ทักษะการช่วยเหลือผู้ป่วยด้านจิตวิญญาณ

สร้างพล ังเมตตา เพือ ่ การเยียวยา อย่างเป็นองค์รวม

ั สญญาณแห่ งสติ ี ง • ฟั งส ิ ฟั งส ิ เสย ระฆังอันประเสริฐ • หายใจเข ้า ฉั นรู ้ว่า กําลังหายใจเข ้า • หายใจออก ฉั น ผ่อนคลาย

M&M

ข้อตกลง • เปิ ดใจ • ปล่อยวาง • แบ่งปั น • ปิ ดมือถือ

การชว่ ยเหลือผู ้ป่ วยด ้านจิตวิญญาณ พระไพศาล วิสาโล

้ • ยอมร ับความเป็นจริงทีเ่ กิดขึน • ทําปัจจุบ ันให้ดท ี ส ี่ ด ุ อยูอ ่ ย่างทุกข์กายแต่ไม่ ทุกข์ใจ ื่ ชมสงิ่ ดีๆ พอใจสงิ่ ทีม • ชน ่ ี ยินดีสงิ่ ทีไ่ ด้ • การมองด้านบวก • การเตรียมต ัวตายด้วยใจสงบ - ปล่อยวางสงิ่ ทีก ่ ังวล ค้างคาใจ ่ ยให้จต - ชว ิ มีสงิ่ ยึดเหนีย ่ วอ ันเป็นกุศล - ฝึ กเจริญสติเพือ ่ ปล่อยวาง

ื่ สารใน ท ักษะการติดต่อสอ Primary Care S1 การสร้างสัมพันธภาพและ ตกลงบริการ S2 การถาม-เงียบ S3 การฟ�ง-ทวนความ-สรุป ความ S4 การจับ-สะท้อนความรู้สึก S5 การให้ข้อมูล-คําแนะนํา S6 การพิจารณาทางเลือก S7 การให้กําลังใจ S8 การแจ้งข่าวร้าย

ทักษะพื�นฐาน ทักษะสํารวจ ป�ญหาและ สร้างความ ไว้วางใจ ทักษะการ แก้ป�ญหา

ท ักษะการดูแลผูป ้ ่ วยด้านจิตวิญญาณ (Basic Skills)

• BATHE Technique ํ ค ัญ • คนตรงหน้าคือคนสา • การฟังอย่างลึกซงึ้ ห้อยแขวน ิ การต ัดสน • การแสดงความเห็นอกเห็นใจ • การให้กา ํ ล ังใจ

ท ักษะการดูแลผูป ้ ่ วยด้านจิตวิญญาณ (Advance Skills)

• Sp1 สมาธิ สติ ปัญญา ่ ยให้ผป • Sp2 การชว ู ้ ่ วยทีไ่ ด้ร ับข่าวร้าย ยอมร ับความจริงของชวี ต ิ • Sp3 การคิดเชงิ บวก และ การค้นหา คุณค่าในใจ • Sp4 การดูแลความเจ็บปวดอย่างเป็น องค์รวม • Sp5 การเป็นมิตรก ับความตาย

Road Block • ถามแทรก ี • แย่งซน ิ • ต ัดสน • ปลอบใจ • ไม่เป็นไร เรือ ่ ง ขําๆ

•แนะนําสง่ ั สอน ่ ย •ร่วมด้วยชว กระพือ •อือออก ับฝ่ายตรง ข้าม •สรุปความเอาเอง

ฟังอย่างลึกซงึ้

•ฟังอย่างลึกซงึ้ ...ฟัง เพือ ่ ให้ได้อะไร

ฟั งอย่างลึกซงึ้ คําพูด พฤติกรรม ึ ความรูส ้ ก ื่ อคติ ท ัศนคติ ความคิด ความเชอ แบบแผนความคิด คุณค่าในใจ

คามต้องการ ความคาดหว ังลึกๆ ้ ฐานของมนุษย์ ความต้องการพืน

ิ ห้อยแขวนการต ัดสน

ี งในห ัว และ •เห็นเสย ี งในห ัว การจ ัดการเสย

ิ ห้อยแขวนการต ัดสน • จ ับคู่ เลือก A-B ึ มากๆ • ให้ A เล่าเรือ ่ งทีม ่ อ ี ารมณ์ความรูส ้ ก ให้เพือ ่ นฟัง

“ฉ ันโกรธจ ังเลย ้ ็มด คนอย่างนีก ี ว้ ย”

