteloos op elkaar af te stemmen. Vooruitstrevend van aard, steeds op zoek naar de laatste innovaties en met oog voor detail – dat is de manier waarop Desauw elk project aanpakt en afwerkt. ‘Enkel innovatieve, energiezuinige, duurzame en hoogwaardige producten genieten daarbij de keuze. Dankzij de sterke technische knowhow van de ingenieurs en de vakkundig opgeleide techniekers worden deze materialen dagelijks omgezet in een uitvoering van onberispelijke kwaliteit’, aldus Vera Desauw, zaakvoerder.

Profiset

LENTEACTIE 2019

"COMPACT" KLEMMEN (SERIE 2273) MET THERMO-ELEKTRISCHE KOELBOX

Thermo-elektrische koelbox • 12 / 230 V.

• Aansluitkabel in deksel.

• Met netadapter voor aansluiting op werf, camping, auto, e.a. • Koelt 15°C onder de omgevingstemperatuur.

• Ruimte voor 5 x 1,5l flessen (22l). • Afmetingen: 41 x 25 x 39 cm.

Ref. 887-317

€ 147,- * De klemmenset 100 “COMPACT“ klemmen 2 x 0,5 … 2,5 mm² (m) Ref. 2273-202

100 “COMPACT“ klemmen 4 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-204

400 “COMPACT” klemmen 3 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-203

400 "COMPACT“ klemmen 5 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-205

Beschikbaar bij uw WAGO groothandel tot einde voorraad.

WAGO is a registered trademark of WAGO Verwaltungsgesellschaft mbH.

10 DIN-rail adapters voor serie 2273 Ref. 2273-500

www.wago.be/profiset

*Adviesprijs excl. BTW. Drukfouten, fouten en wijzigingen voorbehouden.

UNISTRUT® The perfect support for your cable trays.

Building something great together. Unistrut® is al meer dan 90 jaar de toonaangevende leverancier van metalen framesystemen. De producten en diensten van Unistrut staan wereldwijd garant voor technisch hoogstaande kwaliteit en betrouwbaarheid. De metalen montageprofielen, fittings, buisklemmen en accessoires van Unistrut® zijn nu verkrijgbaar via het partnernetwerk van Vergokan. Samen met de Vergokan kabeldraagsystemen, bieden we de perfecte oplossing voor elke toepassing. Neem vrijblijvend contact op met uw Vergokan vertegenwoordiger voor meer informatie over de beschikbaarheid en prijzen.

www.vergokan.com

Event

De rol van de installateur in de energietransitie Op vrijdag 22 februari vond de eerste editie van “Heating Avenue” plaats in Brussels Expo. Dit gloednieuwe event over de verwarmingssector werd georganiseerd door Gas.be, Informazout en Cedicol. Tijdens deze voormiddag werd de energietransitie binnen de verwarmingssector besproken. Het is overduidelijk dat de installateur binnen dit kader een cruciale rol speelt. Jan Lhoëst, commercieel directeur van Techlink, lichtte toe welke opportuniteiten dit voor de installatiesector biedt.

Transformatie

ven positioneren zich als technisch dienstverlener in plaats van uitsluitend als installateur.

Waar voorheen de installateur vooral onderaannemer was, wordt hij nu in toenemende mate spelbepaler. Vroeger bouwde men de buitenkant en moest u ook nog iets met de binnenkant. Het installatiestuk kwam pas op het einde. Dat zie je nu compleet omdraaien: de gebruikstoepassingen van een bouwwerk komen centraal te staan. De binnenkant is waar alles nu om draait. Waar voorheen het installatiebedrijf de focus legde op ontwerp en installatie, staat comfort en service vandaag meer centraal. Steeds meer installatiebedrij-

toegevoegde waarde neemt alleen maar toe. Hij komt met inventieve en slimme oplossingen waarbij ICT de component is die alle technische oplossingen verbindt’, legt Jan uit.

De transformatie van de installatiesector is al een tijd bezig! ‘Uit onze ledenbevraging bleek reeds dat installatie bedrijven steeds meer de rol aannemen van totaalinstallateur, waarbij het onderscheid tussen elektro-installateurs en installateurs HVAC/S vervaagt. In deze rol staan het bieden van totaal oplossingen en totale ontzorging van de opdrachtgever centraal. De rol van de installateur wordt steeds breder en zijn

‘Totale ontzorging is nog een stap verder dan het bieden van onderhoud als complementaire dienst bij installatie, en volgens Jan een belangrijke kans voor ondernemers. Hij kan de zakelijke opdrachtgever en consument ontzorgen: van advies en uitvoering van de werkzaamheden tot en met beheer en onderhoud. Dit sluit ook aan op de ›››

Grafiek 1:

INSTALLATIEBEDRIJVEN NEMEN STEEDS MEER EEN ROL AAN WAARBIJ HET BIEDEN VAN TOTAALOPLOSSINGEN EN TOTALE ONTZORGING VAN DE OPDRACHTGEVER CENTRAAL KOMT TE STAAN

50,00%

26,47%

38,71%

48,39%

8,82%

11,76%

2,94%

Elektrobedrijven

10%

helemaal van toepassing

Grafiek 2:

20%

30% van toepassing

40%

50% neutraal

60%

70%

niet van toepassing

VOORSPELLEND ONDERHOUD WORDT STEEDS BELANGRIJKER

80%

90%

3,23%

6,45%

3,23%

HVAC-installateurs

100%

helemaal niet van toepassing

mei 2019 •

by Techlink

10%

20%

helemaal van toepassing

30%

40%

van toepassing

50% neutraal

60%

70%

80%

3,23%

6,45%

3,23%

48,39%

38,71%

90%

100%

helemaal niet van toepassing

niet van toepassing

Grafiek 2:

VOORSPELLEND ONDERHOUD WORDT STEEDS BELANGRIJKER IN MIJN WERKZAAMHEDEN

41,79%

7,46%

2,99%

43,28%

4,48%

Elektrobedrijven

31,34%

10%

helemaal van toepassing

20%

31,34%

30% van toepassing

40%

17,91%

50% neutraal

60%

70%

niet van toepassing

16,42%

80%

90%

2,99%

HVAC-installateurs

100%

helemaal niet van toepassing

Grafiek 3:

Kansen

PREDICTIVE MAINTENANCE

“AS A SERVICE”

van IoT, waarbij vrijwel alles connected wordt met het internet, creëert enorm veel mogelijkheden voor een Product-as-a-Service model. Informa21,21% tie die voorheen niet beschikbaar was, kan nu ontsloten worden om nieuwe proposities mee te creëren (zie ook p.12). 6,06%

VAN(dienst). UW WERKNEMERS OP PEIL HOUDEN gebruik Men betaalt niet meer de TE machine voorspeld kan worden. Met voor de installatie, maar voor comforbehulp van algoritmen, worden analytitabelElektrobedrijven wonen of werken, waarbij men sche modellen ontwikkeld die patronen geen omkijken heeft naar de installaherkennen in de sensordata om zo een 33,33% 33,33% tie.’ voorspelling te doen over de toekomstige machineconditie.

