E-registri i e-uprava u Bosni i Hercegovini kao instrument za efikasnost i transparentnost

E-registri i e-uprava u Bosni i Hercegovini kao instrument za efikasnost i transparentnost EďŹ&#x192;ciency and Transparency Instruments: eRegisters and eGovernance in Bosnia and Herzegovina Centar za poli ke i upravljanje Center for Policy and Governance August/August 2015

Sadržaj/Content Uvod...............................................................................................6 Introduc on....................................................................................7 Registracija privrednog subjekta...................................................14 Business En ty Registra on..........................................................15 Legisla va.......................................................................................................14 The Legisla ve.................................................................................................15 Praksa.............................................................................................................18 Prac ce...........................................................................................................19

Porezi i doprinosi..........................................................................24 Taxes and Contribu ons................................................................25 Legisla va.......................................................................................................24 Legisla ve.......................................................................................................25 Praksa.............................................................................................................30 Prac ce...........................................................................................................31

E-uprava........................................................................................34 eGovernace...................................................................................35 Postojeće strategije i planovi u BiH................................................................34 Exis ng Strategies and Plans in BiH...............................................................35 Postojeća legisla va........................................................................................36 The Exis ng Legisla ve...................................................................................37 Stanje e-uprave na kraju 2014. godine...........................................................42 The Condi on of eGovernance at the End of the Year 2014..........................43

Ispi vanje potreba........................................................................50 The Examina on of Needs............................................................51 Primjeri dobre prakse iz zemalja regiona i svijeta........................56 Examples of good prac ce from the regional and world countries......................................................................57

Mogućnos uvođenja e-registra u BiH.........................................68 The Possibili es of Introducing eRegisters in BiH.........................69 Preporuke.....................................................................................84 Recommenda ons........................................................................85 Zaključak.......................................................................................90 Conclusion.....................................................................................91 Reference......................................................................................94 References....................................................................................95 Prilog.............................................................................................96 Appendix.......................................................................................97

E-registri i e-uprava u Bosni i Hercegovini kao instrument za efikasnost i transparentnost Analizu izradio Centar za poli ke i upravljanje avgust 2015 Uvod

osna i Hercegovina se godinama bori sa nezaposlenošću, koja, u zavisnos od izvještaja, varira od 20 do 47%. Zbog lošeg ambijenta za poslovanje, strani inves tori zaobilaze našu zemlju u širokom luku, a ako se taj trend nastavi neće bi moguće očekiva poboljšanje standarda bh. građana. Jedan od glavnih problema u Bosni i Hercegovini je što je legisla vom podijeljena na dva tržišta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku. Harmonizacijom propisa bi se smanjile komplikacije koje inves tori i poduzetnici imaju u svakodnevnom poslovanju.

Jedan od ozbiljnijih problema koji inves tori često is ču su komplikovane procedure za registraciju firmi u BiH. Prema Doing business izvještajima1, za registraciju firme u BiH potrebno je proći 11 procedura koje oduzmu 37 radnih dana. U stvarnos , ovaj proces može traja i duže i kraće, a inves tori nerijetko bivaju prisiljeni da već pri registraciji preduzeća pristanu na korupciju. Pored toga, ulagači često naglašavaju kompliciranu proceduru plaćanja poreza i doprinosa, koji se, kada su u pitanju plate, ubiru nezavisno na tri ustavom utvrđene teritorijalne jedinice BiH, dok je visok iznos doprinosa na platu poseban problem. Stvaranje povoljnije poslovne klime je unazad nekoliko mandata glavno predizborno obećanje poli čara i poli čarki u BiH. 1

Doing business godišnji izvještaji Svjetske banke dostupni su na: www.doingbusiness.com.

Eﬃciency and Transparency Instruments: eRegisters and eGovernance in Bosnia and Herzegovina Analysis conducted by the Centre for Policy and Governance august 2015 Introduc on

osnia and Herzegovina is figh ng unemployment for years, which, depending upon reports varies from 20 to 47%. Due to unfavorable business environment, foreign investors are bypassing our country and if that trend con nues, it will not be possible to expect the advancement in the living standards of Bosnia and Herzegovina’s ci zens. The fact that Bosnia and Herzegovina is by its legisla ve divided into two markets, Federa on of Bosnia and Herzegovina and Republika Srpska, is one of the main issues. The harmoniza on of direc ves would minimize the complica ons that investors and entrepreneurs face in daily business conducts.

One of the serious issues the investors o en point out are complicated procedures for the registra on of business en es in BiH. According to the Doing Business reports1, in Bosnia and Herzegovina is necessary to go through 11 procedures, which take 37 working days. In reality, this process can last both longer and shorter, and investors are forced to accept corrup on already at the step of registering their enterprises. Apart from that, investors o en emphasize the complicated procedure of tax and contribu on paying, which, when it comes to salaries, are collected independently in three cons tu onally ra fied territorial units in Bosnia and Herzegovina, while a high amount of salary contribu ons is a problem for itself. The crea on of a more advantageous business climate is, in the last few mandates, the main pre-electoral promise of poli cians in Bosnia and Herzegovina. 1

Doing business godišnji izvještaji Svjetske banke dostupni su na: www.doingbusiness.com.

Među m, iako su na vlas u posljednjih 10 godina manje-više iste par je, poboljšanja poslovne klime u BiH nije bilo. Još 2006. godine usvojena je Strategija reforme javne uprave kao i Akcioni plan 1 za njenu provedbu. Kao jedna od stavki u ovoj strategiji i planu je navedeno i uspostavljanje e-uprave, što ima direktan u caj na poboljšanje poslovne klime, ali i na eliminaciju ucjene inves tora u ovom procesu. Če ri godine nakon usvajanja Akcionog plana 1, plan je revidiran jer nisu ispunjene mjere koje su bile zacrtane u četverogodišnjem periodu, te je od 2010. godine na snazi Revidirani akcioni plan 1 (RAP 1), čija se primjena također ne odvija planiranom dinamikom. Budući da je u fokusu predizbornih obećanja i na izborima 2014. godine bilo poboljšanje poslovne klime, prije svega olakšavanje postupaka registracije firmi i plaćanja poreza i doprinosa, a da se na tom polju jako malo uradilo u proteklom periodu, ova analiza će pokuša da ponudi moguće rješenje kroz uvođenje elektronskog servisa za registraciju preduzeća. Rad će krenu od analize aktuelne legisla ve u Bosni i Hercegovini, te će se fokusira na en tetske zakone i propise koji uređuju pitanja registracije privrednih subjekata i plaćanja poreza i doprinosa. Budući da se u Bosni i Hercegovini legisla va uglavnom razlikuje od prakse, bit će objašnjen i prak čni aspekt otvaranja privrednih subjekata i njihovog funkcionisanja u poreskom sistemu. Nakon toga, rad će ponudi analizu trenutnog stanja po pitanju e-uprave u Bosni i Hercegovini, iden ficira probleme sa kojima se suočavaju ins tucije pri implementaciji strategija i akcionih planova, kao i naredne ciljeve koje su sebi postavile ins tucije nadležne za implementaciju e-uprave. Budući da je u javnos česta percepcija da ins tucije nemaju nikakve koris od implementacije e-servisa, analiza će nastoja naglasi kakve će prednos donije ins tucijama i kompanijama u BiH, te na koji će način odgovori na njihove potrebe.

Nevertheless, even though the more or less same par es are in power, the improvement of business climate in Bosnia and Herzegovina was not noted. In2006, the Public Administra on Reform Strategy was adopted, as well as the Ac on Plan 1 for its enforcement. The establishment of eGovernance is indicated as one of the statements of this strategy and its plan, which has a direct impact on the improvement of business climate but also the elimina on of the blackmailing of investors in this process. Four years a er adop ng of the Ac on Plan 1, the plan was revised because the measures pointed out in the four-year long period were not conducted so the Revised Ac on Play 1 (RAP 1) whose implementa on is also not happening in concord with the dynamics as planned, is in power from the year 2010. Taking into considera on that in the year 2014 the improvement of business climate were noted in the focus of pre-electoral and electoral period, above all, poli cal par es promised the mi ga on of business registra on procedures as well as tax and contribu on payoďŹ&#x20AC;s, but that, and much less has been done in the former period. Therefore, this analysis will try to oďŹ&#x20AC;er a possible solu on by proposing the introduc on of electronic service for the registra on of enterprises. The analysis will start from the overview of current legisla ve in Bosnia and Herzegovina where it will be focused on en ty laws and regula ons, which are regula ng the ques ons of registra on of business en es and the paying of taxes and contribu ons. Bearing in mind that the legisla ve in Bosnia and Herzegovina is usually in misbalance with prac ce, the prac cal procedure of star ng a business en ty and its func oning in the tax system will as well be explained. A er that, this study will oďŹ&#x20AC;er an analysis of the current situa on in Bosnia and Herzegovina; iden fy the problems the ins tu ons are facing during the implementa ons of strategies and ac on plans, as well as future goals of the ins tu ons responsible for the implementa on of eGovernance. Bearing in mind that there is a general public percep on that ins tu ons have no benefits in implemen ng eServices, the analysis will try to emphasize the benefits such implementa on would bring to the ins tu ons and companies in BiH, as well as a mode in which this would respond to their needs.

E-uprava je neminovnost koja će se prije ili kasnije mora implemen ra i u BiH. Zemlje regiona su već odmakle na ovom putu, te su kod njih već vidljivi prvi pozi vni rezulta , zbog čega će analiza ponudi pregled dobrih praksi h zemalja. Ideal kojem u ovom polju trebaju stremi sve države je svakako i „najelektronskija“ država u Evropi – Estonija, čiji je elektronski servis također predstavljen u analizi. Konačno, na kraju analize su date preporuke za promjenu trenutnog stanja. Implementacijom ovih preporuka, kako legisla vnih, tako i onih tehničke prirode, doći će do značajne promjene u lakoći poslovanja u BIH, te će stvori preduslovi za dalje inves ranje i razvoj malih i srednjih preduzeća u BiH. Nažalost, teškoće u implemen ranju ovih preporuka nisu tehničke već poli čke prirode, što će se također vidje u analizi.

eGovernance is a necessity, which eventually needs to be implemented in BiH as well. Regional countries are already further up the road in this process, and they have reported first posi ve results. This is why this analysis will oﬀer an overview of good prac ces of these countries. The ideal all the countries should move towards in this field is, of course, “the most electronic” state in Europe – Estonia whose electronic service is as well presented in the analysis. Finally, recommenda ons for the change of current situa on are given at the end of the analysis. The implementa on of these recommenda ons, the legisla ve as well as the technical ones will lead to a significant change in the facilita on of business conduct in BiH. Much needed changes in ease for further inves ng and development of small and medium-sized enterprises in BiH will take place as well. Unfortunately, hardships in implemen ng these recommenda ons are not those of technical but poli cal nature, which shall also be discussed in the analysis.

Trenutno stanje Registracija privrednog subjekta Legisla va1 Federacija BiH

egistraciju privrednih subjekata u Federaciji BiH reguliše Zakon o registraciji privrednih subjekata FBiH („Službene novine Federacije BiH”, broj 27/05, 68/05, 43/09 i 63/14) donesen 2004. godine1, a posljednje izmjene su napravljene 2014. godine. Prema ovom Zakonu, za registraciju privrednih subjekata nadležni su Registarski sudovi, te se prijava za registraciju privrednog subjekta može preda bilo kom registarskom sudu, neovisno o sjedištu subjekta registracije. Prema Zakonu o registraciji privrednih subjekata FBiH za početak procedure osnivanja privrednog subjekta potrebno je ima ukupno deset dokumenata. Da bi osoba pribavila potrebne dokumente, potrebno je da posje najmanje pet adresa (u zavisnos od općine u kojoj registruje privredni subjekat). Registarski sud nakon primitka dokumenata je prema zakonu dužan u roku od tri dana od primitka is h ispita jesu li uz prijavu za registraciju predane potrebne registarske isprave, te jesu li te isprave sukladne drugim propisima Federacije kojima je uređeno osnivanje, ustroj i poslovanje pojedinih poslovnih subjekata. Ukoliko registarske isprave iz nekog razloga nisu u skladu sa drugim propisima ili su nepotpune, sud treba da pozove podnositelja prijave i zaključkom naloži izvršenje prijeko potrebne ispravke u roku koji ne može bi duži od 30 dana. Ukoliko su registarske isprave validne, registarski sud je po Zakonu obavezan da izda rješenje o registraciji u roku od pet dana od dana uredno predane prijave registarskom sudu. Nakon toga, potrebno je

Izvodi iz relevantnih zakonskih akata u cjelos su navedeni u Prilogu ove analize.

Current Situation Business En ty Registra on The Legisla ve1

The Federa on of BiH

he registra on of business en es in the Federa on of BiH is regulated by the Law on Registra on of Business En es in the Federa on of Bosnia and Herzegovina adopted in 20041 and last changes were added in the year 2014. According to this Law, the registra on of business en es is administered by the Registra on Court so the applica on for the registra on of any business en ty can be submi ed to any registra on court not depending upon the headquarter of the registered en ty. According to the Law on Registra on of Business En es in the Federa on of Bosnia and Herzegovina it is necessary to have precisely ten documents for the beginning of the procedure of establishing a business en ty. In order for the person to gather necessary documents, it is necessary for it to visit at least five addresses (depending upon the municipality in which the business en ty is registered). According to law, the RegistraĆ&#x;on Court is obliged to inves gate whether the necessary registra on documents are submi ed with the applica on for the registra on and whether they are in concord with other regula ons of the Federa on of BiH. According to this, the establishment, organiza on, and business conduc ng of individual business en es are regulated all in dura on of three days a er the receipt of the documents.

If the registra on documents are not for some reason in concord with other regula ons or if they are not complete, the court should subpoena the applicant and order the execu on of the much-needed rec fica on, in the me frame that cannot be longer than 30 days. If the registra on documents are valid, the registra on court is by law obliged to release a decision about the registra on in dura on of five days from the day of applying. A er that, 1

The excerpts of relevant legal acts are completely enlisted in the Appendix of this analysis.

pribavi i porezni iden fikacijski broj i carinski broj, što bi prema Zakonu trebalo bi završeno u roku od tri dana. Dakle, prema odredbama Zakona o registraciji privrednih subjekata BiH, u idealnim uslovima, potrebno je oko 8 dana za registrovanje privrednog subjekta. Republika Srpska egistraciju privrednih subjekata u Republici Srpskoj reguliše Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Republici Srpskoj („Službeni glasnik Republike Srpske“, 67/13).2 Za započinjanje registracije privrednog subjekta u Republici Srpskoj, prema Zakonu o registraciji poslovnih subjekata u Republici Srpskoj potrebno je 8 dokumenata, što je nešto manje dokumenata nego u Federaciji BiH. Postupak registracije u Republici Srpskoj se od Federacije BiH razlikuje u tome što se prijava za registraciju poslovnog subjekta podnosi Agenciji za posredničke, informa čke i finansijske usluge (APIF) putem tzv. „jednošalterskog sistema“ što proceduru registracije privrednih subjekata čini mnogo efikasnijom. Ovaj sistem definiran je u Zakonu na sljedeći način: jednošalterski sistem je pružanje usluge jednošalterskog sistema podnosiocima prijave u postupku registracije kod nadležnog registarskog suda i u postupku dobijanja jedinstvenog iden fikacionog broja kod nadležnog poreskog organa, a ako je moguće i carinskog broja kod Uprave za indirektno oporezivanje, a koje obavlja Agencija za posredničke, informa čke i finansijske usluge. Ovakav način registracije privrednih subjekata u Republici Srpskoj postoji od 1.12.2013. godine na ukupno 11 lokacija poslovnih jedinica APIF-a, i to: Banja Luka, Prijedor, Gradiška, Modriča, Doboj, Bijeljina, Zvornik, Foča, Trebinje, Sokolac i Istočno Sarajevo i plaća se 35 KM, što je regulisano Uredbom za obavljanje usluga Agencije za posredničke, informa čke i finansijske usluge.

Osim roka kojim je propisano da nadležni registarski sud u roku od dva dana o primitku prijave mora utvrdi da li su ispunjeni uslovi za upis u sudski registar i u istom roku donije odluku o upisu u sudski registar ukoliko su isprave kompletne, drugih rokova u ovom zakonu nema.

it is also necessary to gather a tax iden fica on number and a tariff number, which, by law, should happen in dura on of three days. Thus, according to the regula ons of the Law on Registra on of Business En es in Federa on of Bosnia and Herzegovina, in ideal condi ons, 8 days are necessary to register a business en ty. Republika Srpska he registra on of business en es in Republika Srpska is regulated by the Law on Registra on of Business En es in Republika Srpska2. For the beginning of the registra on of a business en ty in Republika Srpska, according to the Law on Registra on of Business En es in Republika Srpska, 8 documents are needed which is something less than in the Federa on of BiH. The procedure of registra on in Republika Srpska is different from that in the Federa on of BiH by the fact that the applica on for the registra on of business en ty is submi ed to the Intermediary, IT and Financial Services Agency (APIF) through the so-called “one stop-shop” system, which makes the procedure of registra on of business en es much more efficient. This system is defined in the Law in the following way: a onestop shop system is the offering of the one-stop shop system to applica on submi ers in the procedure of registra on at the authorized registry court and in the procedure of ge ng hold of a unique iden fica on number at the authorized taxa on authority and, if so possible, of the tariff number at the Indirect Taxa on Authority which is conducted by the Agency for Intermediary, IT, and Financial Services. This mode of registra on of business en es in Republika Srpska exists from 12/1/2013 in 11 loca ons of Business Units of APIF: Banja Luka, Prijedor, Gradiška, Modriča, Doboj, Bijeljina, Zvornik, Foča, Trebinje, Sokolac and Istočno Sarajevo and it is paid in the amount of 36 KM which is regulated by the Regula on for Service Conduct of the Intermediary, ITand Financial Services Agency.

Apart from two-days deadline, by which it is regulated that the authorized registry court shall examine whether terms for registra on in the court registry were met and bring a decision on the registra on in the court registry if documenta on is complete, other deadlines are not regulated by this Law.

Praksa egisla va u Federaciji BiH i Republici Srpskoj je prilično slična kada je u pitanju registracija privrednih subjekata, barem po pitanju potrebnih dokumenata. Značajna razlika je činjenica da je u Republici Srpskoj implemen ran jednošalterski način registracije privrednih subjekata, te je sama procedura registracije privrednog subjekta me značajno olakšana. Između Republike Srpske i Federacije BiH postoje i značajne razlike u cijeni registracije poslovnih subjekata. Krajem 2013. godine, nakon uvođenja jednošalterskog sistema registracije firmi, vlas u Republici Srpskoj su ukinule sudske takse koje su se plaćale prilikom otvaranja ovih preduzeća, a koje su iznosile 500 do 800 KM. Također, smanjene su i notarske naknade, tako da one, umjesto dotadašnjih 351 KM, iznose 3,40 ili 45 KM, u zavisnos od toga da li je podnosilac zahtjeva fizičko ili pravno lice. Pored toga, smanjen je i obavezni minimalni osnivački kapital, i to sa 2000 KM na 1 KM. Sve ove izmjene su trebale omogući registraciju poslovnih subjekata u samo tri dana. U Federaciji BiH je obavezni minimalni osnivački kapital i dalje 2000 KM, dok se plaćaju sudski troškovi (420 KM) i notarski troškovi (oko 360 KM).

