This is a reproduction of a library book that was digitized by Google as part of an ongoing effort to preserve the information in books and make it universally accessible.
http://books.google.com
Over dit boek Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken. Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn. Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u. Richtlijnen voor gebruik Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automatisch zoeken. Verder vragen we u het volgende: + Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden. + Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelheden tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn. + Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet. + Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng. Informatie over Zoeken naar boeken met Google Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken op het web via http://books.google.com
t.
К GENT
/" . .
1
:.
:
1.
' .:* ..'.
Grondige oploíütígc van de NatuurenEygenfcfiappen der
ELEMENTE^: En hoefyverooraaaken Bonder, вШ ".''[' ¡fem , Hitte , Koude , Wind , Rege« , .Hagel , Sneettw SjjV. Ea waar v toe fy dienflig zyn. Als mede .Een klare befchryving van de .
^QUINTA
ESSENTIA?
Noyt voor defen gedrukt. Noch et»
D E D I О A T 1 E V A M **.
Pill MUM
MOBILE.
Alles gedaan door den grooten Hol» landfchen Philofooph Cornells Drebbel van Alkmaar.
AMSTERDAM, By. J a N G R a a L , Boekverkopet opdeVoorburgwal, agter de Nieuwe /
Kerk, ' . 1709.
/Л
VA
fffffffff? CORNELIS DREBBEL van de
*
ELEMENTEN VOOR.REDEN/ . Anneer gy Bemindc s dit Trattaat zult fien j fi gelooft dat ik dat oт и j ende niet oт туп eere gefchre» ven hebbe j want my weI bekent is j de ydelheid van alle roem : zyn wy niet van eenen God gefchapeiijOnnoofelende ootmoedig? welke wy verloren hebbende door achteloosheidjen quadeoejfening, fifcbyntgy my jeniku j weI wot anders dan wy zyn j alfa ook dat Ax '*
I
'VOOR.REDEN.
ik и j nog gymy niet en kent : ah Xpy nu achteloosheidhaten j ende Hgoede oeffenénj ssijn wy dan miep .ennofil-wifs ., endeootmoedig-ryk ? z.ijtgy dan niet my ende ik и j als een breeder ? want wat hebt gy .j . dat и nietgenadelijk is geleent? ofwat hebikdatikmy roemenmag? Hieromme wee ons: indien wy yet agten V, ende cnfe broeders dat laten gebrek %ebben.Âanfiet degoetheidGodsj hoe overvloedelijk hy ons geeft , meer danwyfiuden weten te eyß fche. Onderfiekt de rijkheid van & getnoet j zijt gy ûiet een Ko~ mnk van 'theerlijkflejuweeldat Cod gefchapen beeft ? Hebt gy niet alle Rijkdom van de WereIt tot uwen dienfl? Ende als gy die fiilt vertaten j fal и Goddan niet een onvergankelijke hemeIß ga~ yegevenj die duyfent-maalduy-
fent
v о çtkr Е D Е n:
#
ßnt waardigerís ? Waaroт be~ mintgy dan niet ( Beminde ) die ' gelijk gy van GóeFbemint. zijt ? Ben ikonverflandig , zijtgy nietv Onverflandigergeweefl ? Lyde ik. daaromgebrek ? zijt gy niet gehreklijker finder.' nwen God ? Waarom onderwijfi noghelptgy my niet ?Gy j diejogenadelijk ete rijklijk van wwen Godgezegenf zijt.Saliku daaromhaten?neen „ ik niet j faiku hate j haat ik niet1' my ? want' als ik my aanfagfo' vant ikuj zalik my dan verheffen boven u?neen ikmijn breeder^ benik niet als gy ? Watfalik my dan roemen ? neen .,verootmoédîgen j ende haten alle roems-ydelheid: Hebben wyons iet te roemen dan in Godj die ons all' bemint ? Wantzijn 1юу niet finder hem de ellendichße ? Hieromme dis hierfrijsfieken > hebben die ( >".
5
Aj,
««*
6
V О О RR E D E N..
niet God verhoren j in wien alle Eer woont : Maar die hem vereotmoedigt > ontfangt die niet rykdom ende eer nit God? 1)it fitch ik in щуп ootmoedigheid , en туп glorie was туп eilende : туп eilende deflralen des doots : de doot was щуп vicJorie : xde vi¿forie туп onflerffelyke ziele: de ziele j щуп ware rykdom : туп rykdom den genadigen Godj . wyt wien wat waSj wat is j is j eм in wien het wederom eindigen /hi. Wat zullen wy doen in dankbaarheid jfullen wy Myrrhe j of Wierook offeren j ofJulien wy ons laten BefhydenjOfden baart ende kruin /cheeren ? fallen wy onfen floeIverhoogen j ende in witte of /warte klederenpredikenïoffal len wy j diefinder Godonwetende zyn j de onwetende met den ' Swaardeuitroeyen? offullen wy .' r. ' : Godu
V О О R-R E D E N.
t
Godts lof uytroepen ? of groote Boeckenfchryven j ende hem een groote naam maken ? Och Broe~ dersjs 't nietydelheid? wat kon nen wy God geven j die het ai heeft j ende zynen lofdoor alien wyfi j meer dan ons hart kan denken. Watfullen wy dan doen ? dankbaar zyn j ende leeren van Gods Zone ootmoedigheid en die korte wetjBemint God boven al, en uwen naaften als u zelvçn. íD/'í is delVet en leere der'Apoflelen en 'ProphetenjgelykGodons ook door de nature leert j op dat niemant den tweeden dootfiudefinaken. Hieroт ah ikaanfagj hoe die bedriechlyke achteloosheid j den Menfche vervoert in quade oejfeningej en hem belet de 1erende паtuer te verflaenjüls ookjdenfwaren arbeid diegedaen wordj oт 'tgene dat wemigêfnietwaerdig A 4 «гл*
8
Va О RR ED EN.
was. T>oe werde ik heweegt j die 1erende natuure te beminnen „ oт Godte kennen uitfijn fchepfilen , die ik met verwunderen aanfagj ik onderfocht de Elementen , die my leerden de natuure der Aarden.sharen ChriflalijnengeeflJag ik als een nevelj haargeverwedfr zielegelyk Bloed^ haarftantva~ ßig Lichaamj als een Criflaal. T>en Geefl Jag ik kampen tegen Zielen Lichaom^en heeft die overwonnen j Jy wierden een j. 1'1 Lichaem diende Zielen Geefl j als een ftandvafte wooning j de Geefl verlicbteZielen Lichaem^. als een Criftafynen H&mel j de ziele vercierdegeefl en lïchaem j. met haar Hemeljche Rubyn-rode verwe. Ik/ag'Doodj Verryfinijfe j en d'onflerffelykheid voor oogen j ik was dankbaar mynen, Godj en bemindefeer denatuure^ i. .:..': ., [ >kbe^
V О OR R Е. DE Ni çr* 'k bedachte dit aldus oт uwenP wille te befchryve., ofik mijfchiet? ù hier mede mogt dienenjnplaatfi vanquade oejfeninge:JVaarom ik verhopejdatgy dit niet met on~ verflant zult verachten j nog ту* ook niet qualyk afnemen j datik mynfchryven „ niet met d'onde Schryvers betvyfi j wantvoorwaarik hebbe niemant daer oven gelefin :maar wilH и gevenfi ik dat van de natuur ontfangen heb* be j weeflverzekert j dat »hier wortgewefin .j 'tgenevoor velen verborgen is j enfinderdatgy my grondig verflaetjfi is'tuonbekení waerin het dient.We'Ik ikomuonverfiandig begeeremoePverfwy* .genj ommyn zelvenniet te ver* varen j maar als туп zied туп lichaem falhebben overwonnen ± . fi hope ikfal't ofentlyk in den. daggaenStlsniet watnieus^maer '. . . .. &Ъ r. voor
^
VOOR-REDEÄ
<voor duyfent Jaren gewteft j waerom ikfalfchryven.vandegeтeпe Elementen j alfi и die oeft bckentzynj op datgyfiudleeren kennen j het overblyffel ,ofEle ment der ¿ierden. . Alfi d?Aarde niet fo ßmplex; isalsVyerjLugtjnWaterjnaer is het onreyn en overblyfjèhwant wy volkomelykj vier Elementale naturen vinden in de Aarde j en alle haar SchepfeleUj waar mede wy volbrengen moetenonswerk. VyerJVaterjLugtjjyn dienaars van de Aarde¿t Vyer werkt in de lugt, lugt in *t water, 't water in aarde,*//? bevogtigende op behoeflykeplaatfen j gelykin 'tbreede hier na fal volgen „ verholende: door Gods gratte van de eerfte fiheppinge te beginnenden die aan te wyfen Jo vele wy oogenfchynelyk daar vaußen en verftaen mogen. С O R-s
CORNELIS DRÉBBEL van de E L EMENTE NT. Нет Eerste Capittel.
Lle dingen hebben haar begin uit God , en füllen in hem we1 derom haar einde nemen: Want het eindè van alle dingen ( gelyk wy dagelyksfien) is haar begin* Wat uit der Aarden komt , wort weder tot Aarde : Wat uit Water, Wa ter, Scc.Alle dingen fyn in 't be gin by Godperfe&geweeft, en zullen in 'teinde wederom perfe£t worden , als de Elementen zullen fmelten, en haar wederom in klaarheid met God vergadeA 6 ren:
щ CORNELIS DREBBEL. fen: Daar en iàl niet verloren gaan r dan d'ongeregtigheidf , want God heeft doen den tyd vervult was,ofälshetzyne God— delyke Vqorfienigheid goes dögt, gefchapen, Hetwefen van alle dingen, En vooreerft, daar van gefcheidèn het aldèr-fubtyî.fte , 't welk is ge worden het Ele ment des Vyers , eri heeft zyn pïaars genomen (of gekreegen) Xn 't aller-opperfte , vervullende de oneindelyke wytte, cn om— vangende alle heerlykheid des Heeren, want al wat ^t ligne is, ryft opwaarts. Daar na God wederom het alderfubtylfte ende liohtíle hier van gefcheidèn Hebbende, is geworden het Ele ment. des Lugts ,. 't welk. zyn /plaatsgenomen heeft neffens het fubtylfte. Doen wiert het getem- . perde vQchtig en grof: Alio # heeft.
vae de ELEMENTEN« щ heeftGodwederomhet ñibtylfte en vogtigfte gefcheyden , van het overgeblevene, en dat lebe is geworden Water en Aarde, welke water den.gantfchen Aartbodem bedekte^. gelyk ook doet het Vyer de Lucht , dc Lucht het Water, &c. Waarom God door zyn Goddelyke kragt, de Aarde heeft verheven uit den gront des waters, enonsgefet in 't midden zynder fcheppinge, op dat wy te beter fouden fien de íchynfelen zynder klaarheid, en hem beminnen niet als de Enge len , maar om de volmaaktheid zynder fcheppingen. . Aldus heeft God zyn fcheppingen gedeeltinvierdeelen , als namentlyk. Vyer, Lugt, Water en Aar« de : en elk heeft zyn kragt volgens zyn fubtylheid. Waarom Het vyer haar allen te boven gaat, A 7 en
*4 CORNELIS DREBBEL.
