Cylchgrawn Gwanwyn 2020 Spring Magazine

Page 1

Eryri | Snowdonia AM BYTH

FOREVER

Gwanwyn • Spring 2020

Gweithio dros Eryri ● Working for Snowdonia


Sefydlwyd Cymdeithas Eryri yn 1967 a'i nod yw gwarchod a gwella harddwch a rhinweddau arbennig Eryri ac i hyrwyddo eu mwynhad er budd pawb sy'n byw, yn gweithio neu'n ymweld â'r ardal, yn awr ac yn y dyfodol. ~~~~~ The Snowdonia Society, established in 1967, works to protect and enhance the beauty and special qualities of Snowdonia and to promote their enjoyment in the interests of all who live in, work in or visit the area both now and in the future.

Y��������� ������! ● ���� �����! Ddim yn aelod?

Cefnogwch ein gwaith o warchod a gwella �rluniau a bioamrywiaeth arbennig Eryri trwy ymaelodi! Aelodaeth unigol: £24

www.cymdeithas-eryri.org.uk

Not a member? Why not help conserve Snowdonia’s magnificent landscape and biodiversity by joining the Society! Individual membership costs £24

www.snowdonia-society.org.uk

Gwirfoddoli Volunteer

Cylchgronau Magazines

Swyddogion ac Ymddiriedolwyr: Officers and Trustees: Llywydd/President: Roger Thomas Is-lywyddion/Vice-presidents: His Honour Huw Morgan Daniel CVO KStJ, David Firth, Sir John Houghton CBE FRS, Sir Simon Jenkins FSA, Dr Morag McGrath Cadeirydd/Chair: Julian Pitt Is-gadeirydd/Vice-chair: Vacancy Aelodau'r pwyllgor/Committee members: David Archer, Sue Beaumont, Dr Jacob Buis, Netti Collister, Bob Lowe, Jane Parry-Evans, Peter Weston

Gostyngiadau Discounts

-20%

Digwyddiadau Events

Staff: Cyfarwyddwr/Director: John Harold Swyddog Aelodaeth a Chyfathrebu/ Communications & Membership Officer: Debbie Pritchard Rheolwr Prosiect/Project Manager: Mary-Kate Jones Swyddogion Cadwraeth/Conservation Officers: Mary Williams & Daniel Goodwin Swyddog Ymgysylltu/Engagement Officer: Claire Holmes Cyfrifydd/Accountant: Judith Bellis

Cymdeithas Eryri Snowdonia Society Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk Delwedd clawr/Cover image: www.cymdeithas-eryri.org.uk Tal-y-Llyn © Mike Alexander www.snowdonia-society.org.uk Cyfieithu/Translation: Haf Meredydd Rhif elusen/Charity no: 1155401

Dyluniad/Design: Debbie Pritchard

Ymwadiad golygydddol Cynhyrchwyd y cylchgrawn gan dîm golygyddol yn cynnwys Jane Parry-Evans, Debbie Pritchard a John Harold. Rydym yn hynod ddiolchgar i'r holl awduron a ffotograffwyr sydd wedi cyfrannu at y rhifyn hwn. Cofiwch mai safbwyntiau personol yr awduron sy'n cael eu mynegi ganddynt, ac nid ydynt o reidrwydd yn adlewyrchu polisi Cymdeithas Eryri.

Editorial disclaimer The magazine is produced by an editorial panel of Jane Parry-Evans, Debbie Pritchard and John Harold. We are very grateful to all the authors and photographers who have contributed to this issue. The views expressed by the authors are their own and do not necessarily reflect Snowdonia Society policy.


Diwrnod gwaith clirio coed conwydd ● Conifer clearance workday at Llanuwchllyn © Dan Struthers

Defnydd lapio sy’n compostio gartref

Home compostable wrap

Sut i waredu defnydd lapio y gellir ei gompostio: 1. Gosodwch y defnydd ar eich tomen gompost 2. Rhowch y defnydd yn eich bin gwastraff gardd 3. Defnyddiwch y defnydd i leinio’r bin bach dal gwastraff bwyd

How to dispose of the compostable wrap: 1. Add to your home compost heap 2. Put in your garden waste bin 3. Use to line your food waste caddy

Cynnwys 4

Golygyddol

7

Golwg ar ymddiriedolwr

8

A ydym yn gwneud hyn yn iawn?

10

Cwrdd â'n llywydd newydd

12

Yn gryno - y diweddaraf a gwybodaeth leol

16

Materion ffermio

18

Eryri 360

24

Cynllun Partneriaeth Tirlun y Carneddau

26

Rhaid i bob dim sy’n mynd i fyny ddod i lawr!

31

Nodyn atgoffa: Cynnydd mewn ffioedd aelodaeth

Contents 4

Editorial

7

Trustee spotlight

9

Are we doing this right?

11

Meet our new president

14

Shortcuts - updates and local knowledge

18

Farming matters

20

Snowdonia 360

25

Carneddau Landscape Partnership Scheme

27

What goes up must come down!

31

Reminder: Membership fee increase


Golygyddol

Editorial

Julian Pitt Yn ei erthygl ar dudalen 10 mae ein Llywydd newydd Roger Thomas yn cyfeirio at y ddau argyfwng dirfodol sef newid hinsawdd a phrinhad bioamrywiaeth. Yn wyneb y rhain, mae’n rhaid i bob un ohonom ddod o hyd i’n dulliau ein hunain o ymdopi â phryder, aros yn gall a magu’r penderfyniad i fod yn optimistaidd. Bod yn rhan o Gymdeithas Eryri yw un o’m prif ffyrdd i ac mae’n debyg bod llawer o aelodau eraill yn teimlo yr un fath. Yn ogystal â’r newidiadau y gallwn eu gwneud yn ein bywydau personol i fyw’n fwy cynaliadwy, mae gan y Gymdeithas rôl allweddol gyda’i phartneriaid mewn sicrhau newidiadau positif yn y Parc Cenedlaethol – yn cynnwys plannu coed ac adfer mawnogydd i storio carbon, gwella cynefinoedd bywyd gwyllt er mwyn cynorthwyo adferiad byd natur a chefnogi mesurau i annog pobl i adael eu ceir adref a defnyddio dulliau mwy gwyrdd o deithio. Ond, yn y tymor hir, ni ddylem anghofio rôl sydd a’r potensial i fod yn bwysicach fyth i Eryri wrth ddelio â’r argyfwng hinsawdd. Mae canran uwch o Brydeinwyr bellach yn teithio ar wyliau drwy hedfan nag unrhyw genedl arall. Fe all ein parciau cenedlaethol chwarae rôl hanfodol mewn annog llawer mwy ohonom i fynd ar wyliau yn y DU yn hytrach na thramor, gyda’r potensial o leihad enfawr mewn gollyngiadau o garbon yn ogystal â hybu’r economi wledig. Heblaw ambell i lecyn hynod boblogaidd, dydy Eryri ddim yn ‘llawn’. I’r gwrthwyneb, y rhan fwyaf o’r amser, does dim ymwelwyr ar y mwyafrif o arwynebedd tir y Parc Cenedlaethol. Ar dudalen 20 mae Jonathan Williams-Ellis yn ysgrifennu am ‘Eryri 360’, y fenter newydd a fydd yn siŵr o ddod â llawer mwy o bobl i dreulio’u gwyliau yn ein parciau cenedlaethol ac i fwynhau’r holl rinweddau arbennig y mae pob un ohonyn nhw’n ei gynnig, cyn belled â bod ymwelwyr yn cael eu hannog i ymddwyn yn gyfrifol. Bydd ardaloedd eang yn Eryri ar gael ar gyfer crwydro’n dawel a does dim angen ofni i’r Parc fod yn orlawn o ymwelwyr – cyn belled â bod rheolaeth ymwelwyr a mesurau cludiant yn derbyn adnoddau digonol. A ddylai hyn gael lle mwy blaenllaw yng ngwaith ymgyrchu’r Gymdeithas? Mae pobl yn mynd ar eu gwyliau dramor am lawer rheswm yn cynnwys heulwen ac i brofi gwahanol ddiwylliannau. Ond does dim heulwen harddach nag ar fynyddoedd ac arfordir Cymru wedi cawod o law. Ac mae Eryri yn gartref i un o ddiwylliannau mwyaf hirymarhous Ewrop. Julian Pitt yw Cadeirydd y Gyndeithas Eryri

