Κολομβία - Ισημερινός Νησιά Γκαλαπάγκος

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ Νησιά Γκαλαπάγκος

Ταξίδι ύμνος στην ανυπότακτη φύση των πλασμάτων

Κολομβία Εκουαδόρ Νησιά Γκαλάμπακος Ταξίδι ύμνος στη ανυπότακτη φύση των πλασμάτων

Τραχιά βουνά, επίμονοι λαοί, σπάνια ζώα, βουβοί εργάτες της ανυπέρβλητης νομοτέλειας, της επιβίωσης.

Μπολιβαρ

Τ

ο ποίημα γραμμένο στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής εμφανίζει ένα σκόπιμα υπερτονισμένο ηρωικό περιεχόμενο, που δίνει την άμεση εντύπωση ενός επαναστατικού κειμένου. Εντούτοις, παρά την εύκολα δημιουργούμενη αίσθηση πως αποσκοπεί μόνο στο να στηρίξει το δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό στον αγώνα του κατά των κατακτητών, το ποίημα εμπεριέχει κι ένα ουσιαστικότερο κάλεσμα που δεν περιορίζεται στη δεδομένη ιστορική συγκυρία. Ο Εγγονόπουλος αντικρίζει τον κόσμο, χωρίς τα στεγανά του εθνικού προσδιορισμού, και ζητά την ύπαρξη μιας γενιάς ανθρώπων ελεύθερων από κάθε «κατοχή». Απόσπασμα

(…)Μπολιβάρ! Όνομα από μέταλλο και ξύλο, είσουνα ένα λουλούδι μέσ’ στους μπαχτσέδες της Νότιας Αμερικής. Είχες όλη την ευγένεια των λουλουδιών μέσ’ στην καρδιά σου, μέσ’ στα μαλλιά σου, μέσα στο βλέμμα σου. Η χέρα σου είτανε μεγάλη σαν την καρδιά σου, και σκορπούσε το καλό και το κακό. Ροβόλαγες τα βουνά κι ετρέμαν τ’ άστρα, κατέβαινες στους κάμπους, με τα χρυσά, τις επωμίδες, όλα τα διακριτικά του βαθμού σου, Με το ντουφέκι στον ώμο αναρτημένο, με τα στήθια ξέσκεπα, με τις λαβωματιές γιομάτο το κορμί σου, Κι εκαθόσουν ολόγυμνος σε πέτρα χαμηλή, στ’ ακροθαλάσσι, Κι έρχονταν και σ’ έβαφαν με τις συνήθειες των πολεμιστών Ινδιάνων, Μ’ ασβέστη, μισόνε άσπρο, μισό γαλάζιο, για να φαντάζης σα ρημοκκλήσι σε περιγιάλι της Αττικής, Σαν εκκλησιά στις γειτονιές των Ταταούλων, ωσάν ανάχτορο σε πόλη της Μακεδονίας ερημική.(…) Νίκος Εγγονόπουλος ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

3

οι προΚολοΜβιαΝοι πολιΤισΜοι Τησ ΝοΤιου αΜΕριΚησ

π

αρά το γεγονός ότι ευρήματα μόνιμων εγκαταστάσεων και οργανωμένων έστω και υποτυπωδώς - κοινωνιών έχουμε ήδη από το 1500 π.Χ στην περιοχή της αμερικάνικής ηπείρου, οι ιστορικοί ορίζουν την ακμή των προ κολομβιανών πολιτισμών μεταξύ του 100 π.Χ και 700 μ.Χ. Φυσικά αυτή είναι μία αρκετά γενικόλογη παρατήρηση αν σκεφτεί κανείς το εύρος της αμερικάνικής ηπείρου, το κλίμα αλλά και την τοπογραφία της. παρά το γεγονός ότι οι παραπάνω παράγοντες καθόρισαν όχι μόνο το χρονολογικό εύρος αλλά και το ύφος αυτών των πολιτισμών, οι ιστορικοί συμφωνούν σε μερικά κοινά χαρακτηριστικά όλων αυτών των λαών που δυστυχώς και πάλι λόγω έλλειψης γραφής, εκτενών ευρημάτων και αφανισμού, αφήνουν μεγάλο περιθώριο λάθους στις περιγραφές μας και γενικότερα στην κατανόησή τους από εμάς του νεώτερους. Τα χαρακτηριστικά ωστόσο αυτά είτε πρόκειται για παράκτιους πολιτισμούς είτε για εσωτερικούς ταυτοποιούν ισχυρά κράτη / αυτοκρατορίες, καλά οργανωμένες, με στρατιωτικές κατακτήσεις και κοινωνικές δομές. σχεδόν όλοι χρησιμοποίησαν την μαζική χειρωνακτική εργασία για την κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων και μεγαλοπρεπών, ναών ανακτόρων και βασιλικών τάφων. σχεδόν οι περισσότεροι από αυτούς κατασκεύαζαν γιγαντιαία αρδευτικά έργα και από τις σοδειές τους εξασφάλιζαν πλεόνασμα που μπορούσε να θρέψει καλλιτέχνες εξαιρετικού ταλέντου. Ως επίκεντρο είχαν την πρωτεύουσά τους, στην οποία δέσποζε η πυραμίδα του Ήλιου, μια ογκώδης κατασκευή από συμπαγή πλινθοδομή, μεγάλου ύψους. συνήθως το όνομά τους το έπαιρναν από χαρακτηριστικά της φυλής, ή τοπωνύμια που κυρίως βρίσκονταν τα λατρευτικά και διοικητικά κέντρα τους. η ιστορική τους διαδρομή σηματοδοτείται από περιόδους ακμής με σημαντική τεχνική πρόοδο, υπό την ηγεσία ηγεμόνων ολοένα και πιο ισχυρών. Και από περιόδους παρακμής που ήταν αποτέλεσμα κακών εσοδειών, πολέμων και φυσικών καταστροφών. οι οικονομίες τους βασίζονταν στο αρδευτικό τους σύστημα το οποίο ήταν βασική προϋπόθεση για να αυξήσουν τα καλλιεργήσιμα εδάφη. Έτσι οι περισσότεροι πολιτισμοί είχαν ειδικούς «υδρολόγους». αυτό σήμαινε πλουσιότερες σοδειές, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε ευημερία, πληθυσμιακή αύξηση και εν τέλει στην επιθυμία για περισσότερη γη. αυτή ήταν και η αιτίας της επεκτατικής τους πολιτισκής. Έτσι, άρχισαν να προωθούνται στις γειτονικές κοιλάδες. Άρχισαν να απορροφούν γειτονικούς πολιτισμούς και να κατακτούν νέα εδάφη.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

5

Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα κατά μήκος της παράκτιας περιοχής των Άνδεων αλλά και των ορεινών περιοχών όπου μας επιβεβαιώνουν τέτοιους είδους επεκτατικές πολιτικές οι οποίες αποτυπώθηκαν σε οικοδομήματα με κοινά χαρακτηριστικά σε αποστάσεις μυθικές για την εποχή εκείνη που ορίζουν την περιοχή από το σημερινό Μεξικό μέχρι την παταγονία και από τις ακτές του Ειρηνικού μέχρι τα νησιά της Καραϊβικής. οι λαοί αυτοί πολεμούσαν οπλισμένοι με ρόπαλα και τσεκούρια, ενώ οι πολεμιστές φαίνεται ότι απολάμβαναν ιδιαίτερης κοινωνικής αποδοχής. στις κοιλάδες εντοπίζονται περίπλοκα στρατιωτικά κτίρια, και οι πόλεις είναι ισχυ-ρά τοιχισμένες. παρ’ όλες πάντως τις επεκτατικές τους τάσεις, οι λαοί αυτοί ποτέ δεν κατάφεραν να απομακρυνθούν από τις πατρογονικές τους εστίες κι όποτε το έπραξαν σηματοδότησαν την απαρχή της καταστροφής τους. Εκτός από τους οικονομικούς λόγους, κινητήρια δύναμη σε αυτήν την επέκταση ήταν και η θρησκεία. η πρακτική της ανθρωποθυσίας, ήταν βασικό χαρακτηριστικό της θρησκείας τους. Έτσι, όταν πολεμούσαν φρόντιζαν να πιάνουν αιχμαλώτους ώστε να τροφοδοτούν τις θυσιαστικές τελετές τους. υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με την πτώση των κρατών των προκολομβιανών πολιτισμών. Μία από αυτές έχει να κάνει με κλιματολογικές μεταβολές στην περιοχή τους. Ίσως ένα ιδιαίτερα ισχυρό Ελ Νίνιο, που επέφερε έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες για πολλά χρόνια τα οποία συνήθως ακολούθησαν μεγάλες περίοδοι ξηρασίας. Τα καιρικά αυτά φαινόμενα άλλαζαν δραματικά τη ζωή των ανθρώπων. Έτσι γκρεμίζονταν εκ βάθρων η πίστη στη θρησκεία τους, η οποία υποσχόταν σταθερό κλίμα μέσω των θυσιών. η οργή των λαών, η ανυπακοή στους μονάρχες, η πείνα οδηγούσαν στην καταστροφή και στην εγκατάλειψη. Ωστόσο, ευρήματα δείχνουν πως οι κλιματικές αλλαγές δεν ευθύνονταν πλήρως για την πτώση όλων των προκολομβιανών πολιτισμών. Μπορεί να ήταν μία από τις βασικότερες αιτίες, όμως δεν ήταν πάντα αυτή. οι μικρότερης εμβέλειας πολιτισμοί αφανίζονταν ή ενσωματώνονταν σε γειτονικούς ελλείψει ηγετών. αυτό συνέβη στην περίπτωση των Ίνκας, των Μάγιας και των αζτέκων που οι πεφωτισμένοι ηγέτες τους τους οδήγησαν σε σαρωτικές νίκες υπέρ των αδύναμων γειτόνων τους. Άλλο κοινό στοιχείο των πολιτισμών αυτών ήταν η θρησκεία. σημαντικός θεός σε διαφορετικά ονόματα φυσικά από περιοχή σε περιοχή ήταν ο αποκεφαλιστής, όπως τον ονομάζουν οι ερευνητές, γιατί συνήθως απεικονίζεται κρατώντας στο ένα χέρι τούμι (τελετουργικό μαχαίρι που χρησιμοποιούνταν στις θυσίες) και στο άλλο ένα κομμένο κεφάλι. σε άλλες προκολομβιανές ομάδες απεικονίζεται ως αράχνη, φτερωτό πλάσμα ή θαλάσσιο τέρας. οι τρεις αυτές μορφές συμβολίζουν τη γη, τον αέρα και τη θάλασσα. υπάρχουν και παραστάσεις του αποκεφαλιστή ως ανθρώπινου πλάσματος με κυνόδοντες ιαγουάρου και απειλητικό μορφασμό. Άγριος και επιτακτικός, είχε το θρόνο του στα βουνά και έστελνε τον ομόλογό του, τον Ήλιο, να υποτάξει τις χαμηλότερες περιοχές. ο Ήλιος κυνηγούσε ζαρκάδια, κι έπιανε ψάρια και θαλάσσια πουλιά. πάνω σε μια σχεδία από καλάμια πολεμούσε τον τερατώδη κάβουρα που ζούσε στα βάθη των ωκεανών. Μια άλλη σημαντική θεότητα ήταν ο θεός - Κουκουβάγια, ο οποίος επίσης απεικονιζόταν με ένα τούμι και κομμένο κεφάλι. Όταν όμως εξευμενιζόταν, προσέφερε αφειδώς τη σοφία και την ενόρασή του στους ανθρώπους. οι ιερείς -

6

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

θεραπευτές επικαλούνταν το πνεύμα της κουκουβάγιας για να γιατρεύουν τους ασθενείς. οι αιχμάλωτοι ευγενείς είχαν ειδική μεταχείριση καθώς, σε αντίθεση με τους κοινούς στρατιώτες που μεταφέρονταν πεζοί στον τόπο της θυσίας, οι ανώτεροί τους μεταφέρονταν με το φορείο. αυτές οι διακρίσεις, δείχνουν μια ιδιαίτερη νοοτροπία για τις ταξικές διακρίσεις. Μερικούς από τους αιχμαλώτους τους έριχναν από γκρεμούς ως θυσία στο θεό του ουρανού. αλλά οι περισσότεροι δένονταν γυμνοί και οδηγούνταν στη μεγάλη πλατεία, κύριο λατρευτικό κέντρο των προ κολομβιανών πολιτισμών, όπου τους έσφαζαν ή τους αποκεφάλιζαν. Φαίνεται επίσης, ότι συχνά αφαιρούνταν τα όργανα και το δέρμα του νεκρού, ο οποίος θαβόταν μόνο με τα οστά. Επιπλέον είναι πιθανό κάποιοι από αυτούς τους λαούς να βασάνιζαν για μερικές εβδομάδες το θύμα τους, ενώ ίσως και να έτρωγαν ορισμένα του όργανα, πράξη που ερμηνεύεται σαν τελετουργικός κανιβαλισμός. Μάλιστα, ίσως και να ακολουθούσε η κατανάλωση του αίματος του θύματος. οι τελετές αυτές φαίνεται ότι συνδέονταν με τη λατρεία των προγόνων και τη γονιμότητα της γης. Καθώς η άρδευση ήταν η πηγή πλούτου και το θεμέλιο της αυτοκρατορίας όλων αυτών των λαών, ο πολιτισμός τους έδινε έμφαση στην κυκλοφορία και τη ροή. η κυκλοφορία των υγρών παίζει σημαντικό ρόλο στην τέχνη τους, και πιο ειδικά η απώλεια υγρών από τραυματισμένους αντιπάλους. αναρίθμητες εικόνες αναπαριστούν νικημένους πολεμιστές που χάνουν ζωτικά υγρά από τη μύτη. Εικόνες και κεραμικά που απεικονίζουν αιχμαλώτους-σεξουαλικούς σκλάβους με σωματικές οπές που χάσκουν και υγρά που ρέουν, αντιπροσωπεύουν την εσκεμμένη έκθεση, τον εξευτελισμό και την απώλεια δύναμης των θυμάτων. Άλλο κοινό χαρακτηριστικό των προκολομβιανών πολιτισμών ήταν η διατροφή. Κατανάλωναν μεγάλη ποικιλία νοτιοαμερικανικών φυτών στους αρδευόμενους αγρούς κατά μήκος των ποταμών. Χρησιμοποιώντας ως λίπασμα το γκουανό (περιττώματα πουλιών), καλιεργούσαν και κατανάλωναν φασόλια, πατάτες, κολοκύθια, πιπεριές, αραχίδες, μανιόκα (κασάβα), γλυκοπατάτες, φρούτα (γκουάβα, αβοκάντο, παπάγια, ανανάς). Κύριο προϊόν τους όμως ήταν το καλαμπόκι, το οποίο είχε πολλαπλές χρήσεις. Το έτρωγαν ωμό, ψητό ή βραστό. Με έκθλιψη έπαιρναν λάδι, που συχνά έκαναν μπύρα. από τους μίσχους του καλαμποκιού έβγαζαν έναν γλυκό χυμό που τον έπιναν. στα ορεινά, για να καταπολεμήσουν το αίσθημα της κούρασης, μασούσαν το φύλλο της κόκας. Ωστόσο, όλα αυτά θα ήταν αδύνατο να καλλιεργηθούν, χωρίς τα εγγειοβελτιωτικά έργα. ανάλογα με την τοπογραφία άλλοι λαοί ήταν δεινοί ψαράδες που αψηφούσαν τα ωκεάνια ρεύματα για να ψαρέψουν αντζούγιες, καβούρια και γαρίδες. Εκτιμούσαν τόσο αυτά τα αλιεύματα, ώστε διακοσμούσαν αγγεία με παραστάσεις καβουριών και καραβίδων. οι καρποί και τα ψάρια αφθονούσαν, αλλά το κρέας ήταν σπάνιο. οι κάτοικοι των πεδιάδων έτρεφαν πάπιες και ινδικά χοιρίδια, τα οποία μάλιστα απεικόνιζαν στα αγγεία τους. αντιθέτως, στα ορεινά, έσφαζαν ένα λάμα αν δεν το χρειάζονταν για υποζύγιο. Τα θηράματα τα είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Ένας χωρικός μπορούσε να σκοτώσει ένα ή δύο πουλιά, ρίχνοντας βέλη με το καλάμι του, αλλά το ζαρκάδι

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

7

που αφθονούσε στα ορεινά οροπέδια μπορούσε να το κυνηγάει μόνο η αριστοκρατία. Τα κυνηγούσαν με τελετουργική σχεδόν οργάνωση, με σκυλιά και παγανιστές, που οδηγούσαν το θήραμα στα δίχτυα, όπου οι ευγενείς το σκότωναν με ακόντιο. η μεγάλη συγκέντρωση μετάλλων στις Άνδεις χάρισε ένα άλλο μεγάλο πεονέκτημα σε αυτούς τους λαούς, τη μεταλλουργία. σχεδόν όλοι οι προκολομβιανοί πολιτισμοί είχαν μεγάλους καλλιτέχνες της μεταλλουργίας. Άριστους τόσο σε επιδεξιότητα όσο και σε φαντασία. Χρησιμοποιούσαν κυρίως χρυσό, άργυρο και χαλκό. Έλιωναν τα μεταλλεύματα σε πήλινους φούρνους και κατασκεύαζαν μάσκες, σκουλαρίκια, κράνη και μικροσκοπικά αγάλματα. Ωστόσο το μεγαλύτερο επίτευγμα των τεχνιτών των προκολομβιανών πολιτισμών ήταν η κεραμική. Γνώρισμά της ήταν το ρεαλιστικό και ευαίσθητο πλάσιμο των χαρακτηριστικών του προσώπου στα αγγεία και τα δοχεία. Είχαν επίσης αναπτύξει την τεχνική των καλουπιών. Έφτιαχναν φλασκιά με χερούλια σε σχήμα αναβολέα, που χρησίμευαν και ως στόμια. Μερικά από αυτά διατηρήθηκαν άθικτα επί μια χιλιετία. Εξωράιζαν τα αγγεία τους, χρωματίζοντάς τα ή απεικονίζοντας σκηνές από τη ζωή της φυλής. απεικόνισαν μια σειρά ζωντανών χαρακτήρων, από θεούς και ευγενείς ως μεθυσμένους, πολεμιστές, ανθρώπους με αναπηρίες ή ασθένειες, χαρακτηριστικούς τύπους της καθημερινότητάς τους και πάρα πολλά από τα πλάσματα της πανίδας της περιοχής τους. πάνω στις πήλινες επιφάνειες εκτυλίσσονταν σκηνές κυνηγιού, ψαρέματος, θυσιών, πολέμου ή σεξ. Μερικά από τα τέχνεργα δείχνουν σαφώς ότι οι δημιουργοί τους είχαν την πρόθεση να εμπνεύσουν θρησκευτικό φόβο, όπως αυτά που απεικονίζουν πρόσωπα θεών που μορφάζουν. Ίσως μάλιστα, να χρησιμοποιούσαν τα κεραμικά τους για διδακτικούς σκοπούς, λόγω των ρεαλιστικών χαρακτηριστικών τους. οι παράκτιοι πολιτισμοί αντάλλασσαν τα κεραμικά τους με άλλα προϊόντα, στέλνοντάς τα με πλοία κατά μήκος της ακτής και στις φυλές των υψιπέδων. Τα αγγεία τους, φωτίζουν πολλές πτυχές του πολιτισμού τους και αποτελούν ανεκτίμητα ντοκουμέντα για την κοινωνία τους.

