AlphaAvropa Sizcə çox by Council of Europe Conseil de l'Europe

Sİ z nə yə gör ə Av r op A Ş urASının mö vc u d lu ğu nd A mAr Aqlı o l m Al ı S ınız?

ONA GЮRя Kи:

Avropa Şurası Avropada insan hüquqlarını, demokratiyanı və qanunun aliliyini qorumaq üçün fəaliyyət göstərir. O, Avropanın uzun müddətdən bəri mövcud olan siyasi təşkilatıdır;

O, dünyada yeganə məkandır ki, insan hüquqları barəsində məcburi qüvvəyə malik beynəlxalq konvensiya burada qəbul edilib;

Avropa Şurası cəmiyyətimizin üzləşdiyi əsas problemlərin, o cümlədən aşağıdakıların həllini tapmağa çalışır: irqçilik, azlıqlara qarşı ayrı-seçkilik, uşaqların müdafiəsi, insanların cəmiyyət tərəfindən qəbul edilməməsi, terrorizmə, mütəşəkkil cinayətkarlığa və korrupsiyaya qarşı mübarizə, narkotik vasitələrə aludəçilik, qadınlara və uşaqlara qarşı zorakılıq, insan alveri, bioetika və klonlaşdırma, ətraf mühitin mühafizəsi, dərmanların və tibbi qulluğun keyfiyyəti. Yalnız bütün üzv dövlətlər arasında əməkdaşlıq vasitəsilə biz bütün əsas müasir problemlərə cavablar tapa bilərik.

Siz müəllimlər üçün ümumavropa təlim seminarlarında iştirak etmək imkanlarına maliksiniz. AVROPA SиZиN DцшцNDцYцNцZDяN Dя ARTIQ BиR шEYDиR

Bu məlumat üçündür?

materialları

kimlər

Bu məlumat materialları 12 və daha yuxarı yaşlı şagirdlərin onlarla tanış olması üçün nəzərdə tutulub. Onlar mühüm və bəzən mürəkkəb mövzuları əks etdirir, amma aydın və jarqondan azad anlayışlarla ifadə edilib. Burada əks olunan problemlərə toxunmaqda şagirdlərə kömək etmək üçün bu tədris paketinə həmçinin mövzunun mahiyyətini

açan təsvirlər və məşhur şəxsiyyətlərdən sitatlar daxil edilib. Bu məlumat materiallarından necə istifadə etməli?

Bu məlumat materiallarının hər biri sizi konkret mövzu ilə və ya ona aid məlumatlarla tanış edir.

Çalışma materialları burada əks olunan məsələləri sinifdə əlavə öyrənmək üçün ideyalar verir.

Məlumat materiallarında müəyyən terminləri izah etmək üçün “lüğətlər” yer alıb. Müxtəlif məsələlər arasında əlaqəni göstərmək üçün məlumat materialları arasında linklər (əlaqələndiriclər) var.

Avropa Şurasının müvafiq İnternet saytlarında əlavə informasiyaları və ya nəşrləri əldə etmək üçün bəzi məlumat materiallarında İnternet linkləri var. TяDRиS ишчиLяRи цчцN «PESTALOZZи» TяLиM PROQRAMI

30 ildən artıqdır ki, Avropa Şurası ən müxtəlif prioritet mövzulara dair Avropa seminarları təklif edir. Bu seminarlar sizə imkan verir ki: Bütün Avropadan olan həmkarlarınızla görüşəsiniz və təcrübə mübadiləsi aparasınız; Tədrisdə yeni və ya innovativ inkişaflardan xəbər tutasınız;

Avropa səviyyəsində təhsilin prioritetləri barədə müzakirədə iştirak edəsiniz. Hər il 2.000-ə yaxın avropalı müəllim seminarlarda iştirak edir, onlardan 500-ü nəqliyyat xərclərinin kompensasiyasından yararlanır.

Mütəmadi olaraq təzələnən informasiyanı bu saytda tapmaq olar: www.coe.int/pestalozzi

яLAVя MяLUMAT цчцN!

Avropa Şurasının fəaliyyətləri barədə xəbərləri, gündəlik mövzuları, sorğuları öyrənmək üçün Avropa Şurasının İnternet saytını yoxlayın və özünüz üçün kəşf edin ki, nə üçün “Avropa sizin düşündüyünüzdən də artıq bir şeydir”! Avropa Şurasının nəşrlərini almaq üçün onlar haqqında əlavə məlumatları bu saytda tapın: www.book.coe.int www.coe.int

www.coe.int/pestalozzi

www.book.coe.int

BU S и M AL AR K иM L я RDиR?

UİNSTON ÇÖRÇİLL (WINSTON CHURCHILL) (30 noyabr 1874–24 yanvar 1965) Britaniya siyasətçisi və ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı. O, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı 1940-cı ildən 1945-ci ilədək, sonra isə yenidən 1951-ci ildən 1955-ci ilədək Birləşmiş Krallığın baş naziri vəzifəsində çalışıb. (material 1) ANDREY SAXAROV (ANDREI SAKHAROV) (21 may 1921–14 dekabr 1989) Sovet nüvə fiziki və insan hüquqlarının fəal müdafiəçisi. 1975-ci ildə Saxarova Nobel mükafatı verilib. 1988-ci ildə təsis edilən və özünü insan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsinə həsr edən şəxslərə və təşkilatlara hər il Avropa Parlamenti tərəfindən verilən Saxarov mükafatı onun şərəfinə adlandırılıb. (material 2)

SİMON VEYL (SIMONE VEIL) (13 iyul 1927) Fransa Akademiyasının üzvü olan Simon Veyl fransız hakimi və siyasətçisidir, o, Fransa hökumətində səhiyyə naziri, Avropa Parlamentinin sədri, yenə də Fransa hökumətində sosial, səhiyyə və şəhər məsələləri naziri vəzifələrində çalışıb. (material 3)

PABLO PİKASSO (PABLO PICASSO) (25 oktyabr 1881 – 8 aprel 1973) Məşhur rəssam, heykəltəraş və qrafikaçı olan, Malaqada (İspaniya) doğulan Pikasso 20ci əsr incəsənətinin aparıcı qüvvəsi idi. (material 4)

‘

YOHAN VOLFQANQ FON HÖTE (JOHANN WOLFGANG VON GOETHE) (28 avqust 1749 – 22 mart 1832) Alman yazıçısıdır, onun əsərləri poeziya, dramaturgiya və ədəbiyyatdan tutmuş teologiya, humanizm və elm sahələrinədək geniş çeşidlidir. Almaniyanın mədəniyyət təsisatı olan Höte İnstitutu onun adını daşıyır (material 5) KŞİŞTOF KİSLOVSKİ (KRZYSZTOF KIESLOWSKI) (27 iyun 1941 – 13 mart 1996) ‘ Aparıcı Polşa rejssoru və ssenaristidir, müasir dövrün ictimai və mənəviyyat mövzularını tədqiq edib. (material 6) KOFİ ANNAN (KOFI ANNAN) (8 aprel 1938) Qana diplomatıdır, 1 yanvar 1997-ci ildən 1 yanvar 2007-ci ilədək Birləşmiş Millətlər Təşkilatının beşinci Baş katibi vəzifəsində çalışıb. Kofi Annan və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 2003-cü ildə Nobel Mükafatının müştərək laureatı olublar (material 7) MARİYA KÜRİ (MARIE CURIE) (7 noyabr 1867 – 4 iyul 1934) Polşada yaşamış, sonradan Fransa vətəndaşı olmuş fizik və kimyaçı. O, fizika və kimya sahələrində Nobel mükafatı alıb və Paris Universitetinin ilk qadın professoru olub. (material 8) QRO HARLEM BRUNDTLAND (GRO HARLEM BRUNDTLAND) (20 aprel 1939) Norveç siyasətçisi, diplomatı və həkimi. O, Norveçin sabiq baş naziridir və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının sabiq Baş direktoru vəzifəsində çalışıb. Hazırda Birləşmiş Millətlər Təşkilatında iqlim dəyişiklikləri üzrə xüsusi elçi vəzifəsində çalışır. (material 9) MİXAİL QORBAÇOV (MIKHAIL GORBACHEV) (2 mart 1931) Rusiya siyasətçisi, SSRİ dövlətinin sonuncu başçısı, 1985-ci ildən SSRİ dağılanadək bu vəzifədə çalışıb. 1990-cı ildə ona Nobel mükafatı verilib. (material 10)

AV R OP A шU R ASI : ONUN MяN ш яYи V я MяQSяDL я Rи

ЧюRЧиLLDяN BAшLAYARAQ QORBAЧOVA Vя ONDAN SONRAKILARADяK... Müharibənin böyük paradokslarından biri ondan ibarətdir ki, o, siyasi və sosial dəyişikliklər üçün böyük hərəkətverici qüvvə ola bilər; təkcə elə Birinci Dünya Müharibəsindən sonra qadın hüquqlarının inkişafını yada salmaq kifayətdir. Avropa Şurasının yaradılması İkinci Dünya Müharibəsindən cəmiyyəti yaxşılaşdırmaq və uzunmüddətli sülh yaratmaq uğrunda xalq hərəkatlarının mühüm nəticəsi idi. 1946-cı ilin sentyabrında Sürixdəki nitqində Uinston Çörçillin olduqca əla ifadə etdiyi kimi: “Biz bir növ Avropa Birləşmiş Ştatlarını qurmalıyıq. Yalnız bu yolla yüz milyonlarla zəhmətkeşlər həyatı mənalı edən əsil sevinci və ümidi yenidən əldə edəcəklər… Bu coşğun və qüdrətli qitənin məyus xalqlarına geniş vətənpərvərlik və ümumi vətəndaşlıq hissi verən avropalılar qrupu niyə də

olmasın?”

Az sonra Avropa Şurası təsis edildi: digər ölkələr üçün təşkilata daxil olmaq imkanı saxlanılmaqla onun NİZAMNAMƏSİ 1 tərtib olundu və 5 may 1949-cu ildə on dövlət tərəfindən imzalandı. 1989-cu ildə Berlin divarının yıxılmasından bəri Avropa Şurasının üzvlərinin sayı xeyli artdı (bax: çalışma materialı 10), yeni dövlətlər demokratiyaya, insan hüquqlarına və qanunun aliliyinə əsaslanan Avropa quruculuğu işinə sadiqliklərini nümayiş etdirmək üçün təşkilata daxil oldular. O dövrdə Sovet İttifaqının prezidenti olan Mixail Qorbaçov 1989-cu ilin iyulunda Parlament Assambleyasında çıxış etməyə gələndə nə qədər böyük dəyişikliklərin baş verdiyi aydınlaşdı. Hazırda Şuranın qərarlarının şamil olunduğu 800 milyona yaxın insan vardır. Qeyd etmək vacibdir ki, Avropa Şurası Avropa İttifaqı ilə bir sıra layihələrdə əməkdaşlıq etsə də, bu iki təşkilat tamamilə ayrı-ayrı təşkilatlardır (bax: məlumat materialı 10).

MцHцM FAKTLAR

Avropa Şurası DÖVLƏTLƏRARASI 2 təşkilatdır, onun əsas məqsədləri aşağıdakılardır:

Mütəşəkkil cinayətkarlıq

İnsan hüquqlarını, demokratiyanı və qanunun aliliyini təmin etmək

Sosial vəhdəti təşviq etmək

Qadın və uşaqlara qarşı zorakılıq

Avropa Şurasının əsas məqsədləri

Avropalıların rəngarəng mədəni mənsubiyyətlərini inkişaf etdirmək

Terrorizm Sosial problemlərin, o cümlədən bunların birgə həllini tapmaq:

Kibercinayətlər Bioetika və klonlaşdırma İnsan alveri İrqçilik və dözümsüzlüklə mübarizə

“Biz bir növ Avropa Birləşmiş Ştatlarını qurmalıyıq”. Uinston Çörçill

A VR OP A ш U R ASI : ON U N M яN ш яYи V я MяQ SяDLяR и

GENиш ЧEшиDLи FяALиYYяTLяR

Avropa Şurası hərbi müdafiə məsələlərindən başqa Avropa cəmiyyətinin üzləşdiyi bütün əsas problemlərlə məşğul olur. Buraya aşağıdakılar daxildir: insan hüquqları, media, hüquqi əməkdaşlıq, sosial və iqtisadi məsələlər, səhiyyə, təhsil, mədəniyyət, mədəniyyətlərarası dialoq, Avropa irsi, idman, gənclərin problemləri, yerli və regional idarəetmə və ətraf mühit. яMяKDAшLIQ SиSTEMи

Hökumətlər, milli parlamentlər və yerli və regional hakimiyyətlər təşkilatda ayrı-ayrı təmsil olunurlar.

Nazirlər Komitəsi Avropa Şurasının qərarverici orqanıdır. O, Şuranın büdcəsini və iş planlarını hazırlayır. O, 47 üzv dövlətin xarici işlər nazirlərindən və ya onların daimi nümayəndələrindən – Strasburqda məskunlaşan səfirlərdən təşkil olunur.

Parlament Assambleyası elə bir qurumdur ki, burada ən müxtəlif məsələlər üzrə tövsiyə və qətnamələr müzakirə olunur və qəbul edilir. Çox vaxt onu Şuranın hərəkətverici qüvvəsi adlandırırlar. O, üzv dövlətlərin milli parlamentlərinin üzvlərindən və ya onların əvəzedicilərindən ibarət olur. Konkret siyasi partiyadan olan üzvlərin sayı onların ölkəsinin parlamentindəki cari situasiyanı əks etdirir.

Avropam Şurasının Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqressi Avropa regionlarının və bələdiyyələrinin adından çıxış edir. O, yerli və regional səviyyədə DEMOKRATİYANI 3 müdafiə edir və gücləndirir. O, Avropanın

bütün yerli və regional hakimiyyətlərini təmsil edir.

İnsan Hüquqları Komissarının İdarəsi üzv dövlətlərdə insan hüquqlarına dair maarifləndirmənin, məlumatlılığın artırılmasının və insan hüquqlarına hörmətin təşviqinə və Avropa Şurasının konvensiya və tövsiyələrinə əməl olunmasının təmin edilməsinə görə cavabdeh olan müstəqil idarədir.

BQHT Konfransı (Beynəlxalq QeyriHökumət Təşkilatları Konfransı) siyasətçilərlə ictimaiyyət arasında mühüm əlaqələri təmin edir və vətəndaş cəmiyyətinin səsini Avropa Şurasına çatdırır. Beş ildən bir Parlament Assambleyası tərəfindən seçilən Baş Katib təşkilatın fəaliyyətlərinin idarə olunmasına və koordinasiyasına görə cavabdehdir. AVROPANI GцNBяGцN QURMAQ

Avropa Şurasının insanların gündəlik həyatına təsir edən əsas aləti “konvensiya” adı ilə tanınır: bu, beynəlxalq müqavilədir, onun vasitəsilə dövlətlər konkret məsələdə əməkdaşlıq etməyi vəd edirlər. Bunlar çox səmərəli, rəsmi sənədlərdir: Şura çərçivəsində tərtib edilmiş təxminən 200 konvensiyanı əvəz edə bilmək üçün dövlətlər arasında 130.000-dən artıq ikitərəfli müqavilə lazım gələrdi. Konvensiyanı imzalayan və ratifikasiya edən hər bir dövlət ona riayət etməyə və onu həyata keçirməyə hüquqi cəhətdən borcludur. Sonradan konvensiyanın müxtəlif tələblərinin yerinə yetirildiyinə əmin olmaq üçün Avropa

Şurası konkret ölkənin fəaliyyətlərini monitorinq edə bilər. AVROPA BцDCяSиNDяN MALиYYяLяшDиRиLяN BEYNяLXALQ ишЧи HEYяTи

Üzv dövlətlərdən cəlb olunmuş təxminən 2.000 beynəlxalq mülki qulluqçu Baş katib tərəfindən rəhbərlik edilən təşkilat katibliyinin daimi işçi heyətini təşkil edir.

Avropa Şurası üzv dövlətlərin hökumətləri tərəfindən maliyyələşdirilir, təşkilatın büdcəsinə onların ödədiyi haqlar onların əhalisinin sayına və maddi durumuna görə hesablanır. Avropa Şurasının qərargahı Strasburqda (Fransa) Avropa İnsan Hüquqları Sarayında yerləşir.

1 Burada nəzərdə tutulan mənada

“NİZAMNAMƏ” sözü 1949-cu ildə Avropa Şurasını təsis etmək üçün yazılmış rəsmi sənədi bildirir.

2 “HÖKUMƏTLƏRARASI” sözü iki

və ya daha artıq hökuməti əhatə edən bir şeyi bildirir. 3 DEMOKRATİYANIN mövcud olması üçün cəmiyyətin bütün üzvləri hakimiyyətə gəlmək baxımından bərarbər imkanlara malik olmalıdırlar və hər kəsin insan hüquqlarına hörmət edilməlidir. Məhz buna görə azad və ədalətli seçkilər keçirmək və bütün fərdlərin insan hüquqlarını qorumaq önəmlidir.

яLAVя MяLUMAT цЧцN!

www.coe.int

www.book.coe.int

A V R O P A шU RAS I: ONU N M я N ш я Y и V я M я QS я D L я Rи.

ЧALIшMA MATER иALI

Sizin məktəbin şagirdlərinə Avropa Şurası barədə məlumat vermək üçün bir çox üsullar vardır, siz onlara öncə ümumi anlayış vermək, sonra isə konkret məsələlər üzərində işləmək istəyində ola bilərsiniz, yaxud işə əsas konsepsiyalardan başlamağı daha uğurlu üsul hesab edə bilərsiniz. “AVROPA шURASI” HAQ QINDA DцшцNMяK

Şagirdləri qruplara bölün və onlardan soruşun ki, onların fikrincə nəyə görə “Avropa Şurası” mövcuddur? Kimlər onun üzvü ola bilərlər? O, hansı işləri görür?

Hər bir qrup fikirlərini təqdim edir və nəticələr real həyatdakı göstəricilərlə müqayisə olunur. DяYяRLяR Vя PRиNSиPLяR

Avropa bayrağı (göy fonda 12 qızıl ulduz) Şura tərəfindən 1955-ci ildə qəbul edilib: şagirdləriniz onu necə başa düşürlər?

Avropa Şurası aşağıdakı əsas dəyərlərin və prinsiplərin əsasında qurulur: tolerantlıq, demokratiya, məlumatlılıq, müxtəlfilik, etika, həmrəylik, vətəndaşlıq, azadlıq, insan hüquqları, ədalət, etimad və bərabərlik.