RAZLIKE U CIJENI REGISTRACIJE POSLOVNIH SUBJEKATA FBiH

Sudske takse

420 KM

Notarske naknade

360 KM

3,4 ili 45 KM

Minimalni osnivački kapital

2000 KM

1 KM

Tablica 1: Cijene registracije poslovnog subjekta u BiH

Među m, osnivanje firmi u BiH (Federaciji BiH i Republici Srpskoj) i dalje traje mnogo duže nego što bi trebalo. Prema najnovijem Doing Business izvještaju Svjetske Banke, Bosna i Hercegovina je u 2015. godini nazadovala za pet mjesta u Star ng a Business kategoriji (započinjanje poslovanja), sa 142. na 147. mjesto. U prosjeku, za otvaranje firme, prema

Prac ce t least when it comes to necessary documenta on, the legisla ve in the Federa on of BiH and that of Republika Srpska is similar. A significant diﬀerence is that Republika Srpska implemented the one-stop shop registra on of business en es, so the very procedure of the registra on of business en ty is by that significantly alleviated. There are also significant diﬀerences in the price of registra on of business en es between Republika Srpska and the Federa on of BiH. By the end of 2013, a er the introduc on of the one-stop shop system of registra on of business en es, the government in Republika Srpska abrogated the court taxes paid for the registra on of these en es in the amount between 500 and800 KM. Apart from that, the notary fees were lowered as well, so, instead of 351 KM by then, they now amount to 3,5 or 45 KM depending upon whether the applicant is a natural or legal person. In addi on, the obligatory minimal founding capital is lowered as well, from 2000 to 1 KM. All of these changes should have enabled the registra on of business en es in only three days. In the Federa on of BiH, the obligatory founding capital is s ll 2000 KM, while court expenses (420 KM) and notary expenses (around 360 KM) are paid as well.

DIFFERENCES IN BUSINESS ENTITIES’ PRICES OF REGISTRATION Court taxes Notary fees Minimal

FBIH

420 KM 360 KM

3,4 or 45 KM

2000 KM

1 KM

Forma on expense Table 1: Prices of business en ty registra on in BiH

However, the founding of business en es in BiH (The Federa on of BiH and the Republika Srpska) is con nuing to take longer than it should. According to the newest Doing Business Report of the World Bank, Bosnia and Herzegovina fell bellow for five places in the year 2015 in the category of business startup, from 142 to 147 place. It takes, in average, 37 days to open a business firm,

ovom izvještaju, treba 37 dana, po čemu je BiH najgora u regionu, jer u Hrvatskoj za ovu radnju treba 15, Srbiji 12, a u Crnoj Gori 10 dana. Primjera radi, u Estoniji, koja je jedna od zemalja sa najnaprednijom e-upravom, za otvaranje firme treba tek 4 do 5 dana. Iako oba zakona o registraciji privrednih subjekata (FBiH i RS) imaju propisane rokove u kojima se od strane nadležnog registarskog suda mora provjeri sva dokumentacija (3 dana u FBiH, 2 dana u RS), u praksi se ovaj rok zna produži i na nekoliko radnih dana. Također, često se dešava da se obrasci zagube, te da se ponovo moraju ispunjava , što značajno produžava proces registracije. U Republici Srpskoj se već neko vrijeme radi i na uspostavi Jedinstvenog informacionog sistema za registraciju poslovnih subjekata Republike Srpske, koji već ima ak vnu web stranicu (www.bizreg.esrpska.com), ali iako je još u februaru 2015. najavljeno da će poče sa radom još uvijek (august 2015.) nije moguće registrova poslovni subjekt online.

which makes BiH the worst in the region. In Croa a this amounts to 15 days, in Serbia 12, and in Montenegro 10 days. For instance, in Estonia, which is one of the most advanced countries in eGovernance, the opening of a business en ty requires 4 to 5 days. Even though both laws on the registra on of business en es (FBiH and RS) have prescribed deadlines according to which the authorized Registry Court should check the en re documenta on (3 days in FBiH, 2 days in RS), in prac ce this deadline can take a few more working days. Also, it commonly happens that the applica on forms get lost so they need to be filled in again, which significantly extends the registra on process. For some me now, in Republika Srpska it is being worked on the establishment of a Unique informa on system for business registra on in Republika Srpska, which already has an ac ve web page (bizreg.esrpska.com) but even though it is announced that it shall start working in February 2015, it s ll isnâ&#x20AC;&#x2122;t possible (August 2015) to register a business en ty online.

Porezi i doprinosi Legisla va

Bosni i Hercegovini postoje tri teritorijalne jedinice koje nezavisno ubiru doprinose na plate (Federacija BiH, Republika Srpska i Brčko distrikt), a samo dva en teta imaju PIO Fondove. Zbog toga se u Brčko distriktu, zaposlenik mora odluči u koji Fond PIO/MIO (Federacije BiH ili Republike Srpske) želi da mu se uplaćuju doprinosi.

Federacija BiH plata poreza i doprinosa u Federaciji Bosne i Hercegovine je regulisana sljedećim zakonima:

U -

- Zakon o poreznoj upravi FBiH („Službene novine FBiH“, br. 33/02, 28/04, 57/09, 40/10 i 27/12); Zakon o doprinosima FBiH (“Službene novine FBiH”, br. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02 i 17/06); Zakon o porezu na dobit FBiH („Službene novine FBiH“ br. 97/07); Zakon o porezu na dohodak FBiH (‘’Službene novine Federacije BiH’’, br. 10/08 i 9/10, 44/11) Zakon o jedinstvenom sistemu registracije, kontrole i naplate doprinosa FBiH. (“Službene novine FBiH”, br. 42 od 06 jula 2009, 109/12).

Prema Zakonu o doprinosima FBiH1, vrste doprinosa koje se uplaćuju su doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, dodatni doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje, za staž osiguranja koji se računa sa povećanim trajanjem, doprinos za osnovno zdravstveno osiguranje, te osiguranje u slučaju nezaposlenos . Zbirno, ovi porezi iznose 41,5% bruto plate. Prema istom zakonu, poslodavac mora upla doprinose u istom mjesecu u kojem plata dolazi na dospijeće.

Taxes and Contributions The Legisla ve

here are three territorial units in Bosnia and Herzegovina (the Federa on of BiH, Republika Srpska and Brčko District) which independently collect salary contribu ons and only two en es have Re rement Funds (PIO/ MIO Funds). Because of that, in Brčko District, the employee needs to decide in which PIO/MIO Fund (the Federa on of BiH or Republika Srpska) s/he would want his or hers contribu ons to be paid in. The Federa on of BiH he payment of taxes and contribu ons in the Federa on of Bosnia and Herzegovina is regulated by following laws:

T -

The FBiH Tax Administra on Law(“Official Gaze e of FBiH, num. 33/02, 28/04, 57/09, 40/10 and 27/12); The FBiH Law on Contribu ons(“Official Gaze e of FBiH, num. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02 and 17/06); The FBiH Law on Income Tax (“Official Gaze e of FBiH” num. 97/07); The FBiH Law on Wage Tax (“Official Gaze e of the Federa on of BiH, num. 10/08 and9/10, 44/11) The FBiH Law on the Unified System for Registra on, Control and Collec on of Contribu ons(“Official Gaze e of FBiH, num. 42 from 6July 2009, 109/12).

According to the Law on Contribu ons of the FBiH1, the types of contribu ons which are deposited are pension and disability insurance, addi onal contribu ons for pension and disability insurance for the years of service, which is calculated with increased dura on, the basic health insurance contribu on in case of unemployment. In summary, these taxes amount to 41.5 % of gross salary.. According to the same law, the employer needs to deposit contribu ons in the same month in which the salary is deposited.

Posebno bitan je Zakon o jednistvenom sistemu registracije, kontrole i naplate doprinosa FBiH, čije je donošenje 2009. godine omogućilo uspostavu Informacionog sistema Porezne uprave FBiH. Republika Srpska plata poreza i doprinosa u Republici Srpskoj je regulisanja sljedećim Zakonima:

- Zakon o poreskom postupku Republike Srpske („Službeni glasnik RS“, 102/11, 108/11, 67/13);

- Zakon o doprinosima Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, 51/01, 96/03, 128/06 i 120/08); - Zakon o porezu na dobit Republike Srpske (“Službeni glasnik RS”, broj 91/06); - Zakon o porezu na dohodak Republike Srpske („Službeni glasnik RS, br 91/06). Zakon o doprinosima Republike Srpske2 ovu oblast reguliše isto kao i Zakon o doprinosima Federacije BiH, a doprinosi koji se plaćaju u Republici Srpskoj su doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, doprinos za zdravstveno osiguranje, doprinos za osiguranje od nezaposlenos i doprinos za dječiju zaš tu. Zbirno, ovi doprinosi iznose 33% plate na koju se plaćaju doprinosi. Is zakon nalaže da poslodavac mora upla doprinose u istom mjesecu u kojem plata dolazi na dospijeće. I u Republici Srpskoj i u Federaciji BiH, prema Zakonu o porezu na dobit, rok za dostavljanje poreske prijave je 30 dana po isteku roka propisanog za podnošenje godišnjeg obračuna rezultata poslovanja.

Especially significant is the Law on the Unified System for RegistraƟon, Control and CollecƟon of ContribuƟons whose adop on in the year 2009 was enabled by the InformaƟon system of Tax AdministraƟon of FBiH. Republika Srpska he deposi on of taxes and contribu ons in Republika Srpska is regulated by following laws:

T -

Law on Tax Procedure of Republika Srpska (“Official Gaze e of RS”, 102/11, 108/11, 67/13); Law on Contribu ons of Republika Srpska (“Official Gaze e of Republika Srpska”, 51/01, 96/03, 128/06 and 120/08); Law on Income Tax of Republika Srpska (“Official Gaze e of RS”, number 91/06); Law on Wage Tax of Republika Srpska (“Official Gaze e of RS”, num. 91/06).

The Law on Contribu on of Republika Srpska2 regulates this domain in the same way the Law on ContribuƟons of FBiH does and contribu ons, which are deposited in Republika Srpska are pension and disability insurance, contribu ons on health insurance, contribu on on the insurance of unemployment and child protec on contribu on. In summary, these contribu ons amount to 33% of the salary. The same law orders that the employer needs to deposit the contribu ons in the same month in which the salary is deposited. Both in Republika Srpska and the Federa on of BiH, according to the Income Tax Law, the deadline for submi ng the tax return is 30 days according to the expira on of deadline ordered for submi ng the annual calcula on of opera ng results.

Brčko Distrikt Brčko Distriktu se za obračun doprinosa primjenjuju Odluka o osnovici i stopi za zdravstveno osiguranje i Odluka o stopi doprinosa za zapošljavanje. Kada je u pitanju doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, zaposlenik odlučuje u koji Fond se plaća doprinos PIO i primjenjuju se odgovarajuće stope (24% za FBiH, 18% RS). Doprinos za zdravstveno osiguranje iznosi 12% plate, a doprinos za osiguranje od nezaposlenos 1,5%.

Slika 1: Pregled poreza i doprinosa u BiH. Bruto plata obuhvata jednu platu zaposlenog, pomnoženu sa utvrđenim koeﬁcijentom, plus doprinosi iz plate.

The Brčko District n the Brčko District, the calcula on of contribu ons is regulated the Decision on Tax Base and Health Insurance Rate and the Decision on Contribu on Rate for Employment. When it comes to contribu ons for pension and disability insurance, the employee decides into which fund the PIO contribu ons is deposited in and appropriate rates are applied (24% for FBiH, 18% RS). The health insurance contribu on amounts to 12% of the salary, and the unemployment insurance contribu on amounts to 1.5%.

Illustra on1: The overview of taxes and contribu ons in BiH. The gross salary encompasses one employer’s salary, mul plied with a coeﬃcient, plus the salary contribu ons.

Praksa plata poreza i doprinosa je u praksi jedan od ključnih problema sa kojima se suočavaju poduzetnici u BiH. Pored velikog broja formulara koji se moraju ispunjava svaki mjesec, poseban problem predstavlja činjenica da se formulari često vraćaju ili zagube.

Ovakva situacija je posebno problema čna kada su u pitanju mala i srednja preduzeća koja nemaju odjele koji su specijalizirane za finansije i za ove usluge moraju da plaćaju knjigovodstvene servise. Ponavljanje procedure usljed zagubljenih dokumenata predstavlja značajno opterećenje za njihov budžet. Prema Doing business izvještajima u Bosni i Hercegovini se potroši 407 radnih sa na plaćanje poreza tokom godine, ili nešto više od 10 radnih sedmica. Iako Poreska uprava Federacije BiH ima servise za podnošenje elektronskih poreskih prijava, ovi servisi se i dalje ne koriste dovoljno u praksi.

Prac ce he deposi on of taxes and contribu ons is in prac ce one of the key issues which entrepreneurs face in BiH. Apart from a large amount of forms that need to be filled in on a monthly basis, the fact that these forms are o en returned or lost is a separate issue.

This kind of situa on is especially problema c for small and medium-sized business en es, which have no departments specialized for finances and therefore need to pay for the accountancy services. The re-star ng of the procedure due to lost documents implies significant burden for their budget. According to the Doing Business reports, 407 working hours are spent on tax deposi on during a year in Bosnia and Herzegovina, or something more than 10 working weeks. Even though the Tax Administra on of FBiH has services for submi ng electronic tax returns, these services are s ll not used enough in prac ce.

E-uprava Postojeće strategije i planovi u BiH

Eﬁkasnija, djelotvornija, odgovornija i transparentnija javna uprava, koja će bi orijen rana ka građanima i spremna da odgovori svim evropskim zahtjevima, vizija je reforme javne uprave zacrtane dokumen ma: Strategijom reforme javne uprave i Akcionim planom za njenu provedbu.3

ve dokumente su 2006. godine usvojile vlade Federacije BiH, Republike Srpske i Brčko distrikta BiH, te Vijeće ministara BiH. Strategija reforme javne uprave provodi se u šest oblas : Izrada poli ka i koordinacijski kapacite , Javne ﬁnansije, Ins tucionalna komunikacije, Informacione tehnologije, Upravni postupak i Upravljanje ljudskim potencijalima, jednako i istovremeno na sva če ri upravna nivoa (BiH, FBiH, RS i Brčko distrikt BiH). 2010. godine izvršena je temeljita revizija AP 1, ne samo zbog toga što su istekli i posljednji postavljeni rokovi, nego i iz razloga što su ciljevi postavljeni suviše ambiciozno ili na način koji ne garantuje korist za građane, poslovne subjekte i društvo u cjelini. Umjesto da kao indikatore uspješnos odredi produkciju propisa, strategija, metodologija i drugih dokumenata, revizija AP 1 je naglasak stavila na konkretnije ciljeve, a pravi indikatori uspješnos su me postali i konkretni rezulta kao što su poboljšanje zadovoljstva korisnika, ušteda vremena i novca za građane, poslovne subjekte ili budžet. Struktura reformskih oblas AP 1 nije izmjenjena, te revidirani AP 1 takođe predviđa podjelu na šest reformskih oblas . Kod nekih oblas došlo je do promjene naziva sa ciljem preciznijeg i sadržajnijeg značenja.

Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2011. Revidirani Akcioni plan 1 za implementaciju Strategije reforme javne uprave

eGovernance Exis ng Strategies and Plans in BiH

A more eﬃcient, eﬀec ve, responsible and transparent public administra on which shall be oriented towards ci zens and ready to respond to all the European demands is a vision of public administra on reform dra ed in documents: The Public Administra on Reform Strategy and The Ac on Plan for its execu on.3

n the year 2006, the Federa on of BiH, Republika Srpska, and the Brčko District of Bosnia and Herzegovina adopted these documents. The public administra on reform strategy is executed in six sec ons: The Dra ing of Policies and Coordina on Capaci es, Public Finances, Ins tu onal Communica ons, Informa ve Informa on Technologies, Administra ve Procedure and Human Resources Management equally and simultaneously at all the four administra ve levels (BiH, FBiH, RS, and Brčko District of BiH). In the year 2010, a thorough revision of AP 1 has been conducted because not only the ul mate deadlines were not met but also because the goals were set too ambi ously or in a way which does not guarantee benefits for ci zens, business en es and society as a whole. Instead of appoin ng the produc on of regula ons, strategies, methodology and other documents as success indicators, AP 1 revision accented more concrete goals and real indicators of success and by that real indicators of success became the concrete results such as the advancement of user’s sa sfac on, me and money sparing for the ci zens, business en es or the budget. The structure of reform sec ons of AP 1 is not changed so the revised AP 1 also envisages the division on six reform sec ons. At some sec ons, there were changes in the tles with the goal to make them more precise and meaningful. In accordance to that, it is proposed for the sec on Administra on

Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2011. Revidirani Akcioni plan 1 za implementaciju Strategije reforme javne uprave

U skladu s m, predloženo je da se oblast Upravni postupak preimenuje se u Upravni postupci i upravne usluge, oblast Informacione tehnologije u E-uprava, a Izrada poli ka i koordinacioni kapacite u Strateško planiranje, koordinacija i izrada poli ka. Dodani su i ciljevi na području upravljanja cjelovi m kvalitetom (Total Quality Management), ali zbog racionalnos nije kreirana nova samostalna reformska oblast, nego su ovi ciljevi uključeni u oblast Upravljanje ljudskim potencijalima. Postojeća legisla va Državni nivo ržava je usvojila savremeno zakonodavstvo, prije svega Zakon o elektronskom potpisu, Zakon o elektronskom pravnom i poslovnom prometu i prateća podzakonska akta za područja elektronskih potpisa, elektronskih sjednica vlade i Internet stranica. Izmjene i dopune Zakona o općem upravnom postupku, koji uređuje najširi mogući spektar vladinih postupaka, također su usvojene kako bi se stvorili osnovi za elektronske usluge. U tom smislu trenutno su na snazi sljedeći pravni ak :

D -

Zakon o elektronskom potpisu („Službeni glasnik BiH“, broj 91/06);

Zakon o elektronskom pravnom i poslovnom prometu („Službeni glasnik BiH“, broj 88/07);

Zakon o upravnom postupku („Službeni glasnik BiH” br. 29/02, 12/04, 88/07, 93/09); - Odluka o osnovama upotrebe elektronskog potpisa i pružanja usluga ovjeravanja („Službeni glasnik BiH“, broj 21/09);

Odluka o elektronskom poslovanju i e-vladi (“Službeni glasnik BiH“ broj 07/10); - Odluka o uredskom poslovanju ministarstava, službi, ins tucija i drugih organa Vijeća ministara BiH – (“Službeni glasnik BiH” br. 21/01, 29/03);

Uputstvo o izradi i održavanju službenih Internet stranica ins tucija BiH („Službeni glasnik BiH“ broj 21/09).