ี งในห ัว การจ ัดการเสย ี ง เสย ภายนอก ี ง เสย ภายใน

•ผูเ้ ห็น=สติ •หาทีใ่ ห้จต ิ เกาะ • ปล่อยวาง

จงจําไว้วา่ มีเวลาสําค ัญทีส ่ ด ุ เวลาเดียวคือ ่ งขณะปัจจุบ ันเท่านนที “ปัจจุบ ัน” ชว ั้ เ่ ป็นเวลาทีเ่ รา เป็นเจ้าของอย่างแท้จริง บุคคลทีส ่ ําค ัญทีส ่ ด ุ ก็คอ ื คนทีเ่ รากําล ังติดต่ออยู่ คนทีอ ่ ยูต ่ อ ่ หน้าเรา เพราะ เราไม่รว ู้ า ่ อนาคตเราจะมีโอกาสได้ตด ิ ต่อก ับใคร อีกหรือไม่ และภารกิจทีส ่ ําค ัญทีส ่ ด ุ ก็คอ ื การทําให้ คนทีอ ่ ยูก ่ ับเราขณะนน ั้ มีความสุข เพราะนน ่ ั เป็น ภารกิจอย่างเดียวของชวี ต ิ เราจะทําอย่างไรจึงจะสามารถอยูก ่ ับปัจจุบ ัน ่ ยลดความทุกข์ และเพิม อยูก ่ ับคนรอบข้างเรา ชว ่ ความสุขเหล่านน.. ั้ คําตอบก็คอ ื เราจะต้องฝึ กสติ ั ติช น ัท ฮนห์

Body Scan Total Relaxation

Sp1 สมาธิ สติ ปัญญา การอยูอ ่ ย่างเป็นสุข ในปัจจุบ ันขณะ

ถอดบทเรียนเกมสไ์ ล่ลา่ ึ ของการเป็ นผู ้ 1.ความรู ้สก ไล่ลา่ ึ ของผู ้หนี 2.ความรู ้สก 3.สงิ่ ทีไ่ ด ้เรียนรู ้

ั คนทีก • หากเราคิดจะชว่ ยใครสก ่ ําลัง เป็ นทุกข์ สงิ่ แรกคือ.......

ทําความรูจ ้ ักต ัวเราเอง

ว่าเรามีแบบแผนความคิด (ตกร่อง เดิม) อย่างไร เพือ ่ ตัวเราจะได ้ไม่ ไป ซํ้าเติมให ้เขาบอบชาํ้ มากกว่าที่ เป็ นอยู.่ ..

ท่าทีของผูเ้ ยียวยา 1. มองเขาในฐานะเพือ ่ นมนุษย์ เพือ ่ น ร่วมทุกข์ ครูของเรา 2. เมตตา ปรารถนาดี เห็นอกเห็นใจ 3. ยอมร ับคนไข้อย่างทีเ่ ขาเป็น 4. เจริญ สติ สมาธิ ปัญญา 5. น้อมใจก ับความไม่รู ้

่ นทีด • หล ักการสําค ัญคือ ให้สว ่ ี ่ นทีด ้ ไป.. นํามาซงึ่ สว ่ ย ี งิ่ ๆขึน ั • โดยเริม ่ จากศกยภาพภายในของเขา แล้วสน ับสนุนให้เขาแสดงออก..

• ใจทีส ่ บาย จะทําให้เขาคิดอะไรๆได้ เองอย่างปลอดโปร่ง ให้เขามองทะลุ ปัจจ ัยทีป ่ รุงแต่งด้วยตนเอง พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุโต)

สมาธิ (จิตตงม ั้ น ่ั ) ฉัน นความ) ผ(เห็ อนคลาย โกรธ กั ง วล จิตสงบ เครียด ปัญญา (เห็ นแจ้งตามความ เป็นจริง)

สติ (ระลึกรูใ้ นปัจจุบ ัน ขณะ)

จงจําไว้วา่ มีเวลาสําค ัญทีส ่ ด ุ เวลาเดียวคือ ่ งขณะปัจจุบ ันเท่านนที “ปัจจุบ ัน” ชว ั้ เ่ ป็นเวลาทีเ่ รา เป็นเจ้าของอย่างแท้จริง บุคคลทีส ่ ําค ัญทีส ่ ด ุ ก็คอ ื คนทีเ่ รากําล ังติดต่ออยู่ คนทีอ ่ ยูต ่ อ ่ หน้าเรา เพราะ เราไม่รว ู้ า ่ อนาคตเราจะมีโอกาสได้ตด ิ ต่อก ับใคร อีกหรือไม่ และภารกิจทีส ่ ําค ัญทีส ่ ด ุ ก็คอ ื การทําให้ คนทีอ ่ ยูก ่ ับเราขณะนน ั้ มีความสุข เพราะนน ่ ั เป็น ภารกิจอย่างเดียวของชวี ต ิ เราจะทําอย่างไรจึงจะสามารถอยูก ่ ับปัจจุบ ัน ่ ยลดความทุกข์ และเพิม อยูก ่ ับคนรอบข้างเรา ชว ่ ความสุขเหล่านน.. ั้ คําตอบก็คอ ื เราจะต้องฝึ กสติ ั ติช น ัท ฮนห์

สติ สมาธิ ปัญญา เมตตา กรุณา มุทต ิ า

อุ เบก ขา

Grounding

Tracking

คําถามถอดบทเรียนหล ัง Tracking (รูก ้ าย รูใ้ จ ในปัจจุบ ันขณะ ตามความเป็นจริง) เห็ น หรือ ระลึกรู ้ ึ ทางกาย ความรู ้สก

เห็ น หรือ ระลึกรู ้ ึ ทางใจ ความรู ้สก

เห็ น หรือ ระลึกรู ้ ความคิด

คิดว่าได ้รับประโยชน์ อะไรบ ้าง

สมาธิ(concentration) = จิตตงม ั้ น ่ั  ความคิดหยุด (Thought stopping)