8

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

η ΕυρΩπη αποιΚιζΕι ΤηΝ αΜΕριΚη

ο

αποικισμός της αμερικής ξεκίνησε τυπικά το 1492, έτος κατά το οποίο ο Χριστόφορος Κολόμβος έγινε ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε το πόδι στα νησιά της Κούβας και της ισπανιόλας. Μετά την ανακάλυψη του Κολόμβου, οι σημαντικότερες ευρωπαϊκές δυνάμεις οργάνωσαν αποστολές στο Νέο Κόσμο, με σκοπό την εξερεύνηση και την αποίκηση των νέων εδαφών. οι κυριότερες χώρες που αποίκησαν τη βόρεια και Νότια αμερική ήταν η Γαλλία, η βρετανία, η ισπανία και η πορτογαλία, αλλά υπήρξαν οικισμοί και από άλλες χώρες. αρχικά, αποικίστηκε η Νότια και Κεντρική αμερική από τους ισπανούς και τους πορτογάλους. ακολούθησαν ορισμένες αποτυχημένες προσπάθειες στη βόρεια αμερική, μέχρι που κυρίως οι Άγγλοι και Γάλλοι κατάφεραν να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να σταθεροποιήσουν τους οικισμούς τους. στις αρχές του 16ου αιώνα, η αμερική ήταν μια σχεδόν άγνωστη ήπειρος στους Ευρωπαίους, αλλά μέχρι το 1700 είχαν ιδρυθεί ευρωπαϊκές αποικίες, όπου είχαν πατήσει οι εξερευνητές. η μετοίκηση των Ευρωπαίων δεν έγινε ειρηνικά και κατά συνέπεια, οι γηγενείς πληθυσμοί της ηπείρου εξολοθρεύτηκαν από τις ασθένειες και τον πόλεμο. Εκτός αυτού, πραγματοποιήθηκε μια ανταλλαγή φυτών και ζώων, αφού νέα είδη εισήχθηκαν τόσο στην Ευρώπη, όσο και την αμερική. οι πορτογάλοι θαλασσοπόροι ήταν οι πρώτοι που έκαναν μακρινά ταξίδια, περιπλέοντας τα παράλια της αφρικής και φτάνοντας ως την ασία. Το παράδειγμά τους ακολούθησε και το ισπανικό στέμμα, αποστέλλοντας τον Χριστόφορο Κολόμβο να βρει ένα δυτικό πέρασμα προς την ασία. η πρώτη ισπανική και άρα ευρωπαϊκή αποικία ιδρύθηκε από τον Κολόμβο το 1493. Ήταν ο οικισμός λα Ναβιδάδ στη βόρεια ακτή της σημερινής αϊτής, που όμως καταστράφηκε τον επόμενο χρόνο. οι ισπανοί απέκτησαν τον έλεγχο της Καραϊβικής μέχρι το 1511. από το 1509 άρχισε ο ισπανικός εποικισμός της ενδοχώρας της Κεντρικής αμερικής, η οποία και πραγματοποιήθηκε σε λίγα χρόνια: το 1522 ο Ερνάν Κορτές υπέταξε τους αζτέκους, ενώ το 1532 ο Φρανθίσκο πιθάρρο κατέλαβε την αυτοκρατορία των Ίνκας. στα μέσα του 16ου αιώνα, το ισπανικό στέμμα ανέθεσε την οικοδόμηση μιας νοτιοαμερικανικής αυτοκρατορίας σε επιχειρηματίες, προσπαθώντας παράλληλα να διατηρήσει τις αποικίες ως ισπανικές επαρχίες, όσο δυνατόν ήταν αυτό. η οικονομία άνθισε και η προοπτική εύκολου πλούτου προσέλκυσε νέους αποίκους: κατά τον 16ο αιώνα, έφταναν στις αποικίες 1000 με 2000 ισπανοί ετησίως. ο πέδρο Καμπράλ είχε ανακαλύψει τη Νότια αμερική το 1500, αλλά καθώς δε βρέθηκε χρυσός, πέρασαν μερικές

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

9

δεκαετίες μέχρι την ίδρυση αποικιών. Μόλις τη δεκαετία του 1530 οι πορτογάλοι ξεκίνησαν τον αποικισμό της βραζιλίας, όταν ευγενείς και επιχειρηματίες δημιούργησαν φυτείες κατά μήκος της ακτής. προηγουμένως, απλώς διεξήγαγαν εμπόριο με τους γηγενείς και εκμεταλλεύονταν το πολύτιμο κοκκινόξυλο. Το 1549 ιδρύθηκε το διοικητικό κέντρο της Μπαΐα, όταν οι πορτογάλοι άρχισαν να καλλιεργούν ζαχαροκάλαμο. στη δεκαετία του 1520, έχοντας ήδη εξερευνήσει τη Νέα Γη και το λαμπραντόρ, προσπάθησαν να ιδρύσουν έναν οικισμό στη Νέα σκωτία, την πρώτη ευρωπαϊκή αποικία στη βόρειο αμερική. Το ενδιαφέρον των ιβήρων μειώθηκε λόγω των μεγάλων δαπανών (εξαιτίας των τεράστιων αποστάσεων), της εχθρότητας που επέδειξαν οι γηγενείς και της απουσίας πολύτιμων μετάλλων. Άγγλοι και Γάλλοι εξερευνητές αναζητούσαν πέρασμα προς την ασία από το βορρά. Για παράδειγμα ο Τζον Κάμποτ, που ηγήθηκε αγγλικών αποστολών στα τέλη του 15ου αιώνα, ήταν πεπεισμένος ότι η ιαπωνία βρισκόταν λίγο πέρα από τη Νέα Γη. οι ανακαλύψεις τους άνοιξαν το δρόμο για την ίδρυση ευρωπαϊκών οικισμών στη βόρεια αμερική. αρχικά, όμως, οι Ευρωπαίοι έβλεπαν το Νέο Κόσμο ως έναν αφιλόξενο εμπόδιο ανάμεσα σε αυτούς και την ασία. Χωρίς την προοπτική εύκολου και άμεσου κέρδους, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι δε βιάστηκαν να ιδρύσουν οικισμούς. Όταν μετέπειτα το έκαναν, οι πρώτες τους προσπάθειες απέτυχαν παταγωδώς. Το 1585 ιδρύθηκε αποικία του ρόανοκ, σε μια από τις πρώτες προσπάθειες των Άγγλων να αποικήσουν τα νέα εδάφη. πάνω από εκατό άνδρες και γυναίκες εξαφανίστηκαν και μέχρι σήμερα η τύχη της αποικίας εξακολουθεί να αποτελεί άλυτο αίνιγμα. οι ουγενότοι που εγκαταστάθηκαν στη Φλόριντα, εξοντώθηκαν άγρια από μια ισπανική δύναμη. Το 1595 ο Γουόλτερ ράλεϊ ηγήθηκε αποστολής στη Νότια αμερική. Κατά τον 16ο αιώνα πραγματοποιήθηκαν προσπάθειες από Γερμανούς για τον αποικισμό των εδαφών της σημερινής βενεζουέλας. η αποικία που ιδρύθηκε, ονομάστηκε Μικρή βενετία. Το 1529 ιδρύθηκε ο οικισμός της Νέας Νυρεμβέργης, ο οποίος μετεξελίχτηκε στο σημερινό Μαρακάιμπο. στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα τα ισχυρότερα ναυτικά κράτη της Ευρώπης, ανάμεσά τους η ολλανδία, η αγγλία, η Γαλλία και η σουηδία, αξίωναν την ίδρυση αποικιών στις ανατολικές περιοχές της βορείου αμερικής. προς το τέλος του αιώνα όμως, κυριαρχούσαν οι Άγγλοι και οι Γάλλοι. πλέον, ισπανική αυτοκρατορία εκτεινόταν στην Κεντρική αμερική και τις Άνδεις. Γύρω στα 1680 ξεκίνησε μια σοβαρή ύφεση στην ισπανική νοτιοαμερικανική οικονομία. Την ίδια ώρα, κατά μήκος της βορειοανατολικής ακτής της Νοτίου αμερικής λειτουργούσε ένα επικερδές πορτογαλικό δίκτυο φυτειών. ο 18ος αιώνας δεν είδε τη μαζική μετακίνηση αποίκων και τη δημιουργία νέων αποικιών, τουλάχιστον με το ρυθμό των περασμένων χρόνων. Εξάλλου, στη βόρεια αμερική είχαν ήδη σχηματιστεί οι 13 αποικίες, που το 1775 θα επαναστατούσαν και το 1783 θα αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους από το βρετανικό στέμμα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του αιώνα αυτού, οι ρώσοι θα ίδρυαν αποικίες στη σημερινή αλάσκα.

10

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

πολλοί άποικοι στράφηκαν στο Νέο Κόσμο για καθαρά θρησκευτικούς λόγους. ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονταν όχι μόνο ιεραπόστολοι, αλλά και κατατρεγμένες ομάδες, όπως οι Κουάκεροι. πολλοί ισπανοί ιεραπόστολοι, κατά κύριο λόγο Φραγκισκανοί, Δομινικανοί και αυγουστιανοί, πίστευαν ότι μπορούσαν να ιδρύσουν μια αγνή και απλή εκκλησία, όμοια με εκείνη των πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού. παρότι, όμως, οι περισσότεροι θρησκευτικοί μετανάστες έφευγαν από τις πατρίδες τους, ώστε να απολαμβάνουν την ανεξιθρησκεία, δεν ήταν λιγότερο ανεκτικοί οι ίδιοι. στο Νέο Κόσμο ιδρύθηκαν αρκετές αποικίες, οι οποίες, τουλάχιστον όπως ονειρεύονταν οι δημιουργοί τους, στόχευαν να γίνουν πόλεις με θρησκευτική ανοχή. προφανώς, ο σημαντικότερος λόγος για μετοίκηση στην αμερική, τουλάχιστον για την πλειονότητα των αποίκων, ήταν οικονομικός. Κύρια αναζήτηση των αποστολών ήταν η ανακάλυψη ορυχείων χρυσού ή άργυρου. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση του μύθου του Ελ Ντοράντο, ενός βασιλείου με αμύθητα πλούτη. οι ιστορίες σχετικά με το βασίλειο αυτό ενέπνευσαν πολλές αποστολές από τα 1530 ως τα μέσα του 17ου αιώνα, προς τις Άνδεις, τη λεκάνη του ορινόκο και τα υψίπεδα της Γουιάνα.[19] σύντομα, ωστόσο, έγινε αντιληπτό ότι δεν υπήρχαν σε όλες τις περιοχές πολύτιμα μέταλλα. Έτσι, αναπτύχθηκαν άλλες ασχολίες, οι οποίες συχνά απέφεραν εξίσου μεγάλα κέρδη. Για παράδειγμα, στα νησιά της Καραϊβικής, οι Ευρωπαίοι καλλιεργούσαν κυρίως ζαχαροκάλαμο και καφέ. Μονάχα οι ισπανοί βρήκαν αυτό που αναζητούσαν, στα εδάφη των αζτέκων και των Ίνκας. αρχικά, ο χρυσός που στελνόταν στην ισπανία αποτελούνταν από τα λάφυρα των κονκισταδόρες: όποιο αντικείμενο κατασκευασμένο από χρυσό ή ασήμι έπεφτε στα χέρια των ισπανών, λιωνόταν. Όταν όμως εξαντλήθηκαν τα λάφυρα, οι άποικοι στράφηκαν στις ορυκτές πηγές, ανακαλύπτοντας μεγάλα ορυχεία αργύρου στο Μεξικό και τη βολιβία. από τα ορυχεία αργύρου που λειτουργούσαν στη Νότια αμερική, σημαντικότερο ήταν αυτό του ποτοσί, το οποίο ήταν κύρια πηγή εσόδων για το ισπανικό στέμμα, την περίοδο 1550 - 1650. Μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα, το αμερικανικό ασήμι αντιπροσώπευε το ένα πέμπτο του συνολικού προϋπολογισμού της ισπανίας. Επιπλέον, το ισπανικό στέμμα προσπάθησε ανεπιτυχώς να προωθήσει τη γεωργία στις Δυτικές ινδίες. οι πορτογάλοι αρχικά εκμεταλλεύονταν το κοκκινόξυλο, ενώ αργότερα δημιούργησαν ένα επικερδές δίκτυο φυτειών ζαχαροκάλαμου. Δε βρέθηκαν αξιόλογες πηγές ορυκτών, παρά μόνο το 18ο αιώνα στα νοτιοανατολικά. Έτσι, οι άποικοι εξαρτώντο από τη γεωργία. Τη ραχοκοκκαλιά της πορτογαλικής αποικιακής οικονομίας αποτελούσαν οι φυτείες και οι μύλοι ζαχαροκάλαμου, όπου δούλευαν αφρικανοί δούλοι. Εκτός αυτού, οι πορτογάλοι ήταν από τους σημαντικότερους προμηθευτές εργατικών χεριών, μεταφέροντας δούλους από την αφρικανική ήπειρο. στις αποικίες του Νέου Κόσμου υπήρχε έλλειψη εργατικών χεριών και έτσι γεννήθηκε η ανάγκη για τη χρήση σκλάβων. Το δουλεμπόριο έφτασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα, ως το μέσο που θα θεμελίωνε τη δημιουργία παγκόσμιων εμπορικών δικτύων. οι βρετανοί και οι πορτογάλοι ήταν οι κυριότεροι μεταφορείς δούλων. οι πρώτοι αφρικανοί σκλάβοι έφτασαν στην αμερική το 1503, από ισπανούς

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

11

δουλεμπόρους. Όταν το 1549 οι πορτογάλοι ξεκίνησαν την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου στη βραζιλία μετέφεραν σκλάβους από τη Δυτική αφρική. σύμφωνα με υπολογισμούς, περίπου 2,5 εκατομμύρια αφρικανοί δούλοι μεταφέρθηκαν στη βραζιλία από το 1550 έως το 19ο αιώνα. ορισμένοι Άγγλοι πραγματοποιούσαν ένα διαφορετικό, επίσης κερδοφόρο, είδος δουλεμπορίου, καθώς απήγαγαν άστεγους και άνεργους συμπατριώτες τους. στις αποικίες, οι απαχθέντες υπέγραφαν συμβόλαια εργασίας σε καπνοτόπια, αλλά σπανίως αμείβονταν με τα συμφωνηθέντα. Επιπροσθέτως, συχνά απάγονταν γυναίκες, με σκοπό την ανάπτυξη των αποικιών. η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων αγαθών, προσέφερε άφθονες ευκαιρίες για πειρατεία και λαθρεμπόριο. Τα πολυάριθμα νησάκια, τα κρυμμένα λιμάνια και η πυκνή βλάστηση κατέστησαν την Καραϊβική διαβόητο κέντρο τέτοιων δραστηριοτήτων. προφανώς, οι περισσότεροι πειρατές δρούσαν για προσωπικό τους όφελος και έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των παραλιακών οικισμών. η πλειονότητα των πειρατών ήταν αγγλικής, γαλλικής ή ολλανδικής καταγωγής. οι Ευρωπαίοι μετέφεραν στη γηραιά ήπειρο αμερικανικά είδη φυτών και ζώων. Κυριότερα από αυτά είναι το καλαμπόκι, η πατάτα και η τομάτα. παράλληλα, βέβαια, εισήγαγαν στο Νέο Κόσμο ευρωπαϊκά είδη: άλογα, χοίροι και βοοειδή μεταφέρθηκαν στο δυτικό ημισφαίριο, ενώ οι άποικοι ξεκίνησαν καλλιέργειες σίτου, μήλων, ροδάκινων και εσπεριδοειδών. Δημιουργήθηκαν νέες ποικιλίες φυτών και ζώων, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός και στις δύο ηπείρους. πολλές φυλές χρησιμοποίησαν τα νέα είδη, αλλά αναμφίβολα οι Ευρωπαίοι ήταν που ωφελήθηκαν περισσότερο. οι άποικοι έφεραν μαζί τους άγνωστες ασθένειες, στις οποίες οι αυτόχθονες προφανώς δεν είχαν ανοσία. αρρώστιες όπως η ιλαρά, η γρίπη και η ευλογιά θέρισαν το 90% με 95% του συνολικού πληθυσμού της αμερικής. παράλληλα,

