Αστεροσκονη

ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΝΗ Τεύχος 1 Τόµος 3 Έτος 2012 ∆ιανέµεται δωρεάν

Περιοδική ηλεκτρονική έκδοση του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης Σε αυτό το τεύχος • 3η Παγκρήτια Συνάντηση Ερασιτεχνών Αστρονόµων – η Σητεία στο επίκεντρο της Αστρονοµίας 17-19 Αυγούστου • Μποζόνιο Χιγκς: Το βρήκαµε τελικά; ∆. Σιµόπουλος: Απαντώντας στους επικριτές της ανακάλυψης του Μποζονίου του Χιγκς • Ανατρέποντας τα µέχρι τώρα µοντέλα: Σπειροειδής γαλαξίας στις εσχατιές του Σύµπαντος

•

Ειδήσεις – εκδηλώσεις του Σ.Φ.Α.Κ. – αστροφωτογραφίες

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ www.sfak.org

e-mail: info@sfak.org

Λίγα λόγια για τον Σ.Φ.Α.Κ. Η Κρήτη ήταν ανέκαθεν πόλος έλξης εξαιτίας της γεωπολιτικής της θέσης, το σταυροδρόµι ανάµεσα στην Ανατολή και την ∆ύση, τον ευρωπαϊκό Βορρά µε τον αφρικανικό Νότο. Για τους αστρονόµους ερασιτέχνες και επαγγελµατίες η Κρήτη έχει και µια επιπρόσθετη αξία. Τους σκοτεινούς της ουρανούς που την φέρνουν στις πρώτες θέσεις στις προτιµήσεις των αστρονόµων. Μακριά από την φωτορύπανση των µεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, σε συνδυασµό µε την ιδιαίτερη γεωγραφική της ιδιότητα να βρίσκεται στο νοτιότερο σηµείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κρήτη έχει επιλεγεί από διάσηµα ιδρύµατα και πανεπιστήµια για έρευνα, παρατήρηση και αστροφωτογράφιση. ∆εν είναι τυχαίο ότι ένα από τα καλύτερα ελληνικά τµήµατα αστροφυσικής έχει έδρα στο Πανεπιστήµιο Κρήτης, ούτε ότι το δεύτερο µεγαλύτερο αστεροσκοπείο της χώρας µε δεκάδες ανακαλύψεις και συµµετοχή σε αναρίθµητα προγράµµατα βρίσκετε στην κορυφή του όρους Σκίνακα. Οι σκοτεινοί ουρανοί της Κρήτης έφεραν κοντά ερασιτέχνες αστρονόµους, ανθρώπους που αγαπούν τον νυχτερινό ουρανό, που δηµιούργησαν τον 16ο ελληνικό σύλλογο ερασιτεχνικής Αστρονοµίας. Αρχικός σκοπός του Συλλόγου είναι να φέρει κοντά ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την Αστρονοµία ανεξάρτητα µε την κατάρτιση ή την εµπειρία τους, µε το αν έχουν εξοπλισµό ή γνώσεις. Τα µέλη του Συλλόγου δεν περιορίζονται στα γεωγραφικά σύνορα του νησιού αλλά βρίσκονται Στον Καναδά, στην Ιαπωνία, στην Ελβετία, περιλαµβάνουν ερευνητές, αστροφυσικούς, επαγγελµατίες αστρονόµους αλλά και απλούς ανθρώπους που θέλουν να µοιραστούν την αγάπη τους, τις γνώσεις τους, τις απορίες τους και τις εµπειρίες τους πάνω σε µία από τις πιο ραγδαία εξελισσόµενες επιστήµες, αυτής της Αστρονοµίας, µια από τις ελάχιστες επιστήµες που η συµµετοχή του ερασιτέχνη αστρονόµου είναι ουσιώδης, την έχει βοηθήσει να αναπτυχθεί και έχει συµβάλει σε πάρα πολλές ανακαλύψεις µε στόχο την κατανόηση του άγνωστου αλλά πολύ γνώριµου Σύµπαντος.

Γίνε µέλος και κέρδισε τον ουρανό µε τ’ άστρα! Η εγγραφή είναι µόνο €10 και η ετήσια συνδροµή €20. Θα λάβετε επίσης τον φάκελο των νέων µελών µε πολλές πληροφορίες για τον σύλλογο, ενηµερωτικά έντυπα και περιοδικές εκδόσεις του Συλλόγου, διαφηµιστικό υλικό για την αγορά τηλεσκοπίων και αστρονοµικού εξοπλισµού, το µπλουζάκι του συλλόγου, ένα cd µε αστρονοµικά προγράµµατα και ένα dvd µε τον οδηγό παρατήρησης του νυχτερινού ουρανού, πρόσβαση στην περιοχή µελών και στις επιστηµονικές βιβλιοθήκες µας. Πληροφορίες - εγγραφές στο www.sfak.org

2

Από την Σύνταξη Γράφει ο Χρίστος Σωτηρόπουλος

Με µεγάλη µας χαρά σας παρουσιάζουµε το 5ο τεύχος της Αστερόσκονης, της περιοδικής έκδοσης του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης. Το τεύχος αυτό είναι αφιερωµένο στο Μποζόνιο του Higgs και έχει άρωµα κοσµολογικό. Τα περισσότερα από τα κείµενα που θα βρείτε σε αυτό το τεύχος είναι δηµοσιεύσεις των µελών της οµάδας του Σ.Φ.Α.Κ. στο Facebook και προσωπικές µεταφράσεις από έγκυρες αστρονοµικές ιστοσελίδες όπως το www.universetoday.com, και το www.space.com Η Αστερόσκονη µέσα από πειραµατισµούς και προσπάθεια να αποκτήσει µία σταθερή µορφή αποκτά µία νέα µορφή, αυτήν την ηλεκτρονικής έκδοσης. Αυτό σηµαίνει ότι µπορείτε να την διαβάσετε µέσω ∆ιαδικτύου, να την κατεβάσετε στον υπολογιστή σας ως pdf και παρέχει όλα τα πλεονεκτήµατα µίας ηλεκτρονικής έκδοσης όπως να πατάτε κατευθείαν σε συνδέσµους και να οδηγείστε µέσω του περιηγητή σας στο ∆ιαδίκτυο στις πηγές, να µεγεθύνετε το κείµενο ή να αποθηκεύσετε µία φωτογραφία. Μην ξεχνάτε ότι µπορείτε να συνεισφέρετε στην Αστερόσκονη µε κείµενα, µεταφράσεις και αστροφωτογραφίες στέλνοντας το υλικό σας στο info@sfak.org και στο θέµα γράψτε “Για την Αστερόσκονη”.

3

Μποζόνιο Higgs, η επόµενη µέρα - από την Ελληνική σελίδα του Cern Ήταν η είδηση της ηµέρας σε όλα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία αλλά και τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ως σηµασία, την παροµοίωσαν µε την ανακάλυψη του DNA. Ως απήχηση στη φαντασία του κόσµου, µε απόγονο της πρώτης αποστολής στο φεγγάρι. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για το επιστέγασµα µιας προσπάθειας µισού αιώνα και χρειάστηκε να διανυθεί πολύς δρόµος για να φτάσουµε στη χθεσινή ανακοίνωση. Το πρωί της Τετάρτης, το κέντρο πυρηνικών ερευνών CERN ανακοίνωσε από τη Γενεύη ότι η προσπάθεια για τον εντοπισµό του σωµατιδίου Higgs φτάνει προς το τέλος της, αποκαλύπτοντας πως ανακάλυψαν ένα σωµατίδιο στην περιοχή ενεργειών που αναµένεται το σωµατίδιο Higgs, µε συµπεριφορά όµοια µε αυτή που περιµένουν να έχει το Higgs. Μένει πλέον να αποδειχθεί τελειωτικά αν το νέο σωµατίδιο είναι όντως το πολυπόθητο µποζόνιο Higgs, αλλά η ανακάλυψη θεωρείται δεδοµένη από τους περισσότερους επιστήµονες. Λίγο αργότερα, ο ίδιος ο Peter Higgs, 83 χρονών σήµερα, από το µικρόφωνο του CERN και φανερά συγκινηµένος δήλωνε ότι δεν πίστευε ποτέ πως η ανακάλυψη αυτή θα συνέβαινε στη διάρκεια της ζωής του, ενώ ζήτησε από την οικογένειά του να βάλει στο ψυγείο τη σαµπάνια, αποσπώντας ασφαλώς το θερµό χειροκρότηµα όλων όσων παρακολουθούσαν.

H ιστορία του σωµατιδίου Higgs Η ιστορία ξεκινάει πολύ παλιά, όταν ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, µε την εξαιρετικά επιτυχηµένη ηλεκτροµαγνητική θεωρία του Maxwell στην οποία µε 4 εξισώσεις ενοποίησε

τον ηλεκτρισµό µε το µαγνητισµό, οι φυσικοί συνειδητοποίησαν ότι ο καλύτερος τρόπος να περιγράψει κανείς τη φύση είναι µε τη διαµεσολάβηση πεδίων. Όλες µας οι θεµελιώδεις θεωρίες πλέον για τη φύση περιέχουν πεδία, είτε βαρυτικά είτε ηλεκτροµαγνητικά, είτε άλλα πιο εξωτικά µε έντονη κβαντική συµπεριφορά. Τα πεδία διαδίδονται µέσω κάποιων σωµατιδίων φορέων, τα λεγόµενα µποζόνια τα οποία είναι και αυτά που αλληλεπιδρούν - εάν αλληλεπιδρούν, µε την ύλη. Τα µποζόνια ονοµάστηκαν έτσι προς τιµήν του Ινδού φυσικού Satyendra Bose για την έρευνα που έκανε στον τοµέα αυτό. Έπειτα από σηµαντική πρόοδο στην εξερεύνηση των πεδίων που κυβερνάνε το µικρόκοσµο, µε πρωτεργάτες τους Paul Dirac, Oskar Klein, Walter Gordon και Jeffrey Goldstone για να αναφέρουµε µόνο κάποιους, φθάνουµε στο 1964 όπου µε µία σειρά από δηµοσιεύσεις 6 νέων φυσικών, πρωτοδιατυπώθηκε ο λεγόµενος σήµερα µηχανισµός Higgs, ο τρόπος µε τον οποίο πιστεύουµε ότι τα σωµατίδια (ακόµη και το ίδιο το Higgs) αποκτούν µάζα. Πρώτοι χρονικά σχετικά µε το µηχανισµό αυτό δηµοσίευσαν οι Robert Brout και François Englert από το πανεπιστήµιο των Βρυξελλών, τον Αύγουστο του 1964. Ο πρώτος όµως ο οποίος αναφέρθηκε συγκεκριµένα σε αυτό το σωµατίδιο και τις ιδιότητές του ήταν ο Peter Higgs στη δηµοσίευσή του Οκτωβρίου του ίδιου έτους µε τίτλο «Σπασµένες συµµετρίες και οι µάζες των µποζονίων». Αν και πρόκειται για ένα άρθρο που αναµφίβολα αξίζει ένα Νόµπελ Φυσικής, είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός πως το άρθρο στην πρώτη του µορφή απορρίφθηκε από το περιοδικό Physics Letters «ως µη σχετικό µε τη φυσική». Χρειάστηκε να προσθέσει µια ακόµη επεξηγηµατική παράγραφο για να γίνει