en heeft mage haar gelyk te maken, deklaarheid zynderklaarheid j Ну geeft alle dingen het leven , en zonder hem zyn alle dingen dood , gelyk wy alle dage. fien , en principalyк in den Win ter : Aanfiet het Element des vyers , hoe het voor eerft de lugt verklaart , en gelyk maakt de klaarheid zynder klaarheid. Al io hy die volkomentlyk is verlichtende van alle duifterniflen , en maakt openbaar, wat in hem voorduifterniiîè verborgen,was, en reinigt hem van alle vaporeufe vogtigheid, en van alle aartfche rooken : Ну fubtilifeert de ' lugt van alle grovigheid, endoet hem alle folida doordringen. In ibmma 't Vyer maakt de Ludit . in allen hem gelyk , alfo dat geen onderfcheid tufichen hen beiden is: gelyk wy fien aan ons ge mein
van de ELEMENTEN, if Ăąiein vyer., 'twelkgevoetzynde met Turf ofte Hout, trekt en fuygtterftontaan hem, met een groot gewelt , de lugt , hem reini gende, zuiverende, clarificerende , en maaktfe hem felven gelyk r hy clarificeert hoe langer hoe meerder : Ja is fo genegen om die te clarificeren, dat zo wanneer hybeletwort, en fulks niet lan ger doen mag, en de lugt van hem afgekeert werd , (dat is , wanneer het vyer beflooten word ) zo verdwynthet, engaatvandaar'tgekomen is, 't welk waardig is om te noteren : want het leert ons eerft , hoe dat Gods fchepfelen haar beroepwaarnemen, en werken Ăo lange fy werkvinden, en hoe fe meerder vinden, hoe fy meerder en beter clarificeren , zo lange als haar fulks niet verhindert wort. Op dat wy ook alfo onfen beroep
*6 CÖRNELIS.DREBBBL
róép íouden waarnemen , en Gocf onfenSchepper, ofzyngavenin ons, laten werken zonder hem te verhinderen, op dat wy fouden: wandelen , uit het eenelicht in Mander »en geclarificeert wor~den, doordeichynfelen zynder/ klaarheid. Hei Tweeime Caíi.iiííí.
ENde alfa gelyk hetVyef werkt in de lucht , alzo werkt 'et ook in Water en Лаг- . de, gelyk wy iien aan Turf of Hout , 'twelk geclarificeert wort; gelyk de lugt. Aanfiet de kolen, hoezwartfy zyn buyten *tvyerj. en in 'tvyer zyn zy zo klaar , en ligt als 'tVyer , . en worden door 't vyer geclarifi* eeert , en verandert in een onfieniegedaante* gaan alio in háac . . ' eer.>~
'ran de ELEMENTEN,
17
eerfte wefen , en die AĂ&#x153;che foude ten laatften 00k worden ver andert en verklaart in een gedaante als Glas , en daar na 011fienlyk. Nu lout gy mogen feggen , hoeis'tmogeiykdat 't Wal ter geichapen van 't felfde , daar 't vyer afgeichapen is, aangeiien alle dingen gemeynichap hebben , met het gene daar zy van gefchapen zyn , 't welk 't vyer nieten doet. Daarom 00k onmogelyk het Water door Vyer geclarificeert foude mogen wor den, See. Hieropantwoordeik, dar twee contrarĂen niet konnen. veraecordeert worden , ionder middel , want als God , het alderfubtylfte,klaarfte, droogfte, en 't alder-heetfte , hadde gefcheiden, van 'teerfte fchepzel zynder fchepielen, doea was terftontr zyn contrarie gefchapen. Dar is
i8 CORNELIS DREBBEL
;s *t aldergrofite , duyfterfte, vogtigfte j en komfte y 't welk is de grovicheyt der Aarden j en de vochtigheyt des Waters, welke yochtigheid des waters was gematigt door de droochte des lugts, en der Aarden, alfo ook de grovigheid en droogte der Aarden, door de fubtylheiddes luchts^ en vogtigheid des Wa ters, &c. Aldus blykt'et dat'er geen vereeniginge kan geíchieaen , fonder middelaar. Hierom kan het JVater niet vereenigt worden met het Vyerjfinderfubty/he.iddes luchts en droochte der Aarden ; welke menginge dan is in de gedaante van Aqua vita ofte Olie , die haar vereenigt met het vyer. O diepce der Wysheid , hoe ongrondelyk zyn ufcheppingen, enloflyk u wer ken > wieen fal u niet loven , die ...... '. ее-
ran de ELEMENTEN.
19.
ceriig ligt der natuurengevoeld, en verwunderen die de fcheppinge voor oogen ziet ? Och beminde, hoe moogtgy Gods Won derenjzonder verwunderen aenßen ? Waarom zyt gy ziendç blint, en fpeculeert niet in het werk Gods j noch looft God nietj als gy ziet het eerfte wefen, of íchepfel zynder fchepfelen , waar in Vyer, Lucht9 Water en Aarde blinken, in de gcdaante gelyk fy eerft by God gefchapen zyn? Merkt hoe haar de Elementen fcheyden , de geeft des vyers trekt opwaarts , met hem voerende Water , . Lugt en Aarde , de welke door.. de koude des luchts , worden verkout en vergroft , en gaan by haars gelyk , daar fy van. gekomen zyn , de vogtigheid des olys, 4 welk is water j wort ver-
ta CQRÑEbrc DREBBEL
verandert in ten nevel , en va.lt nedef in warer-droppelen , de Aarde trekt op alseen rook , en. valt neder als Swartfèlis , dé lugt' wort van haar felven ontfangen. Wie kan van dit wonder reden geven , en den Heere vergeten te loven ? Aldus blykt ßeminde ., dachet Vyer is her leven van al les ) verklaarren verandert alle' dingen1, in de gedaan te en klâarheid die rt eerft by Gód gelïad heeft, zowel Water, als Aarde,. en lugts Maar niet fonder middel , hierom moet die grovigheid ' des Waters , worden gematigt door de iubtylheid' des .Iugts ', ende de vochtigheid door de droogte der Aarden. Als dan is' de materie bereid j om"geclarifieeert en levendig gemaakt te' worden van den vyere , waar van pog. veel te. fehryven was > . maar.
.van de; E Ь EME NTEN. ** omkortheits haiyen nagelaten isy om dat wy te eerder fouden kö rnen toe oñfen propoofte. H É T D ER. DE CaPITT EL? U Beminde .>. willen wy onderfoeken de deugtdes íuchts , neffens de andere Ele menten. Wantgelykde dry Ele menten doot zyn, zonder het Vyer: Alzo is ook 't Vyer doot, zonder de Elementen: waar uyt de volkomen wysheid Gods wort bemerkt , de welke met vergeefs gefchapen heeft : want gelyk het Vyer het leven is, en leeft in de. lugt , alzo leeft ook de lugt in/'t vyer , gelyk ook het water in Ле Aarde, en de A arde in 't Warer., 't water in de lugt , See. Het vyer reynigt 4e lugt , de lugt het water * 'pwa~ ter
iï CORNELIS DREBBEL
ter de Aarde j'.с& elk maakt d'ander door 't Vyer gelyk , de klaarheid zynder klaarheid. Aanûit in den Somer, hoe doorde Jci-agt der Zonnen , 't water on•iienlyk wôrt ôpgetrocken , en .geclarificeert door de lugt. Al zo dat tuflchen lugt en water . geen bnderfcheid is, gelyk wy dagelyks b'evinden aan water , ' dat in de Zon gefet wort , ôpge trocken wert onfienlyk en fubtyl blyft, fo lange het niet en wort vergroft van de koude : want ge lyk het Vyer alle dingen íubtilifeert, alio ter contrarie de kou de, zynde 't vyers tegendeel , al les vergroit j en 5t water wederom by een drukt , dat benennende .de warmte des vyers,en de fubtylheiddeslugts. Waarom het wa ter wederom in droppelen neder valt, welke droppelen ontiängen
vaa de ELEMENTEN. 13 gen werden van de Aarde j het . voedfelder dingen of nature der Elementen. Alzo doordringende 't!Zaad tot in de wortel , raaar door de warmte 4er Zon-. nen klimmende wederom op« waarts, totaancfeuytterfte deelkens des gewasj verlaat als dan wederom de geeften , of voetfel der Aarden , welke door de warmte der Zonnen, dier natu* ren , en leven des gewas , word verandert na de forma en kragt van dien. Werden alzo gevoer , en vermeerdert door geftadige en gedurige doortreckinge des waters, uit het welke wy verftaan, de goede ordening en wysheid van onfen Schepper. Maar indien de kaude feer groot is, zo word het water gecogeleert 3 €n verandert in dé gedaante van Aarde. Gelyk dan de koude , als het
At CORNELIS DREBBEL
bet effeét der Aarden ., 't water vergroft , en haar dikheid en hartheid gelyk maakt : Alfo ver groft de Lucht opk bet vyery wanneer de koude des luchts meerder is als de warmte des Vyérs. Het Vyer wort verändert in degedaante des lugts 3 de hgt in de gedaante des waters j en 'het water in de gedaante der Aarde , .gelyk voor bewefen is. . *t Welk een iake is om te verwun deren, waar' miede' onfe voor-r gaaride reden j van de fcheydinge des eerften wefens , volkor melykoeveftigt w ord , want ge lyk God de Elementen gefcheydeti heeft, uyt zyn eerfte fchepzel, alzo worden die Ele menten wederom door ons Vyer, als een íchaduwe van het eerfte wefen , gebrogt in haar eerfte fchepfel, gelyk wy aa* een
van de ELEMENTEN,
if
een brandende Lampe , en alle verbrantlyke dingen Hchtclyk bemerken , want zo haaft die Lampe wort ontfteeken , ib wort de Olye door de vlammc verklaart ., alfo dat tuflchen de Vlamme endeOlyegeen on* derfeheid is. Ja de Olye is de Vlamme , en de vlamme de 01ye> de welke door de vlammc paiîèert, en wort terftont wederom door de koude (als 'tvyers contrarie } gebrogt in zyn Ele menten, alsbovenverhaaltis. Hierom die de vlamme met « aandachtaanftet, die merkt niet alleen de reduclie , en clarificatie van de Elementen , in haar éerfte wefen , maar ook de fcheydinge uyt heteerfte, in de Elementen, welk is een faak boven al om te verwonderen , en waardig om te noteren , waar . В vaft
гб CORNELLS .OkEBBEt yan wy breeder fpreeken willen tqtzyndertyt. HetVier de С A PI X IE L. WAnneer wy im denken wat boven geleert is , en 'tfelve wel verftaan , zo begry*pen wy perfe&elyk d'oorfaak des Wints j Donders, en Blt terns : Want wanneerde ftralen van de lugt fchynende en levendmaakende Zonne., fon der verhinderinge, de Lugtj en het dicke koude water , doorjdringta verdunt, enverwarmt, 20 wortde lugt vergrqot , ontbonden , en verandert in de natuur des vyers, en het water in de natuur des lugts, waar uyt dan gaat een geftadige bewegenifle , welke haar verbreet uyt alle zyden, over den Àartbodem , om die te bevochtigen. Maar het dun
4 топ de ELE M ENTE N. tf ' dun ¡gemaakte water, dat alza ~4comt te dryven boven de reflexic of warme lugt, tot in de dig« te,, dieke en koudelugt , wort wederom in eengedrongen , vergroft j verkleent,. en verandert, *in de natuur des waters, envalt nederwaards met droppelen : waarom dan nootwendig moet volgen, ftilte, gelyk wy bevinden als 't regent , ten fy die op-> treckinge geduurende blyft , öa meerder is dan de koude lugt. vergroft en by een gedrongen hàâde. Want gelyk de warmte» lugt , eñ water , fubtyl , dun j en groot máakt , alfo vergroft, verkleent, en druktbyeen, dic^ koude, als het tegendeel van de warmte. Treckende fo weder om in alle de winden^ die doon de warmte uytgegaan waren : geiykwy perfedelyk^ien, is*tdat В a yrj.
i8 CORÑELIS DREBBEL
.wy hangen een ledige glaíen Re tort metden mont in eea vat mçt Water, en met hçt ront tegens een warm. yyer 7,..;gpfo/k;.defe Fi gure wyib .i.,:;,.-;.'";. IvUy/ So fult gy fien , fo haaft als de lucht in 3t glas fal beginnen warm te worden , winden ko rnen al bortelende uk den mont des Retorts, met bellekens door *x Water, , en dit íal geduiij.en fo lange als de lugt warmeren warmer wort;. Maar wanneer gy dat van 'tvyerfultnemen'j en de lugt begint kout te worden , fo fal die lugtvan binnen weder^ omineengaan, en w orden grof en dicht, alfo dat het Glas ach», tervolgende een groot deel vervullen fal , met Water , na dat de lugt vanóte yooren heet ge worden , ohtiloten of gedunt was , door de warmte des vyers. '. .'' . Want
"tj.,:.«£»í.í
#*.>
: . Г /ft«.' . 4*V.