จิตสงบ ผ่อนคลาย

สติ(Mindfulness) = ระลึกรูก้ ายใจ ในปัจจุบ ันขณะ

รูเ้ ท่าท ันความคิด ไม่มอ ี ารมณ์มาแทรกแซง ตืน ่ รู ้  ปัญญา

ไม่เทีย ่ ง เป็นทุกข์ ่ ัวเราของเรา ไม่ใชต ไม่ยด ึ มน ่ ั ถือมน ่ั ปล่อยวาง

ทบทวนประสบการณ์ 1.สถานการณ์การดูแลผู ้ป่ วย ึ ทีท ่ ําให ้เกิด ความรู ้สก – –

ปิ ต ิ อิม ่ ใจ ค ้างคาใจ ทุกข์ใจ ติดขัด

2. เหตุการณ์นส ี้ ง่ ผลอะไรกับเรา 3. คัดเลือกเรือ ่ งทีม ่ ป ี ระเด็นน่าเรียนรู ้เพือ ่ นํ ามาจัดกระบวนการเรียนรู ้ในกลุม ่ ใหญ่ โดยบันทึกลงบนกระดาษ

อะไรในต ัวเรา ทีส่ ง่ ผลต่อการดูแลผูป้ ่ วย คําพูด พฤติกรรม ึ ความรูส ้ ก ื่ อคติ ท ัศนคติ ความคิด ความเชอ แบบแผนความคิด คุณค่าในใจ

คามต้องการ ความคาดหว ังลึกๆ ต ัวตน (Self) เมล็ดพ ันธุบ ์ วก เมล็ดพ ันธุล ์ บ

อะไรในต ัวเรา ทีส่ ง่ ผลต่อการดูแลผูป้ ่ วย พ่อป่วย อยูก ่ รุงเทพฯ น้องต้องร ับภาระสวน ปัสสาวะเป็นหล ัก มีปญ ั หาอารมณ์พอ ่ -แม่ ั เครียด สบสน จากปัญหาการป่วยของพ่อ และ ภาระของน้องซงึ่ เป็นผูด ้ แ ู ลหล ัก

ึ ว่า เราเป็นพีค รูส ้ ก ่ นโต แต่ทา ํ ได้ไม่ดพ ี อ ื มน คุณค่าในใจ เชอ ่ ั ในพล ังก ัลยาณมิตร และ ั ศกยภาพครอบคร ัว

ต ัวตน (Self) ความมน ่ ั คงในตน พล ังแห่งสติ และ การใคร่ครวญ

อะไรในต ัวเรา ทีส่ ง่ ผลต่อการดูแลผูป้ ่ วย ผูป ้ ่ วย CA lung ก่อนตาย มีความทุกข์ทรมาน ่ ย ผป.ได้ ไม่สามารถชว ึ ผิด ทําไมเราทําได้แค่น ้ี รูส ้ ก

ึ ว่าเราเป็นคนโง่ ไม่มค รูส ้ ก ี วามรู ้ อยากทําให้ได้ดก ี ว่านี้ อยากให้เขาสงบ ตายทงที ั้ ไม่ควรทรมานมากขนาดนี้

ต ัวตน (Self)

ยึดติดก ับต ัวตน(มานะ) ว่าเราควรมี ความสามารถมากกว่านี้

สุขภาวะทางจิตวิญญาณ (จิตปัญญา) ้ จากความมีสติ • สุขภาวะทีเ่ กิดขึน

รูจ ้ ักตนเอง รูเ้ ท่าท ันธรรมชาติ สามารถแยกแยะ ความดี ความชว่ ั ่ ยให้หาทาง ประโยชน์ โทษ ซงึ่ จะชว ออกให้ก ับปัญหา และหลุดพ้นจาก ่ ต ความทุกข์ ซงึ่ นําไปสูจ ิ อ ันดีงาม และวิถช ี วี ต ิ ทีย ่ ังประโยชน์ให้แก่ ตนเองและโลกอย่าง ผ่อนคลาย ปล่อยวาง และหลุดพ้นจากความมี ต ัวตน

ท ักษะการดูแลผูป ้ ่ วยด้านจิตวิญญาณ B A T H E Technique, Sp1-Sp5

การฝึ กท ักษะผสมโดยใช ้ BATHE technique • Background (เรือ่ งราว ภูมหิ ลัง) • Affect (ความรู ้สกึ ความคาดหวัง ความ ต ้องการ)

• Trouble (ความเดือดร ้อน ความทุกข์) • Handling( การจัดการกับปั ญหา ศักยภาพ)

• Empathy (แสดงความเห็นอกเห็นใจ)

• Background (เรือ่ งราว ภูมหิ ลัง) • Affect (ความรู ้สกึ ความคาดหวัง ความต ้องการ)

• Trouble (ความเดือดร ้อน ความ ทุกข์)

• Handling( การจัดการกับปั ญหา ั ยภาพ) ศก

• Empathy (แสดงความเห็นอก เห็นใจ)