δεκτό στο Physical Review Letters, ενώ εκείνη την εποχή υπήρχαν επιστήµονες που χλεύαζαν την πορεία που ακολουθούσαν οι νεαροί τότε φυσικοί, κατηγορώντας τους πως δεν κατανοούν βασικές ιδέες της επιστήµης.

από πειράµατα που δεν έδειξαν αυτό που περιµέναµε». Το µόνο σίγουρο είναι πως οι ανακαλύψεις στο CERN δε σταµατάνε εδώ. Η ισχύς που έχει φτάσει ο επιταχυντής µέχρι σήµερα είναι της τάξεως των 8 ΤeV, αλλά έχει τη δυνατότητα να φθάσει µέχρι τα 14 TeV, «µπαίνοντας» σε περιοχές ενεργειών εντελώς ανεξερεύνητες. Και η µέχρι σήµερα εµπειρία δείχνει ότι η φύση δε σταµατά να µας εκπλήσσει όσο εισερχόµαστε βαθύτερα στα µυστικά της.

Να σηµειώσουµε ότι ασφαλώς δεν ήταν ο Peter Higgs που έδωσε το όνοµα του στο σωµατίδιο που πρώτος αυτός συνέλαβε, όµως ο όρος καθιερώθηκε προς τιµήν του το 1972. Ο ίδιος, πάντα µετριοπαθής, αποφεύγει να αναφέρεται σε αυτό ως σωµατίδιο Higgs, και κάνει µονίµως µνεία στους υπόλοιπους επιστήµονες που συµµετείχαν στη σειρά των ανακαλύψεων εκείνης της εποχής. Αν πάντως το όνοµα µποζόνιο Higgs του ακούγεται περίεργο, ο όρος «σωµατίδιο του Θεού» είναι κάτι που τον δυσανασχετεί ακόµη περισσότερο. Είναι ένα «παρατσούκλι» του σωµατιδίου, που προέκυψε από το ευρέως γνωστό οµώνυµο εκλαϊκευµένο βιβλίο του φυσικού Leon Lederman στο οποίο περιγράφεται η πορεία της έρευνας για το σωµατίδιο αυτό.

Σε Τι Χρησιµεύει η Επιστηµονική Έρευνα; γράφει ο ∆ιονύσης Σιµόπουλος αναδηµοσίευση από την σελίδα του στο facebook

Την ανακάλυψη του νέου σωµατιδίου υποδέχθηκε µε ενθουσιασµό όλη η επιστηµονική κοινότητα. Χαρακτηριστικά, η Μαρία Σπυροπούλου, καθηγήτρια Φυσικής στο Caltech, δήλωσε: «Ήταν ο λόγος που φτιάξαµε τον επιταχυντή LHC. Είναι ένα αποτέλεσµα χωρίς προηγούµενο. Πάνω από µία γενιά επιστηµόνων περίµεναν αυτή ακριβώς τη στιγµή. ∆ουλέψαµε δεκαετίες για να φτάσουµε εδώ, χιλιάδες φυσικοί, µηχανικοί και τεχνικά, µέρα και νύχτα µοιραστήκαµε και αναλύσαµε στοιχεία και αναπτύξαµε νέες τεχνικές για να πετύχουµε αυτό το αποτέλεσµα». Παρόµοια µηνύµατα καταφθάνουν από επιστήµονες σε όλο τον κόσµο δείχνοντας έτσι το πνεύµα συνεργασίας που διέπει το εγχείρηµα.

Με την πρόσφατη ανακοίνωση του εντοπισµού του περίφιµου σωµατιδίου του Χιγκς στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Σωµατιδιακής Φυσικής, στο CERN, ορισµένοι συµπολίτες µας διατύπωσαν για µιαν ακόµη φορά διάφορα ερωτηµατικά σχετικά µε την αποδοτικότητα των δαπανών τέτοιου είδους ερευνών, όπως επίσης και για την ωφέλεια που θα αποκοµίσει ο άνθρωπος από τέτοιου είδους ανακαλύψεις. Παρόµοια ερωτηµατικά διατυπώνονται, άλλωστε, κάθε φορά που έχουµε την ανακοίνωση νέων επιστηµονικών ανακαλύψεων. Γιατί, όπως λένε, καλή είναι η Επιστήµη και η Φυσική, καλή και η Αστροφυσική, καλό είναι και το ∆ιάστηµα και οι ∆ιαστηµικές αποστολές, πανέµορφες είναι και οι φωτογραφίες που µας παρουσιάζουν τα τροχιακά µας τηλεσκόπια, αλλά πόσο χρήσιµες είναι όλες αυτές οι ανακαλύψεις και οι γνώσεις; Στην δεδοµένη, µάλιστα, περίπτωση αναφέρονται και στο «υπέρογκο» (όπως νοµίζουν) κόστος της κατασκευής και λειτουργίας των εγκαταστάσεων του CERN που φτάνει τα 8 περίπου δισεκατοµµύρια ευρώ, κόστος, δηλαδή, ίσο µ’ αυτό ενός αεροπλανοφόρου!

Τη διαφαινόµενη ανακάλυψη σχολίασαν και ένθερµα επιστήµονες που για πολύ καιρό επιχειρηµατολογούσαν εναντίον της θεωρίας του Higgs. Ο Stephen Hawking µάλιστα, που ήταν γνωστό πως είχε στοιχηµατίσει 100 δολάρια πως το µποζόνιο Higgs δε θα βρεθεί είπε σε συνεντευξή του στο BBC πως θεωρεί εξαιρετικά σηµαντική την ανακάλυψη, παρόλο που ο ίδιος θα προτιµούσε να µη βρεθεί το σωµατίδιο, καθώς όπως υποστήριξε, «όλες οι µεγάλες ανακαλύψεις στη φυσική προέκυψαν

Είναι αλήθεια ότι όλοι µας, απασχοληµένοι από τις δραστηριότητες της καθηµερινότητάς µας, πολλές φορές δεν είµαστε σε θέση ν’ αναγνωρίσουµε καν τα όρια των σύγχρονων ανακαλύψεων του ανθρώπου. Πάρτε, για παράδειγµα, το τι συνέβη στα µέσα του 19ου αιώνα, όταν η Βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας επισκεύτηκε τον αυτοδίδακτο φυσικό Michael Faraday στο εργαστήριό του όπου είχε κάνει ορισµένες σηµαντικές αλλά «ανωφελείς», όπως νόµιζαν τότε, ανακαλύψεις για τον ηλεκτρισµό και τον

Ο ενθουσιασµός και η επόµενη µέρα

5

µαγνητισµό. Όταν, λοιπόν, η βασίλισσα τον ρώτησε σε τι θα χρησίµευαν οι ανακαλύψεις του αυτές, ο Faraday της απάντησε: «Σε τι χρησιµεύει, µεγαλειοτάτη, ένα µωρό;» Περίπου 50 χρόνια αργότερα ο J. J. Thomson ανακάλυψε το ηλεκτρόνιο που ήταν η µεγαλύτερη ανακάλυψη που είχε γίνει µέχρι τότε. Κανείς, φυσικά, δεν µπορούσε να φανταστεί το 1897 µε ποιον τρόπο το ηλεκτρόνιο θα µπορούσε να αλλάξει την ανθρωπότητα. Κι όµως, οι ανακαλύψεις των Faraday και Thomson οδήγησαν σε όλες τις µετέπειτα εφαρµογές που βασίζονται στον ηλεκτρισµό! Το ίδιο και σε µεγαλύτερη έκταση περιµένουµε να γίνει και µε την ανακάλυψη του Χιγκς.