12

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

και οι Ευρωπαίοι χτυπήθηκαν από ασθένειες: κατά τον 16ο αιώνα, η σύφιλη (η οποία πιθανώς προήλθε από πρόσμιξη δύο παρεμφερών ασθενειών του Νέου και του παλαιού Κόσμου) σκότωσε 1.000.000 Ευρωπαίους. στη Νότια αμερική, οι άποικοι ήταν ιδιαίτερα σκληροί με τους γηγενείς. οι ισπανοί χρησιμοποίησαν καταναγκαστική εργασία ιθαγενών για την εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων. Επιπροσθέτως, διέπραξαν πολλές ωμότητες σε βάρος των αζτέκων και των Ίνκας. οι ισπανοί άποικοι ήταν πεπεισμένοι για τη φυλετική τους ανωτερότητα και δεν αισθάνονταν τύψεις για την κακομεταχείριση των αυτοχθόνων. Επιπλέον, στη Νότια αμερική οι πληθυσμοί των ινδιάνων μειώνονταν λόγω της καταστροφής των καλλιεργειών τους, από εκτρεφόμενα βοοειδή. Ωστόσο η παρακμή της Ευρώπης, η οικονομική ένδεια, αλλά και η άνοδος της αστικής τάξης στη λατινική αμερική είναι η κύρια αιτία των απελευθερωτικών κινημάτων που θα γεννήσουν τα ανεξάρτητα κράτη της Νέας Γης.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

13

ο ΕλΕυθΕρΩΤhσ σιΜοΝ Μπολιβαρ

ο

σιμόν Χοσέ αντόνιο δε λα σαντίσιμα Τρινιδάδ Μπολίβαρ ι παλάσιος γεννήθηκε στις 24 ιουλίου 1783 στο Καράκας της βενεζουέλας και πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου του 1830 στη σάντα Μάρτα της Κολομβίας. ηταν ηγέτης διαφόρων κινημάτων ανεξαρτησίας σε όλη τηΝότια αμερική, συλλογικά γνωστά ως πόλεμος του Μπολίβαρ. Ως ηγέτης στον αγώνα για ανεξαρτησία για τις περιοχές που σήμερα αποτελούν τη βενεζουέλα, την Κολομβία, τον ισημερινό, το περού, τον παναμά και τη βολιβία, θεωρείται σημαντικός ήρωας σε αυτές τις χώρες, καθώς και στην υπόλοιπη ισπανόφωνη αμερική. Το 1802 παντρεύτηκε την Μαρία Τερέσα ροδρίγκες ντελ Τόρο ι αλάισα. Όταν η σύζυγός του πέθανε από κίτρινο πυρετό λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα, ο Μπολίβαρ δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά. Είναι γνωστός ως “El Libertador”, ο Ελευθερωτής, και ως ο “Τζωρτζ ουάσινγκτον της Νότιας αμερικής“ για τον ηγετικό του ρόλο στα πιο πάνω κινήματα ανεξαρτησίας, όπως ο ουάσινγκτον ήταν αυτός που οδήγησε σε ανεξαρτησία τις ηνωμένες πολιτείες. Διετέλεσε πρόεδρος της Μεγάλης Κολομβίας από το 1821-1830, πρόεδρος του περού (Φεβρουάριος 1824 - ιανουάριος 1826) και πρόεδρος της βολιβίας (1825-1826) η ηγετική του φυσιογνωμία καθώς το επαναστατικό του ταμπεραμέντο ενέπνευσαν πολλούς συγγραφείς, λογοτέχνες και εικαστικούς. αγάλματά τους κοσμούν τις περισσότερες πλατείες της λατινικής αμερικής ενώ ο Νίκος Εγγονόπουλος έγραψε ένα εξαίρετο ποίημα αφιερωμένο στον μεγάλο επαναστάτη συγκρίνοντας τον με τους ήρωες της Ελληνικής ιστορίας

14

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ΚολοΜβια

η

Κολομβία είναι χώρα που βρίσκεται στην βορειοδυτική γωνία της λατινικής αμερικής, με έκταση 1.138.910 και πληθυσμό περίπου 46 εκ. η ονομασία Κολομβία προέρχεται από τον Χριστόφορο Κολόμβο, πρωτοπόρο εξερευνητή της ηπείρου της αμερικής. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον επαναστάτη της βενεζουέλας Φρανσίσκο ντε Μιράντα, για να περιγράψει στο σύνολό του τον Νέο Κόσμο, αλλά ειδικότερα με αναφορά στις αποικίες και κτήσεις της πορτογαλίας και της ισπανίας στη νέα ήπειρο.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

15

η ονομασία Κολομβία υιοθετήθηκε το 1819 από τη Δημοκρατία της Κολομβίας, στην οποία υπάγονταν όλες οι περιοχές της πρότερης ισπανικής αντιβασιλείας της Νέας Γρανάδα, δηλαδή τα σημερινά κράτη της Κολομβίας, του παναμά, της βενεζουέλας και του ισημερινού. Το 1830, με τη διάλυση αυτού του κράτους και την απόσπαση του ισημερινού και της βενεζουέλας, η ευρύτερη περιοχή της Κουντιναμάρκα παρέμεινε ως μία νέα ανεξάρτητη χώρα με την ονομασία Δημοκρατία της Νέας Γρανάδα, περιλαμβάνοντας τις περιοχές αντιόχεια, Μπογιακά, Κάουκα, Κουντιναμάρκα και Μαγδαλένα. Το 1858 μετονομάστηκε σε συνομοσπονδία της Γρανάδα, ενώ αργότερα το 1863 σε ηνωμένες πολιτείες της Κολομβία, πριν το σημερινό όνομα υιοθετηθεί επίσημα το 1886. περίπου το 10.000 π.Χ. καταγράφονται ορισμένες κοινότητες θηρευτών και κυνηγών στις περιοχές της σημερινής πρωτεύουσας Μπογκοτά, και συγκεκριμένα στις τοποθεσίες Ελ Άμπρα και Τεκεντάμα. οι κοινότητες αυτές εμπορεύονταν τόσο μεταξύ τους όσο και με πολιτισμούς που εκτείνονταν στην κοιλάδα του ποταμού Μαγδαλένα. Την πρώτη χιλιετηρίδα π.Χ., ομάδες ιθαγενών ανέπτυξαν το πολιτικό σύστημα των κασικάσγος, με μία διοικητική δομή πυραμίδας και ηγέτες γνωστούς με την ονομασία κασίκες. οι πολιτισμοί της Κολομβίας με την πιο πολύπλοκη δομή διοίκησης ήταν οι Ταϊρόνας στις παράκτιες περιοχές της Καραϊβικής, και οι Μουίσκας στα υψίπεδα της σημερινής Μπογκοτά. Και οι δύο αυτές φυλές άνηκαν στη γλωσσική οικογένεια των Τσίμπτσα. οι Μουίσκα θεωρούνται ότι είχαν ένα από τα πιο ανεπτυγμένα πολιτικά συστήματα στη Νότια αμερική, μετά τους Ίνκας. ισπανοί εξερευνητές έφτασαν στις νότιες ακτές της Καραϊβικής το 1499 με αρχηγό τον ροδρίγο ντε Μπαστίδας. ο Χριστόφορος Κολόμβος παρέπλευσε την Καραϊβική το 1502. Το 1508, ο βάσκο Νούνιες ντε Μπαλμπόα ξεκίνησε την κατάκτηση των περιοχών της ουραμπά. Το 1513, ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στον Ειρηνικό ωκεανό, τον οποίο και αποκάλεσε Μαρ ντελ σούρ (θάλασσα του Νότου), ανοίγοντας έτσι το δρόμο στους ισπανούς για το περού και τη Χιλή. η ευρύτερη περιοχή κατοικούνταν από ποικίλες φυλές ιθαγενών, όπως οι Τσίμπτσα και οι Καρίμπες, τις οποίες οι ισπανοί κατέκτησαν σταδιακά είτε με στρατιωτικές επεμβάσεις είτε με συμμαχίες. παράλληλα, οι ασθένειες που έφεραν μαζί τους οι κατακτητές, όπως η ιλαρά, η κατάκτηση και οι εθνικές εκκαθαρίσεις, προκάλεσαν μία ραγδαία εξαφάνιση των αυτόχθονων πληθυσμών. Τον 16ο αιώνα, ξεκίνησε και η εισαγωγή αφρικανών σκλάβων στην περιοχή. Μετά την κατάκτηση της Κολομβίας από τους ισπανούς και τη μακρά περίοδο της ισπανικής αποικιοκρατίας, αρκετά επαναστατικά κινήματα εκδηλώθηκαν με στόχο την αυτοδιάθεση ή και ανεξαρτησία περιοχών της χώρας. Τα περισσότερα από αυτά κατεστάλησαν βίαια, ενώ άλλα ήταν αρκετά αδύναμα για να προκαλέσουν κάποια σημαντική αλλαγή. Το τελευταίο κίνημα ανεξαρτησίας από την ισπανία ξεκίνησε γύρω στο 1810, μετά την χορήγηση ανεξαρτησίας στο νησί του σάντο Ντομίνγκο (σημερινή αϊτή) το 1804. Το γεγονός αυτό παρείχε σημαντική υποστήριξη στους μετέπειτα ηγέτες της κολομβιανής επανάστασης, δηλαδή τους σιμόν Μπολίβαρ και Φρανσίσκο ντε πάουλα σανταντέρ. ο Μπολίβαρ έγινε στη συνέχεια, μετά τη νικηφόρα μάχη της Μπογιακά, ο πρώτος πρόεδρος της ανεξάρτητης Κολομβίας, ενώ ο σανταντέρ αντιπρόεδρος. Μετά την αποχώρηση του Μπολίβαρ, ο σανταντέρ τον διαδέχθηκε ως δεύτερος πρόεδρος της χώρας. η επανάσταση ολοκληρώθηκε

16

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

με επιτυχία το 1819, με την παραχώρηση της επικράτειας της ισπανικής αντιβασιλείας της Νέας Γρανάδα στη νεοσύστατη Δημοκρατία της Κολομβίας, η οποία ήταν μία ένωση των σημερινών κρατών της Κολομβίας, της βενεζουέλας και του Εκουαδόρ. ο παναμάς αποτελούσε εκείνη την περίοδο αναπόσπαστο κομμάτι της κολομβιανής επικράτειας. οι εσωτερικές πολιτικές και εδαφικές διαμάχες οδήγησαν στην αποχώρηση της βενεζουέλας και της περιοχής του Κίτο (δηλαδή του σημερινού κράτους του Εκουαδόρ) από την ένωση το 1830. η επονομαζόμενη περιοχή της Κουντιναμάρκα υιοθέτησε την ονομασία Νέα Γρανάδα, την οποία και διατήρησε ως το 1856, όταν μετονομάστηκε σε συνομοσπονδία της Γρανάδα. Μετά από έναν διετή εμφύλιο πόλεμο, ιδρύθηκαν το 1863 οι ηνωμένες πολιτείες της Κολομβίας, σχήμα το οποίο διατηρήθηκε μέχρι το1886, όταν η χώρα υιοθέτησε επίσημα και οριστικά την ονομασία Δημοκρατία της Κολομβίας. οι εσωτερικές διαμάχες μεταξύ αντίθετων πολιτικών δυνάμεων παρέμειναν ενεργές, πυροδοτώντας περιστασιακά αιματηρούς εμφύλιους πολέμους. πιο γνωστός είναι ο Εμφύλιος των Χιλίων ημερών, το διάστημα 1899 - 1902, ο οποίος οδήγησε στο διαχωρισμό της περιοχής του παναμά το 1903 και την ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους. ο πόλεμος αυτός θεωρείται και απόρροια των βλέψεων των ηπα να αποκτήσουν ερείσματα στην περιοχή και ιδιαίτερα στην κατασκευή και έλεγχο της Διώρυγας του παναμά. στη συνέχεια, η Κολομβία ήρθε σε σύρραξη με το περού για μία εδαφική διαφορά που αφορούσε την περιοχή αμαζόνας και την πρωτεύουσά της λετίσια. Μετά από αυτό το διάστημα, η χώρα πέτυχε έναν βαθμό πολιτικής σταθερότητας, η οποίο όμως ανατράπηκε από μία αιματηρή διαμάχη στο τέλος της δεκαετίας του1940 και στις αρχές της δεκαετίας του 1950. η περίοδος αυτή είναι γνωστή με την ονομασία λα βιολένσια (η βία). οι αιτίες εντοπίζονται στις έντονες διαφορές των δύο βασικών πολιτικών κομμάτων, οι οποίες εκδηλώθηκαν μετά τη δολοφονία του φιλελεύθερου υποψήφιου πρόεδρου Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν το 1948. η δολοφονία προκάλεσε διαδηλώσεις στην Μπογκοτά και έμεινε γνωστή με την έκφραση Ελ Μπογκοτάσο. η βία εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα και ο αριθμός των θυμάτων έφτασε τους 180.000. από το 1953 ως το 1964, οι εντάσεις ανάμεσα στα δύο κόμματα μειώθηκαν, αρχικά με την παύση του Γκουστάβο ρόχας με πραξικόπημα από την προεδρία και τις διαπραγματεύσεις του με τους αντάρτες, και στη συνέχεια με τη στρατιωτική δικτατορία του στρατηγού Γκαμπριέλ παρίς Γκορδίγιο. Μετά την πτώση του ρόχας, τα δύο πολιτικά κόμματα, οι συντηρητικοί και οι φιλελεύθεροι, συμφώνησαν στη δημιουργία ενός εθνικού μετώπου με στόχο την κοινή διακυβέρνηση της χώρας. η προεδρία θα εναλλάσσονταν μεταξύ των υποψηφίων των κομμάτων κάθε τέσσερα χρόνια, για τέσσερις θητείες, ενώ ο αριθμός των θεσμικών θέσεων θα κατανέμονταν ισοδύναμα. η ίδρυση του εθνικού μετώπου έβαλε τέλος στην εποχή της λα βιολένσια και οι κυβερνήσεις του προσπάθησαν να θεσμοθετήσουν ριζικούς κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς σε συνεργασία με την παράταξη της προοδευτικής συμμαχίας. Τελικά, οι αντιθέσεις μεταξύ των διαδοχικών διοικήσεων συντηρητικών και φιλελευθέρων αλλοίωσαν τα πραγματικά αποτελέσματα για τη χώρα, με συνέπεια τη διαιώνιση κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων, παρά την πρόοδο σε ορισμένους τομείς. σε αντίδραση, δημιουργήθηκαν επίσημες ομάδες ανταρτών, όπως η FARC, η ELC

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

17

και η M-19, με ένοπλη αντίσταση απέναντι στο πολιτικό σύστημα. οι περισσότερες ομάδες είχαν μαρξιστικό χαρακτήρα. στο τέλος της δεκαετίας του 1970, παρατηρήθηκε η ανάπτυξη ισχυρών και βίαιων καρτέλ ναρκωτικών, τα οποία ενισχύθηκαν και τις επόμενες δεκαετίες. Το καρτέλ Μεδεγίν με αρχηγό τον πάμπλο Εσκομπάρ και το καρτέλ Κάλι, είχαν παράλληλα ισχυρή παρουσία στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της Κολομβίας. Με χρηματοδότηση και καθοδήγηση παράνομων ένοπλων ομάδων, τα καρτέλ επηρέαζαν όλο το πολιτικό φάσμα της χώρας, ενώ συμμαχίες μεταξύ κοινών εχθρών ενέτειναν την ισχύ τους. Το νέο σύνταγμα της Κολομβίας το 1991 εγκρίθηκε από το συνταγματικό κοινοβούλιο και περιλάμβανε σημαντικές αποφάσεις για τα πολιτικά, εθνικά, ανθρώπινα και φυλετικά δικαιώματα. Το νέο σύνταγμα αρχικά απαγόρευε την έκδοση Κολομβιανών στο εξωτερικό, κάτι για το οποίο κατηγορήθηκε το κοινοβούλιο ως πάροχος προστασίας στα καρτέλ. Τα καρτέλ είχαν προσπαθήσει να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις με μία σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων και εκτελέσεων, αλλά και με τη διαφθορά των δημοσίων λειτουργών. Διοικητικά η Κολομβία διαιρείται γεωγραφικά σε τριάντα δύο Διαμερίσματα. Το μεγαλύτερο γεωγραφικό διαμέρισμα σε έκταση είναι της Διαμέρισμα αμασόνας, με έκταση 109.665 Km2 ενώ το μεγαλύτερο σε πληθυσμό είναι το διαμέρισμα σαν αντρές. Τα κυρίως προϊόντα της Κολομβίας είναι ο καφές και το πετρέλαιο. Και τα δυο έχουν ένα αβέβαιο μέλλον, καθώς οι διεθνείς τιμές του καφέ παρουσιάζουν διεθνή πτώση και η δε πετρελαιοπαραγωγή παρουσιάζει πτώση λόγω της εξάντλησης των αποθεμάτων. η χώρα είναι προεδρική Δημοκρατία. αρχηγός κράτους και κυβερνήσεως είναι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας. η θητεία του προέδρου και του αντιπροέδρου είναι τετραετής. οι τελευταίες προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν στις 25 Μαΐου 2014 με τον δεύτερο γύρο στις 15 ιουνίου 2014. πρόεδρος επανεξελέγη με ποσοστό 50,95% ο Χουάν Μανουέλ σάντος. η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κογκρέσο, το οποίο απαρτίζεται από δύο σώματα: τη Γερουσία (Senado) με 102 έδρες και τη βουλή των αντιπροσώπων (Camara de Representantes), με 166 μέλη. οι βουλευτές και οι γερουσιαστές εκλέγονται από το λαό για τετραετή θητεία. οι τελευταίες εκλογές για Γερουσία και βουλή έγιναν στις 9 Μαρτίου 2014. η επίσημη γλώσσα είναι τα ισπανικά. οι κάτοικοι σε ποσοστό 90% πρεσβεύουν το ρωμαιοκαθολικό χριστιανικό δόγμα. Επίσης, υπάρχουν 161.205 Μάρτυρες του ιεχωβά και 185.891 Μορμόνοι της Εκκλησίας του ιησού Χριστού των αγίων των Τελευταίων ημερών. οι περισσότεροι είναι μιγάδες (mestizo) σε ποσοστό 58%, το 20% είναι λευκοί, mulatto είναι το 14%, μαύροι το 4% ενώ οι υπόλοιποι είναι αμερικανοί ινδιάνοι. Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού ήταν σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2013 τα 75,02 χρόνια (71,82 χρόνια οι άνδρες και 78,42 οι γυναίκες).