การฝึ กแบบ Triad • A = ผูฝ ้ ึก • B = case บทบาทสมมติ (เตรียมภูเขา นํา้ แข็งสมมติ..ในฐานะผูป ้ ่ วย เพือ ่ ให้ผู ้ ฝึ กได้เรียนรู)้ ั ั • C = ผูส ้ งเกต (มีแนวทางในการสงเกต) • Supervisor หรือ ก ัลยาณมิตร = ร่วม ั สงเกต และ จ ัดกระบวนการอภิปราย สรุป บทเรียนเพือ ่ ให้เกิดการเรียนรู ้

่ ยให้ผป Sp2 การชว ู ้ ่ วยทีไ่ ด้ร ับข่าว ร้าย ยอมร ับความจริงของชวี ต ิ “น้อมนํา สติ สมาธิ ปัญญา มาใช ้ ทงผู ั้ ใ้ ห้และผูร้ ับบริการจนเกิด การยอมร ับความเจ็บป่วย และเห็นความจริงของชวี ต ิ ”

กลไกทางจิตเมือ ่ ผู ้ป่ วยได ้รับข่าวร ้าย ตกใจ ปฎิเสธ ต่อรอง

ึ เศร ้า ซม โกรธ ยอมรับ

การไม่ยอมร ับการเจ็บป่วย • หวนหา อาล ัยใน อดีต • วิตกก ังวล ถึงอนาคต

การไม่อยู่ ก ับปัจจุบ ัน ขณะ (ใจ ไม่อยู่ ก ับกาย)

ขะ�นตอน

ทะกษั

1.Back ค้นหา สภาวะของผู้ป�วยเมื่อได้รับการแจ้งข่าว ground ร้าย 2. Affection จับ สะท้อน ความรู้สึก ความต้องการ 3. Trouble

ช่วยให้ผู้ป�วยกําหนดรู้ทุกข์ด้วยตนเอง ค้นหา ความหมายของการเจ็บป�วย 4. Handling ช่วยให้ผู้ป�วยอยู่ในป�จจุบันขณะ และเห็นความ จริงของชีวิต 5. Empathy แสดงความเห็นอกเห็นใจ ทั้งวจนะภาษา และ อวจ นะภาษา

บทบาท A1 (ผู ้ให ้บริการ) • ท่านเป็ นแหม่ม (จนท.รพ.สต.) ติดตามเยีย ่ มบ ้านผู ้ป่ วยมะเร็งระยะ 4 • ทุกครัง้ ทีพ ่ บกันผู ้ป่ วยมักจะบ่นว่า “ ไม่รู ้เวรกรรมอะไร จึงมาป่ วยเป็ น อย่างนี้ บวชเรียนมาก็มาก บุญก็ทํา มาเยอะ ทําไมมันเกิดขึน ้ กับผม”

บทบาท C (ผู ้สงั เกต) ึ อะไรบ ้าง เมือ • สงั เกตว่า B มีความรูส ้ ก ่ ทราบข่าวร ้าย • ทุกข์ หรือ ความหมายของการ เจ็บป่วยของ B คืออะไร ้ ักษะอะไรบ้างในการ • สงั เกตว่า A ใชท ชว่ ยเหลือ B ให ้อยูก ่ บ ั ปั จจุบน ั ขณะ และ ยอมรับความจริง

่ ยให้ผป การชว ู ้ ่ วย อยูก ่ ับปัจจุบ ันขณะ ั ัส เชน ่ จ ับมือ โอบกอด บีบนวด 1. การสมผ 2. การฟังผูป ้ ่ วยอย่างลึกซงึ้ ทวนความ สรุป ึ ความ จ ับสะท้อนความรูส ้ ก 3. ถามปลายเปิ ด เพือ ่ สํารวจว่าความเจ็บป่วยมี ความหมายก ับเขาอย่างไร (ทุกข์ใจ) ่ ยเขาใคร่ครวญ / พิจารณาว่า เหตุใดจึง 4. ชว ทําให้เขาเป็นทุกข์ (อดีต – อนาคต) ่ 5. การน้อมจิตให้ผป ู ้ ่ วยมีสติระลึกรูก ้ าย เชน การตามลมหายใจ การสร้างจ ังหวะ การคลึง นิว้ การเดินจงกรม ฯลฯ

เทคนิคการสร้างสติของผูใ้ ห้บริการ 1. ควรฝึ กสมาธิ ฝึ กสติ ในชวี ต ิ ประจําว ันอย่าง ต่อเนือ ่ ง เพือ ่ สะสมพล ังแห่งสติไว้ใชง้ าน 2. อยูก ่ ับผูร้ ับบริการตรงหน้า อย่างแท้จริง ทิง้ แนวคิด ทฤษฎี ความตงใจ ั้ ความคาดหว ัง ของตนเองไปก่อน 3. Grounding ตามลมหายใจ ขณะฟังอย่าง ลึกซงึ้

ิ ใดๆ 4. ห้อยแขวนอคติ และ การต ัดสน ยอมร ับผูป ้ ่ วยตามความเป็นจริง

อภิณหปัจจเวกขณะ 1. แก่ เจ็บ ตาย เป็นของธรรมดา หลีกเลีย ่ งไม่ได้ 2. การพล ัดพรากจากของร ัก การประสบ ก ับสงิ่ ไม่ร ัก เป็นของธรรมดา 3. ใครทํากรรมใดไว้ ย่อมได้ร ับผลของ กรรมนน ั้ 4. เราสามารถทํา “กรรมปัจจุบ ัน” ให้ด ี ้ ได้ ขึน