L..
¿.,i. >.\ .
.jV«..
тай de ELEMENTEN. Г9 Want indien gy het Glas fonder breeken heel heerkont maken , fo fal de Rètort in 'tkout wor den , haar by na geheel met Wa ter vervullen : Waarom een íleenen Retort feer bequaamís, maar om de vervullinge te fien, is Glas bequamer. Ende fcy veel als 't Water grover ende fwaarder is, dan de lugt , lö veel te meerder wort dat door de warmte ontíloten en vergroot , ja veel duifent-maal meerder. Geíyk wy íieninhet braden van een Appel j hoe die winden uytgaan ; zonder dat wy qualyk eenige Verminderiñge van vogtigheid vernemen. Alzo ook - zo wy een yíeren Pöc boven* dicht luîementeeren , en laten daar in een gaatken , maakende de Pot heet : latende В 3 «*n
30. COHNEblS PREBBjEb
eeh .drüppél waters drüypen door *t gaatken , zo zal 't wa ter terftont vergroot worden ,. en als'een fiiellen wint , door. 't gaatken gnuyvendeuytgaan. ^ H È ? V" У FD еСаРДТТЕ Ь.
Aar alio tegens den avont de optreckinge of ontbindinge des waters, door den ondergank der Zonnen vermin dert y. za hebben wy gemeea*' lyk itilte: hoewel 't Water nim~ mermeer fonder optreekinge is^. ten fy de koude fogrootis, dat het Water bevrieft. Gelykwy lien fo wy een breede Platteel met Water vervullen , en fettenfeineencoeleKamer, füllen bevinden y in eenige dagen % wa«^ ter yeel gemindert te zyny.uit2 oorzaak dat de lugt des Ka mers, ,
ran de ELEMENTEN.. зг mers j een weinig warmer was dan het Water : Maar wanneer wy des avonts geen ftilte gcvoelen, is, om dat wy verre zyiv van de plaatfen daar Lugt eft5 Water ontbonden worden , want der Wint , of beweegde lucht agtervolgende gaat. Gelyk wy lien aan eenig geluyt dat verrc van ons gemaakt word , 't welk" wy lang na dat wy den flag, oft geluyt hebben fien maken, eerfl: booren. Hierom al is 't dat de ftarkebewegeniiïèophout, door derZonnenondergank, werden wynogtans 'tíelfde door d'aehtervolgende bewegenifie des lugts , in lange niet gewaar , gevoclende daarom door d'eene Wint meer ftilte dan door d'ander , na de gelegehtheid der plaatifen. Maar zyn wy na by de plaatfenj fo hebben wy ftilte, ß 4. fo
1¿ COßNELIS DREBBEL
ib haaft den avont begint , om ¡reden als bovén. Wy hebben ook op eenigc tyden desJaars veel Regens , als in Maart j April , .May , Sep tember , Oftober , en Novem ber / 'twelk infgelyks uit het voorgaande fundament kan verítaan worden,want in deíeJVíaáttiden zyn wy tuflthen de koudc cn warmte. Alio dat die dryven de wolken dan niet andermaal konnen vergroot of onthouden worden , door gebrek van wann te j maar de lugt is dan regt bequaam , om die opgetrocken Wolken , in Regen -droppelen te veranderen, waarom wy in defe koude Landen , in 4 kputjfte van de Winter, fo veel Re gen niet vernemen , want de. \VoIken neder vallen door de kpu<Je ciesjugts j eer iy ko- . " metí
ran de ELEMENTEN. 3> men in de koutfte plaatferi , of ten zy, die optreckinge feer groos ende lankduyrig is j en door den Zuydelyken Wint , die koudc overwint : of die Wolken wor den door fterken Wint opgehouden , ende haaftelyk deie plaatfcn voor by. gedreven , en door die groóte koude in Sneevlocken verandert. Hieromme Broeder , indien gy met funda ment fpeculeprt j zo zult gy volkomelyk verftaan, alle voor« kornende exempelen van de Wint , meer dan men hier foude konnen fchryven -, 'k hebbe dus veel gefchreven om 't fundament te doen verftaan , alfo ook wat hier by tot meerder beveftingç falvolgen. .
B#
Нес
pfí eORNÏLlS DUEBBËL Нет: Ses,ie
Ca^piíxielv-
Y fout mogenvragen, hoe J; komt dan dat;wy des Somers; den Wind dikwils uit de wolkengevoelen , en niet uit die plaatfen daar 't Water is verdunt, of opgetrocken , 't welk ftrywegen de voorgaande exempeteii l Dient Toor antwoorde : dat die voorgaande exempelen hierv door verfterkt worden. Want na dat de verwarmdc Zony Л Water gefubtilifeert en opgetrocken heeft tot in de kou-de lugt., wort door de feoude íen weinig vergroÉ,. ей dryft uederwaartsj: alseen<lkkeh tíe*... vel, tot onder de laute ofrefle* xie der Aarden, alwaar délugt merkelyk warmer is, waar door de nevelachtige Wolken wederom
van de ELEMENTEN
$f
omvergrooten verdunt worden. Alzo dat de lugt achtervolgen^ de, uit haar beweegt wort. AU fo wort ook de dichte , dikke, . en koude lugt j ( die boven de laute der Aarden is ) door'tdalen der dicke wolken ingclaten , welke op andere plaatíen door de warmte wert uytgekeert ¿ waarom den wint vermeerdert , en hem aan alle zyden uitfpreidet, waar door ook de wolken dikWils tegen malkanderen dryven. Want , de koude digte lugt, dryft over de warme lugt tot aan de koele plaatfen , daarie onderdefchaduwe, of koude der wolken wort ingelaten, en daar ña wederóm door die wermte , verwermt, enverhoogt, boven de reflexie der Aarden , aldus komen en gaan die winden , verkoelende den Aardtbodem , В б door
%6 CORNELIS DREBBEJ^
door de wyfe en goede ordenúb ge Gods. Hierom gevoelen wy de wint uyt die plaatfen , daar wy. die dicke en fwarte nevelacbtige Wolken fien dryven,.ger îykals wy in den Somer , een dic ken nevel fien opdryven , in 't Zuyt-weft , fo gevoelen wy korts daar na een Zuyt-weften wint , dan een Werten , Noord.weften, een Noorden en Noordooften , &e. En zo voorts uit alle plaatfen dàar wy de nevelen lien. Infgelyks heeft ook zya reden , waarom wy íomtyds zo boven maten íterken wint hebben. Waarom hetjn de Hollantlehe contreyen met deb Ooíten. ©f Zuyd-ooften wint lang re gent. Waarom den Weften , ófN bord-weften fo hortich of íñeranderlyk waayt , als nu, grooeewbt, als dan met een weynig re-.
van de ELEMENTEN. 37 regens wederom ftilte , terftont daarnafterkenwint, waarom in de warme landen die aan de ruyme Zee liggen ., de wint des mo¡> gens >, en voorts door den dag uytdeZeekomt, endesavonds. or na midder-nagt wederom .uythet Land ? welcke oorfaaken men alle met natuurlyke re den foude mogen bewyfen , maar alza ik wel wete , indien gy de voorgaande oorfaaken wel verftaat, dat gy deièn volkomelycker cn ryckelyker ftilt verftaan, dan ik foude konnen befchryven , zo fal ik hier me~ de den wind laten , ende van den Donder ende Blixem be ginnen. .
В 7'
Hcfc
j8 CORNELLS DREBBEL\ Нет Se vende Capittel.
W Anneer het Dondèrt en Blixemt, zo is de Lugt feer droog , fubtyl , en warm , en het water dat door de warm te der Zonnen is optreckende, verandert in de gedaante des lugts, dryvende tot in de hoogtej bovendereflexieoflouteder Aarden, wort door de koude weder vergroft, by een gedrun genen verandert in de natuur des waters j waarom nevelaehtig nederdalende , wert gedreven door de koude lugt , in de feer drooge y fubtyle, ofwarme lugt , welke dan de grove en dicke Wolken haaftig doortrekt, ont— iluyt, fubtyl en dun maakt, die veraiidcrende wederqm in de na tuur des lugts.. Waarom haar for
va« de ELEMENTEN. 39. forma in een oogenblik veel hondert-maal vergroot wort , waar uyt volgt die grouwelyke bewegeniflè , welke kraakende ende barftende de lugt ontfteektj en beweegt , tot dat daar gelykheytis , in groóte en dikte , dan is daar ruft j gelijkwyiten, foo het lichaam des Salpeters gebroken en ontbonden wort, door kragt des vyers, en alfoo ver-' andert in de naruur des lochts: of foo wy een natte hant , of doek , flingerende nevelagtig doen gâan, opeenheet Yfer, ©f gefinolten hootj't welk doorv de ontiluytinge , of vergootinge der hitten krakende en baf— ftende , gaat gelyk de Donder. Infgelyks fien wy 00k aan een /Vyerflag , door 't haaftig bre— ken van '1 lichaam des fteens , d'oorikak van de brandende .1
kktfu>
4<J CORNELIS DREBBEL
klaarheid, &c. Maar alzo die overgebleven Wolken , , overdryven die plà atfen , welke door den Donder v of ontbonden Wolken j . wat vergroft , ofte verk'oelt zyn, ende komen wcderom te dryven in de fubtyle warme lugt , welke haar al opklimmende ( gelyk de warmte desvyers) doortrekt, ontiluit, dun maakt , ende verändert in de nature des lugts , als boven. Waarom wy hooren die verfcheyden flagen , die duurende blyven , tot alle die plaatfen, welke door de warmte der Zonnen i .fo feer dun gemaakt waren, wederom getempert , ver groft ofvcrkoelt zyn.
He*
vjpde ELEMENTEN.