18

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ΓΚαΜπριEλ ΓΚαρσIα ΜαρΚEσ

O Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1927 στην αρακατάκα ένα παραλιακό χωριό της Κολομβίας, όπου μεγάλωσε κοντά στους παππούδες του από τη μεριά της μητέρας του. Το 1947 άρχισε στο πανεπιστήμιο της Μπογκοτά τις σπουδές του στα νομικά και τις πολιτικές επιστήμες και τον ίδιο χρόνο η εφημερίδα Ελ Εσπεκταδόρ δημοσίευσε το πρώτο διήγημά του με τίτλο “η τρίτη παραίτηση”. Το 1948 μετακόμισε στην Καρταχένα των Δυτικών ινδιών κι εκεί άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα “Ελ ουνιβερσάλ”. στη συνέχεια συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην αμερική και την Ευρώπη. Το πρώτο μυθιστόρημά του, “Τα νεκρά φύλλα”, εκδόθηκε το 1955 και ακολούθησαν τα έργα “Κακιά ώρα”, “ο συνταγματάρχης δεν έχει κανέναν να του γράψει” και “η κηδεία της μεγάλης μάμα”. Το 1967 κυκλοφόρησε το έργο “Εκατό χρόνια μοναξιά”, μυθιστόρημα που αποκόμισε αμέσως τις θετικότερες κριτικές και κέρδισε το αναγνωστικό κοινό, καθιερώνοντας έτσι τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ως έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας. στο τεράστιο έργο του, που το 1982 του χάρισε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, συμπεριλαμβάνονται και τα μυθιστορήματα: “Το φθινόπωρο του πατριάρχη”, “Χρονικόν ενός προαναγγελθέντος θανάτου”, “ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας”, “Δώδεκα διηγήματα περιπλανώμενα“ και “περί έρωτος και άλλων δαιμονίων”. Επίσης έγραψε άρθρα σε περιοδικά, βιβλία με διηγήματα και κινηματογραφικά σενάρια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή καθώς αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας. πέθανε στις 17 απριλίου 2014, σε ηλικία 87 ετών, στην πόλη του Μεξικού όπου είχε εγκατασταθεί από το 1961.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

19

Aπόσπασμα από το βιβλίο “Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας” του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (μετάφραση από τα ισπανικά: Κλαίτη σωτηριάδου - Μπαράχας) (...) To σάββατο το πρωί, αφού πολύ το σκέφτηκε, ο Φλορεντίνο αρίσα έστειλε ξανά το περιστέρι μ’ άλλο ραβασάκι χωρίς υπογραφή. Τούτη τη φορά δεν χρειάστηκε να περιμένει μέχρι την επόμενη μέρα. Το απόγευμα, το ίδιο παιδί, του το έφερε ξανά πίσω, σ’ άλλο κλουβί, με την παραγγελία πως: εδώ σας στέλνει ξανά το περιστέρι που ξανάφυγε, και το οποίο προχθές σας επέστρεψε, επειδή έχει καλή ανατροφή κι αυτή τη φορά σας το στέλνει, επειδή είναι κρίμα, αλλά τώρα πια είναι αλήθεια πως δε θα σας το ξαναεπιστρέψει αν το αφήσετε να φύγει πάλι. η Τράνσιτο αρίσα διασκέδασε με τις ώρες με το περιστέρι, το έβγαλε από το κλουβί, το νανούρισε στα μπράτσα της, προσπάθησε να το αποκοιμήσει με παιδικά τραγουδάκια και ξαφνικά κατάλαβε πως είχε στο δαχτυλίδι, στο πόδι του, ένα χαρτάκι με μια μόνο φράση: “Δε δέχομαι ανώνυμους”. ο Φλορεντίνο αρίσα το διάβασε ξετρελαμένος, λες κι είχε ολοκληρωθεί η πρώτη του περιπέτεια και μόλις που μπόρεσε να κοιμηθεί εκείνη τη νύχτα στριφογυρίζοντας από ανυπομονησία. Την επομένη πολύ νωρίς, πριν φύγει για το γραφείο, άφησε ελεύθερο το περιστέρι μ’ ένα ερωτικό γραμματάκι υπογραμμένο ξεκάθαρα με τ’ όνομά του και του έβαλε ακόμα στο δαχτυλίδι το πιο φρέσκο τριαντάφυλλο, το πιο χτυπητό κι ευωδιαστό του κήπου του. Δεν ήταν τόσο εύκολη. Μετά από τρεις μήνες πολιορκία η ωραία περιστερού εξακολούθησε ν’ απαντάει το ίδιο: “Εγώ δεν είμαι απ’ αυτές”. αλλά ποτέ δε σταμάτησε να δέχεται τα μηνύματα ή να πηγαίνει στα ραντεβού που κανόνιζε ο Φλορεντίνο αρίσα με τέτοιον τρόπο που να μοιάζουν τυχαίες συναντήσεις. Δεν αναγνώριζε τον εαυτό του: ο εραστής που ποτέ δε φανερωνόταν, ο πιο άπληστος για έρωτα, αλλά κι ο πιο τσιγκούνης, αυτός που δεν έδινε τίποτα και τα ήθελε όλα, αυτός που ποτέ δεν επέτρεψε να του αφήσουν στην καρδιά ένα περαστικό αποτύπωμα, ο κυνηγός που παραμόνευε, ξεσπάθωσε με μια παράφορη ανταλλαγή από υπογραμμένα γράμματα, γενναιοδωρίες, απερίσκεπτες βόλτες στο σπίτι της περιστερούς, ακόμα και σε δυο περιστάσεις που ο σύζυγος δεν έλειπε σε ταξίδι, ούτε βρισκόταν στην αγορά. Ήταν η μόνη φορά, από τον καιρό του πρώτου έρωτα, που είχε νιώσει τρυπημένος από ένα βέλος. Έξι μήνες μετά την πρώτη συνάντηση, βρέθηκαν τελικά στην καμπίνα ενός ποταμόπλοιου που περίμενε για επισκευή στις αποβάθρες του ποταμού. Ήταν ένα θαυμάσιο απόγευμα. η ολυμπία σουλέτα έκανε εύθυμα έρωτα, σαν αναστατωμένη περιστέρα και της άρεσε να μένει γυμνή πολλές ώρες, ενώ ξεκουραζόταν με το πάσο της, με τόσο έρωτα όσο και στον ίδιο τον έρωτα. η καμπίνα ήταν ξεχαρβαλωμένη, μισοβαμμένη κι η μυρουδιά από νέφτι ήταν ωραία για να μείνει στη θύμηση συνδυασμένη μ’ ένα ευτυχισμένο απόγευμα. Ξαφνικά, ικανοποιώντας μια ασυνήθιστη έμπνευση, ο Φλορεντίνο αρίσα άνοιξε ένα κουτί με κόκκινη μπογιά που βρισκόταν κοντά στην κουκέτα, μούσκεψε το δείκτη του και ζωγράφισε, χαμηλά στην κοιλιά της ωραίας περιστερούς ένα ματωμένο βέλος που έδειχνε προς το νότο κι έγραψε: αυτό το μουνάκι είναι δικό μου. Εκείνη την ίδια νύχτα, η ολυμπία σουλέτα ξεντύθηκε μπροστά στον άντρα της, χωρίς να θυμηθεί την επιγραφή κι εκείνος δεν είπε κουβέντα, ούτε και κόπηκε η αναπνοή του, τίποτα, μόνο πήγε στο μπάνιο για το ξυράφι του, ενώ εκείνη έβαζε τη νυχτικιά της, και της έκοψε το λαρύγγι μια κι έξω. (...)

20

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ο ΚOσΜοσ Του ΦΕρΝAΝΤο ΜποΤEρο

ο Φερνάντο Μποτέρο γεννήθηκε στις 19 απριλίου 1932. Είναι Κολομβιανός καλλιτέχνης και θεωρείται ένας από τους πιο πετυχημένους καλλιτέχνες της λατινικής αμερικής, του οποίου η φήμη έχει εδραιωθεί σε παγκόσμια κλίμακα. Το έργο του ξεχωρίζει για τις παραμορφωμένες διαστάσεις των αντικειμένων που απεικονίζει και για τις ογκώδεις και ευτραφείς ανθρώπινες μορφές του.

Συνέντευξη στον Θανάση Λάλα, Οκτώβριος 2005, εν όψει των εκθέσεών του στην Αθήνα, στην Εθνική Πινακοθήκη και στο Μέγαρο Μουσικής «Για να ανακαλύψεις την υπογραφή σου - αυτό το στοιχείο που χωρίς όνομα κάνει τους γύρω να αναγνωρίζουν ότι ένα έργο είναι δικό σου - θα πρέπει να συνομιλήσεις για λίγο με την τρέλα που κρύβεις μέσα σου. ο καλλιτέχνης είναι ένας άνθρωπος που δεν ζει φυσιολογικά· τον ενδιαφέρει η ζωή από την οπτική που όλοι οι άλλοι δεν μπορούν να δουν».

Ο όγκος των μορφών ποια είναι τα στοιχεία αυτής της ταυτότητας; Το πιο εμφανές είναι ο όγκος των μορφών του. h ανθρωπότητα που ενοικεί τους πίνακες του Μποτέρο, ενός

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

21

καλλιτέχνη που παραμένει φανατικά προσηλωμένος στην παραστατική ζωγραφική και στην ανθρωποκεντρική παράδοση, είναι υπερτροφική, υπερθετική, με μνημειακές διαστάσεις. Και δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που είναι υπερφυείς στους πίνακες του κολομβιανού καλλιτέχνη, αλλά και ολόκληρος ο κόσμος που τους περιβάλλει: ο φυσικός και ο τεχνητός: ζώα, δέντρα, φυτά, καρποί, έπιπλα πλάστηκαν με την ίδια αισθησιακή υπερβολή· είναι σαν να ‘χουν όλοι και όλα μπολιαστεί από ένα ερωτικό, ευγονικό ελιξίριο ζωτικότητας. h ανθρωπότητα του Μποτέρο με την υπερφυή πλαστικότητά της διεκδικεί τον ζωτικό της χώρο όχι μόνο στη ζωγραφική επιφάνεια αλλά και στην ίδια την κοινωνία. Γιατί τις περισσότερες φορές οι ήρωες του ζωγράφου είναι οι ανώνυμοι και οι απόκληροι της ζωής, άνθρωποι καθημερινοί που απεικονίζονται στο φυσικό τους πλαίσιο. Φυσιογνωμίες, ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά, εμβληματικά στοιχεία παραπέμπουν στη λατινική αμερική και ιδιαίτερα στη γενέθλια χώρα του ζωγράφου, την Κολομβία. ο Μποτέρο ξετυλίγει μπροστά στα μάτια μας ένα έπος της καθημερινότητας, όπου πρωταγωνιστεί μια αρχετυπική κοινωνία. h ταξική διαστρωμάτωσή της υποδηλώνεται από το πλαίσιο, την περιβολή, τους τρόπους, τις συμπεριφορές. Με ανελέητη κριτική και συχνά σαρκαστική διάθεση αντιμετωπίζει ο καλλιτέχνης τους φορείς της εξουσίας: ο επιδεικτικός πλούτος, η ματαιοδοξία, η υποκρισία υπερφίαλων πολιτικών ή καλοζωισμένων κληρικών περιγράφονται με ένα χρωστήρα που ισοδυναμεί με ανατομικό νυστέρι. αντίθετα, με φανερή συμπάθεια, με αίσθημα αλληλεγγύης και με καλόγνωμο χιούμορ, στοιχεία που μας θυμίζουν την καταγωγή του, προσεγγίζει τη φτωχολογιά, που ξεδιπλώνει την αμέριμνη, την εορταστική της φτώχεια στα σοκάκια, στις πόρτες, στα παράθυρα του λατινοαμερικάνικου αστικού Νότου. Εκεί που ο δρόμος μεταβάλλεται σε καθημερινό σκηνικό της ανθρώπινης κωμωδίας. Μίλησα για αμέριμνη φτώχεια. αυτή την αίσθηση αποκομίζει τόσο ο ταξιδιώτης των χωρών της λατινικής αμερικής όσο και ο θεατής των έργων του Μποτέρο.

22

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

Ευφορία αισθήσεων από πού τάχα πηγάζει αυτό το αίσθημα ζωικής ευφορίας που μας μεταδίδουν τα έργα του κολομβιανού καλλιτέχνη, ζωγραφικά και γλυπτικά; πρώτα από όλα από την ίδια την τυπολογία των υπερτροφικών μορφών του και από τον μνημειακό τους χαρακτήρα. Είναι μορφές που αποπνέουν υγεία, αισιοδοξία, κατάφαση ζωής, ελπίδα. ανάλογα συναισθήματα διεγείρουν και οι μνημειακές μορφές της κλασικίζουσας περιόδου του πικάσο που ζωγραφίστηκαν αμέσως μετά τον A παγκόσμιο πόλεμο. Εδώ θα χρειαστεί να ανατρέξουμε και πάλι στο «φανταστικό μουσείο» του καλλιτέχνη, στους μεγάλους δασκάλους που τον εμπνέουν, σύμφωνα με την ομολογία του. περίοπτη θέση σε αυτό το πάνθεο κατέχουν ο Τζότο, ο Μαζάτσιο και πάνω από όλους ο πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα. Και οι τρεις καλλιτέχνες δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην πλαστικότητα των μορφών τους, που μοιάζουν λαξευμένες. οι μορφές εκτοπίζουν τον ζωτικό τους χώρο, όπως ακριβώς και στον Μποτέρο. Είναι μορφές μνημειακές και κατά κανόνα στατικές· η θέση τους στον χώρο και η διάταξή τους δημιουργούν συντάγματα καθαρά αρχιτεκτονικά και από αυτό ακριβώς το συνθετικό στοιχείο πηγάζει η μνημειακότητα που αποπνέουν τα έργα των κορυφαίων αυτών καλλιτεχνών. ο Μποτέρο έχει εκφράσει τον απεριόριστο θαυμασμό του για τις νωπογραφίες του πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα που κοσμούν το κεντρικό παρεκκλήσιο του αγίου Φραγκίσκου στο αρέτσο και ιδιαίτερα για τη σύνθεση με θέμα την Επίσκεψη της βασίλισσας του σαβά στον σολομώντα (1453 -1459). «Για μένα» δήλωσε στη συνέντευξη που προαναφέραμε «αυτό το έργο εκπροσωπεί το μάξιμουμ που μπορεί να επιτύχει ένας άνθρωπος στην τέχνη. Το υψηλότερο επίπεδο μεγαλοπρέπειας, επιβλητικότητας και υψηλού πνεύματος, πέρα από το χρώμα, τη σύνθεση, το στυλ και ό,τι μπορεί να ονειρευτεί ένας ζωγράφος»... «Για μένα είναι το σπουδαιότερο έργο που φτιάχτηκε ποτέ». οταν ένας καλλιτέχνης εκφράζει τον θαυμασμό του για έναν άλλο, έγραφε ο σταντάλ, αυτό ισοδυναμεί με πιστοποιητικό ομοιότητας.

Ευγονική ανθρωπότητα Και πράγματι ο Μποτέρο δεν πρόσεξε μονάχα τις επιβλητικές, αφαιρετικά σχεδιασμένες μορφές του πιέρο, που δημιουργούν με την ίδια τη διάταξή τους στον χώρο μια τέλεια αρχιτεκτονική. Φαίνεται να άντλησε διδάγματα και από το χρώμα του μεγάλου ζωγράφου της πρώιμης αναγέννησης. Χάρη στο χρώμα, οι ζωγραφικές μορφές του κολομβιανού καλλιτέχνη, παρά τον όγκο τους, όχι μόνο μοιάζουν ανάλαφρες, αλλά και κάτι ακόμη: δεν «σκάβουν» τον χώρο, δεν υποβάλλουν την ψευδαίσθηση της προοπτικής και της τρίτης διάστασης. h ζωγραφική επιφάνεια επιβεβαιώνει με το χρώμα τον επίπεδο χαρακτήρα της. ο Μποτέρο καταφέρνει να αναιρέσει την αίσθηση του όγκου και του βάθους με μια μαγική χρωματική συνταγή, που ίσως είναι από τα πιο ακαταμάχητα μυστικά της τέχνης του. Χρησιμοποιεί μια ήρεμη, δροσερή, σχεδόν φιλντισένια ισοτονία, που περνάει ανεπαίσθητα από τη μια φόρμα στην άλλη, αλλάζοντας χρωματική γκάμα χωρίς να αλλάζει το ύψος του τόνου. οι τόνοι του είναι φωτεινοί, όπως ακριβώς στον πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα, από όπου απουσιάζει εντελώς το κιαροσκούρο. οπου χρειάζεται να μπει το μαύρο ή το σκούρο χρώμα, ο ζωγράφος το χρησιμοποιεί σαν επίπεδη

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

23

χρωματική ενότητα, που δημιουργεί ευχάριστα κοντράστα με τους φωτεινούς τόνους γύρω του. Μια άλλη πηγή έμπνευσης της τέχνης του Μποτέρο είναι η τέχνη της προκολομβιανής αμερικής. Και εκεί πρωταγωνιστεί μια ευγονική ανθρωπότητα με επιβλητικές διαστάσεις. ισως η επίδραση αυτή είναι εμφανέστερη στη γλυπτική του καλλιτέχνη, όπου αναγνωρίζουμε τη μνήμη τής πιο κλασικής και αρχαιότερης προκολομβιανής παράδοσης των ολμέκ. Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονούμε και τη γοητεία που άσκησαν στον ζωγράφο οι περίφημοι μεξικανοί νωπογράφοι ριβέρα, ορόθκο και σικουέιρος, που δημιούργησαν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 έναν μνημειώδη κοινωνικό ρεαλισμό για να υμνήσουν την επανάσταση στη χώρα τους. αλλωστε ο Μποτέρο έζησε στο Μεξικό (1956-1957).