“อยูอ ่ ย่างกายทุกข์ แต่ ใจไม่ทก ุ ข์” “ฉ ัน มี มะเร็ง แต่ ไม่ได้ เป็น มะเร็ง” “กายทุกข์แล้ว หากใจทุกข์ไปด้วย ก็ เป็นทุกข์สองเท่า”

“empathy” ความเห็นอกเห็นใจ หมายถึงอะไร • ความสามารถทีจ ่ ะเข้าใจ ึ (ความทุกข์) ทงทาง ความรูส ้ ก ั้ กายและใจ ของผูอ ้ น ื่ ได้ • “เห็น” แต่ ไม่ “เป็น” • เมตตา กรุณา มุทต ิ า อุเบกขา

พรหมวิหาร 4 • ไม่เลือกทีร่ ักม ักทีช ่ งั • ต ัวเองไม่เดือดร้อน ไม่คาดหว ังสงิ่ ตอบ แทน • มุทต ิ า • อิจฉา ริษยา • อุเบกขา • วางเฉย

• เมตตา • กรุณา

กลไกทางสมองกับการปฏิบัตธิ รรม Neurosciences & Mindfulness Practice

“รูใ้ จเรา เข้าใจโลก” นายแพทย์ สุรเกียรติ อาชานานุภาพ มลู นิธิหมอชาวบ้ าน 58

สมอง 3 ส่ วน (Paul MacLean) 1. สมองส่ วนหลัง (Hindbrain) สั ตว์ เลือ้ ยคลาน (Reptile) “สั ญชาตญาณเพือ่ การอยู่รอด” 2. สมองส่ วนกลาง (Midbrain) สั ตว์ เลีย้ งลูกด้ วยนม (Mammal) “ศูนย์ อารมณ์ ” Limbic System 3. สมองส่ วนหน้ า (Fore brain /Prefrontal Neocortex) “ศูนย์ เหตุผล” – เชาวน์ ปัญญา

3 2 1

59

ข่ าวร้ าย!

มนุษย์ รับรู้ ด้วยอารมณ์ ก่อนเหตุผล 5 เท่ า

60

ข่ าวร้ ายกว่ า !

มนุษย์ มี ความจํา (อดีต) กําหนด ระบบคิด – มุมมอง - นิสัย ไวกว่ าเหตุผล 20 เท่ า

61

สมองคน สมองสุน ัข ข่าวดี ! สมองมนุษย์

สมองจิง้ จก

สติ การรูแ ้ จ้ง

ภาพจําลองสมองบนมือ 3 สมอง ส่ วนหน้ า

3 สมองส่ วนหน้ า ตรงกลาง 2 สมองส่ วนกลาง ระบบลิมบิก

จุด ศูนย์ รวม ทุกส่ วน

1 สมองส่ วนหลัง/ก้ านสมอง

ไขสั นหลัง

- นพ.แดเนียล ซีเกล (UCLA) : Parenting from the Inside Out

64

ข่าวดีทส ี่ ด ุ ! ความรูใ้ หม่ เกีย ่ วก ับสมอง •เซลล์ สมองสามารถงอกใหม่ (Neurogenesis , Fred Gage 1998 ) •สมองมีความยืดหยุ่นเปลีย่ นแปลงได้ (Neuroplasticity) และเชื่อมต่ อวงจรใหม่ ได้ (Rewire) กระตุน ้ ด้วยการบริหารกาย - จิต เจริญสติ โยคะ ไทช ิ ฯลฯ)

(

ํ ้ อยู ท ่ ก ่ ี ารฝึ กฝนซ า ๆ ั มนุษย์ = เวไนยส ตว์ 65

ประโยชน์ ของการเจริญสติ

1. ควบคุมการทํางาน Increased Cortical Thickness ของร่ างกายให้ สมดุล of Prefrontal Cortex and right Anterior Insula.

2. ปรับอารมณ์ 3. ควบคุมความกลัว 4. รับรู้ ความรู้ สึกของผู้อนื่ 5. เห็นอกเห็นใจผู้อนื่ สมองส่ วนหน้ าหนาตัวขีน้ 6. ยั้งคิด คิดก่ อนทํา •ทําหน้ าที่ 9 อย่ างสมบูรณ์ 7. รู้ แจ้ งในตนเอง - รู้ ตน กดิ์ ตันไพจิ •สู-นพ.คงศั ่ สุขภาวะกาย-จิ ต-สัตงรคม 8. ญาณหยัง่ รู้ •จิตปัญญา 9. ศีลธรรม Lazar et al, 2005, Harvard University

Neuroreport. 16(17): 1893-1897

66

บันไดแห่ งความต้ องการของมนุษย์ 8 ขั้น (มาสโลว์ ) (1943 , 1954)