Procedure to be renamed into Administra on Procedures and Administra on Services, the sec on Informa on Technologies into eGovernance, and the Dra ing of Policies and Coordina ng Capaci es into Strategic Planning, Coordina on, and Dra ing of Policies. Goals in the sec on of total quality management (Total Quality Management) were added as well but because of the ra onality a new independent reform sec on was not created but these goals were added to the Human Resource Management sec on. The Exis ng Legisla ve The State Level he State has adopted contemporary legisla ve, above all the Law on Electronic Signature, the Law on Electronic, Legal and Business Traﬃc and suppor ng legal acts for the areas of electronic signatures, electronic government mee ngs, and web pages. Changes and Addenda to the Law on General Administra ve Procedure, which regulates the widest possible spectrum of government procedures, are adopted as well in order to create grounds for electronic services. In that sense, following acts are currently in power:

T -

Law on Electronic Signature(“Oﬃcial Gaze e BiH“, Number 91/06);

Law on Electronic Legal and Business Traﬃc(“Oﬃcial Gaze e BiH“, Number 88/07);

Administra on Procedure Law(“Oﬃcial Gaze e BiH” No. 29/02, 12/04, 88/07, 93/09);

Decision on Basics of Using of the Electronic Signature and Offering Services of Verifica on (“Official Gaze e BiH“, Number 21/09);

Decision on Electronic Business Conduct and eGovernment (“Oﬃcial Gaze e BiH“ Number 07/10);

Decision on Oﬃce Conduct of the Ministries, Agencies, Ins tu ons and other Bodies of the Council of Ministers (“Oﬃcial Gaze e BiH” No. 21/01, 29/03);

Manual on Dra ing and Maintaining Oﬃcial WebPages of the Ins tu ons of BiH (“Oﬃcial Gaze e BiH” Number 21/09).

Dalje, trenutno su u pripremi i sljedeći pravni ak : -

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji Ministarstva komunikacija i prometa BiH (osnivanje Ureda za nadzor i akreditacije);

Zakon o Agenciji za razvoj informacionog društva.

Federacija Bosne i Hercegovine ederacija BiH nema legisla vu za primjenu elektronskog potpisa, jer se oslanja na Zakon o elektronskom potpisu BiH. Republika Srpska

U skladu sa Strategijom eVlade 2009. - 2012. godine Vlada Republike Srpske je usvojila sljedeće zakonske i podzakonske akte: Zakon o elektronskom potpisu RS („Službeni glasnik RS“, broj 59/08) uređuje upotrebu elektronskog potpisa u pravnim poslovima i drugim pravnim radnjama, kao i prava, obaveze i odgovornos u vezi s elektronskim cer fika ma (potvrdama). Uz sam zakon, donesen je cijeli niz podzakonskih akata koji uređuju područja kao što su evidencija davaoca usluga cer ficiranja elektronskih potpisa, jedinstveni registar davaoca usluga cer ficiranja elektronskih potpisa koji izdaju kvalificirane cer fikate, mjere i postupci upotrebe i zaš te elektronskog potpisa, sredstava za izradu elektronskog potpisa, obaveznog osiguranja davaoca usluga izdavanja kvalifikacionih cer fikata, a to su: -

Uredba o nosiocu poslova elektronske cer ﬁkacije u republičkim organima uprave(„Službeni glasnik RS“ br. 114/08, 73/09);

Pravilnik o evidenciji davaoca usluga cer ﬁciranja elektronskog potpisa cer ﬁciranih organa („Službeni glasnik RS“ broj 88/09);

Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja registra cer fikacionih organa za izdavanje kvalificiranih elektronskih cer fikata („Službeni glasnik RS“ broj 88/09);

Furthermore, the following legal acts are currently in prepara on: -

The Book of Regula ons on Internal Organiza on of Ministry of Communica on and Transport in BiH (the founding of The Inspec on and Accredita on Bureau);

Law on Informa on Society Development Agency.

Federa on of Bosnia and Herzegovina he Federa on of BiH has no legisla ve for the appliance of electronic signature because it relies on the Electronic Signature Law of BiH. Republika Srpska

In accordance with the eGovernment Strategy 2009 – 2012, the Government of Republika Srpska has adopted following legal and bylaw acts: The Electronic Signature Law of RS (“Oﬃcial Gaze e RS“, Number 59/08) is administering the use of electronic signature in legal business and other legal ac vi es, as well as rights, obliga ons and responsibili es in rela on to electronic licenses (cer ficates). Apart from the Law, an en re list of bylaw acts administer areas such as the evidencing of service issuers of cer fica on of electronic signatures, a unique register of issuers of the services of cer fying electronic signatures which issue qualified cer ficates, measures and ac ons of use and protec on of electronic signatures, means of dra ing electronic signatures, obligatory insurance of service issuers of issuing qualifying cer ficates. Besides, other law acts on this topic are adopted as well: -

Regula on on the Carrier of Electronic Cer ﬁca on Business in Republic Administra on Organs (“Oﬃcial Gaze e RS“ No. 114/08, 73/09);

Book of Regula ons on the Evidence of Service Providers for Cer fica on of Electronic Signature of Cer fied Organs (“Official Gaze e RS“ Number 88/09);

Book of Regula ons on Content and Mode of the Register of Cer fying Organs for the Deliverance of Qualified Electronic Cer ficates Conduct (“Official Gaze e RS“ Number 88/09);

Pravilnik o mjerama zaš te elektronskog potpisa, i kvaliﬁciranog elektronskog potpisa, najnižem iznosu obaveznog osiguranja i primjeni organizacionih i tehničkih mjera zaš te cer ﬁkata („Službeni glasnik RS” broj 88/09);

Pravilnik o tehničkim pravilima za osiguranje povezanos evidencija („Službeni glasnik RS“ broj 88/09).

Na osnovu odredbi Zakona o Vladi Republike Srpske i Zakona o sistemu javnih službi, Vlada Republike Srpske je 2007. godine donijela Odluku o osnivanju Javne ustanove, „Agencija za informaciono društvo Republike Srpske“. Ovim aktom Republika Srpska osnovala je ins tuciju zaduženu za praćenje razvoja informacionog društva, te promociju upotrebe informaciono-komunikacionih tehnologija. Nadzor nad radom Agencije, u ime Vlade RS, obavlja Ministarstvo nauke i tehnologije RS. Zakon o elektronskom dokumentu RS („Službeni glasnik RS“, broj 110/08) uređuje pravo fizičkih i pravnih lica na upotrebu elektronskog dokumenta u svim poslovnim radnjama i djelatnos ma, te u postupcima koji se vode pred organima republičke uprave u kojima se elektronska oprema i programi mogu primjenjiva u izradi, prijenosu, pohranjivanju i čuvanju informacija u elektronskom obliku. Zakon također uređuje pravnu važnost te upotrebu i promet elektronskih dokumenata. Zakon o elektronskom poslovanju RS („Službeni glasnik RS 59/09“) definira pružanje usluga i pravila u vezi sa sklapanjem ugovora u elektronskom obliku. U vrijeme izrade ove analize su nacr novih zakona o elektronskom dokumentu i elektronskom potpisu bili u razmatranju u Narodnoj skupš ni Republike Srpske. Ovi nacr zakona u mnogome proširuju obim mogućnos korištenja elektronskih dokumenata, te će se, ukoliko se ovi nacr usvoje, elektronski dokumen moći koris i u sudskim postupcima, te u svim drugim postupcima u kojima se oprema i programi mogu primjenjiva u izradi, prenosu, prijemu i čuvanju informacija u elektronskom obliku.

Book of Regula ons on Electronic Signature Protec on Measures and Qualified Electronic Signature, the Lowest Amount of Obligatory Insurance and Appliance of Organizing and Technical Measures of Cer ficate Protec on (”Official Gaze e RS” Number 88/09);

Book of Regula ons on Technical Rules for the Evidence Connectedness Insurance („Oﬃcial Gaze e RS“ number 88/09).

According to the regula ons of the Government of Republika Srpska Law and the System of Public Administra on Law, the Government of Republika Srpska brought a Decision on Establishing Public Ins tu on, “Agency for Informa on Society of Republika Srpska” in 2007.By this act, Republika Srpska has established an ins tu on responsible for monitoring the development of informa on society and promo on of the usage of informa oncommunica on technologies. The monitoring over the work of the Agency, in the name of the Government of Republika Srpska, is conducted by the Ministry of Science and Technology of RS. The Electronic Signature Law of RS (“Official Gaze e RS”, Number 110/08) is regula ng the right of natural and legal persons on the usage of electronic documents in all the business conducts and ac vi es, as well as ac ons led in front of the organs of en ty administra on in which the electronic equipment and programs can be applied in dra ing, transport, saving and maintaining pieces of informa on in electronic form. The Law also regulates the legal importance, usage, and transport of the electronic documents. The Law on Electronic Business Conduct of RS (“Official Gaze e RS” 59/09) defines the offering of services and rules in rela on to the concluding of agreement in the electronic form. Dra s of new Law on Electronic Document and the Law of Electronic Signature were in parliamentary procedure in the Na onal Assembly during the dra ing of this analysis. These law dra s are widely extending the possibili es of electronic documents usage. If these laws are adopted, it will be possible to use electronic documents in judicial procedures as well as in other procedures in which equipment and programs can be applied in produc on, transfer, recep on and storing pieces of informa on in electronic form.

Ukoliko se ovi zakoni usvoje, to će bi značajan napredak u digitalizaciji putem e-uprave u Republici Srpskoj. Stanje e-uprave na kraju 2014. godine rema posljednjem izvještaju o realizaciji Revidiranog akcionog plana Strategije reforme javne uprave u oblas e-uprave fokus reforme u ovoj oblas je usmjeren na če ri međusobno povezane oblas :

1. Opće poli ke, propisi i standardi s glavnim ciljem uspostavljanja adekvatnog pravnog i ins tucionalnog okvira za razvoj elektroničkog poslovanja građana i poduzeća s upravom; 2. Jačanje kapaciteta s ciljem jačanja ins tucionalnih i ljudskih kapaciteta u ovoj oblas ; 3. IKT infrastruktura s ciljem poboljšanja infrastrukture, tj. osnove za razvoj e-uprave; 4. Informacijski sistemi, e-portali i e-usluge s ciljem konkretnih poboljšanja unutarnjeg funkcioniranja javne uprave i pružanja postojećih usluga građanima i poslovnoj zajednici korištenjem modernih tehnologija sa fokusom na one e-usluge koje bi trebale donije najveće koris poslovnoj zajednici i građanstvu. Što se če ak vnos koje su direktno vezane za temu ove analize, važna je činjenica da je u Republici Srpskoj Registar poslovnih subjekata ušao u produkcijsku fazu i redovno se ažurira od strane Agencije za posredničke, informa čke i finansijske usluge (APIF). U Republici Srpskoj je završen i projekat koji je započet tokom 2008. godine kada je urađena op mizacija infrastrukture, a završetak realizacije projekta izgradnje Jedinstvenog informacionog sistema za registraciju poslovnih subjekata rezul rao je i izgradnjom Data centra Vlade RS. Tu je stvorena infrastrukturna osnova za hos ng budućih servisa, zajednički pristup internetu, fizičke i tehničke mjere zaš te, itd.

That will be a significant improvement in digitaliza on through eGovernance in Republika Srpska. The Condi on of eGovernance at the End of the Year 2014 ccording to the last report on the realiza on of the Revised Ac on Plan of Public Administra on Reform Strategy in the field ofeGovernance, the focus of the reform in this area is directed towards four mutually connected areas:

1. General policies, regula ons and standards with the main goal of establishing adequate legal and ins tu onal framework for the development of ci zens and legal en es electronic business conduct with administra on; 2. The strengthening of the capaci es with the goal of empowering ins tu onal and human capaci es in this area; 3. ICT infrastructure with the goal of advancing the infrastructure, i.e. basics for the development of eGovernance; 4. Informa on systems, ePortals, and eServices with the goal of concrete advancement of inner func oning of the public administra on and delivering exis ng services to the ci zens and the business community by using modern technologies with the focus on those eServices, which would be of biggest use to the business community and the ci zens. Regarding the ac vi es directly connected to the topic of this analysis, it is important to emphasize the fact that in Republika Srpska, the Register of Business En es has entered the produc on phase and is being regularly updated by the Agency for IT and financial services (APIF). The project started in 2008 when the op miza on of infrastructure has also been done in Republika Srpska and the ending of the realiza on of the project of the construc on of a Unique Informa on System for the Registra on of Business En es has resulted in the construc on of Data Centre of the Government of RS. That created an infrastructural base for the hos ng of future services, mutual internet access, physical and technical measures of protec on, etc.

Značajna je i činjenica da su se konačno počele izdava i biometrijske osobne iskaznice. Biometrijske osobne iskaznice predstavljaju jednu od faza poboljšanja sigurnos sistema osobnih iskaznica, što je bila i obaveza koju je BiH prihva la u postupku pregovora za liberalizaciju viznog režima. Nova osobna iskaznica se, osim vizualno, od dosadašnje razlikuje u pružanju novih mogućnos kao što su unos podataka o krvnoj grupi i en tetskom državljanstvu, te unos kvalificirane potvrde (digitalnog potpisa) koji će se koris za elektroničku iden fikaciju. Osim toga, osobna iskaznica sadrži elektronički memorijski element (čip) u koji se u procesu personalizacije pohranjuju i kriptografski š te podaci. Zahvaljujući tehnologiji izrade elektroničke osobne iskaznice dodatno će bi smanjen rizik za falsificiranje isprave, a građanima omogućeno digitalno predstavljanje i digitalno potpisivanje. Implementacija projekta pod nazivom ICT solu ons for PA and IDDEEA je započela 11.2.2013. godine, sa rokom za implementaciju 10.4.2015. godine. Implementacijom projekta je trebala bi omogućena upotreba e-servisa za izdavanje ličnih dokumenata, registraciju vozila i prijavu promjene prebivališta. Stanje zaključno sa 31.12.2014. godine na projektu je bilo da je 90% ak vnos završeno i da su preostale ak vnos na implementaciji modula i to: Auten ﬁkacija, Payment gateway i Integracija e-servisa sa tri portala ministarstava unutrašnjih poslova u BiH. Nažalost, skoro če ri mjeseca nakon roka, još uvijek nije omogućena upotreba e-servisa za izdavanje ličnih dokumenata, registraciju vozila i prijavu promjene prebivališta. Svi nabrojani projek su dobra osnova za implementaciju e-registara u BiH. Ključni problemi rema Izvještaju o realizaciji Revidiranog akcionog plana Strategije reforme javne uprave ključna prepreka za realizaciju usvojenih ak vnos i ciljeva iz RAP 1 Strategije za reformu javne uprave je usvajanje zakonskih i podzakonskih rješenja koja regulišu oblast e-uprave na nivoima BiH, FBiH, RS i BD BiH, koji će se odnosi se na:

P 44

The fact that biometric IDs are finally star ng to be delivered is significant as well. Biometric IDs represent one of the phases of advancement of the security system of personal IDs, which was an obliga on, which BiH accepted in the process of nego a ng the liberaliza on of the visa regime. Except visually, the new ID is diďŹ&#x20AC;erent from the previous one in that it oďŹ&#x20AC;ers new possibili es such as the entry of data about blood type and en ty ci zenship and the entry of qualified cer ficate (digital signature) which shall be used for electronic iden fica on. Apart from that, the personal ID includes an electronic memory element (chip) in which data are stored and cryptographically protected in the process of personaliza on. Thanks to the technology of the making of electronic personal ID, a risk for the falsifica on of document will be lessened, and ci zens will be enabled with digital presenta on and digital signing. The implementa on of the project en tled ICT solu ons for PA and IDDEEA started in 2/11/2013 with the following deadline for implementa on 4/10/2015. The Implementa on of the project should have allowed the usage of eService for the issuing of personal documents, registra on of vehicles, and the registra on of the change of place of residence. The condi on on 12/31/2014 on the project was that 90% of ac vi es were completed and that the remaining ac vi es on the implementa on of module are: Authen ca on, Payment Gateway, and Integra on of eService with three portals of ministries of internal aďŹ&#x20AC;airs in BiH. Unfortunately, almost four months a er the deadline, it s ll is not possible to use the eService for the issuing of personal documents, registra on of vehicles, and registra on of the place of residence changes. All of the enlisted projects are a good basis for the implementa on of eRegisters in BiH. Key Issues ccording to the Report on the Realiza on of Revised Ac on Plan of the Public Administra on Reform Strategy, the key obstacle in the realiza on of adopted ac vi es and goals from the RAP 1 Public Administra on Reform Strategy is the adop on of legal and subordinate legisla on solu ons which regulate the area of eGovernance at the levels of BiH, FBiH, RS and BD BiH, which shall apply to:

Formiranje Ureda za nadzor i akreditaciju;

Priznavanje svih akreditovanih ovjerilaca4 na teritoriji BiH;

Puna implementacija Zakona o elektronskom potpisu BiH;

Usvajanje propisa za informa čku sigurnost;

Uspostavljanje CERT ins tucija;

Uspostavljanje i dalje jačanje kapaciteta osiguravajući kvalitetne IT službenike u javnoj upravi.

Zakoni i propisi o kojima se govori u prethodnom pasusu se moraju donije kako na en tetskim tako i na državnom nivou. Budući da nije riječ o komplikovanim zakonima, jasno je da ne postoji poli čka volja za usvajanjem is h. Među m, primjetno je da ne postoji ni adekvatan pri sak javnos i nevladinog sektora da se ove reforme maknu s mrtve tačke, tako da, pored poli čara, i javnost i nevladin sektor snose dio odgovornos za neusvajanje ovih rješenja. Buduće ak vnos a ovu analizu značajna je preporuka koju je PARCO (Ured koordinatora za reformu javne uprave) dao u posljednjem izvještaju, a to je da ured koordinatora za reformu javne uprave u saradnji sa nadležnim ins tucijama na nivoima BiH (Vijeće ministara), FBiH i BD BiH treba implemen ra projekt Mapa puta za reformu registracije poslovnih subjekata u BiH.5 Vijeće ministara BiH je na sjednici održanoj u maju 2015. godine usvojilo Informaciju o provođenju projekta Mapa puta za reformu registracije poslovnih subjekata, koji će se finansira iz sredstava Fonda za reformu javne uprave i izrazilo podršku ciljevima ovog projekta. Prema ovoj informaciji Federacija BiH i Brčko Distrikt BiH bi trebali ima individualne mape puta reforme, koje bi bile komplementarne s planom reforme koji se od ranije implemen ra u Republici Srpskoj.

Z 4

Akreditovani ovjerioci su sve ins tucije ili bilo koji drugi subjek koji mogu izdava kvalificirane potvrde. 5 Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2012. Godišnji izvještaj o napretku za praćenje provođenja Revidiranog akcionog plana 1 Strategije reforme javne uprave u BiH.

The forma on of the Supervision and Accredita on Bureau;

The recogni on of all accredited verifiers4 on the territory of BiH;

Full implementa on of the Electronic Signature Law in BiH;

Adop on of regula ons for informa cs security;

The establishment of CERT ins tu ons;

The establishment and further empowering of the capaci es ensuring quality of IT oﬃcials in public administra on.