Μαρτυρία της Κολομβίας ο κόσμος του Μποτέρο αναγνωρίστηκε όχι μόνο ως η προσωπική έκφραση ενός ευφάνταστου καλλιτέχνη αλλά και ως αυθεντική μαρτυρία του λαού της Κολομβίας. h ανθρωπότητα αυτή είναι σαν να δίνει σάρκα και οστά στους ήρωες του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, του μεγάλου κολομβιανού μυθοπλάστη (ο Μποτέρο έχει εικονογραφήσει διηγήματά του). Και εκεί, όπως και εδώ, η μαγεία και η ζωική υπερβολή προτείνουν μια κάθαρση από τα δεινά της φτώχειας, των πολιτικών αναταραχών, της εκμετάλλευσης. ο Μποτέρο, όπως αποδεικνύει όλη η τέχνη και η πορεία του, είναι ένας καλλιτέχνης με πολιτική και κοινωνική ευαισθησία. Τα βασανιστήρια των ιρακινών αιχμαλώτων στις φυλακές του αμπου Γκράιμπ τον συγκλόνισαν και του ενέπνευσαν μια σειρά από έργα που θα έχουμε το προνόμιο να δούμε στην Εθνική πινακοθήκη. σε αυτούς τους πίνακες η τάξη, η γαλήνη και η ζωική ευφορία της ζωγραφικής του μετατρέπονται σε εφιάλτη. Γιατί οι πρωταγωνιστές του, διατηρώντας τον όγκο τους, μεταβάλλονται σε θύτες και θύματα και γίνονται αρχετυπικά σύμβολα μιας εγκληματικής κατάχρησης της εξουσίας, που συμβαίνει στις μέρες μας υπό τον ανελέητο φακό της δημοσιότητας.

Οι εκθέσεις στην Αθήνα h υπερθετική, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ανθρωπότητα του Μποτέρο προσφέρεται σαν θεραπευτικό αντίδοτο στον άνθρωπο της δυτικής κοινωνίας της αφθονίας, που ζει με το στερητικό σύνδρομο της διαρκούς δίαιτας και των ανορεξικών μοντέλων της υψηλής ραπτικής. ισως το μυστικό της μαγγανείας που ασκεί πάνω μας η τέχνη του κολομβιανού ζωγράφου και γλύπτη είναι ότι ανταποκρίνεται στο αταβιστικό και ανομολόγητο λίμπιντο, στη νοσταλγία του χαμένου παράδεισου, όπου το πρωτόπλαστο ζευγάρι απολάμβανε με αθωότητα και χωρίς περιορισμούς τον έρωτα και τους καρπούς της γης. ο Φερνάντο Μποτέρο έχει ιδιαίτερο δεσμό με την Ελλάδα, αφού είναι ο σύζυγος της διακεκριμένης ελληνίδας γλύπτριας σοφίας βάρη.

24

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

πAΜπλο ΕσΚοΜπAρ

ο αδίστακτος κακοποιός, ο ζάμπλουτος παράνομος, ο λαϊκός ήρωας της Κολομβίας! Δεν είναι και πολύ συχνό φαινόμενο ένας σκληροτράχηλος έμπορος ναρκωτικών να διχάζει τόσο την κοινή γνώμη. αυτός ήταν όμως ο πάμπλο Εσκομπάρ, ο απόλυτος «βασιλιάς» της κοκαΐνης στις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80 που έφτασε να ελέγχει το 80% της διακίνησης του σκληρού ναρκωτικού. ο «el capo de la cocaina» ήταν ένα ιδιόρρυθμο μείγμα βίας, αιματοχυσίας, φιλανθρωπίας και προστατευτισμού, όλα συγκεντρωμένα σε ένα πρόσωπο που άλλοτε έφερνε στον ρομπέν των Δασών και άλλοτε σε έναν άνθρωπο που δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να δολοφονεί εκατοντάδες. λαοφιλής για το σημαντικό φιλανθρωπικό του έργο και τις ποδοσφαιρικές του ομάδες (αλλά και τις πολιτικές του φιλοδοξίες!), δεν έπαυε ωστόσο να είναι ένας σκοτεινός εγκληματίας, οι τρομοκρατικές ενέργειες του οποίου θα έμεναν διαβόητες και θα έστρεφαν τελικά την κοινή γνώμη εναντίον του. Με ασύλληπτα πλούτη -το 1989 το περιοδικό Forbes τον κατονόμασε ως τον έβδομο πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου!- και απαράμιλλη δύναμη, ο Εσκομπάρ κατάφερε να φτιάξει μια από τις πλέον πανίσχυρες φαμίλιες του οργανωμένου εγκλήματος που είδε ποτέ ο κόσμος, με τα πλοκάμια της δυναστείας του να απλώνονται τόσο στα ναρκωτικά όσο και τις ανθρωποκτονίες. Έβγαλε δισεκατομμύρια δολάρια, διέταξε τον θάνατο εκατοντάδων -αν όχι χιλιάδων- ανθρώπων και δημιούργησε μια προσωπική αυτοκρατορία με επαύλεις, αεροπλάνα, ιδιωτικό ζωολογικό κήπο(!), ακόμα και προσωπικό στρατό. Γεννημένος την 1η Δεκεμβρίου 1949 σε αγροτική οικογένεια του ριονέγκρο της Κολομβίας, ο πάμπλο Εμίλιο Εσκομπάρ μεγαλώνει στην πόλη Μεντεγίν, όπου θα γινόταν αργότερα το απόρθητο φρούριό του. Ως το τρίτο από τα εφτά παιδιά της φαμίλιας, διαπαιδαγωγείται με τις αρχές και τα ηθικά διδάγματα της δασκάλας μητέρας του, αν και θα ανακαλύψει τον ζοφερό κόσμο της παρανομίας ήδη από πολύ μικρός. Φιλόδοξος και ονειροπόλος από νεαρός, υπόσχεται σε οικογένεια και φίλους ότι μια μέρα θα γινόταν πρόεδρος της Κολομβίας! αντ’ αυτού βέβαια βάζει πλώρη να γίνει μικροκακοποιός. Ξεκινά την εγκληματική του δράση κλέβοντας ταφόπλακες από το κοιμητήριο της πόλης και πουλώντας τες σε σπείρες του παναμά, πριν περάσει στις κλοπές αυτοκινήτων και τη διακίνηση λαθραίων τσιγάρων. ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

25

Ήταν όμως στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 που θα ανακάλυπτε την πραγματική φλέβα χρυσού, αυτή που θα τον έστελνε στον πλούτο και τη δύναμη: τα ναρκωτικά. Την ώρα που οι ηπα μαστίζονταν από ένα πρωτοφανές και ανεξέλεγκτο κύμα χρήσης ναρκωτικών, ο Εσκομπάρ είδε σε αυτό τη μεγάλη ευκαιρία του για πλουτισμό: αγοράζει κοκαΐνη από Κολομβία, βολιβία και περού, την επεξεργάζεται και τη διακινεί στην αμερική. Ήταν το πρώτο βήμα για τη ζοφερή του καριέρα... Μέχρι το 1975, η τοπική του σπείρα στο Μεντεγίν είχε αυξηθεί σε νούμερα και επιδόσεις, μπαίνοντας στο στόχαστρο των αντίπαλων καρτέλ. Έπρεπε λοιπόν να προλάβει τις εξελίξεις και να επιτεθεί πρώτος. Κάτω από τις διαταγές του, το τοπικό αφεντικό (Fabio Restrepo) του υποκόσμου της πόλης δολοφονείται και το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε καλύφθηκε πρόθυμα -αν και βιαίως- από τον Εσκομπάρ. ο αδίστακτος κακοποιός πήρε λοιπόν έτοιμη την παράνομη οργάνωση του Restrepo και επέκτεινε ανενόχλητος τις επιχειρήσεις της. σύντομα θα έλεγχε όλο το οργανωμένο έγκλημα του Μεντεγίν και θα ήταν υπεύθυνος για το 80% της κοκαΐνης που διακινούταν στην αμερική. ο 20χρονος φτωχοδιάβολος που πάλευε να επιβιώσει κατάφερε στα 32 του χρόνια να καθαρίζει κάπου 1 εκατ. δολάρια την εβδομάδα! Τα είχε καταφέρει. σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο Εσκομπάρ διακινούσε μηνιαίως 70-80 τόνους κοκαΐνης στις ηπα, ενώ στην ακμή της εγκληματικής του καριέρας (στα μέσα της δεκαετίας του ‘80) χρησιμοποιούσε πέρα από ιδιωτικά αεροσκάφη, ακόμα και δύο υποβρύχια! Επόμενος σταθμός ήταν η πολιτική: το 1982 καταφέρνει να εκλεγεί στο Κογκρέσο της Κολομβίας ολοκληρώνοντας το τρίπτυχο της επιτυχίας: οικονομική, εγκληματική και πολιτική δύναμη. ο θρίαμβός του είχε ολοκληρωθεί... η θηριωδία και η έλλειψη ελέους του Εσκομπάρ ήταν παροιμιώδεις. η πολιτική του άνοδος συνάντησε τη σφοδρή αντίδραση τίμιων πολιτικών, δικαστών και αξιωματούχων του νόμου, που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την είσοδο του «βαρόνου» των καρτέλ στην πολιτική ζωή της χώρας. ο Εσκομπάρ είχε βέβαια τον τρόπο του να απαλλάσσεται από τον βραχνά των αντιδράσεων: τον ονόμαζε «plata o plomo», «ασήμι ή μολύβι» δηλαδή, και ήταν ιδιαίτερα απλός στη σύλληψή του. αν ο πολιτικός, δικαστής ή αστυνομικός έμπαινε στον δρόμο του, η πρώτη του απόπειρα θα ήταν να τον δωροδοκήσει. αν η προσπάθεια εξαγοράς έπεφτε στο κενό, τότε διέταζε τον θάνατό του, ο οποίος συχνά περιλάμβανε και το ξεκλήρισμα όλης του της οικογένειας. Κι ενώ ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους από το ζοφερό δίλημμα του Εσκομπάρ παραμένει αδιευκρίνιστος, είναι σίγουρο ότι τα θύματά του ανέρχονται σε εκατοντάδες, και αν συμπεριλάβουμε τα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών και τις μάχες με τα αντίπαλα καρτέλ, ο αριθμός εκτοξεύεται σε μερικές χιλιάδες... ακόμα και το να είσαι γνωστός και σημαντικός δεν μπορούσε να σε προστατεύσει από τη μανία του Εσκομπάρ αν σε ήθελε νεκρό! ο «τσάρος» της κοκαΐνης παρήγγειλε την εκτέλεση υποψηφίων για την προεδρία της Κολομβίας(!) και προβεβλημένων πολιτικών, ενώ αυτός ενορχήστρωσε την επίθεση στο ανώτατο Δικαστήριο της χώρας το 1985, στην οποία ανώτατοι δικαστικοί εκτελέστηκαν υποτίθεται από την αντάρτικη ομάδα «19η απριλίου».

26

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

Και βέβαια στις 27 Νοεμβρίου 1989, το Καρτέλ Μεντεγίν του Εσκομπάρ ήταν υπεύθυνο για τη βόμβα στην πτήση 203 της Avianca, που κατέληξε στον θάνατο 110 ανθρώπων. Όσο για τον στόχο, άλλον έναν υποψήφιο για την προεδρία της Κολομβίας, δεν είχε επιβιβαστεί τελικά στη μοιραία πτήση. ο Εσκομπάρ και η οργάνωσή του ευθύνονταν για τον θάνατο όχι μόνο διακεκριμένων στελεχών της δημόσιας ζωής, αλλά και για δικαστές, εισαγγελείς, δημοσιογράφους, πρέσβεις, αστυνομικούς, αξιωματικούς του στρατού κ.λπ. στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο πάμπλο Εσκομπάρ ήταν αναμφίβολα ένας από τους λίγους και εκλεκτούς του πλανήτη, ένας πανίσχυρος άνθρωπος που αψηφούσε κάθε έννοια μέτρου και νόμου. πέρα από τα δισεκατομμύρια δολάρια που είχε αποκομίσει από τις έκνομες δραστηριότητές του, έλεγχε ένα τεράστιο δίκτυο ιδιωτικού στρατού, με αναρίθμητους στρατιώτες και ασύλληπτο εξοπλισμό. η αυτοκρατορία του περιλάμβανε επαύλεις και διαμερίσματα σε όλη τη χώρα, στρατιά από αεροσκάφη και διαδρόμους απογείωσης, ακόμα και ιδιωτικό ζωολογικό κήπο είχε φτιάξει στη χασιέντα του, τη διαβόητη hacienda N poles! Και βέβαια μπορούσε να βγάλει από τη μέση όποιον ήθελε, όποτε ήθελε, χωρίς κανένα πρόβλημα... ο Εσκομπάρ είχε ωστόσο και μια άλλη πλευρά, αυτή της φιλανθρωπίας και του πατερναλισμού. αναμφίβολα έβλεπε σε αυτό και προσωπικό όφελος, καθώς ήξερε ότι θα ήταν ασφαλέστερος αν οι πολίτες του Μεντεγίν (της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Κολομβίας) τον αγαπούσαν, ο ίδιος δεν ξέχασε ωστόσο ποτέ την «ταπεινή» καταγωγή του και λένε ότι το ενδιαφέρον του να βοηθήσει τους φτωχούς ήταν γνήσιο. Όπως κι αν έχει, ο ίδιος ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια για να φτιάξει σχολεία, πάρκα, στάδια, εκκλησίες και σπίτια φυσικά για τους φτωχούς της πόλης. οι πληβείοι των θεωρούσαν αντίστοιχο του ρομπέν των Δασών, έναν αυτοδημιούργητο δικό τους άνθρωπο που τα κατάφερε στη ζωή και έδινε πίσω στην κοινωνία. ο Εσκομπάρ δημιούργησε παράλληλα προγράμματα σίτισης του πληθυσμού, ενώ το μεγαλόπνοο σχέδιό του δεν ήταν άλλο από τα 450 τούβλινα σπίτια που κατασκεύασε για να στεγάσει μερικές χιλιάδες πολίτες του Μεντεγίν! Και μάλιστα στο Barrio Pablo Escobar, όπως ονομάστηκε η γειτονιά προς τιμή του μεγάλου φιλάνθρωπου, κανείς δεν πλήρωνε ενοίκιο ή φόρους, αφού αυτά τα κανόνιζε ο Εσκομπάρ... Το 1976, ο Εσκομπάρ παντρεύτηκε τη 15χρονη τότε Maria Victoria henao Vellejo, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά. ασυγκράτητος βέβαια γυναικάς, ήταν γνωστός για τα εξωσυζυγικά του ειδύλλια, που πολλές φορές περιλάμβαναν και ανήλικα κορίτσια. παρά τις απιστίες του, παρέμεινε στο πλευρό της συζύγου του μέχρι τον θάνατό του... η πρώτη σοβαρή αναμέτρηση του Εσκομπάρ με τον νόμο έλαβε χώρα το 1976, όταν ο ίδιος και οι «συνεργάτες» του συνελήφθησαν επιστρέφοντας από παράδοση ναρκω-φορτίου στον ισημερινό. ο Εσκομπάρ παρήγγειλε φυσικά τον θάνατο των αστυνομικών που τους τσάκωσαν κι έτσι η υπόθεση σύντομα μπήκε στο αρχείο. αργότερα, στην ακμή της δράσης του, ο πλούτος, οι διασυνδέσεις και η τρομοκρατία που έσπειρε έκαναν κάθε σκέψη για σύλληψή του αδύνατη. Κάθε φορά που κάποιος προσπαθούσε να περιορίσει τη δύναμή του, είτε δωροδοκούταν είτε σκοτωνόταν είτε εξαφανιζόταν από προσώπου γης. οι πιέσεις πάντως της

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

27

αμερικανικής κυβέρνησης στην Κολομβία για έκδοση του Εσκομπάρ στις ηπα ολοένα και εντείνονταν και ο Εσκομπάρ ήταν αναγκασμένος να αυξάνει συνεχώς τον βαθμό βίας και διαπλοκής για να γλιτώνει την έκδοση... Το 1991, εξαιτίας της αυξανόμενης πίεσης της αμερικής για έκδοση του Εσκομπάρ, η κολομβιανή κυβέρνηση και οι δικηγόροι του Εσκομπάρ κατέληξαν σε μια ενδιαφέρουσα συμφωνία: ο Εσκομπάρ θα παραδιδόταν στις αρχές και θα περνούσε 5 χρόνια στη φυλακή και σε αντάλλαγμα δεν θα τον εξέδιδαν στις ηπα. Και βέβαια η συμφωνία περιλάμβανε και έναν ακόμα όρο: ο Εσκομπάρ θα έφτιαχνε τη δική του φυλακή! Όπως και έγινε δηλαδή, με το κελί που ανέγειρε ο «βαρόνος» να μοιάζει με κομψό φρούριο και να διαθέτει τζακούζι, πλήρως εξοπλισμένο μπαρ, γήπεδο ποδοσφαίρου, ακόμα και καταρράκτες. στη συμφωνία τού επιτράπηκε μάλιστα να επιλέξει τους δικούς του «φρουρούς», κάνοντας την κράτησή του εκεί σχεδόν παρωδία: από το κελί συνέχισε να διοικεί τηλεφωνικώς τις επιχειρήσεις του, σε μια φυλακή που είχε μόνο έναν κρατούμενο... Την ώρα που όλοι γνώριζαν ότι ο Εσκομπάρ συνέχιζε τη έκνομη δράση του από τη La Catedral, ένα περιστατικό του ιουλίου του 1992 εξόργισε την κυβέρνηση: ο «νονός» διέταξε να του παραδώσουν στη φυλακή πρώην συντρόφους που τον είχαν προδώσει, τους οποίος βασάνισε και σκότωσε τελικά. αυτό ήταν πολύ ακόμα και για τη διεφθαρμένη κολομβιανή κυβέρνηση, που αποφάσισε να μεταφέρει τον Εσκομπάρ σε κανονικές φυλακές, ενώ μελετούσε ακόμα και το ενδεχόμενο της έκδοσής του στις ηπα. Φοβούμενος τα χειρότερα, ο Εσκομπάρ αποδρά από την ιδιωτική του φυλακή(!) και γίνεται φυγάς, πυροδοτώντας ένα ανθρωποκυνηγητό άνευ προηγουμένου (με τη βοήθεια φυσικά της αμερικανικής κυβέρνησης). Μέχρι τα τέλη του 1992, δύο οργανώσεις ήταν στο κατόπι του: το Search Bloc, μια ομάδα ειδικών δυνάμεων της Κολομβίας εκπαιδευμένη στην αμερική, και οι «Los Pepes», μια σκιώδης οργάνωση αποτελούμενη από αντιπάλους του Εσκομπάρ (και μέλη οικογενειών ανθρώπων που είχαν εκτελεστεί κάτω από τις διαταγές του), η οποία χρηματοδοτούταν από τους βασικούς ανταγωνιστές του, το Καρτέλ Cali. στις 2 Δεκεμβρίου 1993, οι κολομβιανές αρχές, εξοπλισμένες με αμερικανική τεχνολογία, εντόπισαν τον Εσκομπάρ να κρύβεται σε σπίτι μεσοαστικής γειτονιάς του Μεντεγίν. Το Search Bloc τον περικύκλωσε και προσπάθησε να τον συλλάβει, εκείνος όμως αντιστάθηκε και ξέσπασε πιστολίδι. ο πάμπλο Εσκομπάρ έπεσε νεκρός από τα πυρά των αστυνομικών την ώρα που προσπαθούσε να διαφύγει πάνω στις στέγες των σπιτιών. Ήταν η τελευταία πράξη μιας ζωής βίας και αιματοχυσίας. Χωρίς τον σκληροτράχηλο ηγέτη του στο τιμόνι, το Καρτέλ Μεντεγίν έχασε σύντομα τη δύναμή του από το αντίπαλο Καρτέλ Cali, το οποίο παρέμεινε κυρίαρχο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘90. ο θρύλος του Εσκομπάρ συνεχίζει να ζει στην Κολομβία, κυρίως στα στόματα των φτωχών και εξαθλιωμένων, για τους οποίους ο «el zar de la cocaina» ήταν ο δικός τους ρομπέν των Δασών. ο άνθρωπος που έχτισε μια από τις μεγαλύτερες δυναστείες του οργανωμένου εγκλήματος συνεχίζει να υπάρχει στους λαϊκούς μύθους και τις συνειδήσεις των γηραιότερων...