εγκατάσταση ενός τηλεφώνου από τον ΟΤΕ χρειάζονταν αρκετους µήνες και µερικές δεκάδες χιλιάδες δραχµές. Αλλά και οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη ενασχόληση στη γεωργία, στις πλουτοπαραγωγικές πηγές, στην αρχαιολογία, στην ιατρική, στη µετεωρολογία, στην κλιµατολογία, ακόµα και στην αρχιτεκτονική και στη ναυτιλία, έχει ωφεληθεί τα µέγιστα από τη διαστηµική έρευνα και την τεχνολογία. Η µεταµόρφωση, µάλιστα, της επιστηµονικής γνώσης σε πρακτικά εργαλεία και µεθόδους υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά χιλιάδες φορές µέσα στα επόµενα δέκα χρόνια. Ένα ακόµη παράδειγµα: πάρτε τον Ήλιο, χωρίς την ύπαρξή του οποίου δεν θα µπορούσε, φυσικά, να υπάρξει ζωή πάνω στη Γη. Κάθε δευτερόλεπτο που περνάει, ο Ήλιος εκπέµπει τόση ενέργεια στο ∆ιάστηµα, ώστε αν θέλαµε να την κοστολογήσουµε µε βάση τα τιµολόγια της ∆ΕΗ, τα φτηνά νυκτερινά τιµολόγια, η αξία αυτής της ενέργειας θα ήταν ίση µε τον προϋπολογισµό της Ελλάδας (πριν από την κρίση) για τα επόµενα 10.000 τρισεκατοµµύρια χρόνια. Φυσικά δεν πρόκειται να υπάρξει η Γη για τόσο πολύ, αλλά φανταστείτε το µέγεθος της αξίας της ενέργειας που δωρεάν εκπέµπει ο Ήλιος κάθε δευτερόλεπτο. Κι εµείς τι κάνουµε; Χρησιµοποιούµε την ενέργεια του Ήλιου που είναι αποθηκευµένη από το απώτατο παρελθόν στο πετρέλαιο και το κάρβουνο. Κι αυτή την ενέργεια του πετρελαίου εµείς σήµερα αντί να τη χρησιµοποιούµε, για παράδειγµα, στη χηµική βιοµηχανία για την παραγωγή χρήσιµων προϊόντων, την καίµε. Καίµε δηλαδή χρήµα. Γιατί εάν µε την ανάπτυξη της επιστήµης και της τεχνολογίας µπορούσαµε να εκµεταλλευθούµε ένα πολύ µικρό, ένα ελάχιστο ποσοστό από την ηλιακή αυτή ενέργεια, αυτή δηλαδή που φτάνει στη Γη µας, τότε κάθε µέρα που περνάει, θα είχαµε καλύψει όλες τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης για 10.000 χρόνια. Μέσα σε µία µόνο µέρα!

Οι ανθρώπινες ανακαλύψεις, άλλωστε, βασίζονταν ανέκαθεν στην ανάπτυξη της τεχνολογίας. Από την εποχή που ανακαλύφτηκε η φωτιά και η χρήση εργαλείων, πριν από 70.000 χρόνια, ο άνθρωπος έγινε µάρτυρας µιας συνεχώς αυξανόµενης τεχνολογικής ανάπτυξης. Η µεταµόρφωση της επιστηµονικής γνώσης σε πρακτικά εργαλεία και µεθόδους υπολογίζεται ότι θα πολλαπλασιαστεί χιλιάδες φορές στα επόµενα δέκα χρόνια. Γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάµε ποτέ το µάθηµα που µας δίδαξε η ιστορία της επιστήµης, ότι δηλαδή δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε τις συνέπειες µιας επιστηµονικής ανακάλυψης, όπως ο Πυθαγόρας δεν µπορούσε να προβλέψει τον κόσµο των ηλεκτρονικών υπολογιστών όταν µιλούσε για τα µαθηµατικά του θεωρήµατα. Γιατί κάθε πρόσθετο κοµµάτι γνώσης, οσοδήποτε περίεργο, άσχετο ή αφηρηµένο και αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άµεσα ή έµµεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρµογή. Αν δε συνεχίσουµε την ανάπτυξη της επιστήµης και τον εµπλουτισµό των γνώσεών µας, άσχετα µε την άµεση χρησιµότητά τους, γρήγορα θα ταφούµε κάτω από το βάρος των προβληµάτων µας. Γιατί η επιστήµη του σήµερα είναι η λύση του αύριο.

Τα τελευταία 50 χρόνια έχουµε επίσης ρίξει τα πρώτα εύθραυστα σκάφη µας στα µυστικά ρεύµατα του νέου ωκεανού. Στην αρχή µε φόβο και δισταγµό, κι αργότερα µε όλο και πιο µεγάλη αυτοπεποίθηση, καθώς εξερευνήσαµε τους πλανητικούς υφάλους γύρω µας. Ζούµε σε µια εποχή που η ανθρωπότητα θα την θυµάται για πάντα, µια εποχή στην οποία ο Σπούτνικ, οι Μάρινερ, τα Βενέρα, και τα δεκάδες άλλα διαστηµικά οχήµατα ξεκίνησαν µιαν απαράµιλλη προσπάθεια εξερεύνησης του Σύµπαντος. Παρόλα αυτά, όλα όσα γνωρίζουµε για τη Γη µας, τους πλανήτες, τ’ άστρα, τους γαλαξίες και το Σύµπαν, δεν είναι παρά ένα ελαχιστότατο µόνο τµήµα της

Πολλές φορές ξεχνάµε επίσης ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια οι διαστηµικές έρευνες και η διαστηµική τεχνολογία, για παράδειγµα, έχει αλλάξει άρδην την καθηµερινότητά µας, αφού καθένας από µάς χρησιµοποιεί κάθε µέρα, τουλάχιστον 50 µε 60 διαφορετικά αντικείµενα τα οποία προέρχονται από την διαστηµική έρευνα και την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Για φανταστείτε, για παράδειγµα, τη ζωή σας χωρίς το κινητό τηλέφωνο, που µας επιτρέπει να επικοινωνούµε από τη µία άκρη του πλανήτη στην άλλη, όπου κι αν βρισκόµαστε, χωρίς καν να το σκεφτούµε, όταν πριν από δύο δεκαετίες η 6

πλήρους πραγµατικότητας. Γι’ αυτό όταν µιλάµε για τη Φύση µοιάζουµε µε τους προϊστορικούς µας προγόνους γύρω από τη νυχτερινή µας φωτιά, που φωτίζει έναν ελάχιστο κυκλικό χώρο στο µέσο µιας κατασκότεινης ζούγκλας. Με τη βοήθεια, όµως, των επιστηµονικών κέντρων, οργάνων και διαστηµοσυσκευών, ο φωτεινός αυτός κύκλος σιγά-σιγά µεγαλώνει, παραµερίζοντας έτσι τα σκοτεινά πέπλα της άγνοιάς µας.

ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης. Με τρόπο συνεχή το πάθος για τη µάθηση παραµερίζει τα καθιερωµένα δόγµατα της κάθε εποχής για να αναζητήσει την αλήθεια που βρίσκεται πέρα απ’ αυτά. Πάρτε για παράδειγµα τους Πολυνήσιους. Πολύ πριν οι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι αποτολµήσουν την εξερεύνηση των ωκεανών, οι Πολυνήσιοι είχαν ήδη αποικίες στον Ειρηνικό. Ξεκινώντας από τη Νέα Γουινέα και µε µοναδικό οδηγό τη γνώση τους για τον άνεµο, τα ρεύµατα, και τα άστρα, ταξίδεψαν σε τεράστιες αποστάσεις στην ανοιχτή θάλασσα από το ένα µοναχικό νησί στο άλλο, ενώ στα πιο αποµακρυσµένα νησιά το ταξίδι τους ήταν ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. Παρόλα αυτά το επιχείρησαν. Οι θαλασσοδαρµένοι και εξόριστοι αυτοί εξερευνητές πήγαν για να δηµιουργήσουν αποικίες και να εγκατασταθούν στο µέσο µιας άδειας θάλασσας. Και εµείς σήµερα δεν είµαστε διαφορετικοί από τους Πολυνήσιους εκείνους. Καθόµαστε πάνω στο µικρό µας νησί, στις ακρογιαλιές του διαστηµικού ωκεανού που µόλις τώρα αρχίζουµε να εξερευνούµε. Και απορούµε και αναρωτιόµαστε για τα άλλα φωτεινά νησιά που γεµίζουν τον νυχτερινό ουρανό. Θα φτάσουµε άραγε µια µέρα και σ’ αυτά;

Και ίσως να αποδειχτεί, σύντοµα, ότι ο µεγαλύτερος θησαυρός απ’ όλους, το πιο αµύθητο µαργαριτάρι από την εξερεύνησή µας στο ∆ιάστηµα είναι η συνειδητοποίηση ότι ζούµε σ’ ένα νησί αποµονωµένο σε µιαν απέραντη εβενόχρωµη θάλασσα την οποία µόλις πρόσφατα αρχίσαµε να εξερευνάµε. Στον νέο αυτό ωκεανό του ∆ιαστήµατος τα σύγχρονα διαστηµόπλοια είναι τα νέα µας φορτηγά, τα πλοία των θησαυρών του νέου ωκεανού που εκτοξεύουν δορυφόρους και διαστηµοσυσκευές και που στο µέλλον θα µεταφέρουν τα υλικά για την οικοδόµηση µόνιµων επανδρωµένων διαστηµικών καταυλισµών. Τα πλοία που θα ανοίξουν την απέραντη θάλασσα του διαστήµατος όπως ο Κολόµβος και ο Μαγγελάνος άνοιξαν στην ανθρωπότητα τους επίγειους ωκεανούς. Και δεν υπάρχει καµιά αµφιβολία ότι οι διαστηµικές µας δραστηριότητες θα µας αποκοµίσουν σύντοµα πλούτη αδιανόητα για την εποχή του Κολόµβου και του Μαγγελάνου. Γιατί στις δικές µας περιπλανήσεις στο ∆ιάστηµα έχουµε ανακαλύψει τον δικό µας χρυσό και τα δικά µας µπαχαρικά. Τα έχουµε ανακαλύψει στην καινούργια γνώση, στα νέα προϊόντα, στις νέες τεχνολογίες. Πλούτη και κέρδη πολλαπλάσια της επένδυσης που έχει γίνει.

Κάποτε ο Κέπλερ είχε πει ότι «όταν θα έχουν επινοηθεί τα πλοία που θα ταξιδεύουν στο κενό µεταξύ των άστρων, θα υπάρξουν επίσης και οι άνθρωποι που θα ταξιδέψουν µ’ αυτά». Γιατί πραγµατικά ποτέ δεν πρόκειται να υπάρξει έλλειψη Κολόµβων και Μαγγελάνων. Γιατί είναι αναπόφευκτο. Αν συνεχίσουµε να ωριµάζουµε σαν είδος, αν είµαστε προσεκτικοί και ευγενικοί µε τους εαυτούς µας και µε τη Γη, κάποια µέρα κάποιοι από µας θα µπαρκάρουν για το πρώτο τους ταξίδι στα άστρα. Γιατί είναι στη φύση µας να εξερευνάµε, να είµαστε ταξιδιώτες και ανιχνευτές και κάποια µέρα, όταν θα είµαστε έτοιµοι, θα πάµε στα άστρα. Γιατί είναι δικαίωµά µας, και µοίρα µας.