4 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

In his article on page 11 our new President Roger Thomas refers to the twin existential crises of climate change and declining biodiversity. Faced with these, each of us must find our own ways to deal with anxiety, stay sane and be resolutely optimistic. Being part of the Snowdonia Society is one of my chief ways and I expect many other members feel the same. As well as the changes we can make in our personal lives to live more sustainably, the Society has a key role with its partners to bring about positive changes in the National Park - including tree planting and peatland restoration to store carbon, improving wildlife habitats to assist nature’s recovery and supporting measures to encourage people to leave their cars behind and use greener ways to travel. But long term, let’s not overlook a potentially even more important role for Snowdonia in dealing with the climate emergency. A higher proportion of Britons now travel on holiday by air than any other nationality. Our national parks can play a vital role in encouraging many more of us to holiday in the UK rather than abroad, with potentially massive reductions in carbon emissions as well as boosting the rural economy. A few ‘honey pot’ areas apart, Snowdonia is not ‘full’. On the contrary, most of the time, most of the land area of the National Park is largely empty of visitors. On page 22 Jonathan WilliamsEllis writes about the new ‘Snowdonia 360’ initiative, which will doubtless bring more visitors and could encourage them to explore lesser-known parts of the Park and its fringes. The Society seeks members’ views on this initiative. Personally, I welcome action to entice many more people to holiday in our national parks and to enjoy all the special qualities that each of them offers, providing visitors are encouraged and enabled to behave responsibly. Snowdonia will always have vast areas for solitude and there is no need to fear the Park being overwhelmed - providing visitor management and transport measures are properly resourced. Should this feature more strongly in the Society’s campaigning work? People holiday abroad for many reasons including sunshine and to experience different cultures. But sunshine is never more beautiful than on Welsh mountains and coasts after showers. And Eryri is a heartland of one of Europe’s most enduring cultures. Julian Pitt is the Chair of the Snowdonia Society


Dim ond yr hyn yr ydym yn ei roi sydd gennym Mae Eryri yn wirioneddol hardd. Ond does dim yn syml ynglŷn â’i gadw felly. Mae pob math o bobl a chyrff yn cydweithio i warchod lleoedd arbennig ar draws Eryri ac mae eich Cymdeithas yn chwarae rhan gynyddol yn y rhwydwaith hwn sy’n meithrin. Rydym yn creu cyfleoedd ar gyfer pob math o bobl – nid yn unig i fod yn dyst i’r gwaith sydd ei angen ond i gynnig cymorth i’w gwblhau. Mae gwirfoddolwyr sy’n baeddu eu dwylo yn ymarfer ‘gweithredu uniongyrchol’ da iawn ond mae hefyd yn llawn o ystyr. Mae pobl sy’n gwirfoddoli eu hamser a’u hymdrechion, yn enwedig y llu o bobl ifanc sy’n gwirfoddoli – yn cael eu llunio gan y profiad o roi.

o waith yn ne’r Parc Cenedlaethol, ar y Carneddau ac ar fynd i’r afael â ffynonellau o sbwriel. Allwch chi roi rhywbeth i’n helpu i warchod Eryri? Mae rhodd o £20 yn darparu ein gwirfoddolwyr â menig am 2 fis, tra bod £50 yn cynnal hanner cilometr o lwybr tir isel. Mae’n costio £150 i’r Gymdeithas roi diwrnod gwaith ymarferol ar waith i wirfoddolwyr ar dir isel, a £250 ar yr ucheldir. Mae pob un cyfraniad yn gymorth, yn fawr neu fach. Mae rhoddion rheolaidd o unrhyw faint yn ein helpu i gynllunio mwy o waith ledled y Parc Cenedlaethol.

Ni all pob un ohonom gyfrannu’n gorfforol, ond fe allwn ni i gyd helpu i wneud iddo ddigwydd.

Os gwelwch yn dda, rhowch heddiw os allwch chi er mwyn i Eryri gael y gofal sydd ei angen arni rŵan, ac fel ein bod ni i gyd yn cael y cyfle i brofi ei hysblander yfory.

Fe allwch chi helpu drwy roi un rhodd neu gyfraniad rheolaidd er mwyn darparu nawdd cyfatebol ar gyfer ein gwaith ymarferol. Wrth roi rydych yn gwneud i bethau da ddigwydd yn Eryri: trwsio llwybrau, plannu gwrychoedd, rheoli coedlannau, adfer mawnogydd a gwlyptiroedd, rheoli rhywogaethau ymledol, a llawer mwy. Gan gychwyn eleni, rydym hefyd yn gwneud mwy

Diolch i chi am roddi’r hyn allwch chi. Tîm y staff

Penwythnos Mentro a Dathlu ● Make a Difference weeknd ©Dan Struthers

Amgaeaf rodd o: ☐£250

☐£100

Rhodd ☐£50

☐£20 ☐Arall/Other £.................

Dylid gwneud sieciau’n daladwy i ‘Cymdeithas Eryri’.

Gallwch hefyd gyfrannu ar ein gwefan: www.cymdeithas-eryri.org.uk

☐ Yr wyf yn drethdalwr yn y DU ac fe hoffwn i fy nhaliad gael ei drin fel cyfraniad Rhodd Cymorth. (Os nad ydym eisoes wedi cael datganiad Rhodd Cymorth gennych, fe wnawn anfon un atoch i’w lofnodi.)

Dychwelwch y ffurflen hon i:

Cymdeithas Eryri, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR 01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk Rhif elusen gofrestredig:1155401

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 5


We only have what we give Snowdonia is simply beautiful. But there’s nothing simple about keeping it that way. All kinds of people and organisations work together to look after special places across Snowdonia and your Society plays an increasingly important role in this nurturing network. We create opportunities for all kinds of people - not just to witness the work that is needed but to give a helping hand in getting it done. Volunteers getting their hands dirty is good practical ‘direct action’ but it is also full of meaning. People who volunteer their time and effort – especially the many young people who volunteer – are themselves shaped by the experience of giving. We can’t all get out and contribute physically, but we can all help make it happen. You can help by giving a one-off or regular donation to match fund our practical work. By giving, you make good things happen in Snowdonia: fixing footpaths, planting hedges, managing woodlands, restoring peatlands and wetlands, controlling invasive species, and much more. Starting this year we are also doing more work in the south of the National Park, on the Carneddau and on tackling litter problems at source.

Can you give something to help us look after Snowdonia? A gift of £20 keeps our volunteers supplied with gloves for 2 months, while £50 maintains half a kilometre of lowland footpath. It costs the Society £150 to run a practical volunteer workday in the lowlands, and £250 in the uplands. Every single contribution helps, large or small. Regular donations of any size help us to plan more work across the National Park. Please, if you can, give today so that Snowdonia gets the care it needs now, and we all have the chance to experience its splendour tomorrow. Thank you for giving what you can. The staff team

John Claire

Mary-Kate

Judith

Afon Idwal ©John Farrar

Daniel

Debbie y Mar

Cwm Llan ©John Farrar

I enclose a donation of: ☐£250

Donation

☐£100

☐£50 ☐£20 ☐Arall/Other £.................

Please make cheques payable to to ‘Snowdonia Society’.

You can also donate on our website: www.snowdonia-society.org.uk

☐ I am a UK tax-payer and I would like my subscriptions and donations to be Gift Aided.

(We will check our records and if we do not have a Gift Aid declaration for you we will send you one to sign.)

Please return this form to:

Snowdonia Society, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR 01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk Registered charity no: 1155401

6 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd


Golwg ar ymddiriedolwr Trustee spotlight Bob Lowe Mae fy nghysylltiad â’r Gymdeithas

My involvement with the Society dates back to the last century – and the original Snowdonia National Park Society led by the indomitable Esmé Kirby. I have been involved with the evolution of National Parks in Wales and beyond for over 40 years.

Drwy gyfrwng fy ngwaith cyfrannais ar lefel sylfaenol fel swyddog rheoli datblygiad gyda Phwyllgor Parc Cenedlaethol Gwynedd yng ngogledd Eryri ac yn ddiweddarach gyda Chyngor Cefn Gwlad Cymru fel Swyddog Cyswllt y Parc Cenedlaethol, y Swyddog Ardal dros Ogledd Orllewin Cymru a Phennaeth Hamdden a Mynediad. Roeddwn yn falch o gymryd rhan mewn datblygiad Deddf Amgylchedd 1995 gyda’i chymalau ar bwrpasau parciau cenedlaethol a sefydliad Awdurdodau Parciau Cenedlaethol o dan Ddeddf Llywodraeth Leol Cymru 1998.

My working life included contributions at ‘grassroots’ as a development control officer with Gwynedd’s National Park Committee in northern Snowdonia and later with CCW as National Parks Liaison Officer, the Area Officer for North West Wales and Head of Recreation and Access. I was pleased to be involved with the passage of the Environment Act 1995 with its clauses on national park purposes and the establishment of the National Park Authorities under the Local Government Wales Act 1998.

yn mynd yn ôl i’r ganrif ddiwethaf – a Chymdeithas wreiddiol Parc Cenedlaethol Eryri o dan arweinyddiaeth yr unigryw Esmé Kirby. Rydw i wedi bod yn ymwneud ag esblygiad Parciau Cenedlaethol yng Nghymru a thu hwnt ers dros 40 mlynedd.