The laws and regula ons spoken about in the previous paragraph need to be adopted both at the en ty and at state level. Since these are not complicated laws, it is clear that there is no poli cal willingness to adopt them. However, it is no ceable that there is no adequate public and non-governmental sector’s pressure to move these reforms from the deadlock so that, apart from poli cians, both the wider public and the non-governmental sector carry the responsibili es for the non-adop on of these solu ons. Future Ac vi es he PARCO recommenda on (Public Administra on Reform Coordinator’s Oﬃce) given in their last report is that the bureau of the public administra on reform coordinator in collabora on with authorized ins tu ons at the levels of the Council of Ministers of BiH, FBiH and BD BiH should implement the project “Business Registra on Reform Road Map”, which is significant for this analysis.5 The Council of Ministers of BiH adopted the Informa on on the implementa on of Business Registra on Reform Road Map, which shall be financed from the funds of the Public Administra on Reform Fund, and it expressed support to the goals of this project at a mee ng done in May 2015. According to this informa on, the Federa on of BiH and Brčko District BiH should have individual reform road maps, which should be complemen tary with the plan of the reform implemented earlier in Republika Srpska.

Accredited verifiers are all ins tuions or any other en es which can deliver qualified cer ficates. 5 Annual Repor on Advancement for the January – December 2011 period (the monitoring of the Revised Ac on Plan 1 and Public Administra on Reform Strategy of BiH), Public Administra on Reform Coordinator’s Oﬃce, February 2012.

Ispi vanje potreba Potrebe kompanija

snovna potreba svih kompanija ili osoba koje žele da započnu vlas biznis je jasna – poboljšanje poslovne klime u BiH. Bosna i Hercegovina je trenutno 107. u svijetu po lakoći poslovanja (pad od 3 mjesta u odnosu na 2014. godinu), a 147. je po lakoći pokretanja poslovanja (potrebno je 37 dana da bi se započeo rad). Ni u pogledu plaćanja poreza BiH trenutno ne stoji dobro, te je tu na 151. mjestu u svijetu, budući da se na procedure plaćanja poreza u BiH godišnje potroši 407 radnih sa , ili više od 10 radnih sedmica.

S druge strane, jedan od gorućih problema je i korupcija: prema podacima Transparency Interna onal, Bosna i Hercegovina se nalazi na 72. mjestu od ukupno 175. ispitanih zemalja kada je korupcija u pitanju. Prema izvještaju Business, Corrup on and Crime in the Western Balkans: The impact of bribery and other crime on private enterprise, skoro tri četvr ne poslovnih ljudi u Bosni i Hercegovini vidi korupciju kao značajnu prepreku za poslovanje, a više od 5% njih je odlučilo da ne ulaže velike inves cije zbog straha od mita.6 Ovi podaci se slažu sa podacima dobijenim u intervjuima obavljenim tokom ove analize. Budući da se skoro sve procedure obavljaju oﬄine, postoji mnogo prilika za korupciju. Jedan od najčešćih je ucjenjivanje poduzetnika prilikom pokretanja posla, na način da im se „zagube“ određeni dokumen , te se onda od njih traži plaćanje određene sume novca kako bi se proces registrovanja firme „otkočio“. Čak i ukoliko osoba koja se ucjenjuje prijavi slučaj nadležnim ins tucijama, to ne rješava problem, jer nakon toga slijedi mukotrpan proces dokazivanja tvrdnji, tokom kojeg je proces registrovanja firme blokiran. Slična situacija se dešava i kod plaćanja 6

Business, Corrup on and Crime in the Western Balkans: The impact of bribery and other crime on private enterprise,United Na ons Oﬃce on Drugs and Crime (UNODC), 2013.

The Examination of Needs The Needs of Companies

he main need of all the companies and persons who want to start a business is clear – the improvement of business climate in BiH. Bosnia and Herzegovina is temporarily at the 107 posi on in rela on to the ease of doing business (decrease for 3 places in rela on to the year 2014), and 147 in rela on to the ease of star ng a business (37 days are needed to start a business). Neither in view of paying the taxes does BiH temporarily stand in a privileged place taking the place number 151, bearing in mind that 407 working hours or more than 10 working weeks are annually spent in BiH on the procedures of taxes paying.

On the other hand, one of the ardent issues is the corrup on: according to the Transparency Interna onal data, Bosnia and Herzegovina is at the 72 place out of 175 of examined countries when corrup on is in ques on. According to the Business, Corrup on and Crime in the Western Balkans: The impact of bribery and other crime on private enterprise, almost three out of four of businessmen and businesswomen people in Bosnia and Herzegovina see corrup on as a significant obstacle in doing business, and more than 5% of them has decided not to invest big - due to the fear of bribery.6 These data are in concord with data extracted from the interviews conducted as part of this analysis. Since almost all of the procedures are conducted oﬄine, there are many opportuni es for corrup on. One of the most common is blackmailing of entrepreneurs while star ng a business in the way that certain documents get “lost” and they are requested to pay certain amounts of money so the process of firm registra on can be “unlocked”. Even if the blackmailed person reports the case to the authori es, that does not solve the problem because a painful process of evidence submi ng follows during which the process of registering a business en ty is blocked. Similar happens with taxa on so more 6

Business, Corrup on and Crime in the Western Balkans: The impact of bribery and other crime on private enterprise,United Na ons Oﬃce on Drugs and Crime (UNODC), 2013.

poreza, te se nerijetko dešavaju situacije da se poduzetnici maltre raju raznim inspekcijama, te se kažnjavaju i za najmanje kašnjenje u podnošenju poreskih prijava. Uspostavljanje e-registara poslovnih subjekata i uvođenje mogućnos podnošenja poreskih prijava online bi riješilo ove probleme. U pogledu registrovanja privrednih subjekata, sasvim sigurno je da bi se skra lo vrijeme potrebno za registraciju, eliminisao bi se ljudski faktor kod prijavljivanja i postojala bi tačna evidencija podnesenih obrazaca, u svakom trenutku dostupna osobi koja registruje poslovni subjekt, što bi svakako smanjilo mogućnost za ucjene od strane korumpiranih službenika. Potrebe ins tucija ns tucije države bi trebale da budu servis građanima, te se njihove potrebe ne smiju razlikova od potreba njihovih građana. Potrebe građana BiH su jasne: više radnih mjesta i bolji životni standard. Glavna prepreka u ostvarivanju tog cilja je upravo glomazna i korumpirana administracija koja opterećuje budžet i često odbija, ne samo inves tore, nego i domaće poduzetnike da se upuste u pokretanje nekog biznisa. Prema tome, ključne potrebe ins tucija u BiH su povećanje stepena učinkovitos ins tucija, smanjenje administracije i smanjenje stope korupcije unutar ins tucija. E-uprava je alat koji bi ispunio sve tri navedene potrebe.

S obzirom da je vrijeme potrebno za pokretanje poslovanja predugo, kao i vrijeme potrebno za plaćanje poreza, te da posredništvo („middle man“) nužno za obavljanje ovih obaveza pods če korupciju, ins tucije države zaista trebaju učinkovit alat kojim bi se na bolji način zaš li budući inves tori i već registrovani poslovni subjek . Takav alat bi mogla bi e-uprava, odnosno e-registar za preduzeća, koji bi pomogli stvaranje uslova za veće inves cije u BiH, a što bi u dužem periodu dovelo do povećanja zaposlenos , kao i povećanja BDP-a.

o en than not, entrepreneurs are maltreated with all kinds of inspec ons, and are punished for even the slightest delay in tax returns submissions. The establishment of eRegisters of business en es and introduc on of possibili es of submi ng tax returns online would solve these issues. In rela on to the business en es registra on, it is unques onable that the me needed for registra on would lower, the human factor when it comes to repor ng would be eliminated and there would be an exact evidence of submi ed forms accessible to the person registering a business en ty in every moment, which would lower the possibility for blackmailing by corrupted officials. The Needs of Ins tu ons tate ins tu ons should be in service to ci zens and their needs should not differen ate from those of their ci zens. The needs of the ci zens are clear: bigger employment opportuni es and be er living standards. The main obstacle in reaching that goal is a huge and corrupted administra on, which burdens the budget, but also pulls back investors and domes c entrepreneurs to start certain kind of business. Therefore, key needs of the ins tu ons in BiH are the increasing of the level of ins tu onal efficiency, reducing the administra on and reducing the corrup on rate inside of the ins tu ons. A tool, which would meet all the three men oned needs, is eGovernance.

Bearing in mind that the me needed for star ng a business is too long, so as it is the me needed for paying taxes, and that the mediality (“middle man”) necessary for conduc ng of these obliga ons is mo va ng corrup on. The ins tu ons really do need an eﬃcient tool with which shall protect future investors and the already registered business en es. Such a tool could be the eGovernance, i.e. the eRegister for business en es which would help crea ng condi ons for bigger investments in BiH, and that would lead to the increase of employment as well as the increase of GDP in the long term.

Primjeri dobre prakse iz zemalja regiona i svijeta

Crna Gora Hrvatska Srbija BiH

Otvaranje firme Broj Broj dana procedura 10 6 7 15 12 6 37 11

Plaćanje poreza Broj sa Broj uplata (godišnje) (godišnje) 320 29 208 19 279 67 407 45

Tablica 2: Potrebno vrijeme i procedure prilikom otvaranja ﬁrmi i plaćanja poreza u BiH i zemljama regiona

Doing Bussines Report 2015 Lakoća pokretanja Lakoća plaćanja poreza biznisa Bosna i Hercegovina 147 151 Crna Gora 56 98 Hrvatska 88 33 Srbija 66 165 Tablica 3: Zemlje regiona prema Doing Business izvještaju za 2015. godinu

Crna Gora rna Gora je jedna od zemalja regiona koja najviše ulaže u stvaranje efikasnije javne uprave. Ovo se posebno odnosi na registrovanje novih privrednih subjekata. Od 20. maja 2011. godine, novi privredni subjek su u mogućnos da na jednom mjestu registruju privrednu

C 56

Examples of good prac ce from the regional and world countries The openning of a firm

Montenegro Croa a Serbia BiH

Number of days

Number of procedures

10 7 12 37

6 15 6 11

Tax expenditures Number Number of hours of shares (annually) (annually ) 320 29 208 19 279 67 407 45

Table 2: A necessary me and procedures for the star ng of business en es and tax paying in BiH and regional countries

Doing Bussines Report 2015 The ease of star ng the business Bosnia and Herzegovina 147 Montenegro 56 Croa a 88 Serbia 66

The ease of paying taxes 151 98 33 165

Table 3: Regional countries according to the Doing Business rapport for the year 2015

Montenegro ontenegro is among the regional countries that invests most in crea ng eďŹ&#x192;cient public administra on. This especially applies to the registering of business en es. From May 2011 it is enabled for new business en es to register at one place. With the introduc on of the one-

djelatnost. Uvođenjem sistema jednošalterskog poslovanja privrednim subjek ma je, u slučaju da to i žele, omogućeno da prilikom registracije u Centralnom registru privrednih subjekata budu automatski registrovani u registru Zavoda za sta s ku, Registru poreskih obveznika i Registru carinskih obveznika, kao i registru obveznika poreza na dodatu vrijednost i akciznih obveznika. Zahtjev za registraciju privrednih subjekata može se podnije i preko portala www.euprava.me. Izvršenje ove usluge je dostupno samo korisnicima koji imaju kreiran korisnički nalog. Postoje dva načina podnošenja zahtjeva za registraciju privrednih subjekata preko ovog portala. Prvi je podnošenje Zahtjeva za registraciju privrednih subjekata bez korištenja digitalnog cer fikata, u slučaju čega se moraju priloži ovjerene kopije dokumenata potrebnih za osnivanje firme. Dostavljanje ovjerenih kopija dokumenata je moguće izvrši elektronski. Drugi način je podnošenje Zahtjeva za registraciju privrednih subjekata sa korištenjem digitalnog cer fikata, koji se dobija u Poš Crne Gore, a sa ovim cer fikatom nije potrebno dostavljanje ovjerenih kopija potrebnih dokumenata. Cjelokupna procedura se završava za nekoliko minuta, u samo če ri koraka, a zahtjev se obrađuje najkasnije 4 dana od dana podnošenja cer fikata. Što se če poreskih prijava, web stranica Poreske uprave Crne Gore nudi mogućnost elektronskog podnošenja prijava na (h ps://eprijava.tax. gov.me/TaxisPortal), a ovom portalu se može pristupi jedino ukoliko se posjeduje digitalni cer fikat izdan od strane Pošte Crne Gore. Na site-u se nude usluge prijavljivanja IOPPD obrasca (obrazac za prijave svih doprinosa), PDV-a i poreza na dobit, te podnošenje zahtjeva za povrat PDV-a. Pored ovih, nude se i usluge elektronskog podnošenja finansijskih izvještaja, kao i pregled finansijskih izvještaja, te pregled Registra poreznih obveznika i Registra PDV obveznika. Za sve usuge koje se dobijaju preko portala www.euprava.me generišu se uplatnice, koje se potom mogu upla u bilo kojoj banci u Crnoj Gori.

stop shop business systems, business en es, if so they want, are enabled that during the registra on in the Central Business En es Register they are automa cally registered in the Sta s cs Ins tute, Taxpayers Register and the Customs Obligee Register as well as the register of obligees of the value added tax and excise taxes obligees. A request for the registra on of business en es can be submi ed via the page www.euprava.me. This service is available only to the users who have a created user’s account. There are two ways of submi ng registra on requests of business en es through this page. The first one is submi ng of the Request for Registra on of Business En es without using a digital cer ficate, in which case, cer fied copies of the documents necessary for the registra on of en es need to be submi ed. The submi ng of cer fied copies of documents is possible to achieve electronically. The other mode of submi ng the Request for the Registra on of Business En es is that with using digital cer ficates, which can be given in the Montenegro Post Office, and with this cer ficate, the submi ng of cer fied copies of the necessary documents is not needed. The en re procedure ends up in a few minutes, in only four steps, and the request is handled in 4 days the latest a er the submi ng of the cer ficate. As for the tax returns, the web page of the Montenegro Tax Administra on offers a possibility of electronic submi ng of applica ons (h ps://eprijava. tax.gov.me/TaxisPortal),and this page can be accessed only if one owns a digital cer ficate delivered from the Montenegro Post Office. This site offers services of registering the IOPPD forms (a form for registering of all of the contribu ons), VAT and income tax as well as the submi ng of a request for the drawback of VAT. Aside from these, services of electronic submi ng of financial reports as well as the overview of financial reports and the overview of Tax Obligees Register and the VAT Obligees Register are offered as well. For all the services the page www.euprava.meoffers, transfer orders which can later on be paid in any bank in Montenegro are generated.

,C ,

, ,

G .

Hrvatska Hrvatskoj je registracija privrednih subjekata preko interneta samo djelimično omogućena. Putem usluge www.hitro.hr (site koji je pla orma Vlade Republike Hrvatske), pod opcijom e-tvrtka, omogućeno je elektronsko osnivanje preduzeća sa ograničenom odgovornošću i jednostavnog društva s ograničenom odgovornošću sa temeljnim kapitalom u novcu iz bilo kojeg javnobilježničkog ili HITRO. HR ureda u roku od 24 sata.7 Osnivanje preduzeća elektronskim putem omogućeno je odredbama Pravilnika o načinu upisa u sudski registar (NN 22/12). Potrebno je napomenu da se, za razliku od Crne Gore, u Hrvatskoj ipak mora o ći do nekog javnobilježničkog ili Hitro.hr ureda, da bi se elektronski registrovalo neko preduzeće, kao i da su ove usluge omogućene tek za d.o.o ili j.d.o.o. kompanije. Što se če poreskih prijava, na web stranici www.e-porezna.poreznauprava.hr omogućena je dostava poreznih obrazaca elektronskim putem.

. H .Š ,

, , .

Srbija

Srbiji se svim poslovima u domeni e-uprave bavi Direkcija za elektronsku upravu. Ova direkcija održava website www.euprava. gov.rs, na kojoj građani mogu naći pregled usluga e-uprave. Što se če same registracije preduzeća, nju nije moguće obavi na samom sajtu, ali je na njemu moguće preuze neke obrasce koji se ču otvaranja 7

www.hitro.hr/Default.aspx?sec=72

, M , . I

, ,

, .

Croa a n Croa a, the registra on of business en es via Internet is only partly enabled. Via the www.hitro.hr service (a site which is a pla orm of the Government of the Republic of Croa a), under the op on â&#x20AC;&#x153;e-tvrtkaâ&#x20AC;?, electronic founding of companies with limited liability and a simple company with limited liability with basic monetary capital from any Public notary or HITRO.HR Bureau is enabled in dura on of 24h7. The founding of a company electronically is enabled by the regula ons of the Book of Regula ons on Mode of Registra on in the Court Register (NN 22/12). It is necessary to men on that, in comparison to Montenegro, in Croa a it is necessary to go to some Public notary or HITRO.HR Bureau in order to electronically register a company and also that these services are enabled only for Ltd. or Simple Ltd. companies. As for the tax returns, the web page www.e-porezna.porezna-uprava. hrenables the submi ng of tax forms electronically.

, C , . F C

, .

Serbia he Electronic Administra on Direc on is responsible for all the business in the area of eGovernance in Serbia. This Direc on maintains a website www.euprava.gov.rsvia which the ci zens can find the overview of eGovernance services. As for the registra on of business en es, this cannot be conducted via the website but the website allows the downloading of

T 7

www.hitro.hr/Default.aspx?sec=72

preduzeća, tako da je Srbija, pored Bosne i Hercegovine trenutno jedina zemlja u kojoj nije moguće otvori preduzeće putem e-usluga. Kada je prijava poreza u pitanju u Srbiji postoji portal www.eporezi. poreskauprava.gov.rs, na kojem je omogućeno podnošenje mjesečne ili tromjesečne prijave poreza na dodatu vrijednost, provjeru ispravnos unesenih podataka, elektronski potpis prijave, slanje elektronske forme PDV prijave i dobijanje potvrde o prijemu poslate prijave. P

, ,

. Estonija stonija je jedna od zemalja koja je najviše napredovala u oblas e-uprave. Njihov e-businessregistra on model je predstavljen 2007. godine i skra o je vrijeme osnivanja privrednih subjekata sa 5 dana na oko 2 sata, učinio zemlju atrak vnijom za inves tore, te smanjio potrošnju administra vnih resursa. Preduslov za to je bilo uvođenje e-ID (elektronske iden fikacijske isprave). Čak 1,1 milion Estonaca ili 90% posjeduje e-ID. Svi građani Estonije koji posjeduju e-ID mogu se registrova na e-businessregister portal (h ps:// e evotjaportaal.rik.ee/), a ta mogućnost postoji i za građane Finske, Portugala, Belgije i Litvanije. Nakon registrovanja na e-businessregister portal, svaki građanin može da otvori firmu u nekoliko koraka, a cijeli proces traje negdje oko 20-ak minuta. Treba napomenu i da je 2009. godine Estonija postavila i svjetski rekord u brzini registrovanja firme online (18 minuta i 3 sekunde). Proces je detaljno objašnjen na web stranici h p://abiinfo.rik.ee/ar clesofassocia on, a čak 98% registracija privrednih subjekata u Estoniji se vrši online.