Και παρόλο που τα επικά ταξίδια της ανθρωπότητας δεν έγιναν ποτέ µε ευκολία, ήσαν εν τούτοις αναπόφευκτα, γιατί ακόµη κι αν ο Κολόµβος είχε αποτύχει στην προσπάθειά του, κάποιος άλλος θα είχε κάνει το ταξίδι στην Αµερική. Γιατί οι άνθρωποι είµαστε από τη φύση µας περίεργα όντα. Είναι αυτό που µας κάνει να ρωτάµε τις ερωτήσεις, που µας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραµατιστές και εξερευνητές. Όπως έγραφε ο Αριστοτέλης πριν από 2.300 χρόνια: «Φύσει του ειδέναι ορέγεται ο άνθρωπος» (922α: Μετά τα Φυσικά), είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να µάθει. Ίσως, κάτι βαθιά χαραγµένο στη γενετική µας δοµή να είναι αυτό που µας ωθεί να µάθουµε το τι είµαστε και από πού προήλθαµε. Που µας

Στις επόµενες πάντως δεκαετίες θα δούµε την αρχή ενός νέου µεταναστευτικού ρεύµατος. Μιας µετανάστευσης που µέσα στα επόµενα 100 χρόνια θα έχει επανδρώσει µε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους τις διαστηµικές πόλεις σε τροχιά γύρω από τη Γη, και τις ανθρώπινες αποικίες στους πλανήτες και στους δορυφόρους του ηλιακού µας συστήµατος. Υπάρχουν, όµως, και µέρη, όπως για παράδειγµα, το εσωτερικό ενός ατόµου, όπου την ανθρώπινη εξερεύνηση αναλαµβάνουν ειδικά ηλεκτρονικά µικροσκόπια και κυρίως τεράστιοι επιταχυντές σωµατιδίων, σαν τον LHC του CERN, που µας αποκαλύπτουν τα συστατικά από τα οποία 7

αποτελείται η ύλη, κι αυτά ακόµη τα σώµατά µας.

χηµικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα σώµατά µας θα διασκορπιστούν παντού γύρω µας, ενώ άλλα θα ενσωµατωθούν σε άλλα είδη ζωής.

Φαντασθείτε, όµως, για λίγο τη Γη όπως φαίνεται από το ∆ιάστηµα: ένας γαλάζιος σφαιρικός κόσµος, µετέωρος στο σκοτάδι του ∆ιαστήµατος. Ο Καρλ Σαγκάν, ένας πραγµατικά φωτισµένος αµερικανός αστρονόµος, έλεγε ότι αυτός πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη, πάνω σ’ αυτή την γαλαζόλευκη σφαίρα βρίσκονται όλοι όσους αγαπάτε, όλοι όσους γνωρίζετε, καθένα από τα δισεκατοµµύρια των ανθρώπινων όντων που έχουν ζήσει µέχρι τώρα. Κάθε είδους θρησκεία και ιδεολογία, κάθε είδους οικονοµικές µεταρρυθµίσεις και πειραµατισµοί, κάθε κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, κάθε ήρωας και προδότης, κάθε δηµιουργός και καταστροφέας πολιτισµών, κάθε βασιλιάς και δουλοπάροικος, κάθε ζευγάρι ερωτευµένων, κάθε πατέρας και µητέρα, κάθε παιδί, κάθε εφευρέτης και εξερευνητής, κάθε ηθικολόγος και κάθε διεφθαρµένος πολιτικός, κάθε σουπερστάρ και κάθε βεντέτα της µικρής και της µεγάλης οθόνης. Κάθε άγιος αλλά και κάθε αµαρτωλός στην ιστορία της ανθρωπότητας έζησε πάνω σ’ αυτήν τη γαλαζόλευκη σφαίρα, πάνω σ’ αυτόν τον απειροελάχιστο κόκκο άµµου, στην απεραντοσύνη του Σύµπαντος µε τα δισεκατοµµύρια των γαλαξιών, τα τρισεκατοµµύρια των άστρων και τους τρισεκατοµµύρια τρισεκατοµµυρίων πλανήτες.

Όπως µας λένε σήµερα οι σύγχρονοι βιολόγοι, το πρώτο ζωντανό κύτταρο στη Γη εµφανίστηκε πριν από 4 περίπου δισεκατοµµύρια χρόνια και οι απ’ ευθείας απόγονοί του διατρέχουν ολόκληρο το σώµα µας µε την µορφή των κυττάρων του αίµατος που διατρέχουν τις φλέβες και τις αρτηρίες µας. Κυριολεκτικά καθένας από µάς σήµερα, αναπνέει εκατοντάδες µόρια που είχαν στο παρελθόν αναπνεύσει, πριν από µάς, ο Μωυσής, ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Σωκράτης. Είµαστε κυριολεκτικά αλληλένδετα δεµένοι µεταξύ µας και µ’ όλους όσοι πέρασαν πριν από µάς. Βρισκόµαστε εδώ αυτή τη στιγµή γιατί το όνειρο κάθε κυττάρου είναι να γίνει δύο κύτταρα. Κι αυτά τα όνειρα γίνονται πάντα πραγµατικότητα. Καθένας από µάς περιλαµβάνει µέσα του ένα εκατοµµύριο δισεκατοµµύρια κύτταρα, εκ των οποίων το 90% δεν είναι ανθρώπινα κύτταρα αλλά ξένοι µικροοργανισµοί. Κι όµως, τα σώµατά µας αποτελούν µιαν ολάκερη κοινωνία, και χωρίς όλους αυτούς τους άλλους µικροοργανισµούς δε θα µπορούσαµε να ζήσουµε ούτε µία στιγµή, ούτε ένα δευτερόλεπτο. Και κάτι ακόµη. Καθένα απ’ αυτά τα ανθρώπινα κύτταρα διαθέτει 400 δισεκατοµµύρια µόρια, τα οποία εκτελούν εκατοµµύρια διαφορετικές δραστηριότητες ανάµεσα στα τρισεκατοµµύρια των ατόµων από τα οποία αποτελούνται. Η συνολική χηµική δραστηριότητα που εκτελείται στο εσωτερικό των κυττάρων µας είναι πραγµατικά εκπληκτική. Οι βιολόγοι υπολογίζουν ότι εκτελούνται ένα τρισεκατοµµύριο, τρισεκατοµµυρίων ενέργειες κάθε στιγµή που περνάει. Αριθµητικά, µιλάµε για έναν αριθµό, ο οποίος αποτελείται από τη µονάδα ακολουθούµενη από 24 µηδενικά. Σ’ ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου το σώµα µας έχει εκτελέσει δέκα φορές περισσότερες δραστηριότητες απ’ όλα τ’ άστρα που υπάρχουν στο Σύµπαν. Σκεφτείτε το για λίγο! Αισθάνεστε καθόλου το τι συµβαίνει αυτή τη στιγµή στο εωτερικό του σώµατός σας; Αισθάνεστε καθόλου το ένα τρισεκατοµµύριο, τρισεκατοµµυρίων δράσεις που συµβαίνουν ταυτόχρονα κάθε στιγµή που περνάει; Κι όµως, το σώµα σας δραστηριοποιείται τόσο καλά ώστε εσείς να µένετε απερίσπαστοι!

Η Γη µας, δηλαδή, δεν είναι παρά µία απειροελάχιστα µικροσκοπική θεατρική σκηνή στο απείρως τεράστιο κοσµικό θέατρο του Σύµπαντος. Ένα ζωντανό διαστηµόπλοιο που κουβαλάει µε ασφάλεια όλα τα είδη ζωής που βρίσκονται πάνω του εδώ και 4 δισεκατοµµύρια χρόνια. Εκείνο, όµως, που ο περισσότερος κόσµος δεν έχει κατανοήσει πλήρως είναι ότι ο άνθρωπος, το περιβάλλον, η Γη, δεν είναι παρά µια ασηµαντότητα στην έκταση του Σύµπαντος, σηµαντική µόνο για µάς που ζούµε αυτή τη στιγµή πάνω της. Παρόλα αυτά, σκεφτείτε ότι όλα τα χηµικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται το ανθρώπινο σώµα φτιάχτηκαν στο εσωτερικό των άστρων. Στη διάρκεια της γέννησης του Σύµπαντος γεννήθηκαν δύο στοιχεία, το Υδρογόνο και το Ήλιο. Όλα τα υπόλοιπα που υπάρχουν ελεύθερα στη φύση, γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερµοπυρηνικές τους αντιδράσεις και στις επιθανάτιες αστρικές τους εκρήξεις. Άρα, αφού όλα τα χηµικά στοιχεία που αποτελούν τα σώµατά µας γεννήθηκαν στα άστρα, είµαστε κι εµείς αστρόσκονη. Κι όταν πεθάνουµε, τα

Λένε ότι η επιστήµη και η επιστηµονική έρευνα µάς απελευθερώνει από τον ανθρωποκεντρισµό και τον εγωκεντρισµό µας. Και είναι αλήθεια, γιατί εµείς οι αστρονόµοι γνωρίζουµε πόσο µικροσκοπικός είναι 8

ο πλανήτης µας και πόσο απέραντο είναι το Σύµπαν. ∆εν υπάρχει καλύτερος τρόπος να κατανοήσουµε τη µικρότητα και το εφήµερο της παρουσίας µας στο Σύµπαν.

Ανακαλύφθηκε ο πιο αρχέγονος και µακρινός σπειροειδής γαλαξίας Οι αστρονόµοι παρατήρησαν τον αρχαιότερο και µακρινότερο σπειροειδή γαλαξία που έχουν έως τώρα δει στο σύµπαν. Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 10,7 δισεκατοµµυρίων ετών, κοντά στις εσχατιές του ορατού σύµπαντος, πολύ πιο µακριά και πιο πίσω στο χρόνο από ό,τι θεωρούσαν έως τώρα δυνατό οι επιστήµονες για ένα τέτοιου είδους γαλαξία.