28

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ισηΜΕριΝοσ (ΕΚουαΔορ)

η Δημοκρατία του ισημερινού, γνωστή και ως Εκουαδόρ, είναι χώρα στη βορειοδυτική Νότια αμερική, που συνορεύει με την Κολομβία προς βορρά, με το περού στα ανατολικά και νότια και βρέχεται από τον Ειρηνικό ωκεανό στα δυτικά. η χώρα περιλαμβάνει επίσης τα Νησιά Γκαλαπάγκος στον Ειρηνικό, περίπου 965 χλμ. δυτικά της χώρας. Το όνομα οφείλεται στην ισπανική λέξη Ecuador που σημαίνει ισημερινός επειδή ο τελευταίος διέρχεται από το κράτος αυτό. Έχει έκταση 283.560 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου 15 εκ.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

29

Γηγενείς προηγμένοι πολιτισμοί ήκμασαν στον ισημερινό πολύ πριν η περιοχή κατακτηθεί το 1460 από την αυτοκρατορία των Ίνκας. Το 1531, ισπανοί κατακτητές, υπό τα όπλα του Φρανσίσκο πισάρρο, αφίχθησαν στην περιοχή και νίκησαν τον αυτοκράτορα των Ίνκας, αταουάλπα και το στρατό του κατά τη διάρκεια της μάχης στην Καχαμάρκα, το 1532. στα επόμενα έτη και για τρεις αιώνες οι ισπανοί άποικοι έγιναν η νέα ελίτ. ο γηγενής πληθυσμός αποδεκατίστηκε τόσο από τις ασθένειες στις πρώτες δεκαετίες της ισπανικής κυριαρχίας όσο και από το δουλοκτητικό σύστημα encomienda. οι αυτόχθονες ήταν δουλοπάροικοι για λογαριασμό των ισπανών ιδιοκτητών. Το 1563, το Κίτο έγινε έδρα βασιλικής διοικητικής περιφέρειας της ισπανίας. Έπειτα από σχεδόν 300 έτη ισπανικής αποίκισης, το Κίτο ήταν πόλη με περίπου 10.000 κατοίκους. Εκεί στις 10 αυγούστου του 1809 πρωτακούστηκε η κραυγή για την ανεξαρτησία. Τελικά ο στρατηγός αντόνιο Χοσέ ντε σούκρε κατάφερε έπειτα από τρεις πολέμους για ανεξαρτησία της Νότιας αμερικής να απελευθερωθεί ο ισημερινός το1820 και να συμπεριληφθεί στην, υπό τον Μπολίβαρ, ιδρυθείσα Μεγάλη Κολομβία που συμπεριελάμβανε τα σημερινά κράτη Κολομβία, βενεζουέλα, και ισημερινό. Τέλος ακολουθώντας το παράδειγμα των άλλων χωρών αποσπάσθηκε από την Κολομβία και τον Μάιο του 1830 ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη χώρα. ο 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από κυβερνητική αστάθεια. οι κυβερνήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. ο συντηρητικός Γκαμπριέλ Γκαρσία Μορένο ενοποίησε τη χώρα στη δεκαετία του 1860 με την υποστήριξη της Καθολικής Εκκλησίας. προς το τέλος του 19ου αιώνα, η παγκόσμια ζήτηση για κακάο έκανε την οικονομία περισσότερο εξαρτημένη από τις εξαγωγές προϊόντων και είχε αποτέλεσμα τη μετανάστευση των κατοίκων από τις ορεινές και τις γεωργικές περιοχές προς τις ακτές. η φιλελεύθερη επανάσταση του 1895, που έγινε στην παράκτια περιοχή, με επικεφαλής τον Ελόι αλφάρο μείωσε τη δύναμη της Εκκλησίας και άνοιξε το δρόμο για την κεφαλαιοκρατική ανάπτυξη. ο τερματισμός της παραγωγής κακάο ανανέωσε την πολιτική αστάθεια και ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το 1925. η δεκαετία του ‘30 και η δεκαετία του ‘40 χαρακτηρίστηκαν από τους λαϊκιστές πολιτικούς που ανέδειξαν για 5 έτη πρόεδρο τον Χοσέ βελάσκο ιμπάρρα. η οικονομική κρίση και η λαϊκή ανησυχία οδήγησαν σε μια επιστροφή στη λαϊκίστικη πολιτική και τις εσωτερικές στρατιωτικές επεμβάσεις στη δεκαετία του ‘60, ενώ οι ξένες επιχειρήσεις εκμεταλλεύτηκαν τα κοιτάσματα πετρελαίου στην περιοχή της αμαζονίας στον ισημερινό. Το 1972, ένα εθνικιστικό στρατιωτικό καθεστώς κατέλαβε δια της βίας την εξουσία και χρησιμοποίησε τα κέρδη από το πετρέλαιο και τα δάνεια από τις ξένες χώρες για την ολοκλήρωση ενός προγράμματος εκβιομηχάνισης, της απαλλοτρίωσης της γης και των επιχορηγήσεων προς τους πολίτες. Με τη δύναμη του πετρελαίου, που όμως εξασθένιζε, ο ισημερινός επέστρεψε στη δημοκρατία το 1979, αλλά ως το 1982 η κυβέρνηση αντιμετώπισε μια οικονομική κρίση, που χαρακτηρίστηκε από τον υψηλό πληθωρισμό, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, την υποτίμηση του νομίσματος και τη συσσώρευση χρεών. από την επιστροφή του στη δημοκρατία, ο ισημερινός έχει χαρακτηριστεί από χρόνια κυβερνητική αστάθεια. η συνεχής κακοδιαχείριση και η συσσώρευση

30

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

χρεών κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος της δεκαετίας του ‘70, έχουν αφήσει τη χώρα ουσιαστικά χωρίς ανάκαμψη. Ως τα μέσα της δεκαετίας του ‘90, η κυβέρνηση του ισημερινού χαρακτηριζόταν από αδύναμη εκτελεστική εξουσία. οι τελευταίοι τρεις δημοκρατικά εκλεγμένοι πρόεδροι απέτυχαν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου. Μεταξύ των σημαντικότερων παραγόντων που οδήγησαν στη δημοκρατική αστάθεια ήταν η εμφάνιση του γηγενούς πληθυσμού ως ενεργού εκλογικής δύναμης. Τον απρίλιο του 2005 το Κογκρέσο καθαίρεσε τον πρόεδρο λούσιο Γκουτιέρρες. ο αντιπρόεδρος, αλφρέδο παλάσιο, πήρε τη θέση του και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τη διενέργεια των επόμενων εκλογών. η χώρα αποτελείται από τρεις κύριες γεωγραφικές περιοχές, καθώς επίσης και από μια νησιωτική περιοχή στον Ειρηνικό Ωκεανό. στα δυτικά βρίσκεται η Κόστα (Costa), που περιλαμβάνει και την παράκτια περιοχή στον Ειρηνικό. η περιοχή των υψιπέδων βρίσκεται στο κέντρο του κράτους. η ανατολική ζώνη (Oriente) περιλαμβάνει τα τροπικά δάση της αμαζονίας στο ανατολικό τμήμα της χώρας. η περιοχή των υψιπέδων είναι τμήμα των Άνδεων. οι ισημερινές Άνδεις έχουν μήκος 650 χιλιόμετρα και πλάτος 150 και χωρίζονται σε δύο οροσειρές, τη δυτική, ή Κορδιλιέρα οξιντετάλ και την ανατολική, ή Κορδιλιέρα ρεάλ. αυτές οι οροσειρές έχουν ύψος 3 με 4 χιλιόμετρα, ενώ οι ηφαιστειακές κορυφές που περιλαμβάνουν φτάνουν σε ύψος τα έξι χιλιόμετρα που καλύπτονται με παγετώνες. Τα ηφαίστεια της ανατολικής οροσειράς υπήρξαν πιο ενεργά στους ιστορικούς χρόνους από αυτά της δυτικής. ηφαίστεια της ανατολικής οροσειράς είναι το Κοτοπάξι, το ρεβενταδόρ, το Τουνγκουράουα και το σανγκάι. στην δυτική βρίσκεται το Τσιμποράσο, το ψηλότερο βουνό της χώρας. ανάμεσα στις δύο οροσειρές βρίσκεται ένα βύθισμα, η Ενδοανδική Κοιλάδα, η οποία έχει ύψος δύο με τρία χιλιόμετρα. σε αυτή τη κοιλάδα μήκους 300 και πλάτους 20 με 30 χιλιομέτρων βρίσκεται η πρωτεύουσα Κίτο. Τέλος, η νησιωτική περιοχή αποτελείται από τα νησιά Γκαλαπάγκος, περίπου 1.000 χλμ. δυτικά της χώρας στον Ειρηνικό Ωκεανό. πρωτεύουσα του ισημερινού είναι το Κίτο, και βρίσκεται στην επαρχία πιτσίντσα στην ορεινή περιοχή. η μεγαλύτερη πόλη της είναι το Γουαγιακίλ, που βρίσκεται στην επαρχία Γουάγιας στο Κόστα. στα νότια του Κίτο βρίσκεται το Κοτοπάξι, που αποτελεί έδρα φερώνυμης επαρχίας. Εκεί βρίσκεται το μεγαλύτερο ενεργό ηφαίστειο στη χώρα.

Η ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΥ, ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΟΙ η περιφέρεια του μέγιστου κύκλου που ισαπέχει από τους δύο πόλους καλείται Ισημερινός. Το επίπεδο του κύκλου αυτού, του ισημερινού, θεωρητικά χωρίζει τη γη σε δύο ημισφαίρια και κατ’ αντιστοιχία των πόλων, στο βόρειο ημισφαίριο και στο νότιο ημισφαίριο. Όλες οι περιφέρειες των παράλληλων κύκλων προς εκείνο του ισημερινού (και επομένως κάθετων προς τον άξονα της γης) ονομάζονται παράλληλοι ή παράλληλοι κύκλοι ή παράλληλοι πλάτους.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

31

από κάθε σημείο της επιφάνειας της γης διέρχεται ένας και μόνο παράλληλος. συνεπώς οι παράλληλοι εκατέρωθεν του ισημερινού είναι άπειροι. Το γεωγραφικό πλάτος του ισημερινού είναι 0 ° (μηδέν μοίρες). Το μήκος του ισημερινού της Γης είναι περίπου 40.030,2 χιλιόμετρα οι περιφέρειες των μέγιστων κύκλων που περιέχουν τον άξονα της γης (άρα και τους πόλους) καλούνται γήινοι Μεσημβρινοί (Meridians, μερίντιανς) και επομένως είναι κάθετοι στον ισημερινό. από κάθε σημείο της επιφάνειας της γης διέρχεται ένας και μόνο ένας γήινος μεσημβρινός, άπειροι επομένως και οι μεσημβρινοί της γης. ο μεσημβρινός που διέρχεται από το αστεροσκοπείο του Γρήνουϊτς ονομάζεται πρώτος μεσημβρινός ή μεσημβρινός του Greenwich. ο πρώτος μεσημβρινός χωρίζει τη γη σε δύο ημισφαίρια το δεξιό αυτού, με την ασία καλούμενο Ανατολικό και το άλλο αριστερό αυτού, με τον ατλαντικό και τις ηπα, Δυτικό ημισφαίριο. ο γήινος μεσημβρινός ενός τόπου χρησιμεύει για τον προσδιορισμό του καλούμενου γεωγραφικού μήκους όπου και εκφράζεται ως απόσταση σε μοίρες από τον θεωρούμενο κατά συνθήκη πρώτο μεσημβρινό. Όλα τα ουράνια σώματα Ήλιος, σελήνη, αστέρες, λόγω της φαινόμενης περιστροφής της ουράνιας σφαίρας, διέρχονται δύο φορές το 24ωρο από τον μεσημβρινό του τόπου, δηλαδή μία φορά πάνω από τον ορίζοντα και μία φορά κάτω απ΄ αυτόν. οι διαβάσεις αυτές λέγονται μεσημβρινές ή μεσουρανήσεις. η μεν πρώτη λέγεται άνω μεσουράνηση ή άνω διάβαση του συγκεκριμένου ουράνιου σώματος η δε δεύτερη κάτω μεσουράνηση ή κάτω διάβαση ομοίως. Ειδικότερα η άνω διάβαση του ηλίου ονομάζεται μεσημβρία, ενώ η κάτω μεσονύκτιο. η τελευταία λαμβάνεται ως αρχή της πολιτικής ημέρας ενώ αντίθετα η μεσουράνιση ή μεσημβρία (πάντα για τον Ήλιο) λαμβάνεται ως αρχή της αστρονομικής ημέρας.

Οι πρώτες μετρήσεις και ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος ο Ερατοσθένης γεννήθηκε στην Κυρήνη της σημερινής λιβύης το 276 π.Χ. και πέθανε στην αλεξάνδρεια το 194 π.Χ.. Ήταν μαθηματικός, γεωγράφος και αστρονόμος. από τα πιο σπουδαία επιτεύγματά του ήταν ότι υπολόγισε για πρώτη φορά το μέγεθος της Γης, ότι κατασκεύασε ένα σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς, και ότι κατασκεύασε ένα χάρτη του κόσμου, όπως τον θεωρούσε. Νέος πήγε στην φημισμένη για την βιβλιοθήκη της αλεξάνδρεια την πρωτεύουσα της πτολεμαϊκής αιγύπτου όπου σπούδασε και εργάστηκε. από πολύ νεαρή ηλικία ήταν εξαιρετικά ευφυής και αμέσως φάνηκε ότι στη ζωή του θα μπορούσε να καταπιαστεί - επιτυχώς - με οτιδήποτε, από την ποίηση μέχρι τη γεωγραφία. Τον φώναζαν πένταθλο, παρομοιάζοντας τον με τον αθλητή που συμμετέχει στα πέντε αθλήματα του πένταθλου, για να τονίσουν το εύρος του ταλέντου του. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και το 195 π.Χ. ο Ερατοσθένης τυφλώθηκε, ενώ ένα χρόνο αργότερα σε μεγάλη ηλικία λένε ότι πέθανε από εκούσιο υποσιτισμό. ο Ερατοσθένης

32

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ισχυριζόταν ότι σπούδασε για κάποια χρόνια και στην αθήνα. Το 236 π.Χ. ορίστηκε από τον πτολεμαίο τον Γ’ τον Ευεργέτη, ως βιβλιοθηκάριος της βιβλιοθήκης της αλεξάνδρειας, διαδεχόμενος τον ζηνόδοτο. η κοσμοπολίτικη αλεξάνδρεια είχε πάρει τότε τα σκήπτρα από την αθήνα ως το διανοητικό κέντρο της Μεσογείου, και η βιβλιοθήκη της πόλης ήταν το πιο αξιοσέβαστο πνευματικό ίδρυμα στον κόσμο. Δεν είχε καμία σχέση με τις σημερινές βιβλιοθήκες, όπου αυστηροί βιβλιοθηκονόμοι σφραγίζουν βιβλία και ψιθυρίζουν ο ένας στον άλλο, καθώς επρόκειτο για ένα ζωντανό και συναρπαστικό μέρος, γεμάτο εμπνευσμένους μελετητές και ευφυείς μαθητές. Έκανε αρκετές σημαντικές συνεισφορές στα Μαθηματικά και ήταν φίλος του αρχιμήδη. Γύρω στο 225 π.Χ. εφηύρε τον σφαιρικό αστρολάβο, που τον χρησιμοποιούσαν ευρέως μέχρι την εφεύρεση του πλανηταρίου τον 18ο αιώνα. αναφέρεται από τον Κλεομήδη στο περί της κυκλικής κινήσεως των ουρανίων σωμάτων ότι είχε υπολογίσει την περιφέρεια της Γης γύρω στο 240 π.Χ. χρησιμοποιώντας το ύψος του ηλίου κατά την εαρινή ισημερία κοντά στην αλεξάνδρεια και στη νήσο Ελεφαντίνη, κοντά στη συήνη (το σημερινό ασουάν της αιγύπτου). Επίσης, ο όρος Γεωγραφία αποδίδεται στον Ερατοσθένη. Εκτός από την ακτίνα της Γης ο Ερατοσθένης προσδιόρισε την καμπυλότητα του ελλειψοειδούς, μέτρησε την απόκλιση του άξονα της Γης με μεγάλη ακρίβεια δίνοντας την τιμή 23° 51’15”, κατασκεύασε έναν αστρικό χάρτη που περιείχε 675 αστέρες, πρότεινε την προσθήκη στο ημερολόγιο μίας ημέρας ανά τέσσερα χρόνια και προσπάθησε να συνθέσει μία ιστορία βασισμένη σε ακριβείς ημερομηνίες. Τα επιτεύγματα του δεν σταματάνε εδώ. ανέπτυξε μια μέθοδο για την εύρεση πρώτων αριθμών, μικρότερων οποιουδήποτε δεδομένου αριθμού, η οποία, σε παραλλαγή, ακόμη και σήμερα είναι ένα σημαντικό εργαλείο έρευνας στη θεωρία των αριθμών. Έγραψε κι ένα ποίημα που ονομαζόταν “Ερμής”, όπου περιέγραφε τις αρχές της αστρονομίας σε στίχους! παρά το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των γραπτών του Ερατοσθένη έχει χαθεί, πολλά σώζονται μέσω των γραπτών σχολιαστών.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