41
Нет А сн«те.Сар1.тгеь. WAarom wy gevoelen , hoe God, ons door dc Natuure bewecgt , om. zyn wysheid , goetheid en mogentheid. te kennen en te beminnen. Aanfiet zyngoedeen wonderlyke ordening, die wy onderfoekende in alle dingen vinden. Merkt hoe wonderlyk , door re den als boven , het dicke water door de Zönne onfienlyk wort; opgetrocken, ende vergroot in de gedaante des lugts , waar door meteenendie bewegende kragt des wints vèroorfaakt wert. Dryvende alzo vergrootende lantj waarts , door dien uyt gebrek van water , daar zonderling geen optreckinge of vergrootinge is : en onder en tuflehen door der . Zon-
4* CORNEÉIS DREBBEL
Zomien warmte , al opwaarts ryfende , tot in de koude lugt, boven de reflexie of ftaande warmte der Aarden , wort wederom vergroft en by ceil ge~ drongen, alseennevel, alfo ook doordekoude desnagtSj waarom de ftilte des avonts verooriàakt wort, en de Lugt haar nevelachtig openbaart , waar door de wolken grover en dic ker worden , en in Waterdroppele»veränderen. Alio de derilige Aarde bevochtigende , waar in de kragt der Aarden verrot tende fmelt, en doortrekt met die vochtigheid 't Gewas der Aarden , maar door de warmte der Zonnen wert met die Wateragtige vogtigheid opgetrocken , tot aan de uiterfte deelen des gewas. En alfo 't waterrvluchtiger is : dan 't nutri ment
van de ELEMENTEN. ' 4#
ment of krage der A arde j lo verdroocht het water in de Lugt, en. verlaat het nutriment,. welke door 't leven der dingen. in de nature des gewas verandere wort, werden alfo alle fchepfelen der Aarden gevoed envermeerdert, utt defe eenigefubftantie. Waarom zy door de verrottinge wederom in Aardç veranderen, 't Welk een yegelyk lief, maar qualyk van duyfènden een die 'tregt verftaatv want verftonden veel Alchimiftendit, fyibudenhaaribdroeflyknietbekommeren, omteweten haar materie. Maarfo defe opgetroGken ncvelen komen te dryven, in plaatfen die feer warm ; zyn, veroorfaken zyeerftDonder ende Blixem , door die haaftige vergrootinge, en geven daar na wint. Maar is delugtnatuur-
7/
....../ 4+ CORNELIA DREBBEb
. lyk , en allcen een weinig war mer, dan die nevelen , ib geven fyalleenlykwint, en regen, gelyk wy voor defen in 3t breedc rerklaarthebben. >. HrtNegendeCapittel. NU achte iк genocgíaam onderíogt j het: ambagt des Vyers, Lugts, Waters, en der Aarden , 't welk dient öm te verftaàn watelk is , om alfo de kragt ч der naturen te leeren kennen , en feggen in 't kort alio , 3t Vyer ineenßibtyle Lugt j de Lugt . een/ubtyl Water-j 't Water een fitbtyle Aarde j en d'Aarde een greif Vyer j. gelyk uitonfevoorgaande Éxempelen genocg íaam verftaan kan worden, want de Aarde ontbonden zynde,door de kragt des vyers, of door de V» , Pu"
J
.. JrandeJELEMENTËN.
4f
purificatie der naturen , veran dert hem in 'tlichaam des wa ters , ende wort fout , ende een kragt der Aarden , gelyk Wy uytde Calcinatie perfe&elyk bevinden , 'tfout door 't vyer ontbonden zynde , wort verandert in 't water, 'twclk de diftilatic der íterk-wa reren ons perfeíteîyk leert , en dat water dan door de kragt des vyers ontbonden zynde , wort verandert in Lugt , als boven is bjswefen , ende de Lugt in Vyer, &c. Aldus wort de grove donkere Aardc veran' dèrt in het fubtylfte ., doorfchy* nende blinkende en penetrerende Vyer , 't welk alles doordringt, klarificeert, doordringende en clarifieeerende maakt.
Het
¿.6 GORNEL.IS DREBBEL Нет Tiende С ар it tel.
HIerom fo moeten wy verftaan , dat ook зШ) y j al wat uyt de Elementengefchapen is j geclarificeert wort _, fo wel Mineraal, Animaal, als Vegetabel. Wantis 't,*datwyyetvan dien willen clarificeren , mag .door geen ander middel gefchiedenalsb oven,, her. Lichaam der Aarden moeten wy clarificeren doorden vyere , en raaken .t voor oerft gelyk net Lichaam des waieris , Jt we^k dan is als íouc, dat wy dan mögen .clarificeren > en sumleren toteen water, als een liçhaam des lugts , onbefmet ^ iklaar ab Chriftal, dooríchynende als de lugt, en blinkende als een vyer. Waarmedewyons mögen laten genoegen, en is niet noo ' '¿ig
van de ГЕЬЕ MEN TEN. 47 dig eenige hooger clarificatie , uit oorfaaken dat wy geen 011iienlyke geeften konnen bewa hren, anders dan in een íienlykLichaam, offouden die moe*ten verliefen. Want als het geclarificeert is, indegedaantedes waters, zo wort het verandert 'door diftilatie ín de gedaante des lugts , en door de vergrovinge der koude, wederom in water, alseeníienlyklichaam. Maar in» .dien wy 'tielfde clarificeren tot indegedaantedes vyers, zo zal *t vergroven door koude , in de gedaante des lugts, hoe fouden wy die dan gebruyken ? 'twelk ook 'tklaarfte is van alle íienly3ce dingen , en voor ons onbruykelyk. Hierom mogen' wy cía* .rificeren in lugt., welke hem vergroitdoor de koude in water , en hooger nkt ,, want alle dingen
4« CORNELIS DREBBEL
gen die gereduceert worden in haar hoogfte perfeéHe 3 hebben geen Generatie „ of Multiplican de. Maar wanneer wy die ge* clarijficeert hebben , door diftiJatie j in een klaar doorfchynent blinkent water , Olye , of hoe wy het fouden mogen noemen -> zo zaayen wy hier in onfe lichamen Sperma, 't welk hier in wortverrot, en geclariikeert in gelyke gedaante van klaarheid. Maken alio van Water , Aarde , door de kragt des vyers , va ren voortgelyk de Naçuure, en maken de graauwe Aarde wit , klaar en door-lehynent als de Lugt. Dog in een fienlyke gedaante j daar na uyt de ge daante des lugts , in een vyerige, klare, zuyvere, onbefmette roode verwe als een' Robyn. 't Welk in perfeäheid alle aaro íche
.van de ELEMENTEN.
45
fche íchepfelen te boven .gaat» maar indieu wy 4 felfde, kla re, zuyvere , ende onbefmette Vyer, noch hoogerfouden wil len clarificaren , ende verhoogen , foo moet het felve wedtít gebracht werden , in iijn eer« fte welen^ door 't water voor« ichreven , om de generatie te onderhouden , ende alfoo door het gefuyverde perfe£te Zaat, (in koude , in bitte, wiens vyer buyten , ende vocht bin nen ftaat) een generatie maacken щ Jt vochtige water, wieng drooehte binnen , &c. latende de natuur haar wederom verhoogen , ende verbeteren , als boven. Door welcke reí-* teratte ons Materie foo íüyver,' fubtijl, ende penetrerende wort э dat het ongelooflijk is , alfoa datfe kortelingh alle Vaten fou-
G
de
*ö GORNËLIS DREBML de doordnngen, en fonde die moeten verliefen. Ht tElpst e С a pi t t e iä
G У foudt mögen vragenjhoe is 't mogelijk eenigè din* gen aldus te verbeteren ? Zien wy niet dat alle Zaden , rriet anders voort-brengen dan haäfs gehjk., fomtijtseen weynigh beter , fonrtijts een weynigh flimmer ? Hoe? foudcn wy door onfe Vyer meerder clarinceren, dan God door de lichtfchyneníde Sonne ? Hier öp antwoorde ick 5 dat onfe clarificatie gefchiet opeen ander ma nier. Want Wy nemen de Lichamen , die God door de nature geclarificeert heeft , en clarificeren die wederom door oníe Vyer, en Water, die makende fob klaar als een Kriftal ., reyni- ' gen;
van de ELEMENTIN.
ft
gende van alle onĂiiyverheyt ., xlie de natuur daar m gelatea heeft , en brengen het in cen gedaante van Water, waar in de natuur der aarden in zijn binnenfte verborgen is, in welke wy .dan yals verhaalt , onfe Lichamen iaeyen, endandoorditzuyvere Water reynigen , maaefcende d'een, d'ander in klaarheyt gelijk, het welk in de Natuur alioo niet en gefchist. Waarom alle dingen in de gedaante blijven , gelijk God die in den be ginne gefchapen heeft. Want het Zaat dat in der Aaaden gezaayt wort, wort niet geklariiiceert door de Aarde, maar de Aarde wort geklarificeert , en verkooekt van 'i Vyer ende le ven des Zaats. Aangefien de Aarde ortfuyverder is als 'C Zaat, See. Waarom. 't wercli Ă&#x2021; % des
fi CORNELIS DRJEBBEL
des Zaadts altijt in een ghedaante blijft , tingeerc die on« zuyvere Aarde in fijn natuur en forma. Du s vele Vriendt ende Broeder , hebbe ik gefehreven van de Natuure , gelijck ick felver dat mener handt bevouden heb be 5 ende alfoo niet boven ken. niilè van dien , my tot G O D treckt , hebbe de eygenfchap der Elementen moeten befehrijven , want fy een wooningh ofte Lichaam van de Natuure zijn , zonder . welcke wy de ¡Natuure niet kennen i wy leven in haar j -worden inhaargevoet endeonderhoudenj foowy dan haar niet kennen _, foo kennen wy noch ons, noch de Natuu re : Hieromme die de Elemen ten leert kennen , leert ooek G Ü DT hem, ende fijn Nafuu
vaade ELEMENTEN,
П
tuure kennen , zonder welcken wyGodtsMogentheydt, Wijiheydt , noch goetheydt , niet recht moghen beminnen. . Wie getuyght van GOD boven de Natuyre ?4 want wy zijn naar den evenbeeldt GODTS ge^ fchapen , op dat wy door dz* fe dingen fouden leeren kennen onfe Hemelfche gaeven , die wy van onfen Schepper , neffens onfe fcheppinge , ontfanfen hebben, om alfoo te verrijgen ware kennis van haar, foo veel ons in defen leven van nooden is , foo om onien G О D T , als om ons felven , ende die leerende natuure te mogen kennen , beminnen , ende dienen. Waaromme wy met recht alle oneyndelijkgekijf . laten., en wat wy niet verftaan , behooren wy.nietteprijfennoch С 3 laac
Í4 CORNE LIS D RE B.BEL.
laacken , foo foude oníé Ziele ruft vinden, ende G OD TS Wijshcydt finaacken. Want hoe fuÛen wy kennen ', dat wy niet en fien, fmaaken noch ghevoelen } &e ? Of beminnen , dat wy niet cn kennen? Is 't dan niet recht van nooden vriendt , d'eygenfchap der Efcmenten t'onderfoecken > om de Natuure tc leeren kennen.,. ende alfoo Godt beminnen *. den wekken alleen Lof en de Eere behoort van eeuwig*. heyt. . . . » Neemt hierommeditindank,. ende onderloeckt neerftelijck de Natuure , fy fal hier van , als de Waarheydt getuyghen ,. ende leeren verftaan dat na defen volghen fal, als het grootile wonder , dat wy hier door de Natuure in de Elementen - , ;: . Цеп.