SиYASи COьRAFиYA

Avropa xəritəsinin surətini çıxarın və şagirdlərinizdən xahiş edin ki, Şuranın bütün üzvlərini tapsınlar və sonra rəngləsinlər.

Üzv dövlətlərin bayraqlarını toplayın və qruplardan xahiş edin ki, onların hər birinin hansı ölkəyə məxsus olduğunu tapsınlar. Şagirdləriniz bu ölkələr haqqında daha nə bilirlər? SиZиN юLKяNиZ Vя AVROPA шURASI

Ölkəniz Avropa Şurasına nə vaxt daxil olub? Həmin vaxt ölkənizdə nə baş verirdi?

Şuranın Parlament Assambleyasında ölkənizi kimlər təmsil edir?

Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqressində sizin regionu kimlər təmsil edir? TARиXиN MцHцM ишTиRAKЧISI

Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, zaman xəttinin köməyi ilə müəyyən tarixləri həmin dövrdəki tarixi kontekstlə əlaqələndirsinlər: 10 təsisçi dövlət hansılardır?

Nə üçün 1989-cu ildən sonra Şuraya bu qədər çox ölkə daxil oldu?

Bu dəyərləri və prinsipləri şagirdlərinizlə müzakirə edin. Onlar nə deməkdir? Onlar praktikada necə həyata keçirilə bilər?

BU SITAT KIMя MяXSUSDUR? “Biz bir növ Avropa Birləşmiş Ştatlarını qurmalıyıq.” Cavabı sitatın arxasına yazın.

A V ROPA ш U RASI: O NUN 1

M яNшяYи Vя MяQ SяDLяR и. ЧALIшMA MATER иALI

TARиXиMиZDя MцHцM DюVRLяR 1949

Avropa Şurasını yaradan London Müqaviləsinin imzalanması

1950

İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasının tərtib edilməsi

1954

Avropa Mədəniyyət Konvensiyasının Hazırlanması

1955

Avropa bayrağının yaradılması

1957

Avropa Yerli Hakimiyyətlər Konfransının yaradılması (1994-cü ildən “Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqressi” adlanır)

1964

Avropa Farmakopeyasının hazırlanması

1972

İlk dəfə Avropa himninin səslənməsi

1972

Strasburqda Avropa Gənclik Mərkəzinin açılması

1980

“Pompidu Qrupu”nun yaradılması

1987

İşgəncələrin qarşısının alınmasına dair Avropa Konvensiyasının qəbulu

1988

“Avroimic”in yaradılması

1989

Dopinq əleyhinə Konvensiyanın qəbulu

1999

İnsan Hüquqları Komissarı İdarəsinin təsis edilməsi

1959

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin təsis edilməsi

2005

İnsan alverinə qarşı tədbirlərə dair Konvensiyanın qəbulu

1961

Avropa Sosial Xartiyasının imzalanması

2009

Avropa Şurasının 60-cı ildönümü

BиRGя FяALиYYяT GюSTяRяN 47 цZV DюVLяT! Belçika

İsveç

Danimarka

Birləşmiş Krallıq

1961:

Kipr

1963:

Lixtenşteyn 1988:

1992:

Bolqarıstan 1993:

İrlandiya

1965:

Estoniya

İtaliya

Turkyə 1950: Malta

San-Marino 1989:

Andorra 1995:

respublikası Makedoniya“ 1996: Azərbaycan 2002:

Yunanıstan İsveçrə

1978:

Rumıniya 1994:

Fransa

İslandiya

1976:

Sloveniya Albaniya

Rusiya Federasiyası

Bosniya və Herseqovina 2003:

Serbiya 2004:

Ukrayna

www.book.coe.int

İspaniya Polşa Slovakiya

“Keçmiş Yuqoslav

Gürcüstan 2001:

Ermənistan

Monako 2007:

Çernoqoriya

Uinston Çörçil: Uinston Çörçillin 19 sentyabr 1946-cı ildə Sürix Universitetindəki çıxışından parça; “Böyük Avropa vəzifələri”, Avropa Şurasının Nəşriyyatı, Strasburq, 1996 (“The challenges of a Greater Europe”, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 1996). www.coe.int

Avstriya

Macarıstan 1991:

MяNBяLяR

Norveç

1977:

Çexiya Respublikası

Moldova

Xorvatiya 1999:

Niderland

Almaniya 1956:

Portuqaliya

Finlandiya 1990:

Litva

Latviya

Lüksemburq

Bayraqlar: yalnız əyani nümayiş (illüstrasiya) məqsədləri üçün.

1949:

иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI Vя BAшA DцшцLMяSи

иNSAN HцQUQLARI HAQQINDA AVROPA KONVENSиYASI Əgər siz əvvəllər Avropa Şurası haqqında eşitmisinizsə, onda güman ki, eşitdikləriniz insan hüquqları mövzusu barədə olub. Şura bizim hüquq və azadlıqlarımızın müdafiəsi üçün müxtəlif alətlərə malikdir. 1948ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş İNSAN HÜQUQLARI 1 haqqında Ümumi Bəyannamə İnsan hüquqları haqqında AVROPA KONVENSİYASI 2 üçün əsas (baza) kimi istifadə edilib, İHAK 1950-ci ildə Şuranın üzvü olmaq istəyən dövlətlər tərəfindən imzalanmaq üçün açıq elan edilib. Bu, üç əsas səbəbə görə önəmli idi (aşağıdakı diaqrama bax). www.coe.int/justice

VAHиD иNSAN

HцQUQLARI MяHKяMяSи 1998-ci ildə İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasında müəyyən dəyişikliklərdən sonra Konvensiyanın iki əvvəlki təsisatını əvəzləmək üçün daimi fəaliyyət göstərən vahid Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi təşkil edildi. Fərdlər Avropa Məhkəməsinə birbaşa müraciət edə bilərlər, onun hüquqi səlahiyyəti üzv dövlətlərdəki

bütün insanlara məcburi qaydada şamil olunur. Strasburqda yerləşən Məhkəmə Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlərin sayı qədər hakimdən təşkil olunur. Hakimlər Avropa Şurasının Parlament Assambleyası tərəfindən seçilir. Onlar öz vəzifələrinin icrasında tam müstəqildirlər və onların namizədliyini irəli sürmüş dövlətləri təmsil etmirlər. иNSAN HцQUQLARININ

POZULMASININ QARшISININ ALINMASI Avropa Şurasının insan hüquqlarını təmin etməyə yönələn səylərində insan hüquqlarının pozulması hallarının qarşısının alınması daha çox vurğulanaraq önə çəkilir. 1987-ci ildə hazırlanmış İşgəncələrin və qeyriinsani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanın qarşısının alınmasına dair Avropa Konvensiyası azadlıqdan məhrum edilən insanlara qarşı pis rəftarın qarşısının alınması məqsədini daşıyır. Müstəqil ekspertlərdən ibarət xüsusi komitə (İşgəncələr Əleyhinə Komitə – CPT) saxlanma yerlərinə, məsələn, həbsxanalara, polis bölmələrinə, hərbi kazarmalara, və psixiatriya xəstəxanalarına səfərlər edir və vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün tövsiyələr verir. Sözügedən Konvensiyaya əsasən, CPT-nin Hər bir fərdin hüquq və azadlıqlarına iştirakçı dövlətlər adlandırılan dövlətlər tərəfindən təminat verildi

Milli parlamentlər və hüquq sistemləri qanunların qəbulunda və şərhində onlara yardımçı ola biləcək insan hüquqlarına dair sanballı istinad mənbəyi əldə etdilər

İHAK-ın əhəmiyyəti

“Bu, insan şəxsiyyətinin müstəqilliyinə və dəyərinə, insan həyatının mənasına təhlükədir.” Andrey Saxarov

İcrası məcburi olan qərarlar qəbul edən məhkəmə insan hüquqlarına dair beynəlxalq müqavilə vasitəsilə ilk dəfə təsis edildi

иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI Vя BAшA DцшцLMяSи

nümayəndə heyətləri saxlanma yerlərinə məhdudiyyətsiz daxil olmaq və həmin yerlərin daxilində sərbəst hərəkət etmək hüququna malikdirlər. Onlar tutulmuş şəxslərlə şahidlərin iştirakı olmadan söhbət edirlər və informasiya verə bilən hər kəslə görüşə bilərlər. Onların tövsiyələri (əgər onlar varsa) müvafiq dövlətlə dialoq üçün baza qismində istifadə edilən hesabata daxil edilir. иNSAN HцQUQLARININ AZAD TяMSиLЧиSи 1999-cu ildə bu təsisat yaradılandan bəri İnsan Hüquqları Komissarının İdarəsi Avropa Şurasının insan hüquqları standartlarının praktikada həyata keçirilməsində fəal rol oynayır. Komissar üzv dövlətlərlə açıq dialoqdan istifadə edir, tematik sahələrə dair hesabatlar hazırlayır, digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edir və başqalarının bəzən getməyə ehtiyat etdiyi yerlərə getmək və orada sözünü demək azadlığına malikdir. Komissar terrorizmə qarşı mübarizədə hansı tədbirlərə haqq qazandırmağın mümkün olduğunu anlamaqda digər şəxslərə fəal surətdə kömək edir. SOSиAL HцQUQLAR

İnsan hüquqları haqqında bizim düşüncələrimiz zaman keçdikcə dəyişir. Mülki və siyasi hüquqlar, məsələn, yaşamaq hüququ, işgəncəyə məruz qalmamaq hüququ, sığınacaq hüququ və ifadə azadlığı İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasının təməlini təşkil edir. Bəs iqtisadi və sosial hüquqlar necə? Bu məqamda Avropa Sosial Xartiyasına müraciət etmək lazım gəlir. O, aşağıdakı sahələrə aid hüquqları təsbit edir: яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.coe.int/justice www.echr.coe.int

www.coe.int/t/commissioner

Mənzil təminatı Səhiyyə Təhsil Məşğulluq Sosial təminat İnsanların sərbəst yerdəyişməsi Ayrı-seçkiliyin olmaması

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Sosial Xartiyanın tətbiq dairəsinə düşən məsələlərlə bağlı yurisdiksiyaya malik olmasa da, nəzarət sistemi qurulmuşdur ki, onun vasitəsilə Avropa Sosial Hüquqlar Komitəsi Xartiya pozuntularını müəyyən edir və Nazirlər Komitəsi vəziyyəti düzəltmək üçün tədbir görməyən dövlətlərə tövsiyələr verir. QADINLAR Vя KишиLяR

ARASINDA BяRABяRLиK İnsan hüquqlarının nə olduğunu və praktikada necə işlədiyini heç kim bilməsəydi, insan hüquqlarının qorunması üçün bütün bu imkanların mövcudluğu mənasız olardı. İnsan hüquqlarının müdafiəsinin ön cəbhəsində çalışanlar, məsələn, hakimlər, polislər, həbsxana əməkdaşları, həkimlər, sosial işçilər və qeyri-hökumət təşkilatları üçün təlim proqramları hazırlanmışdır. Geniş ictimaiyyət və xüsusən də gənclər arasında məlumatlılığın artırılması üçün maarifləndirmə və informasiya materialları buraxılır. Əlverişsiz vəziyyətdə olan, insan hüquqları daha çox təhlükəyə məruz qalan qruplarla, məsələn, QAÇQINLARLA 3 və sığınacaq istəyənlərlə bu işi aparmaq üçün böyük səylər göstərilir.

İNSAN HÜQUQLARI o şeyləri bildirir ki,

bizim hər birimiz ləyaqətli həyat sürmək üçün onlara malik olmalıyıq: məsələn, yaşamaq hüququ, ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ, yaxud işgəncəyə məruz qalmamaq hüququ. Bu hüquqlar cinsindən, irqindən, dini və ya mədəni mənsubiyyətindən asılı olmayaraq planetdəki hər bir fərd üçündür. Bu o deməkdir ki, sizə şamil olunan hüquqlar başqalarına da şamil olunur və bununla da həmin hüquqlar müvafiq vəzifələr doğurur.

2 KONVENSİYA iki və ya daha artıq dövlət arasında bağlanan, onların orada qeyd edilənlərə əməl etmək niyyətində olduqlarını göstərən hüquqi müqavilədir, sonradan onlar bu niyyətlərini yerinə yetirməyə qadir olduqlarına əmin olduqda onu “ratifikasiya” edə bilərlər, bu o deməkdir ki, onlar həmin müqavilədəki dəyərlərə və göstərişlərə əməl etməyi öhdələrinə götürürlər. 3 QAÇQIN o şəxsdir ki, irqinə, dininə,

milliyyətinə və ya siyasi rəyinə görə təqibə məruz qalacağından qorxduğu üçün və ya məruz qaldığı üçün yaşamağa təhlükəsiz yer tapmaqdan ötrü öz ölkəsini tərk edir.

иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI Vя BAшA DцшцLMяSи

ЧA L Iш M A M A TE R и A LLA R I

İnsan hüquqları haqqında şagirdlərinizlə söhbət edə bilmək üçün insan hüquqları sahəsində vəkil və ya ekspert olmağınız vacib deyil; insan hüquqları hər kəsə məxsusdur və hər kəsin başa düşə biləcəyi prinsiplərə əsaslanır. иNSAN HцQUQLARI NяDиR?

Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, insan hüquqları barədə fikirlərində tutduqları misalları gətirsinlər və çalışın ki, onların misalları mümkün qədər konkret olsun, məsələn, su ilə təchiz edilmək hüququ, musiqi dinləmək hüququ, yaxud istədiyin hər bir şeyi demək hüququ. Onları siyasi və mülki hüquqlar haqqında (bu hüquqlar İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasında təsbit edilib) və “iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar” haqqında (bu hüquqlar 1961-ci il tarixli Avropa Sosial Xartiyasında təsbit edilib) fərqli şəkildə düşünməyə sövq etməyiniz faydalı olardı. QAдINLAR Vя KишиLяR ARASINDA BяRABяRLиK

Qadınlar və kişilər arasında bərabərliyin müdafiəsi Avropa Şurasının fəalyyət sahələrindən biridir. Bu məsələnin dərki ölkədən, mədəniyyətdən və mühitdən asılı olaraq olduqca fərqlidir.

Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, gender bərabərliyinin nə demək olduğunu, bərabərsizliyin səbəblərini və bərabərliyin təşviqi üçün mümkün tədbirləri müzakirə etsinlər. Sinfinizdə işçi qrupları təşkil edin və onların hər birindən xahiş edin ki, gender bərabərsizliyi ilə mübarizə üçün Avropanın müxtəlif ölkələrində

görülmüş tədbirləri nəzərdən keçirsinlər. Təşəbbüsləri müqayisə edin və şagirdlərdən xahiş edin ki, tədbirlər və onların təsirləri barədə fikirlərini bildirsinlər. ZиDDиYYяTя GиRяN HцQUQLAR

Şagirdləri cütlüklərə bölüb xahiş edin ki, gündəlik həyatlarında (evdə, məktəbdə, kollecdə, gənclər qrupunda və ya başqa yerlərdə) baş verən elə situasiyaları müzakirə etsinlər ki, bu zaman onların hüquqları başqalarının hüquqları ilə ziddiyyətə girir, məsələn, onlar qonaqlıq keçirmək, qonşuları isə erkən yatmaq istəyirlər, yaxud onlar elə bir rəydədirlər ki, həmin rəy başqa birisini təhqir edə bilər. Onlar bu situasiyanı necə həll edəcəklər? HцQUQLAR Vя VяZиFяLяR

Yadda saxlayın ki, hüquqlar müvafiq vəzifələr doğurur; hüquqa malik olan hər bir şəxs həmin hüququ müşayiət edən vəzifə daşıyır. Şagirdləri qruplara bölüb xahiş edin ki, konkret hüquqların hansı vəzifələri doğurduğu barədə düşünsünlər, məsələn, əgər sənin yaşamaq hüququn varsa, bu hüquq öz növbəsində hansı vəzifələri doğura bilər? Hüququn ikili xarakterinin başa düşülməsi hüquqların ziddiyyətə girməsinə yol verməməyə əhəmiyyətli yardım göstərə bilər.

SиZиN SиNиF Vя YA MяKTяB цЧцN иNSAN HцQUQLARI XARTиYASI Şagirdlər mövzunu dərk edən kimi, onlarla birlikdə çalışaraq sizin sinif və ya məktəb üçün İnsan hüquqları Xartiyası tərtib edin. Xartiyadan irəli gələn fərdi və qrup

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?

“Bu, insan şəxsiyyətinin müstəqilliyinə və dəyərinə, insan həyatının mənasına təhlükədir.” Cavabı sitatın arxasına yazın

иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI 2

Vя BAшA DцшцLMяSи Ч A LI шM A M AT E RиALI

vəzifələrini sadalayın. Şagirdlərin və müəllim heyətinin Xartiya ilə bağlı rəylərini toplayın və altı aydan sonra şagirdlərin davranışına Xartiyanın təsirini qiymətləndirin. иNSAN HцQUQLARININ TARиXи

İnsan hüquqları ilə bağlı hər bir ölkənin öz tarixi var. Məsələn, Macarıstan tarixində kölələrin qiyamları baş vermiş (1514/1710) və 1848-ci ildə özünün kulminasiya nöqtəsinə çataraq köləliyi qanunsuz elan edən və mətbuat azadlığını tətbiq edən qanunun qəbulu ilə nəticələnmişdir. Qruplar halında işləməklə bir qrup şagirdə belə bir araşdırma tapşırığı verin ki, öz ölkələrində insan hüquqlarının inkişafına kömək etmiş insanları, nəşrləri, hadisələri və hərəkatları öyrənsinlər. Digər şagirdlər üçün bu mövzuda sərgiyə baxış təşkil edin. Sizin ölkəniz İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasını nə vaxt imzalayıb və ratifikasiya edib? Bu sizin ölkəyə hansı dəyişiklikləri gətirib (əgər onlar varsa)? Əlbəttə, bu fəaliyyəti mövzulara (məsələn, uşaq hüquqları mövzusuna) və ya dünyanın digər ölkələrinin tarixinə uyğunlaşdırmaq da mümkündür. QEYRи-HюKUMяT TяшKиLATLARININ (QHTLяRIN) MцHцMLцYц

QHT-lər insan hüquqlarına hörmət edilməsi və insan hüquqlarının pozuntuları barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılması üçün hökumətlərə təzyiq göstərməkdə çox mühüm rol oynayırlar. Sizin regionda hansı QHTlər aktivdir? Hazırkı məqamda onların

əsas layihələri hansılardır? Şagird qrupları onlarla təmasa girə və əldə etdikləri məlumatları öz yaşıdlarına çatdıra bilərlər. Həmçinin onların nümayəndələrini şagirdlərinizlə söhbətə dəvət etmək mümkündür. İlk dəfə 2002-ci ildə nəşr olunmuş “Kompas – gənclərin insan hüquqları sahəsində maarifləndirilməsi üçün məlumat kitabı” Avropa Şurasının “Gənclər üçün isan hüquqları sahəsində maarifləndirmə proqramı” üçün tez bir zamanda sanballı vəsait və yardım vasitəsi kimi tanındı. O, ən azı 16 dildə nəşr olundu və əlavə nəşrlər planlaşdırılır. Təcrübəyə və qeyri-formal tədris yanaşmalarına əsaslanan bu kitab gənclərə aid məsələləri və onları əhatə edən mühiti önə çəkir. “Uşaqlar” mövzusundan tutmuş “ətraf mühit” və “ksenofobiya” mövzularına qədər on beş mövzunu prioritetlər üzrə sıralayan “Kompas” kitabında gənclər, gənc işçilər və müəllimlər üçün əsas məsələlər əks olunur və məlumatlılığın artırılmasına və praktiki addımlara gətirib çıxaran fəaliyyətlərin təşkili üçün yetərincə məlumat materialı təqdim edilir. Hazırda ərəb, ingilis və fransız dillərində “Kompas” İnternet saytı (www.coe. int/compass) təşkil edilib, sayta kitabın çap versiyasında yer almayan fəaliyyətlər daxil edilib və sayt linklər (əlaqələndiricilər) vasitəsilə digər nəşrlərlə əlaqələndirilib.