Bydd Eryri yn colli buddion cronfeydd strwythurol yr UE sydd wedi cynnal partneriaethau yng Ngwynedd a Chonwy i archwilio dulliau newydd o wireddu rheolaeth gynaliadwy ar yr ucheldir gyda’r gymuned amaethyddol, i ddatblygu rhwydweithiau llwybrau ac i ymateb i her erydu ar lwybrau’r ucheldir. Bydd rhaid dod o hyd i ddulliau newydd o ymwneud â mentrau datblygu gwledig cynaliadwy a threialu ffyrdd newydd o sicrhau gwell cartrefi, iechyd, amgylchedd a chanlyniadau cyflogaeth ynghyd â gwell isadeiledd cludiant a chyfathrebu. Rydym yn byw bellach mewn oes ddifyr sy’n herio pob confensiwn; mae’r fframwaith ddeddfwriaethau yng Nghymru wedi newid yn sylfaenol i fframwaith mwy integredig, wedi ei greu o amgylch y cysyniad o ‘ffyniant’ ac yn cynnwys tri ‘philer’ cynaladwyedd – cymdeithas, yr economi a’r amgylchedd – mewn ffordd sy’n nes at ei gilydd nag o’r blaen. Bydd newid hinsawdd yn effeithio’n anochel ar y ffordd yr ydym yn byw ein bywydau; bydd dosbarthiad cynefinoedd a bywyd gwyllt yn parhau i esblygu; a bydd byd y ‘jyncis adrenalin’ yn parhau i ffynnu. Felly, wrth edrych tuag at ddyfodol y Gymdeithas, hoffwn weld y partneriaethau newydd (y bu’r Gymdeithas yn allweddol gyda’u sefydlu) yn mynd i’r afael ag ystod eang o ganlyniadau sydd o fudd i Eryri a’i chymunedau. Hoffwn weld newid sylfaenol uchelgeisiol yn y dull o recriwtio aelodau newydd, rhai lleol a thu hwnt i’r ardal. Credaf bod ffynhonnell gyfoethog o aelodau potensial i’r Gymdeithas yn bodoli yn lleoliadau’r ‘gweithgareddau adrenalin’ yn Eryri a’r ardal o gwmpas; mae angen i ni annog eu brwdfrydedd dros bwrpasau’r Parc Cenedlaethol. Mae gennym dîm o staff da sy’n gweithio’n ddygn a chredaf ei bod yn hanfodol bod pob un ohonom yn cefnogi eu gweithgareddau drwy gyfrwng gwirfoddoli a chodi arian.

Snowdonia is going to miss the benefits of EU structural funds that have supported partnerships in Gwynedd and Conwy in exploring new ways to deliver sustainable upland management with the farming community, to develop footpath networks and to respond to the challenge of erosion on upland footpaths. Other means will have to be found to engage with sustainable rural development initiatives and trial new ways of securing better housing, health, environment and employment outcomes together with improved transport and communications infrastructure. We move now in interesting times that challenge our conventions; the legislative framework in Wales has moved quite radically to a more integrated framework, built around the concept of ‘well-being’ and embracing the three ‘pillars’ of sustainability – society, economy and environment - in a closer way than before. Climate change will inevitably impact on the way we live our lives; distributions of habitats and wildlife will continue to evolve; and the world of ‘adrenaline junkies’ will continue to flourish. So looking to the future of the Society, I want to see the new partnerships (that the Society has helped to establish) tackle a wide range of outcomes that benefit Snowdonia and its communities. I’d like to see an ambitious step change in the recruitment of new members, locally and from further afield. I think there is a rich seam of potential Society members to be garnered at the ‘adrenaline activity’ venues in and around Snowdonia; we need to enthuse them about National Park purposes. We have a good, hard working staff team and I think it is incumbent upon all of us to support their activities through volunteering and fund-raising.

Bob Lowe is a Trustee of the Snowdonia Society

Mae Bob Lowe yn Ymddiriedolwr Cymdeithas Eryri

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 7


A ydym yn gwneud hyn yn iawn? John Harold Ein dymuniad yw eich bod yn teimlo’n wirioneddol falch o’r hyn yr ydym yn ei wneud dros Eryri. Mae eich barn yn bwysig. Gobeithiwn y byddwch yn cymryd rhan yn Arolwg Aelodau Cymdeithas Eryri 2020.

• Atgyfnerthu ein gwaith yn ardaloedd deheuol Eryri mewn partneriaeth ag Awdurdod y Parc Cenedlaethol.

Fel elusen gofrestredig mae ein pwrpas yn cael ei ddiffinio gan ein cyfansoddiad, sef ‘gwarchod a gwella harddwch a nodweddion arbennig Eryri a hyrwyddo eu mwynhad er budd pawb sy’n byw yn y Parc, sy’n gweithio yma neu sy’n ymweld âr ardal rŵan ac yn y dyfodol.’

Byddwn hefyd yn anelu at weithio gyda thirfeddianwyr a phartneriaid i greu a chynnal llwybrau caniataol newydd mewn mannau priodol.

Gyda’r pwrpas hwnnw mewn golwg, drafftiwyd Cynllun Gweithredu gan staff ac ymddiriedolwyr yn ddiweddar ar gyfer y tair blynedd hyd at 2022. Dydy hi ddim yn ddogfen fawr na chymhleth. Map syml ydyw, i’n helpu i gadw at ein cynlluniau. Hoffem wybod felly beth ydych chi fel aelodau – a chefnogwyr – yn ei feddwl o’r gwaith a wnawn. Hoffem gael eich barn ar y blaenoriaethau a amlinellir yn y Cynllun Gweithredu. Yn benodol, hoffem gael eich mewnbwn ar y pedwar maes canlynol. Cynllunio a pholisi Pan fo hynny’n angenrheidiol rydym yn eiriol dros y Parc Cenedlaethol, ei rinweddau arbennig a’i fannau nodedig. Mae eich cefnogaeth pan fydd yr ymgyrchoedd hyn yn codi yn allweddol i’n gallu i warchod Eryri. Byddai’n golygu bod staff ac ymddiriedolwyr yn cydweithio’n agos gydag ystod o gyrff a chymdeithasau eraill.

• Helpu i wireddu’r project £4m Partneriaeth Tirlun y Carneddau.

Ymwneud â’r cyhoedd • Project sbwriel yr Wyddfa – targedu newid ymddygiad a mentrau eraill i leihau sbwriel yn ei ffynhonnell. • Gwneud y cysylltiadau rhwng rhinweddau arbennig Eryri, ffermio traddodiadol a nwyddau cyhoeddus. Wrth ddefnyddio eiriolaeth ac elfennau ymarferol byddwn yn cydweithio ochr yn ochr â ffermwyr i helpu i wireddu buddion cyhoeddus sy’n helpu i warchod a gwella’r Parc Cenedlaethol. • Edrych o’r newydd ar sut allwn ni wneud yn fawr o’n heiddo eiconig, Tŷ Hyll, er mwyn sicrhau rhan y cyhoedd gyda’r tirlun a chadwraeth natur yn y Parc Cenedlaethol. • Creu adnodd ar-lein sy’n cynnwys tirlun, bywyd gwyllt a hanes diwylliannol Eryri, wrth gyfuno delweddau a dogfennau archifol a chyfredol – yn cynnwys digideiddio archif y Gymdeithas. Gallu i ddatblygu

Gwaith ymarferol

• Cefnogi mentrau codi arian gydag aelodau, aelodau busnes a chefnogwyr.

Ein prif nod yw atgyfnerthu ein rhaglen waith cadwraeth ymarferol, ei hariannu a’r partneriaethau y mae hi’n seiliedig arnyn nhw, yn cynnwys:

• Sicrhau bod aelodau’n cael yr hyn maen nhw’n ei ddymuno o’u haelodaeth gyda’r Gymdeithas.

• Cynnal a chadw llwybrau, lleihau sbwriel, rheoli cynefinoedd dros fywyd gwyllt, rheoli rhywogaethau ymledol a hyfforddiant ymarferol achrededig ar gyfer gwirfoddolwyr ifanc.

• Datblygu grŵp peilot o aelodau lleol ar gyfer gwirfoddolwyr gweithgar, pobl sy’n codi arian ayyb er mwyn rhannu eu cariad tuag at Eryri • Creu pecyn gwybodaeth newydd i annog pobl i gyfrannu rhoddion a chymynroddion a fydd yn helpu i ofalu am Eryri yn y dyfodol. Cofiwch gymryd rhan yn Arolwg Aelodau 2020 arlein a fydd yn cael ei ddosbarthu yn ddiweddarach y gwanwyn hwn gyda’n bwletin. Os nad ydych eisoes yn derbyn yr e-fwletinau gallwch gofrestru drwy e-bostio info@snowdonia-society.org.uk. Os hoffech gymryd rhan ond yn dymuno derbyn copi papur o’r arolwg, gallwch ein e-bostio neu ffoniwch 01286 685498. Diolch am eich cefnogaeth Gymdeithas, ein gwaith ac Eryri.

werthfawr

John Harold yw Cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri

Rhaeadr Cynfal ©John Farrar

8 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

o’r


Are we doing this right? John Harold We want you to feel really proud of what we do for Snowdonia. Your views are important. We hope you’ll take part in the Snowdonia Society Member Survey 2020.