»ande ELEMENTEN, ff fien. Tot Lóf en verfekerin« ghe van onfen Salichmakcr , A M E N.
С 4
COR-
CORNELIS DREBBEL fände I
QUINTA
ESSENTIA.
H E T E E RS T R С A P I T T E L.
E Gfainta Ejjentia is 1 een eeuwich , onveranderlijk, onverbrandelijk, gelijk de Hemel onoverwinnelijk., en in alle Elementen een volkomen ding : ieer vol warm te, droochte, koude, envocht, dat het fchier ongelooflijk is. Dan.wanneer warmte van noden is, fogeeftfydefelven, alfa dat men , (Jt welk feer wonderhjk is} fijn koude niet bemerkt : alfo ook geene warmte als men die geeft aan fulke die verkoeling" be-
van de QUINTA ESSENTIA. Í7
begeeren . maar waar vochtigheyr ontbreekt gceft fy dé felve övervloedigh , ennochtans verfchijnt géen droochtej en foo gaat het ook met d'andere QuaHteiten der Elementen : derhalven is het ook een fouvereine Remedie voor alle krankheden.. Alle Quinta Effentia zijn van gelijke kracht als fy wel bereyt zijn, en daar is niet aangelegen uyt welk een Materie fy zijn. Licht wilt gyfeggeri: wanneer in alle Quinte Effentiis een ge lijke kracht is , waarom hebben dan d'ouden die uyt het gout d'andere voorgeftelt ? Ik antwoorde, datter wel nietsop de werelt is, waar in de Quinta . Effentia foo reyn is i als in her; Gout: want het Gout is völkomen , het is fonder verbrandelijkheyt, en het heeft weynich Cf oí
'5Г GORNELIS DREBBEL
of geen vefelen by fich: daarom als nu ííjn Quinta Eßentia van het Lichaam , fonder byblyvinge der Corrofiven gefcheyden, en met Spiritus Vini gerettificeert wert , fo is fy veerdich, en feer doordringent : maar andere Quinta Eßentia, na dar fy van de Lichamen afgefcheydenfijn, fijn noch met veel ver-brandelijkheyten vefelen innerlijk en uyterlijk beladen : die: anders niet als met de hoogfte befwaarlijkheyt daar van vallen. Dan als men нуteen qnvolkoraen en verbrandelijk dingh de Quinta Eß'entiauyttreckcnwiYj fo is het noodich de felve eerfl: van hare vefelen te ontlaften, en die verbrandelijke Olye weg tc doen, fooveel het mogelijk is: daar mfigeren ., en met cakioneren en filveren alle vejbrande-
ufe
van de QUINTA ESSEKTO; if lijkheyt wech nemen : ook harc vefelen , die vecl tijt en werk verêifchen: gelijk de geene weten die het ondervonden hebben." En wanneer het nu aldus gereynicht,geßgeert , en tot verwe ge bracht is, foo is de Materie алп Gout, en gelijk.iijne Quinta Efi fintia3&tc. HetTwedeCapiitel," NU wilt gy vragen , hoe het mogelijck is dat die Ghiinta Ejjentia foo krachtig zijn kan ? lk wil 'tu feggen : wan neer fy in Spiritu Vint leyt, waar van alle Thlegma wech is 5. ío dat het fout ('t welk anders licht in de vochtigheytßlveert) fich daar niet infolveert , foo iàl 'thaaft een Mixtuer geven, en fulks wegens de övervloedige G & voch
éo CORNELIS DREBBEL.
vochtigheyt,die daar in is:lchoon fy na het aanfien drooch is. Ja lueerdsfout, fo verfchijnt doch aldaar gcen droochte , *t welk wonder is , fo veel meèr , dewijl het ook de SpritumCoaguleert j in een Chriftalynen fteen, en hem dehittebeneemt: hoewel het noch door koude, noch ecnig ander ding dik wort. Daaruyt ontitaan twee wedcrwaardige dingen , het eene is fijn oyervloedige vochtigheit , als het opgelpft wert: het ande re is een koude droochte, als bttgecoaguleert wert. Maar fijne overvloedige warmte, ver fchijnt, als 't in gemeyn water gejbtveertis , tot dat het genoeg he'èft. Dan in fulken geval, als het feer hart vrieft, al ftonthet aan de koutfte plaats, fowildat water nietbevriefen, oockwü't nict.
van de QUINTA ESSENTIA. 6i
niet verderven 4 noch in eeuwicheyt- niet ítinkent werden: waar uyt zeer klaar bewefen wert de volkomenheyt der vier EU' menten. En dit gelchiet niet al teen in wijn en water, maar ook in alle andere onvolkomene din* gen : welcke het mededeeltwat zy begeeren. Dan als van de Quinta Effentia zo veel als genoech is in zout water geíolveert wert, zo zal íijne droochte vergaan , zo dat men het zelve zonder fchade drinken kan : ja als gy die met het aldervergiftigfte water vermengt, zo verdwijnt dat vergir in een oogenblick: zo dat menhetiemantzeekerlijk tedrincken geven kan, van Áqua forte kan men dat zelve zeggen : maar dan moft het gefigeert en daar mede gediflekert werden : anders wilder dat С;. Aqua
6i CORNELIS DREBBEL
Aqua fort door de warmte des Maachs opwaarts in de herfenen opklimmen , en eerder dan de (Quinta Ejfentïa door het geleide der Natuur daar heen komen: en den menfehen met doordringen en Corroderen , om 'eleven brengen. Maar als het vluchtig is, foo klimt het gelijk op, en befchermt de herflènen , en deelt alle vergiftige wateren medewat fy begceren. Ofte kan ookdat Aqua fort daar mede gefigeert werden, ende wanneer het eyntlijk fulke eygenichap bekomt, foo gaat het door het lichaam fonder beletfel , want fy is volkomen in alle Elementen , wiens. Юe/eâf of gebrek een oorfaak van het vergifс is ., want daar ontbreekt of vuur, of water, .jofkoude, ofdroochte: dit betuygen de Aqua ferien, welke
Гцп.
. ran de QUINTA ESSENTIA б* fijn vochte Spiritus van de Mi neralien j welke de Ziele in het Lichaarri ontbreekt : maar als iy daar mede verfadigt zijn, ver lieien íj dat Corroßvifche ge— welt : de Spiritus vergelyken haar by de lucht , en het water, fchoon fy niet fonder vuur zijn: want ook de Lucht niet fonder vuur en water is: en het vuur is fonder Lucht doot. Daarom fijn drie Elementen in de Aqua forten: maar de lucht, en het water hebben de overhant. Dit wort met het zout bewefen . Dan waar dat felve gefolveert wert, daar heeft het water de overhant ., en in welken ding de Lucht, of "de lucht en het water te gehjk, de overhant hebben , daar in wert gevonden een fcherpe doordringende fmaak , gelijk een Afija : maar als vuur en lucht
£rez
64 CORNEÁIS DREBBEL'
prevaleren , zo ontftaat'er n och cen íchárper, vicriger en doordringender zmaak : welke wanneerhetgefehiet, zoisdaargeen zout te vinden, gelijk een hoge gereStificeerde BrandeWyn, en zulks wegen die hetiigedroochte, die daar in is. Derhalven welcke Spiritus van cen weeke en flappe zmaak zijn,, en dat zout in iich drinken , daar in heerfcht het water : maar in fcharpe , en het zout oplofîènde , is 'c lucht en water : ja troubeleñdoordringende, en in het zout niet in fich latende , heerfcht vuur en lucht. Uyt defe Eygenfchappen komt de Natuur te voorfchijn , en de macht der Geeften , en de oorfaak van hareonvolkomenheyt : maar terwijl de Quinta Eßentia evenvolyzxi Elementen is. zo ngaakt . M
van de QUINTA ESSENTIA
6f
fy ook de Spiritus en Corpora voíkomen , wat gebreken fy ook hebben , als fy daar maar mede vereenicht werden : maar wat defe eygenfchap niet heeft, is wyt Van de Quinta Ejfentia. Maar defe vereeniginge is een veríchrickelijk fecreet , en aan weynrch bekent: het is een ga ve Gods, daarom betaamt het my ook niet klaarder daar van te fchrijven , maar moet alleen te vreden zijn, fulks door het Exempel Jefu Chrifli te be. wyfen , die tuííchen Godt en ons de Middelaar is. Ну heeft ons door fijne verwandelinge in een Menfch j met God ver eenicht , in een eeuwige onfterflijke volkomentheyt. O! volkomene wijsheyt , hoe onbe. grypelijk íijn uwe wonderen , en vol trooft Uwe voorbeelden die
66 CORNELIS DREBBEL die gy щ alle dingen , tot een ge~ tuygenifle des eeuwigen levens, en eerbe w yfinge tegens uWoort, ons als met een vinger wij ft. H ET D E R 0 E СаРПТЕЬ,
WY hebben nu genoechfaam de deucht en eygenfchap van de Quinta Ejfeñ¿¿0.verhaalt., ook de Natuur en Mangel dex Spirituum , en de ooriaak van de onvolcoment* heyt der lichaamen ,. en dan hoe de íelven verçenicht werden 3 en de macht békomen ook andere volkomen te maaken : dan wanneer het Corpus. geftorven , en de veléls daar van gedaan, en het lichaam weder met die reyne geefl en ziele vereenicht , foo neemt de geeft haar beyde medein de hoochte : alfo dat fyalte/ maal
van de QUINTA ESSENTIA. 67 maal te gelij к ûerk werden. De Ziel ед het Lichaam , bekomen de Natuur des Geeftes, endeiè wederom de Nature des Lk> baams en der Ziele. Wanneer dit gefchiet , werden fy alfoo vereenicht, dat fy nergensdoor te ícheyden zijn, Degeeft wert licht gefigeert.. Sy bekomt de natuur des Lichâams* want het Uehaamelijke trekt aan het geeitelijke , eii. het geeftelijke het lichaamlijke : daarom. wert het billijk een geglorifiéeert lichaara genaamt : dewijl hetalderley on? volkomene liehamen , waar in het gegoten wert, en de felve doordringt volkomen maakt. En dit is een van de grootfte verborgentheden , welke de barmhartige God ons alliier geopenbaart heeft, tot een verfekeringe van pnie falicheyt , en tot heer—
68 CORNELLS DREBBEL
heerlijkheit van fijnevolkomenfte liefde tegens ons : door fijn Soon Jefiim Chriflum aan ons bewefen. Wie zoa üch daar nict over ontzetten , als hy de Dood , en het opftaan in alle dingen liet. О ! oneyndelijke wijsheyt, wie kan u met genoechzaame, en waardige lofverhoogen. Nukomenwy tot de j>rak* tjk : fchoon wy de zelve hier boven een weynig aangeroerthebben. De Thilofiphen hebben nict altijt van dezezaakgefprooken, als zy van de 6)uinta EJentiagewag maakten : vele hebben de vluchtige geeft,die in alle dingen gevonden wert met dezennaarn genoemt » wanneer zy hem uyt de Elementen gefcheyden hebben. De meefte geven Philofophifcher wyze
van de QUINTA ESSENTIA. 69
wijze iets anders daar mede te kennen , dan zoo deze Spiritus niet verdreven en wort,zoo fterft niets, wort 00k nietsin de Ele menten verandert: want het is, gelijk de Philofophen zeggen , een't zamenbindinge der zelve, en het leven der gelchapene din gen : maar geen zulke Quinta Ejjentia die alle krankheden geneeft. Syisvangelijkekrachtder dingen , daar uyt fygeextraheert is, uytgenomen dat zy altijtĂź/frturialis is. Want de Spiritus uyt de Stiptkus j ftopt de buykloop , dieuythetPapaver, flaap veroorfaakt, enalfois'tookvan andere te verftaan. Maar van eeuige wort het Quinta Ejfentia genaamt : en het leven der Elementen : zoo wel . de wijl alle dingen die dezesgeeftes('twelk iets is dat boven de Elementen is)
yo CO UNE LIS ©RE В BEL l is) berooft zijn, doot zijn: aïs ook. terwijl de vier Elementen wederom levendich gcmaakt en onverdeelt daar in woonen: inaar fomwylen. lieerfcht het vyer daar in.., dan de lucht enhet water : fomwylen vyer ert kichr, en leyt de Aarde het onderftc, welke waoneer iy door vlyticheyt aam het werken ge bracht wert , dat fy over de vocb> tigheyt des waters triompheert, alfoo dat vyer en Aarde íich te gelijk fien laten, dan gaat fy in de ware Quinta Effentia , en verdrijft alle gebreeken , want in het begin heeft het water uy>terlijk geheerfcht, of fchoo» eenigé iSpiritfâ? >vian buyte» "drooch oytfien , fo fij n fy doch' in het begin water geweeft, en fijndoorde beweginge der Eleme»tett verandert geworden. Be- . fijden
- m Van de QUINTA ESSENTIA. 7 » íijden kan men ook het water door konftr»de kracht der luche aan trecken , en die vochtigheyt veranderen ineen drooge, vluchtige , en doorfchijnendc Chriflal: daar na moet de lücht verbetert werden dotít 3e kracht der Aarden. Deíe moet hier wederom ftiet volkorab verwe en macht des vyers verciert wer den. En op defe wijfe kan de máterie door alle krachten en Elementen gemultipliceert wer den, en moet 06k over de felve ftaan , als fy hare krankheden verdryven fou. HeTVuÎIDË С A PI T T E lil
Fl 1er fal geopenbaart wer1 den het fekreet dat van de ^Phihfiphen voor andere verbor gen , is. Want de bracht van deíc
jt CORNELIS DREBBEL .