MяNBяLяR

Andrey Saxarov: : “Tərəqqi, birgə yaşayış və intellektual azadlıq” kitabından parçalar. Naşir: “W W Norton & Co. Inc”. “Nyu-York Tayms” tərəfindən tərcümə olunub (1968) (“Progress, Coexistence, and Intellectual Freedom”, Andrei Sakharov, Publisher W W Norton & Co. Inc, translated by New York Times (1968))

www.coe.int/justice

www.echr.coe.int

www.coe.int/t/commissioner

MяSULиY Y яTLи VяTяNDA ш A ЧEVR и LMяK

Məktəb bilik öyrənmək üçün təhlükəsiz bir yer olmalıdır; o, sizə dünyadakı mühüm şeyləri, o cümlədən keçmişdəki səhvləri öyrətməlidir ki, siz eyni səhvləri təkrarlamayasınız; siz dünya haqqında daha çox şeylər öyrəndikcə və söyləməyə daha çox sözünüz olduqca məktəb həmçinin sizin səsinizin eşidilməsi yollarını tapmağa çalışmalıdır! MяKTяBDя TяHLцKяSиZ MцHиTDя OLMAQ

Avropa Şurası məktəbi hamı üçün təhlükəsiz mühitə çevirmək istəyir: buraya təkcə şagirdlər arasında zorakılığa, o cümlədən təhdidlərə qarşı mübarizə deyil, həm də müəllimlərə və ya məktəb işçilərinə qarşı hücumların və digər zərərli davranışların qarşısının alınması daxildir. O, bu məsələlərə dair praktiki məlumat kitabları buraxmışdır və məktəblərdə irqçiliklə daha yaxşı mübarizə aparmaq kimi məsələlərin həllinə səy göstərir. www.coe.int/children

иNTERNETDя TяHLцKяSиZ MцHиTDя OLMAQ İnternet bilik öyrənmək və ya sadəcə əylənmək üçün çoxlu imkanlar yaradır. Lakin o, müəyyən risklər də doğurur, əsasən ona görə ki, siz İnternetdə ünsiyyətdə olduğunuz şəxslərin həqiqətən özlərini təqdim etdikləri şəxslər olduqlarına heç vaxt əmin ola bilməzsiniz. Avropa Şurasının “İnternet savadlılığı” adlı məlumat kitabında MySpace, Facebook və ya Friendster kimi on-layn sosial şəbəkə saytlarından istifadə üçün praktiki təhlükəsizlik tövsiyələri verilir.

“Təhsil insan hüquqlarına və onların kökündə duran vətəndaşlıq dəyərlərinə hörmət etməyi bizə öyrədə bilər.”

Simon Veyl

www.coe.int/internet-literacyhandbook

Yaşca daha kiçik şagirdlərinizə bu mövzu barədə məlumat verərkən Avropa Şurasının Wild Web Woods oyunun olduğu sayta girin. Bu sayt bütün yaş qrupları üçün əyləncəlidir! www.wildwebwoods.org

BиZиM QиTяNиN TARиXиNиN TяDRиSи Biz məktəblərdə tarixi nə üçün öyrədirik? Avropa tarixinin tədrisinin nə kimi xüsusiyyətləri var? Ənənəvi olaraq, məktəbdə ölkə tarixinin tədrisi milli perspektivlər ətrafında qurulur və udulmuş və ya uduzulmuş döyüşlər, habelə milli qəhrəmanlar və nailiyyətlər önə çəkilir. Amma bu məsələyə baxış üçün bəzi alternativ yollar da var.

Avropa Şurası “20-ci əsrdə Avropa tarixinin öyrənilməsi və öyrədilməsi” layihəsini həyata keçirmiş, layihə orta məktəblər üçün innovativ tədris resurslarını ortaya qoymuşdur. O, həmçinin mühüm araşdırma bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə müəllim və şagirdlərə kömək etmək məqsədini daşımışdır, sonradan onlar həmin bacarıqlardan sadəcə ardıcıl qaydada faktlar, şəxsiyyətlər və döyüşlər barədə məlumat almaq üçün deyil, tarixi öyrənmək üçün istifadə edə bilərlər. Bu, keçmişlə bu gün arasındakı əlaqələri və bu gün Avropanın üzləşdiyi münaqişələrin xarakterini şagirdlərin daha yaxşı başa düşməsinə imkan verəcək.

Mövcud fəaliyyətlər göstərir ki, tarixi hadisələrə dair insanların şərhi olduqca fərqlənə bilər və insanların böyük əksəriyyəti tarixi hadisələrdə

M яSULиY Y яTLи VяTяNDAшA ЧEVRи LMяK

oyunçu olmaqdan daha çox, qurban olurlar. Əlavə məlumatı bu saytdan əldə etmək olar: www.coe.int/Culture TARиXи YADDAшIN TяDRиSи

BƏŞƏRİYYƏTƏ QARŞI CİNAYƏTLƏRİN QARŞISININ ALINMASININ TƏDRİSİ

2002-ci ildə Avropanın təhsil nazirləri “Holokost 1 Xatirəsi və Bəşəriyyətə Qarşı Cinayətlərin Qarşısının Alınması Günü”nün məktəblərdə qeyd edilməsini öhdələrinə götürdülər. Avropa Şurası tədris materiallarını təqdim etmək və “SOYQIRIMI” 2 və “bəşəriyyətə qarşı cinayətlər” mövzularını tədqiq etmək vasitəsilə Holokost Xatirəsi hazırlıqlarında müəllimlərə kömək etməklə bu təşəbbüsdə öz rolunu oynayır, bunda məqsəd xalqlar arasında belə halların qarşısının alınmasını, anlayış və dostluğu, habelə irqlər və dinlər arasında tolerantlığı təşviq etməkdir. (bax: məlumat materialı 7) www.coe.int/Holocauste

www.coe.int/t/e/cultural_ co-operation/education/Remembrance

HцQUQLARINIZI BиLиN Vя яLA VяTяNDAш OLUN! “Demokratik vətəndaşlıq naminə maariflənmə” layihəsi (EDC) demokratik həyatda fəal iştirak etməkdə və cəmiyyətdə öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirməkdə yeniyetmələrə və böyüklərə kömək etmək məqsədi daşıyan bir sıra praktiki təcrübələrin və fəaliyyətlərin toplusudur. EDC layihəsinə xüsusən insan hüquqları, cəmiyyətşünaslıq, sülh və mədəniyyətlərarası münasibətlər kimi sahələrdə maariflənmə daxildir. EDC layihəsinin məqsədləri aşağıdakılardır: İndiki və gələcək demokratik cəmiyyətləri zəngin mədəniyyət vasitəsilə daha güclü etmək;

Vətəndaşlarda özlərini həqiqətən bu demokratik cəmiyyətlərin tərkib hissəsi saymaq hissinin və onlara kömək etmək istəyinin yaranmasına şərait yaratmaq; Bütün Avropa vətəndaşlığının paylaşdığı mühüm dəyərlər barədə insanların daha çox məlumatlı olmasına şərait yaratmaq və daha azad, ədalətli və tolerant Avropa cəmiyyəti qurmaq. www.coe.int/edc

1 Adətən HOLOKOST İkinci Dünya Müharibəsi zamanı təxminən altı milyon yəhudinin qətlə yetirildiyini ifadə etmək üçün istifadə edilən termindir.

2 SOYQIRIMI elə bir termindir ki, onun mənası ilə bağlı çoxlu mübahisələr vardır, çünki bu, ciddi məsələdir. Ümumi şəkildə desək, soyqırımı o zaman baş verir ki, bir qrup insan vətəndaşlığına, milliyyətinə, irqinə və ya dini əqidələrinə görə digər bir qrup tərəfindən təqib olunur. Bu təqib ölümlə, ciddi xəsarətlə, yaxud körpələrin doğulmasının qarşısının alınması cəhdi ilə nəticələnə bilər.

яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.coe.int/internet-literacy-handbook www.coe.int/children

www.wildwebwoods.org www.coe.int/Culture

www.coe.int/Holocauste

www.coe.int/t/e/cultural_co-operation/education/Remembrance www.coe.int/edc

M я S UL иY Y яT L и V я T я ND A шA 3

Ч EV Rи L M яK ЧALIшMA MATERи ALI

Burada uşaqların hüquqları, təhlükəsizliyi və şagirdlərin məruz qaldığı təsirlər (onların məsuliyyətləri) barədə bəzi çalışmalar vardır. юZ HцQUQLARINI BиLMяK Uşaqların və yeniyetmələrin hüquqları böyüklərin hüquqlarından heç də az deyil – bizim hamımızın eyni hüquqlarımız var. “Bədən cəzası hüquq pozuntusudur –böyüklər kimi uşaqlar da döyülməmək hüququna malikdirlər”: şagirdlərinizdən soruşun ki, onlar bu fikirlə razıdırlarmı? Əgər razı deyillərsə, nə üçün? Eyni hüquqların hər kəsə şamil olunduğunu vurğulamaq üçün şagirdlərinizdən soruşun ki, onların fikrincə İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasındakı hər hansı konkret hüquq onlara şamil olunurmu: Məsələn, onların fikrincə onlar təhsil hüququna malikdirlərmi? Bəs nikah hüququna?

Yaxud öz ölkələri daxilində istədikləri Siz bilirsinizmi ki… İsveç dünyada bədən cəzasını ləğv etmiş ilk ölkədir, bu 1979-cu ildə baş verib. yerə getmək hüququna (“hərəkət azadlığı”)? Bu hüquqların hansı konkret olaraq məktəbdə tətbiq edilə bilər?

DEMOKRATиK VяTяNDAшLIQ “Demokratik

vətəndaşlıq

naminə

maariflənmə” proqramı şagirdlərin demokratik cəmiyyətin həyatında iştirak barədə daha çox məlumat əldə etməsi üçün müəllimlər tərəfindən sinifdə istifadə edilməkdən ötrü material buraxıb. Aşağıdakı məlumat kitabları sizin üçün maraqlı ola bilər və onları İnternet vasitəsilə (on-layn) sifariş verə bilərsiniz: 1) “Demokratiya yaшamaq”

шяraitindя

Bu, “Demokratik vətəndaşlıq naminə maariflənmə” (EDC) və “İnsan hüquqları sahəsində maariflənmə” (HRE) proqramlarını icra edən müəllimlər, EDC/HRE üzrə tədris kitablarının redaktorları və tədris proqramlarının (kurrikulum) tərtibçiləri üçün məlumat kitabıdır, kitabın hədəf qrupu 8 və ya 9-cu sinif şagirdləridir. Təxminən dörd dərsi əhatə edən doqquz tədris mövzusunun hər birində EDC/HRE üzrə əsas konsepsiyalar önə çəkilir. EDC/HRE proqramlarının məqsədi demokratik cəmiyyətin həyatında iştirak etmək istəyində və iqtidarında olan aktiv vətəndaş yetişdirməkdir. 2) Mяktяblяrdя idarяetmя

demokratik

Demokratik idarəetmə nədir və gəncləri idarəetmədə iştirak edən yetkin demokratik vətəndaş olmağa hazırlamaqda məktəblər ondan necə yararlana bilər? Məktəblər və digər təhsil müəssisələri demokratik vətəndaş ola bilmək üçün şagirdlərin maariflənməsinə nə cür yardım edə biləcəklərini necə qiymətləndirə bilərlər? Hər ikisi orta məktəb direktoru olan bu məlumat kitabının iki müəllifi öz məktəblərinin günbəgün necə fəaliyyət göstərdiyinə nəzər salaraq, demokratiyaya aparan cığırın necə

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?

“Təhsil insan hüquqlarına və onların kökündə duran vətəndaşlıq dəyərlərinə hörmət etməyi bizə öyrədə bilər.” Cavabı sitatın arxasına yazın

M я S U L иYYя T L и VяTяNDAшA 3

ЧE V Rи LMяK ЧALIшMA MATERиALI

formalaşdığını təsvir edir, məktəblərinin bu yolda nə qədər uzağa getdiyini qiymətləndirməkdə oxuculara kömək edir və bu yolda səfərə başlamağa, onu davam etdirməyə və qiymətləndirməyə dair praktiki məsləhətlər verirlər. www.coe.int/edc

www.wildwebwoods.org

Yaşca daha kiçik şagirdləriniz üçün Wild Web Woods oyunu İnternetdən təhlükəsiz qaydada necə istifadə etməyi öyrənməkdən ötrü əyləncəli və xoş üsuldur.

иNTERNETDя TяHLцKяYя MяRUZ QALMAMAQ

Siz İnternetdə təhlükəyə necə məruz qalmamaq barədə müzakirəyə başlaya bilərsiniz. Məsələn, “söhbətləşmə otağında” (“çatda”) hansı məlumatları verməyiniz yaxşı olar? Sevimli musiqi qrupunuzun adını? Bəlkə məktəbinizin adını? Ümumiyyətlə əvvəllər heç vaxt rastlaşmadığınız insanlarla İnternetdə söhbət etməlisinizmi? Öz İnternet saytları və ya “bloqları” olan şagirdlərin oraya hansı informasiyaları qoyması təhlükəsiz olar? Onlar hansı informasiyaları oraya buraxmamalıdırlar? MySpace, Facebook və ya Friendster kimi sosial şəbəkə saytlarında təhlükəyə necə məruz qalmamaq barədə məsləhətləri “İnternet savadlılığı” adlı məlumat kitabında və ya saytda tapa bilərsiniz.

Bilirsinizmi ki, 10 fevral “İnternet Təhlükəsizliyi Günü”dür? Məlumat üçün bu saytlara gir: www.saferinternet.org

w w w. c o e . i n t / i n te r n e t - l i te ra c yhandbook

MяNBяLяR

Simon Veyl: Fransanın sosial, səhiyyə və şəhər məsələləri üzrə dövlət naziri Simone Veylin Sosial İnkişafa dair Ümumdünya Sammitindəki (Kopenhagen, 6 mart, 1995) nitqindən parça www.coe.int/edc

www.coe.int/internet-literacy-handbook

www.wildwebwoods.org

VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN RUHLANDIRILMASI

Bəzən sizdə elə hiss yarana bilər ki, gənc olduğunuza görə sizin rəyinizə heç kim qulaq asmır və siz heç vaxt nəyisə dəyişə bilməyəcəksiniz. Amma Avropanın gələcəkdə necə olacağını sizin hərəkətləriniz müəyyən edəcək. Siz sülhə, ədalətə və bərabərliyə əsaslanan Avropa istəyirsinizmi? Əgər belədirsə, onda elə etməlisiniz ki, səsinizi eşitsinlər! Avropa Şurası İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropanın yenidən qurulmasının tərkib hissəsi olan bu məqsədlərə nail olmaq istiqamətində çalışmaq üçün yaradılıb – əgər əldə olunmuş bu tərəqqi davam etdirilməlidirsə, bizim hamımızın birgə çalışmağımız önəmlidir, bu isə o deməkdir ki, prosesə gənclər də qatılmalıdırlar.

Sizin rəyiniz daha yaşlı insanların rəyindən heç də az əhəmiyyətli deyil: “kiçik hüquqları” olan “kiçik insanlar” yoxdur. Avropa Şurası onun üçün çalışır ki, gənclərin rəyləri nəzərə alınsın, onlar qərarların qəbulu prosesinə cəlb olunsunlar və hüquq və vəzifələri barədə məlumatlandırılsınlar. Odur ki, prosesə qatılın və aktiv olun! шURA GяNCLяRя Nя TяKLиF EDиR? Şuranın həyata keçirdiyi fəaliyyətlər gəncləri onların və icmalarının üzləşdiyi problemləri istər təlimlər, istər araşdırmalar, istərsə də qərarların qəbuluna cəlb olunma vasitəsilə həll etmək üçün alətlərlə təmin etməkdən ibarətdir. Artıq Avropada 150 milyondan artıq gənc vardır; Şura Avropadakı hər bir gənclə birbaşa iş apara bilməz. Buna görə də o, gənclərin yaşadığı ərazilərdən olan, onların baxışlarını təmsil edən və sonradan Şuranın mesajlarını gənclərə

“Gənc olmaq üçün uzun vaxt gərəkdir.“ Pablo Picasso

çatdıra bilən qruplarla və ya fərdlərlə işləyir. FяALиYYяT SAHяLяRи:

Avropa Şurası gənclərlə aşağıdakı sahələrdə çalışır:

İnsan hüquqları sahəsində maarifləndirmə və mədəniyyətlərarası dialoq (bax: məlumat materialı 2); Cəmiyyətin həyatında gənclərin iştirakı və demokratik vətəndaşlıq (bax: məlumat materialı 3);

Sosial vəhdət və gənclərin də bu prosesə qatılması;

Hökumətlərin gənclərə dair siyasətlərinin inkişaf etdirilməsi və həmin siyasətlərdə gənclərin səfərlərə çıxması, məktəbdənkənar təhsili, könüllü xidmətləri, məlumatlandırılması və cəmiyyətin həyatında iştirakı kimi məsələlərin önə çəkilməsi. Gənclərin bu işə cəlb olunmasını təmin etmək üçün qərarlar müştərək idarəetmə sistemi vasitəsilə qəbul edilir, bu sistem Şuranın komitələrinin işində gənclərin qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT-lərinin) iştirakını nəzərdə tutur.