6,06%

ER ZIJN van VOLDOENDE MOGELIJKHEDEN INtoekomstige TERMENconditie VAN BIJSCHOLING OM DE KENNIS ››› verschuiving bezit (product) naar seerd zodat de van • Internet of Things (Iot): De opkomst

16%

27%

28%

30%

49%

Het doel van “predictive maintenance” De installatiesector zit volop in de transiHVAC-installateurs tie van projecten en producten naar klanBIG DATA is het verlagen van (onderhouds)kosten 16,67%van storingen aan 36,67% 10,00% aan 26,67% 10,00% ten en diensten. Denk bijvoorbeeld Big data is het nieuwe goud, wordt vaak door het voorkomen de kanteling naar ‘as-a-service’ verdienbeweerd. Er zijn al veel toepassingen van installaties, waardoor de beschikbaarmodel. big data in vrijwel alle sectoren van onze heid van installaties wordt verhoogd. samenleving, en vermoedelijk volgen Hiervoor0% is specialistische kennis van de 30% 10% 20% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% er • Augmented Reality (AR): Hulp op nog veel meer. De impact van big data zit installaties vereist en van onderhoudsafstand. Uneutraal kunt zich voorstellen dat vooral inhelemaal de datagedreven inzichten die technieken aanvan de installatie. helemaal toepassing Daarnaast van toepassing niet van toepassing niet van toepassing AR een rol zal krijgen tijdens bouwna de interpretatie of analyse beschikbaar komt er nog een ander aspect om de processen om de vorderingen te tozijn. De grote winst die hieruit te halen hoek kijken, namelijk het kunnen voornen en tussentijdse metingen te valt, is in drie gebieden in te delen: het spellen wanneer er een toekomstige sto4: doen. Of dat de prestaties van instalbijsturen van processen, het verbeteren ringGrafiek zal optreden. ‘Onze leden zijn van WELKE MOET MEN MAKEN NAAR in beeld worden latiesOM automatisch van producten en het (beter) bedienen mening dat KEUZES voorspellend onderhoud EEN KLIMAATNEUTRALE WARMTEVOORZIENING gebracht. En denk ookTE aanEVOLUEREN? de mogevan klanten. steeds belangrijker wordt in hun werklijkheden voor het beheer op afstand, zaamheden’, aldus Jan. Elektrobedrijven Het wordt voor opdrachtgevers en werkwaarbij bijvoorbeeld een monteur Sensoren, gekoppeld aan machines of gevers steeds belangrijker dat installateurs op locatie via zijn AR-bril instructies installaties, leveren grote hoeveelheden naast vakinhoudelijke kennis beschikken krijgt van een expert op kantoor. Het data die iets zeggen over de conditie van over communicatie- en ICT-vaardighewerk verloopt zo sneller, efficiënter den om op een professionele en servicede installatie. Vaak wordt pas achteraf en met een veel kleinere foutmarge. gerichte manier met klanten en collega’s naar deze data gekeken om te zien wat Door het toepassen van AR kunnen om te gaan. ‘Er is een tendens naar “anaer is gebeurd. Met voorspellend onderinstallateurs straks hun klanten meer houd wordt deze data realtime geanalylytisering” en een nijpend tekort aan pertoegevoegde waarde bieden.

• mei 2019 HVAC-installateurs by Techlink

hlink

HVAC-installateurs

Event

helemaal van toepassing

van toepassing

neutraal

niet van toepassing

helemaal niet van toepassing

Grafiek 3: Grafiek 3:

33,33% 33,33%

HVAC-installateurs HVAC-installateurs

16,67% 16,67%

0% 0%

36,67% 36,67%

10% 10%

20% 20%

helemaal van toepassing helemaal van toepassing

30% 30%

10,00% 10,00%

40% 40%

van toepassing van toepassing

50% 50% neutraal neutraal

60% 60%

21,21% 21,21%

26,67% 26,67% 70% 70%

niet van toepassing niet van toepassing

6,06% 6,06%

Elektrobedrijven Elektrobedrijven

6,06% 6,06%

ER ZIJN VOLDOENDE MOGELIJKHEDEN IN TERMEN VAN BIJSCHOLING OM DE KENNIS ER ZIJN MOGELIJKHEDEN IN TERMEN VAN BIJSCHOLING OM DE KENNIS VAN UWVOLDOENDE WERKNEMERS OP PEIL TE HOUDEN VAN UW WERKNEMERS OP PEIL TE HOUDEN

10,00% 10,00%

80% 80%

90% 90%

100% 100%

helemaal niet van toepassing helemaal niet van toepassing

Grafiek 4: Grafiek 4:

WELKE KEUZES MOET MEN MAKEN OM NAAR WELKE KEUZES MOET MEN MAKEN OM NAAR TE EVOLUEREN? EEN KLIMAATNEUTRALE WARMTEVOORZIENING EEN KLIMAATNEUTRALE WARMTEVOORZIENING TE EVOLUEREN?

4% 4%

16% 16%

49% 49%

30% 30%

27% 27% 28% 28%

Elektrobedrijven Elektrobedrijven

0% 0%

7% 7%

4% 4%

10% 10%

20% 20%

andere andere men moet helemaal niets doen men moet helemaal niets doen invoering van een rendementseis voor invoering van een rendementseis voor verwarmingsinstallaties in alle gebouwen verwarmingsinstallaties in alle gebouwen

30% 30%

40% 40%

50% 50%

overschakelen op all-electric oplossingen overschakelen op all-electric oplossingen inzetten op hybride oplossingen inzetten op hybride oplossingen uitfaseren fossiele brandstoffen uitfaseren fossiele brandstoffen

sonen die in staat zijn om grote hoeveelheden ruwe data om te zetten in nuttige inzichten. Hierdoor beseffen onze leden dat bijscholing meer dan ooit vereist is om de kennis van hun werknemers op peil te houden’, gaat Jan verder.

bundelen voor een duurzame toekomst. Over de manier waarop kan echter nog gediscussieerd worden. Sluiten we technologieën uit of opteren we voor een technologie-neutrale oplossing, waarbij efficiëntie en rendement centraal staan?