8. ความเห็นแก่ ผ้อู นื่ 7.ความเป็ นมนุษย์ สมบูรณ์ 6.สุ นทรียภาพ ความสมดุล 5. ปัญญา การเรียนรู้ รู้ ตน 4. ฐานะ ชื่อเสี ยง ภูมิใจตน 3.ความรัก- ผูกพันกับผู้อนื่ 2.ความมัน่ คง ปลอดภัย 1.ปัจจัยพืน้ ฐานแห่ งชีวติ

สมองส่ วนหน้ า สมองมนุษย์ สมองส่ วนกลาง สมองสุ นัข สมองส่ วนหลัง สมองจิง้ จก

พัฒนา ตนเอง เวลา เงิน 67

การฝึ กสมาธิบอ ่ ยๆทําให้เกิดปัญญาญาณ

Sp3 การคิดเชงิ บวกและการค้นหา คุณค่าในใจ

“โชคดีทม ี่ ม ี ะเร็ง” “วิกฤติคอ ื โอกาส ความอาพาธคือบทเรียน”

จิตรู ้สํานึก และจิตใต ้สํานึก พฤติกรรม ึ ความรูส ้ ก

แบบแผนความคิด คุณค่าในใจ แรงจูงใจ ท ัศนคติ

เมล็ดพันธุ์เชิง บวก

เมล็ดพันธุ์เชิง ลบ

ความ คิดเชงิ ลบ

โกรธ กลัว กังวล ี ใจ เสย

พฤติ กรรม

ี ผลเสย ต่อตนเอง

ี ผลเสย ต่อผูอ ้ น ื่

คุณค่าในใจ เป็ นความคิดเชงิ บวก ประเภทหนึง่ ซงึ่ มีอยูใ่ นใจ ของทุกคน เกิดจาก ่ ความรักจาก 1. การได้ร ับจากภายนอก เชน ครอบครัว การมีกล ั ยาณมิตรทางธรรม ความรู ้ และสติปัญญาทางโลก การมีบค ุ คลต ้นแบบใน ื่ สต ั ย์ อดทน เสย ี สละ ฯลฯ) ใจ (ขยัน ซอ 2. การแบ่งปันคุณค่าทีม ่ ใี นต ัวเราให้แก่ผอ ู้ น ื่ ่ การชว่ ยเหลือผู ้อืน เชน ่ การทําบุญ ให ้ทาน การประสบความสําเร็จในการงาน

ขั้นตอนการช่ วยให้ ผป.คิดเชิงบวก และค้ นหาคุณค่ าในใจ ขะ�นตอน 1.รับรู้ เรื่องที่คิดลบ

ทะกษั

ช่วยให้ผู้ป�วยมีสติรับรู้ความคิด ความรู้สึกตนเอง 2.ตระหนักผลที่เกิดขึ้น ถามเป�ด /ทวนความ/สรุปความ จากความคิดลบ 3.คิดบวกด้วยการ ช่วยให้ผู้ป�วยมีสติ ใคร่ครวญคุณค่าใน ตนเองที่มีอยู่ ค้นหาคุณค่าในใจ Self Talk / สั่งจิตใต้สํานึก 4.เตือนตนเองให้ ตระหนักถึงคุณค่าที่มี

บทบาท A2 (ผู ้ให ้บริการ) ึ • ท่านเป็ นเพือ ่ นกุ ้ง ซงึ่ กําลังรู ้สก ี ใจ ค ้างคาใจ ทีไ่ ม่สามารถ เสย ชว่ ยเหลือผู ้ป่ วยให ้ตายอย่างสงบได ้ “ หนูน่าจะทําได ้ดีกว่านี้ ทําไมเขาจะ ตายทัง้ ที เขาต ้องตายอย่างทรมาน ด ้วย ”

กิจกรรม • จากโจทย์ผป ู ้ ่ วยเดิม (ต่ายใน Sp2) • จ ับกลุม ่ A-B-C (สล ับบทบาท) • ต่ายได้ร ับการผ่าต ัดแล้ว มา Follow upที่ OPD เพือ ่ เตรียมต ัวเข้าร ับเคมีบําบ ัดต่อไป • แพทย์เห็นว่า ต่ายมีความเครียดและวิตกก ังวล ้ นจากเคมีบําบ ัด และ เกีย ่ วก ับภาวะแทรกซอ ้ ตํา) ปัญหาด้านการเงิน(กูเ้ งินมาขยายร้านสม ่ มาให้คณ จึงสง ุ ซงึ่ เป็นพยาบาลให้คา ํ ปรึกษา ้ ักษะการชว ่ ยให้ผป • ให้ A ฝึ ก ใชท ู ้ ่ วยคิดเชงิ บวก และค้นหาคุณค่าในใจ

ั บทบาท C (ผูส ้ งเกต) 1.A ทําให้ผป ู ้ ่ วย รูแ ้ ละตระหน ักความคิดลบ และผลกระทบของความคิดลบได้หรือไม่ ้ า้ ... (ควร เขาทําสงิ่ ใดได้ด ี และจะดีกว่านีถ ปร ับปรุงอะไร) ิ บวกด้วยการค้นหา 2.A ทําให้ผป ู ้ ่ วย คิดเชง คุณค่าในใจได้ เขาทําสงิ่ ใดได้ด ี และจะดีกว่านี้ ถ้า.....