Bundan əlavə, Şura ixtisaslaşmış qurumlar yaradıb ki, onlar gənclərlə işi diqqət mərkəzində saxlasınlar və gəncləri dəstəkləsinlər. Aşağıdakılar buna aid bəzi nümunələrdir: BUDAPEшTDяKи Vя STRASBURQDAKI AVROPA GяNCLиK MяRKяZLяRи

Bunlar beynəlxalq təlim, görüş və tədris mərkəzləridir. Onlar təlim kurslarına müxtəlif gənc liderləri qəbul edirlər, həmin kurslarda gənclər müzakirələr aparmaq,

VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN RUHLANDIRILMASI

təcrübələrini paylaşmaq və müxtəliflik barədə öyrənmək imkanına malik olurlar. www.coe.int/youthcentres

AVROPA GяNCLиK FONDU Gənclik Fondu avropalı gənclərin fəaliyyətləri üçün maliyyə dəstəyini təmin edir. Onun maliyyələşdirməsi sayəsində 330.000-dən artıq gənc bütün Avropada keçirilən beynəlxalq görüşlərdə təlim almaq imkanı əldə edib. www.eyf.coe.int/fej

GяNCLяRиN TяRяFDAшLIьI 1998-ci ildə start götürmüş “Gənclərin tərəfdaşlığı” (Youth Partnership) proqramı gənc işçilərə və liderlərə təlim keçmək, habelə tədqiqatlara və əməkdaşlığa şərait yaratmaq üçün Avropa Şurası ilə Avropa Komissiyasının tərəfdaşlığını nəzərdə tutur.

SяFяRLяR VASиTяSиLя VяSAиT YIьIMI Avropa Şurası və Beynəlxalq Dəmiryolları İttifaqı (UIC) Gənclərin Səfərlərə Çıxması üçün Həmrəylik Fondu təsis etməkdən ötrü qüvvələrini birləşdirmişlər, bu fond imkansız gənclərin səfərlərini nəzərdə tutan layihələri dəstəkləyir. Hər bir beynəlxalq dəmiryol kartından (Inter Rail Card) fonda təxminən bir avro ianə ayrılır ki, bu da gənc avropalıların digər mədəniyyətlərlə təmasda olmaq və onları kəşf etmək üçün beynəlxalq fəaliyyətlərdə iştirak etmələrinə imkan verir. 1995-ci ildə yaradıldığı vaxtdan bəri fond təxminən 300 layihəni dəstəkləyib və 5.000-dən artıq gəncin beynəlxalq görüşlərdə və layihələrdə iştirak üçün Avropa boyunca səfərlər etməsinə imkan yaradıb. www.eyf.coe.int/fsmj

www.youth-partnership.net/ youth-partnership/about/objectives. html

Digər təşəbbüslər aşağıdakıları özündə ehtiva edir: GяNCLяR цЧцN KARTLAR: GяNCLяRиN SяFяRLяRи цЧцN KART-BLANш

Əgər sizin yaşınız 26-dan azdırsa, siz gənclər üçün kart əldə edə bilərsiniz, o sizi aşağıdakı sahələrə aid məlumatlarla, ödəniş güzəştləri ilə və məsləhətlərlə təmin edir: mədəniyyət (muzeylər, teatrlar, kino-teatrlar), nəqliyyat (avtobuslar, qatarlar, təyyarə səfərləri), səyahətlər (dil kursları, yerləşmə), xidmətlər (sığorta) və alışveriş.

www.eyca.org

яLAVя MяLUMAT цЧцN!

www.coe.int/youthcentres www.eyf.coe.int/fej

www.youth-partnership.net

www.eyca.org

www.eyf.coe.int/fsmj

VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN RUHLANDIRILMASI

ЧALIшMA MATERи ALI

GяNC OLMAQ Nя DEMяKDиR? Gənclik barədə bizim təsəvvürlərimiz zaman keçdikcə dəyişir və mədəniyyətdən mədəniyyətə fərqlənir. Bəzi mədəniyyətlərdə gənclik anlayışı ümumiyyətlə yoxdur: uşaqlar yetkinliyə keçid mərasimi keçirilənə qədər uşaq olaraq qalırlar. Bəzi cəmiyyətlərdə siz 40 yaşınadək gənc sayılırsınız. Sinifdəki şagirdlərinizdən xahiş edin ki, “gənc” olmağın əsas xüsusiyyətlərini müəyyən etsinlər. Avropa Şurası və Avropa İttifaqı gənclik layihələrini maliyyələşdirirlər: bu zaman onlar hansı yaş hədlərini qoyurlar? Bu cür yaş hədlərinin arxasında dayanan səbəblər nədir? VяTяNDAшLIQ

Vətəndaş cəmiyyətinin üçbucaqlı modelindən istifadə etməklə vətəndaşlıq anlayışını şagirdlərinizlə birlikdə tədqiq edin. Vətəndaşın hansı vəzifələri var?

hüquqları

və

Plüralist demokratiyada aktiv vətəndaşların olması nə üçün bu qədər önəmlidir? “Avropa vətəndaşı” nə deməkdir?

Xartiyanı həyata keçirmək üçün (əgər bunu hələ etməyiblərsə) planlarının olub-olmadığını öyrənməkdən ötrü yerli bələdiyyə şurası ilə təmasa girin. Əgər onu hələ həyata keçirməyiblərsə, onlar gəncləri yerli səviyyədə cəmiyyətin həyatında iştiraka cəlb etmək üçün hazırda nə edirlər? YERLи GяNCLяR TяшKиLATLARI

Cəmiyyətin həyatında gənclərin iştirak etməsinin yollarından biri bunu gənclər təşkilatlarına üzv olmaq vasitəsilə etməkdir.

Yerli gənclər təşkilatlarını araşdırın: Bunlar hansı növ təşkilatlardır? Onların üzvləri kimlərdir? Onların milli və (və ya) beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələri varmı? Onlardan Şura ilə əməkdaşlıq edəni varmı?

Sinfinizdəki şagirdlərdən kimlər gənclər təşkilatının üzvləridir?

Əgər onlar bunu istəyirlərsə, xahiş edin ki, sinfə öz təşkilatları barədə məlumat verməklə təşkilatlarını təqdim etsinlər. AVROPALI GяNCLяRиN SяFяRLяRя ЧIXMASI

Avropada getdikcə daha çox gənc başqa ölkələri ziyarət etmək, orada təhsil almaq və işləmək üçün səfərlər edir. Sinfinizdəki şagirdlər özlərini nə dərəcədə gənc avropalı hiss edirlər?

GяNCLяRиN YERLи SяVиYYяDя CяMиYYяTиN HяYATINDA ишTиRAKI

Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqressinin “Bələdiyyə işlərində və regional işlərdə gənclərin iştirakına dair Xartiya” adlı nəşrinin bir nüsxəsini əldə edin.

Sinifdəki şagirdləriniz Xartiyada yer alan ideyalar barədə nə düşünürlər?

Sinfinizdəki şagirdlər haraya getmək istərdilər? Onlar orada nə etmək istərdilər və nə üçün?

Bütün sinfi əhatə edən səfər layihəsini təsəvvür edin: bu necə mümkün ola bilər? Siz maliyyə vəsaitini haradan əldə edə bilərsiniz?

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?

“Gənc olmaq üçün uzun vaxt gərəkdir.“ Cavabı sitatın arxasına yazın

VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN 4

RUHLANDIRILMASI ЧALIшMA MATERиALI

Fərdlərin digər Avropa ölkəsində oxuması və ya işləməsi üçün hansı imkanların olduğunu öyrənin. Şagirdlərinizdən soruşun ki, onlar bu növ səfərlərin asanlaşdırılması və həvəsləndirilməsi üçün Avropada hər hansı praktiki tədbirlərdən xəbərdardırlarmı?

MяNBяLяR

Pablo Picasso: Məşhur ispan rəssamı Pablo Pikassoya (1881-1973) məxsus olduğu bildirilən sitat www.coe.int/youth

www.coe.int/congress

DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN DиLLяRDя DANIшMAQ

Avropa elə bir qitədir ki, burada bir çox müxtəlif dillərdə danışırlar və insanlar ölkələr arasında daha çox səfərlər etdikcə dillərin qatışığı da heyrətamiz dərəcədə artır. Ola bilər ki, siz yalnız öz ölkənizin “rəsmi” dilini bilirsiniz, amma sizin şansınız var ki, yaxınlıqdakı qəsəbədə və ya şəhərdə çoxlu sayda müxtəlif dillərdə danışıqları eşidəsiniz. Avropanın bir çox yerlərindəki müxtəlif radiostansiyaları tutun və siz çoxlu sayda müxtəlif dilləri eşidə bilərsiniz. Yeni dili öyrənmək istər səfərlər etmək, istərsə də yeni dostlar tapmaq, digər mədəniyyətləri kəşf etmək və ya başqa ölkədə iş axtarmaq baxımından maraqlı və faydalı ola bilər. MцASиR DиL TяDRиSи

Sabahkı avropalılar üçün ən mühüm bacarıqlardan biri birdən artıq dildə danışa bilməkdir. Ötən illər ərzində Şura Avropa Mədəniyyət Konvensiyasının prinsipləri əsasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və dillərin tədrisindəki təcrübəsini paylaşmaq üçün ideal imkanlara malik olub. İnsanları digər dilləri və mədəniyyətləri bilməyə həvəsləndirmək onların bir-biri ilə ünsiyyətinin yaxşılaşmasına və bir-birini başa düşmələrinə kömək edəcək, bu həm də dözümsüzlüyə qarşı mübarizəyə kömək edəcək (bax: məlumat materialı 7). Birbaşa ünsiyyətə girməyi bacarmaq həm də mədəni və iqtisadi faydalar gətirə bilər. «BU SюZ SиZиN DиLDя NECя DEYиLиR: …?”

Dillərin tədrisi sadə iş deyil, buna görə də Avropa Şurasında “Müasir dillər” layihələri vasitəsilə tədris

“Xarici dillər barədə heç nə bilməyənlər öz dili barədə də heç nə bilmirlər.” Yohann Volfqanq fon Höte

metodları hazırlanır. Həmçinin ekspert qruplarının, dil təlimi üzrə məşğələ və seminarların vasitəsilə tədris materiallarının və bilik və təcrübələrin mübadiləsi aparılır. Bunların çoxu Qratsda (Avstriya) yerləşən Avropa Müasir Dillər Mərkəzində (ECML) həyata keçirilir, onun missiyası dillərin tədrisində əla keyfiyyəti və innovasiyaları həvəsləndirməkdən və dilləri daha effektiv öyrənməkdə avropalılara kömək etməkdən ibarətdir. ECML-in proqramları Şuranın Strasburqdakı qərargahında yerləşən Dil Siyasəti Bölməsinin proqramları ilə dolğunlaşdırılır. www.ecml.at

AZLIQLARIN DиLLяRиNиN Vя YA REGиONAL DиLLяRиN QORUNMASI Vя иNKишAF ETDиRиLMяSи Bir çox ölkələrdə çoxlu sayda insanlar birdən artıq dildə danışırlar, amma getdikcə bu dillərin bəzilərində danışan insanların sayı azalır və ya digər insanlar həmin dilləri yetərincə qəbul etmirlər. Nəticədə onlar “məhv olub itirlər”. Avropa Şurası bu dilləri qorumaq üçün çalışır və bunun üçün Regional və ya azlıqların dillərinə dair Avropa Xartiyası tərtib etmişdir. (Həmçinin bax: Milli azlıqların müdafiəsinə dair Çərçivə Konvensiyası.) Xartiyanın məqsədi Avropada tarixi və regional dilləri və ya azlıqların dillərini qorumaq, mədəni ənənələri və irsi inkişaf etdirməkdir. “Siz Sámi dilində danışırsınızmı?”

Sámi dillərində Finlandiyada, Norveçdə, İsveçdə və Rusiyanın bir hissəsində danışırlar.

DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN DиLLяRDя DANIшMAQ

Bu istər məktəblərdə, istərsə də ictimai həyatda həmin dillərdən istifadəyə hörmətlə yanaşmaq və onları təşviq etmək deməkdir. www.coe.int/minlang

sayta girərək proqramın sizə nələri təklif etdiyini öyrənin: www.coe.int/portfolio/

DиLLяRиN QEYD EDиLMяSи GцNц: AVROPADA DиLLяR GцNц, 26 SENTYABR Avropada Dillər Günü dil müxtəlifliyini qeyd etmək üçün təsis edilmiş gündür – bu, danışdığımız bir çox müxtəlif dillərlə və onların mədəniyyətimizə gətirdiyi zənginliklə qürur duymaq deməkdir. Həmin günün qeyd edilməsi sizin dillər haqqında daha çox şeylər kəşf etməyinizə və onların hansı imkanları yaratdığını öyrənməyinizə, habelə aşağıdakılara şərait yaradır: Dilləri öyrənməyin vacibliyi barədə cəmiyyətə xəbərdarlıq edilməsi və çoxdilliliyi və mədəniyyətlərarası anlaşmanı artırmaq üçün öyrənilən dillərin müxtəlifliyinin təmin edilməsi; Avropada zəngin linqvistik və mədəni müxtəlifliyin təşviq edilməsi;

Məktəbdə və məktəbdən kənarda insanların daim dilləri öyrənməyə həvəsləndirilməsi. www.coe.int/EDL

DиL BиLиKLяRиNиZиN NцMAYиши: “AVROPA DиLLяR PORTFELи “ Birdən artıq dil bilmək faydalı bacarıqdır. Əgər siz dil öyrənirsinizsə, onda “Avropa Dillər Portfeli” (ELP) təşəbbüsü məhz sizin üçündür! Öyrəndikləriniz barədə yazmaq və düşünmək əladır, bununla siz nələri bildiyini və hansı səviyyədə olduğunu insanlara göstərə bilərsən. Bu яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.ecml.at

www.coe.int/minlang/

www.coe.int/EDL

www.coe.int/portfolio

DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN DиLLяRDя DANIшMAQ

ЧALIшMA MATERи ALI

İnsanın öz dili ilə qürur duyması təbiidir, bəs biz başqa dildə danışanlarla ünsiyyətə girmək istədikdə nə baş verir? Onlar bizim dili öyrənmək məcburiyyətindədirlərmi? Hamımız eyni dildə danışsaq daha yaxşı olmazmı? Burada biz dil müxtəlifliyinə nəzər salacaq və birgə yaşayışımıza onun təsirlərini qiymətləndirməyə çalışacağıq. SиZиN REGиONDA иNSANLAR HANSI DиLLяRDя DANIшIRLAR?

Bir çox ölkələrin bir və ya daha artıq rəsmi dili var, lakin regionların çoxunda elə insanlar da var ki, başqa dialektdə (ləhcədə) və ya hətta başqa dildə danışırlar. Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, evdə qohumları ilə və ya dostları ilə bəzi araşdırmalar aparsınlar. Onlar neçə müxtəlif dil və (və ya) dialekt aşkar edə bilərlər? Onlardan hansıları rəsmən tanınıb?

Sizin regionda insanlar bu dillərdə çoxdanmı danışırlar?

Bu dillər haradan gəlib? Onların gələcəyi varmı? Onlar hələ də çoxlu insanlar tərəfindən öyrənilirmi? MяKTяBDя DиLLяRиN юYRяNиLMяSи

Hazırkı dövrdə məktəblərdə dillərin tədrisinə daha artıq önəm verilir. Bəs sizin məktəbdə vəziyyət necədir? Şagirdlərinizlə aşağıdakı sualları araşdırın: Sizin məktəbinizdə bu sahədə hansı imkanlar var? Orada hansı dilləri öyrənmək olar və məhz bu dillərin seçilməsinin səbəbləri nədən ibarətdir? Şagirdləriniz neçə dil öyrənmək istəyirlər və nə üçün?

Həmin dillə məşğul olduqlarına görə

onlar hansı imkanları əldə edəcəklər? ЧALIшIN Kи, SиZи BAшA DцшSцNLяR Bəzən insanlar başqa ölkəyə tətilə gedərkən getməmişdən əvvəl onun dilini öyrənməyə çox da səy göstərmirlər. Siz həmin dildə çox şey öyrənməyə borclu deyilsiniz, amma bəzi sözlər, xüsusən daha hörmətli və nəzakətli görünmək baxımından, işinizə yaraya bilər.

Şagirdləri cütlüklərə bölüb xahiş edin təsəvvür etsinlər ki, sizin dilin danışılmadığı bir yerdədirlər və fikirləşsinlər ki, hansı situasiyalarda bəzi mühüm ifadələri bilməyə ehtiyac duya bilərlər. Bəlkə onlar mehmanxanaya getmək istəyərkən azıblar? Yaxud bəlkə müəyyən köməyə ehtiyacları var? Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, həqiqətən sözləri bilməyin zəruri olduğu situasiyanı görə bilmək üçün müəyyən ssenari seçsinlər və mümkündürsə rola girərək əl jestləri ilə fikirlərini çatdırmağı nə dərəcədə bacardıqlarını yoxlasınlar. BAшQA юLKяDяKи MяKTяBLя яLAQя

Təcrübə göstərir ki, şagirdlərin həqiqətən başqa dildən istifadə etmək imkanı olarsa, onlar onu öyrənmək üçün böyük motivasiya əldə edə bilərlər. Başqa ölkələrdəki məktəblərlə əməkdaşlıq etmək üçün bir çox ideya və üsullar var: Digər məktəbdəki siniflə birlikdə birgə layihə üzərində işləmək; Məktublar və elektron məktublar (e-mail) yazmaq və birgə İnternet saytı hazırlamaq üçün birlikdə işləmək;

Konkret mövzu ətrafında videofilm hazırlamaq.

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?

“Xarici dillər barədə heç nə bilməyənlər öz dili barədə də heç nə bilmirlər.” Cavabı sitatın arxasına yazın

DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN 5

DиLLяRDя DANIшMAQ ЧALIшMA MATERиALI

Regional və ya azlıqların dillərinin mühafizəsi və müdafiəsi Regional və ya azlıqların dillərinə dair Avropa Xartiyası rəsmi dildən və ya dillərdən fərqlənən “yerli” (aborigen) dilləri və onların müxtəlif dialektlərini müdafiə edir. Xartiya miqrantların danışdıqları dillərə şamil olunmur, amma “qeyri-ərazi dillərini”, başqa sözlə, konkret coğrafi ərazi ilə bağlılığı olmayan vətəndaşların istifadə etdiyi dilləri də müəyyən məhdudiyyətlərlə müdafiə edir. Bu, Avropada konkret olaraq idiş və qaraçı dillərinə şamil olunur.