Estonija je od 2007. učinila obaveznim korištenje e-tax sistema za sve privredne subjekte, te je tako eliminisala podnošenje poreskih prijava na papiru. Prema Doing business izvještajima tokom jedne fiskalne godine,

certain forms, which have to do with the registra on of en es. Hence, Serbia, apart from Bosnia and Herzegovina is temporarily the only country in which it is not possible to start a business en ty via eServices. When tax repor ng is at issue, Serbia has a webpage www.eporezi. poreskauprava.gov.rs, at which it is enabled to submit a monthly or a threemonth long VAT report, the authen ca on of the authen city of data entered, the electronic applica on signature, the submi ng of electronic VAT form and ge ng a confirma on on the receipt of the applica on sent. A

, S , .

Estonia stonia is one of the countries that advanced most in the area of eGovernance. Their e-businessregistra on model was presented in 2007 and it has since shortened the me needed for registering a business en ty from 5 days to 2 hours, made the country more a rac ve for investors, and decreased the consump on of administra ve resources. A pre-condi on for that was the introduc on of e-ID (electronic iden fica on card). A 1,1 million of Estonians or 90% of them have an e-ID. All the ci zens of Estonia who possess an e-ID can register at the e-businessregister site (h ps:// e evotjaportaal.rik.ee/) and that possibility exists for the ci zens of Finland, Portugal, Belgium, and Lithuania. A er registering at the e-businessregister site, every ci zen can open a business en ty in only a few steps and the en re process lasts for somewhere around 20 minutes. It needs to be added that in 2009 Estonia set a record in the speed of registering en es online (18 minutes and 3 seconds). The process is in a more detail explained via the web page h p://abiinfo.rik.ee/ar clesofassocia on, and 98% of business en ty registra ons are conducted online in Estonia.

Since 2007, Estonia made the use of the e-tax system obligatory for all the business en es and in that way, it eliminated the submi ng of tax returns in print. According to the Doing Business report, during one fiscal year in

u Estoniji se 7 puta pla porez, što oduzme tek 81 radni sat godišnje. U 2013. godini, 95% svih poreznih prijava u Estoniji je urađeno „online“. Među m, ono što je posebno značajno za Estoniju jeste činjenica da je uvođenjem e-uprave 2007. godine smanjena korupcija, te da je povećana transparentnost rada vlas . Ono što je možda najznačajnije jeste da je eliminisanje ‘posrednika’ (tj. administra vnih službenika) dras čno smanjilo prostor za tu vrstu korupcije.

Estonia, tax is paid for 7 mes which takes away merely 81 working hours a year. In 2013, 95% of all the tax returns in Estonia are done online. However, what is especially important for Estonia is the fact that in the year 2007 when eGovernance was introduced, corrup on decreased and the transparency in the work of government increased. What is possibly most significant is that the elimina on of ‘middlemen’ (i.e. administra ve oﬃcials) dras cally reduced space for that type of corrup on.

Mogućnos uvođenja e-registra u BiH Tehnička izvodivost

Uspostavljanje PKI infrastrukture snovni preduslov za implementaciju e-registra je dizajniranje ili uspostavljanje PKI infrastrukture (infrastruktura javnog ključa)8 na nivou cijele BiH. Postoje različi načini uspostavljanja ovih infrastruktura. Prvi način je hijerarhijska infrastruktura, sa jednim glavnim organom za izdavanje potvrda, koji dalje ima svoje podređene organe za izdavanje potvrda. Ovakav model je tehnički najjednostavniji za implementaciju i koris se npr. u Crnoj Gori. Drugi način je formiranje (ili korištenje postojećih) više nezavisnih PKI infrastruktura, koje bi dalje međusobno komunicirale.

U Bosni i Hercegovini trenutno ne postoji PKI infrastruktura za pravna i fizička lica na nivou države. Među m, postoji niz nezavisnih PKI infrastruktura, prije svega elektronsko bankarstvo i djelimično u sektoru elektronske vlade koji djeluju u zatvorenim sistemima, čime je trenutno obuhvaćeno, ili će bi obuhvaćeno preko 10.000 firmi i skoro 10.000 državnih službenika. U ovom trenutku, u Bosni i Hercegovini je PKI infrasrukturu moguće uspostavi po tri modela: -

Hijerarhijski model (centralizovan);

BoT (Bridge of Trust) model (decentralizovan);

Pareto model, korištenje postojećih privatnih i državnih PKI infrastruktura (decentralizovan).

PKI infrastruktura je skup hardvera, so vera, osoba, zakona i procedura koje omogućavaju korisnicima sigurnu razmjenu povjerljivih podataka preko mreža (internet ili lokalne mreže).

The Possibilities of Introducing eRegisters in BiH Technical Feasibility The Establishment of Public Key Infrastructure (PKI) he basic prerequisite for the implementa on of eRegisters is the designing or establishment of PKI (public key infrastructure)8 at the level of the en re BiH. There are diﬀerent ways of establishing of these infrastructures. The first is the hierarchical infrastructure with one main organ for the delivering of cer ficates, which furthermore has its subordinated organs for the delivering of cer ficates. This model is technically the most simple one to implement and it is used for instance in Montenegro. The other mode is the forming (or using of the exis ng ones) of more independent PKIs which would furthermore communicate inbetween each other.

Temporarily, there is no PKI for legal and natural persons in Bosnia and Herzegovina at the state level. However, there is a list of independent PKIs, above all electronic banking and partly in the sector of electronic government which operate in closed systems by which over 10,000 companies and almost 10,000 state oﬃcials are either encompassed or will be encompassed. At this point, the PKI in Bosnia and Herzegovina is possible to establish via three models: -

the Hierarchical model (centralized);

the BoT (Bridge of Trust) model (decentralized);

the Pareto model, using of exis ng private and state PKI infrastructures (decentralized).

PKI infrastruktura je skup hardvera, so vera, osoba, zakona i procedura koje omogućavaju korisnicima sigurnu razmjenu povjerljivih podataka preko mreža (internet ili lokalne mreže).

Svaki od modela, u kontekstu Bosne i Hercegovine ima svoje prednos i mane koje ćemo objasni u nastavku. Hijerarhijski (root) model dizajniranju PKI infrastruktura primjenjuje se izreka „što centralizovanije, to bolje“. U ovakvom modelu PKI infrastrukture postoji jedan „glavni“ CA (Cer ﬁcate Authority)9 koji se naziva Root CA. U hijerarhijskoj strukturi, Root CA generira digitalni cer fikat koji cer ficira njegove podređene CA, sve do krajnjeg korisnika (građanin, ins tucija, privredno društvo). Svaki CA je nadređen onom „ispod“ sebe, a podređen onom „iznad sebe“, dok je Root CA apsolutni autoritet i polazna tačka povjerenja. Root CA u ovom sistemu funkcioniše i kao glavni CA za sve državne ins tucije u njihovoj međusobnoj komunikaciji.

Koraci koje BiH mora preduze ukoliko želi implemen ra ovaj model su sljedeći: Ponajprije, u ovakvoj strukturi potrebno bi bilo imenova ins tuciju na državnom nivou koja bi bila zadužena za izdavanje i generiranje digitalnog cer fikata (u većini zemalja ovo je ministarstvo koje je po ingerencijama slično Ministarstvu komunikacija i prometa BiH). Pored toga, potrebno je osnova Ured za nadzor i akreditaciju na nivou BIH. Za m, neophodno je delegira agenciju ili agencije koje će se bavi opera vnim dijelom izdavanja digitalnih cer fikata. U drugim zemljama se za potrebe ovih usluga uglavnom imenuju poštanski operateri. U našem slučaju, kao opera vno jelo se sama nameće IDDEEA (Agencija za iden fikacione dokumente, evidenciju i razmjenu podataka) koja je već odgovorna za rad CIPS-a (Ci zen Iden ty Protec on System), te je i opera vno jelo podređenog CABiH za izdavanje digitalnog cer fikata u zatvorenom “root“ PKI EU za korištenje servisa „TachoNet“ (usluga izdavanja kar ca za digitalne tahografe) u oblas transporta, gdje je Glavni “Root“ CA EU ovog domena povjerenja ERCA (European Root Cer ﬁcate

CA (Cer ficate Authority) je ins tucija nadležna za izdavanje digitalnih cer fikata.

Each of the models, in the context of Bosnia and Herzegovina has its advantages and faults, which we shall explain in con nua on. The Hierarchical (root) Model n the designing of PKI, the expression “as centralized as be er” is applied. In each of the models of PKI there is one “main” CA (Cer ﬁcate Authority)9 which is called the Root CA. In the hierarchical structure, the Root CA generates a digital cer ficate of its subordinated CA, all up to the last user (ci zen, ins tu on, business en ty). Every CA is a parent to the one “under”, and subordinated to the one “above itself”, as the Root CA is the absolute authority and the beginning spot of trust. Root CA func ons in this system also as the main CA for all the state ins tu ons in their mutual communica on.

Steps, which BiH needs to take if it wants this model implemented, are following ones: Above all, in this kind of structure it would be necessary to name a state level ins tu on which would be in charge for the delivering and genera ng of digital cer ficates (in most of the countries this is a ministry which is by competencies similar to the Ministry of Transport and Communica on of BiH). Apart from that, it is necessary to form a Monitoring and Accredita on Bureau at the level of BiH. Then, it is necessary to delegate an agency or agencies, which shall deal with the opera ve part of delivering digital cer ficates. In other countries post oﬃce operators are appointed for the needs of these kinds of services. In our case, the agency that imposes itself as an opera ng body is IDDEEA (Iden ﬁca on Documents, Evidence and Data Exchange Agency), which is already responsible for the ac vi es of CIPS (Ci zenIden tyProtec onSystem) where it is also the opera ve body of subordinated CABiH for the delivering of digital cer ficates in the closed “root” PKI EU for the use of the “TachnoNet” (the service of delivering cards for digital tachographs) in the field of transport, where the “Root” CA EU of this domain of trust ERCA (European

CA (Cer ficate Authority) je ins tucija nadležna za izdavanje digitalnih cer fikata.

Authority) smješten u EU (Italija). Dakle, jasno je da ova agencija već posjeduje potrebna znanja i infrastrukturu za ovakav vid djelatnos . Prednos ovakvog sistema su, prije svega, jednak pravni okvir i za državni i za en tetski nivo (što je jako bitno u smislu Bosne i Hercegovine kao jednog tržišta), a za m i činjenica da PKI infrastruktura već postoji i održava se od strane IDDEEA-e, te ju je moguće samo nadogradi . Ovaj sistem je i tehnički najjednostavniji. Nedostaci implementacije ovakvog sistema su prije svega poli čke prirode. Uspostava ovog sistema bi zahtjevala harmonizaciju Zakona o elektronskom potpisu RS i Zakona o elektronskom potpisu BD sa Zakonom o elektronskom potpisu BiH. Pored toga, potrebno je uskladi i Odluku o osnovama upotrebe elektronskog potpisa i pružanja usluga ovjeravanja sa EU Direk vom 1999/93/EC (Direk va o okviru Zajednice za Elektronske potpise), te proširi ovu odluku (ili usvoji novu), na način da obuhvata Evropske tehničke standarde i preporuke. Troškovi implementacije ovakvog sistema, prema Analizi učinka propisa na pravni i ins tucionalni okvir za elektronski potpis, u roku od 5 godina bi iznosili oko 2,5 miliona KM, dok se u istom periodu na slanje papirnih obrazaca od strane ins tucija potroši oko 12 miliona KM.

Root Cer ficate Authority) is based in EU (Italy) Hence, it is clear that this agency already has necessary skills and infrastructure for this type of service. The advantages of this system are, primarily, an equal legal framework for both the state and en ty level (which is very important in the context of Bosnia and Herzegovina as one market) and then the fact that the PKI already exists and is maintained by IDEEA and it is only sufficient to upgrade it. where it is possible to upgrade it. This system is technically the easiest to implement. The disadvantages of the implementa on of this kind of system are, above all, that of poli cal nature. The establishment of this system would require a harmoniza on of the Law on Electronic Signature RS and the Law on Electronic Signature BD with the Law on Electronic Signature BiH. Apart from that, it is necessary to harmonize the Decision on the Basics of Using the Electronic Signature and Offering Services of Cer fica on with EU Direc ve 1999/93/EC (Direc ve Under the Community for Electronic Signatures), and to span this decision (or introduce a new one) ina way in which it encompasses European Technical Standards and Recommenda ons. The expenses of the implementa on of this kind of system, according to the Analysis of the Impact of Regula ons on the Legal and Ins tu onal Framework for Electronic Signature would, in the span of five years amount to 2,5 million KM, while in the same period 12 million KM are spent for sending print forms by the ins tu ons.

Slika 2: Hijerarhijski (Root) model PKI infrastrukture

U Analizi učinka propisa na pravni i ins tucionalni okvir za elektronski potpis (Ministarstvo prometa i komunikacija BiH) preporučena je implementacija druga dva modela: BoT model (Bridge of Trust) „Bridge of Trust“ predstavlja jednu od najizvodljivijih mogućnos za implementaciju Zakona o elektronskom potpisu zato što omogućava uspostavljanje nezavisnih PKI infrastruktura koje bi bili unutar više domena povjerenja za e-poslovanje. Smatra se naročito pogodnim zato što je prilagodljiv složenom uređenju Bosne i Hercegovine, jer omogućava da jedan od navedenih domena povjerenja budu en te . Također, postoji

Illustra on 2: Hierarchical (Root) PKI Model

In the Analysis of the Impact of Regula ons on the Legal and Ins tu onal Framework for Electronic Signature (Ministry of Transport and Communica on BiH), the implementa on of the following two models is recommended: The BoT Model (Bridge of Trust) The â&#x20AC;&#x153;Bridge of Trustâ&#x20AC;? represents one of the most feasible possibili es for the implementa on of the Law on Electronic Signature because it enables the establishment of independent PKIs, which would be under more eBusiness domains of trust. It is considered especially amenable because it is adjustable to the complex administra ve structure of Bosnia and Herzegovina since it enables that the en es are one of the domains of trust. In addi on, there is

i izvjestan nivo decentralizacije (unutar jedne domene može postoja više CA (Cer ﬁcate Authority, dok svaka domena ima jedan glavni (principal) CA). Domene povjerenja se mogu potom organizira po hijerarhijskom (Root) ili povezujućem (Bridge) modelu, a međusobno se priznaju putem „trust“ centra (centra povjerenja) koji bi morao bi na državnom nivou. Upravo je to „Most povjerenja“ ili „Bridge of Trust“ koji bi morao uspostavi jedan zajednički domen povjerenja BiH u okviru kojega se nesmetano može poslova u elektronskom okruženju. Da bi se omogućili uslovi za neometano e-poslovanje na cijelom području BiH, potrebno je, dakle, pronaći mehanizme za uspostavljanje povjerenja (npr. „cross“ cer ficiranje), te bi tako i „trust centar“ mogao funkcionira kao „hub“ (koncentrator) i održava vezu između PKI domena i njihovih glavnih CA, unutar zemlje i izvan nje. Ministarstvo komunikacija i prometa BiH preporučuje ovaj model jer uzajamno povjerenje se pos že usklađivanjem poli ka raznih domena povjerenja CP (Cer ﬁcate Policy), koji se povezuju u zajednički domen povjerenja BiH, a koji osigurava: -

Povezivanje domena povjerenja u okviru BiH, kao zajednički PKI za BiH

Povezivanje zajedničke domene u BiH (PKI BiH) sa domenima povjerenja van BiH.10

Osnovni tehnički rizik je u tome što BiH još uvijek nema kreiran okvir interoperabilnos usklađen sa Evropskim okvirom interoperabilnos , te zbog toga može doći do poteškoća prilikom komunikacije sa CA europskih zemalja. Troškovi uspostave BoT modela su, prema procjenama, tek veći od troškova za uspostavljanje hijerarhijskog modela, s obzirom na to da je potrebno izgradi PKI infrastrukturu en teta i Brčko Distrikta. Procjena troškova za BoT model je neprecizna iz razloga što je sam model fluidan – svaka od domena povjerenja može bi organizirana na drukčiji način.

Ministarstvo komunikacija i prometa BiH, 2011. Analiza učinka propisa na pravni i ins tucionalni okvir za elektronski potpis

a certain level of decentraliza on (under one domain there can be more CAs (Cer ficate Authority)) while each domain has one main (principal) CA. The domains of trust can then be organized through hierarchical (Root) or the connec ng (Bridge) model, and they could mutually be recognized through a “trust” centre (centre of trust) which would have to be se led on the state level. That exactly is the “Bridge of Trust”, which would have to establish one mutual domain of trust in BiH in the frame of which business conduct in electronic environment could easily be conducted. In order to establish precondi ons for disturbance-free eBusiness on the en re territory of BiH, it is, hence, necessary to find mechanisms for the establishment of trust (for example, “cross” cer fying) so in that way the “Trust centre” could func on as a “hub” (concentrator) and maintain the rela onship between PKI domains and their main CAs in the country as well as outside of it. The Ministry of Transport and Communica on in BiH recommends this model because mutual trust is achieved through adjustment of policies of different CP domains of trust (Cer ficate Policy) which are connected into a mutual domain of trust of BiH, and which enable: -

The connec ng of domains of trust in BiH as a mutual PKI for BiH;

The connec ng of the mutual domain in BiH (PKI BiH) with the domains of trust outside BiH.10

The main technical risk is that BiH has no created framework of interoperability adjusted to the European Framework of Interoperability yet and because of that, diﬃcul es may arise during the communica on with the CAs of European countries. The es mated costs of BoT model establishment are slightly higher than es mated costs of hierarchical (root) model, considering that PKI of en es and Brčko District need to be developed. Cost es ma on for BoT model is vague because the model itself is fluid – each of the domains of trust may be organized in a diﬀerent way.

Ministarstvo komunikacija i prometa BiH, 2011. Analiza učinka propisa na pravni i ins tucionalni okvir za elektronski potpis

Među m, ukoliko uzmemo u obzir da su troškovi hijerarhijskog modela procijenjeni na oko 2,5 miliona KM, BoT model bi koštao oko 3 miliona zbog potrebe da se uspostavi i trust centar za nivou BiH. Pareto princip (pravilo 80-20) areto princip podrazumijeva da se umjesto izgradnje pojedinačnih PKI infrastruktura javnog sektora koris postojeća infrastruktura. Ukoliko pak, nakon rješavanja pravnih pitanja, dođe do uspostavljanja PKI infrastrukture javnog sektora kao što su IDDEEA PKI za pružanje usluga građanima, zatvoreni sistemi u državnim organima ili sistemi za pružanje poštanskih usluga, ta bi se infrastruktura mogla neometano koris . Među m, u isto vrijeme je moguće kao dodatak postojećoj PKI pod jednakim uslovima koris i infrastrukturu privatnih vlasnika kakve su, primjerice, banke ili drugi privatni poslovni subjek . U Bosni i Hercegovini postoji već primjer ovakve PKI: to je infrastruktura za elektronsko bankarstvo koja okuplja preko 10.000 poslovnih subjekata i fizičkih lica koji već koriste ovaj zatvoreni sistem za svoje elektronske transakcije (eBanking). Njihovi cer fika su generirani, akredi rani i ugovorno angažirani od strane CA u EU.