deze .Spiritus , zovçelmen bekent, is voor dezeñ by niemant befchreven. En men kan het met recht een vyer en het leven der dingen noemen, of de Mercurium der Thilofifhen 3 of het Humidum Radicale > in der daad is het Vyer , dat is een wooning van het leven der Elemen ten. Al wat wy ons ondernemen vólkomen te maken , moet tot dezeforme gebracht werden : ook belet het nietdatdbze(rí^/2 in alle Elementen veel ofweynig woont. Want de Elementen , die eenmaal van God zamen gevoegt zijn, (gelijk de Thilofij>hen dat met eenen monde be kennen} konnen niet gantfchelijk gefcheyden worden 3 zy blijven nog altijt iets wat vermengt , maar dat Humidum Radicale hangt zo aan de Elementen 3 en is
van de QUINTA ESSENTIA. ;$
fo uytgedroogt, datniets rechts fonder toedoen der vochticheyt daar uyt worden kan , dan hec is der feiven reuk j fmaak en ver w > en hoe meerfygekookt worden hoe meer fy de reuk, fmaak, en vochti ,heyt verlieien. Maar defe Spiritus , hoe meer fy ТЫ lofiphifch gekookt wert , foo vcel meer vochtigheyt die daar in overvloedig is , verdroogt, en wort hoe langer hoebeter; want fy komt nader tot de volkomenrheyt ; daarom wert hy oock by de Thilofiphen voot andere drooge Elementen foo hooch geprefen ; maar als wy hem recht fouden noemen , fo is 't anders niet als; een Elementifch water , het welcke het vyer , lucht en de Aarde verborghender wyfe ¿n fich begrypt ; Het vyer
D
к
74 CORNELIS DREBBEL
h in de lucht , en de Aarde ht het Water:de warmte des viers overtreft de koude der Aarde , en Ье-. hout die vochtigheyt bvendig, en vlietent, fo dat geen koude haar bevriefen kan , welk te voorfchijn komt in Wijn-geeft. Mu verhindert de vochtigheyt des waters dat fynietdoor de droogtè des vyers en des luchts verdroogt, enfovoort. Wantook alle Elementen in defes Geeftes natuur en form verandert wei den . Daar uyt komt dan te voorfchijn dat de Elementen yolko« men in hem zijn, maar in water wonen fy te famen. 't Welk de Thilofiphen (als boven gefegt) pverwinnen door het leven der Elementen: doorvyer: enhelpen henalfo door Thiloßphißh vyer, dat het alle andere dingen' overtreft , als dan is it volkomen die /
van de QUINTA ESSENTIA.
jf
diereyne Quinta Efentiaj root als een Robyn , onveranderlij к en onverbrandelijk. Daarom onderfiekt de Natuur , fo fal fe u God onfen Schepper kennen leeren,en fal u iljn goetheyt en macht fien laten, meer als iemant op der Aarden: daarom fy den Alderhoogfte lofen prijsin Eeuwigheit. Amen. Нет VyfdeCapittel. Quinta Ejfentiafilis,
MAakt een Aquafort, uyt Fitriool&n. Salniter : doet daar in fo veel gemeyn fout , dat bereytis,alshethouden\vibdaar na laat het fich verfadigen met geflageGout, totdathetdrie of vier dagen lang in de warmte geílaan heeft,en niet meer in drinkt, maar op de gront iets onopgeloft of tot afiche gemaaktleggen laat, Daar nagiet daar op cen gemeine D ъ ge-
7б GORNEIJS DREBBEL
gereElificeerde Quinta Ejfentia des wijns ., delthet opeen warme oyen , ío wert die Quinta Ejfen tia of die tincJuer des gouts boven op fwemmende , met de Spi ritus Vintjdie van üjnßegma vry is, root als een Bloet : daar nafíeJtreet 3 en w ederhaalt dat ovcrgietenfolangj tot dat httgerecJißceerde water geen Tinfíuer meer uyt trekt. Dan fo droocht die verwe,en wafcht die met reyn water, mztfilveren&ncoaguleren ,totdat dejcherpte des aquafortis ver-íwonden is:daar na moet na regte proportie van de Spiritus genomen worden , daar in geen druppeltje wateragtige vogtigheyt is : \zzt\\Gt'Philofo£hifcher \vylej>utrificeren, tot dat íy beide boven haar klimmen: fofultgyhebben de QE. van het Gout door hulp van deSj>ir. ^.wonderlykgenç.:.:?.s "•>
.'
..
ièn-
van de QUINTA ESSENTIA Tf fende alle tcrankheden,en begaaft nièt alle voor gemelde Eygenfchappen. De unfitéur Re]>refen~ teert de ziele: degeeft deswijns het lichaamen geeft. Sy en kon nen op geen maniere van mab kanderen gefcheyden worden :en dit is alfo de ware í^is.maar fon der de geeft was het geen J^. E.en de kleinfte dofis fouden de menfchen dooden , gelyk voormaals gedagt is : maar als gy metßtelimeren de tinfituerdes gouts overbrengt ineen Corpus , en daar na róotmaakt, eningemeynwatec folveertSo fult gy vindendeware ^Zs.fondermengfel . Hetgefchiet - ookwelkorter,te\vetenalsgy van hetlichaam des Gouts , door de evafioratie d&sAquafortjsbevryt ' zijnde, dat fout wafcht : kort daar na reverbercertj gelijk ook dcSpiritum.jOfde tinfituerfohng D 3 tot
5« CORNELIS DREBBEL
tot dat fy in gemeyn watergefil gert worden,en als dan te gelijk figeert. Defe is de volkomenfte cnßbtielfle wegh. Нет Sesde
Capitiel.
Van de Quinta Effentia der Metallen en Mineralen.
SOlveert het Metaal of Mi neraal fonder verlies van eenige Spiritus ingedifteleerde Äzajn. Coaguleert die langfaarn in een warme plaab : otdiftileertfe , tot dat fy een vliesjen boven op bekomen : ofgelijk een Olye dik wert , daar nalaatfe in eén koude keldertot Chriftallen fchieten, evaporeert devochtigheyt, laat het wederom tot Chriflal wor den, tot dat eyndelijk alle vochtigheyt dik wort. Droogt dan de fteenties in eenen warme kamer,
van de QUINTA ESSENTIA
7?
fiolveertjè weder en laat Chnfiallen fchieten , daar mede gy de »¿¿««rreynderhebt: daarnadfigereertfe tot dàtfe fwart wor den. Trekt de Tintâueruyt met gere&ificeerde Spiritus j en doet de vefelen daar van ., digereertfe wederom tot dat fe te famen over fig klimmen , fo hebt gy de Quinta Ejfentia der Metalen en Mineralen , goet tegen alle gebreken . Ook moogt gy het Lichaam reynigen en met die reyne geeft figeren , gelijk van 't Gout gefegt is. HetSevende Capiixel, Van de Quinta Eflèntia der Vegeta. bilicn,
UYt alle welriekende kruyden , fult gy de Spiritum di~ fillerrn, en ftem fijne waterigheyt D 4 be-.
to CORNELIS DREBBEL
benemen. Deföbtile Spiritus gaanvoor, engelyk de Spiritus^ Veni niet Drops-gewyfe x maar met vele ftralen vallen fy in dc helmneder.' alsdefeophouden, vajlen eenige droppelen of waterachtige wolkskens jen 't is een teeken dat de geeft overgegaan is, daarom foneemt de voorlaag af, en Extraheert uytdieveièlen ofuyt die Materie die in de gront van de kolf overich is : en maaktfe metfolveren en coaguleren geheel reyn , daar na vult de Spiritus daar mede aan , foo veel dat fe niets meer aan neemt j laatJTeopenneder klimmen, totdatr fe beyde te gelyk overgaan , als ditgefchietj io hebt gy de volkomeghtinta Ejfentia : maar als ,'t gcen welriekende kruyden .zijn , foßlveert men die ingcdiJteleetrf water , of njpn maakt Ге met
van de QUINTA ESSENTIA, ft
met difleleren drooch, en mei\ giet haar eygen water daar op , aaar by doende fo veel gemeyn gedifteleert water als genoech is -, dan fult gy het met filveren en coaguleren van ûjnc veßlen reynigen. Daar nafilveert het in ц gerettificeert water na rechte j>roportiè,en hebt acht, dat fy met den anderen overhaar klimmen de , een root water als Bloet wer den , en alsfy wel licht noch meer gefilveert zijn willen, foverfadichtfe met nwe tinöluer als te voren. Gykont ookdatXforjuts ßgeren. HetAchsteCapiîtel. Van de Quinta Eiïèntîa der Dicreo.
LAat hetvleefch koken inten. kolf, dicht toe geftopf.laac dat driedagen lang fetten: reyD << nicht
?Г CORNIL IS DREBBEL nicht hçt dan door eén filtrum , en çoaguleert het in Вiilneo: daar na reynigt het met wit van Eyeren j en handelt als by de Vègetabilïen. Hier hebt gyvriendelijke Lefer verfcheydc manieren ora te maken de volkomen Medicynj of Quinta EJfentia * ik hoop gy fult het geheel en wel begrypen , .als gy het met aandacht leeft. Vele heymelijkheden heb ik alhier ли aan ^eroert, alleen dat booie en verkeerde menfchen fulks niet mochten misbruyken , tot de verachtinge Gods &c. Draagt и wel , en foekt na de bewegingvandeiV"Ä?//»r, . FINI S.