Penwythnos Mentro a Dathlu ● Make a Difference weekend ©Dan Struthers

As a registered charity our purpose is defined by our constitution; it is ‘to protect and enhance the beauty and special qualities of Snowdonia and to promote their enjoyment in the interests of all who live in, work in or visit the area both now and in the future.’ With that purpose in mind, staff and trustees recently drafted an Action Plan for the three years to 2022. It isn’t a big or complex document. It’s a simple map to help us keep on track. Now we want to know what you as members - and supporters - think of the work we do. We’d like your views on the priorities which the Action Plan sets out. We particularly want your input on the following four areas. Planning and policy When necessary we stand up for the National Park, its special qualities and special places. Your support when these campaigns arise is key to our ability to protect Snowdonia. This involves staff and trustees working closely with a range of other organisations. Practical work Our primary aim is to consolidate our practical conservation work programme, its funding and the partnerships on which it is based, including: • Footpath maintenance, litter reduction, habitat management for wildlife, invasive species control and accredited practical training for young volunteers. • Strengthen our work in southern areas of Snowdonia in partnership with the National Park Authority. • Help to deliver the £4m Carneddau Landscape Partnership project. We will also seek to work with landowners and partners to create and maintain new permissive footpaths in appropriate areas Public engagement • Snowdon litter project - targeted behavior change and other initiatives to reduce litter at source.

• Take a fresh look at how we can make best use of our iconic property at Tŷ Hyll to engage the public with landscape and nature conservation in the National Park. • Create an online resource featuring landscape, wildlife and cultural history of Snowdonia, combining archive and current images and documents – including digitising the Society archive. Building capacity • Support fundraising initiatives with members, business members and supporters. • Make sure that members get what they want from their membership of the Society. • Develop a pilot local member group for active volunteers, fundraisers etc. to share their love of Snowdonia. • Create a new information pack to encourage the giving of gifts and legacies which will help care for Snowdonia into the future. Please do take part in the online Member Survey 2020 which will be circulated later this spring via our ebulletin. If you don’t already receive the ebulletins you can register by emailing info@snowdonia-society.org.uk. If you want to take part but would prefer to receive a paper copy of the survey, please email or phone us on 01286 685498. Thank you for your valued support of the Society, our work and Snowdonia. John Harold is the Director of the Snowdonia Society

• Make the links between Snowdonia’s special qualities, traditional farming and public goods. Using both advocacy and practical elements we will work alongside farmers delivering public benefits that help conserve and enhance the National Park.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 9


Cwrdd â'n Llywydd newydd Roger Thomas Rydw i wrth fy modd, ac yn ei theimlo’n fraint, i olynu John Lloyd Jones fel Llywydd diweddaraf y Gymdeithas. Cydweithiodd John a finnau yn agos fel Cadeirydd a Phrif Swyddog Gweithredu Cyngor Cefn Gwlad Cymru, swydd a dderbyniais wedi rhai blynyddoedd fel Cyfarwyddwr Asiantaeth Amgylchedd Cymru. Fel teulu – mae gan Jan a minnau efeilliad (merched) a mab – rydym wedi byw ar Ynys Môn ers bron i drideg mlynedd, a fy mhrif ymwneud â’r parc cenedlaethol y tu allan i’r gwaith oedd drwy feicio drwy ei dirlun hardd, yn ogystal â cherdded. Yn gweithio’n gyntaf yng ngwasanaethau gwyddonol Dŵr Cymru mewn amryw o swyddi ledled de a gorllewin Cymru, symudom fel teulu o Sir Benfro i’r gogledd gydag Awdurdod Afonydd Cymru. Er i’r teulu aros yng ngogledd Cymru, gweithiais yn y swydd yn ystod yr wythnos yng Nghaerdydd am 6 mlynedd fel Cyfarwyddwr AAC, cyn derbyn swydd y CCG. Ar ôl ymddeol, rydw i wedi rhoi fy amser i weithio gyda chyrff anllywodraethol amgylcheddol yr oeddwn wedi dod i’w parchu cymaint drwy gydol fy ngyrfa – ac, wrth gwrs, i gynyddu’r amser yr ydw i’n ei dreulio mewn cyswllt uniongyrchol gyda’n bywyd gwyllt a’n tirlun. Yn y cyfnod hwn o argyfyngau darfodol, fe all dyfodol y byd naturiol – ac felly ein dyfodol ein hunain – ymddangos yn hynod o fregus. Mae effeithiau newid hinsawdd a’r prinhad enfawr yn nifer ac amrywiaeth ein bywyd gwyllt yn dyst i genedlaethau o ddulliau byw afradlon ac agweddau anystyriol tuag at y defnydd o adnoddau naturiol. Mae sicrhau’r gwytnwch mewn systemau naturiol yr ydym bellach yn gwybod sydd eu hangen arnom yn dal yn bosibl, drwy weithredu ar frys ac ar y cyd, ac heb fabwysiadu bodolaeth ddarbodus. Mae gan atyniadau treftadaeth naturiol ran pwysig i’w chwarae yn y newid hwn o wastraffwyr i warchodwyr ein hamgylchedd naturiol, yn enwedig parciau cenedlaethol. Rydym i gyd wedi dod i ddeall, gwerthfawrogi a gofalu am y byd naturiol drwy gyswllt a phrofiad. Felly pam y rôl allweddol hon i barciau wrth i gymdeithas newid? Oherwydd eu bod ar raddfa sy’n galluogi’r sawl sy’n byw ac yn gweithio ynddyn nhw i ddod ynghyd a dangos sut allwn ni fyw mewn harmoni â byd natur. Mae gofalaeth yn golygu meithrin ein hamgylchedd, fel bod y rhai sy’n dod ar ein holau’n gallu ffynnu, ac fel bod ardaloedd, lle mae’r rhyngweithio rhwng pobl a byd natur gyda threigl amser wedi cynhyrchu ardal o gymeriad unigryw gyda gwerth ecolegol, biolegol, diwylliannol a golygfeydd arwyddocaol (i ddyfynnu diffiniad yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur am barc cenedlaethol Categori V megis Eryri), yn ymddangos i mi i fod yn sail ar gyfer sicrhau’r ddealltwriaeth ehangach hon. Er nad ydym wedi wynebu heriau mor arwyddocaol o’r blaen, mae gennym gyfleoedd enfawr ar ffurf polisi amaethyddiaeth yn dilyn Brexit. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynllun rheolaeth tir yn y dyfodol sy’n gwobrwyo nid yn unig gynhyrchiad bwyd ond hefyd yr hyn a elwir yn nwyddau cyhoeddus – dŵr glân, pridd ffrwythlon, awyr pur, a bywyd gwyllt iach ac amrywiol. Mae

10 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

galw mawr hefyd am fwy o arwynebedd o goed, sy’n bwysig ochr yn ochr â mawn a phridd ar gyfer cynnal carbon. Ar hyn o bryd mae’r 15% o orchudd coed yng Nghymru yn llai na hanner yr hyn a geir ar gyfartaledd yn Ewrop – ond bydd rhaid ystyried yn ofalus sut allwn ni gynyddu arwynebedd coed a pha rywogaethau i’w plannu os ydym am osgoi canlyniadau na ellir eu rhagweld. Rhaid i ni hefyd gysylltu ein mannau gorau o ran bywyd gwyllt a thirlun, gan fod ein dull hanesyddol o ddynodi pocedi ynysig – boed hynny oherwydd eu bioamrywiaeth neu dirlun – yn amlwg wedi bod yn hollol annigonol o ran gwarchod ein hamgylchedd naturiol. Rydw i’n edrych ymlaen at gyfrannu mewn unrhyw ffordd y gallaf i helpu i fynd i’r afael â’r agenda trawsnewidiol hwn, agenda na fydd modd ei wireddu os na fydd pawb sy’n gweithio ac yn byw yn Eryri yn penderfynu, yn cynllunio ac yn gweithredu gyda’i gilydd. Wedi cael fy ngeni a’m magu yn Rhydaman, ar gwr gorllewinol meysydd glo de Cymru, yr hyn sy’n arglwyddiaethu ar y tirluniau hoff yr ydw i’n eu cofio o’m mhlentyndod yw bryniau crynion Rhydaman gyda’u tomenni glo, lle arferem chwarae a rasio ein beiciau. Cefais fy hatgoffa o’r cysylltiadau cryfion hyn â’n blynyddoedd cynnar pan noddwyd grŵp ieuenctid o’r Rhondda i feicio o Gaernarfon i Gwm Taf gan Gymorth Naturiol Cymru, yn dilyn eu cychwyn da yng nghwmni Alun Ffred, yr AC lleol a Gweinidog Treftadaeth ar y pryd. Soniodd y beicwyr, oedd wedi adeiladu eu beiciau eu hunain, wrthyf am yrru tua’r gogledd drwy Gymru a oedd wedi mynd a nhw am y tro cyntaf allan o’r cymoedd diwydiannol. Roedden nhw’n rhyfeddu at wyrddni enfawr mynyddoedd y Cambria a harddwch tirwedd de Eryri, cyn nodi ‘ac yna ddaru ni gyrraedd Blaenau Ffestiniog, oedd yn union fel adref’! Rhaid i mi gyfaddef nad ydw i erioed wedi deall pam na chafodd y dref hon, gyda’i thirluniau trawiadol a’i chyfoeth o ran treftadaeth diwylliannol, ei chynnwys o fewn y parc cenedlaethol. Roger Thomas yw Llywydd Cymdeithas Eryri