MяNBяLяR

Yohann Volfqanq fon Höte: Hikmətli sözlər və aforizmlər (Johann Wolfgang von Goethe: Maxims and Reflections (Maximen und Reflexionen), Goethe, Rivages, rivages / poche).

www.ecml.at

www.coe.int/portfolio

MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN

QORUNMASI

Bizim mədəniyyət və ətraf mühit yüksək keyfiyyətli həyat sürməyimizdə mühüm amillərdir, əgər onlara ziyan dəyərsə, nəticədə həyatımızın keyfiyyəti pisləşər. AVROPA MяDяNиYYяTи?

Mədəniyyət həyatımızın bütün aspektlərində vardır – onun vasitəsilə biz insan olaraq nəyə dəyər verdiyimizi və öz fərdiyyətimizi ifadə edirik. Avropadakı mədəniyyətlərin nə qədər fərqli olduğunu nəzərə alsaq, “Avropa mədəniyyətinə mənsubluq” barədə danışmaq qeyri-adi fikir kimi görünə bilər. Bu fikri deməkdə məqsəd mədəniyyətlərin bir-birinə daha çox bənzədiyini söyləməkdən ibarət deyil, onların arasındakı fərqləri alqışlamaqdan və onların müxtəlifliyində güclü cəhətlər tapmaqdan ibarətdir. www.coe.int/culture

RяSMи ишLяR…

Avropa Şurasının üzvü olan dövlətlər 1955-ci ildə Avropa Mədəniyyət Konvensiyasını tərtib ediblər, onun məqsədi həmin dövlətlərin bir-birini başa düşmələrini və mədəniyyətlərini paylaşmalarını asanlaşdırmaqdan, habelə araşdırma və fəaliyyətlər vasitəsilə onların inkişafına imkan yaratmaqdan ibarətdir. www.coe.int/T/E/Cultural_ Co-operation/

Konvensiya Avropa Gənclik Mərkəzinin (bax: material 4) və Qratsda Avropa Müasir Dillər Mərkəzinin (bax: material 5) yaradılmasını, habelə bir çox başqa layihələri nəzərdə tutur, onların bəziləri aşağıda sadalanır:

«Hər kəs hər dəfə nəsə etməyə cəhd göstərdikdə dünyanı dəyişmək istəyir.” ‘

Kşiştof Kislovski

ишIQ! KAMERA! START! “Avroimic” (“Eurimages”) Avropa filmlərinin müştərək istehsalını dəstəkləmək üçün yaradılmış Avropa Şurası Fondudur. 1989-cu ildə təsis ediləndən bəri “Avroimic” 1.200-dən artıq tam metrajlı cizgi filmlərinin və sənədli filmlərin müştərək istehsalını dəstəkləyib və müxtəlif ölkələrdə bir sıra kinofilmləri dəstəkləyir. www.coe.int/eurimages

MяDяNиYYяT MARшRUTLARI Avropada bəşər tarixi ərzində insanlar ticarət üçün, mədəni və dini məqsədlər üçün qitə boyunca səfərlər etmişlər. Mədəniyyət marşrutları bizim coğrafi torpaqlarda keçmişdə baş vermiş macəraları və cəsarətli təşəbbüsləri üzə çıxarmaqla avropalıların ümumi mədəni mənsubiyyətini onların yadına salır. Şura Motsartın yaşadığı yerin öyrənilməsindən tutmuş vikinqlərin izi ilə getməyə qədər geniş çeşidli marşrutların təşkilinə yönələn səyləri koordinasiya edir. www.coe.int/routes

PULSUZ ZиYARяT!

Bütün avropalılar qitənin zəngin mədəni ənənələrinin olduğu kimi qalmasının və gələcək nəsillərə ötürülməsinin təmin edilməsi üçün bərabər məsuliyyət daşıyırlar. Mədəni irs mədəni mənsubluq hissini yaradır və qloballaşma mühitində müxtəlif icmalar arasındakı fərqlərdən xəbərdar olmaqda sizə kömək edir. O, həmçinin müxtəlif mədəniyyətlərdən olan insanlara bir-birini daha yaxşı tanımaqda kömək edir. Avropa Şurası müxtəlif layihə və proqramlar vasitəsilə qitənin bir çox milli mədəniyyətlərini

MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN QORUNMASI

təşviq etməklə bu missiyaya öz töhfəsini verir. www.ehd.coe.int/

SиZиN иRSиNиZ

Sağlam ətraf mühit bizim rahat və sağlam yaşamağımızı təmin edir. Bizim yaşadığımız planet hamımızın paylaşdığı məkandır və onun bizə yanacaq və enerji vermək imkanları müxtəlif amillərin olduqca kövrək balansına əsaslanır. Məsələn, bir qrupun və ya fərdin hərəkətlərinin nəticələri dünyanın başqa tərəfindəki insanlara təsir göstərə bilər. Buna görə də yerli, milli, regional və beynəlxalq səviyyədə ətraf mühiti qorumaq üçün əməkdaşlıq və səylərin koordinasiyası önəmlidir.

üsullar irəli sürüb.

BцTцN DиGяR CANLILARIN QORUNMASI: BERN KONVENSиYASI

Avropada vəhşi flora və faunanın və təbii ətraf mühitin mühafizəsinə dair Konvensiyanın (o həm də Bern Konvensiyası kimi tanınır) əsas məqsədləri bunlarıdr: Nadir və TƏHLÜKƏ ALTINDA OLAN 1 növlərin, habelə onların təbii mühitinin mühafizəsi; MÜHAFİZƏ OLUNAN NÖVLƏRİN 2 yo-xa çıxmasının qarşısının alınması;

Heyvanların QANUNSUZ TİCARƏTİNƏ 3 son qoyulması.

LANDшAFT SADяCя OT, DAш Vя LиL YIьINI DEYиL Avropa Landşaft Konvensiyasında sosial mühitin DAVAMLI İNKİŞAFINA 4 nail olmaq üçün bütün Avropada landşaftların qorunması, idarə olunması və planlaşdırılması üsulları nəzərdə tutulur.

1 “TƏHLÜKƏ ALTINDA OLAN” ifadəsi o deməkdir ki, növün bütün fərdləri ölüb getmək riski altındadır, çünki artım səviyyəsi ölüm səviyyəsindən geri qalır. OLUNAN 2 “MÜHAFIZƏ NÖVLƏR” sayları azalmaqda olduğuna görə qanunla qorunur. Adətən bu o deməkdir ki, onları tələ vasitəsilə tutmaq və ya ovlamaq olmaz. 3 “QANUNSUZ TİCARƏT” o halda baş verir ki, siz nəyi isə qanuna zidd olaraq alır və ya satırsınız.

İNKİŞAF” 4 “DAVAMLI dünya resurslarından bizim elə tərzdə istifadə etməyimizi bildirir ki, insanlar gələcəkdə bizim kimi onlardan faydalana bilsinlər. Buna görə də, əgər meşə qırılıbsa yenisi salınmalıdır ki, gələcək nəsillər də meşəyə və təmiz havaya malik olsunlar.future generations will also have

Şura Avropada təbii ətraf mühiti mühafizə və idarə etməyə və insanları əhatə edən mühiti və əraziləri olduğu kimi saxlamağa və ya daha da yaxşılaşdırmağa hökumətləri həvəsləndirmək üçün bir sıra яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.coe.int/culture

www.coe.int/T/E/Cultural_Co-operation/

www.coe.int/eurimages

www.coe.int/routes www.ehd.coe.int/

www.coe.int/EuropeanLandscapeConvention

MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN 6

QORUNMASI ЧALIшMA MATERи ALI

MяDяNиYYяT “Mədəniyyət” anlayışının hüdudları çox genişdir və daim dəyişir. Gənclərlə mədəniyyət məsələləri ilə bağlı işləmək labüd olaraq müəyyən bir seçimi nəzərdə tutur, çünki biz hər şeyi əhatə edəcəyimizə ümid edə bilmərik. Biz əsas komponentləri başa düşməkdə və labirintdə öz yollarını tapmaqda onlara kömək etməyi hədəfə ala bilərik. MяNиM MяDяNиYYяTиM, SяNиN MяDяNиYYяTиN, BиZиM MяDяNиYYяTиMиZ

Mədəniyyət kifayət qədər mücərrəd termindir və onun nə demək olduğunu başa düşməyə başlamağın yollarından biri “aysberq” adlandırılan modeldir.

Mədəniyyətdə sizin görə bildiyiniz bütün əşyalar, davranışlar və s. aysberqin görünən hissəsidir (üzdə olan .şeylərdir); sizin görə bilmədiyiniz şeylər isə gördyünüz bütün şeylərin kökündə durur: bunlar dəyərlər, prinsiplər, estetika və ənənələrdir. Sadə nümunə gətirək: bir çox mədəniyyətlərdə insanlar bir-birini əllərini sıxmaqla salamlayırlar. Görəsən nə üçün? Yüz illər öncə bu, insanların qılınclarından istifadə etməyəcəyini bildirən işarə idi. Hər bir şagird fərdi qaydada işləməklə aysberq formasında izah etməlidir ki, mənsub olduğu mədəniyyət nədən ibarətdir – müxtəlif ənənələrin və adətlərin altında nələr var. Ümumi və fərqli məqamları tapmaq üçün aysberqləri müqayisə edin.

BиZиM MяDяNи MARшRUTUMUZ Bütün Avropada insanlar öz mədəni irslərini yenidən kəşf edir və canlandırırlar.

Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, sizin məktəbin yaxınlığındakı ərazidə mühüm tarixi abidələri və ənənələri aşkara çıxarsınlar. Onlardan hansıların digər Avropa ölkələri ilə əlaqəli olduğunu müəyyən edin. Mədəni Marşrutlardan nümunə kimi istifadə etməklə sizin regionun da daxil olduğu yeni mədəni marşrut fikirləşin. яTRAF MцHиT: BиZ NиYя NARAHAT OLURUQ?

Planetimizin tarixi ərzində milyonlarla həyat formaları sadəcə olaraq mövcudluğunu başa vurub yox olmuşdur. Daha onlar yoxdur. Bəziləri bu prosesi “təbii seçmə və ya mühitə daha çox uyğunlaşanların yaşamaq qabiliyyəti” adlandırır. Bu gün biz təbii qoruqlar, zooparklar və digər layihələr görə bilərik ki, onların hamısının məqsədi ətraf mühiti “mühafizə etmək” və ya “qorumaqdır”. Dinozavrları (!) nəzərə almasaq, sizin şagirdləriniz yox olmuş hansı həyat formalarını həyata qaytarmaq istərdilər? Canlıların mühafizəsinin səbəblərini müzakirə edin: məhz hansı canlılar seçilir? Biz yalnız “yaraşıqlı” heyvanlar və bitkilər barədə narahat olmalıyıqmı? YERLи TяBии SяRVяTLяR

Sizin əraziyə ən yaxın olan vəhşi təbiət ərazisi və ya təbii qoruq haradadır? Şagirdlərinizlə planlaşdırın.

oraya

səfər

etməyi

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR? « Hər kəs hər dəfə nəsə etməyə cəhd göstərdikdə dünyanı dəyişmək istəyir.» Cavabı sitatın arxasına yazın

MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN 6

QORUNMASI ЧALIшMA MATERиALI

Nələrin aşkar edilməsi onlar üçün maraqlı olar? Nə üçün təbii qoruq yaratmaq üçün bu ərazi seçilib? O, Avropanın “biogenetik” şəbəkəsinin bir hissəsidirmi?

ehtiyatlar

LOKAL TяDBиRLяR

Şagirdlərinizlə birlikdə bilavasitə məktəbinizin yaxınlığında olan vəhşi təbiəti müşahidə edin. Onlar orada nə qədər canlı aşkar edə bilərlər?

FяLAKяTLяR Şagirdləriniz təbii və (və ya) texnoloji (texnogen) fəlakətlərin hansı nümunələrini göstərə bilərlər? Onlar ümummilli sərhədləri əhatə edən təsirlərə malik fəlakət nümunələri göstərə bilərlərmi?

Fəlakət baş verəcəyi təqdirdə əhalini məlumatlandırmaq üçün yerli səviyyədə hansı sistemlər qurulub?

Sizin şagirdləriniz bilirlərmi ki, qurbağalar lokal ərazidə ətraf mühitin sağlam olduğunun göstəriciləridir?

Vəhşi təbiətin qorunması üçün yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən hansı tədbirlər görülür? Ətraf mühit məsələləri ilə məşğul olan yerli qeyri-hökumət təşkilatları ilə təmasa girin: onlar nə edirlər?

Şagirdlərinizlə müzakirə edin ki, onlar hansı tədbirləri görmək istərdilər. Təkliflər arasında bunlar ola bilər: ətraf mühitin çirklənmə səviyyələrinin ölçülməsi və bu məlumatların məktəbdəki qalan şagirdlərlə paylaşılması; ağacların əkilməsi; gölməçə yaradılması; havanın çirklənmə dərəcəsinin ölçülməsi; təkrar sirkulyasiya üçün müvafiq materialların toplanması; lokal ərazidə ətraf mühitin qorunması üçün kampaniyaya başlanılması. Əgər sizin məktəbiniz başqa ölkədəki məktəblə təmasdadırsa, onlardakı ətraf mühitin vəziyyətini sizinki ilə müqayisə edin.

MяNBяLяR

Kşiştof Kislovski: Stanislas Zavislinskinin Kşiştof Kislovski ilə müsahibəsindən parça www.coe.int/culture

HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN BиR HиSSяSиYиK

MцXTяLиFLиKDя VяHDяT Avropa son yüzillikdə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib: sərhədlər dəyişikliyə uğrayıb və insanlar ətraf yerlərə daha çox səfərlər edirlər, buna görə də müxtəlif mədəniyyətlər arasında balanslar dəyişib. Mədəniyyət dedikdə hər hansı insan qrupunun eyni ənənələri və yaşayış tərzini paylaşması başa düşülür. Bütün dünyada insanlar müxtəlif tərzdə xörək bişirir, paltar geyinir, danışır, musiqi ifa edir və s. Bu fərqləri kəşf edərkən MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN 1 alqışlanması önəmlidir. Təəssüf ki, bəzi insanlar yeni mədəniyyətin gəlişinə təhlükə kimi baxırlar. Avropa Şurasının bütün bunlara reaksiyası müxtəlif mədəniyyətləri harmoniya halında birgə yaşamağa sövq etməyə çalışmaqdan ibarətdir. Şura buna kampaniyaların təşkili və hökumətlər və yerli hakimiyyətlər tərəfindən yerinə yetirilməli olan rəsmi sənədlərin qəbulu vasitəsilə, habelə tədris proqramları vasitəsilə nail olmağa ümid edir. Burada biz bir neçə mühüm sahəni qeyd edəcəyik.

SцLH Vя ANLAYIш! Mədəniyyətlərarası maarifləndirmə insanların öz mədəniyyətini və dünyadakı başqa mədəniyyətləri daha yaxşı başa düşə bilməsi üçün istifadə olunur, bunda məqsəd insanları daha çox tolerantlığa və anlayışa sövq etməkdir. Bu, xüsusilə müxtəlif mədəniyyətlər arasında münaqişənin olduğu yerlərdə önəmlidir. Avropa Şurası mədəniyyətlər arasında ünsiyyəti asanlaşdırmaqla, təlimlər təşkil etməklə və informativ materiallar təqdim etməklə mədəniy-yətlər arasında harmoniyanı yaxşılaşdırmağı hədəfə alır. Şura mədəniyyətlərarası maarifləndirmənin ->

“Bizim fərqli dinlərimiz, fərqli dillərimiz ola bilər, dərimizin rəngi fərqli ola bilər, amma biz hamımız vahid insan irqinə mənsubuq.” Kofi Annan

təkcə əməkçi miqrantların ailələri ilə məhdudlaşmaması məsələsinə (əvvəllər belə bir tendensiya vardı) yardım göstərilməsində mühüm rol oynayıb, o göstərib ki, bunun üçün bütün tərəflər səy göstərməlidirlər. 2002-ci ildən bəri Şuranın mədəniyyətlərarası maarifləndirməyə dair proqramlarında həmçinin dini müxtəlifliklər sahəsində işdə xüsusi vurğulanıb. www.coe.int/dialogue

иRQЧиLиYя Vя DюZцMSцZLцYя YOX!

İrqçilik və dözümsüzlük fərdlər və cəmiyyət üçün zərərlidir. İnsanlar irqçilik və ya dözümsüzlük nümayiş etdirdikdə, bunun nəticəsi işdə və ya məktəbdə ayrı-seçkilikdən tutmuş zorakılığa və ya münaqişələrə qədər müxtəlif hallardan ibarət ola bilər.

Avropa Şurası hər cür irqçilik və dözümsüzlüklə mübarizə aparmağa çalışır. 1993-cü ildə xüsusi sammit zamanı irqçiliyə, ksenofobiyaya, antisemitizmə və dözümsüzlüyə qarşı tədbirlər planı üzv dövlətlər arasında razılaşdırıldı. Buraya “Hər kəs fərqlidir – hər kəs bərabərdir” gənclik kampaniyası daxil idi, bu kampaniya bütün Avropada minlərlə insanı hərəkət etməyə həvəsləndirdi və nümayişlərin təşkili, azlıqlar üçün təlim kurslarının keçirilməsi və tədris materiallarının buraxılışı ilə nəticələndi. Bunun ardınca keçirilən kampaniya gəncləri sülh şəraitində yaşayan, müxtəlifliyə, inklüzivliyə və hörmətə əsaslanan cəmiyyətlər qurmaqda fəal iştirak etməyə həvəsləndirdi.

HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN BиR HиSSяSиYиK

İrqçiliyə və Dözümsüzlüyə qarşı Avropa Komissiyasının (ECRI) işi əsasən irqçilik və dözümsüzlüklə mübarizə üçün hüquqi bazanın tədqiqindən və ən əsası, milli hökumətlərə bu sahədə öz qanunvericilik və praktikalarını yaxşılaşdırmaq barədə tövsiyələr verməkdən ibarətdir.

imkan yaratsınlar materialı 6).

www.coe.int/Minorities

MиLLи AZLIQLARIN MцDAFияSи!

1949-cu ildə yaradıldığı vaxtdan bəri Avropa Şurası “milli azlıqların” vəziyyətini araşdırıb. 1994-cü ildə

məlumat

1 MƏDƏNİ

www.alldifferent-allequal.info www.coe.int/ecri

(bax:

MÜXTƏLİFLİK insanların müxtəlif köklərini, həyat təcrübələrini, həyat tərzini, həyat qavrayışlarını, dəyərlərini və əqidələrini bildirir.

QARAÇI DİLİ 4-5 milyona qədər insanın danışdığı dildir. Onun çoxlu sayda müxtəlif variantları mövcuddur.