.
JUifi.
van de QUINTA' ESSENTIA. 83
LUftgierigen Lefer , indien gy begeerich zijt ora te weten wie eñ hoedanig defen voorf. Cornelis Югebbel geweeft is } íoo overleeft defe naarvolgende ge-' tuycheniflen , metten aankleven van dien : de welke. ik tot beveftinge van fulks , en tot genoegen van U. L. hier by gevoegt heb ., gy fultdaaruytlichtelijk aimeten konnen , wat ícherpíinnich en niet min liefhebbende onderfoeker der Natuur-konft defen *Drebbel ge weeft zy ., die niet alleen met getuygenis van andere, maarprmcipaal met eygen daden 4 felve bewijft waarachtig te zijn.
D £
GHER-
s*
GHERRIT PIETERSZ. Scjjagen , wenfcht den Eerweerdigen, Wel-gcIeerden , Sterkten-bouwmeefter der Vereenigde Nederlanden : En eertyts van Willem Prins van Orangien, hoog-loffelyker fedagteniiTe : Ook Wisonftenaar,en in deMeetrkonft uitmuntentmeefter. Ook Oud-Burgermeefter tot Alkmaar, M. Ariaan Thonifz. veel geluks. DAt het onderfieken in 't ligt der Naturen feer vermakelyk j vol diepe en nuite eygenfehappenis j betuygen njet alteen verfcheydenGeleer. den j.
V О О R-R EDEN.
8f
denjnaar 3t is door d'ervaring in alien лaan elken bekent. 3t Is ook openbaar^dat deJeven vrye Kanflen totgroote voordeelder Menfchenzynflreckende j maar mo~ gen naulyks de beginfelen geagp worden j. van de eeuwig-bewegingy daar den 'Philofiaph. Cor~ nelis Jacobfz. 'Drebbelvan Alb maar j den Groot-magtigm Koning Jacob van groat Brittangien heeft mede vereert . Na..diendevoorfz. 'Drebbel de Copy %um de T)edicatie oftoe-eygeninge van de eeuwig-beweging j aan Koning Jacob my te hunde befielt heeft j oт te lefen : diefelve lefende was myfeer vermakelyk ende aangenaam, en docht my wonder boven wonder te zynj was terftontgenegenomhier van alle Nederlantfche Konfl-beminders te verwittigen'.Want de D 7 See*
86 V С ° R R É P E N. Soetigheid van defin was my fi jmaakelyk j dattet myjammert , dat niet degantfche Werelddaar -uanfiudefinaak-monden.Soheeft тпу goet gedogt de felfde'Dedicatie of Toe-eygening j in druk te laten uitgaanjen Ч) Е. nog eeпmaeltoe te eygenenjwant ik overdenkende wa^.j wienikdaarals Befchermheer over uitpuikefiu' de j heb geen bequamer kennen bedenken j als eenfidanigen J~die uytmuntende was in deSterkonflj om dat de Sterkonfl ( na myn mee. ning ) zonder defe vinding niet volkomen kan geweten worden. So défi wetenßfjap onder de Sterkondigers gemeen was;fi en finde men niet behoevenfi veel ftellingenj en rekening der 'Pla neten j en ander Sterren j maar de Ster. konfl fiude ligt zyn j en CopernicusyöWi' Ыоeуeп ; want : die
VOOR REDEN.
87
die bewyft Ç met re.den } dat het Aartryk alle vier-en-twinfig uren ront oт gaat: maardefen Alckmaarfchen Thilofioph kan 3tfeIfde niet alleen met reden , maar 00k met levendige Inflrumenten bewyfen. Tiaaroт mogen wy den Almachtigen God door Jefilm Chriflum weI hooglyk dancken j dat fiodanigen vond (die alle natuurlyke wonderen overtreft") in onfen tyd aanden dag komt : ja dat meer is j uyt defe Stadjálkmaargefprotenis ; hoewelwy eenweynig ongeluckig zyn j dat wy nu met den Vinder van defen ( als wyplagten) тoпdeling niet mogen fj>reken : О wonderlyke tyt ! in welke alwat verburgen was j begint aan den dag fe kemen. Wie heeft oyt ge~ hoort, datier eenige nieuwe Ster~ rtn zyn geweefl j dan пи in on
88
Y О О RR E D E N.
fen tyd ? behalven een : tegens de eerfte toekomfl van de Meffas^en Heyland aller ÎVereld. Is niet de'alder- eerfle verfchenen inCaf ftofeal in 'tjaar г^уг.Мe'их E. met verftandige oogen j (ß wel ßn eynde als beging aanfchouthebt: Waft niet in defelfde tyd , dat defen T)rebbeleerft gebooren was ? Hoe weinig dagt 4) E . doe j dat defenfo vooft gedrebbelt fiude hebben: Is'tnu niet het vyfofte fefle Jaar j dat '. yde nieuwe Ster in de Swan heeft in een dergrootegeduurt ? en nog tegenwoordig unverändert\j in bréete en langteftaatj waar over alle Sterkondigers haar wel mo gen. verwonderen . Is niet de nieuwe Sterre j die in 'tjaar 1604. yen 1605.. in den Slangendrager openbaardejn'teiken van den Schutter verdwenen ? God ;. . geve
V ao R R E D E N. 89 geve dat 00k alle Schutters gereetfchap en Oorlog-tuyg j niet alleen in Ncderlandj maar 00k over degantfche WereIt , (gelyk nu airee in Engelanden Vrankryk begonnen is ) mag verdwynewj op dat Syon mag bloeyen j en alle Koningen en Magtigen kaar mogen vermakeninde zoetigheid van de Konflen. Hoewel veelna de eeuwige bewegenisge fragt is j fi weet men niet zekersofdieoytgevondenis: 'Dog fiyemant begeerig is oŃ&#x201A; 4 fel~ ve te onderjoeken j die wyfen wy tot Cicero , de Veers-digter Claudianus , Lactantius en Bartas j die in hare boeken van Archimedes fulks fchynen te getuygen i daar uit dat 4) E. en alle Lefers mogen befluytenwat daar van is : So is nogtans defefidanig alsl). E. hier toegeeygent wort. Tge-
ço
VOOR.REDEN.
Tgelyk (oт dattet ongehoort is} fiude vreefen, niet alleen met een lagcherlijck voorßel te *uerfchynen j maar felfs ook belacht te worden . Nu op dat der/potters fchamp totgetuyghaarder onwetènheytflrecke , wyhehben daar fekerheyt genoech of: wantKoiiink Jacob heeft den Vinder van defenjnetgrootege/chtnken vereert j daar ofmen wyder en bree derfonde kennen feggeu. Maar want ons eynde totfakenflrekt > niet tot woorden ,fullen defe verlatendejen ditverwachtendefü. E. in alle ootmoedige eerbieding veelgeluks wenfchen. 4)yt Alkmaar j inl^ecember j desióoy. Jaar onfes Heeren . 7 "
'. . .s
G.P.V.S. D Е-
DEDICATIE' Of toefchry vinge , van den diepfinnigenjen in 't licht der Natuunen feer ervaren Philofooph , Cornells Jacobfei. Drebbd , van Alkmaar , aan den Groot Machtigen Koning Ja cobus de II. van Groot Brittangien. I E ioetigheyt, dien ifc ! genoten heb in 't dnderfoecken van de i Nature der Elemen ten , beweecht my alleen, oXoning, aanuweMajefteyt te fchrijven , gefien hebbende veel geneuchlijke en ongelooflijke wonderen, feer bequa am
&x CORNELISDREBBEL
quaam om God te leeren ken nen, uytde Nature der dingen : Want, zyn nier door Gods mo* gendeen goedertieren w.ijsheyt , alle defe dingen tot lofvan God , ten dienft van ons gefchapen? Hierom wat kan ons meerder be wegen , om onfen Schépper te kennen , beminnen , en. eeren , dan de ware kennis der dingen г in den welken ons wijft,döorden Godlijkenvinger,fijnwijsheyti goetheyt en mogentheyt. Wy en mögen niet ondankbaar zyn voordeheylige Schriften, maar .moeten die altyt in goeder waarden houden : Alfoo ook 't gene ons zon der het geloove, de Goddelijke Natuur wijft,. als God .íelver. Want leeren wy niet uyt die verfcheyden Natuur der din gen Gods eenicheyt kennen, en iijn wijsheyt loven,op verfchey den
van *t PRIMUM MOBILE
93
den manieren? VVaaromĂlbowy niet en kennen dat wy fien , hoo. rea en voelen , hoe zullen wy dan God kennen , beminnen of eeren, die wy noch en fien noch en hooren , anders dan door de ware kennis der dingen?waar uyt wy zullen befluyten ., dattet is Gods wihen ons dienftig., dat wy de Nature der dingen verftaan, om fo wel onfen God , als ons felven te kennen, berainnenen dienen : Hierom O Koningh , hebbe ik voor eenige Jaren met goeden yver voorgenomen , de oorfaak of Natuur der dingen te onderfoeken : Eyndelyk , om onfe gaven recht te kennen , bcn ik gegaan tot de Menfchelyke Natuur , en heb eifen het felve in my gevonden,watinanderen,bemint ofgehaat werd. Maar gefien hebbende wat onfen fotten geoeiFen
94 CORNELIS DREBBEL
oeffcnden wil , onie kleyne magt3 onfe blint-willige dolingh , ons blijd en droevich leven , en ons treurig ftervenis, ioo heb ik ge merkt, dat onverftantisdeooriĂ ak van den verfcheyden wil , oordeel en leven des menĂbhen : Maar voorder merckende de deugt van de Godlijke gaven , ioo van onfen Schepper in ons gefchapen , en hoe God als een Vader van de Natuur, in alle lijn werk een natuurlijke wijsheyt gebruykt, zoo is mijn hert met meerder blijtfchap vervult , en heb daarom voorgenomen te onderfoeken de oorfaak van 4 Trimum Mobile, dat gevoclende, het eerfte beginfel van Godts werk , en daarom een ingank tot ware kennis van de Natuur te zijn : Maar hoewel ik langen tijd hier in zeer neerftich was , rechte -. ik
van 't PRIMUM MOBILE
9f
ik doch niet met allen uyt, in 't geen tot dele fcientie dienftig was,, gelijk ook veel voor my, waarom ik die foete hoop van ondervinding yerloor : want de Nature van alle dingen gaf te kennen , de onmogelij kheyt van die te ondervinden. Maar aanmerkende hoe alle dingen uyt de Elementen gefchapen , gevoet en onderhouden worden , en hoe ons door haar gewefen werdj de eeuwigheyt en onĂrerffelijkheyt Gods , deoneyndelijkehoogte, ongrondelijkediepte, hetblyde licht, enhetdroeveduyfter, en voorts alle wonderen des Weerelts: foo nam ik voor, haarnatuur en werk te onderfoeken, waar in ik mijn tijt niet qualijk befteet vont : Want ik heb haaĂl gemerkt, dat defe waren de Deuren j tot rechte kennis der din gen:
96 CORNELIS DREBBEL