Meet our new President Roger Thomas I am delighted, and more than a little humbled, to be succeeding John Lloyd Jones as the latest President of the Society. John and I worked closely together as Chair and CEO, respectively, of the Countryside Council for Wales (CCW), a post I took up after some years as Director of Environment Agency Wales (EAW). As a family – Jan and I have twin daughters and a son – we have lived on Anglesey for nearly thirty years, my main interaction with the National Park outside work being through cycling its frequently breathtaking scenery, with walking a subsidiary activity. Initially working in Welsh Water’s scientific services in various posts across south and west Wales, we moved as a family from Pembrokeshire to the north with the National Rivers Authority. Although the family stayed in north Wales, I was based during the week in Cardiff for 6 years as Director of EAW, before taking up the CCW post. In retirement, my time has been devoted to working with the environmental Non-Government Organisations that I had come to respect so much throughout my career – and, of course, to increasing time spent in direct contact with our wildlife and scenery. At this time of existential crises, the future of our natural world - and therefore our own future – is very much in the balance. The impacts of climate change and the massive decline in both numbers and diversity of our wildlife are testament to generations of profligate lifestyles and careless attitudes to the use of natural resources. Achieving the resilience in natural systems that we now know we need is still possible, through urgent and concerted action, and without the adoption of a hairshirt existence. Natural heritage attractions have an important part to play in this transition from squanderers to stewards of our natural environment, none more so than national parks. We have all come to understand, value and care for the natural world through contact and experience. So why this key role for the parks in society’s transition? Because they are of a scale that enables those who live and work in them to come together and show how we can live in harmony with nature. Stewardship means nurturing our environment, so that those who succeed us can thrive, and areas, where the interaction of people and nature over time has produced an area of distinct character with significant ecological, biological, cultural and scenic value (to quote the International Union for Conservation of Nature’s definition of a Category V national park such as Snowdonia), seem to me to be the ideal springboards towards gaining this wider understanding.

Whilst the challenges are unparalleled in their significance, we have huge opportunities in the shape of post-Brexit agricultural policy. The Welsh Government is committed to a future land management scheme that rewards not only the production of food but also what are termed public goods – clean water, fertile soils, pure air, healthy and diverse wildlife. There is also a clamour for increased tree cover, important alongside peat and soils for carbon capture. Tree cover in Wales, at 15%, is less than half of the European average – but how we increase tree cover and with what species needs to be carefully considered if we are to avoid the trap of unforeseen consequences. We must also connect our wildlife and landscape hotspots, as our historic approach of designating isolated pockets - be it for their biodiversity or landscape - has clearly fallen far short of accomplishing stewardship of our natural environment. I’m looking forward to contributing in any way I can to help address this transformative agenda, an agenda that can only be successfully delivered if all who live and work in Snowdonia decide, plan and act together. Having been born and raised in Ammanford, on the western edge of the south Wales coalfield, the cherished landscapes I recall from my childhood are dominated by the rolling hills of Carmarthenshire … liberally dotted with coaltips, where we played and ‘scrambled’ on bikes. I was reminded of these powerful connections with our formative years when CCW sponsored a Rhondda youth group to cycle from Caernarfon to the Taf Valley, following a send-off from then-Heritage Minister and local AM Alun Ffred Jones. The cyclists, who had built their own bikes, told me about the drive north through Wales that had taken them for the first time out of the industrialised valleys. They marvelled at the vast green wilderness of the Cambrian Mountains and the scenic splendour of southern Snowdonia, before noting ‘and then we reached Blaenau Ffestiniog, which was just like home’! I must confess that I have never understood why this town of such striking landscapes interwoven with cultural heritage riches has been excluded from the National Park. Roger Thomas is the President of the Snowdonia Society

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 11


Yn Gryno - y diweddaraf a gwybodaeth leol Cadeirydd newydd i Bartneriaeth yr Wyddfa

Mynd o dan y ddaear

Ym mis Tachwedd 2019 ymgymerodd ein Cyfarwyddwr, John Harold, â rôl Cadeirydd Partneriaeth yr Wyddfa sy’n darparu Cynllun Yr Wyddfa, y cynllun partneriaeth ar gyfer Yr Wyddfa.

Wedi sawl blwyddyn o waith, rydym yn rhagweld y cais cynllunio cyntaf ar gyfer claddu llinellau trosglwyddo trydan foltedd uchel a symud peilonau o aber y Ddwyryd. Mae’r project pwysig hwn, rhan o broject Darpariaeth Effaith Weledol £500m y Grid Cenedlaethol, yn dangos beth sy’n bosibl pan y clustnodir adnoddau yn ôl cynllun clir. Mae hefyd yn amlygu pwysigrwydd sicrhau atebion cywir am brif strwythur mewnol o’r dechrau un!

Dod o hyd i atebion ar gyfer y lleoliadau mwyaf poblogaidd Fel rhan o Gynllun Yr Wyddfa, mae astudiaeth ar y gweill o opsiynau cludiant a theithio ar gyfer lleoliadau mwyaf poblogaidd Yr Wyddfa ac Ogwen. Dengys blerwch parcio ar ddiwrnod braf yn Ogwen neu Benygwryd na fydd atebion megis ychwanegu ychydig mwy o ofodau parcio yn sicrhau’r newid sydd ei angen. Mae’r maes yn eang, mae’r ymgynghorwyr yn uchelgeisiol ac rydym yn obeithiol y ceir cynnydd, wrth ddysgu gwersi o’r fentr flaenorol Allwedd Gwyrdd. Codi sbwriel ar Yr Wyddfa O dan Gynllun Yr Wyddfa, mae Cymdeithas Eryri’n cymryd cyfrifoldeb arweiniol am fynd i’r afael â sbwriel ar Yr Wyddfa. Mae llawer o’r gwaith yn ymarferol ac yn cael ei gydlynu gyda phartneriaid – rhwydwaith amrywiol sy’n darparu sesiynau glanhau rheolaidd ac ymdrechion glanhau trwyadl penodol. Eleni rydym yn ehangu ein gwaith gyda phrojectau newid ymddygiad wedi eu targedu ac ymdrechion i ddatrys rhannau o’r broblem yn eu ffynhonnell. Am ragor o wybodaeth gweler yr erthygl ar wahân yn y cylchgrawn hwn. Cwm Cynfal Mae Cwm Cynfal yn lle hynod dros fywyd gwyllt ac yn lleoliad gyda thirlun rhagorol a phwysigrwydd diwylliannol. Cyn y Nadolig fe wnaethom ni ymateb i gais cynllunio ar gyfer datblygiad ynni dŵr pwysig yn y Cwm, gan dynnw sylw at y ffaith ei fod angen archwiliad trwyadl drwy gyfrwng Asesiad Effaith Amgylcheddol. (gweler www.snowdonia-society.org.uk/cwm-cynfal-questions-thatneed-answers). Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol bellach wedi gofyn am AEA. Byddwn yn parhau i wylio’n agos, yn ymateb fel bod angen ac yn gwarchod un o drysorau Eryri. Partneriaeth Natur Eryri Dydyn ni ddim yn gwybod llawer am y fenter newydd hon, sy’n cymryd lle Fforwm Bywyd Gwyllt Eryri. Ond byddwn yno yn y cyfarfod cyntaf ym mis Mawrth, yn barod i wneud ein rhan dros fywyd gwyllt a mannau gwyllt Eryri. Cychwyn o’r newydd Erbyn y byddwch yn darllen hwn bydd Cynllun Partneriaeth y Parc Cenedlaethol dros Eryri, Cynllun Eryri, wedi cwblhau ei gyfnod ymgyghoriad cyhoeddus olaf. Mae’r Gymdeithas wedi cyfrannu at bob cam o ddatblygiad y cynllun hwn a byddwn yn gwneud ein gorau glas i wneud yn siŵr y bydd yn gweithio’n iawn. Gobeithio y bydd llawer ohonoch wedi cymryd y cyfle i ddweud eich dweud yn yr ymgynghoriad, gan fod y Parc Cenedlaethol yn bwysig i bob un ohonom sy’n gweithio, yn byw neu’n chwarae ynddo.