Qaraçı xalqı

2006-cı ilin martında milli azlıqların hüquqlarının qorunmasına yönələn səyləri çərçivəsində Avropa Şurası məlumatlılığın artırılmasına dair “Dosta!” (bu söz “Yetər!” mənasını verən QARAÇI 2 sözüdür) kampaniyasına başladı, kampaniyanın məqsədi təkcə qərəzli fikirləri və stereotipləri pisləmək deyil, həm də qeyri-qaraçı xalqlarını qaraçı xalqı ilə daha da yaxınlaşdırmaq idi (bax: məlumat materialı 9). www.dosta.org/

onun üzvü olan dövlətlər milli azlıqları müdafiə etmək üçün çərçivə konvensiyasının qəbulu barədə razılığa gəldilər. Bu konvensiya onu imzalayan və ratifikasiya edən dövlətlərin üzərinə belə bir öhdəlik qoyur ki, milli azlıqların öz kimliklərinin mühüm elementlərini, xüsusən dinlərini, dillərini, ənənələrini və mədəni irslərini mühafizə etmələrinə яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.coe.int/dialogue

www.alldifferent-allequal.info www.coe.int/ecri

www.coe.int/Minorities www.dosta.org/

www.coe.int/antidiscrimination

HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN BиR HиSSяSиYиK

ЧALIшMA MATERи ALI

Uşaqların və gənclərin mədəniyyətlərarası maarifləndirilməsi iki əsas üsulla həyata keçirilir:

Bərabərsizliyin, haqsızlığın, irqçiliyin, stereotiplərin və qərəzli fikirlərin mövcudluğunu etiraf etməyi bacarmaqda onlara kömək etməklə; Cəmiyyətdə bu mexanizmlərlə üzləşdikləri bütün hallarda bu mexanizmlərə etiraz etmələrinə kömək edəcək bilik və bacarıqları onlara verməklə.

Mədəniyyətlərarası maarifləndirmə insan təbiətinin yanaşmalar, hisslər, qavrayışlar, dəyərlər və təcrübələr kimi müxtəlif aspektləri ilə bağlı işi özündə ehtiva edir. Bu aspektləri yalnız intellektual (zehni) yanaşma vasitəsilə dərk etmək olmaz, onlar həmçinin eksperimental amilləri də tələb edir. Şura bu məsələlərə dair gələcək işinizdə sizə kömək edə biləcək bir sıra müvafiq nəşrlər buraxıb. BиZиM KюKLяRиMиZ HARADAN GяLиR?

“Başqalarını kəşf etmək maneələri deyil, münasibətləri kəşf etmək deməkdir.” Klod Levi-Strauss (Claude Lévi-Strauss) Həqiqətən o insana çox nadir hallarda rast gəlmək olar ki, onun dörd nəsil əvvələ gedib çıxan qohumlarının hamısı eyni şəhərdə və ya kənddə doğulmuş və orada qalmış olsun. Bu cür araşdırma sinif şagirdlərinə öz mədəni köklərini tədqiq etməkdə və paylaşmaqda kömək edir və əcnəbilərə və azlıqlara qarşı şəfqətli münasibəti təşviq etmək məqsədini daşıyır. Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin ki, üç və ya dörd nəsil əvvələ gedib çıxan ailə şəcərəsini hazırlasınlar və oraya mümkün qədər çoxlu qohumlarını

daxil etsinlər. Onlar başqa ölkəyə və ya onların indi yaşadıqları ölkəyə mühacirət etmiş qohumlarını xüsusilə nəzərə almalıdırlar.

Sinifdəki şagirdlərin sayından asılı olaraq, şagirdlər gəldikləri nəticələri qruplar daxilində və ya bütövlükdə sinif çərçivəsində bir-biri ilə paylaşa bilərlər. Bu, həssas tapşırıqdır və diqqətli olmaq lazımdır ki, sinif şagirdlər yalnız onlar üçün üzücü olmayan faktları açıqlasınlar. Müzakirə üçün suallara aşağıdakılar daxil edilə bilər:

Nə üçün bəzi qohumlar mühacirətə gediblər (və ya gəliblər)? Onlar başqa ölkəyə gələrkən nə ilə üzləşdilər? Onlar özləri ilə nə götürmüşdülər?

Siz xaricə köçmək barədə nə vaxtsa düşünmüsünüzmü? Orada sizinlə necə rəftar edilməsini istərdiniz? SиZиN REGиON Nя

DяRяCяDя ЧOXMяDяNиYYяTLиDиR? Sizn regionda nə qədər müxtəlif mədəniyyətlər olduğunu sinif şagirdlərinizlə birlikdə araşdırın. Müxtəlif mədəniyyətlərdən olan insanların yerli ərazidə necə həyat sürdüklərini müzakirə edin. Müxtəlif mədəniyyətlərdən olan insanlar arasında təmasları və dialoqu təşviq etmək üçün nə kimi səylər göstərilir? ЧOXLUQLAR Vя AZLIQLAR

Bir çox demokratik sistemlərdə belə qəbul edilib ki, çoxluğun səsi daha güclü olmalıdır, amma bu şərtlə ki, bu səsdən sui-istifadə edilməsin.

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR? “Bizim fərqli dinlərimiz, fərqli dillərimiz ola bilər, dərimizin rəngi fərqli ola bilər, amma biz hamımız vahid insan irqinə mənsubuq.” Cavabı sitatın arxasına yazın

HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN 7

BиR HиSSяSиYиK ЧALIшMA MATERиALI

Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin ki, aşağıdakı situasiyalar barədə düşünsünlər: a) onlar çoxluğa mənsubdurlar; b) onlar azlığa mənsubdurlar. Bu situasiyalarda onlar özlərini necə hiss edərlər? Onlar öz cəmiyyətlərində hansı növ azlıqları göstərə bilərlər?

Milli azlıqların müdafiəsinə dair Çərçivə Konvensiyasını öyrənin və onun müddəalarını sizin ölkənizdəki azlıqların hüquqları ilə müqayisə edin.

MяNBяLяR

Kofi Annan: 24 iyun 2000-ci ildə Bazeldə (İsveçrə) Ümumdünya Uşaq Festivalında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 7-ci Baş katibi (1997-2006) Kofi Annanın çıxışından parça www.coe.int/ ecri

www.coe.int/antidiscrimination

TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи

Sağlam demokratik cəmiyyət tibbi yardımla və təhlükəsiz dərmanlarla təmin olunan əhali tərəfindən idarə olunmalıdır. SAьLAMLIQ MяSяLяLяRи!

Siz sağlamlıq hüququna maliksiniz – Avropa Şurasının Sosial Xartiyasında belə deyilir. Üstəlik, Avropa Şurası ona üzv olan dövlətləri öz səhiyyə siyasətlərini məhz buna uyğun olaraq qurmağa, təhsil sahəsində maarifləndirməni inkişaf etdirməyə və səhiyyə xidmətlərinə insanların bərabər çıxışını təşviq etməyə həvəsləndirir. Aşağıdakılar Şuranın iş apardığı bəzi başqa sahələrdir: XяSTяLиK Vя DяRMANLAR: FARMAKOPEYA NяDиR?

Əgər siz xəstələnmisinizsə, harada olmağınızdan asılı olmayaraq aldığınız dərmanlara sizdə inam olmalıdır. Avropa Farmakopeyası məhz bu məsələlər barədə təlimatlar toplusudur – o, bütün Avropada dərmanların eyni standartlar əsasında hazırlanmasını təmin etmək işini yerinə yetirir. Əgər siz başqa bir Avropa ölkəsindən dərman almısınızsa, onda bilirsiniz ki, o, öz ölkənizdə ala biləcəyiniz dərmanla eyni keyfiyyətə malik olacaq. Avropa Farmakopeyası Dərmanların Keyfiyyəti üzrə Avropa Direktorluğunun (EDQM) fəaliyyətinin bir hissəsidir, sonuncu həmçinin qan köçürülməsi və orqanların transplantasiyası üzrə məlumat bazalarına malikdir. www.edqm.eu

MцRяKKяB MяSяLяLяR BİOETİKA 1 mübahisəli mövzudur, məsələn, bəziləri düşünə bilər ki, GÖVDƏ HÜCEYRƏLƏRİNİN TƏDQİ-

“Həyatda heç nədən qorxmaq lazım deyil, sadəcə bunu başa düşməliyik. İndi daha az qorxmağımız üçün daha çox şeyləri öyrənməyin vaxtıdır.” Mariya Küri

Qİ, 2 GENETİK TESTLƏR 3 və KLONLAŞDIRMA 4 heyrətamiz potensiala malikdir, amma hələ də belə fikirlər ki, onlar ciddi etik məsələləri meydana çıxarır. Biotibbi tədqiqatlar səhiyyədə diqqətçəkən irəliləyişlərə səbəb oldu, məsələn, qızılca və poliomielitə qarşı peyvəndlər hazırlanıb, QİÇS-in (AIDS) müalicəsi təkmilləşdirilib. Digər nailiyyətlər daha heyrətamiz nəticələrə səbəb ola bilər, amma önəmli olan budur ki, müvafiq müalicə və ya tədqiqatlar insanların hüquqlarına və insan ləyaqətinə müdaxilə etməsin. Bu sahədə Avropa Şurasının işinin məqsədi elmi tərəqqi ilə insanların müdafiəsi arasında düzgün balansı təyin etməkdir.

Məhz buna görə Avropa Şurası İnsan hüquqları və biotəbabət haqqında Konvensiya tərtib edib. Bu Konvensiya tədqiqat üçün insan rüşeymlərinin (embrionlarının) yaradılmasını qadağan edir və müəyyən müalicəni istəmək barədə sizin qərar vermək iqtidarında olub-olmadığınıza, nə zaman genetik testin aparılmalı olduğuna və bu kimi məsələlərə dair ciddi standartlar hazırlayıb. İndi konvensiyanın yeni tərkib hissəsi olan sənəd (protokol) insan varlığının klonlaşdırılması üçün hər cür gen mühəndisliyinin də qadağan olunmasını nəzərdə tutur. Bir çox məsələlər vardır ki, onlar biotekinanın tərkib hissələridir, onlarla tanış olmaq üçün bu sayta girin: www.coe.int/Bioethics

XOшAGяLMяZ MяSяLяLяR Narkotik vasitələrdən sui-istifadə və narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı cəmiyyətlərə, ailələrə və fərdlərə təsir göstərir. Bu problemləri həll etmək üçün işləyən qrup Fransa prezidentinin təklifindən sonra yaradılmış Narkotik vasitələrdən sui-istifadə və narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı üzrə Əməkdaşlıq Qrupudur, o, həmçinin

TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи

“Pompidu Qrupu” adı ilə tanınır. Bu qrup müxtəlif hökumətlərin üzvlərindən təşkil edilib, qrupun məqsədi ondan ibarətdir ki, qrupda iştirak edən ölkələr narkotik vasitələrdən sui-istifadə ilə və narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı ilə mübarizə təcrübələrini paylaşsınlar və narkotik vasitələrlə mübarizə sahəsində daha səmərəli və innovativ siyasətlər hazırlasınlar. www.coe.int/pompidou иDMAN MяSяLяLяRи

Bədəninizi məşq etdirməyiniz vacibdir – bu, sizin sağlam və xoşbəxt qalmağınıza kömək edir, belə ki, fiziki hərəkətlər ENDORFİN ifrazına səbəb olur. Konkret idman növü ilə məşğul olmaq yeni insanlarla görüşməyin həqiqətən xoş və faydalı üsulu ola bilər. İnsanlar həmçinin idmana baxmaqdan da zövq alır, peşəkar və həvəskar oyunçuları dəstəkləmək üçün bir araya gəlirlər. Avropa Şurası bütün bunları dəyərli hesab edir və bütün idman növlərinin ədalətli və təhlükəsiz olmasına çalışaraq hamı üçün idmanı təşviq etmək istəyir. Avropa İdman Xartiyası 1992-ci ildə qəbul edilmiş sənəddir, hökumətlər onu imzalaya və onun prinsiplərinə riayət edəcəkləri barədə razılığa gələ bilərlər. Onu imzalamış hökumətlər təmin etməlidirlər ki, idmanla məşğul olmaq: maddi imkanından asılı olmayaraq hər kəs üçün əlçatan olmalı; sağlam, təhlükəsiz, ədalətli və tolerant şəraitdə baş verməli;

ətraf mühitin qaydalarına hörmət edilməklə həyata keçirilməli;

idmanla məşğul olanların hər cür istismarına qarşı yönəlməlidir ki, insanlar ədalətsiz və ya təhlükəli şərtlər

altında olmasınlar (bax: Antidopinq Konvensiyası). Xartiya barədə əlavə məlumat üçün bu sayta bax:

w w w. c o e . i n t / t / d g 4 / s p o r t / sportinEurope/charter_en.asp ANTиDOPиNQ

KONVENSиYASI İdmandakı göstəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün dopinq” adı ilə tanınan dərmanlar qəbul edən insanlar sağlamlıqlarını təhlükə altında qoyur və başqalarının idman fəaliyyətlərinə ziyan vururlar, çünki daha yaxşı nəticələr əldə etmək üçün fırıldaqçılığa əl atırlar. Şura insanların bunu etməsini dayandırmaqda Konvensiya vasitəsilə hökumətlərə kömək edir. TAMAшAЧI ZORAKILIьINA DAиR AVROPA KONVENSиYASI 1980-ci illərdə idman tədbirlərində bir sıra faciəli insidentlər baş verdi ki, bu da siyasətçilərin idmanda tamaşaçı zorakılığına qarşı mübarizə üçün yollar axtarmasına səbəb oldu. 1985ci ildə Avropa Şurası buna son qoymaq üçün Konvensiya tərtib etdi. Bunun nəticələrindən biri ondan ibarət oldu ki, insanların potensial təhlükəli əşyaları oyunlara gətirməsinə icazə verilmir. Həmçinin idman tədbirlərində irqçilik və ksenofobiya ilə mübarizəyə daha çox diqqət yetirilir.

«EPAS» – иDMANLA BAьLI POZиTиV ADDIM EPAS Avropada İdman haqqında NATAMAM TƏRKİBLİ MÜQAVİLƏ 6 deməkdir, onun adı çox da cəlbedici olmasa da məqsədləri yetərincə aydındır: idmanı təşviq etmək və onun

müsbət dəyərlərini önə çəkmək; bunları necə etmək barədə hökumətlər arasında razılaşmalara nail olmaq; idmanın daha sağlam və ədalətli olması və daha yaxşı idarə olunması üçün müxtəlif qruplara kömək etmək. EPAS həmçinin idmanda irqçiliyə və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə sahəsində də aktiv rola malikdir. Əlavə məlumatları bu İnternet saytında tapa bilərsiniz: www.coe.int/epas 1 BİOETİKA: tibbi və bioloji tədqiqat etikası.

2 GÖVDƏ

HÜCEYRƏLƏRİNİN TƏDQİQİ gövdə hüceyrələrinin tibbi məqsədlərdən ötrü istifadə edilmək üçün tədqiq edilməsini bildirir, bunlar elə hüceyrələrdir ki, bədənin müxtəlif toxuma-ları üçün ixtisaslaşmış (differensiasiya olunmuş) hüceyrələr yarada bilirlər.

3 GENETİK TEST elə bir tibbi test növüdür ki, xromosomlardakı, genlərdəki və ya zülallardakı dəyişiklikləri müəyyən edir, o, hər hansı şəxsin konkret xəstəliyə meylli olub-olmadığını təyin etmək üçün istifadə edilə bilər.

4 KLONLAŞDIRMA nəyinsə dəqiq

surətini yaratmaq deməkdir. Buradakı kontekstdə o, genetik səviyyədə eyni (identik) olan bir şeyi bildirir.

5 ENDORFİNLƏR beyin nahiyəsində bədənimizin ifraz etdiyi hormonlardır, onlar əhvalımızı təbii surətdə yüksəldir.

6 “NATAMAM

TƏRKİBLİ MÜQAVİLƏ” termini Avropa Şurası tərəfindən təşkil edilən, amma onun üzvü olan dövlətlərin hamısını əhatə etməyən Avropa əməkdaşlığı fəaliyyətinin əsas növünü bildirir.

яLAVя MяLUMAT цЧцN! www.edqm.eu

www.coe.int/Bioethics

www.coe.int/pompidou

www.coe.int/t/dg3/health

www.coe.int/t/dg4/sport/sportinEurope/charter_en.asp www.coe.int/EPAS

TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи

ЧALIш MA MATERиALI

KLON YARATMAQ Dolli adlı qoyun artıq tarixə çevrilib – bu gün getdikcə daha çox canlıları klonlaşdırmaq mümkündür.

Sinfinizdəki şagirdlər klonlaşdırma barədə nə düşünürlər? İnsanın klonlaşdırılmasının mümkün nəticələrini araşdırın.

Avropa Şurası insanların klonlaşdırılmasını qadağan edən birinci beynəlxalq müqaviləni nə üçün tərtib edib? Sinfinizdəki şagirdlər tibbi tədqiqatlar sahəsində növbəti mühüm irəliləyişin nədən ibarət olacağı barədə nə düşünürlər? QANLA BAьLI MяSяLяLяR

Hamımızın damarlarında qan axır, amma əlavə qana ehtiyacımız olanda müxtəlif ölkələrdə vəziyyət müxtəlif cür olur. Sizin şagirdlərinizin qanları hansı qan qruplarına aiddir? Əgər qanköçürməyə ehtiyacları olarsa, onlar nə etməlidirlər?

Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin ki, sizin şəhərdə qan banklarının necə təşkil edildiyini müəyyən etsinlər. İnsanlar qan verərkən bunu ödənişsiz qaydada könüllü olaraq edirlərmi? Kimlərin qan verməsinə icazə verilir? NARKOTиK MADDяLяR Nя VAXT QANUNи SAYILIR?

Sinfinizdəki şagirdlərlə birlikdə təsəvvür edin ki, siqaretlər və alkoqol yenicə ixtira edilsəydi nə baş verərdi? Onların fikrincə hökumətin reaksiyası necə olardı: bu cür “narkotik maddələrin” dükanlarda sərbəst

satışına icazə verilərdimi?

Bu düşüncə narkotik maddələr və dərmanlar üzərində nəzarət barədə daha geniş müzakirə üçün imkanlar aça bilər: nəyin qanuni və nəyin qanunsuz olduğunu kim müəyyən edir? Sinifdəki şagirdlərin “yumşaq narkotiklər” adlandırılan dərmanlar barədə rəyləri nədən ibarətdir?