3. A สามารถทําให้ผป ู ้ ่ วย เตือนตนเองให้ ตระหน ักในคุณค่าทีต ่ นเองมีอยูไ่ ด้ เขาทํา ้ า้ ..... อะไรได้ด ี และจะดีกว่านีถ

Sp4 การดูแลความเจ็ บปวดอย่าง เป็นองค์รวม

ผูป ้ ่ วยขอ MO บ่อยๆ ผูป ้ ่ วยเป็นมะเร็งทีใ่ บหน้า พูดไม่ได้ มีอาการ เจ็บปวด ญาติรอ ้ งขอยาแก้ปวดบ่อยๆ บางครงั้ ขอถีม ่ าก บางครงก็ ั้ หา ่ งออกไป • ผูด ้ แ ู ลได้ดา ํ เนินการ 1. จ ัดยาให้ตามแพทย์สง่ ั (แต่ก ังวลการให้ MO) 2. พยายามค้นหาความเจ็บปวดทางใจโดยคุยก ับ ญาติ 3. ใชว้ ธ ิ ก ี ารเบีย ่ งเบนความสนใจ โดยการอ่าน ื พูดคุยก ับญาติ หน ังสอ •

กิจกรรม ดู VCD “วิถบ ี ัวบาน” แล้วจ ับคูพ ่ ด ู คุยก ัน ่ ยก ันอภิปราย ชว 1. สาเหตุของความปวดของบ ัว มีอะไรบ้าง ั ั ี นศนี 2. สงเกตเห็ นท ักษะอะไรทีแ ่ ม่ชศ ยใ์ ช ้ ่ ยให้บ ัวอยูก ในการชว ่ ับปัจจุบ ันขณะ 3. อะไรคือสาเหตุทท ี่ า ํ ให้บ ัวอยูก ่ ับความ เจ็บปวดได้ดข ี น ึ้ •

“Total Pain” ่ ผลต่อความปวด ปัจจ ัยทีส ่ ง 1.

2.

3.

4.

ร่างกาย จิตใจ อารมณ์ บุคคลิกภาพ ่ ยเหลือเยียวยาจากครอบคร ัว การชว และชุมชน 5. ผูใ้ ห้บริการ

ขนตอน ั้ 1. การประเมิน Total pain ื่ และแสดงความเห็นอกเห็นใจ 2. เชอ 3. บรรเทาความปวดด้วย Pharmacologic & Non Pharmacologic methods ่ ยให้เขาปล่อยวางความปวดทาง 4. ชว ใจ (อยูอ ่ ย่างทุกข์กาย แต่ไม่ทก ุ ข์ใจ)

การบําบ ัด / ผ่อนคลาย ้ า (แก้ปวด ยานอนหล ับ ฯลฯ) 1. การใชย 2. การออกกําล ังกาย แอโรบิก โยคะ ไทช ิ 3. การจ ัดการความเครียด ฝึ กหายใจ ฝึ กสติ ฝึ กสมาธิ (Grounding/ Tracking) 4. กิจกรรมบําบ ัด อาบแสงตะว ัน อบเซาน่า ั ัส ห่อต ับ ประคบไต วารีบําบ ัด นวดสมผ ่ อ แชม ื แชเ่ ท้า ่ ฝังเข็ม 5. การแพทย์ทางเลือก เชน 6. การจินตนาการ การภาวนาโพวา

ร ักษาใจ คลายความปวด สาเหตุ • ความก ังวล • ความโกรธ • ความกล ัว ึ • ความรูส ้ ก ผิด

่ ยเหลือ ชว ่ ยให้เขา แนวทางชว ......

1. นึกถึงสงิ่ อืน ่ (หาทีอ ่ ยูใ่ ห้จต ิ เกาะ) 2. มองแง่ด ี มีศร ัทธา สวดมนต์ ิ รรม 3. ให้อภ ัย ขออโหสก 4. สมาธิ สติ ปล่อยวาง ความ โกรธ ความกล ัว ความก ังวล สงิ่ ค้างคา

ลองฝึ กดู ั ัส ผ่อนคลาย ฝึ กนวดสมผ กิจกรรมเข้าจ ังหวะ ฝึ กลมหายใจ Tracking ฝึ กโยคะท่าต้นไม้ ศวิ ะเริงระบํา (ฝึ กย้ายจิตมาไว้ทล ี่ มหายใจ) 5. ฝึ กโยคะประกอบเพลง อิท ัปปจยตา (เห็นความเมือ ่ ย แต่ไม่ทก ุ ข์ใจ) 6. ฝึ กการภาวนาโพวา (จินตนาการ) 1.

2.

3.

4.