Slot

‘In het licht van de klimaatdoelstellingen is het van groot belang om meer snelheid te gaan maken met het ver-

Tijdens het event waren alle sprekers het erover eens dat we de krachten moeten

40% 40%

30% 30%

21% 21%

15% 15%

34% 34%

43% 43%

HVAC-installateurs HVAC-installateurs

duurzamen van de warmtevoorziening in gebouwen. Die versnelling zal moeten worden bereikt door op allerlei terreinen vaart te gaan maken. Denk daarbij aan isolatie, warmtenetten, hybride verwarmingssystemen, all-electric warmtepompen, zonneboilers, etc. In een duurzame warmtevoorziening is daarbij in ieder geval geen plaats meer voor fossiele brandstoffen.’ mei 2019 •

by Techlink

hlink

Event

Meer dan 350 feestvierders tijdens “Nacht van de Technieken” De tweede “Nacht van de Technieken”, afgelopen maart in het hotel Steigenberger Wiltcher’s in Brussel, was opnieuw een groot succes. Meer dan 350 feestvierders genoten van de receptie en het galadiner en zetten daarna hun beste beentje voor op de dansvloer. Nog even deze avond terug beleven? Het kan. Wij vatten deze avond samen in enkele foto’s. Het volledige album vind je op www.facebook.com/TechlinkBE.

by Techlink

• mei 2019

mei 2019 â&#x20AC;¢

by Techlink

hlink

Event

PLATINUM:

GOLD:

by Techlink

â&#x20AC;¢ mei 2019

BESCHERM JE THUIS MET WHATSUP HOME.

WAAR JE OOK BENT, HOU ZELF EEN OOGJE IN HET ZEIL.

€ 10

KOR T

0 IN G

EEN PA SEN SOR KKET IN E AM EMB N* VAN TELLIG ER ENT FIF OF NIK THPLA E OG Y ROU , P

Aan het strand, op het werk of op restaurant, check via je smartphone of alles goed gaat thuis. Ben je gerustgesteld? Geniet dan nu ten volle van je leven!

Ontdek ons aanbod op whatsuphome.be.

De verzekeraar die zijn winst met u deelt

* Aanbod en voorwaarden op whatsuphome.be. Om te kunnen genieten van € 100 korting op een pakket WhatsUp Home dient een nieuwe brandverzekering Multirisk Brand Woning onderschreven te worden. Vooraleer een verzekering af te sluiten, neem zeker de IPID en AlgemeneVoorwaarden door. In samenwerking met fifhtplay, member of Niko Group. V.U.: Tom Meeus. Federale Verzekering – Stoofstraat 12 – 1000 Brussel. www.federale.be. Coöperatieve Vennootschap voor Verzekering tegen Ongevallen, Brand, Burgerlijke Aansprakelijkheid en Diverse Risico’s CVBA. Financieel rekeningnummer: BIC: BBRUBEBB IBAN: BE31 3100 0723 3155 - RPR Brussel BTW BE 0403.257.506

hlink

Technisch dossier

Energiebeheer dankzij de digitale meter Meet- en regeltechniek wordt reeds lang toegepast in de industrie. In woningen en kantoorgebouwen is dat veel minder het geval. En dit niettegenstaande de toenemende aanwezigheid van technologie in diezelfde woningen zoals een PV-installatie, een warmtepomp, een elektrisch voertuig (EV) tot zelfs batterijen. Dat kan veranderen met de komst van de digitale meter. In Vlaanderen begint de uitrol van de digitale meter vanaf juli 2019.

Er zijn immers twee evoluties die opdagen aan de horizon en die we met zijn allen naderen:

kleine quick-and-dirty demo rond deze digitale meter gebouwd.

1 Eigen PV-productie zelf consumeren omdat één geïnjecteerde kWh (veel) minder zal opbrengen dan één afgenomen kWh zal kosten.

Een huidig elektrische installatie van een woning met een ferrarismeter kan als volgt voorgesteld worden: (zie figuur 1)

Als we spreken over regelen, spreken we ook over meten. Het is voor de meetfunctie dat de digitale meter kan ingezet worden. Volta heeft van Fluvius een digitale meter gekregen en we hebben een

by Techlink

• mei 2019

Ferraris

Quick-and-dirty demo

• Stelt elke seconde allerlei meetwaarden beschikbaar. MODULEERBARE BELASTING:

• Belasting op laagspanning (AC of DC). • Kan opgenomen vermogen (continu) variëren door o.a. • snel aan- en afgeschakeld te worden: bv. elektrische verwarming, elektrische boiler; • de voedende spanning te verhogen of verlagen: bv. elektrische verwarming, elektrische boiler; • de opgenomen stroom op continue

BELASTING

Een installatie met digitale meter en regeling zou er dan als volgt kunnen uitzien: (zie figuur 2) DM STAAT VOOR DIGITALE METER:

Voor de eerste evolutie is het belangwekkend om de geproduceerde energie onmiddellijk te verbruiken of op te slaan. Voor de tweede evolutie is het interessant om het elektrisch voertuig te laden zonder het beschikbaar vermogen te overschrijden. In de toekomst wordt het dus belangrijk om energiestromen in een woning actief te sturen of te regelen.

DNB 230 vac

BELASTING

2 De EV die een aanzienlijke fractie vraagt van het beschikbare vermogen in een woning.

FIGUUR 1

basis te verhogen of verlagen: bv. batterijlader, EV-lader; • langere tijd aan- of afgeschakeld te worden: bv. warmtepomp, diepvriezer, elektrische boiler.

broodrooster van 950 W en een haardroger van 735 W. De regeling bestaat uit: • een interface die het protocol omvormt; • een controller die o.a. • het setpunt inleest; • de meetwaarde inleest; • berekeningen uitvoert; • rekenresultaten beschikbaar stelt. • een actuator die de moduleerbare belasting aanstuurt.

Hoe werkt de demo dan concreet?