Ένας µεγάλος αστρονόµος είχε πει κάποτε ότι «ο άνθρωπος είναι το µέσο για το Σύµπαν να γνωρίσει τον εαυτό του», και ίσως αυτό να αποτελεί και τον καλύτερο προσδιορισµό µας γιατί είµαστε πράγµατι αληθινά τέκνα του Σύµπαντος αφού είµαστε όλοι µας αστρόσκονη. Ταυτόχρονα, όµως, είµαστε προικισµένοι και µε την ικανότητα να σκεφτόµαστε, να αισθανόµαστε και να διερωτόµαστε. Είναι η µοίρα µας, και ίσως ο σκοπός µας, να αναπτυσσόµαστε και να προοδεύουµε µόνο καθώς επιδιώκουµε να µάθουµε και να δώσουµε έννοια και σηµασία στο Σύµπαν, στο οποίο ανήκουµε, σε µία ατέρµονη ίσως προσπάθεια ερευνών. Γι’ αυτό άλλωστε και ο σηµερινός άνθρωπος, στην προσπάθειά του να κατανοήσει το Σύµπαν, δεν αντικρίζει εκεί έξω έναν εχθρικό και άδειο κόσµο. Βλέπει, αντίθετα, την υπόσχεση ενός πανέµορφου ταξιδιού προς την Ιθάκη των γνώσεων.

Η απρόσµενη και σηµαντική ανακάλυψη είναι πιθανό να οδηγήσει σε αναθεώρηση των αντιλήψεων για τη δηµιουργία των γαλαξιών στο πρώιµο σύµπαν. Οι αστρονόµοι πίστευαν ότι είναι αδύνατο να υπάρξει γαλαξίας µε καλοσχηµατισµένους σπειροειδείς βραχίονες στην ταραχώδη «παιδική» ηλικία του σύµπαντος, όταν κοσµικά νέφη και άστρα συγκρούονταν, κάτι που δεν άφηνε εύκολα περιθώριο για συµµετρικές γαλαξιακές δοµές. Οι Αµερικανοί και Καναδοί ερευνητές, µε επικεφαλής τον Ντέηβιντ Λο του Ινστιτούτου Αστρονοµίας και Αστροφυσικής του πανεπιστηµίου του Τορόντο, που έκαναν τη σχετική δηµοσίευση στο περιοδικό «Nature», σύµφωνα µε το Γαλλικό Πρακτορείο, το «Science» και το «New Scientist», έκαναν την παρατήρηση, ενώ χρησιµοποιούσαν το διαστηµικό τηλεσκόπιο «Χαµπλ» για να φωτογραφίσουν στο υπέρυθρο τµήµα του φάσµατος 306 πολύ µακρινούς γαλαξίες. Αναλυτικότερες παρατηρήσεις έγιναν στη συνέχεια από το αστρονοµικό παρατηρητήριο Κεκ πάνω στο ηφαιστειακό όρος Μάουνα Κέα της Χαβάης. Ο νέος γαλαξίας, µε την ονοµασία ΒΧ442, που παρατηρήθηκε στην κατεύθυνση του αστερισµού του Πήγασου όπως ήταν τρία περίπου χρόνια µετά την «Μεγάλη Έκρηξη» (Μπιγκ Μπανγκ), είναι πολύ παλαιότερος και πολύ πιο αποµακρυσµένος, κατά αρκετά δισεκατοµµύρια χρόνια, σε σχέση µε τους έως τώρα σπειροειδείς γαλαξίες που έχουν ανακαλυφθεί. Σε τόσο πρώιµο στάδιο της εξέλιξης του σύµπαντος, οι αρχαίοι γαλαξίες έχουν συνήθως ακανόνιστα σχήµατα και όχι συµµετρικά όπως τα σπειροειδή. Σήµερα πια υπάρχουν αρκετοί σπειροειδείς γαλαξίες, ανάµεσα στους οποίους και ο δικός µας, οι οποίοι έχουν πολλά νέα άστρα, ενώ παράλληλα υπάρχουν και πολλοί ελλειπτικοί γαλαξίες που έχουν συνήθως πιο παλιά άστρα. Τα δύο τρίτα των φωτεινών γαλαξιών που έχουν εντοπιστεί (γιατί 9

υπάρχουν και σκοτεινοί που είναι αόρατοι), είναι σπειροειδείς.

στιγµή σε αυτούς τους γαλαξίες», είπε ο Τοµ Μπράουν του Ινστιτούτου Επιστηµών του ∆ιαστηµικού Τηλεσκοπίου στην Βαλτιµόρη. «Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ο ανα-ιονισµός»

Οι επιστήµονες επίσης έχουν ήδη βρει ενδείξεις για µία τεράστια µαύρη τρύπα στο κέντρο του ασυνήθιστου γαλαξία, ο οποίος έχει διάµετρο περίπου 50.000 ετών φωτός, σχεδόν τη µισή από το δικό µας. Ο πρώτος σπειροειδής γαλαξίας που παρατηρήθηκε στην ιστορία, ήταν αυτός της «∆ίνης», το 1845, στην Ιρλανδία.

Ο ανα-ιονισµός του Σύµπαντος ξεκίνησε στα πρώτα δισεκατοµµύρια χρόνια µετά την Μεγάλη Έκρηξη. Κατά αυτή την διάρκεια, η ραδιενέργεια από τα πρώτα αστέρια απέσπασε ηλεκτρόνια από τα άτοµα υδρογόνου ιονίζοντας το αέριο υδρογόνου.. Αυτή η διαδικασία επίσης επέτρεψε στα αέρια υδρογόνου να γίνουν διαφανή στην υπεριώδη ακτινοβολία. Η ίδια αυτή διαδικασία µπορεί να έχει συνθλίψει την διαδικασία δηµιουργίας νέων άστρων στους νάνογαλαξίες όπως αυτοί στην µελέτη του Μπράουν. Αυτοί οι γαλαξίες είναι µικροσκοπικά ξαδέρφια των νάνο-γαλαξιών κοντά στον δικός µας Γαλαξία, και εξαιτίας του µικρού τους µεγέθους, µόλις 2.000 έτη φωτός σε µήκος, δεν είχαν αρκετή µάζα να προστατευτούν από το την σκληρή υπεριώδη ακτινοβολία του νεαρού Σύµπαντος που τους αφαίρεσε την µικρή ποσότητα αερίων υδρογόνου αφήνοντας τους ανίκανους στην δηµιουργία νέων άστρων.

Στην πραγµατικότητα όµως, σήµερα πια ο αρχαίος σπειροειδής γαλαξίας ΒΧ442 µπορεί να µην έχει διατηρήσει τους τρεις όµορφους σπειροειδείς -γεµάτους αέρια και άστριαβραχίονές του. Είναι πολύ πιθανό ότι θα έχει ήδη συγκρουστεί µε ένα άλλο γείτονά του, σχηµατίζοντας πια ένα νέο άµορφο ελλειπτικό γαλαξία. Μια ανάλογη µοίρα κατά πάσα πιθανότητα περιµένει και τον δικό µας γαλαξία, όταν θα συγκρουστεί µετωπικά µε τον γαλαξία της Ανδροµέδας µετά από µερικά δισεκατοµµύρια χρόνια.

Οι αστρονόµοι πρότειναν πολλούς λόγους για την έλλειψη αστέρων σε αυτούς τους γαλαξίες εκτός από την θεωρεία του ανα-ιονισµού. Μερικοί επιστήµονες πιστεύουν ότι εσωτερικά γεγονότα όπως υπερκαινοφανείς ήταν η αιτία που απογύµνωσε τον γαλαξία από τα αέρια υδρογόνου, άλλοι προτείνουν ότι απλά κατανάλωσαν όλα τα αέρια υδρογόνου για την δηµιουργία νέων άστρων.

Το Χάµπλ κατασκοπεύει µικροσκοπικούς, αρχαίους γαλαξίες-φαντάσµατα Βρίσκονται εκεί έξω, µικροσκοπικοί, πολύ αµυδροί και απίστευτα αρχαίοι νάνο-γαλαξίες µε τόσα λίγα άστρα που οι επιστήµονες τους αποκαλούν «γαλαξίες φαντάσµατα». Το ∆ιαστηµικό Τηλεσκόπιο Χάµπλ της ΝΑΣΑ τράβηξε αυτή την φωτογραφία τριών τέτοιων µικροσκοπικών γαλαξιών µε την ελπίδα να ξετυλίξει ένα µυστήριο 13 δισεκατοµµυρίων ετών δηµιουργίας.

Ο Μπράουν µέτρησε την ηλικία των άστρων κοιτώντας τον χρωµατισµό και την φωτεινότητα τους µε τους αριθµούς των πληθυσµών των άστρων να κυµαίνονται µεταξύ µερικών εκατοντάδων µέχρι µερικών χιλιάδων άστρων, µερικά σαν τον δικό µας ήλιο, µερικούς κόκκινους νάνους και µερικά κόκκινα αστέρια µεγαλύτερα από τον Ήλιο µας. Όταν τα στοιχεία έδειξαν ότι πρόκειται για αρχαία άστρα ο Μπράουν χρησιµοποίησε το Χάµπλ για να κοιτάξει βαθιά µέσα σε έξι γαλαξίες και να προσδιορίσει πότε γεννήθηκαν. Μέχρι στιγµής, η οµάδα τελείωσε την ανάλυση των δεδοµένων σε τρεις από αυτούς, στον Ηρακλή τον Λέων IV και στην Μεγάλη Άρκτο. Οι γαλαξίες βρίσκονται µεταξύ 330,000 και 490,000 ετών φωτός. Για σύγκριση ο Μπράουν σύγκρινε τα αστέρια του γαλαξία µε εκείνα του Μ92, ενός σφαιρικού σµήνους ηλικίας 13 δισεκατοµµυρίων ετών που βρίσκεται 26,000 έτη φωτός µακριά από την Γη και βρήκε ότι είχαν σχεδόν την ίδια ηλικία.