12 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

De Eryri Rydym yn gweithio gydag Awdurdod y Parc Cenedlaethol i ddatblygu Memorandwm o Ddealltwriaeth a fydd yn ymestyn ein gwaith ymarferol yn ne Eryri yn sylweddol. Ymysg y lleoliadau lle bydd ein gwirfoddolwyr yn cynnig help llaw yn fwy aml mae Cader Idris, Llyn Tegid, coedydd Farchynys a Llwybr Mawddach. Os ydych yn byw yn ne Eryri neu’n ymweld, byddem wrth ein bodd cadw mewn cysylltiad ynglŷn â sut allwch chi helpu. Partneriaeth Tirlun y Carneddau – rheolwr project Mae’r project £4m hwn y bu llawer o aros amdano yn cael ei roi ar waith eleni o’r diwedd. Penodwyd Dr Marian Pye yn Rheolwr Project ac edrychwn ymlaen at gydeithio’n agos gyda hi. Gweler yr erthygl ar wahân am y diweddaraf ar y project pwysig hwn a’n rhan ni ynddo. Cynnal cynhadledd y DU 2021 yn Eryri Mae Cymdeithas Eryri yn falch o gynnal cynhadledd Cymdeithasau Parc Cenedlaethol y DU y flwyddyn nesaf. Mwy o fanylion i ddilyn cyn gynted â phosib, ond y dyddiadau tebygol yw 13-15 Hydref 2021. Lle i anadlu Mae hi’n naw mlynedd ers i’r Gymdeithas symud ei phencadlys o Dŷ Hyll i Brynrefail ger Llanberis. Yn ystod y cyfnod hwn mae’r nifer o staff wedi tyfu o dri i saith, sy’n golygu bod y swyddfa braidd yn llawn ar adegau. Bellach rydyn ni wedi chwalu’r wal drwodd i’r uned drws nesaf. Diolch i’r staff am eu hyblygrwydd a’u tymer da yn ystod y blynyddoedd o orfod rhannu gofod cyfyng! Tŷ Hyll – esblygiad hafan i fywyd gwyllt Gyda’r gwybedog brith hyfryd yn nythu bob blwyddyn yn ein coedlan, ac yn darparu data gwerthfawr drwy gyfrwng cynllun modrwyo adar Ymddiriedolaeth Adara Prydain, mae Tŷ Hyll eisoes yn gwneud ei ran dros fyd natur. Rydym yn edrych sut allwn ni ddefnyddio gardd fywyd gwyllt hardd Tŷ Hyll i ysbrydoli mwy o bobl i wneud eu rhan dros gadwraeth. Gwyliwch y gofod hwn. Codi arian yn yr ardd Rydym yn chwilio am aelodau neu gefnogwyr a hoffai godi arian ar gyfer gwaith y Gymdeithas drwy gynnal digwyddiad gardd agored/gardd de ar raddfa fechan. Cysylltwch â Claire, ein Swyddog Ymwneud â’r Cyhoedd ar Claire@snowdonia-society. org.uk neu 01286 685498 i drafod.


Diolch Brexit/cefnogaeth ffermio yn y dyfodol Ym mis Hydref 2019, anfonodd y Gymdeithas ymateb manwl i ail ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar ddyfodol taliadau ar gyfer ffermio a rheolaeth tir. Ar hyn o bryd mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ei opsiynau. Gallwch ddarllen ein hymateb ar: www.snowdonia-society.org.uk/conservation-andfarming-in-this-together

• I Gymdeithas Hanes Llanfairfechan am eu cyfraniad o £70 a gasglwyd mewn digwyddiad er cof am y diweddar Warren Martin, a fu farw y llynedd. Roedd Warren yn gymeriad pwysig ym maes cadwraeth natur Eryri ac yn aelod balch o Gymdeithas Eryri. • I cefnogwr anhysbys sy'n gwneud cyfraniad yn benodol tuag at ein gwaith o warchod ac adfer mawnogydd a’u natur a buddion hinsawdd. • I busnes bach lleol Sweet Snowdonia am codi dros £40 i’r Gymdeithas drwy werthu bara sinsir arbennig. • Rydym yn ddiolchgar iawn unwaith eto i Jayne Lloyd a Marathon Eryri am gyfraniad o £500 tuag at ein gwaith cadwraeth; byddwn yn helpu unwaith eto ar ddiwrnod y Marathon yn 2020. • Llawer o ddiolch i Jim Langley a Paul Gannon am gyfrannu elw lansiad eu llyfr yng Nghaffi Siabod. www.paulgannonphotos.co.uk/product/alps-natural-companion • Mae’r cwis tafarn yn y Douglas Arms ym Methesda ar 2il ddydd Mawrth pob mis yn gwneud cyfraniad rheolaidd i gefnogi ein gwaith – diolch i Gareth Jones. Mae ein tîm gweithgar yn croesawu ymdrechion codi arian unigol bob amser – defnyddiwch eich dychymyg!

Thanks • To Llanfairfechan Historical Society for their donation of £70 collected at a memorial event for the late Warren Martin, who died last year. Warren was a major figure in nature conservation in Snowdonia and a proud member of the Snowdonia Society. • To an anonymous supporter making a donation specifically towards our work of protecting and restoring peatland and its nature and climate benefits. • To local small business Sweet Snowdonia who raised over £40 for the Society through sales of artisan gingerbread. • We’re very grateful once again to Jayne Lloyd and Snowdonia Marathon for a donation of £500 towards our conservation work; we’ll be helping out on Marathon day again in 2020. • Many thanks to Jim Langley and Paul Gannon for donating the proceeds of their book launch at Caffi Siabod. www.paulgannonphotos.co.uk/product/alps-natural-companion • The pub quiz at Douglas Arms in Bethesda on 2nd Tuesday of every month makes a regular donation to support our work – thanks to Gareth Jones. Individual fundraising efforts are always really welcomed by our hard-working team – apply your imagination! Afon Cynfal © Tom Laws

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 13


Short Cuts -

updates and local knowledge

Cader Idris © John Farrar

New Chair for Snowdon Partnership In November 2019 our Director, John Harold, took on the role of Chair of the Snowdon Partnership which delivers Cynllun Yr Wyddfa, the partnership plan for Snowdon.

proper scrutiny via Environmental Impact Assessment (see www.snowdonia-society.org.uk/cwm-cynfal-questions-thatneed-answers). The National Park Authority has now requested EIA. We will continue to watch closely, respond as necessary and protect one of Snowdonia’s jewels.

Unsticking the honeypots

Snowdonia Nature Partnership

As part of Cynllun Yr Wyddfa, a study is underway of transport and travel options for the ‘honeypot’ locations of Snowdon and Ogwen. The parking carnage of a sunny day at Ogwen or Penygwryd shows us that ‘sticking plaster’ solutions (building a few more parking spaces) will not bring the change needed. The scope is wide, the consultants are ambitious and we are hopeful that progress will ensue, learning lessons from the previous Green Key initiative.

We don’t yet know much about this new initiative, which replaces the Snowdonia Wildlife Forum. But we’ll be there at the first meeting in March, ready to do our bit for the wildlife and wild places of Snowdonia.

A pick-me-up for Snowdon Under Cynllun Yr Wyddfa, the Snowdonia Society takes a lead responsibility for tackling litter on Snowdon. Much of this work is practical and is co-ordinated with partners – a diverse network that delivers both regular clearances and one-off ‘deep-clean’ efforts. This year we are expanding our work with targeted behaviour change projects and efforts to solve parts of the problem at source. For more information see the separate article in this magazine. Cwm Cynfal Cwm Cynfal is a hotspot for nature, and a place of outstanding landscape and cultural importance. Before Christmas we responded to a planning application for a major hydropower development in the Cwm, pointing out that it needed

14 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

A brand new start By the time you read this the National Park Partnership Plan for Snowdonia, known as Cynllun Eryri, will have completed its final public consultation stage. The Society has contributed to every stage of development of this plan and we will do our best to make it work well. We hope that many of you will have taken the opportunity to have your say in the consultation, as the National Park matters to all of us, whether we work, live or play in it. Going underground After several years of work, we anticipate the first planning application for undergrounding high voltage electricity transmission lines and removing pylons from the Dwyryd estuary. This major project, part of National Grid’s £500m Visual Impact Provision project, shows what is possible when resources are aligned with a clear plan. It also highlights the importance of getting decisions about major infrastructure right the first time around!


Croeso Southern Snowdonia

Mary Williams, Swyddog Cadwraeth

We are working with the National Park Authority to develop a Memorandum of Understanding which will significantly extend our practical work in southern Snowdonia. Cader Idris, Llyn Tegid, Farchynys woods and the Mawddach Trail are just some of the locations where our volunteers will be lending a helping hand more often. If you live in or visit southern Snowdonia, we’d be delighted to keep in touch about how you can help.

Cyrhaeddodd Mary mewn pryd i gael ei chrybwyll yng nghylchgrawn yr Hydref ac ers hynny mae hi hefyd wedi derbyn y rôl o warchod Tŷ Hyll. Yn flaenorol, gweithiodd Mary fel Warden Cynorthwyol i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ym mynyddoedd y Carneddau a’r Glyderau. Cyn hynny roedd yn Gynorthwy-ydd Cefnogi Dysgu, gan gefnogi disgyblion gydag anawsterau dysgu. emosiynol neu o ran eu hymddygiad. Mae hi wrth ei bodd yn cyfarfod pobl newydd a’u helpu i fwynhau bod allan yn yr awyr agored a gwneud rhywbeth ymarferol. Symudodd Mary i ogledd Cymru yn 2018 ac mae hi’n siaradwr Cymraeg o Sir Benfro sydd wrth ei bodd yn crwydro’r mynyddoedd; mae hi yn Gristion brwdfrydig ac hefyd yn dysgu i ddringo.