บทบาท A3 (ผู ้ให ้บริการ) • ท่านเป็ น “”

ั บทบาท C (ผูส ้ งเกต) 1. สาเหตุของความเจ็บปวดในผูป ้ ่ วยรายนี้ มีอะไรบ้าง ้ ักษะอะไรในการแสดงความเห็น 2.A ใชท อกเห็ นใจผูป ้ ่ วย 3. A สามารถทําให้ผป ู ้ ่ วย เลือกใช ้ Non Pharmacologic method ใดบ้าง ในการ ผ่อนคลายความเจ็บปวด ่ ยให้ผป 4. A ชว ู ้ ่ วยปล่อยวางความเจ็บปวด ทางใจได้หรือไม่ เขาทําอย่างไร

Sp5 การเป็นมิตรก ับความตาย

ี ภาวนาก ับการสูญเสย จ ับกลุม ่ 3-4 คน จ ัดกิจกรรมผ่านประสบการณ์ตรง เมือ ่ มี ี ของร ัก คนร ัก การสูญเสย • อภิปราย ึ ทีเ่ กิดขึน ้ 1. ความรูส ้ ก ึ 2. การร ับมือก ับความรูส ้ ก ้ จากกิจกรรมนี้ 3. บทเรียนทีเ่ กิดขึน

• •

บทพิจารณา “เป็ นมิตรกับความตาย” พระไพศาล วิสาโล

Repeated Question หากมีเวลาเหลือในโลกนี้ อีก 3 ว ัน เราจะทําอะไร

ั กรรมอารมณ์-อาสนนกรรม หมายถึง กรรมเจียนตาย คือ วาระจิตสุดท้าย ก่อนตาย ม ักถูก กําหนดโดย “กรรมเก่า” ํ นึกทีป คือ จิตใต้สา ่ รุงแต่งออกมา ได้แก่ ความกล ัว ความโกรธ ึ ผิด ความอยาก ความ ความรูส ้ ก ยึด

การเจริญสติเพือ ่ ปล่อยวาง ึ ผิด ขอโทษ • ความรูส ้ ก ิ รรม ขออโหสก • ความโกรธ ให้อภ ัย เมตตา • ความอยาก ยึด เห็นความไม่ เทีย ่ ง • ความกล ัว สงบใจ เบิกบาน ปิ ติ

ตายก่อนตาย • การมีชวี ต ิ เหมือนก ับตายไปแล้ว ไม่ มีอะไรทีจ ่ ะอาล ัย พอใจในชวี ต ิ ที่ ผ่านมา ไม่ดน ิ้ รน ไม่แสวงหา เวลา ทีเ่ หลือมุง ่ ทําความดีทําประโยชน์ ิ และเจริญสติเพือ ่ เตรียมเผชญ ความตายอย่างสงบ • ตายจากความยึดถือ “ต ัวกู ของกู” ทุกอย่างคือสมมติ

การฝึ กมรณสติ • ไม่ใชเ่ พือ ่ ความสลดหดหู่ • แต่เพือ ่ ความปล่อยวางจาก “ต ัวกู ของกู” • เพือ ่ เร่งความเพียรในการปฏิบ ัติธรรม • เพือ ่ ทําความดีก ับคนทีเ่ ราร ัก ขออโหส ิ ให้อภ ัย • เพือ ่ ทําประโยชน์แก่โลก • เพือ ่ เตรียมต ัวตายอย่างเบิกบาน “ความตาย” ไม่ได้หมายถึงความเศร้าเสมอไป แต่หมายถึง ความปิ ติทเี่ ราทําภาระกิจเสร็จ สมบูรณ์

การเขียนพิน ัยกรรมแห่งชวี ต ิ การจ ัดการ ิ • ทร ัพย์สน • ผูอ ้ ยูใ่ นอุปการะ • การงาน ื่ สารได้ ก่อนตายให้ทา • หากไม่สามารถสอ ํ ด ังนี้ / ห้ามทําด ังนี้ • ร่างกาย (ศพ) และงานศพ

ตายสงบ - ตายไม่สงบ • ถามผูเ้ รียนว่าใครมีประสบการณ์เกีย ่ วก ับการ ่ ยเหลือ เห็น การตาย) บ้าง ตาย (เคยชว เล่าเรือ ่ ง - ตายสงบ - ตายไม่สงบ

•ล ักษณะการตายเป็น อย่างไร •มีสาเหตุจากอะไร ่ ยให้ •ทําอย่างไรจึงะชว ผูป ้ ่ วย เป็นมิตรก ับความตาย

่ ยเหลือผูป หล ักการชว ้ ่ วยระยะ สุดท้ายด้วยวิธแ ี บบพุทธ 1. ให้ความร ักและความเห็นอกเห็นใจ ่ ยให้เขายอมร ับความจริงของชวี ต 2. ชว ิ (ตายก็ได้ หายก็ด)ี ่ ยให้เขามีจต 3. ชว ิ จดจ่อสงิ่ ทีด ่ งี าม ่ ยเขาปลดเปลือ ้ งสงิ่ ค้างคาใจ 4. ชว ่ ยให้เขาปล่อยวางสงิ่ ต่างๆ 5. ชว 6. สร้างบรรยากาศแห่งความสงบ 7. กล่าวคําอําลา พระไพศาล วิสาโล

เป็นมิตรก ับความตาย

ความเจ็บป่วย และภาวะ ใกล้ตายนน ั้ เป็นโอกาส แห่งความหลุดพ้น หรือ ยกระด ับจิตวิญญาณได้ พระไพศาล วิสาโล

การนําทักษะไปประยุกต์ในระบบงาน OPD

การ ลงทะเบียน

OPD

IPD

รพ.มหาราชฯ ่ ต่อ ระบบสง

IPD

กลุม ่ มิตรภาพ บําบ ัด

ชุมชน