Οι αστρονόµοι πιστεύουν ότι αυτοί οι µικροσκοπικοί γαλαξίες φαντάσµατα που εντοπίστηκαν κατά µήκος του Γαλαξία µας είναι από τους αρχαιότερους και πιο αρχέγονους γαλαξίες στο Σύµπαν. Το Χάµπλ αποκάλυψε ότι τα αστέρια τους έχουν όλα την ίδια ηλικία. Όλοι αυτοί οι γαλαξίες ξεκίνησαν να σχηµατίζονται πριν 13 δισεκατοµµύρια χρόνια αλλά σταµάτησαν ξαφνικά µέσα σε ένα δισεκατοµµύριο χρόνια µετά την δηµιουργία του Σύµπαντος. «Αυτοί οι γαλαξίες είναι όλοι αρχαίοι και έχουν την ίδια ηλικία, οπότε κάτι σαν γκιλοτίνα σταµάτησε τον σχηµατισµό άστρων την ίδια

«Αυτά είναι τα απολιθώµατα των πρώτων γαλαξιών 10

στο Σύµπαν», είπε ο Μπράουν. «∆εν έχουν αλλάξει εδώ και δισεκατοµµύρια χρόνια. Αυτοί οι γαλαξίες δεν έχουν καµία οµοιότητα µε τους περισσότερους κοντινούς γαλαξίες, που έχουν µεγάλη ιστορία δηµιουργίας νέων άστρων».

Οι µικροσκοπικοί γαλαξίες µπορεί να υστερούν σε άστρα αλλά έχουν πλεόνασµα σκοτεινής ύλης, το πλαίσιο σχηµατισµού των γαλαξιών. Κανονικοί νάνο-γαλαξίες κοντά στον Γαλαξία µας περιέχουν δέκα φορές περισσότερη σκοτεινή ύλη απ’ ότι κανονική ορατή ύλη. Ο Μπράουν εξηγεί ότι αυτοί οι µικροσκοπικοί γαλαξίες είναι τώρα νήσοι σκοτεινής ύλης αθέατης για δισεκατοµµύρια χρόνια µέχρι που οι αστρονόµοι ξεκίνησαν να τους βρίσκουν στην Επισκόπηση Σλόαν.

Η ανακάλυψη του Μπράουν θα µπορούσε να βοηθήσει στην εξήγηση του αποκαλούµενου «προβλήµατος του χαµένου δορυφόρου (missing satellite problem)». Οι αστρονόµοι έχουν παρατηρήσει µόνο µερικές δεκάδες νανογαλαξίες γύρω από τον Γαλαξία µας ενώ προσοµοιώσεις µε ηλεκτρονικούς υπολογιστές προβλέπουν ότι θα έπρεπε να υπάρχουν χιλιάδες. Αλλά ίσως και να υπάρχουν. Η Επισκόπηση Σλόουν (Sloan Survey) βρήκε πάνω από δώδεκα µικροσκοπικούς πεινασµένους από άστρα γαλαξίες στην γειτονιά του Γαλαξίας µας καθώς ανίχνευε ένα πολύ µικρό κοµµάτι του ∆ιαστήµατος. Οι αστρονόµοι πιστεύουν ότι υπάρχουν δεκάδες ακόµα υπεραµυδροί γαλαξίες που κρύβονται, χωρίς να έχουν ανιχνευθεί, µε την περίπτωση χιλιάδων ακόµα µικρότερων γαλαξιών που δεν έχουν σχεδόν καθόλου άστρα.

Τα αποτελέσµατα του Μπράουν δηµοσιεύονται στο τεύχος της 1 Ιουλίου του Astrophysical Journal Letters. Αυτές οι φωτογραφίες από το Χαµπλ δείχνουν τον αµυδρό, πεινασµένο από άστρα νάνο-γαλαξία Λέοντα IV. Η αριστερή φωτογραφία δείχνει µέρος του γαλαξία περιτριγυρισµένο από το άσπρο ορθογώνιο κουτί. Το κουτί έχει µέγεθος 83 έτη φωτός πλάτος και 163 έτη φωτός µήκος. Τα λίγα άστρα του Λέοντα IV χάνονται ανάµεσα σε γειτονικά άστρα και µακρινούς γαλαξίες. Μία πιο κοντινή θέα των µακρινών γαλαξιών στο υπόβαθρο φαίνεται στην µεσαία φωτογραφία ενώ η φωτογραφία στα δεξιά δείχνει µόνο τα άστρα του Λέοντα IV. Ο γαλαξίας που περιέχει µερικές χιλιάδες άστρα αποτελείται από άστρα σαν τον Ήλιο µας, αµυδρότερα άστρα, κόκκινους νάνους και µερικούς κόκκινους γίγαντες πιο φωτεινούς από τον Ήλιο µας. Πηγή: NASA, ESA και T. Brown

11

Ο Πλούτωνας έχει και ΠΕΜΠΤΟ δορυφόρο! Οµάδα αστρονόµων χρησιµοποιώντας το διαστηµικό τηλεσκόπιο Hubble ανακάλυψε τον πέµπτο δορυφόρο του παγωµένου νάνου πλανήτη Πλούτωνα.

Το µεγαλύτερο φεγγάρι του Πλούτωνα, ο Χάροντας, ανακαλύφθηκε το 1978. Παρατηρήσεις µε το διαστηµικό τηλεσκόπιο Hubble οδήγησαν στην ανακάλυψη δύο ακόµη δορυφόρων της Νυκτός και της Ύδρας (Nix και Hydra). Το 2011 ανακαλύφθηκε ο Ρ4 πάλι µε την βοήθεια του Hubble.

Το νέο φεγγάρι, µια µικρή κουκκίδα στις εικόνες του Hubble, εκτιµάται ότι έχει ακανόνιστο σχήµα και διάµετρο από 10 έως 25 χιλιόµετρα. Η τροχιά του έχει διάµετρο 95.000 χιλιόµετρα και πιστεύεται ότι είναι στο ίδιο επίπεδο µε τα υπόλοιπα φεγγάρια του Πλούτωνα.

Ο πέµπτος δορυφόρος προσωρινά ονοµάστηκε S/2012 (134340) 1 ή P5 και ανιχνεύθηκε σε εννέα διαφορετικές οµάδες εικόνων της Wide Field Camera 3 από τις 26,27 και 29 Ιουνίου και τις 7 και 9 Ιουλίου 2012.

Η ερευνητική οµάδα εντυπωσιάστηκε από τον αριθµό των δορυφόρων που διαθέτει ένας τόσο µικρός πλανήτης. Η νέα ανακάλυψη θα ρίξει φως στην δηµιουργία και στην εξέλιξη του συστήµατος του νάνου πλανήτη. Η επικρατούσα θεωρία ισχυρίζεται ότι όλοι οι δορυφόροι είναι αποτέλεσµα σύγκρουσης του Πλούτωνα µε ένα µεγάλο αντικείµενο από την ζώνη Kuiper πριν δισεκατοµµύρια χρόνια

Η αποστολή New Horizons της NASA βρίσκεται καθ΄οδόν προς τον Πλούτωνα και είναι προγραµµατισµένη για µια κοντινή και πολύ γρήγορη διάβαση από τον πλανήτη το 2015. Θα µας προσφέρει τις πρώτες λεπτοµερείς εικόνες του συστήµατος του Πλούτωνα, καθώς και εικόνες από την επιφάνεια του πλανήτη.

12

Ο AMS έχει αναλάβει να µελετήσει τρεις µυστηριώδεις µορφές ύλης που δεν απαντώνται στη Γη, την αντιύλη, τη σκοτεινή ύλη και τα «παραδοξόνια».

Σε εξέλιξη το µεγαλύτερο διαστηµικό πείραµα To σηµαντικότερο και ακριβότερο επιστηµονικό πείραµα που έχει πραγµατοποιηθεί ποτέ στο ∆ιάστηµα, το Άλφα Μαγνητικό Φασµατόµετρο ή AMS, έχει καταγράψει στον ένα χρόνο λειτουργίας του 18 δισεκατοµµύρια προσκρούσεις κοσµικών ακτίνων, ανακοίνωσαν οι υπεύθυνοί του στο CERN. Εγκατεστηµένο στο εξωτερικό του ∆ιεθνούς ∆ιαστηµικού Σταθµού, το γιγάντιο όργανο καταγράφει φαινόµενα υψηλότερης ενέργειας από ό,τι ο LHC σε µια προσπάθεια να ανακαλύψει νέες, εξωτικές µορφές ύλης.

Αντιύλη H θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης προβλέπει ότι, τη στιγµή της δηµιουργίας του, το Σύµπαν περιείχε ύλη και αντιύλη σε ίσες ποσότητες. Περιέργως, όµως, ό,τι βλέπουµε στο ∆ιάστηµα αποτελείται αποκλειστικά από κανονική ύλη, και κανείς µέχρι σήµερα δεν έχει εξηγήσει ικανοποιητικά πού οφείλεται αυτή η «ασυµµετρία» ύλης-αντιύλης. Ο AMS επιχειρεί να ανιχνεύσει την αντιύλη καταγράφοντας τις ακτίνες υψηλής ενέργειας που θα παρήγαγαν σωµατίδια αντιύλης όταν έρχονται σε επαφή µε σωµατίδια ύλης και αλληλοεξουδετερώνονται µέσα σε µια λάµψη ενέργειας.

O AMS, «παιδί» του νοµπελίστα φυσικού Σάµιουελ Τινγκ, µεταφέρθηκε πέρυσι σε τροχιά στη διάρκεια της τελευταίας αποστολής διαστηµικού λεωφορείου. Οι αστροναύτες της ιστορικής αποστολής βρέθηκαν την Τετάρτη στο CERN στη Γενεύη για να γιορτάσουν τους 14 µήνες λειτουργίας του. Ο ανιχνευτής «είναι το αποκορύφωµα των επιστηµονικών ερευνών που πραγµατοποιούνται στον ISS» σχολίασε ο κυβερνήτης της αποστολής Μαρκ Κέλι.