Dat kan je tot op zekere hoogte kiezen. Veel hangt af van welk regelalgoritme je in de controller programmeert. Wij hebben voor volgende regeling gekozen: zoveel mogelijk het beschikbare vermogen benutten zonder de beveiliging te laten uitschakelen. Hierbij is het de bedoeling dat het opgenomen vermogen van de elektrische verwarming aangepast wordt aan het beschikbare vermogen. Om de demo meer realiteitsgehalte te geven was het beter geweest om de elektrische verwarming te vervangen door een elektrische boiler. Die laatste was echter niet voorhanden.

FIGUUR 2

DNB 230 vac

MODULAIRE BELASTING

SCHAKELBARE BELASTING

REGELING

SCHAKELBARE BELASTING:

• Belasting op laagspanning (AC of DC). • Kan manueel aan –of afgeschakeld worden

De concrete demo is als volgt opgevat: (zie figuur 3) Als moduleerbare belasting gebruiken we een elektrische verwarming van 900 W.

DNB

230 vac De schakelbare belastingen zijn een

Het beschikbare vermogen bedraagt 1840 W (een maximale stroom van 8 A). Dat is voldoende om de schakelbare belastingen continu te voeden. Zij vragen samen 7,3 A. Als bijkomend ook de elektrische verwarming aangeschakeld wordt, zou zonder regeling de stroom oplopen tot 11,2 A en zou de automaat uiteindelijk uitschakelen. Met de regeling geactiveerd, zakt het vermogen van de elektrische verwarming zodat de totale stroom onder het ingestelde setpunt blijft van bijvoorbeeld 8 A. Als je dan vervolgens de broodrooster uitschakelt, zakt het vermogen ogenblikkelijk en stijgt vervolgens het vermogen van de elektrische verwarming tot aan zijn maximum van 900 W of tot dat de totale stroom het ingestelde setpunt bereikt. In dit geval tot aan zijn maximum want 735 W (van de haardroger) + 900 W (van de verwarming) = ››› mei 2019 •

by Techlink

hlink

Technisch dossier

DNB 230 vac

FIGUUR 3

INTERFACE

››› 1635 W en dat is lager dan het beschikbaar vermogen van 1840 W.

Moraal van het verhaal is dat de digitale meter niet enkel kan dienen voor een passief monitoring display maar ook wel degelijk ingezet kan worden om een actieve sturing of regeling te bouwen.

8A CONTROLLER

LiHD

Wenst u hierover meer te weten en bent u werkzaam als elektricien of elektrotechnieker, aarzel niet ons te contacteren!

Topprestaties ook zonder snoer.

by Techlink

• mei 2019

735W

Auteur: Geert Verhoeven, VOLTA

Nu in oo 12 k V

De krachtige cellen van de Metabo LiHD accu-packs leveren voldoende power, om zelfs meest veeleisende toepassingen snoerloos het hoofd te bieden. Dankzij de LiHD-technologie dekt Metabo als enige fabrikant wereldwijd de totale vermogensbreedte van 400 tot 3.200 Watt. 12 of 18 Volt: maximaal vermogen, die extreem lang beschikbaar is – voor iedere toepassing.

www.metabo.be

HAARDROGER

950 W

BROODROOSTER

Wij vonden op de markt nog geen kanten-klare regelaar die zonder meer aan te sluiten is op de digitale meter en op de moduleerbare belasting. Daarom hebben we zelf een regelaar gebouwd. We verwachten dat er in de toekomst wel dergelijke toestellen zullen komen.

ACTUATOR

900W

Volgende aspecten zijn o.a. belangrijk maar vallen buiten het kader van dit artikel: Dynamisch gedrag; Nauwkeurigheid; Stabiliteit; Regelbereik en Configureerbaarheid.

ELEKTRISCHE VERWARMING

Slotopmerkingen

Opleidingen

Techlink Masterclasses Techlink wil met deze masterclasses pro-actief inspelen op de uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt. Als installateur is het belangrijk om deze uitdagingen om te buigen in kansen voor uw bedrijf om deze vervolgens dan ook optimaal te benutten. Techlink wil haar voortrekkersrol in de energietransitie kracht bij zetten door op maat geschreven ‘high level’ opleidingen aan te bieden exclusief aan haar leden om hen concurrentieel voordeel te geven.

AGENDA Telkens van 8 tot 12 uur (incl. ontbijt)

GROEI VOOR TECHNISCHE (INSTALLATIE)BEDRIJVEN INHOUD Zelfstandige zijn en een zaak leiden is geen sinecure. De kunst is om verder te blijven groeien, zeker in het licht van de energietransitie, welke veel uitdagingen, maar nog meer kansen met zich meebrengt. Het komt erop aan deze kansen optimaal te benutten. Welke vragen moet u zich dan als zelfstandige of zaakvoerder stellen om controle op groei te krijgen en te behouden. Aan de hand van praktijkcases uit onze sector gebaseerd op theoretische modellen wordt verduidelijkt hoe u het efficiëntst aan het werk gaat. DOEL:

De groei van uw organisatie controleren in een snel evoluerende sector. Keer huiswaarts met een persoonlijk to-do-lijstje waarmee u onmiddellijk aan de slag kan.

Telkens van 13.30 tot 17 uur

6/09 2019

26/09 2019

18/10 2019

15/11 2019

29/11 2019

Docent: Geert Vanhees Geert Vanhees is sinds 2004 oprichter van het consultingbureau 4Growth en gespecia liseerd in groeistrategie en positionering. Hij startte zijn loopbaan als marketingmanager en -directeur. Hij werkte later in verschillende toonaangevende communicatiebureaus. Geert Vanhees is sinds 2004 gastdocent aan de Vlerick Leuven Gent Management School en doceert er thema’s als branding, strategie, positionering, marketing en innovaties. Hij geeft ook opleidingen bij Kluwer Opleidingen. Hij is ook al jaren ad hoc gastdocent bij VOKA, VKW en andere ondernemersorganisaties. Zijn relevante ervaring binnen de sector van de installatiebedrijven is een absolute troef.

INNOVATIE VOOR TECHNISCHE BEDRIJVEN INHOUD Investeren in innovatie, betekent investeren in de toekomst van uw bedrijf. Want het besef dat innovatie hoe langer hoe meer bedrijven kan maken of kraken - zeker in het kader van de energietransitie – zorgt ervoor dat het onderwerp terecht hoog op de agenda moet worden geplaatst. De klassieke businessmodellen staan immers onder druk. Met deze Masterclass Innovatie krijgt u een volledig zicht op alle aspecten van innovatie en zal u het innovatieproces heel methodisch, planmatig, maar ook praktisch kunnen initiëren, aansturen en realiseren in uw installatiebedrijf. DOEL: U moet er de volgende dag mee aan de slag kunnen gaan en vooruitgang kunnen boeken in uw bedrijf.