Gəncləri narkotik maddələrin qəbulu barəsində maarifləndirmək üçün sizin ölkənizdə nə edilir? иDMANDA NARKOTиK MADDяLяR

Sinfinizdəki şagirdlərin fikrincə idman sahəsində narkotik dərmanların qəbuluna nə vaxt haqq qazandırmaq olar? Bu nə zaman “fırıldaqçılıq” sayılır?

Bunun idmana nə kimi təsiri ola bilər?

Sizin ölkənizdə idman sahəsində narkotiklərə qarşı hansı tədbirlər görülür? яDALяTLи OYUN İdmanla məşğul olarkən insanların bunu ədalətli və təhlükəsiz qaydada etməsi önəmlidir. Bu həm də çox maraqlı ola bilər.

Şagirdlərinizdən soruşun ki, onların sevimli idman növü hansıdır və nə üçün məhz odur? İdmanın müsbət tərəfləri hansılardır?

Onun hər hansı mənfi tərəfləri varmı? Əgər varsa, onları təsvir edin. Sizin şagirdləriniz konkret idman növü ilə məşğul olmağın fiziki, əqli və emosional effektlərini öyrənmək istəyə bilərlər.

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR? “Həyatda heç nədən qorxmaq lazım deyil, sadəcə bunu başa düşməliyik. İndi daha az qorxmağımız üçün daha çox şeyləri öyrənməyin vaxtıdır.” Cavabı sitatın arxasına yazın

TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя 8

SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи ЧALIш MA MATERиALI

Onların sevimli idman ulduzu varmı?

Həmin şəxsin hansı xüsusi cəhətləri var? İdmanda nümunə kimi gördüyünüz şəxslərin idmanda ədalətli olması, məsələn, öz göstəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün narkotik maddələr qəbul etməməsi önəmlidirmi?

təbiətşünaslıq və cəmiyyətşünaslıq müəllimləri üçün nəzərdə tutulub. Orada nəzərdən keçirilən birinci üç mövzu bunlardır: orqanların bağışlanması; tibbi yardım vasitəsilə nəsilartırma; genetik test.

DцNYA MиQYASINDA иDMAN Şagirdlərinizdən soruşun ki, onların fikrincə onların sevimli idman növü ilk dəfə harada yaranıb və ya ixtira edilib? Bu, onların sevimli idman növünün mənşələrini və necə inkişaf etdiyini tədqiq etmək üçün yaxşı layihə ola bilər. Onlar yeni idman növü ilə məşğul olmağı sınaqdan keçirmək istərdilərmi?

Onların fikrincə Avropanın digər ölkələrində hansı idman növləri populyardır? Onlar Avropadan kənarda populyar olan hansı idman növlərini tanıyırlar?

BIOETиKA MяSяLяLяRиNя DAиR MAARиFLяNDиRиCи MяLUMAT MATERиALLARI Bu saytda müəllimlər guşəsini tapın: www.coe.int/teachers-corner

Bioetika məsələləri barədə məlumatlı və çoxsahəli müzakirə təşkil etməklə şagirdlərinizə onları ictimai həyatda iştiraka sövq edən yanaşmanı aşılayın (bu, vətəndaşlıq sahəsində maarifləndirmə üçün önəmlidir). Bu saytdakı yardımçı tədris materialı xüsusən 4-6-cı siniflərin biologiya, MяNBяLяR

Mariya Küri: Fizika (1903) və kimya (1911) sahəsində Nobel mükafatı laureatı Mariya Küri tərəfindən deyildiyi bildirilən sitat www.book.coe.int

www.coe.int/t/dg3/health

www.coe.int/sport

www.edqm.eu

www.coe.int/epas

HяRяKяTя KEЧMяK! AVROPA шURASININ KAMPANиYALARINDA ишTиRAK

KAMPANиYALARA QATILMAQ Avropa Şurasının kampaniyaları elə tədbirlərdir ki, siz onlara həqiqətən qatıla biləsiniz! İndiyədək bu kampaniyalarda insan hüquqlarına, xüsusən yaşamaq hüququna (yəqin razılaşarsınız ki, bu, kifayət qədər önəmli hüquqdur) böyük diqqət yetirilib, amma eyni zamanda bu kampaniyalarda digər hüquqlar, məsələn sosial və mədəni hüquqlar da önə çəkilir (misal üçün “Dosta!” kampaniyası – aşağıya bax).

Bu kampaniyaların bəziləri hazırda başa çatıb, amma bu o demək deyil ki, iş bitib –belə hesab etmək olar ki, iş təzəcə başlayıb! İnsanların hərəkətə keçməsini tələb edən mühüm məsələlər hələ də var. Bəlkə də hazırkı məqamda sizin ölkədə milli və ya hətta yerli (lokal) səviyyədə kampaniya aparılır?! Bu barədə öyrənin və siz də dəyişikliklərə qatılın! “AYRI-SEЧKиLиYя QARшI SяSиNиZи UCALDIN” KAMPANиYASI

Media (televiziya, qəzetlər, radiolar və s.) insanların başqalarına qarşı mövqelərinə mühüm təsir göstərə bilər. Avropa Şurasının “Ayrı-seçkiliyə qarşı səsinizi ucaldın” adlı yeni kampaniyası ayrı-seçkilik qurbanı ola biləcək müxtəlif fərdlərin və qrupların hüquqları barədə insanları məlumatlandırmaq üçün media ilə birgə və medianın vasitəsilə iş aparılmasını nəzərdə tutur. Kampaniya həmçinin mediada çalışan və müxtəlifliyi təşviq edən insanlar üçün təlim materiallarının hazırlanmasını özündə ehtiva edir. Kampaniya barədə əlavə məlumat ->

“İrqçiliyə göz yumanlar qərəzliliyin və zorakılığın yardımçılarına çevrilirlər və bundan bütövlükdə cəmiyyət əziyyət çəkir.” Qro Harlem Brundtland

üçün onun interaktiv İnternet saytına bax: www.coe.int/antidiscrimination

QADINLARA QARшI ZORAKILIьI DAYANDIRIN Hər gün qadınlara qarşı zorakılığın baş verməsi və onu dayandırmaq üçün heç nə edilməməsi çox pis haldır. Statistika göstərir ki, Avropada qadınların 1215%-i hər gün evdə zorakılıqla üzləşir – bu, təxminən hər səkkiz qadından biri deməkdir! “Qadınlara qarşı zorakılığı dayandırın” kampaniyası qadınlara qarşı zorakılığın qadınların insan hüquqlarını pozduğuna və onu dayandırmaq tələb olunduğuna dair məlumatlılığın artırılması məqsədini daşıyır. Ailədaxili zorakılığın ölkələr tərəfindən kriminallaşdırılması (cinayət əməli sayılması), qurbanlara yardım göstərilməsi və bütövlükdə mövqelərdə dəyişiklik yaradılması üçün kampaniya başlanılıb, məqsəd ondan ibarətdir ki, insanlar daha evdə qadınlara qarşı zorakılığa dözümlü yanaşmasınlar. Əlavə məlumatları bu saytda tapın: www.coe.int/StopViolence DOSTA!

“Yetər!” mənasını verən qaraçı sözü “Dosta!” qeyri-qaraçıları QARAÇI 1 vətəndaşlarla daha da yaxınlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulan kampaniyanın adıdır (bax: məlumat materialı 7). Kampaniyaya 2006-cı ildə Şuranın milli azlıqların hüquqlarının qorunmasına yönələn səylərinin tərkib hissəsi qismində başlanılıb. Qaraçı xalqı barədə daha çox məlumatlar əldə edin – bu xalqa, demək olar ki, Avropanın hər bir

HяRяKяTя KEЧMяK! AVROPA шURASININ KAMPANиYALARINDA ишTиRAK

ölkəsində rast gəlmək olar, onların çoxu hələ də ayrı-seçkiliklə və qərəzli münasibətlə üzləşirlər. www.coe.int/RomaTravellers

www.dosta.org иNSAN SATILMIR! иNSAN ALVERиNи DAYANDIRIN Yanvar 2006 – Yanvar 2008 Əgər köləliyə son qoyulduğunu fikirləşirsinizsə, bu barədə yenidən fikirləşin. Üstəlik, bu hal bizim öz ölkələrimizdə baş verir – insanlar hər gün başqa ölkələrdəki insanlara satılır, əməklərinin istismar edildiyi şəraitdə işləməli olurlar.

Avropa Şurasının “İnsan alverinə qarşı mübarizə” kampaniyası “İnsan satış üçün deyil” şüarı altında 2006-cı ildə başlanılıb. İnsan alveri qanunsuzdur və çox vaxt mütəşəkkil cinayətkar dəstələrin üzvləri vasitəsilə idarə olunur. Alver qurbanı olan qadınlar və uşaqlar zorakılığa, pis rəftara və seksual istismara məruz qala bilərlər.

Kampaniyanın məqsədi insan alverinin bu gün Avropada nə qədər böyük problem olduğu barədə məlumatlılığı artırmaqdır. Kampaniya hökumətlərə, yerli və regional hakimiyyət orqanlarına və cəmiyyətin qalan hissəsinə ünvanlanıb. Kampaniya bu yeni köləlik formasının qarşısını almaq üçün həyata keçilə bilən, habelə qurbanların insan hüquqlarının qorunmasına və insan alverçilərinin cinayət təqibinə məruz qalmasına yönələn müxtəlif tədbirləri önə çəkir.

юLцM CяZASI яLEYHиNя AVROPA GцNц Ölüm cəzası bir çox insanların, o cümlədən Avropa Şurasının əleyhinə çıxdığı cəzadır və bu mövqeyin səbəbini anlamaq önəmlidir. Kimsə dəhşətli bir cinayət, məsələn, qətl törədirsə, əvəzində ona qarşı dəhşətli bir əməl törətmək vəziyyəti yaxşılaşdırmır. Əgər bunu etsəniz, özünüzü onun səviyyəsinə endirmiş olarsınız. Bundan başqa, hər kəsin yaşamaq hüququ var (bax: məlumat materialı 2).

Avropa Şurası ölüm cəzasının ləğvi uğrunda mübarizədə aparıcı rol oynayaraq belə hesab edir ki, demokratik cəmiyyətlərdə ölüm cəzasına yer olmamalıdır. Bu gün Avropa dünyada yeganə regioundur ki, orada ölüm cəzası daha tətbiq edilmir. “Ölüm cəzası əleyhinə Avropa günü”nün keçirilməsi barədə qərar 2007-ci ildə qəbul edilib və bu tədbir hər il oktyabrın 10-da keçirilir. Bu, mühüm bir dəyərə dəstəyin əlamətidir və eyni addımı atmaları üçün digər ölkələrə güclü mesajdır. MяNBяLяR

Bu mənbəni Şuranın İnternet saytında tapmaq olar: “Ölüm ədalət mühakiməsi deyil” – Avropada ölüm cəzasına dair 50 səhifəlik buklet. www.book.coe.int/en

Həmçinin bax:

www.coe.int/notodeathpenalty/

AVROPANI UшAQLAR цЧцN Vя ONLARLA BиRLиKDя QURAQ Bu, uşaq hüquqlarının təşviqi və uşaqların zorakılıqdan müdafiəsi üçün Avropa Şurasının proqramıdır. Biz hamımız yadda saxlamalıyıq ki, uşaqlar “kiçik hüquqları” olan “kiçik insanlar” deyil. Faktiki olaraq, uşaqlar böyüklərdən daha əlverişsiz vəziyyətdədirlər və buna görə də daha çox müdafiəyə ehtiyacları var. Avropa Şurası uşaqlara qarşı zorakılığı sadəcə pisləmir, həm də deyir ki, bu zorakılığın qarşısı tamamilə alınmalıdır. Uşaq hüquqlarına hörmət bizim yaşadığımız Avropa adlı məkanın inkişafı üçün önəmlidir, çünki uşaqlar onun gələcəyidir. Bu proqram uşaq hüquqlarının qorunmasını təşviq etmək və uşaqları zorakılıqdan qorumaq məqsədini daşıyır və bunun üçün hər bir üzv dövləti öz ölkəsində daha çox işlər görməyə, habelə digər üzv dövlətlərlə əməkdaşlıq etməyə həvəsləndirir. www.coe.int/children/

1 QARAÇI xalqına, demək olar ki, Avropanın hər bir ölkəsində rast gəlmək olar. Onların əcdadlarının mənşəyinin Şimali Hindistandan olduğu güman edilir, onlar ilk dəfə Avropaya 14-cü əsrdə gəliblər. O vaxtdan bəri qaraçı xalqı çoxsaylı inkarolunma və ayrıseçkilik halları ilə və hətta təqiblərlə üzləşib.

www.coe.int/Trafficking

www.coe.int/HumanTrafficking

яLAVя MяLUMAT цЧцN!

www.coe.int/antidiscrimination

www.coe.int/Trafficking/

www.coe.int/RomaTravellers/

www.coe.int/notodeathpenalty/

www.coe.int/StopViolence/ www.dosta.org

www.coe.int/HumanTrafficking/ www.coe.int/children/

HяRяKяTя KEЧMяK! AVROPA шURASININ KAMPANиYALARINDA ишTиRAK

ЧALIшMA MATERи ALI

Kampaniyalara qatılmaq faydalı, informativ və maraqlı ola bilər! Çox zaman gənclərdə kampaniyaya yeni rəng qata biləcək çoxlu entuziazm və yeni ideyalar olur. Bunun əvəzində gənclər çox şey öyrənə, bəzən onlar üçün tamamilə yeni olan mövzu haqqında məlumat əldə bilərlər, həmçinin kollektivdə çalışmaq, ictimaiyyət qarşısında danışmaq, yaxud sadəcə olaraq işləri təyin olunmuş vaxtadək yerinə yetirmək kimi bacarıqlar əldə edə bilərlər.

Avropa Şurasının kampaniyalarının bəziləri olduqca həssas məsələlərlə, məsələn, ölüm cəzası ilə və ya qadınlara qarşı zorakılıqla əlaqədar olur. Bununla belə, əgər siz bunun faydalı olacağına əminsinizsə, kampaniyalardan biri haqqında şagirdlərinizə oxumağınız və oradakı məsələləri sinifdəki şagirdlərlə müzakirə etməyiniz maraqlı olar. Siz həmçinin oxşar məsələ ilə bağlı fəaliyyət göstərən yerli təşkilatın olub-olmadığını və təşkilatın hər hansı könüllü nümayəndəsinin (volontyorun) sizin dərs keçdiyiniz yerə gəlib həmin məsələ barədə danışmasının mümkün olubolmadığını öyrənə bilərsiniz. Eyni zamanda, aşağıdakılar adı çəkilən kampaniyalarla bağlı hərəkətə başlamağınız üçün bəzi ideyalardır: QADINLARA QARшI ZORAKILIьI DAYANDIRIN

Bu kampaniya xüsusən ailədaxili zorakılığı önə çəksə də, siz bu məsələdən bütövlükdə qadın hüquqlarını müzakirə etmək üçün istifadə edərək kişi və qadınların bərabər hüquqlara malik olduğunu və buna görə də onlarla eyni cür rəftarın zəruri olduğunu xüsusi vurğulaya bilərsiniz.

иNSAN HцQUQLARI HяM Dя QADINLARIN HцQUQLARIDIR Avropa Şurasının üzvü olan bütün dövlətlər qadın hüquqları ilə bağlı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iki mühüm sənədini ratifikasiya ediblər:

-Qadınların və kişilərin bərabər hüquqlara malik olduğunu təsdiq edən İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə (1948);

-Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formlarının ləğvinə dair Konvensiya (1979).

Öz növbəsində Avropa Şurası hazırda qadınlara qarşı zorakılığın və ailədaxili zorakılığın qarşısının alınması və onlarla mübarizə barədə hüquqi sənəd hazırlayır.

Bəs sizin ölkədə vəziyyət necədir? 20ci əsrdə və ondan sonra qadınlarla bağlı hansı mühüm dəyişikliklərin baş verdiyini göstərmək üçün şagirdlərinizlə birlikdə xronoloji cədvəl tərtib etməyə çalışın. Məsələn, qadınların boşanmaq hüququ varmı? Əgər varsa, bu barədə qərar nə zaman qəbul edilib?

Sizin ölkə 1979-cu il Konvensiyasını nə vaxt ratifikasiya edib? Qadınların idarəetmədə və ya işdə bərabər təmsilçiliyinə dair hər hansı qanunlar varmı? AиLяDAXиLи ZORAKILIQ: BU QяTиYYяN YAXшI HAL DEYиL

Əgər şagirdlərinizlə ailədaxili zorakılıq məsələsini müzakirə edirsinizsə, bunu vurğulamaq vacibdir ki, ailədaxili zorakılıq əsla qurbanın “günahı” deyil, o, qətiyyən yaxşı hal deyil. Ailədaxili zorakılıq bir çox formalarda təzahür edir, yəni həmişə fiziki zorakılıq formasında olmaya da bilər. Əgər bu məsələni şagirdlərinizlə müzakirə etmək hər hansı narahatçılıq yaratmırsa,

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR? “İrqçiliyə göz yumanlar qərəzliliyin və zorakılığın yardımçılarına çevrilirlər və bundan bütövlükdə cəmiyyət əziyyət çəkir.” Cavabı sitatın arxasına yazın

HяRяKяTя KEЧMяK! AVROPA шURASININ KAMPANиYALARINDA ишTиRAK ЧALIшMA MATERиALI

məsləhətdir ki, dərs dediyiniz yerdə hüquq məsləhətçisi ilə (vəkillə) əlaqə yaradasınız, əvvəlcə öyrənin ki, şagirdlərinizdən hər hansı birinin məsləhətə ehtiyacı olsa, yerli səviyyədə nə kimi köməklik göstərilə bilər. Mövzunu müzakirə edərkən şagirdlərinizin bu məlumatı bilməsinə imkan yaradın. DOSTA!

Qaraçı xalqı azlıq kimi tanınaraq qorunur. Avropa Şurası ilə Avropa İttifaqının birgə kampaniyası olan “Dosta!” bu barədə mesajı ölkələrə çatdırmaq məqsədini daşıyır. Əgər siz müxtəlif etnik qruplardan olan, birlikdə harmoniya halında yaşayan insanların məsələsini şagirdlərinizlə müzakirə etmək istəyirsinizsə, “Hər kəs fərqlidir – hər kəs bərabərdir” maarifləndirmə toplusu fantastik mənbədir, onu bu saytdan köçürmək olar: eycb.coe.int/edupack/

иNSAN SATIш цЧцN DEYиL! иNSAN ALVERиNи DAYANDIRIN

İnsan alveri məsələsini müzakirə edərkən nəzərə alın ki, bir çox insanlar cinsi istismar üçün satılır, buna görə də əvvəlcə qrupun yaşını və yetkinliyini nəzərə almaqla bu mövzu barədə danışmağın məqsədəuyğun olubolmadığı barədə qərar verin.