«Η παρατήρηση έστω και ενός πυρήνα αντι-ήλιου θα παρείχε ενδείξεις για την παρουσία µεγάλων ποσοτήτων αντιύλης κάπου στο Σύµπαν» αναφέρει το CERN σε ανακοίνωσή του. Σκοτεινή ύλη

Στην καρδιά του µηχανήµατος των 2 δισεκατοµµυρίων δολαρίων είναι ένας µαγνήτης, ο οποίος διοχετεύει σε µια σειρά από ανιχνευτές τα σωµατίδια που καταφθάνουν από το ∆ιάστηµα µε ακραίες ταχύτητες. ∆εδοµένα για τα ηλεκτρικά φορτία, τα επίπεδα ενέργειας και άλλες παραµέτρους των εισερχόµενων σωµατιδίων συλλέγονται 25.000 φορές το δευτερόλεπτο και µεταδίδονται στο Κέντρο Ελέγχου της NASA στο Χιούστον, από όπου διαβιβάζονται στο CERN για ανάλυση.

Ό,τι βλέπουµε στο διάστηµα, από τους πλανήτες µέχρι τους γαλαξίες, δεν αντιστοιχεί παρά µόνο στο 16% της ύλης στο Σύµπαν. Το υπόλοιπο 86% αντιστοιχεί στη λεγόµενη σκοτεινή ύλη, της οποίας η ύπαρξη γίνεται αντιληπτή λόγω της βαρυτικής της επίδρασης στους γαλαξίες. Είναι όµως εξ ορισµού αόρατη, αφού δεν εκπέµπει, δεν απορροφά και δεν διαθλά το φως. Ένα από τα σωµατίδια από τα οποία θα µπορούσε να αποτελείται η σκοτεινή ύλη είναι το ουδετερίνο (neutralino), του οποίου όµως η ύπαρξη δεν έχει επιβεβαιωθεί. Αν τα ουδετερίνα όντως υπάρχουν, οι φυσικοί προβλέπουν ότι οι µεταξύ τους συγκρούσεις παράγουν σωµατίδια που θα µπορούσε να καταγράψει ο AMS.

Τα εισερχόµενα σωµατίδια έχουν ενέργεια έως και 9 TeV (τρισεκατοµµύρια ηλεκτρονιοβόλτ), πολύ υψηλότερη από την ενέργεια των πρωτονίων που συγκρούονται στο Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων του CERN. Ο νοµπελίστας Σάµιουελ Τινγκ, σήµερα καθηγητής στο ΜΙT, παραδέχτηκε ότι ο σχεδιασµός και η υλοποίηση του πειράµατος ήταν πιο δύσκολη από ό,τι είχε φανταστεί: «∆εδοµένων των δυσκολιών που συνάντησα, έχω πει στους συνεργάτες µου ότι είναι απίθανο να βρεθούν άνθρωποι αρκετά ανόητοι ώστε να επαναλάβουν αυτό το πείραµα στα επόµενα 40 µε 50 χρόνια» δήλωσε.

Παραδοξόνια Τον περασµένο αιώνα οι φυσικοί επιβεβαίωσαν την ύπαρξη έξι ειδών κουάρκ (up, down, strange, charm, bottom, top), θεµελιωδών σωµατιδίων από τα οποία αποτελείται η ύλη. Το περίεργο είναι ότι όλη η ύλη που βλέπουµε στη Γη (τα πρωτόνια και τα νετρόνια στον πυρήνα των ατόµων) αποτελείται µόνο από δύο είδη κουάρκ, τα up και τα down.

13

Ένα από τα θεµελιώδη ερωτήµατα της σύγχρονης θεωρητικής φυσικής είναι το εάν υπάρχει µια διαφορετική µορφή ύλης, σωµατίδια που ονοµάστηκαν παραδοξόνια (strangelets) και αποτελούνται από τρία κουάρκ -up, down και strange.

Ο AMS προβλέπεται ότι θα παραµείνει σε λειτουργία στον ISS για τουλάχιστον µια δεκαετία. Προκειµένου να διαχειριστούν τον τεράστιο όγκο δεδοµένων που παράγει ο ανιχνευτής, οι ερευνητές εγκαινίασαν πρόσφατα ένα δεύτερο κέντρο ανάλυσης στην Ταϊπέι της Ταϊβάν.

Τα σωµατίδια αυτά, που θα είχαν εξαιρετικά µεγάλη µάζα αλλά µικρό φορτίο, θα µπορούσαν να καταγραφούν από τον AMS και να αποκαλύψουν την ύπαρξη µιας εντελώς νέας µορφής ύλης.

H θέση του AMS στον ∆ιεθνή ∆ιαστηµικό Σταθµό σηµειώνεται µε τον κόκκινο κύκλο. Στην καρδιά του ανιχνευτή βρίσκεται ένας ισχυρός µαγνήτης (Credit:CERN)

Το σχέδιο του IMS

14

3η Παγκρήτια Συνάντηση Ερασιτεχνών Αστρονόµων Σητεία 17 – 19 Αυγούστου 2012

Νέος υπό ίδρυση Σύλλογος Αστρονοµίας στην Χίο µετά από επιτυχηµένη εκδήλωση µε την συµµετοχή του Σ.Φ.Α.Κ.

Για 3η φορά µέσα σε τέσσερα χρόνια οι ερασιτέχνες αστρονόµοι της Κρήτης θα συναντηθούν στην Σητεία για ένα διήµερο αστρονοµικών εκδηλώσεων.

Η Αστρονοµική Οµάδα Φοιτητών Πανεπιστηµίου Κρήτης (Α.Ο.Φ.Π.Κ.) και ο Σύλλογος Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης διοργάνωσαν βραδιά Αστρονοµίας στην Πανέµορφη Χίο.

Η συνάντηση θα φέρει κοντά ερασιτέχνες αστρονόµους, λάτρεις του νυχτερινού ουρανού αλλά και απλούς πολίτες µε αστρονοµικές ανησυχίες. Οι εκδηλώσεις φέτος όπως και πέρυσι εντάσσονται στα Κωρνάρια και τελούν υπό την αιγίδα του ∆ήµου Σητείας.

Για πρώτη φορά κλιµάκιο των δύο οµάδων βρέθηκε στην Χίο για εκλαϊκευµένες παρουσιάσεις Αστρονοµίας και αστροπαρατήρηση µέσα από µεγάλα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια µε παράλληλο µάθηµα ουρανογραφίας.

Το πρόγραµµα περιλαµβάνει αστρονοµικές διαλέξεις, έκθεση αστροφωτογραφίας, προβολή ντοκιµαντέρ παρατήρηση του Ήλιου, κατασκευές ηλιακών ρολογιών, αστροπαρατήρηση ανοιχτή για το κοινό, ουρανογραφία, µύθους και αστερισµούς. Επίσης θα υπάρχουν βραδιές για τους ερασιτέχνες αστρονόµους όπου θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν παρατηρήσεις βαθέους ουρανού και αστροφωτογράφηση.

Η εκδήλωση έφερε κοντά και Χιώτες µε τηλεσκόπια, και θα τους βοηθήσει να εξοικειωθούν µε τα τηλεσκόπια τους και τον νυχτερινό ουρανό. Παράλληλα έγιναν φωτοµετρήσεις µε ειδικά όργανα για να διαπιστωθεί η ποιότητα του νυχτερινού ουρανού της Χίου, τα δεδοµένα των οποίων θα προστεθούν στον Πανελλήνιο Χάρτη φωτορύπανσης που σχεδιάζει το darksky.gr

Αναλυτικά το πρόγραµµα Η εκδήλωση είχε τεράστια επιτυχία και την παρακολούθησαν εκατοντάδες πολίτες. Η απήχηση στο νησί ήταν τεράστια και κίνησε το ενδιαφέρον πάρα πολλών ανθρώπων για την επιστήµη της Αστρονοµίας δηµιουργώντας ένα πυρήνα που κινητοποιείται ως προς την δηµιουργία συλλόγου ερασιτεχνικής Αστρονοµίας.

17/8: 3ο Δημοτικό: εισηγήσεις: Καπετανάκης Μανόλης «Μετέωρα, βροχές μετεώρων και μετεωρίτες», Χρήστος Σωτηρόπουλος «Οι απρόβλεπτες συνέπειες της φωτορρύπανσης», Περάκης Μιχάλης «Αρχαία Αστρονομία». Δημήτρης Μανούσος «Ιδιοκατασκευή μεγάλου ερασιτεχνικού τηλεσκοπίου» Αστροπαρατήρηση ελεύθερη για το κοινό και μαθήματα ουρανογραφίας. Ώρα: 9μμ, είσοδος ελεύθερη.

18/8: κεντρική πλατεία 12 μεσημέρι: Παρατήρηση του Ήλιου από τηλεσκόπια με ειδικά φίλτρα, κατασκευή Ηλιακού ρολογιού και φασματογράφου, υπαίθρια έκθεση με θέμα τον Ήλιο.

18/8 + 19/8: όρος Μυστρί 7.30μμ: Αστροπαρατήρηση & αστροφωτογράφιση κλειστή στο κοινό Από 17/8 στον Τεχνοχώρο: έκθεση αστροφωτογραφίας μελών του AstroVox και προβολές αστρονομικών βίντεο. Ώρες: από 6.30μμ έως 9.30μμ, είσοδος ελεύθερη. Χορηγός της εκδήλωσης: Πλανητάριο Θεσσαλονίκης

Εµείς ευχόµαστε καλή επιτυχία και καλή πορεία στον νεοσύστατο σύλλογο αστρονοµίας της Χίου.

15

Απόκρυψη του ∆ία από την Σελήνη

Απόκρυψη του ∆ία από την Σελήνη – Τα ευτράπελα

Τα ξηµερώµατα της 15ης Ιουλίου είχαµε την ευκαιρία να παρατηρήσουµε ένα σπάνιο και πολύ όµορφο φαινόµενο το οποίο κινητοποίησε παρατηρητές και αστροφωτογράφους! Πρόκειται για απόκρυψη του πλανήτη ∆ία και των δορυφόρων του από τη Σελήνη που άρχισε περίπου στις 4 τα ξηµερώµατα. Ο καλός καιρός του Ιουλίου και το γεγονός ότι συνέβη ξηµερώµατα Σαββάτου προς Κυριακή αποτέλεσαν ευνοϊκούς παράγοντες για την παρατήρησή του από πολλούς φίλους της αστρονοµίας!