Doelpubliek: 13/12 2019

Het aantal deelnemers wordt beperkt tot 20. De doelgroep zijn bedrijfsleiders of managers (CxO) uit de installatiesector die de nodige strategische beslissingen dienen te nemen op vlak van groei en innovatie.

10/01 2020

Deelnamekost:

31/01 2020

Locatie:

€ 1.900 (excl. BTW) per opleidingstraject. Indien beide trajecten worden gevolgd: € 1.650 (excl. BTW) per opleidingstraject. Broodjeslunch inbegrepen.

Techlink, Joseph Chantraineplantsoen 1, 3070 Kortenberg

mei 2019 •

by Techlink

hlink

Sectorraad

Techlink: uw belangen, onze zorg! De installatiebranche is heel divers en omvat heel wat verschillende specialisaties en deelsectoren. Om te komen tot standpunten over bepaalde deelsectoren, baseert de Raad van Bestuur van Techlink zich op de mening van de leden die actief zijn in deze deelsectoren via de respectieve Sectorraad en Sectorcomités. Tijdens de laatste sectorraad “Elektrotechniek” kwamen volgende vakgebonden materies aan bod: REMOTE TERMINAL UNIT (RTU)

DIGITALE METERS

In Vlaanderen worden vanaf 2019 de eerste digitale meters voor Dankzij de tussenkomst van Techlink elektriciteit en gas geplaatst. Door heeft de Cwape (de Waalse regulator inzake vertraging bij de levering en door technische elektriteit en gas) de beslissing genomen om problemen is de invoering uitgesteld tot de plaatsing van een RTU uit te sluiten 1 juli 2019. In Brussel loopt momenteel voor installaties < 1MW die voorzien zijn van een proefproject en ook in Wallonië gaan een EnFluRi-sensor (Energie Fluss Richtung). er steeds meer stemmen op om oude meters De kost varieert sterk tussen te vervangen door digitale meters. de verschillende distributienetbeheerders Techlink blijft deze ontwikkelingen en de RTU veroorzaakt soms op de voet volgen en staat in nauw een volledige renovatie van contact met de distributienetde HS-cabine. beheerders en het kabinet. VESTIGINGSWe houden u REGLEMENTERING MEMORANDUM op de hoogte! Techlink betreurt de afschaffing Techlink zal ook voor Wallonië van de vestigingsreglementering een Memorandum Hernieuwbare in Vlaanderen vanaf 01/01/2019. Energie samenstellen die Techlink raadt de leden de verschillende richtingen die die destijds hun beroepsvaardigheden de Sectorcomités hebben bepaald hebben bewezen, dit te gebruiken integreert. Een wezenlijk onderdeel als marketinginstrument. zal de vraag zijn om net zoals Aan de nieuwe leden sinds 2019 in Vlaanderen een verplichting te wordt geadviseerd om vrijwillig hebben van een minimum de beroepsbekwaamheid te laten aandeel aan hernieuwbare opnemen in de KBO. energie voor elk nieuw gebouw.

WIL U DE VOLGENDE KEER OOK GRAAG AANWEZIG ZIJN OP ONZE SECTORRAAD? Of wil u een bepaald probleem dringend eens onder de aandacht brengen? Neem dan contact op met onze accountmanager Sandra Mertens (02 896 96 18 of sandra.mertens@techlink.be). Ze helpt je graag verder.

by Techlink

• mei 2019

MINI HANDSFREE 2-DRAADS WIFI MET GEZICHTSHERKENNING. ONTDEK DE KITS IN PROMOTIE! Art. 8451V

QUADRA KIT MINI HANDSFREE WIFI

Art. 8461V

QUADRA KIT MINI HANDSFREE

2 WI-FI

ION

er • Abrepuerta öffn s• Tur

Aanbieding geldig van 1 MEI tot 31 AUGUSTUS 2019.

Hét domotica alternatief!       

Eltako Wireless

Draadloos Zonder batterijen Zowel drukknoppen als sensoren Betaalbaar Makkelijk te installeren Betrouwbaar Flexibel

www.eltako.com/vl

SERELEC NV • Gasmeterlaan 207 • 9000 Gent 09/ 09/223.24.29. 223.24.29. info@serelec.be

•

ra da porta • Apr ipo ertu r Ab

Werkt op WiFi/3G/4G

E RECOGNIT

urslotbedie • De nin g

Comelit APP

elease • Ouv ock-r •L reFAC

rte po

hlink

Project

Expertise ten dienste van duurzame ontwikkeling stellen Henri Loop, elektricien uit Heusy (Verviers), al 25 jaar lid van de federatie Techlink (voorheen Fedelec), gewezen voorzitter van de lokale Fedelec-afdeling van Verviers is nu met pensioen. Door zijn humanitaire engagement ging hij zich inzetten voor de vzw Ex-change-expertise (Belgische vereniging die vrijwillige experts naar het buitenland stuurt). Zo stemde hij ermee in om in Bukavu, in de Democratische Republiek Congo, een opdracht te gaan uitvoeren die, in een eerste fase, bestond in het maken van een expertise over energieautonomie, daarna aangevuld met het opleiden van technici. Henri heeft zich zorgvuldig voorbereid op zijn opdracht: administratief, medisch, maar ook technisch dankzij de hulp van Enersol, een bedrijf in Battice (lid van Techlink). De productie van fotovoltaĂŻsche energie is voortdurend in ontwikkeling in onze samenleving. De installaties worden in alle veiligheid gebouwd dankzij opgeleid personeel en heel nauwkeurige regelgeving. Aan deze voorwaarden wordt in Bukavu nauwelijks voldaan. Gewetenloze leve-

ranciers verkopen apparatuur van mindere kwaliteit zonder rekening te houden met de competentie van de gebruikers en de gevaren die ermee gepaard gaan. De rector van de USK Bukavu Universiteit, professor Hubert Watongoka Lutala, was zich bewust van deze problemen en nam het initiatief om contact op te nemen met de vzw Ex-change-expertise.