gen : Waarom ik met goeden yver de Natuur des Waters aangreep, willende dar. uytfijnfelfs natuur , door verfcheyden vaten en pypen (op vreemde manie ren gebogen ) opwaarts doen klimmen, maar 't was al voor niet: want ten wilde nieteen hayr breetrijfen: Maargelijkzijn na tuur is, 't Hep altijts nabeneden , 'khebbeniette min verfcheyden luftige fonteynkens gemaakt, die op verfcheyden manieren, eeñ tijt lank door 't dalen van haar eygen waterjopwaarts ilraalden , op de hoogte van го. of meer voeten : maar defe beweegnis was gering doot , ten waar * t wederomdoorvallende waterenlevendich gemaakt wierd j waar door ik mynfoete hoop., weder verloor :En volkomcn geloofde, dat d'oorfaak van 't Trimum mo :. bik
* van Л PRIMUM MOBILE
97
bile , voor den menfch onmogelyk was te begrypen. Maar otiderzoeckende met groóte neer~ fticheyt de verborgen ooriaak, waarom het water altyt na beneden liep j fo hebbe ikdat ten le iten verftaan door \ ondervinden van de wonderlyke nature desvyers. Daarom, o Koning, ik my niet weynigh verblyden : want doe verftont ik, waarom ik fo lang gedoolt had , en wat de wonderlyke oorfaak was , van 't Фгтит mobile : alio ook hoc den Hemel beweegt , alle de iierren, de Planeten, het Wa«ter, de Aarde: en hoe of door Wat oorfaak de Aarde gedragen wort, in'tmiddelvandeLncht, waarom het Water hem Cirkelfontom den Aairboden fluyt, waarom alle 'dingen dalen na 't midden der Aarden , uytgefon.' ' .' E derr
ç? CORNE LIS D RE В В EL
derthet vyer. En ter contrarie, hoedeSon, deMaan, eu alle de v>terren , in delioochte gedragen worden: Allpo ook deoorzaak van Regen , van Wint, van Don ner, van Blixem , van Vloet* en hoe alle dingen gevoet wor den , en haar vermeerderen : Ten waar(0 Koning) ik die zo wel konde bewyzen met levendige inftrqmenten j als met natuurlyke reden , zoo en foude ik niet bebben beftaan dusveeltefchryyen: Want my is wel bekent, dat meeft alle kloeke verftahden niet willen gelooven , dat wy defe verbürgen oorzaken met onfe yernuft mogen begrypen , maar. om tot bewys te kómen dat ik yerfta deoorzaak van 't Trimum mobile: So maak ik een Kloot, die hem eeuwelyk bewegen кад, na den loop des Hemcls, .:' l" аИег^. щеп
vp ч pRiMUM mobile: & uren eens ronton! gaande , ofici veel malen meer als van noodert is : Alzo dat in duyzentjaar 't niet eensfcalicren wil, ons wyzendey Jaren , Maanden , Dagen , Uren -t den loop van Son > van Maan 3 van alle Planeten en Sterren, wiens loop den menfch bekenf is : alzoo ook maak ik allerley" Inftramenten , die eeuwelyk fpelen op haar tyt , en in zumma wat voor een tyt gemaakt karr werden} door dalent gewicht, of door fpringh veeren, door loopende wateren, door wint, of doorvyer; dat alle kan gemaakt w orden door deze kennis , voor eeuwelijk. Maar de koften alleen, zijndeoorzaak,datteton-. profytelyk is, om te gebruyken voor groot gewelt. bn voorder tot bewys, hoeikverfta, waarош de dingen opwaarts ryfen', of. £ 2 door
ïoo CORNELIS DREBBEb.
dopr wat oorzaak de Aarde in 'f, midden van 't water, en het Water in 't midden van de Lucht gedragen werden: zoohangh ik alzoo in een beiloten Glas, de Aarde in 't midden van 'c Water , en het Water in 't midden van de Lucht, en de Lucht in 't mid den van 't Vyer , den een den anderen omvangende, en haar zelven zoo ront makende , alszeet ее* nighdingh op lde Werelt, woaderlyk en geneuchlyk om fien. Or ter contrarie , hang ik de lucht in 4 midden van 4 Wa ter foo ront als een kloot , en het Water in 4 midden van de Aar de , den een den anderen omvan gende, gelук wy fien doen de Lucht den Aardboden. Enraaak aldus hoog als laagh , laagh als hoog, het licht als zwaar, het zwaar als licht; en doe het ííaan-* de
van 't PRIMUM MOBILE. 101
de water opwaartsryien, tot de boochte van tien , twintich , hun dert , of meer voeten. Voorts alzo ik verftaan d'oorzaak des Wintsj zoo maakikinftrumenten die geweldelyk wint gevcnY en door de kennis van ebbe eh vloet, maak ik een Inftrument dat eeu welyk ebt en vloeyt , tuf~ ièhen nagten dag t weemaal hoog en laag; wyfende door fcherp opmerken > Maanden , uren , en andere- dingen meer. Gelyk gy (O Koningh) in dit tegen woordige Inftrument meugt fien en proeven j alle na luft , de waarheyt van myn fchry ven : Dit is een twyghken van den eeuwighbewegenden Boom , gegriftelt op de ware kennis der Elemen ten , een wit van alle onderfoekers der dingen, tot eeuwiger gedachtem^, voordengenenchV ?^"> "' E 3. na
юг CORNEMSDREBBEL
na komen füllen , op datfe fouden verftaan de wonderlykheyt van dc Nature, enwatwy door haar gaven vermogen: waarom ik ook bereit ben die andere proeveo te vertoonen,, verhopende daar doorveelmenfchentedoen imaken de aangename foetheyt van4 de verborgen oorzaak der dingen : want ondervinding leert my, datgeen foeticheyt by Natuurs ware kennis te vergelykenis, alzoofy ons teert ver ftaan de volmaakte goetheyt , wysheyt en mogentheyt Gods : Waarom ik niet wil, gelyk veel voor my gedaan hebben, haar roemende woñderlyke dingen, ftellende hetbewys daar van met. feltfame namen ,en vreemde proceffen, wel w'etendewanneerfy haren roem met naakte reden fouden bewyfen, datallemenfchen » haar
van 't PRIMUM MOBILE.
103
haar íotheyt louden gewaar wor denen alzoo harén groten Naam verliezen. Hierom wil iknietalleen bewyfen met reden en exempelen, maar 00k dieexempelen verklaren na de waarheyt : En voor eerft vertellen de oórfaak des Vyers , daar na ,zyn natuur en werk : Álzoo óok de eygeníchap van d'andere Ele menten i en voorts achtervolgende wat de koude is, wat de oorfaak van 't Trimum mobile j wat de oorzaak van de Son , hoe die beweegt, den Hemel , alle Sterren , de Maan , de Zee , den .Aartbodem, watd'oorzaak van Eb, van Vloet, ^van'Donder , van Blixem , van Regen, van Wint is , en hoe alle dingen Waf fen en vermeerderen , verhoopeñde hier door anderen den wech te wyzen , die ik na veel E 4 do
iö+ CORNELIS DREBBEL
dolingh gevonden heb , op dat zy. door kleynen arbeyt, wonderlyker dingen fouden . in 't ligt brengen: want ik verklare voor den levendigen God, dat noch de íchriften van de Ouden , noch eenigen Menfch my de minfte hulp hier in gedaan heeft : maar heb dit alleen gevonden , door geftadig opmerken , in *ü onderzecken van de Elementen : Want wy hebben ook geen getuyger. nis, dat de Ouden deze wetenichap bekent is geweeft, hoe wel daar veel na getracht is. Ckeroíchñjft , dat Archimedesj had een Spheer gemaakt , die hem eeuwiglyk na den loop des Hemels konde bewegen: maar foudedoor^verderffelyke Oorlogh, beyde den Meefterenfijn Inftrument op eenen dach vernielt zyn, waarom het teeken ».
van
van 't PRIMUM MOBILE; i oj
van waarheyt verloren is. Daar worden wel verfcheyden Pro* ceflèn van het Mobile bydeOuden befchreven , maar 't zyn de grootfte beuielen van de werelt, wonder veel zyn 'er vetleyt, maar nieraant heeft yet uytgerecht: waren de Procefíen goèt, d'Ouden fouden die ge merkt hebben , en ons in gedachtenis gelaten, waar vanifc alle Lief-hebbers waaríchouweñ > en haar een beter wegh wyièn wil : Biddende den genadigen Godt, alle Koningen en Regen i ten te verlieh ten j met zyn goederrierene wysheyt, op dat alle Menfchen (o Koning , gelyк wy uwe Onderfatenj louden fmaken de ware welluft van de Goddelyke vrede , waarom door uwe. Majefteit genietende, de grootfte weldaatdievan den wyften Re gent
ietf CORN E L I S D R E BB EL
gent te wenfchen is , zoo wete iß niet wat dankbaarheyt ik fal bewyzen : overdenkende¿hoe meeft alíe Koningen haer laten verleyden van de blinde begeerte, zoekende door 't bloedíge Oorlogh vermeerderinge des Ryks, niet gedenkende, hoe dat 'с onmogelyk te verkrygen is, zondec grooter verlies eh ellendig verdert van haar getrouwe Onderzaten, die lyf, goet, en bloet, daar voor moeten avonturen : war. kloek verftant wil zyn leven al« leen vergelyken by eenigh vergankelyk goet ? Wàar uyt wy mogen bekennen de vrucht van het bloedige oorlog , en de wysheyt van de vreedzame Koningen , welké door goedc Wetten zoeken te verhoeden die mif~ daat, en 't quaat door Juftitia rechtvaardelyk te ftraíFen : ge. .' . den-
Van 't PRIMUM MOBILE, i o?
denkende, datrechtvaardigheyt niet wil, dat ftrafdemifdaatzal overwegen, maar lieverdatftraf door beweeglyke barmherticheyt zoude verlicht wordeiij^jop dat alle menfchen zouden z maken die aangename vrucht van de wyze Regenten , en in plaats van de wreede bittere oorlog, haar vermaken met de zoetigheyt van de Konften, waaromiktot cen inleyding deze myhe arbeyt begonnen heb: maar alzo ikmyn meyninge niet en kanvolkomen uytbeelden , noch in d'Engelfche, nochindeLatynfchetaal, zoo hebbe ik dat in Duyts gefchreven,en van woort tot woort laten Đžverfetten, om dat de lin onveranderlyck zoude mogen verftaan werden , van die haar zomtyts in de wonderlykheyt van de nature vermaken J waarom
то« СО RNÏ LIS DR ЕВ BEL
om ik verhope dat gy myngoede wille zult ten beften nemen en lang gezond en vreedzaam le ven , onder de beiêherminge van de mögende handt Godts, Amen. X)or»elis4)reèbél. r' '' '. "J V. .'.. '
. Th.
"> Jj'.J/ '*'.> ï> .1
,Ш.1 N IS, > ':.:
Ъг.
"..
..'
.
j
''.
!
'
..
.
. . .;:.i л:
'..i ~.> . i ni' . ........ . i .._.. . ». . s Г'.( .'"Г. oí».'. .: ^; . !'.i'-.;<í» ."; . ; *Г'.\ : :Ь i .". ' . ¡.MV/ ... . .; ' Üf.. Vi'.' . 1 '.'...".." i : . .. . .: -'; .i, .7 ; . v. ..'. . 'j1..",.':r: '. .. ;
.
г
s>
~Ñ&#x2C6;