Kada bi došlo do dogovora između banaka i ins tucija BiH, ova infrastruktura, u cilju razmjene raznih e-podnesaka i e-rješenja svojih klijenata u komunikaciji sa javnom upravom, se može efikasno iskoris i za potrebe e-uprave, sa manjim nadogradnjama u so veru i hardveru: Na taj način bi se bankovni cer fika mogli koris kao kvalificirani u otvorenom sistemu za građane i poslovne subjekte, a za servise C2G (Ci zen to Government) i B2G (Business to Government). Ovim rješenjem bi klijen banaka, koji već koriste eBanking, sa is m digitalnim cer fika ma koris li bankovne komunikacione kanale (PKI-e) i za pristup servisima javne uprave. U ovom slučaju, banke bi, također, pružale i određene usluge elektronskog arhiviranja, čuvanja dokumenata i njima upravljale, a sve u cilju razmjene raznih ePodnesaka i eRješenja svojih klijenata u komunikaciji sa javnom upravom.11 11

Ibid

However, if it is taken into considera on the costs of hierarchical model are es mated to around 2,5 million KM, BoT model would cost around 3 million due to the necessity to establish the trust center on BiH level as well. The Pareto Principle (rule 80-20) he Pareto principle means that instead of establishing individual PKIs of public administra on, the exis ng infrastructure is used. If, however, a er solving these legal ques ons, it comes do the establishment of public administra on PKI such as IDDEEA PKI for oﬀering services to ci zens, closed systems in state organs or systems for oﬀering post services, that infrastructure could be used without disturbance. However, as an addi on to the exis ng PKI, it is at the same me possible to use on equal terms the infrastructure of private owners such as, for example, banks or other private business en es. In Bosnia and Herzegovina, there already exists an example of such PKI: it is an infrastructure for electronic banking, which gathers around 10,000 business en es and natural persons, which already use this closed system for their electronic transac ons (eBanking). Their cer ficates are generated, accredited and contract engaged by CA in EU.

If it would come to an agreement between banks and ins tu ons in BiH, this infrastructure, with the goal of exchange of eAccounts and eSolu ons of their clients in communica on with public administra on, could be efficiently used for the purposes of eGovernance, with smaller so ware and hardware upgrades: In that way, bank cer ficates could be used as qualified in the open system for the ci zens and business en es, and for the services of C2G (Ci zen to Government) and B2G (Business to Government). With this solu on the bank clients, who are already using eBanking, could use bank communica on channels (PKIs) also for the access to the public administra on services with the same digital cer ficates. In this case, banks would as well offer certain services of electronic archiving, keeping of documents and maintain them all with the goal of exchange of different eAccounts and eSolu ons of their clients in communica on with public administra on.11

Ibid

S tehničke strane, ovaj model nema nikakvih problema za implementaciju, te je, ukoliko se želi quick ﬁx varijanta, najbolji od tri nabrojana modela, jer bi se njegovi efek vidjeli vrlo brzo. Njegova mana je potreba da se PKI uzima pod zakup što bi troškove implementacije u mnogome uvećalo u odnosu na Root model. Uspostava e-registara privrednih subjekata i e-poreskih prijava eć je omogućena pretraga privrednih subjekata iz oba en teta i Brčko distrikta na web adresi h p://bizreg.pravosudje.ba. Uspostava e-registra privrednih subjekata u Republici Srpskoj je već započeta (h p://bizreg.esrpska.com/) tako da je jasno da tehničke mogućnos postoje. Za online registraciju privrednih subjekata, potrebno je, kao što je već navedeno u ovoj analizi, prvo uspostavi odgovarajuće PKI infrastrukture.

Porezna uprava FBiH je također već uspostavila određene e-usluge, pa je tako moguće podnije prijave za porez na dobit, te prijave za uplatu doprinosa preko njihovih web stranica (h p://www.pu ih.ba/v1/ stranica/7). Porezna uprava RS također nudi elektronske usluge (h ps:// eusluge.poreskaupravars.org/), ali su u ovom trenutku ograničene na pregled već podnesenih poreskih prijava. Dakle, sa tehničkog aspekta, uspostava ovih e-usluga uopšte nije problema čna, budući da su se i u Federaciji BiH i u Republici Srpskoj već implemen rali određeni aspek , tako da je za dalju implementaciju dovoljno uspostavi komunikaciju između en tetskih jela, te razmijeni iskustva. Informacioni sistemi i baze podataka koje bi podržavale ove e-usluge već postoje unutar nadležnih jela, tako da ni sa te strane ne postoji tehnička ni resursna prepreka za implementaciju ovih e-usluga.

From the technical standpoint, this model has no problems for implementa on and it is, if a quick ﬁx alterna ve is needed, the best one out of the three enlisted models because its eﬀects would show very soon. Its fault is the need to take its PKI for rent, which would significantly increase the costs of its implementa on, in comparison to the hierarchical (root) model. The Establishment of Business En ty eRegisters and eTax Returns he search of business en es from both en es and Brčko District is already enabled via the webpage h p://bizreg.pravosudje.ba. The establishment of eRegisters of business en es in Republika Srpska already started (h p://bizreg.esrpska.com/) so it is clear that technical possibili es exist. For the online registra on of business en es, it is necessary, as it was already men oned in this analysis, to first of all establish adequate PKIs.

The Tax Administra on of FBiH has already established certain eServices so it is possible to submit tax returns for income tax and the applica ons for contribu on payments over their web pages(h p://www.pu ih.ba/ v1/stranica/7). The Tax Administra on of RS also oﬀers electronic services (h ps://eusluge.poreskaupravars.org/), but in this moment, they are limited to the overview of already submi ed tax returns. Hence, from the technical aspect, the establishment of these eServices is not problema c at all bearing in mind that certain aspects were implemented both in the Federa on of BiH and Republika Srpska so for the further implementa on it is enough to implement the communica on between en ty bodies and exchange experiences. Informa on systems and databases which would support these eServices already exist under authorized bodies so neither from that side is there no technical nor resource obstacle for the implementa on of these eServices.

Preporuke

1. Formiranje Ureda za razvoj i akreditaciju CA pri Ministarstvu komunikacija i prometa BiH koji je predviđen Zakonom o elektronskom potpisu BiH Bez formiranja ovog Ureda, elektronski cer fika koji se izdaju od strane ins tucija u BiH neće bi prizna u inostranstvu (primarno u EU). 2. Hitna izrada Pravilnika o primjeni elektronskog potpisa 3. Uspostavi PKI infrastrukturu u BiH Uspostavljanje PKI infrastrukture je ključni momenat u informa zaciji svih servisa u BiH. Bez uspostavljanja ove infrastrukture, ne može se u potpunos implemen ra e-uprava. PKI infrastruktura se u BiH može uspostavi na tri načina: hijerarhijski model, „Bridge of Trust“ (BoT) model i Pareto princip (pravilo 80-20). U zavisnos od nivoa poli čkog konsenzusa, svaki od tri nabrojana modela se može implemen ra u BiH. Pareto princip bi imao najbrži efekat, hijerarhijski model je najsigurniji i tehnički najlakše izvodiv, dok je „Bridge of Trust“ model poli čki najprihvatljiviji. Preporuka ove analize je implementacija hijerarhijskog modela. Među m, uzevši u obzir kompleksnost poli čkog sistema BiH, ali i dugoročne troškove uspostavljanja PKI infrastrukture, BoT model (koji inicijalno iziskuje velike troškove) je druga najbolja opcija za Bosnu i Hercegovinu. Implementacija Pareto principa bi u mnogome poboljšala prilike za poslovanje u BiH, ali bi dugoročno bila neispla va zbog potrebe za najmom PKI infrastrukture od privrednih subjekata.

Recommenda ons

1. Forming a Bureau for Supervision and Accredita on of CA at the Ministry of Transport and Communica on of BiH which is envisaged by the Law on Electronic Signature Law BiH Without forming this Bureau, electronic cer ficates delivered by the ins tu ons of BiH will not be recognized as valid abroad (primarily in the EU). 2. Urgent dra ing of the Rulebook about the Usageof Electronic Signature 3. Establishment of a PKI in BiH The establishment of PKI is the key moment in the informa za on of all services in BiH. Without establishing of this infrastructure, eGovernance cannot fully be implemented. The PKI in BiH can be established in three ways: Hierarchical model, BoT model (Bridge of Trust), Pareto principle (rule 80-20). Depending upon the level of poli cal consensus, every of the three enlisted ways can be implemented in BiH. The Pareto principle would have immediate eﬀects, the Hierarchical model is the safest and technically the easiest to establish, while the “Bridge of Trust” model is poli cally the most acceptable one. A recommenda on of this analysis would be the establishment of the Hierarchical model. However, taking the complexity of poli cal system in BiH into considera on, as well as long-term expenses of PKI establishment, the BoT model (which ini ally requires high expenses) is the second best op on for Bosnia and Herzegovina. The implementa on of the Pareto principle would advance business opportuni es in BiH at large, but, in the long term, it would be too expensive due to the necessity of ren ng the PKI from business en es.

4. Izmjene zakona o doprinosima Potrebno je izmijeni zakone o doprinosima u en te ma i Brčko Distriktu, u smislu smanjivanja broja uplatnica i faktura koje poslodavac svakog mjeseca mora podnije da bi izmirio sve svoje obaveze. U kasnijoj fazi, nakon uspostavljanja PKI infrastrukture i otklanjanja početnih problema, može se razmišlja o izmjenama zakona o doprinosima na način da bi se sve privredne subjekte moglo obaveza da poreske prijave podnose putem elektronskih sistema. 5. Izmjene Zakona o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji BiH po uzoru na Zakon o registraciji poslovnih subjekata u RS Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Republici Srpskoj je već izmijenjen na način da predviđa jednošaltersku registraciju poslovnih subjekata. Iako ovakvo rješenje sve do početka primjene elektronskih cer fikata/potpisa nije idealno, njime se stvaraju potrebne pretpostavke da, kada se riješi pitanje korištenja elektronskih potpisa, registracija preduzeća bude brza i efikasna. 6. Uvođenje mogućnos podnošenja poreskih prijava elektronskim putem u Republici Srpskoj, po uzoru na Federaciju BiH Budući da je Poreska uprava Federacije BiH već implemen rala e-usluge podnošenja prijava za porez na dohodak, doprinose i ostale naknade, a Poreska uprava Republike Srpske, iako ima uspostavljen informacioni sistem u kom je moguće provjeri podnesene poreske prijave, još uvijek nema tu funkcionalnost, jasno je da je u ovom slučaju potrebna samo razmjena iskustava između en tetskih poreskih uprava da bi se omogućilo podnošenje poreskih prijava na cijeloj teritoriji BiH.

4. Amendments of the Law on Contribu ons It is necessary to re-amend the contribu on laws of both en es and BrÄ?ko District in the sense of lowering the number of transfers and invoices the employer needs to submit monthly in order to meet his obliga ons. In the later phase, a er establishing of the PKI and elimina ng ini al issues, the re-amendment of the contribu on law can be thought in the way that all the business en es could be obliged to submit their applica ons through the electronic system. 5. Amending the Law on Registra on of Business En es in the Federa on of BiH following the model of the Law on Registra on of Business En es in RS The Law on Registra on of Business En es in Republika Srpska is already amended in a way that it envisages one-stop shop registra on of business en es. Even though this kind of solu on, all up to the appliance of electronic cer ficates/signatures is not ideal, it would create necessary presupposi ons for the registra on of en es to be fast and eďŹ&#x192;cient once the ques on of using of the electronic signatures is solved. 6. Introduc on of possibili es of submi ng tax returns electronically in RepublikaSrpska following the model of the Federa on of BiH Since the Tax Administra on of the Federa on of BiH already implemented the submi ng of reports for the income tax, contribu ons and other fees, and even though it has an established informa on system in which it is possible to check submi ed tax returns the Tax Administra on of Republika Srpska s ll has not that kind of func onality. It is clear that in this case only an exchange of experiences is necessary between the en ty tax administra ons in order to make opportuni es to submit tax returns in the en re territory of BiH.

Zaključak

osni i Hercegovini je hitno potrebno poboljšanje poslovne klime, a jedan od ključnih alata za pos zanje ovog cilja je svakako uvođenje elektronskih servisa. Nažalost, u Bosni i Hercegovini još uvijek nisu uspostavljene temeljne pretpostavke za funkcionisanje elektronskih servisa, što je zadatak kojem nadležne ins tucije svakako moraju pristupi u narednom periodu. Početak primjene elektronskog potpisa je ključni momenat za uspostavljanje kvalitetne e-uprave, a postoji više načina na koji se ova mjera može implemen ra . Hijerarhijski (Root) model je u principu najbolji za implementaciju, jer se na taj način uspostavlja red i jasno se određuju nadležnos . Samim m što postoji Root CA za cijelu Bosnu i Hercegovinu olakšana je komunikacija sa CA u EU. Pored toga, tehnički je najjednostavnija, ali obzirom da se radi o centralizovanom sistemu, te zahtjeva usklađivanje en tetskih zakona o elektronskom potpisu sa državnim zakonom, može doći do problema oko podjele nadležnos . Stoga je preduslov za primjenu ovog modela, prije svega, pitanje poli čkog konsenzusa. Pareto model je u ovom trenutku najlakši za implementaciju, budući da koris već uspostavljene PKI sisteme u privatnom i u javnom sektoru. Među m, dugoročnije je ovaj model je neodrživ, jer država kad-tad mora uspostavi vlas tu PKI infrastrukturu. BoT model je model koji je najsavremeniji, ali mu zbog toga treba i najviše vremena za implementaciju. Ključni problem ovog modela je činjenica da BiH još uvijek nema uređen okvir interoperabilnos koji je usklađen sa Europskim okvirom interoperabilnos , zbog čega mogu nasta problemi sa komunikacijom sa CA akreditovanim u EU, te tako neće bi ispunjen jedan od osnovnih

Conclusion

osnia and Herzegovina urgently needs the advancement of business climate and one of the key tools for reaching this goal is of course the introduc on of electronic services. Unfortunately, basic assump ons for the func oning of electronic services are not yet established in Bosnia and Herzegovina, which is an assignment the authorized ins tu ons need to approach in the period to come. The beginning of the appliance of electronic signature is a key moment for establishing quality eGovernance and there is a number of ways in which this measure could be implemented. Hierarchical (Root) Model is in fact the best for implementa on because in that way, order is established and authori es are clearly appointed. By the very fact that there is a Root CA for the en re Bosnia and Herzegovina, the communica on of CA in EU is alleviated. Apart from that, this model is technically the simplest one but considering the fact that it is a centralized system and that it requires the adjustment of en ty laws on electronic signature with the BiH law, problems regarding the division of authority could turn up. Therefore, the ques on of poli cal consensus is above all a precondi on for the implementa on of this model. The Pareto model is at this point the easiest one to implement, bearing in mind that it uses the yet established PKI systems in the private and public sector. However, in the long-term this model is not sustainable because eventually the State will have to establish its own PKI. The BoT model is the most contemporary one but therefore, it would require more me for implementa on. The key problem with this model is the fact that BiH s ll has no arranged model of interoperability which is in concord with the European Interoperability Framework. Because of that, problems could arise in communica on with the CA accredited in the EU and in that way one of

ciljeva uvođenja ove inovacije, a to je stvaranje uslova za privlačenje stranih inves cija. Budući da je u poli čkom životu Bosne i Hercegovine uobičajeno koris „prečice“, često dolazi do implementacije polovičnih rješenja. S obzirom da je e-uprava servis koji može bi koristan svim građanima, bosanskohercegovačke vlas trebaju shva da je što skorije uspostavljanje mogućnos za njenu implementaciju impera v. Iako je hijerarhijski model pravno i poli čki komplikovaniji za uspostavljanje, smatramo da je ključno da vlasništvo nad PKI infrastrukturom bude državno, što bi se implementacijom ovog modela i uspostavilo. U analizi se također vidi i da su neki korisni i prak čni servisi već implemen rani, neki u Federaciji BiH, neki u Republici Srpskoj. Iz toga proizilazi da postoje tehničke i infrastrukturne mogućnos za njihovu implementaciju na teritoriji cijele BiH, te da je osnovni problem i dalje predstavlja nedostatak komunikacije između ins tucija en teta. Ukoliko govorimo o promjeni poslovne klime i uspostavljanju jedinstvenog tržišta na nivou BiH, to je nešto što nužno mora podleći promjenama uzimajući u obzir da je krajnje vrijeme da se dnevnopoli čke teme maknu u stranu i da se počne radi za dobrobit svih građana. Ova analiza je pokazala da za dras čnu promjenu poslovne klime na bolje nisu potrebni nikakvi megalomanski koraci, nego samo poli čka odgovornost da se konačno ispuni ono što je obećavano već godinama.

the basic goals of this innova on, the crea on of opportuni es for foreign investments, would not be met. Since it is common to use â&#x20AC;&#x153;shortcutsâ&#x20AC;? in the poli cal life of Bosnia and Herzegovina, the implementa on of half-based solu ons is common. Bearing in mind that eGovernance is a service that can be of use to all the ci zens, the authority in BiH need to apprehend that the establishment of the possibili es for its implementa on is a ma er of impera ve ac on. Even though the Hierarchical model is legally and poli cally the most complicated one to establish, we deem that it is of key importance that the ownership over PKI needs to belong to the State, which would be an outcome of the implementa on of this model. It can also be no ced in the analysis that some useful and prac cal services have already been implemented, some of them in the Federa on of BiH and some of them in Republika Srpska. That leads to a conclusion that technical and infrastructural possibili es for its implementa on on the territory of the en re BiH exist and that the main problem lies in the lack of communica on between the en ty ins tu ons. If we are talking about the change of business climate and establishment of unique market at the level of BiH, that is something that necessarily needs to go through changes bearing in mind that it is high me that daily poli cal topics are le aside and that working for the well-being of all the ci zens needs to start immediately. This analysis showed that no megalomaniac steps are necessary for the dras c changes in business climate but merely poli cal responsibility to finally establish what was being promised in the previous years.