33

Η σφαιρική Γη η εποχή του Ερατοσθένη ήταν έτοιμη για επιτεύγματα όπως η μέτρηση των πραγματικών διαμέτρων του Ήλιου, της σελήνης και της Γης, και των μεταξύ τους αποστάσεων. αυτές οι μετρήσεις υπήρξαν ορόσημα στην ιστορία της αστρονομίας, αντιπροσωπεύοντας τα πρώτα διστακτικά βήματα στην πορεία της κατανόησης ολόκληρου του σύμπαντος. Ως τέτοιες, αυτές οι μετρήσεις αξίζουν μια πιο λεπτομερή περιγραφή. ο Ερατοσθένης σαν πραγματικός επιστήμονας χρησιμοποίησε όχι μόνο τις προηγούμενες γνώσεις για την σφαιρική Γη και τα απαραίτητα μαθηματικά εργαλεία, αλλά σχεδίασε και τα αναγκαία πειράματα. η άποψη ότι η Γη ήταν σφαιρική Γη ήταν αποδεκτή στην αρχαία Ελλάδα, το είχαν καταλάβει γιατί έβλεπαν τα πλοία, μετά τον απόπλου, να εξαφανίζονται σιγά σιγά στον ορίζοντα μέχρι που από το λιμάνι φαινόταν μόνο η κορυφή του καταρτιού τους. Κάτι τέτοιο είχε νόημα μόνο αν η επιφάνεια της θάλασσας καμπυλωνόταν. αν η θάλασσα είχε καμπυλωμένη επιφάνεια, το ίδιο θα έπρεπε να συμβαίνει και με τη Γη, πράγμα που σημαίνει ότι ίσως είναι σφαίρα. αυτή η άποψη ενισχύθηκε με την παρατήρηση των εκλείψεων της σελήνης: κατά την έκλειψη, η Γη έριχνε στη σελήνη μια σκιά σε σχήμα κυκλικού δίσκου, ακριβώς όπως το σχήμα που θα περιμέναμε από ένα σφαιρικό αντικείμενο. Ίδιας σπουδαιότητας ήταν και το γεγονός ότι όλοι μπορούσαν να δουν ότι η ίδια η σελήνη ήταν στρογγυλή, γεγονός που υποδείκνυε ότι η σφαίρα ήταν η φυσική κατάσταση ύπαρξης, ενισχύοντας την υπόθεση ότι και η Γη είναι στρογγυλή. Όλα άρχισαν να αποκτούν νόημα, ακόμη και τα γραπτά του έλληνα ιστορικού και ταξιδευτή ηρόδοτου που μιλούσε για ανθρώπους στο μακρινό βορρά οι οποίοι κοιμούνταν τις μισές μέρες του χρόνου. αν η Γη ήταν σφαιρική, τότε διαφορετικά μέρη της υδρογείου θα φωτίζονταν με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το γεωγραφικό τους πλάτος, γεγονός που εξηγούσε με φυσικό τρόπο έναν πολικό χειμώνα και νύχτες με διάρκεια έξι μηνών.

Η μέτρηση της ακτίνας της Γης Την εποχή που βρισκόταν στη βιβλιοθήκη, ο Ερατοσθένης πληροφορήθηκε για ένα πηγάδι με εκπληκτικές ιδιότητες, το οποίο βρισκόταν κοντά στην πόλη της συήνης στη νότια αίγυπτο, κοντά στο σημερινό ασουάν. Κάθε χρόνο, το μεσημέρι της 21ης ιουνίου - τη μέρα του θερινού ηλιοστασίου - ο Ήλιος καθρεφτιζόταν ολόκληρος μέσα στο πηγάδι και το φώτιζε σε όλο το βάθος του. ο Ερατοσθένης συμπέρανε ότι για να συμβαίνει κάτι τέτοιο, τη συγκεκριμένη μέρα ο Ήλιος έπρεπε να βρίσκεται ακριβώς πάνω από το πηγάδι, κάτι που ο ίδιος ποτέ δεν είχε παρατηρήσει στη αλεξάνδρεια, η οποία βρισκόταν αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα βόρεια της συήνης. σήμερα γνωρίζουμε ότι η συήνη βρίσκεται κοντά στον Τροπικό του Καρκίνου, το πιο βόρειο γεωγραφικό πλάτος από το οποίο ο Ήλιος περνάει κατακόρυφα. ο Ερατοσθένης γνώριζε ότι ο λόγος που ο Ήλιος δεν μπορούσε να μεσουρανεί ταυτόχρονα στη συήνη και στην αλεξάνδρεια οφειλόταν στην καμπυλότητα του πλανήτη μας και σκέφτηκε να εκμεταλλευτεί το γεγονός προκειμένου να μετρήσει την περιφέρεια της Γης. Χρησιμοποίησε γεωμετρίες, συμβολισμούς και ερμηνείες που σίγουρα διαφέρουν κάπως από εκείνες των σύγχρονων μεθόδων, όμως έχει ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε την εξήγηση του. στο σχήμα παράλληλες ακτίνες από τον Ήλιο φτάνουν στη Γη στις 21 ιουνίου.

34

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ο Ερατοσθένης χρησιμοποίησε τη σκιά που ρίχνει ένα κοντάρι βυθισμένο στο έδαφος της αλεξάνδρειας για να υπολογίσει την περιφέρεια της Γης. πραγματοποίησε το πείραμα στις 21 ιουνίου, την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου, όταν η Γη παρουσιάζει τη μέγιστη κλίση της ως προς τον Ήλιο, οπότε οι πόλεις κατά μήκος τον Τροπικού τον Καρκίνου βρίσκονται στην κοντινότερη απόσταση τους από τον Ήλιο. αυτό σημαίνει άτι ο Ήλιος το μεσημέρι βρισκόταν ακριβώς πάνω από αυτές τις πόλεις. Τη στιγμή που το ηλιακό φως βυθιζόταν στο πηγάδι της συήνης, ο Ερατοσθένης έμπηξε στην αλεξάνδρεια ένα κοντάρι κάθετα στο έδαφος και μέτρησε τη γωνία που σχηματιζόταν ανάμεσα στο κοντάρι και στις ακτίνες του Ήλιου. Είναι αποφασιστικής σημασίας ότι αυτή η γωνία ισοδυναμεί με τη γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο ακτίνες που συνδέουν το κέντρο της Γης με την αλεξάνδρεια και τη συήνη αντίστοιχα. ο Ερατοσθένης βρήκε ότι η γωνία ήταν 7,2°. Τώρα, φανταστείτε κάποιον που ξεκινά από τη συήνη, βαδίζει ευθεία προς την αλεξάνδρεια και ύστερα συνεχίζει να περπατά μέχρι να διασχίσει όλη τη Γη και να επιστρέψει στη συήνη. αυτός ο άνθρωπος θα καλύψει όλη την περιφέρεια της Γης, διανύοντας έναν ολόκληρο κύκλο, δηλαδή 360°. Έτσι, εάν η γωνία συήνη-κέντρο Γης-αλεξάνδρεια είναι μόνο 7,2°, τότε η απόσταση μεταξύ των δυο πόλεων είναι το 7,2/360 ή το 1/50 της περιφέρειας της Γης. η αλεξάνδρεια δεν βρίσκεται ακριβώς βόρεια της συήνης γι αυτό υπάρχει και ένα μικρό λάθος στη μέτρηση. Επίσης, η συήνη δεν βρίσκεται ακριβώς στον Τροπικό του Καρκίνου αλλά 55 km πιο βόρεια. Και τέλος η γωνιακή διαφορά είναι 7o 5 ακολούθως το μόνο που χρειαζόταν ήταν η απόσταση της συήνης από την αλεξάνδρεια. ο Ερατοσθένης μέτρησε αυτήν την απόσταση, χρησιμοποιώντας ένα είδος οδομέτρου με γρανάζια και την βρήκε ίση με 5040 στάδια. Επομένως η περιφέρεια της Γης είναι 5040.50 = 252.000 στάδια. αυτή είναι η μεσημβρινή περιφέρεια, αλλά δεχόμενοι τη Γη σαν μια σφαίρα, θα ισούται και με την ισημερινή περιφέρεια. πόσο όμως είναι το ένα στάδιο; Το στάδιο ήταν ίσο με 159 μέτρα (άλλοι λένε 157 μέτρα), κατά την Ελληνιστική εποχή στην αίγυπτο (το στάδιο διέφερε από περιοχή σε περιοχή, αλλά και από εποχή σε εποχή). Άρα η περιφέρεια της Γης σε μέτρα είναι 40.068.000 μέτρα. η πραγματική ισημερινή ακτίνα της Γης είναι 12.756 Κm, με αποτέλεσμα η περιφέρεια να ισούται περίπου με 40.074.156 μέτρα. Το σφάλμα που έκανε ο

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

35

Ερατοσθένης είναι απειροελάχιστο (φτάνει το 0,02 %). βέβαια στην πραγματικότητα ο Ερατοσθένης υπολόγισε την μεσημβρινή περιφέρεια, η οποία σήμερα υπολογίζεται σε 39.942.209 μέτρα. Έτσι το σφάλμα ανέρχεται περίπου στο 0,3 %. Εκπληκτικά μικρό για εκείνη την εποχή, όπου δεν υπήρχαν οι υπολογιστές και τα Laser. Ένα άλλο εξαιρετικό γεγονός είναι ότι η μέτρηση στηρίζεται στην κατ’ εκτίμηση μέση ταχύτητα ενός καραβανιού από καμήλες. ακόμα, παρ’ όλα αυτά τα μειονεκτήματα, η μέθοδος του ακόμα προκαλεί το θαυμασμό. ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε περίπου στο 250 π.Χ., και η Γη επιτέλους είχε ένα σωστό μέγεθος. ας σημειωθεί ότι την πληροφορία για την μέτρηση της περιφέρειας της Γης από τον Ερατοσθένη την πήραμε από τον γεωγράφο στράβωνα, ο οποίος γράφει ακριβώς: “όντως δε κατ’ Ερατοσθένη του ισημερινού κύκλου σταδίων μυριάδων πέντε και είκοσι και δισχιλίων”. Μία μυριάδα ισούται με 10.000. Για αυτό λέμε εκατομμύριο, δηλαδή 100 μυριάδες. Έτσι 100.10.000 = 1.000.000. ο αριθμός που σχηματίζεται από τα αναφερόμενα του στράβωνος είναι 252.000 στάδια. αν η ακρίβεια του Ερατοσθένη είχε απόκλιση 0.3% ή 1% δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Το σημαντικό είναι ότι ο Ερατοσθένης βρήκε πώς να εκτιμήσει επιστημονικά το μέγεθος της Γης. οποιαδήποτε ανακρίβεια ήταν απλώς αποτέλεσμα μιας κακής γωνιακής μέτρησης, ενός λάθους στην απόσταση μεταξύ συήνης και αλεξάνδρειας (η απόσταση δεν είναι 800 χιλιόμετρα αλλά 729), της ώρας του μεσημεριού στο θερινό ηλιοστάσιο, και του γεγονότος ότι η αλεξάνδρεια δεν βρισκόταν ακριβώς βόρεια της συήνης (δηλαδή δεν είναι στον ίδιο μεσημβρινό αλλά απέχουν 3ο περίπου). πριν από τον Ερατοσθένη κανείς δεν γνώριζε αν η περιφέρεια της Γης ήταν 4.000 ή 4.000.000.000 χιλιόμετρα, και έτσι η προσέγγιση της τιμής στα 40.000 χιλιόμετρα ήταν τεράστιο επίτευγμα. αποδείχτηκε ότι το μόνο που χρειαζόταν για να μετρηθεί ο πλανήτης ήταν ένας άνθρωπος με ένα κοντάρι και ένα μυαλό. Με άλλα λόγια, αν βρεθούν μαζί μια διάνοια και μια πειραματική διάταξη, σχεδόν τα πάντα είναι εφικτά.

36

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

Τα ΝησιA ΓΚαλαπAΓΚοσ

Τα νησιά Γκαλαπάγκος είναι αρχιπέλαγος αποτελούμενο από 13 κύρια ηφαιστειακής προέλευσης νησιά, 6 μικρότερα νησιά, και 107 βράχους και νησάκια. Το πρώτο νησί θεωρείται πως σχηματίστηκε 5 έως 10 εκατομμύρια έτη πριν, ως αποτέλεσμα της τεκτονικής δραστηριότητας. Τα νεότερα νησιά, Isabela (ισαβέλα) και Fernandina (Φερναντίνα), διαμορφώνονται ακόμα, μέσω της πιο πρόσφατης ηφαιστειακής έκρηξης του 1998. Το αρχιπέλαγος ανήκει πολιτικά στην Δημοκρατία του ισημερινού, χώρα στη βορειοδυτική Νότια αμερική. Τα νησιά κατανέμονται γύρω από τον ισημερινό, 965 χιλιόμετρα (περίπου 600 μίλια) δυτικά του ισημερινού (0°Ν 91°Δ). Είναι φημισμένα για τον απέραντο αριθμό ενδημικών ειδών τους και τις μελέτες που πραγματοποίησε εκεί το 1835 ο Κάρολος Δαρβίνος, οι οποίες οδήγησαν στη θεωρία της φυσικής επιλογής. αν και η πρώτη νομοθεσία για την προστασία των νήσων Γκαλαπάγκος θεσπίστηκε το 1934 και συμπληρώθηκε το1936, την δεκαετία του 1950 λήφθηκαν τα σημαντικότερα μέτρα με σκοπό τον έλεγχο πάνω στην εγγενή χλωρίδα και πανίδα. Το 1955, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (International Union for the Conservation of Nature) οργάνωσε μια αποστολή με σκοπό τη συγκέντρωση στοιχείων. Δύο έτη αργότερα, το 1957, η UNESCO, σε συνεργασία με την κυβέρνηση του ισημερινού, έστειλε μια ακόμα ερευνητική ομάδα για να μελετήσει την περιοχή και για να επιλέξει έναν τόπο για έναν δημιουργία ενός ερευνητικού σταθμού. Το 1959, παράλληλα με την επέτειο των εκατό χρόνων από

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

37

τη δημοσίευση της Καταγωγής των Ειδών του Δαρβίνου, η κυβέρνηση του ισημερινoύ ανακήρυξε το 97,5% του εδάφους ως εθνικό πάρκο, εκτός από τις περιοχές που ήταν ήδη κατοικημένες. Τον ίδιο χρόνο, ιδρύθηκε το Ίδρυμα Κάρολος Δαρβίνος(Charles Darwin Foundation), με διεθνή έδρα στις βρυξέλλες. οι αρχικοί στόχοι του ήταν να εξασφαλίσει τη συντήρηση των μοναδικών οικοσυστημάτων στις νήσους και να προωθήσει όλες τις απαραίτητες επιστημονικές μελέτες. η εργασία συντήρησης άρχισε με την καθιέρωση του ερευνητικού σταθμού Charles Darwin το 1964, Κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών, τα προγράμματα συντήρησης, όπως η εξόντωση των εισαχθέντων ειδών και η προστασία των εγγενών ειδών, εκτελέσθηκαν από το προσωπικό των σταθμών. αυτήν την περίοδο, οι περισσότεροι εδρεύοντες επιστήμονες ακολουθούν τους στόχους συντήρησης ενώ η εργασία των περισσότερων επισκεπτών επιστημόνων είναι προσανατολισμένη προς την καθαρή έρευνα. Όταν το εθνικό πάρκο καθιερώθηκε, περίπου 1.000 έως 2.000 άνθρωποι ανταποκρίθηκαν. Το 1972 μια απογραφή που έγινε στο αρχιπέλαγος είχε ως αποτέλεσμα την καταγραφή ενός πληθυσμού 3,488 ανθρώπων. Μέχρι τη δεκαετία του ‘80, αυτός ο αριθμός είχε ανέλθει εντυπωσιακά σε περισσότερους από 15.000 ανθρώπους, και εκτιμήσεις για το 2004 υπολογίζουν περίπου 20.000 ανθρώπους. Το 1986 ο περιβάλλων ωκεανός αναγνωρίστηκε ως υπό προστασία από την αλιεία και την περαιτέρω ανάπτυξη. h UNESCO αναγνώρισε τα νησιά Γκαλαπάγκος ως παγκόσμια κληρονομιά το 1978, ενώ αργότερα, το Δεκέμβριο του 2001 αναγνωρίστηκε και ο περιβάλλων ωκεανός. Τα αξιοσημείωτα είδη των νησιών περιλαμβάνουν: • Γιγάντια Χερσαία ιγουάνα, Conolophus subcristatus • θαλάσσια ιγουάνα, cristatus Amblyrhynchus (η μόνη ιγουάνα που σιτίζεται από τη θάλασσα) • Γιγάντια Χελώνα των Γκαλαπάγκος, Geochelone elephantopus, γνωστή ως gal pago στα ισπανικά, έδωσε το όνομα στα νησιά.

• Γαλαζοπόδαρη σούλα Sula nebouxii • πράσινη Χελώνα των Γκαλαπάγκος, πιθανά ένα υποείδος της πράσινης Χελώνας του Ειρηνικού, Chelonia mydas agassisi • αγγούρι της θάλασσας, η αιτία των περιβαλλοντικών διαμαχών με τους ψαράδες πέρα από τις ποσοστώσεις αυτής της ακριβής ασιατικής λιχουδιάς holothuria spp.