Το βραδάκι φτάσαµε κατά τις 10 στο Κάστρο. Περίµενα να δω πολύ κόσµο να µας περιµένει για αστροπαρατήρηση µιας που αρκετοί φίλοι είχαν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για εκείνο το βράδυ όπου η Σελήνη θα έκρυβε τον ∆ία. Βρήκα ΜΟΝΟ τον ∆ηµήτρη µε ένα φίλο του να κάνει ρυθµίσεις στο τηλεσκόπιο σε λάθος σηµείο. Εκεί που έστησε δεν θα µπορούσε να δει την Σελήνη για την οποία χρειαζόµασταν καθαρή ανατολή. Έτσι ξέστησε το βαρύ τηλεσκόπιο και φτου και από την αρχή οι ρυθµίσεις. Κι εγώ όµως δεν πήγα πίσω. Το σηµείο που έστησα ήταν στην άκρη του δρόµου µε αποτέλεσµα κάθε φορά που γύρναγα προς τον Σκορπιό που ήταν και η µεγαλύτερη λίστα στόχων µου να κινδυνεύω να φύγω σε ένα χαντάκι. Έλα όµως που είχα κάνει εξαιρετική ευθυγράµµιση στο ντοµπ και του έδινα ορθή αναφορά και απόκλιση του στόχου και πήγαινε καρφί.

Η απόκρυψη ήταν ορατή µόνο για παρατηρητές στην Ευρώπη και την Ασία και φυσικά πλήρως ορατή από τη χώρα µας, συµπεριλαµβανοµένης της επανεµφάνισης του ∆ία. Ο ∆ίας παρέµεινε κρυµµένος από τη Σελήνη για περίπου µία ώρα. Η απόκρυψη έγινε από τον φωτεινό µηνίσκο της Σελήνης (φωτισµένη κατά 15%) και η επανεµφάνιση από το σκοτεινό άκρο.

Σε λίγο έφτασαν και οι Κώστας, που παραλίγο να µην µας βρει γιατί ήµασταν στην πίσω πλευρά του κάστρου και ενώ µε έπαιρνε τηλέφωνο δεν το άκουγα. Έφτασε και ο Νίκος οπότε τα τηλεσκόπια έγιναν τέσσερα. Έρχεται ο φίλος του ∆ηµήτρη να παρατηρήσει από το δικό µου και κάτι άρχισε να τον τρώει στο πόδι. Μετά από λίγο που ξαναήρθε για να δει το Μ4 πάλι τα ίδια. Ανάβω το κόκκινο φακό και κοιτάζω κάτω. ∆ίπλα στο τηλεσκόπιο µια τεράστια µυρµηγκοφωλιά και εκατοντάδες µερµήγκια να µπαινοβγαίνουν. Αναγκαστικά, έπρεπε να σώσω το τηλεσκόπιο, πάει η ευθυγράµµιση.

Λόγω του χαµηλού ύψους της Σελήνης κατά την έναρξη του φαινοµένου, περίπου 10 µοίρες, χρειαζόταν µέρος παρατήρησης χωρίς εµπόδια στον ανατολικό ορίζοντα. Γι αυτό και ο Σ.Φ.Α.Κ. βρέθηκε σε ένα από τα αγαπηµένα του µέρη το Κάστρο Κουλές στην αρχαία Απτερα στα µεγάλα Χωράφια. ∆έκα µέλη του συλλόγου µε 4 τηλεσκόπια και πολλές φωτογραφικές µηχανές πέρασαν σχεδόν όλη την νύχτα κάτω από τον έναστρο ουρανό παρατηρώντας νεφελώµατα αστρικά σµήνη και γαλαξίες µέχρι την ώρα που ξεκίνησε το φαινόµενο. Από εκεί ανέλαβαν οι αστροφωτογράφοι και οι µηχανές πήραν φωτιά τραβώντας κάθε φάση της απόκρυψης. Είχαµε την ευκαιρία να παρακολουθήσουµε ένα µεγαλειώδες και σπάνιο φαινόµενο το οποίο µας άφησε εντυπωσιασµένους και διψασµένους για περισσότερα.

Όλα τα άλλα σηµεία είχαν κλήση οπότε ξανά κούνα το τηλεσκόπιο, ξανά ρυθµίσεις, ξεκίνησα να παρατηρώ στις 11 το βράδυ. Ο Κώστας έβαζε ανάποδα τις συντεταγµένες στο χειριστήριο του τηλεσκοπίου του, όµως εκείνο πήγαινε κανονικά στους στόχους... µυστήριο.... βάλαµε και δίπλα δίπλα 4 GPS και το κάθε ένα έδειχνε τα δικά του, τόσο µεγάλη απόκλιση δεν έχω ξαναδεί... Η Φαίδρα ήρθε χωρίς προσοφθάλµια για παρατήρηση και παραλίγο να χάσει την απόκρυψη επειδή µιλούσε ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΑ στο τηλέφωνο. Η Ευγενία (η γυναίκα µου) µου κρατούσε µούτρα γιατί δεν την ξύπνησα πολύ νωρίς και την έπιασε πανικός ότι δεν θα προλάβει να τραβήξει φωτογραφίες της απόκρυψης.

Αυτό που κάνει εντύπωση στον παρατηρητή καθώς βλέπει την απόκρυψη είναι η ψευδαίσθηση των µεγεθών στον ουρανό. Μέσα από το τηλεσκόπιο η τεράστια Σελήνη αποκρύπτει τον µικρό ∆ία ενώ στην πραγµατικότητα ο ∆ίας είναι τεράστιος σε σχέση µε την µικροσκοπική Σελήνη. Αυτή είναι άλλωστε η µαγεία της αστροπαρατηρησιακής Αστρονοµίας.

Μισή ωρίτσα ήθελα να κοιµηθώ στην καρέκλα αλλά δεν µε άφησε ο Μιχάλης, που ήρθε από µία βάφτιση καλοντυµένος και χωρίς τηλεσκόπιο. Βρήκε το δικό µου ελεύθερο και άρχισε να πέρα δώθε. Έλα που έτριζε το τηλεσκόπιο, λάδωµα θέλει, και µπριτς µπριτς µπριτς που να ηρεµήσω. Αυτάααααα.... άντε και στην επόµενη!

16

17

Στην προηγούµενη σελίδα φωτογραφία: Bill Metallinos Takahashi 130 telescope; 2000 mm (Canon Extender 2X); f/15.40; Canon eos 40D camera; ISO 800; 5 second exposure. Φωτογραφία: Ευγενία Παπαλά (ΣΦΑΚ)

Σε αυτή την σελίδα: Φωτογραφίες: Ευγενία Παπαλά Skywatcher 12inch afocal,canon 550d

18

19

«Στο διάστηµα δραπέτες»

"Μικρή στήλη Με ρήσεις"

Στίχοι: Ζακ Στεφάνου Μουσική: Ζακ Στεφάνου Πρώτη εκτέλεση: Ζακ Στεφάνου

Ντουρς Γκρυνµπάιν από την ποιητική συλλογή "Αστρονόµος" εκδόσεις Μικρή ‘Αρκτος (µετάφραση – επίµετρο Θανάσης Λάµπρου)

http://www.youtube.com/watch?v=ceh86HygMCc Πες µου για τους πλανήτες, πες µου να γίνουµε στο διάστηµα αλήτες µε µια καρδιά για πλοίο και µία φλογισµένη σκέψη για το κρύο.

Έξω η νύχτα – µέσα µας ο αντίλαλός της. Απ’ την ώρα που γεννηθήκαµε. Έτσι θα είναι Όλα τα χρόνια κι όλο το χρόνο που σου αποµένει ακόµα. Ν’ ανασαίνεις, να πεθαίνεις σ’ ελεύθερη πτώση...

Πες µου να βάλουµε στο έργο µας εµάς για σκηνοθέτες, µόνοι κι ελεύθεροι αιώνια συνένοχοι στο διάστηµα δραπέτες.

Πυκνοκατοικηµένη όλη η γη, µονάχος δεν ζει κανένας πια. Το σώµα – µια πλάνη αιµατωµένη. Σε προδίνει

Πες µου γι' αυτές τις νότες, που τραγουδούν κι αγρότες και ιππότες, πες µου για τις ελπίδες, που µες την άβυσσο γεννούνε ηλιαχτίδες.

Αυτός ο συνένοχος της νύχτας. Το µέλλον Σαν άστρο αστραφτερό που δεν σε ξέρει.

Πες µου για τους ανέµους, για κάτι ήλιους ξεχασµένους, όχι πια υπηρέτες µόνοι κι ελεύθεροι στο διάστηµα δραπέτες.

Παντού το µη – εγώ, ένας κόσµος δίχως άκρη. Τόσα πολλά Αυτά που περιφρόνησες, τόσα λίγα αυτά που συλλογίστηκες –

Πες µου που σταµατάµε, στην Ανδροµέδα ή στο Σείριο ρωτάµε, πες µου αν θα πετάµε ή ώτο-στοπ µε όνειρα αλλονών θα πάµε.

Πανάρχαιων λέξη εσύ – εφήµερος – τόνος. Ένας ανάµεσα σε πολλούς εδώ, συγγενεύοντας µε κάποιους.

Πες µου για τους ανέµους, για κάτι ναύτες τρελαµένους, όχι πια υπηρέτες µόνοι κι ελεύθεροι στο διάστηµα δραπέτες.

20

ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΝΗ ∆ιανέµεται δωρεάν

Περιοδική ηλεκτρονική έκδοση του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης

∆ιαβάστε στο επόµενο τεύχος • Ειδικό αφιέρωµα: 5 χρόνια Σ.Φ.Α.Κ.

• 6η Πανελλήνια Θερινή Συνάντηση & Αστροκάµπινκ στην Θάσο • Κοσµολογικά νέα – τελευταίες ειδήσεις • Μύθοι και αστερισµοί

Επιµέλεια σύνταξης: Χρίστος Σωτηρόπουλος Συντακτική οµάδα: Ευχαριστούµε για την προσφορά τους: Βασίλη Μεταλληνό, ∆ιονύση Σιµόπουλο Μάνο Χριστοδουλάκη Η ιστοσελίδα του Σ.Φ.Α.Κ. www.sfak.org Η σελίδα της οµάδας µας στο Facebook: http://www.facebook.com/groups/11175213923/