Reference

Forum za prosperitet i zapošljavanje, 2014. Sporazum za rast i zapošljavanje u Bosni i Hercegovini Ministarstvo komunikacija i prometa BiH, 2011. Analiza učinka propisa na pravni i ins tucionalni okvir za elektronski potpis Svjetska banka, Doing Business izvještaji (www.doingbusiness.com) Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2005. Strategija reforme javne uprave Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2011. Revidirani Akcioni plan 1 za implementaciju Strategije reforme javne uprave Ured koordinatora za reformu javne uprave, 2012. Godišnji izvještaj o napretku za praćenje provođenja Revidiranog akcionog plana 1 Strategije reforme javne uprave u BiH. E-servisi Porezna uprava Federacije BiH: www.pu ih.ba Poreska uprava Republike Srpske: www.poreskaupravars.ba Elektronski servis Estonije: www.e-estonia.com Centralni registar privrednih subjekata Crne Gore: www.crps.me Portal eUprave Crne Gore: www.euprava.me, h ps://eprijava.tax.gov. me/TaxisPortal Servis vlade Republike Hrvatske: h p://www.hitro.hr Elektroničke usluge Porezne uprave Hrvatske: h ps://e-porezna.poreznauprava.hr Portal eUprava Republike Srbije: www.euprava.gov.rs

References

Forum for Prosperity and Jobs, 2014,Compact for Growth and Jobs in Bosnia and Herzegovina The Ministry of Communica on and Transport of BiH, 2011, The analysis of impact of direc ves on legal and ins tu onal framework for the electronic signature World Bank, Doing Business reports(www.doingbusiness.com) Public Administra on Reform Coordinator’s Office, 2005, The Public Administra on Reform Strategy Public Administra on Reform Coordinator’s Office, 2011, Revised Ac on Plan 1 for the Public Administra on Reform for implementa on of the Public Administra on Reform Strategy in BiH Public Administra on Reform Coordinator’s Office, 2012,Annual report on advancement for monitoring the execu on of Revised ac on play 1 of the Public Administra on Reform strategy in BiH E-Services Tax Administra on of FBiH: www.pu ih.ba Tax Administra on of Republika Srpska: www.poreskaupravars.ba Electronic Service of Estonia: www.e-estonia.com The Montenegro Business En ty Central Register: www.crps.me Montenegro eGovernance Site: www.euprava.me, h ps://eprijava.tax.gov. me/TaxisPortal The Service of the Government of the Republic of Croa a: h p://www. hitro.hr Croa a Tax Administra on Electronic Services: h ps://e-porezna.poreznauprava.hr The Republic of Serbia eGovernance Site: www.euprava.gov.rs

Prilog U ovom prilogu su u cjelini navedeni svi izvodi iz en tetskih zakona relevatni za registraciju poslovnih subjekata i prikupljanje poreza i doprinosa.

Zakon o registraciji privrednih 4) akt o osnivanju ili akt o izmjenama subjekata u Federaciji BiH općih podataka od značenja za pravni promet već osnovanog, (“Službene novine Federacije BiH”, odnosno registriranog subjekta broj 27/05, 68/05, 43/09 i 63/14). upisa kojim se utvrđuje osnivanje, odnosno izmjena bitnih podataka, s ovjerenim potpisima ovlaštenih Član 22. osoba; Registarske isprave 5) statut poslovnoga subjekta; 1) osobnu iskaznicu, putnu ispravu 6) odluku o imenovanju osobe ili izvadak iz odgovarajućeg ovlaštene za zastupanje u registra kojim se utvrđuje iden tet unutarnjem i vanjskotrgovinskom osnivača za stranu ili domaću prometu, ako nije imenovano ﬁzičku ili pravnu osobu; aktom o osnivanju; 2) osobnu iskaznicu, putnu ispravu 7) potvrdu banke o izvršenoj upla ili odgovarajuću prijavu kod na privremeni račun deponiranih mjerodavnog jela unutarnjih novčanih uloga kojom se utvrđuje poslova kojim se utvrđuje iden tet visina uplaćenog kapitala u novcu; podnositelja prijave za domaću i 8) dokaz o sredstvima osiguranja stranu ﬁzičku osobu; za neuplaćeni iznos novčanoga 3) osobnu iskaznicu ili putnu ispravu dijela osnivačkoga uloga kod i odgovarajuće pisano ovlaštenje jednočlanog društva kapitala; kojim se utvrđuje svojstvo osobe ovlaštene za zastupanje, odnosno 9) izvadak iz odgovarajućeg javnog registra kojim se utvrđuje vlasništvo predstavljanje subjekta upisa i nad ulogom u stvarima i pravima, ovjereni potpis te osobe;

Appendix This appendix contains complete en ty laws excerpts relevant for the registra on of business en es and tax and contribu on collec on.

Law on Registra on of Business En es in the Federa on of Bosnia and Herzegovina (“Oﬃcial Gaze e of the Federa on of BiH”, number 27/05, 68/05, 43/09 and 63/14).

Ar cle 22 Registra on documents

physical person; (3) iden ty card, passport or relevant wri en authoriza on proving the capacity of the person authorized for representa on or presenta on of a subject of entry and verified signature of that person; (4) deed of founda on or deed on modifica on of general data relevant for legal trade already founded or registered subject of entry that establishes founda on or changes of significant data with verified signatures of the authorized persons;

For establishment and valida on of general and specific data that shall be mandatorily entered into the Register in the procedure of a business en ty founda on or changes relevant for legal trade, the Registra on Court shall request, depending on object (5) statute of business en ty; of entry, the submission of the following (6) decision on nomina on of the person documents: authorized for representa on in internal and foreign trade; (1) iden ty card, passport or an excerpt from the relevant register proving (7) bank cer ficate on executed payment iden ty of a founder of foreign or to the suspension account of cash domes c physical and legal persons; deposit establishing the amount of paid capital in cash; (2) iden ty card, passport or relevant report with a competent authority (8) evidence on guarantees for the of internal affairs proving iden ty of outstanding cash amount of the ini al the report for domes c and foreign

odnosno prijava za odgovarajući (2) Prijava za upis u registar može bi predana i elektronskim javni registar, i nalaz ovlaštenoga putem ukoliko postoji mogućnost sudskog vještaka kojim se utvrđuje podnošenja i provjere vrijednost uloga u stvarima i elektronskoga potpisa. Prijava pravima; za upis u registar i registarske 10) odgovarajuće odobrenje Komisije isprave mogu se preda i putem za vrijednosne papire Federacije pošte. Prijavu podnijetu poštom Bosne i Hercegovine (u daljnjem mora potpisa osoba ovlaštena za tekstu: Komisija za vrijednosne zastupanje subjekta upisa. papire) i Registra vrijednosnih papira Federacije Bosne i (3) Prijava predana na način iz stavka (2) ovoga članka obvezuje sud na Hercegovine (u daljnjem tekstu: postupanje po prijavi, ali rješenje Registar vrijednosnih papira), o registraciji neće bi izdano do ukoliko je propisano posebnim trenutka mogućnos provjere zakonom; iden teta podnositelja prijave ili 11) dokaz o sredstvima osiguranja za osnivača. neunije dio nenovčanoga uloga kod jednočlanog društva kapitala; 12) odobrenje mjerodavnog jela kao Član 49. uvjeta upisa u registar predviđen Obrazac prijave člankom 46. ovoga Zakona. (1) Podnositelj prijave za registraciju subjekta upisa predaje popunjen i potpisan obrazac prijave za U članovima 48-56, Zakon o registraciji registraciju u registarskom sudu privrednih subjekata u FBiH definiše i zajedno s potrebnim ispravama. postupak upisa podataka u registar: Član 48. Podnošenje prijave za registraciju

(2) Prijava sadrži zahtjev za upis svih obveznih općih i posebnih podataka, odnosno njihovih promjena u sudski registar.

(1) Osnivač/i subjekta upisa (3) Pored podataka utvrđenih u članku 13. ovoga Zakona, prijava prijavu za registraciju predaju za registraciju sadrži i broj osobne osobno ili putem ovlaštenog iskaznice, odnosno putne isprave predstavnika/zastupnika, odnosno podnositelja prijave, osnivača opunomoćenika. subjekta upisa i ovlaštenog

capital with one member (9) excerpt from relevant public register that establishes ownership over the share in objects and rights, that is applica on for the relevant public register and ﬁnding of a cer ﬁed court expert establishing the value of share in objects and rights;

(2) The applica on for entry into the register may be ﬁled in electronic form if there is a possibility to ﬁle it and check electronic signature. The applica on for entry in the register and registra on documents may also be sent by mail. The applica on sent by mail must be signed by a person authorized to represent the subject of entry.

(10) relevant cer ficate of the Commission for Securi es of the Federa on of (3) The applica on filed in a manner Bosnia and Herzegovina (hereina er: referred to in paragraph 2 of this Commission for securi es) and Ar cle lays an obliga on on the court the Register of securi es of the to act upon the applica on but the Federa on of Bosnia and Herzegovina decision on registra on shall not be (hereina er: Register for securi es) if issued un l the moment of verifica on required by a separate law; of the iden ty of the applicant or founder. (11) evidence on guarantees for the nonentered part of non-cash share with one-member company; Ar cle 49 (12) approval from a competent authority as a precondi on for registra on set Applica on Form forth under Ar cle 46 of this Law (1) The applicant shall file a filled up and In Ar cles 48-56, the Law on Registra on signed applica on form for registra on of Business En es in the Federa on of in the registra on court together with the required documents. Bosnia and Herzegovina is also defining the procedure of data entry in the register: (2) The applica on shall include request for entry of all mandatory and special data, that is, of their changes. Ar cle 48 (3) In addi on to the data referred to in Filing of the Applica on Ar cle 13 of this Law, the registra on applica on shall also include the (1) The founder of the subject of entry number of the iden ty card, that is, shall file the applica on personally or of travel document of the applicant, through its authorized representa ve, that is, founder of subject of entry that is, proxy. and authorized representa ve of the

predstavnika/zastupnika subjekta upisa s naznakom njegova svojstva.

zaprimanja prijave utvrđuje iden tet podnositelja prijave.

(2) Obrazac prijave podnositelj predaje kao vrijedeću i is nitu Član 50. izjavu. U slučaju nesuglasnos između utvrđenih i u prijavi Postupak po primitku prijave navedenih osobnih podataka sud (1) Po primitku prijave za registraciju može zatraži dodatnu provjeru. sud provjerava iden tet podnositelja prijave, isključivost tvrtke subjekta registracije i uplatu Član 52. pristojbe. Načelo isključivos tvrtke poslovnog (2) Prijava za registraciju u subjekta elektronskom obliku dostavlja se odmah po njezinu primitku (1) Pod istom ili sličnom tvrtkom ne mogu bi upisana dva ili više poreznom jelu i, po potrebi, poslovnih subjekata koja obavljaju carinskom jelu mjerodavnom istu ili sličnu djelatnost. prema mjestu sjedišta subjekta upisa, radi pribavljanja poreznog iden ﬁkacijskog broja i carinskog (2) U slučaju potpune podudarnos prijavljene tvrtke s već broja. registriranom tvrtkom, sud će upozori podnositelja prijave na (3) Uz prijavu za registraciju postojanje istovjetne tvrtke, što je podnositelj prijave istodobno smetnja registraciji. Prijava će bi predaje potrebne isprave utvrđene zaprimljena i o istoj će odluči sud. u članku 22. ovoga Zakona, u izvorniku ili ovjerenojfotokopiji. (3) Ako je prijavljena za upis tvrtka istovjetna, odnosno u potpunos podudarna s postojećom ili slična s Član 51. već registriranom tvrtkom, sud će zaključkom traži od podnositelja Iden tet podnositelja prijave prijave da u roku koji ne može (1) Podnositelj prijave iden tet bi dulji od 15 dana izmijeni dokazuje osobnom iskaznicom, prijavljenu tvrtku te uskladi odnosno vrijedećom putnom isprave već priložene uz prijavu. U ispravom, i odgovarajućom suprotnom, sud će odbi prijavu za prijavom mjerodavnih jela upis u registar. unutarnjih poslova. Sud u trenutku

100

subject of entry indica ng his/her capacity.

Ar cle 50 Procedure Following Recep on of Applica on

applicant. (2) The applicant shall ﬁle the applica on form as a valid and authen c statement. In case of diﬀerence between the established personal data and those given in the applica on the court may require addi onal checks.

(1) Upon receipt of the applica on the court shall verify iden ty of the Ar cle 52 applicant, exclusivity of the firm, subject of registra on, and payment Principle of Exclusivity of a Firm of fee. (1) Two or more business en es (2) The electronic form applica on shall, performing same or similar ac vity immediately a er its receipt, be cannot be entered under the same or forwarded to the tax authority, and similar firm. if required, to competent customs (2) If the filed firm is absolutely iden cal authority according to the seat of the to the registered firm the court shall subject of entry, to get tax iden fica on advise the applicant about existence of number and customs number. iden cal firm, represen ng an obstacle (3) In addi on to the applica on, the for registra on. The applica on shall applicant shall file required documents be received and the court shall decide accordingly. regulated in Ar cle 22 of the Law, either the original document or (3) If the filed firm is iden cal, that is, if it cer fied copy. completely corresponds to the exis ng already registered firm, the court shall require, by conclusion, from the Ar cle 51 applicant to change the applied firm within the deadline not exceeding 15 Iden ty of the Applicant days and to harmonize documents (1) The applicant shall prove his/her a ached to the applica on. Otherwise, iden ty by iden fica on card, that is, the court shall refuse the applica on. valid travel document and appropriate applica on with the competent internal affairs bodies. In the moment of recep on of the applica on the court shall establish the iden ty of the

101

(4) Prije podnošenja prijave za upis akata kojima su uređeni podaci, u registar sud će omogući , na odnosno promjene koje se upisuju zahtjev osobe zainteresirane za u registar. osnivanje i registraciju poslovnoga subjekta, provjeru isključivos odabrane tvrtke, odnosno tvrtke Član 54. koju poslovni subjekt ima namjeru Ispi vanje prijave prijavi za registraciju. (1) Mjerodavni registarski sud bez odgode, a najkasnije u roku od tri Član 53. dana od dana primitka prijave, provjerit će jesu li uz prijavu za Postupanje mjerodavnog registarskog registraciju predane potrebne suda po zaprimanju prijave za registarske isprave te jesu li te registraciju isprave sukladne drugim propisima (1) U postupku ispi vanja prijave sud Federacije kojima je uređeno ispituje jesu li za upis ispunjeni osnivanje, ustroj i poslovanje formalni i materijalni uvje . pojedinih poslovnih subjekata. (2) Formalni uvje su: da je prijavu (2) Ako prijava za upis u registar sadrži podnijela ovlaštena osoba, zahtjev koji ne odgovara zakonom da je prijava predana na propisanim uvje ma, ili ako propisanome obrascu i potpisana isprava koja se prilaže prijavi ne od podnositelja, da su uz prijavu sadrži sve podatke koji se upisuju priložene sve propisane isprave u registar, ili ako glede sadržine u izvorniku odnosno ovjerenoj ne odgovara sadržini propisanoj preslici, da su isprave donijete u zakonom, ili ako nije donijeta u propisanome postupku odnosno postupku propisanom zakonom, da imaju propisani sadržaj te da sud će pozva podnositelja prijave su ispunjeni drugi formalni uvje i zaključkom naloži da izvrši predviđeni ovim Zakonom i drugim prijeko potrebne ispravke u roku propisima. koji ne može bi dulji od 30 dana. (3) Materijalni uvje su: da je zahtjev (3) Ako podnositelj prijave ne postupi za upis određenih podataka u na način i u roku predviđenom suglasnos s ovim Zakonom odredbom stavka (2) ovoga članka, i drugim propisima kojima sud će odbi prijavu za upis u je utvrđena obveza upisa h registar. podataka, kao i s odredbama općih

102

(4) Prior to filing of the applica on the court shall provide an opportunity, upon the request of a person interested in founda on and registra on of the business en ty, to check exclusivity of the selected firm, that is, the firm which the business en ty intends to file for registra on.

Ar cle 53 Procedure Applied by the Registra on Court Following the Recep on of Applica on (1) While reviewing the applica on the court shall review whether both formal and material condi ons for entry are met. (2) Formal condi ons shall be: that the applica on was filed by the authorized person, that the applica on was filed on prescribed form, that all the required originals, or cer fied copies, of the documents are a ached, that all the documents were issued in a prescribed procedure, that is, that they include the prescribed content and that all the other formal condi ons s pulated by this Law and other regula ons are met. (3) Material condi ons shall be: that the request for entry of certain data is harmonized with this Law and other regula ons regula ng an obliga on to enter those data, as well as, with the provisions of bylaws s pula ng

data, that is, changes entered into the register.

Ar cle 54 Reviewing Applica on (1) The competent registra on court shall, without delay, and at latest within three days following the recep on of the applica on, check whether the required registra on documents are a ached to the applica on and whether those documents are in the line with the other regula ons of the Federa on regula ng founda on, organiza on and business opera ons of some business en es. (2) If the applica on includes the request not mee ng legally s pulated condi ons or if the document a ached to the applica on does not include all the data which are to be entered into the register or if in respect to the content they do not correspond to the content prescribed by the law, the court shall invite the applicant and instruct him, in a form of conclusion, to make necessary changes within the deadline not exceeding 30 days. (3) If the applicant does not act in a manner and within the set deadline referred to in paragraph 2 of this Ar cle the court shall refuse the applica on.

103

Član 55. Ispi vanje isprava (1) Ako mjerodavni registarski sud posumnja u is nitost akta kojim se dokazuje činjenica koja je predmetom upisa, ili u zakonitost postupka po kome je akt donijet, ili u zakonitost pravne radnje koja je predmetom upisa, registarski sud održat će ročište za raspravu na koju će pozva podnositelja prijave i eventualno osobu kojoj bi mogle bi poznate sporne okolnos te donije odluku.

će postupak za upis u registar do donošenja pravomoćnoga rješenja kojim je okončan taj postupak. Član 56. Pogreške u pisanju

Uočavanje oči h pogrešaka u pisanju koje je moguće sa sigurnošću provjeri i utvrdi temeljem podnije h registarskih isprava neće uzrokova odgodu daljnjega postupka registracije, nego će se o m pogreškama sačini službena zabilješka koju će prilikom (2) Ako mjerodavni registarski primitka rješenja o registraciji potpisa sud posumnja u postojanje i podnositelj prijave radi potvrde unosa neke činjenice od koje ovisi da ispravnih podataka u registar. li je zahtjev za upis u registar u suglasnos s ovim i drugim zakonima, a sam nije ovlašten Član 74. utvrđiva postojanje te činjenice, Postupak mjerodavnog poreznog jela naložit će podnositelju prijave da od mjerodavnoga jela ili druge (1) Prijavu za upis osnivanja subjekta upisa i upis dijela subjekta upisa sud ins tucije pribavi odgovarajuću će odmah dostavi mjerodavnom ispravu u određenome roku. poreznom jelu prema sjedištu (3) Ukoliko je za utvrđivanje činjenice subjekta upisa za dobivanje iz stavka (2) ovoga članka poreznog iden fikacijskog broja. mjerodavan drugi sud, mjerodavni registarski sud izvijes t će (2) Uz prijavu iz stavka (1) ovoga članka sud će pozva mjerodavno podnositelja prijave i mjerodavno porezno jelo da u roku od tri dana jelo, odnosno ins tuciju iz od zaprimanja prijave dostavi stavka (2) ovoga članka, da pred porezni iden fikacijski broj. m sudom pokrene postupak i o tome izvijes registarski sud. Kada (3) Mjerodavno porezno jelo dužno registarski sud primi obavijest da je dostavi porezni iden fikacijski je pokrenut postupak, prekinut broj, odnosno podbroj, u roku od tri

104

Ar cle 55 Reviewing Documents (1) If the competent registra on court ques ons authen city of the data proving the fact which is to be entered or legality of a procedure pursuant to which the document was adopted or legality of legal ac on to be entered, the registra on court shall hold a hearing to which it shall summon the applicant and possibly a person who might be familiar with the disputable circumstances and render a decision.

entry procedure shall be suspended un l issuance of legally valid decision termina ng that procedure.