Ex-change-expertise

Ex-change-expertise stelt vrijwillige senior experts ter beschikking van ontwikkelingslanden voor korte opdrachten. "We geloven dat het delen van kennis en knowhow een krachtige hefboom voor ontwikkeling is. We helpen in de eerste plaats kmo's, maar we werken ook voor instellingen die zich tot ons richten."

Meer informatie: www.ex-change-expertise.be.

Verschillende knelpunten

In de DRC, behalve in sommige grote steden, zijn er veel problemen met het stroomnet: onvoldoende onderhoud, frequente stroomonderbrekingen, enzovoort. In Bukavu, een stad met 300.000 inwoners, heeft de bevolking voor hernieuwbare energie gekozen, maar het gebrek aan opleiding bemoeilijkt de controle ervan, wat veel ongevallen en branden veroorzaakt, om nog maar te zwijgen van de vervuiling door giftig afval. Maar hoewel een olielamp ooit deel uitmaakte van de bruidsschat, is die lamp nu vervangen door een fotovoltaĂŻsch zonnepaneel. Na twee dagen expertise in de universiteit heeft de vzw snel begrepen dat er dringend nood was aan opleiding voor de regionale gesprekspartners. Dankzij de steun van gouverneur Adolphe Bizimungu Doli zijn vele instellingen op dit voorstel ingegaan. 80 personen hebben negen dagen les en debatten gevolgd, en daarbij was Henri Loop onder de indruk van de ernst en de ijver van de deelnemers. Nu is het aan hen om de richtlijnen toe te passen en de fakkel door te geven! We hopen dat dit initiatief zal bijdragen aan de verbetering van de situatie van deze snelgroeiende regio's.

by Techlink

â&#x20AC;˘ mei 2019

hlink

Vraag en antwoord

Mag een aardverbinding gebeuren via DIN-rail? ‘Onlangs kregen we een mailtje van één van onze leden uit de provincie West-Vlaanderen’, steekt Kris Van Dingenen, Algemeen Directeur bij Techlink, van wal. ‘Eén van de klanten van het desbetreffende lidbedrijf betwijfelde of de continuïteit van de aardverbinding mag gerealiseerd worden via de DIN-rail.’ Het lidbedrijf vraagt zich af of deze opmerking klopt.

‘Bijkomende info: Het gaat immers over 15 stuks van deze kasten gemonteerd op palen voor videobewaking van een terrein die nog moeten gekeurd worden door een keuringsorganisme. Vanzelfsprekend wil ons lidbedrijf vooraf zeker zijn dat deze kasten conform zijn.’ Van Dingenen ziet echter geen probleem. Volgens hem kan het lidbedrijf immers zijn klant adviseren dat deze opstelling toegelaten is volgens art. 70.01 van het AREI: “Als beschermingsgeleiders mogen gebruikt worden: • onafhankelijke geleiders; • geleiders die zich in dezelfde leiding bevinden als de actieve geleiders van de installatie, voor zover zij op dezelfde wijze geïsoleerd zijn als de andere geleiders; • al dan niet geïsoleerde metalen mantels of schermen van leidingen waarvan de geschiktheid in dit opzicht erkend wordt door de regels van goed vakmanschap. Het betreft hier in het bijzonder de buitenmantel van de gepantserde leidingen met minerale isolatie alsook de buizen, op voorwaarde dat de desbetreffende regels het voorzien. Zij mogen slechts gebruikt worden als beschermingsgeleider van de stroombanen waarvan ze deel uitmaken en de bekomen elektrische continuïteit mag niet in ge-

by Techlink

• mei 2019

vaar gebracht worden door mechanische, chemische of elektrochemische beschadiging; • metalen omhulsels van vooraf vervaardigde leidingen indien zij gelijktijdig voldoen aan de volgende voorwaarden: a hun elektrische continuïteit moet verzekerd worden bij het vervaardigen en door middel van degelijke verbindingen; b hun elektrische continuïteit mag niet in gevaar gebracht worden door mechanische, chemische of elektrochemische beschadiging; c andere beschermingsgeleiders moeten erop aangesloten kunnen worden; • delen van omhulsels van in de fabriek vervaardigde schakel en verdeelinrichtingen, in de mate dat de desbetreffende regels het toelaten en mits eerbiediging van voornoemde voorwaarden a, b en c;

• geleidende delen, zoals metalen gebinten, frames van machines en heftoestellen evenals waterleidigen van een privaat en onafhankelijk verdeelnet, wanneer zij geen deel uitmaken van installaties waarin de nulgeleider en de beschermingsgeleider dezelfde zijn (TN-C net) en wanneer zij terzelfdertijd voldoen aan volgende voorwaarden: a hun elektrische continuïteit moet verzekerd worden door constructie of door middel van gepaste verbindingen; b hun elektrische continuïteit mag niet in gevaar gebracht worden door mechanische, chemische of elektrochemische beschadiging; c zij mogen niet losgekoppeld worden zonder vervangende maatregelen toe te passen. …”

Besluit

Er staat nergens geschreven in het AREI dat er voor de verbinding van beschermingsgeleiders geen rijgklem mag gebruikt worden. De opstelling van deze installatie met rijgklemmen in combinatie met de DIN-rail voldoet aan wat er in bovenstaand artikel van het AREI staat.

VRAGEN? Stuur ze naar info@techlink.be

YOUR OUR CONVENIENCE COMMITMENT

RESIDENTIEEL

CEBEO TECHNOLOGIE 19 2 JAARLIJKSE VAKBEURS

21-23/05/19

BRUSSELS EXPO HALL 5

MEER INFO EN REGISTREREN OP

www.technologie.be

TERTIAIR

INDUSTRIE

INNOVATIES VOOR DE SLIMME EN ENERGIE-EFFICIËNTE WONING De technische installatie in de woning zit in een stroomversnelling. Regelgeving en innovaties van fabrikanten stimuleren deze verandering. Wil je als installateur ontdekken hoe je kan bijdragen tot de slimme, energie-efficiënte, comfortabele en veilige woning? Bezoek dan zeker Cebeo Technologie 2019. De belangrijkste professionele beurs in de sector verzamelt 160 topfabrikanten en toont hoe Cebeo zich engageert om jouw business te ondersteunen.

hlink

Kort

Kabelwerken Eupen & Waterzuiveringsstation Vilvoorde Op 9 april 2019 gingen meer dan 10 personen van Techlink Oost-Vlaanderen op daguitstap naar de Kabelwerken in Eupen en brachten een bezoek aan het waterzuiveringsstation Aquiris in Vilvoorde. Het was een gezellig samenzijn en een perfecte gelegenheid om op een informele manier te netwerken.