Siz bu mövzunun tədqiqinə şagirdlərinizə belə bir sual verməklə başlamalısınız: onlar insan alveri haqqında eşidiblərmi? Onlar bilirlərmi ki, təxminən 1,2 milyon uşaq hər il insan alverinə məruz qalır? Bu rəqəm onları təəccübləndirirmi? Onlar fikrincə insanlar nəyə görə insan alverçisinə çevrilirlər? Bəs onların aldığı və satdığı insanlar bu vəziyyətə necə düşürlər? Siz insan alveri faktını aşkara çıxardıqdan

sonra (ola bilər ki, bunu yerli təşkilatdan öyrənmisiniz) sizin dairəni təmsil edən parlament üzvünə birgə məktub yaza və bu cinayətə qarşı mübarizədə ondan yardım istəyə bilərsiniz. «юLцM CяZASINA QARшI AVROPA GцNц»

Siz debat təşkil etmək üçün bu məsələdən fürsət kimi istifadə edə bilərsiniz. Şagirdləri iki qrupa bölün, amma bölgü onların bu məsələ barədə faktiki rəyinə əsaslanmamalıdır. Hansı mövqedə olmalarından asılı olaraq, onlardan xahiş edin ki, ölümün tətbiq edilməli olduğunu və ya olmadığını əsaslandıran çoxsaylı səbəblər barədə düşünsünlər. Minidebat keçirərək onların öz mövqelərini növbə ilə bildirmələrinə imkan yaradın. Daha sonra hər kəsin yaşamaq hüququ olduğunu və kiminsə əlindən bu hüququn alınmasının mümkün olmadığını nəzərə almaqla müəyyən mülahizələrin həqiqətən düzgün olubolmadığını nəzərdən keçirin. Debatı davam etdirmək üçün siz ölüm cəzasının hansı alternativlərinin olması və onlara necə nail olunması məsələsini misallar gətirməklə nəzərdən keçirə bilərsiniz. AYRI-SEЧKиLиYя QARшI SяSяNиZи UCALDIN

Sizin şagirdləriniz nə vaxtsa mediada işləmək barədə düşünüblərmi? Bəlkə onlar futbol oyunlarında idman jurnalisti olmaq, yaxud günlərin birində xəbərləri insanlara təqdim etmək istəyirlər? Onlar media işinin çətin peşə olduğunu düşünürlərmi, yaxud düşünürlərmi ki, bu iş onların mənsub olduğu etnik qrupdan və ya mədəniyyətdən olan

birisi üçün çətindir?

Ola bilər ki, siz və ya şagirdləriniz müəyyən azlıq qruplarına qarşı sizə təəccüblü gələn müəyyən ayrı-seçkilik hallarını hiss etmisiniz. Kampaniyanın İnternet saytı resurs mərkəzini özündə ehtiva edir, siz oradan vərəqələri, broşürləri və posterləri kompüterinizə köçürə bilərsiniz, yaxud hətta həmin saytdan bəzi vebkastları (webcast) seyr edə bilərsiniz.

Əgər siz şagirdlərinizin öz hüquqları barədə daha çox şeylər öyrənməsini istəyirsinizsə, kampaniyanın xəbər məktublarına (newsletter) niyə də abunə yazılmayasınız? Sizin iştirakınız bu kampaniyada nəzərə alınır. AVROPANI UшAQLAR цЧцN Vя ONLARLA BиRLиKDя QURAQ

Bu, uşaq hüquqlarını təşviq etmək və uşaqları zorakılıqdan qorumaq üçün proqramdır. Bədən cəzası uşaqlara qarşı ən geniş yayılmış zorakılıq formasıdır və insan varlığı olaraq uşaqların hüquqlarının pozuntusudur. Avropa Şurası “Əlinizi kötəklənmə əleyhinə qaldırın” kampaniyası vasitəsilə Avropanı bədən cəzasından tamamilə azad olan qitəyə çevirməyə çalışır, kampaniya 47 üzv dövlətin hamısında pozitiv və qeyri-zorakı valideynliyi təşviq edir. Neçə ölkədə bədən cəzası qanunsuz elan edilib? Bəs sizin ölkədə?

www.coe.int/children/

http://www.coe.int/t/dg3/ corporalpunishment/presentation_ EN.asp?

MяNBяLяR

Qro Harlem Brundtland: 4 fevral 1993-cü ildə Avropa Şurasının Parlament Assambleyasında Norveçin baş naziri Qro Harlem Brundtlandın çıxışından parça. Avropa Şurasının mətbəəsində “Avropanın səsi” nəşrində dərc olunub (“Voices of Europe“, Council of Europe Publishing www.eycb.coe.int/edupack/

www.book.coe.int

AVROPA шURASININ Vя DиGяR TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи ANLAMAQ

Avropa Şurası öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün digər təşkilatlarla birlikdə, xüsusən İNSAN HÜQUQLARI, 1 DEMOKRATİYA 2 və QANUNUN ALİLİYİ 3 mövzuları ilə bağlı fəaliyyət göstərir (hətta onlar Avropadankənar təşkilatlar olsa belə). AVROPA SяRHяDLяRи: HANSI SяRHяDLяR HANSI DюVLяTLяRиNDиR?

Bir çox insanlar Avropa Şurasını Avropa İttifaqı (Aİ) ilə qarışıq salırlar! Bunu başa düşmək olar, çünki onlar eyni rəmzlərdən istifadə edirlər, amma əslində tamamilə ayrı və fərqli təsisatlardır.

Avropa Şurasına üzv olan 47 dövlət var və o, özünün 800 milyon vətəndaşı üçün demokratiyanı, insan hüquqlarını və qanunun aliliyini qorumaq və təşviq etmək uğrunda çalışır. www.coe.int

Digər tərəfdən, Avropa İttifaqına (Aİ) üzv olan 27 dövlət var və o, üzv dövlətlərin unikal iqtisadi və siyasi tərəfdaşlıq təşkilatıdır, onlar təşkilatın 495 milyon vətəndaşı üçün daha zəngin və təhlükəsiz Avropa qurmaq uğrunda birgə fəaliyyət göstərirlər. www.europa.eu

Heç bir ölkə əvvəlcə Avrpa Şurasına üzv olmadan Aİ-yə daxil olmayıb.

“Biz əminik ki, ehtiyac duyduğumuz şey dünyanın qalan hissəsinə əl uzadan dinc və demokratik… bir Avropadır.” Mixail Qorbaçov

AVROPA шURASI Vя AVROPA иTTиFAQI eyni rяmzlяri paylaшan ayrы-ayrы tяsisatlar! Avropa Şurası həmçinin bir sıra digər beynəlxalq təşkilatlarla, xüsusən aşağıdakılarla əməkdaşlıq edir:

Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) ilə – terrorizmə qarşı mübarizə, milli azlıqların müdafiəsi və insan alverinə qarşı mübarizə kimi sahələrdə; Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ilə – uşaq hüquqlarının təşviqi və müdafiəsi, qadınlara qarşı zorakılığın dayandırılması və işgəncələrin qarşısının alınması da daxil olmaqla ən müxtəlif sahələrdə; www.un.org

Avropa Şurasının müşahidəçi statuslu beş üzvü (Kanada, Vatikan, Yaponiya, Meksika və Amerika Birləşmiş Ştatları) ilə əməkdaşlıq bir sıra mühüm sahələrdə təşkilatın fəaliyyətinin hüdudlarını genişləndirmək üçün unikal imkan yaradır – beləliklə, siz görürsünüz ki, bu, əsil beynəlxalq təşkilatdır!

AVROPA шURASININ Vя DиGяR TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи ANLAMAQ

Müxtəlif qurumların olduqca oxşar adları var ki, bu da onların daha çox qarışdırılmasına səbəb olur!

Avropa Şurası: Avropanın 47 demokratik ölkəsindən təşkil olunmuş, Strasburqda yerləşən beynəlxalq. Avropa İttifaqının Şurası: Avropa İttifaqının Şurası Aİ-nin əsas qərarverici orqanıdır. O, mütəmadi olaraq üzv dövlətlərin nazirlərini bir araya gətirir.

Avropa Komissiyası (Avropa İttifaqı qurumu): Avropa İttifaqının icra hakimiyyəti orqanıdır, Brüsseldə yerləşir, Aİ müqavilələrinin və Aİ təsisatlarının qərarlarının dürüst yerinə yetirilməsini təmin etmir. O, Avropa İttifaqında böyük həcmdə gündəlik işi yerinə yetirir.

Avropa Şurasının Parlament Assambleyası: Burada Avropa Şurasının 318 nümayəndəsi (və eyni sayda əvəzedicilər) mühüm mövzüları müzakirə edir və üzv dövlətlərə tövsiyələr qəbul edirlər. Onlar üzv dövlətlərin milli parlamentləri tərəfindən təyin olunurlar.

Avropa Parlamenti (Avropa İttifaqı qurumu): Bu, Avropa İttifaqının parlament qurumudur, Avropa İttifaqının 27 ölkəsindən olan, ÜMUMİ SEÇKİ HÜQUQU 4 əsasında seçilən 785 üzvdən ibarətdir.

İslaslarını Srasburqda keçirən Avropa İnsan Hü-quqları Məhkəməsi Avropa Şurasının daimi məhkəmə orqanıdır, o, İn-san hüquqları haqqında Avropa Konvensiyasına riayət edilməsinə görə cavabdehdir.

Avropa Birliyinin Ədalət Məhkəməsi iclaslarını Lüksemburqda keçirir və Avropa İttifaqı müqavilələrinin şərhi və tətbiqi zamanı Avropa İttifaqı qanunlarına riayət edilməsini təmin edir. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (BMT qurumu): Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məhkəmə orqanıdır, Haaqada (Niderland) yerləşir.

İnsan hüquqları haqqında Avropa Konvensiyası: dövlətlərarası müqavilədir, Avropa Şurasının üzvü olan dövlətlər onun vasitəsilə əsas hüquq və azadlıqlara hörmət etməyi öhdələrinə götürüblər.

İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə (BMT sənədi): beynəlxalq səviyyədə insan hüquqlarının müdafiəsini gücləndirmək üçün 1948-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən qəbul edilmiş sənəddir. Əsas hüquqlar haqqında Xartiya (Avropa İttifaqı sənədi): İnsan hüquqları və əsas azadlıqlar haqqında Avropa İttifaqının sənədi, 2000-ci ildə qəbul edilib.

Avropa İttifaqının Əsas Hüquqlar Agentliyi (FRA): Avropa İttifaqının Vyanada yerləşən qurumudur, 2007-ci ildə təsis edilib.

1 İNSAN

HÜQUQLARI elə hüquqlardır ki, layiqli həyat sürmək üçün hər birimiz onlara malik olmalıyıq: məsələn, yaşamaq hüququ, ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ və ya işgəncəyə məruz qalmamaq hüququ. Bu hüquqlar cinsindən, irqindən, dinindən və ya mədəni mənsubiyyətindən asılı olmayaraq planetdəki hər bir fərdə məxsus olan hüquqlardır.

2 DEMOKRATİYANIN

mövcud ol-ması üçün cəmiyyətin bütün üzvləri hakimiyyətə gəlmək üçün bərabər imkanlara malik olmalıdırlar və hər kəsin insan hüquqlarına hörmət edilməlidir. Məhz buna görə azad və ədalətli seçkilər keçirmək və bütün fərdlərin insan hüquqlarını qorumaq önəmlidir.

3 Çox

sadə şəkildə desək, QANUNUN ALİLİYİ o deməkdir ki, heç kim qanunun fövqündə deyil və qanun hamı üçün eynidir. Qanunun aliliyi aşağıdakıları nəzərdə tutur: hakimiyyətlər bölgüsü, səmərəli və müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin mövcudluğu və əlçatan olması; hərcmərcliyə yol verməyən hüquqi müəyyənlik; ayrı-seçkiliyə yol verilmədən qanun qarşısında bərabərlik; və ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ, o cümlədən məhkəmə qərarlarının kağız üzərində qalmasına yol verilmədən səmərəli icrası.

4 ÜMUMİ

SEÇKİ HÜQUQU irqindən, cinsindən, əqidəsindən, intellek-tual səviyyəsindən, iqtisadi və ya sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq yetkinlik yaşına çatmış bütün vətəndaşlara səsvermə hüququ verir.

яLAVя MяLUMATLARI BU иNTERNET SAYTLARINA GиRMяKLя TAPIN! www.coe.int – Council of Europe

www.europa.eu – European Union (EU)

www.osce.org – Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE) www.un.org – United Nations (UN)

Bayraqlar: yalnız illüstrasiya məqsədləri üçün.

FяRQLяRи BиLMяK

AVROPA шURASININ Vя DиGяR TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи ANLAMAQ

ЧALIшMA MATERIALI

Avropandakı və dünyanın qalan hissəsindəki müxtəlif təsisatların mahiyyətini anlamaq önəmlidir, çünki onlar, hətta ola bilsin biz bunu dərk etməsək belə, bizim həyatımızda böyük rol oynayırlar.

Şagirdləriniz, məsələn, Avropa İttifaqı (məlumat materialı 10), Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) və ya Birləşmiş Millətlər Təşkilatı barədə məlumata malikdirlərmi, onlar Avropada daha hansı beynəlxalq təşkilatları tanıyırlar? Onları xəritədə təyin etmək üçün müxtəlif rənglərdən istifadə edin. Üzvlüyün şərtlərini və məqsədlərini müqayisə edin.

ölkələrdəki gənclərin gündəlik həyatı və mühüm məsələləri barədə fikir bildirmələrinə imkan yaradın.

Şagirdlərinizin bütün avropalılar üçün mühüm hesab etdikləri konkret mövzuya dair konfrans təşkil etmələrinə imkan yaradın. Seçilmiş mövzunu müdafiə etmək (əsaslandırmaq) üçün şagirdlərinizi qruplara bölün. FяRQLяRи TяYиN ETMяK!

Şagirdləriniz aşağıdakı iki Avropa təşkilatı arasında hansı fərqlərin olduğunu bilirlərmi? AVROPA шURASI

Şagirdləriniz siyahıya baxmadan Avropa Şurasının üzvü olan neçə dövlətin adını çəkə bilərlər. Onlar həmin dövlətləri xəritədə tapa bilərlərmi? Onlar dövlətin paytaxtını da tapsalar, onlara mükafat olaraq əlavə xal verin!

Bu, qərargahı Strasburqda (Fransa) olan dövlətlərarası siyasi təşkilatdır, Avropa Şurası ona üzv olan 47 dövlətin hamısında demokratiyanı, insan hüquqlarını və qanunun aliliyini təşviq etməyə çalışır.

AVROPA шURASI Vя DиGяR TяшKиLATLAR: DцNYANI DяYишMяK цЧцN BиRGя ЧALIшMAQ!

Avropa İttifaqının Şurası Aİnin əsas qərarverici orqanıdır. O, mütəmadi olaraq 27 üzv dövlətin nazirlərini bir araya gətirir.

Avropa Şurası digər təşkilatlarla hansı başqa sahələrdə əməkdaşlıq edir?

Avropa Şurası kimi Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) da insan hüquqlarının müdafiəsi üçün çalışır.

Avropa Şurası kimi əsasən Avropa səviyyəsində fəaliyyət göstərən təşkilata malik olmağın nə kimi əhəmiyyəti var? Bu iki təşkilatın arasında nə kimi fərqlər var?

Avropa Şurası və BMT uşaq hüquqlarını necə müdafiə edirlər? Bir neçə konkret misal göstərin. Şagirdlərinizi hər qitəyə bir qrup düşməklə altı qrupa bölün və müxtəlif

AVROPA иTTиFAQININ шURASI

PARLAMENT ASSAMBLEYASI Bu, Avropa Şurasının məşvərət orqanıdır, üzv dövlətlərin milli parlamentləri tərəfindən təyin olunan 318 nümayəndədən (və eyni sayda əvəzedicilərdən) ibarətdir. və

AVROPA PARLAMENTи

Bu, Avropa İttifaqının parlament orqanıdır, Avropa İttifaqının 27 ölkəsindən olan, ümumi səsvermə hüququ əsasında seçilən 785 üzvdən (parlament üzvlərindən) ibarətdir.

BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR? “Biz əminik ki, ehtiyac duyduğumuz şey dünyanın qalan hissəsinə əl uzadan dinc və demokratik… bir Avropadır.” Cavabı sitatın arxasına yazın

AVROPA шURASININ Vя DиGяR TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи ANLAMAQ ЧALIшMA MATERиALI

Onlar daha hansı beynəlxalq təşkilatların üzvüdürlər? AŞ-nın üzv dövlətləri

Aİ

ATƏT

BMT

AŞ-nın üzv dövlətləri

Albaniya

Andorra

Ermənistan

Avstriya

Azərbaycan

Bosniya və Herseqovina

Xorvatiya

Aİ

ATƏT

BMT

Belçika

Bolqarıstan

Kipr

Çexiya Respublikası

Danimarka

Estoniya

Finlandiya

Fransa

Gürcüstan

Almaniya

Yunanıstan

Macarıstan

İslandiya

İrlandiya

İtaliya

Latviya

Lixtenşteyn

Litva

Lüksemburq

Malta

Moldova

Çernoqoriya

Monako

* * *

Niderland

Norveç

Polşa

Portuqaliya

Rumıniya

Rasiya Federasiyası

Serbiya

San Marino

Slovakiya

Sloveniya

İspaniya

İsveç

İsveçrə

Türkiyə

“Keçmiş Yuqoslav Respublikası Makedoniya”

Ukrayna

Birləşmiş Krallıq

MцшAHиDяЧиLяR: Kanada, Vatikan, Yaponiya, Meksika və ABŞ цZVLцYя NAMиZяD DюVLяT: Belarus (12.03.1993)

яLAVя MяLUMAT цЧцN!

Mixail Qorbaçov: Mizail Qorbaçovun 6 iyul 1989-cu ildə Avropa Şurasındakı çıxışından parça; nəşr olunduğu mənbə: “Böyük Avropa vəzifələri”, Avropa Şurasının Nəşriyyatı, Council of Europe Publishing, La Nuée Bleue, Strasburq, 1996 (“The challenges of a Greater Europe“. Council of Europe Publishing, La Nuée Bleue, Strasbourg, 1996) www.coe.int

europa.eu

www.osce.org

www.un.org

Cədvəldə biz yalnız Avropa Şurasının üzvü olan ölkələri sadaladıq. Avropa İttifaqının bütün üzvləri əvvəlcədən Avropa Şurasının üzvüdürlər.

AVROPA шURASININ цзVц OLAN 47 DюVLяT