Ar cle 56 Mistakes in Wri ng

Observa on of obvious mistakes in wri ng which might be posi vely verified and established based on the filed registra on applica ons shall not operate to delay further registra on procedure but an official note on mistakes shall be made which shall also be signed by the applicant when he/ (2) If the competent registra on court she receives the decision on registra on in ques ons existence of some fact on order to confirm entry of the correct data which it depends whether the request into the register. for entry in the register is harmonized with this and other laws and if the court itself is not authorized to establish that fact it shall instruct the applicant to Ar cle 74 obtain from the competent authority Competent tax authority procedure or other ins tu on the relevant document within reasonable period of (1) Court shall immediately submit an applica on for entry of subject of me. entry founda on to a competent tax (3) If the other court is competent to authority as to a seat of a subject establish the fact referred to in of entry for assignment of a tax paragraph 2 of this Ar cle, competent iden fica on number. registra on court shall inform the applicant and competent authority, (2) Along with submission of an applica on under paragraph (1) of this Ar cle, that is, ins tu on referred to in the court shall call a competent tax paragraph 2 of this Ar cle, to ini ate authority to submit a tax registra on the proceedings before that court number within three days following and to inform the registra on court receipt of the applica on. accordingly. When the registra on court receives the informa on that (3) Competent tax authority shall submit the proceedings are ini ated, the a tax iden fica on number and sub

105

dana od dana zaprimanja prijave nakon brisanja toga subjekta. za registraciju ili izvijes sud o razlozima nedostave poreznog (9) Porezni iden fikacijski broj i podbroj su jedinstveni na teritoriju iden fikacijskog broja, odnosno Bosne i Hercegovine. podbroja. (4) Razlog za odbijanje izdavanja poreznog iden fikacijskog broja Član 81. može bi postojanje poreznog Rok za izdavanje rješenja o registraciji duga osnivača subjekta upisa. poslovnog subjekta (5) Dodjela poreznog iden fikacijskog broja ne oslobađa poreznog (1) Mjerodavni registarski sud izdat će rješenje o registraciji u roku od subjekta obveze porezne pet dana od dana uredno predane registracije poslovnog subjekta prijave. kod mjerodavnoga jela, odnosno dostave podataka propisanih posebnim zakonom poreznom II Zakon o registraciji poslovnih jelu. subjekata Republike Srpske (6) Ako mjerodavno porezno jelo ne dostavi porezni iden fikacijski broj („Službeni glasnik Republike Srpske“, i podbroj u ostavljenom roku, sud 67/13) neće donije rješenje o registraciji Član 32. poslovnoga subjekta. (1) Radi utvrđivanja i promjene opš h i (7) Sud će izda rješenje o registraciji posebnih podataka koji se prilikom poslovnoga subjekta odmah po osnivanja poslovnog subjekta ili dostavi poreznoga broja, bez izmjena podataka od značaja za dodatnih troškova poslovnome pravni promet obavezno unose u subjektu. U slučaju da se porezni Registar, u zavisnos od predmeta iden fikacijski broj ne dostavi upisa, podnose se sljedeće isprave: u roku od 12 mjeseci od dana podnošenja prijave sudu, sud će a) lična karta, odbaci prijavu. b) putna isprava ili izvod iz odgovarajućeg registra kojim se (8) U situaciji postojanja poreznoga utvrđuje iden tet osnivača za duga u drugom poslovnom domaće ili strano fizičko ili pravno subjektu koji je prestao postoja lice, odnosno uvjerenje o prebivalištu brisan, sud neće izvrši registraciju za domaće ili strano fizičko lice, takvoga subjekta dvije godine

106

-number within three days following (9) Tax iden fica on number and sub the receipt of an applica on or shall -number shall be unique in the territory inform the court on the reasons for of Bosnia and Herzegovina. failing to that so. (4) Reason for non-assigning tax Ar cle 81 iden fica on number might be unse led liability of the subject of Deadline for Issuance of Decision on entry. Business Registra on (5) Assignment of a tax iden fica on (1) Competent registra on court number shall not relieve a tax subject shall issue a decision on business from an obliga on of tax registra on registra on not later than five working of a business en ty with the competent days me from the day of submission tax authority, i.e. obliga on to submit of the complete applica on. data required by a separate law on tax authority. II (6) If a competent tax authority fails to The Law on Registra on of Business deliver a tax iden fica on number En es in Republika Srpska and sub number in the prescribed („Official Gaze e of Republika Srpska“, me limit, the court shall not issue a 67/13) decision on registra on of a business Ar cle 32. en ty. (7) Court shall issue a decision on (1) For the sake of establishing and changing of the general and special data which, registra on of a business en ty during the establishing of business immediately upon delivery of a tax en ty or data changing are important iden fica on number without any for the legal traffic and are obligatory addi onal costs incurred for a business to be entered in the Register, depending en ty. In case a tax iden fica on upon the inscrip on subject, following number fails to be issued within documents are to be submi ed: 12 months following submission of applica on to the court, the court shall a) reject the applica on. b) (8) In case of tax debt in other business en ty that ceased to exist (removed), the court shall not register such a subject for two years following its removal.

ID card, Travel card or relevant excerpt from a register by which it is cer ﬁed the iden ty of the founder for domes c or foreign physical or legal person, i.e. a cer ﬁcate of residence of the na ve or foreign physical or legal person,

107

v) lična karta ili putna isprava ili g) izvod iz odgovarajućeg javnog registra kojim se utvrđuje pravo odgovarajuće pisano ovlašćenje svojine na ulogu u stvarima i kojim se utvrđuje svojstvo lica pravima, te nalaz ovlašćenog ovlašćenog za zastupanje, sudskog vještaka ili revizora kojim odnosno predstavljanje subjekta se utvrđuje vrijednost uloga u upisa i ovjeren potpis tog lica, stvarima i pravima, odnosno za lica ovlašćena za zastupanje subjekta upisa, odgovarajuće odobrenje uvjerenje o prebivalištu za domaće h) ž) Komisije za har je od vrijednos ﬁzičko lice, odnosno za strano ili Centralnog registra har ja od ﬁzičko lice uvjerenje o prebivalištu vrijednos , ukoliko je to propisano ili boravištu, posebnim zakonom, i d) g) akt o osnivanju ili akt o izmjeni opš h podataka od značaja za i) z) odobrenje nadležnog organa kao uslov upisa u Registar. pravni promet već osnovanog odnosno registrovanog subjekta (2) Odredbe stava 1. pod t. a), b) i v) upisa kojim se utvrđuje osnivanje, ovog člana primjenjuju se kod upisa odnosno izmjena podataka ili drugi svih oblika privrednih društava, kao ogovarajući akt, i kod upisa promjene podataka koji se m ispravama dokazuju, osim e) odluku o imenovanju lica za ako je njihova primjena izričito zastupanje u unutrašnjem i isključena ovim zakonom. spoljnotrgovinskom prometu, ako c)

takvo lice nije imenovano aktom o (3) Ovjeren potpis lica ovlašćenih za osnivanju, uz izjavu o prihvatanju zastupanje poslovnih subjekata ove dužnos , koje se upisuje u registar predaje se na obrascu prijave za registraciju đ) potvrdu banke o izvršenoj predviđenom za sud, u pisanom upla na privremeni račun ili obliku, ukoliko akt o osnivanju ne račun poslovnog subjekta o sadrži ovjeren potpis tog lica. deponovanom odnosno uplaćenom novčanom ulogu kojim se utvrđuje visina uplaćenog kapitala u novcu osnivača, odnosno člana poslovnog subjekta, s m da potvrda sadrži podatke o upla ocu, svrhi uplate, visini uplate i podatke o nazivu poslovnog subjekta u čiju korist se uplata vrši,

108

ID card or travel or relevant wri en g) authoriza on by which it is es mated the a ribute of the person cer fied for procura on, i.e. representa on of the subject of inscrip on and stamped signature of the person, i.e. for a person authorized for procura on of the inscrip on subject, a cer ficate on h) residence for na ve physical person, i.e. for foreign physical person a cer ficate on residence or lodging, act on the founding or act on i) modifica on of general data of relevance for the legal traffic of the already established i.e. suspension subject of inscrip on by which it (2) is cer fied the founding, i.e. the modifica on of data or other relevant act,

an excerpt from a relevant public register by which it is cer ﬁed the right of the property on the deposit on items and rights, and an assessment of the authorized legal expert or a revisionist by which the value of the deposit on items and rights is established, relevant approval of the Republika Srpska Securi es Commission or the Central Securi es Register, if that is regulated via a special law, and the approvement of authorized organ as a precondi on of the register inscrip on The regula ons of Act 1 under a), b), c), of this Ar cle are applied in every mode of business en ty registra on, as well as the registra on of the modiﬁca on of data that are proven by these documents, except if their implementa on is explicitly banished by this law.

a decision on naming a person for procura on in internal and foreign trade traffic, if such a person is not authorized by the act of founding, with a statement on the acceptance of this (3) A cer fied signature of a person duty, authorized for procura on of business en es that are inscribed in the a bank confirma on on conducted register is submi ed on the standard payment to a temporal account or the of the applica on for registra on account of the business en ty on the imagined for the court, in wri en form, deposited i.e. paid in money deposit if the act does not contain a stamped by which the amount of deposited signature of that person. capital is established in the money of the founder, i.e. a member of business en ty, considering that the cer ficate contains data about the depositor, the purpose of the deposit, the amount of deposit and data about the tle of the business en ty in whose advantage the deposit is conducted,

109

III

Zakon o doprinosima Federacije BiH (“Službene novine Federacije BiH”, br. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02 i 17/06)

invalidskog osiguranja, zdravstvenog osiguranja i osiguranja od nezaposlenos . IV

Zakon o doprinosima Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, 51/01, 96/03, 128/06 i 120/08)

Član 4.

Doprinosi za obavezna osiguranja (u daljnjem tekstu: obavezni doprinosi) Član 2. prema ovom Zakonu su: (2) za penzijsko i invalidsko osiguranje: Sredstva za ﬁnansiranje potreba iz člana 1. ovog zakona obezbjeđuju se (3) doprinosi za penzijsko i invalidsko putem doprinosa, i to: osiguranje, a) doprinosa za penzijsko i invalidsko (4) dodatni doprinos za penzijsko osiguranje, i invalidsko osiguranje, za staž osiguranja koji se računa sa b) doprinosa za zdravstveno osiguranje, povećanim trajanjem; v) doprinosa za osiguranje od (5) za osnovno zdravstveno osiguranje; (6) za osiguranje nezaposlenos .

slučaju g) doprinosa za dječiju zaš tu.

Doprinosi se obračunavaju i plaćaju: (1) iz ličnih primanja i drugih prihoda osiguranika; (2) na isplaćena lična primanja na teret poslodavca; (3) iz drugih izvora, koje obezbjeđuju obveznici obračunavanja i uplate doprinosa u skladu sa propisima iz oblas penzijskog i

110

nezaposlenos i

III

Law on Contribu ons of FBiH

Law on Contribu ons of Republika Srpska

(“Oﬃcial Gaze e of the Federa on of BiH”, num. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02 and („Oﬃcial Gazze e of Republika 17/06) Srpska“,51/01, 96/03, 128/06 and 120/08)

Ar cle 4

Ar cle 2

Contribu ons for mandatory insurance Funds to ﬁnance the needs referred to in (hereina er: the mandatory insurance) are, Ar cle 1 of this Law shall be provided for according to this Law, the following ones: through the following contribu ons: (1) contribu ons for pension and disability (a) contribu on for pension and disability insurance: insurance, (2) contribu ons for pension and disability (b) insurance, (v) (3) addi onal contribu on for pension and disability insurance, for the proba on (g) insurance which is calculated with increased dura on;

contribu on for health insurance, contribu on for unemployment insurance, contribu on for child protec on.

(4) for basic health insurance; (5) for insurance in case of unemployment.

Contribu ons are calculated and paid: (1) from personal incomes and other incomes of the insured person; (2) at the lump sum of personal incomes at the burden of the employer; (3) from other sources, which are provided by obligees of the accoun ng and deposi on of contribu ons in concord with the regula ons from the area of pension and disability insurance, health insurance and unemployment insurance.

111

Da li znate koliko je komplicirano otvoriti biznis u BiH? Da bi se kreirali uslovi za e-registre i e-servise, odnosno, poboljšalo poslovno okruženje, Federacija BiH treba izmijeniti svoju legislativu, te je harmonizirati sa pozitivnim rješenjima koja su primjenjena u Republici Srpskoj.

Zakonom je u FBiH propisano pribavljanje 10 dokumenata, dok zakon u RS nalaže pribavljanje 8 dokumenata za otvaranje firme.

Poduzetnik u FBiH mora platiti ukupno 780 KM sudskih taksi i notarskih naknada, dok je u RS dužan (uz cijenu registracije od 36 KM na šalteru APIF-a), dati najviše 45 KM notarske naknade.

Da bi otvorio Nakon što preda Iako se u idealnim poslovni subjekat, dokumentaciju na 5 uslovima firma može poduzetnik u FBiH adresa, poduzetnik u registrirati za 8 (FBiH), mora imati barem FBiH može započeti odnosno 2 dana (RS), 2000 KM osnivačkog biznis. U RS je dovoljno prema podacima kapitala. Poduzetniku dokumentaciju predati Svjetske banke iz RS je dovoljna na šalter APIF-a osnivanje firme u 1 KM. (Agencije za posredničke, BiH zapravo traje u informatičke i finansijske prosjeku 37 dana. usluge).

Zakon o registraciji privrednih subjekta FBiH („Službene novine Federacije BiH”, broj 27/05, 68/05, 43/09 i 63/14) Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Republici Srpskoj („Službeni glasnik Republike Srpske“, 67/13

Da li znate koliko je komplicirano plaćati poreze u BiH?

U Federaciji BiH doprinosi iznose 41,5 % od bruto plate, što je daleko najveća stopa doprinosa u regionu. U FBiH postoji i neoporezivi dio plate (prijevoz i topli obrok) koji se često zloupotrebljava kako bi se izbjegavalo plaćanje direktnih poreza čime su najviše oštećeni radnici koji nerijetko završe osigurani na minimalcu. U Republici Srpskoj, doprinosi su 33%, dok Brčko Distrikt, u zavisnosti od izbora osiguranika u kojem će entitetskom penzionom fondu uplaćivati penzijsko-invalidsko osiguranje, iznose 36,5% (FBiH)

ili 31,5 (RS). U Republici Srpskoj i Brčko distriktu ne postoji neoporezivi dio plate, čime je smanjena mogućnost izbjegavanja plaćanja doprinosa od strane poslodavaca. Treba naglasiti da je Porezna uprava FBiH omogućila elektronsku prijavu poreza, te s obzirom da takav sistem u RS ne postoji, za građane i poduzetnike u RS bi bilo izuzetno korisno da poreske uprave razmijene iskustva kako bi se ovakav e-servis implementirao i u RS.

Potrebno vrijeme i procedure za plaćanje poreza u zemljama regiona

Za plaćanje poreza u BiH, prema Doing Business izvještaju, potrebno je 407 radnih sati, odnosno 10 radnih sedmica u toku godine, a to vrijeme se potroši za obračun i izvršenje 45 transakcija prema poreznim upravama. Usporedba sa Hrvatskom, gdje poduzetnici troše skoro dvostruko manje vremena (208 h) na 19 transakcija godišnje, pokazuje koliko ove procedure otežavaju poslovanje u našoj zemlji. U Srbiji se potroši 279 radnih sati godišnje za 67 uplata, dok crnogorski poduzetnici troše 320 radnih sati za izvršenje 29 uplata. Prosjek sati potrošenih na plaćanje poreza u najrazvijenim i najbogatijim zemljama iznosi 176 sati godišnje i to je ideal kome treba težiti u izmjenama entitetskih zakona o doprinosima.

E-servisi, e-registri i e-uprava ce dodatno pojednostaviti poslovanje, te pozitivno uticati na smanjenje korupcije. Da bi se to postiglo, potrebno je u potpunosti implementirati Zakon o elektronskom potpisu BiH, odnosno, uspostaviti tijelo za nadzor i akreditaciju, te u slučaju odabira modela Bridge of Trust kreirati okvir interoperabilnosti usklađen sa EU okvirom.

E-registri i e-uprava kao instrument za efikasnost i transparentnost u BiH Preporuke za implementaciju

Uvođenje mogućnosti podnošenja poreskih prijava elektronskim putem u RS, po uzoru na FBiH

Formiranje Ureda za nadzor i akreditaciju CA pri Ministarstvu komunikacija i prometa BiH koji je predviđen Zakonom o elektronskom potpisu BiH

Hitna izrada Pravilnika o primjeni elektronskog potpisa Izmjene Zakona o registraciji poslovnih subjekata u FBiH, po uzoru na Zakon o registraciji poslovnih subjekata RS

Izmjene entitetskih zakona o doprinosima

Uspostavljanje PKI infrastrukture u BiH

O Nama Centar za poli ke i upravljanje (CPU) je think tank osnovan 2009. godine u Sarajevu sa ciljem da podržava održive razvojne procese u Bosni i Hercegovini stvarajući i zagovarajući napredne ekonomske i socijalne razvojne poli ke, evropske integracije i reformu javne uprave. Naša misija je da sprovodimo visokokvalitetna, nezavisna istraživanja i da na osnovu h istraživanja kreiramo inova vne i prak čne preporuke za vladine ins tucije. Svojim djelovanjem nastojimo doprinije boljem razumijevanju između vlas i građana i ponudi rješenja za trenutne socio-ekonomske izazove u državi. CPU se oslanja na neovisnost i kvalitet svojih interdisciplinarnih istraživača u izradi neideoloških analiza i pružanju podrške u procesu donošenja i sprovedbe kompetentnih odluka.

About us The Centre for Policy and Governance (CPU) is a think tank established in 2009, with the goal to support and promote sustainable development processes in BiH by crea ng and advoca ng for advanced economic and social development policies, European integra on and reform of public administra on. Our mission is to conduct high-quality, independent research with aim to provide innova ve, prac cal recommenda ons to governmental ins tu ons. The focus of our work is to bridge the gap between the governments and the people and to provide solu ons for current socio-economic challenges in the country. CPU relies on the independence and quality of its interdisciplinary researchers for non-ideological analysis to support competent and evidence-based decision making processes in BiH.

Ovu analizu sa preporukama izradio je Centar za poli ke i upravljanje u periodu jun 2015. – august 2015. godine, unutar svog projekta „Monitoring socio-ekonomskih reformi u BiH“ koji finansira Na onal Endowment for Democracy (Nacionalni fond za demokra ju).

+387 33 838 419 info@cpu.org.ba www.cpu.org.ba Pehlivanuša 1/2 , 71000 Sarajevo Bosna i Hercegovina