Carneddau Landscape Partnership - project manager This long-awaited £4m project gets going in earnest this year. Dr Marian Pye has been appointed as Project Manager and we look forward to working closely with her. See separate article for an update on this important project and our part in it. Snowdonia to host 2021 UK conference The Snowdonia Society is proud to be hosting the UK National Park Societies’ conference next year. More details to follow as soon as possible, but the provisional dates are 13-15 October 2021. Breathing space It’s nine years since the Society moved its HQ from Tŷ Hyll to Brynrefail near Llanberis. During that time the staff complement has grown from three to seven, making the office just that bit too cosy at times. We’ve now knocked through into the adjacent unit. Thanks are due to staff for their adaptability and good humour over years of having to breathe in! Tŷ Hyll – a wildlife haven evolves With delightful pied flycatchers breeding each year in our woodland and providing valuable data through the British Trust for Ornithology bird ringing scheme, Tŷ Hyll is already doing its bit for nature. We’re looking at how we can use the lovely wildlife garden at Tŷ Hyll to inspire more people to do their bit for conservation. Watch this space. Garden fundraisers We are looking for members or supporters who’d like to raise funds for the Society’s work by hosting a smallscale open garden/garden tea event. Contact Claire our Engagement Officer on Claire@snowdonia-society.org.uk or 01286 685498 to discuss. Brexit / future farming support In October 2019, the Society submitted a detailed response to Welsh Government’s second consultation on the future of payments for farming and land management. Welsh Government is currently considering its options. You can read our submission at: www.snowdonia-society.org.uk/ conservation-and-farming-in-this-together

Welcome Mary Williams, Conservation Officer Mary arrived just in time for a quick mention in the Autumn magazine and, since then, she has also taken on a role looking after Tŷ Hyll. Mary previously worked as Assistant Ranger for the National Trust in the Carneddau and Glyderau mountains. Prior to that she was a Learning Support Assistant, supporting pupils with learning, emotional or behavioural difficulties. She loves meeting new people and helping them enjoy being outdoors and doing something practical. Mary moved to north Wales in 2018; a Welsh-speaker from Pembrokeshire who loves exploring the mountains, she is a keen Christian and is also enjoying learning to climb.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 15


Materion ffermio Olwen Ford Olwen Ford ydw i, y drydedd genhedlaeth i amaethu fferm Llan, Llanfrothen, mewn partneriaeth â fy ngŵr Julian. Rydym yn ffermio 70ha o dir o lefel y môr ar Morfa Mawr hyd at uchder o 500 troedfedd yn Rhyd. Rydym yn pori gyr o 45 o wartheg a 100 o ddefaid. Cynhyrchir y gwelltach a’r silwair ar ein fferm. Mae’r tir ar lefel y môr yn mynd o fawn dwfn ar hyd cwr y clogwyn i lôm ar y caeau ymhellach allan. Wrth gnydio’r caeau, rhaid ystyried amodau’r tywydd a’r pridd oherwydd effeithir ar y lefel trwythiad gan y llanw ym Mhorthmadog ac unrhyw law sy’n cwympo ym Metws-y-coed ac/neu Gapel Curig. Mae’r tir uwchben lefel y môr yn sychu’n gyflym os bydd y tywydd yn sych am fwy na rhyw bythefnos oherwydd mae yno ynysoedd creigiog o goed gyda lleiniau rhyngddyn nhw. Mae’r tir yn Rhyd yn fwy o ffridd gyda llus, grug a rhywogaethau o welltir salach yn arglwyddiaethu ac yn tyfu ar frigiadau creigiog gyda mannau fawn dwfn yn ffurfio’r mannau mwy gwastad. Does gan y fferm ddim hawliau mynydd. Mae oddeutu chweched rhan o’r fferm yn goedlan, derw yn bennaf. Rydym yn ffermio mathau traddodiadol o wartheg a defaid ac wedi lleihau nifer y rhain hyd nes bod y fferm i’w gweld yn gallu cynnal ei hun a’r anifeiliaid.

amgylcheddol/cefn gwlad gynnal trafodaethau arwyddocaol gyda’r boblogaeth weithredol frodorol. Olwen Ford, aelod o Gymdeithas Eryri sy'n ffermio yn y Parc Cenedlaethol

Ymateb ein Cyfarwyddwr Rydw i’n falch iawn o gynnig croeso arbennig o gynnes i Olwen fel aelod newydd o Gymdeithas Eryri. Does dim yn rhoi mwy o obaith i mi ar gyfer dyfodol Eryri na deialog uniongyrchol rhwng ffermwyr a chadwraethwyr, dau grŵp sy’n gwarchod y tir ac yn gofalu amdano. Dydy hi ddim yn hawdd weithiau cynnal sgyrsiau rhwng y ddau, ond mae hynny’n digwydd oherwydd rheswm da; mae’r ddwy gymuned yn angerddol dros eu gwaith a’u dymuniad i lunio dyfodol ein cefn gwlad. Sefydlwyd Cymdeithas Eryri gan ffermwr, un oedd â safbwynt gref. Gellir clywed llais cryf Esmé Kirby’n uchel ac yn groch yn ffeiliau’r archif sy’n cofnodi blynyddoedd cynnar Cymdeithas Eryri.

Rydym wedi cymryd rhan yng nghynllun amaeth amgylcheddol Tir Gofal a oedd yn ateb gofynion y fferm ac a oedd yn gweithio’n hyblyg. Mae’r cynllun amgylcheddol diwethaf, Glastir, yn rhy llym ac hyd yma wedi arwain at weithio mewn diwydiant sydd ynghlwm wrth yr amgylchedd byw, ac yn hynod o amhriodol ar gyfer daliadau rhwng 50 ac 125ha. Rhaid cofio bod ffermydd yn cynnwys tri pheth: 1. Y ffermdir a hinsawdd lleol – sef yr amgylchedd. 2. Y ffermwr, yr anifeiliaid a’r cnydau ar y fferm – y celfi byw ar gyfer cynnal yr uchod. 3. Mae amaethyddiaeth yn cynnal cymeriad cefn gwlad Cymru ac yn brif gynhaliwr yr iaith, y diwylliant a’r traddodiadau Cymreig. Dylai pobl sydd yn defnyddio’r tir ar gyfer hamdden fod yn ymwybodol bob amser eu bod hefyd mewn amgylchedd weithredol a bod incwm rhywun arall yn dibynnu ar hwn. Mae ffermwyr yn ymwybodol iawn bod y tir y maen nhw’n gweithio arno yn eu gofal nhw i’w gynnal ar gyfer cenedlaethau o ffermwyr a’r cyhoedd yn y dyfodol. Uwchben unrhyw beth arall, busnesau preifat yw’r ffermydd hyn. Mae esblygiad a newid yn broses naturiol a pharhaus o fewn unrhyw dirlun, fel arfer fel rhan o gymuned fyw. Wedi diwydiannu hanesyddol, mae pobl bellach yn edmygu ei ‘harddwch’, a chwareli sydd fwyaf amlwg yn lleol. Yn anffodus, mae diwydiannu cyfoes, yn cynnwys siediau amaethyddol mawr, yn cael eu barnu gan lawer, yn arbennig gan Gymdeithas Eryri, ond maen nhw’n hanfodol ar gyfer goroesiad unrhyw ardal yn y byd go iawn. Mae safbwynt hanesyddol Cymdeithas Eryri wedi ymddangos yn drefedigol iawn ac ystyrid yr aelodaeth yn ‘bobl ddwad’ wedi ymddeol ac yn berchen ar fodd, heb unrhyw ddiddordeb mewn cynaladwyedd ariannol lleol yn y dyfodol. Mae angen i gyrff

16 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Caernarfon & Denbigh Herald, 19 Mai 1972

Felly ymlaen â ni am hanner canrif. Mae rhai enghreifftiau o bwysau’n parhau, rhai newydd wedi eu hychwanegu, ac mae amgyffred a disgwyliadau’r cyhoedd wedi newid sawl gwaith. Yn ein hymatebion i Lywodraeth Cymru ar reolaeth tir wedi Brexit rydym yn hyrwyddo’r ddau nod o gefnogi ffermwyr a gwella canlyniadau dros fyd natur. Dyma linellau agoriadol ein neges ar ‘Ffermio Cynaliadwy a’n Tir’ o fis Hydref 2019: ‘Whatever ends up in the detail, the Sustainable Farming Scheme must support farming and take forward conservation. To do one but not the other would be a costly failure. The scheme should vigorously reinforce the mutual interests of farmers,


Diolch i chwaraewyr Loteri Cod Post y Bobl! conservationists and wider society, and strike a healthy balance where those interests diverge. We recognise the scale of this challenge. We reject approaches which perpetuate the ‘us and them’ arguments which have slowed past progress.’ Yn ôl ym mis Tachwedd, rhoddais ddarlith gyda’r teitl ‘Ailfeddwl Dad-ddofi’ ym Mhlas y Brenin. Gyda dros 200 o bobl yn ei mynychu, bu’n rhaid i rai sefyll; arwydd o ddiddordeb y cyhoedd yn y pwnc yn hytrach nag ansawdd fy nghyflwyniad. Roeddwn, fodd bynnag, wrth fy modd yn cael siarad â chynulleidfa lle roedd ffermwyr yn eistedd ymysg ystod eang o gadwraethwyr ac amgylcheddwyr. Fy neges allweddol? Bod gan dirlun a bywyd gwyllt Eryri fwy o werth, nid llai, oherwydd eu bod yn ganlyniad canrifoedd o ffermio traddodiadol; rhyngweithio pobl gyda’u tir. Yn ei llythyr mae Olwen yn disgrifio’r union berthynas hwn gyda’i fferm heddiw – yn seiliedig ar wybodaeth am y tir, gweithio gyda bridiau traddodiadol, sicrhau bod y system ffermio’n cyd-weddu gyda’r pridd a’r tywydd.