Meet & Greet with den “Duvel” Op maandag 18 maart 2019 werden de Techlink leden van de provincie Antwerpen ontvangen op zijn Duvel’s met een drankje bij Duvel Moortgat in Puurs. Ruim 29 leden luisterden aandachtig naar de presentatie van Techlink in “de Moutzolder” die uitkijkt op de brouwerij. Nadien genoten ze van een lekker hapje en drankje.

HET JO WiFi-SYSTEEM • WiFi-binnenpost met 7”-aanraakscherm en opname op SD-kaart

• Doorschakeling naar 8 smartphones • Raadpleging live en opgenomen beelden, ook vanop afstand • Verhoogde veiligheid door gebruik van Amazon servers • Plug&Play installatie (WPS-functie) CCI nv, Louiza-Marialei 8/5, 2018 Antwerpen T: +32 (0)3 232 78 64 | info@ccinv.be | www.ccinv.be

A5_Adv_Powerplus_NL.indd 1 by Techlink

• mei 2019

10/01/2019 08:59

Save the date: Vlaanderen > 23 MEI: Meet & Greet R.A.V.E.N: Virtual Reality Techlink Brussel Vlaams-Brabant

> 24 MEI: Meet & Greet Circuit Zolder:

OPBOUW

Rijvaardigheidstraining - Techlink Limburg

> 6 JUNI: Drie infosessies in het Huis van de Bouw te Zwijnaarde – Techlink Oost-Vlaanderen Twee sessies lopen gelijktijdig nl. Camerabewaking door Lucine Albertian en Brandveiligheid door Ludo Nouwen van Ardovlam nv. De derde sessie gaat over het AREI door Kris Van Dingenen > 11 JUNI: Infosessie Asbest Confederatie Bouw Limburg

BSO powered by Techlink DE NIEUWE

HALOVOLT de meest brandveilige buis De Belgian Sign Organisation (BSO) is de enige professionele vakorganisatie van lichtreclame fabrikant-installateurs die erkend is door de overheid in België. Een eerste belangrijke stap in de evolutie van de organisatie vond plaats in 2017 met de integratie in de vereniging van de fabrikanten uit de bredere wereld van de Visuele Communicatie. BSO maakt deel uit van de European Sign Federation (ESF) en van de International Sign Association (ISA). Sinds 1 januari 2019 hebben de Raad van bestuur en de Algemene vergadering van de BSO beslist om deel uit te maken van onze beroepsorganisatie Techlink. BSO wordt zo één van de sectorcomités binnen Techlink. De BSO-Techlink leden kunnen, naast de voordelen die al bestonden, nu ook genieten van alle voordelen die Techlink en de lokale confederaties aan hun leden bieden. Een duo-lidmaatschap dus voor één en dezelfde lidmaatschapsbijdrage! Onder impuls van voorzitter Roland Bacquelaine en secretaris Jean-Pierre Meganck werden een aantal werkgroepen opgericht, onder andere om bepaalde technische- en reglementaire zaken uit het beroep van naderbij te bekijken, want één van de belangrijkste doelstellingen van BSO heeft er steeds in bestaan de noodzaak van kwaliteit bij de producten van hun leden te promoten. De laatste jaren is dit streven gecombineerd met blijvende zorg voor het milieu. Zo werd bijvoorbeeld een charter opgesteld dat gerespecteerd dient te worden door alle neonfabrikanten die zich engageren om in de toekomst alleen nog EQN producten (Eco Quality Neon) te produceren. BSO is dus een actieve organisatie die “gepowered” door Techlink de belangen van haar doelgroep op een efficiënte manier behartigt.

LOW SMOKE

NO DRIP

0% HALOGENS

TOP SPEED

www.preﬂex.com mei 2019 •

by Techlink

hlink

De medewerker

SOFIE LAPIĂ&#x2C6;RE

> Geboren op 7 juli 1980 > Sterrenbeeld: Kreeft > Functie: Communications & Events Officer

> In dienst sinds 7 januari 2019 > Lievelingseten: vol-au-vent

by Techlink

â&#x20AC;˘ mei 2019

De werknemers van Techlink staan dagelijks voor jou op de barricaden. Ze vertegenwoordigen onze sector in heel wat vergaderingen, beantwoorden al jouw vragen en doen zoveel meer. Toch verschuilt zich achter de façade ook gewoon een mens met zorgen en dromen.

COMMUNICATIONS & EVENTS OFFICER SOFIE LAPIÈRE

“

Collect moments, not things

Sofie Lapière is geboren en getogen in Kortenberg. Ze is een alleenstaande moeder van twee dochters (6 en 9 jaar). ‘Het combineren van een drukke baan en de zorg voor kinderen kan soms een uitdagende puzzel zijn. Een goede werk-privé balans is daarom erg belangrijk en in dat opzicht is het leuk dat ik nu niet alleen woon, maar ook werkzaam ben in Kortenberg’, zegt Sofie. Het is een absolute win-win situatie, door de tijdswinst vaart zowel mijn professionele als sociale leven er wel bij. Mijn breed interesseveld en het feit dat ik over alles ook een mening heb, maakt dat ik me graag engageer voor allerlei activiteiten zoals het oudercomité en (lokale) politiek.

Sector die “warmte” brengt

Sofie heeft intussen een jarenlange ervaring op het gebied van marketing en communicatie. Na haar studies aan de Katholieke Hogeschool Leuven begon ze haar marketing carrière in de Medical Devices sector. Nadien werkte ze nog 5 jaar als PR verantwoordelijke in de cosmeticasector om uiteindelijk terecht te komen bij Techlink. ‘Met mijn marketingervaring, organisatie sensitiviteit en sociale vaardigheden kan ik de wensen en behoeften van verschillende doelgroepen goed inschatten en omzetten naar kansen’, legt Sofie uit. ‘Deze nieuwe job is voor mij een welgekomen uitdaging in een sector die letterlijk en figuurlijk “warmte” brengt. Warmte vooral door de mensen die er werken. Als communications & events officer begeleid en coördineer ik interne communicatieacties van Techlink. Ik stem hierbij de interne communicatiekanalen af op de huidige maar ook op de toekomstige behoeften van de organisatie.’