• 13 ενδημικά είδη σπίζας, αποκαλούμενα γενικά σπίζες του Δαρβίνου • σπίζα-ΔρυοκολάπτηςCamarhynchus pallidus • πιγκουΐνος των Γκαλαπάγκος, Spheniscus mendiculus • Κορμοράνος του Χάρρις, Phalacrocorax harrisi • Γεράκι των Γκαλαπάγκος, Buteo galapagoensis • Τα θαλάσσια λιοντάρια (είδος φώκιας), που ζουν στις παγωμένες θάλασσες, είναι παρόντα στα νησιά Γκαλάπαγος λόγω του ψυχρού ρεύματος humboldt. βρίσκονται κυρίως στα νησιά Plaza Sur (πλάσα σουρ), Santiago (σαντιάγο) και Fernandina (Φερναντίνα).

38

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

ο ΔαρβIΝοσ Και η θΕΩρIα Τησ ΕΞEλιΞησ ο Κάρολος ροβέρτος Δαρβίνος γεννήθηκε στο σρούσμπερι της αγγλίας, στις 12 Φεβρουαρίου του 1809. Μεγάλωσε σε μια οικογένεια, που τιμούσε τη λογοτεχνία και την επιστήμη, κάνοντάς τον να τις αγαπήσει κι αυτός. στα 1831, σε ηλικία 22 χρόνων, ήταν κιόλας ένας καλός φυσιοδίφης, μέλος μιας μεγάλης επιστημονικής αποστολής στις ακτές της Νότιας αμερικής. Επί έξι χρόνια, συγκέντρωνε υλικό, που θ’ αποτελούσε τη βάση μιας νέας θεωρίας στη φυσική επιστήμη. Επιστρέφοντας στην αγγλία, συνέχιζε να πλουτίζει το υλικό και τις γνώσεις του. Ήταν πια πενήντα χρόνων, όταν, στα 1859, κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο: «η γένεση των ειδών με τη φυσική επιλογή». στο βιβλίο διατυπώνεται η εξελικτική θεωρία, ο «δαρβινισμός», όπως αποκλήθηκε, που προκάλεσε πάταγο κι αναστάτωσε τα ως τότε κρατούντα. η θεωρία του Δαρβίνου πολεμήθηκε με φανατισμό από την Εκκλησία αλλά επιβεβαιώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, στη συνέχεια. Δώδεκα χρόνια αργότερα (1871), ο Δαρβίνος δημοσίευσε ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο «η καταγωγή του ανθρώπου και η φυσική επιλογή», όπου υποστήριξε ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τα πιθηκοειδή. σήμερα, είναι βεβαιωμένο πως ο άνθρωπος και ο πίθηκος έχουν κοινούς προγόνους αλλά ο ένας δεν είναι η συνέχεια του άλλου. ο Κάρολος ροβέρτος Δαρβίνος πέθανε το 1882, σε ηλικία 73 χρόνων. σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης, το «είδος» δεν είναι σταθερό κι αναλλοίωτο. Όλα τα είδη των φυτών και των ζώων, που έζησαν πάνω στη Γη ή που εξακολουθούν να ζουν, είναι το αποτέλεσμα της ασταμάτητης μεταβολής, της εξέλιξης από μια ή ελάχιστες υποτυπώδεις αρχικές μορφές. αιτία της εξέλιξης είναι η φυσική επιλογή, που οφείλεται στον αγώνα για τη «διαιώνιση του είδους». Είναι ένας αγώνας, που τον διεξάγουν όλα τα ζωντανά πλάσματα της φύσης και κατά είδη και κατά άτομα του ίδιου είδους. Έτσι, κάθε άτομο και κάθε είδος αναπτύσσει εκείνες τις ιδιότητες που το βοηθούν να επιβιώσει ή δημιουργεί νέες, ανάλογα με το τι απαιτεί η προσαρμογή του στο περιβάλλον, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια, η «διαιώνιση». Με την κληρονομικότητα, οι αναπτυγμένες ή νέες ιδιότητες μεταβιβάζονται στους απογόνους, ενώ οι άχρηστες ατροφούν και, συχνά, χάνονται. Μια τέτοια φυσική επιλογή επικράτησε 600.000.000 πριν, όταν η ζωή βγήκε στη στεριά.

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

39

σήμερα, η θεωρία της εξέλιξης είναι απόλυτα παραδεκτή κι, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες, η μόνη αμφισβήτηση που μπορεί να υπάρξει εντοπίζεται στην «ορθόδοξη άποψη πως μοναδικός παράγοντας αλλαγής και ανάπτυξης στη ζωή ήταν η φυσική επιλογή σε συνεργασία με αιφνίδιες αλλαγές ή μεταλλάξεις στους οργανισμούς» (Χάκετα Χόουκς, στον πρόλογο του πρώτου τόμου της «ιστορίας της ανθρωπότητας», έκδοση της UNESCO). η θανάσιμη πάλη ανάμεσα στο μάγμα του εσωτερικού της Γης, τον φλοιό της και το νερό συνεχίζεται ως τις μέρες μας, σε ήπια μορφή. στο ξεκίνημά της, όμως, ήταν βίαιη, καθημερινή, θορυβώδης και καταλυτική. Εκρήξεις, παράξενα χρώματα και κοσμογονικές αλλαγές συνέθεταν μιαν άγρια ομορφιά. οι μεταμορφώσεις, σ’ αυτή τη φάση, κράτησαν 540 εκατομμύρια χρόνια: από τα δύο δισεκατομμύρια χρόνια πριν από την εποχή μας ως το ένα δισεκατομμύριο 460 εκατομμύρια. ολόκληρο αυτό το διάστημα ονομάστηκε αρχαϊκός αιώνας και σημαδεύτηκε από το συνεχές κομμάτιασμα του φλοιού της Γης, τη δημιουργία ρηγμάτων και τη δράση των ηφαιστείων, που έβρισκαν διεξόδους ακόμα και στους βυθούς του απέραντου ωκεανού. Μαζί με τη λάβα, που ξεχυνόταν στην επιφάνεια του φλοιού, απελευθερώνονταν αέρια. Άλλα από αυτά υγροποιούνταν αμέσως και γέννησαν τις θερμοπηγές. Κι άλλα σκορπίζονταν στην ατμόσφαιρα. οι αναθυμιάσεις δημιουργούσαν σύννεφα και τα σύννεφα έφερναν κατακλυσμούς. Και χημικές ενώσεις. ανάμεσά τους και οι πολύτιμοι για το μέλλον υδρογονάνθρακες, που δεν έμεναν αργοί. αιχμαλώτιζαν οξυγόνο και άζωτο και παίρνοντας ενέργεια από τις αστραπές, μετατρέπονταν σε νέες πιο πολύπλοκες χημικές ενώσεις του άνθρακα, τα αμινοξέα: Άχρωμες κρυσταλλικές οργανικές ενώσεις, που εύκολα διαλύονται στο νερό και που έχουν την ικανότητα να διώχνουν ό,τι τους είναι άχρηστο και να κρατούν ό,τι τους χρειάζεται. οι βροχές τα παράσερναν στα βάθη του ωκεανού. Εκεί, με φιλτραρισμένη από το νερό τη δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου, τα αμινοξέα οδηγήθηκαν σε νέες ενώσεις που γέννησαν τα λευκώματα (άχρωμα, άμορφα, διάφανα και μαλακά μόρια οργανικής ύλης). Είναι οι γνωστές μας πρωτεΐνες, αζωτούχες ενώσεις που αποτελούν την πρώτη βάση των ζωντανών κυττάρων. σήμερα, τα εντοπίζουμε στα αβγά, στο αίμα, στο λέμφος, στο γάλα και όπου αλλού υπάρχει πηγή ζωής. στην πρώτη εμφάνισή τους, τα λευκώματα παρασέρνονταν, χάνονταν, ξαναφαίνονταν, ενώνονταν, διαλύονταν, ενώ οι ακτίνες του ήλιου τα δολοφονούσαν, όπου τα έβρισκαν. Όμως, η υπεριώδης ακτινοβολία διασπούσε και το διοξείδιο του άνθρακα, από το οποίο ελευθερωνόταν οξυγόνο, που, με νέες μεταλλαγές, δημιουργούσε το όζον: Μια νέα και πιο ενισχυμένη μορφή υλικού, που το αποτελούν τρία άτομα οξυγόνου ενωμένα σε ένα. Γίνηκε το προστατευτικό κόσκινο, που απλώθηκε γύρω από την ατμόσφαιρα και μεταβλήθηκε σε φίλτρο κατά της θανατηφόρας ακτινοβολίας. Κάποια λευκώματα κατάφεραν, έτσι, να επιζήσουν ως οι πρώτες απειροελάχιστες μορφές ζωής. συνέβη ένα δισεκατομμύριο 460 εκατομμύρια χρόνια πριν από την εποχή μας. η αέναη αδυσώπητη πάλη ανάμεσα στο μάγμα, τον φλοιό, τον ωκεανό και τα στοιχειά της φύσης συνεχιζόταν, όταν ξεκινούσε η εποχή που ονομάστηκε ηωζωικός (δηλαδή «αυγής της ζωής») ή προτεροζωικός αιώνας. Διάρκεσε 860 εκατομμύρια χρόνια. Όταν έληξε, πριν από 600 εκατομμύρια χρόνια, τίποτα δεν ήταν όπως παλιά.

40

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

Εκεί που η θάλασσα συναντούσε τη στεριά, στα ρηχά χαμένων πια παραλίων, τα λευκώματα συνέχιζαν την εξελικτική τους πορεία. στην αρχή του ηωζωικού αιώνα, οι πρώτοι αθέατοι στο ανθρώπινο μάτι (που έτσι κι αλλιώς τότε δεν υπήρχε) μονοκύτταροι οργανισμοί έδιναν τη δική τους από τα πριν χαμένη μάχη. Κανένας τους δεν επέζησε στο διάβα των αιώνων. Χάθηκαν και διαλύθηκαν, θύματα του πολέμου που μαινόταν γύρω τους, αλλά πρόλαβαν να εξελιχθούν και να δώσουν πιο πολύπλοκους και πιο τέλειους απογόνους. Μέσα στις μύριες όσες ανακατατάξεις, η ζωή διαφυλάχτηκε. στα τέλη αυτής της περιόδου, στις αβαθείς ακτές, οι μονοκύτταροι οργανισμοί είχαν κιόλας χωριστεί σε προγόνους των ζώων και των φυτών. Μέσα στο νερό, έμπαιναν οι βάσεις για τη δημιουργία των δύο πολυπληθών βασιλείων, που έμελλε να κατακτήσουν αργότερα τον πλανήτη Γη. πριν από 600.000.000 χρόνια, όταν ο πλανήτης έμπαινε στη φάση, που ονομάσαμε παλαιοζωικό αιώνα, οι ήπειροι είχαν αποκτήσει νέα μορφή. Το σχήμα της στεριάς συνεχώς άλλαζε όψη. οι πτυχώσεις του φλοιού της Γης, που υψώνονταν εδώ κι εκεί, φυλάκιζαν σαν μέσα σε πανύψηλους τοίχους κομμάτια του ωκεανού. σχηματίζονταν, έτσι, απέραντα έλη: Είναι οι τεράστιες θερμοκοιτίδες, όπου η ζωή βρήκε ιδανικές συνθήκες ν’ αναπτυχθεί. Και να απλωθεί. Τα πρώτα ατελή υδρόβια φυτά σκέπαζαν τους βυθούς ως τις όχθες των ελών. λίγο λίγο, όμως, τα νερά εξατμίζονταν, καθώς τα βουνά εμπόδιζαν την ανανέωσή τους από τον ελεύθερο ωκεανό. Τα έλη περιορίζονταν. Τα ατελή φύκια που φύτρωσαν κοντά στις όχθες, με τον καιρό, έχασαν την επαφή τους με το νερό. η μοίρα τους ήταν να πεθάνουν ή να προσαρμοστούν. Άλλα χάθηκαν, άλλα επιβίωσαν προλαβαίνοντας τον χρόνο, με τρόπο «μαγικό». Όσο ακόμα υπάρχει έστω και λίγο νερό, αποκτούν ρίζες που χώνονται βαθιά στο έδαφος αναζητώντας τη ζωοδότρα υγρασία και την τροφή. αποκτούν και κορμό, μέσα στον οποίο μπορούν να φυλαχτούν για καιρό η υγρασία και η τροφή. Όταν τα νερά του έλους παύουν να τα καλύπτουν, τα φυτά αυτά έχουν κιόλας αποκτήσει νέες συνήθειες. στεριανές. η κατάκτηση της στεριάς από το βασίλειο των φυτών είναι πια θέμα χρόνου. Και είναι ό,τι χρειάζεται για να μπορέσουν και τα ζώα να βγουν στη στεριά. Για εκατομμύρια χρόνια, σ’ ένα κλίμα υγρό και ζεστό, τα φυτά εισπνέανε το άφθονο διοξείδιο του άνθρακα, που κυκλοφορούσε στην ατμόσφαιρα, κρατούσαν τον άνθρακα κι ελευθέρωναν το οξυγόνο. Δημιουργούσαν, έτσι, τις κατάλληλες συνθήκες αναπνοής για τα επερχόμενα ζώα. πανίσχυρες οι ρίζες τους, έσπαζαν τα πετρώματα για να περάσουν και να συναντήσουν την υγρή τους τροφή. Έφτιαχναν, έτσι, το πολύτιμο χώμα. Και ισοπέδωναν τα βουνά προσθέτοντας έναν ακόμα εμπόλεμο στις μάχες που συνεχίζονταν ανάμεσα στο μάγμα, τον φλοιό και τον ωκεανό. Δε νικούσαν πάντα. οι αδιάκοπες γεωλογικές ανακατατάξεις, οι ορογενέσεις και οι εξαφανίσεις των πτυχώσεων παράσερναν στα κατάβαθα της Γης δάση ολόκληρα από φυτά και δέντρα. Μέσα από ασύλληπτες χρονικές περιόδους, ο άνθρακας, που περιείχαν τα καταβυθισμένα φυτά και δέντρα, μετατράπηκε σε κάρβουνο: ανθρακίτη, πετροκάρβουνο, λιγνίτη. οι καταβυθίσεις στους ωκεανούς παράσερναν στα σπλάχνα της Γης το πλαγκτόν και τους μικροοργανισμούς που μετατρέπονταν σε έναν ρευστό πολτό γεμάτο άνθρακα. Δημιουργήθηκε το πετρέλαιο. Κάρβουνο και πετρέλαιο έμειναν καλά φυλαγμένα για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, ώσπου να τα ανακαλύψει ο άνθρωπος και να τα χρησιμοποιήσει για την

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ

41

παραγωγή ενέργειας. Όμως, στα 400 εκατομμύρια χρόνια του παλαιοζωικού αιώνα, οι ζωντανοί οργανισμοί του ζωικού βασιλείου, που είχε ήδη δημιουργηθεί στους ωκεανούς, δεν έμειναν πίσω σε εξέλιξη. οι πρώτοι ατελείς μικροοργανισμοί είχαν κιόλας γίνει πολύπλοκοι. Κάποιοι από αυτούς απέκτησαν ένα σπουδαίο όπλο στον αγώνα τους για επιβίωση: Την σπονδυλική στήλη. Τα πρώτα ψάρια αυξάνονταν και πληθύνονταν στον ελεύθερο ωκεανό. Κάποια άλλα φυλακίστηκαν στα έλη. Όταν το νερό άρχισε να λιγοστεύει, κάποια από αυτά κατάφεραν να εξελιχθούν έτσι που να μπορούν να επιζήσουν στις λίμνες και στα ποτάμια. Κάποια άλλα απέκτησαν νέες ικανότητες και νέα πολύτιμα όργανα: Ήταν τα αμφίβια, που μπορούσαν να ζουν το ίδιο καλά και στο νερό και στη στεριά. Το επόμενο βήμα ήταν μερικά από τα αμφίβια να απομακρυνθούν από το νερό και να χάσουν τις ιδιότητες που τους επέτρεπαν να ζουν και μέσα σ’ αυτό. στα τέλη του παλαιοζωικού αιώνα κι ενώ το κλίμα άρχιζε να ψυχραίνει, 200.000.000 χρόνια πριν από την εποχή μας, τα πρώτα ερπετά ξεκινούσαν να κατακτήσουν τον πλανήτη Γη. Και τα πρώτα κωνοφόρα (πεύκα, έλατα κ.λπ.) αντικαθιστούσαν τα καταβυθισμένα δάση. η ζωή είχε για τα καλά εγκατασταθεί στη στεριά. ΟΙ ΧΕΛΩΝΕΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΓΚΑΛΑΠΑΚΟΣ η γιγάντια χελώνα είναι ίσως το πιο γνωστό ον των νήσων Γκαλαπάγκος. Μάλιστα έδωσε το όνομά της στο αρχιπέλαγος και κατ’ επέκταση στα νησιά αφού Galapago στα ισπανικά σημαίνει χελώνα. η γιγάντιες χελώνες Γκαλαπάγκος είναι το μεγαλύτερο εν ζωή είδος χελώνας και φτάνει τα 400 κιλά σε βάρος και 1,8 μέτρα σε μήκος. Κινούνται πολύ αργά με ταχύτητα μόλις 0,21 χλμ/ώρα και είναι φυτοφάγες. Είναι το ζώο με το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής μεταξύ όλων των φυτοφάγων ζώντας περίπου 100 χρόνια αν και η γηραιότερη χελώνα που έχει παρατηρηθεί εκτιμήθηκε ηλικίας 170 ετών. η χελώνα Γκαλαπάγκος έχει καλή αίσθηση της όσφρησης και πάντα μυρίζει την τροφή της πριν την καταναλώσει.

Oι γιγάντιες χελώνες ήταν ένα από τα ζώα που τράβηξαν την προσοχή του Δαρβίνου όταν επισκέφθηκε τα νησιά Γκαλάπαγκος και ήταν το βασικό στοιχείο για τη διατύπωση της θεωρίας της εξέλιξης.

EΠIMEΛEIA ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ TYΠOTEXNIKH EΠIMEΛEIA: NIKOΣ AΓΓEΛATOΣ

42

ΚΟΛΟΜΒΙΑ - ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ - ΝΗΣΙΑ ΓΚΑΛΑΠΑΓΚΟΣ