Quality time

”

‘Werk, schoolactiviteiten van de meisjes, vrienden, huishouden, sport: mijn agenda staat iedere week bomvol. Om te ontsnappen aan de drukke dagelijkse agenda, reis ik graag met mijn kinderen om quality time met hen door te brengen. Zo kan ik hen een streepje cultuur en natuur meegeven. Mijn reis quote is: “Collect moments, not things”. Reizen zorgt ervoor dat mijn kinderen met een open blik naar de wereld kijken en meer sociaal en communicatief vaardig worden’, gaat Sofie verder. Alhoewel Kato en Anna sowieso nu al heel sociaal zijn, dus dat belooft. Onlangs verraste mijn oudste dochter me door te zeggen dat ze zich spontaan had opgegeven voor de leerlingenraad. Tja, lacht Sofie.

Zaalvoetbal

‘In mijn vrije tijd doe ik aan zaalvoetbal. Samen met een paar vriendinnen hebben we 15 jaar geleden een ploegje opgericht, namelijk “The White Stripes” genoemd naar de gelijknamige Amerikaanse band. De inspiratie kwam er door hun hit “Seven Nation Army”; een nummer dat zeer populair is in Europese en Belgische voetbalsta dions. Als fervent Club Brugge-supporter kende ik het maar al te goed’. ‘Voetbal is een echte ploegsport waar je met z’n allen werkt en vecht voor hetzelfde resultaat. Dat vind ik echt plezant omdat ik een echte teamplayer ben, zowel professioneel als op persoonlijk vlak, waarbij het team belangrijker is dan de individuele speler’, besluit Sofie.

mei 2019 •

by Techlink

hlink

Productnews

Vergokan exclusieve verdeler van Unistrut®

Preflexibel NV neemt Reddy NV over

Vanaf maart 2019 zijn de montageprofielen, fittings, buisklemmen en accessoires van Unistrut exclusief verkrijgbaar via het partnernetwerk van Vergokan. Unistrut is al meer dan 90 jaar een toonaangevende fabrikant van metalen montagesystemen en biedt een uitgebreid assortiment aan van ophangingen, buisklemmen, betonnen inserts en accessoires. De firma maakte reeds deel uit van de Atkore International Group Inc., die begin oktober 2018 ook Vergokan International nv overnam. Vergokan produceert en verkoopt metalen kabeldraagsystemen via een uitgebreid distributie-netwerk. Het is de bedoeling van het partnership om via het Vergokan netwerk een meerwaarde aan compatibele producten en know-how te bieden. Filip Goris, CEO van Vergokan: “De toevoeging van de producten en diensten van Unistrut aan ons assortiment biedt opportuniteiten op twee vlakken. Enerzijds kunnen we een uitgebreider en complementair productgamma aanbieden voor kabeldraagsystemen. Anderzijds kunnen we nog beter inspelen op de industriële markten, zoals HVAC.”

Preflexibel NV uit Ninove, onderdeel van de Wienerberger groep, neemt de firma Reddy NV, een Belgische fabrikant van elektrisch installatiemateriaal en verbindings- en bevestigingssystemen over en investeert daarmee verder in haar groei in het segment van het elektrotechnisch installatiemateriaal. Met een totaalaanbod van kwaliteitsvolle oplossingen voor de elektro-installateur, helpt Preflex de elektro-installateur om steeds beter, sneller en veiliger te werken. Frank Kerkhofs, General Manager Preflex: “We zijn fier om een bedrijf als Reddy te kunnen overnemen. Het is een mooi bedrijf met zeer veel knowhow in de ontwikkeling en productie van innovatieve producten dat ons zonder twijfel verder zal kunnen ondersteunen bij onze groei. De kwalitatieve inbouwdozen en hulpstukken van Reddy sluiten perfect aan bij onze voorbedrade en starre buizen. We zijn hiermee nu al de enige in de markt die in staat is om zijn klanten een dergelijk totaalpakket aan te bieden. Deze overname zal onze groei in de markt van de elektrotechnische installaties in België, maar ook in onze buitenlandse markten alleen maar versterken.” De huidige overname van Reddy NV en de overname van Preflexibel NV in 2017 bevestigt de strategie van de Wienerberger Groep om op een structurele wijze, gericht verder te investeren in producten met meerwaarde en een hogere winstbijdrage.

www.vergokan.com

www.preflex.com – www.reddy.be

Sociaal en circulair hand in hand In Gent slaan ecologie en sociale economie de handen in elkaar namelijk WeerWerk, sociaal maatwerkbedrijf, en PerPetum, installateur en facilitator van groene stroom en tevens lidbedrijf van Techlink, gingen vorig jaar samen aan tafel zitten rond een proefproject waarbij elektriciteitskasten worden geassembleerd. Het project werd afgelopen vrijdag 26 april 2019 toegelicht. Dat een sociale werkplaats ook complexe taken en opdrachten aankan, bewijzen WeerWerk en PerPetum. Medewerkers van WeerWerk assembleren namelijk elektriciteitskasten voor PerPetum. Hiervoor werd het ingewikkelde elektriciteitsplan vertaald naar een duidelijke handleiding. Op basis van dit draaiboek kunnen ze snel aan de slag, ondanks dat ze toch niet de juiste opleiding genoten hebben. De medewerkers van WeerWerk leren met het project weer werken en elke dag op de werkvloer te staan. De elektriciteitskasten voor PerPetum is het meest complexe werk dat WeerWerk aanbiedt, en is voor de werknemers die al wat meer ervaring hebben.

by Techlink

• mei 2019

INNOVATION IS OUR HISTORY

MAAK DUURZAME AMBITIES WERKELIJKHEID

DISTRIBUTIE

PROJECTS & FINANCIAL SOLUTIONS

ENERGIEOPLOSSINGEN

Solarclarity is een internationale zonnestroom specialist. Naast zonnesystemen voor woningen, levert Solarclarity steeds meer producten, engineering en financiering aan de grote zonne-energie installaties op bedrijfsdaken. Ook heeft Solarclarity het totaalconcept voor de elektriciteitsproducent van de jaren twintig op de markt gebracht: Bliq. Een platform dat gebruikers in staat zal stellen om de voordelen in de elektriciteitsmarkt te benutten die mogelijk zijn geworden door de ontwikkeling van zonne-energie, batterijtechnologie en energiemanagement. Deze spreiding van activiteiten heeft Solarclarity optimaal klaargemaakt voor ĂŠĂŠn van de belangrijkste veranderingen op de energiemarkt: de zon als grootste energiebron.

solarclarity.be