Rydym yn falch iawn o dderbyn £20,000 gan Ymddiriedolaeth Cymunedol y Cod Post, elusen sy’n rhoi grantiau, a ariennir yn llwyr gan chwaraewyr Loteri Cod Post y Bobl. Fe aiff yr arian hwn tuag at gynnal ein gwaith cadwraeth ymarferol a helpu pobl i ddarganfod ac ymwneud â thirluniau arbennig a bywyd gwyllt Eryri. Bydd llwybrau’n cael eu trwsio, rhywogaethau ymledol yn cael eu clirio, a chynefinoedd yn cael eu rheoli’n well dros fywyd gwyllt. Byddwn hefyd yn buddsoddi yn ein gwirfoddolwyr drwy ddarparu cyfleoedd hyfforddi cyffrous yn ogystal â gallu cynnig cludiant am ddim i rai digwyddiadau gwirfoddoli allweddol! Ewch i’n gwefan neu cysylltwch am fwy o wybodaeth ynglŷn â sut i gymryd rhan a rhoi rhywbeth yn ôl i Eryri.

Heddiw mae llawer ohonom yn gwerthfawrogi treftadaeth llechi Eryri. O fynd â ni’n ôl mewn amser, byddai llawer ohonom – yn cynnwys rhai ffermwyr – yn siŵr o fod wedi ein dychryn gan y ffordd y gwnaeth y diwydiant llechi lyncu tir yn ei anterth. Rhaid i mi gyfaddef ei fod yn gosod her rhesymegol, ond dydy o ddim yn tanseilio fy nghred bod y byd yn gwell lle pan mae pobl yn pryderu am bethau. Pan fydd y Gymdeithas yn mynegi pryder am geisiadau cynllunio sydd â natur diwydiannol, nid er mwyn ymyrryd â bywoliaeth rhywun y gwneir hyn. Rydym yn cyflawni’r gorchwyl di-ddiolch ac anodd yma oherwydd ei fod yn rhan hanfodol o warchod y gorau o’r hyn sydd wedi ei adael i ni gan y cenhedloedd a fu. Wrth edrych ymlaen, ein dymuniad yw hybu achos ffermio sensitif yn Eryri a chroesawu unrhyw awgrymiadau a chynigion o gymorth. Beth am helpu mwy o bobl i ddeall sut mae’r pethau yr ydym yn eu gwerthfawrogi – tirluniau, bywyd gwyllt, treftadaeth, bwyd a mwy – yn deillio o’r gweithgaredd dynol sylfaenol hwnnw, sef trin y tir. Wrth gydweithio mae gwell cyfle o gael dyfodol sy’n llawn gwerth ac ystyr. Yn Eryri, mae’n bosib y bydd ‘dad-ddofi’ a ffermio diwydiannol dwys yn profi’n ddiwerth ac yn ei gwneud yn amhosibl sicrhau nod a fydd yn bosibl dim ond pam fod ffermio a chadwraeth yn cydweithio. Felly, diolch i Olwen am gamu ymlaen ac ymaelodi â ni – mae’n golygu llawer. Rydw i’n edrych ymlaen at weithio gydag Olwen a ffermwyr eraill i ddangos beth allwn ni ei wneud gyda’n gilydd.

Thank you to players of People’s Postcode Lottery! We are delighted to have been awarded £20,000 from Postcode Community Trust, a grant-giving charity funded entirely by the players of People’s Postcode Lottery. This money will go towards supporting our practical conservation work and help people to discover and engage with the special landscapes and wildlife of Snowdonia. Footpaths will be fixed, invasive species will be cleared, and habitats will be better managed for wildlife. We will also be investing in our volunteers by providing exciting training opportunities as well as being able to offer free transport to some key volunteer events! Check out our website or get in touch for more information on how to get involved and give something back to Snowdonia.

John Harold yw Cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 17


Gwartheg Fferm y Llan ● Llan Farm Cattle

Farming matters Olwen Ford I am Olwen Ford, the third generation to farm Llan Farm, Llanfrothen, in partnership with my husband Julian. We farm 70ha of land from sea level on the reclaimed Morfa Mawr up to 500ft in Rhyd. We graze a herd of 45 cattle and 100 sheep. The bedding and silage are home produced. The land at sea level goes from deep peat along the cliff edge to loam on the fields farther out. When cropping the fields, the weather and soil conditions must be considered as the water table is affected by the tides at Porthmadog and any rainfall in Betwsy-coed and/or Capel Curig. The land above sea level dries quickly if the weather is dry for more than a couple of weeks as there are rocky islands of trees with glades running between them. The land in Rhyd is more of a ffridd type with bilberry, heather and poorer grass species being a majority growing on rocky outcrops with deep peat areas as the flatter areas. There are no mountain rights with the farm. One sixth of the farm is trees, mainly oak. We farm traditional breeds of cattle and sheep and we reduced the numbers of these until the farm seemed able to sustain itself and the animals happily. We have taken part in the Tir Gofal agri environmental scheme which suited the farm’s needs and worked flexibly. The last environmental scheme, Glastir, is too rigid and to date led to work in an industry that is married to the living environment, and especially unsuitable to holdings between 50 and 125ha. It must be remembered that farms are made up of living things:

A reply from our Director I’m delighted to offer a really warm welcome to Olwen as a new member of the Snowdonia Society. Nothing gives me more hope for the future of Snowdonia than direct dialogue between farmers and conservationists, two groups who look after and care about the land. Conversations between the two are not always easy, but that is for good reason; both communities have a passion for their work and a desire to shape the future of our countryside. The Snowdonia Society was founded by a farmer, and an outspoken one at that. Esmé Kirby’s strong voice can be heard loud and clear from the archive files which record the Society’s early years.

1. The farmland and local climatics - otherwise known as the environment. 2. The farmer, animals and crops on the farm - the living tools to maintain the above. 3. Agriculture maintains the character of the Welsh countryside and is the mainstay of the Welsh language, culture and traditions. People using the land for leisure purposes should be aware at all times that they are also in a working environment upon which someone else’s income depends. Farmers are well aware that the land they are working is in their custody for future generations of farmers and the public at large. These farms are private businesses first and foremost. Evolution and change are a natural and ongoing process within any landscape, normally as part of a living community. Historic industrialisation occurred and is admired for its ‘beauty’, quarrying being the most obvious locally. Unfortunately, modern industrialisation, large agricultural sheds included, is frowned upon by many, the Snowdonia Society in particular, but is a necessity for an area’s future survival in the real world. The Snowdonia Society’s historic stance has appeared very colonial with the membership seen as retired incomers with private means and no interest in local future financial sustainability. Environmental/countryside organisations need to have meaningful discussions with the indigenous working population. Olwen Ford, Snowdonia Society member who farms within the National Park

18 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Caernarfon and Denbigh Herald, 19th May 1972

Fast forward half a century. Some pressures persist, new ones have been added, and public perception and expectations have changed a number of times. In our responses to Welsh Government on land management after Brexit we champion the twin goals of supporting farming and improving outcomes for nature. Here are the opening lines of our submission on ‘Sustainable Farming and Our Land’ from October 2019:


‘Whatever ends up in the detail, the Sustainable Farming Scheme must support farming and take forward conservation. To do one but not the other would be a costly failure. The scheme should vigorously reinforce the mutual interests of farmers, conservationists and wider society, and strike a healthy balance where those interests diverge. We recognise the scale of this challenge. We reject approaches which perpetuate the ‘us and them’ arguments which have slowed past progress.’ Back in November, I gave a lecture at Plas y Brenin entitled ‘Rethinking Rewilding’. With over 200 people attending it was ‘standing room only’; testament to public interest in the subject rather than the quality of my delivery. I was, however, delighted to address an audience where farmers sat amidst a broad range of conservationists and environmentalists. My key message? That Snowdonia’s landscape and wildlife have more value, not less, because they result from centuries of traditional farming, the interactions of people with their land. In her letter Olwen describes precisely this relationship with her farm today – based on knowledge of the land, working with traditional breeds, matching the farming system to the soils and the weather.

CCB ● AGM Noddwch y dyddiad: Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Eryri 2020 Please note the date: Snowdonia Society 2020 Annual General Meeting Hydref 17 October Tŷ Siamas, Dolgellau

Today many of us really value the slate heritage of Snowdonia. Transported back in time, many of us – including some farmers - would surely have railed against the way the slate industry devoured land in its heyday. This shifting of perception over time is part of the human condition, and an ongoing puzzle for conservation. I’ll admit that it presents a logical challenge, but it doesn’t shake my belief that the world is a better place when people care about things. When the Society expresses concern on planning applications of an industrial nature it is not to interfere with anyone’s livelihood. We do this thankless and difficult work because it is an essential part of protecting the best of what has been handed down by past generations. Looking ahead, we want to showcase the value of sensitive farming in Snowdonia and welcome any suggestions and offers of help. Let’s help more people understand how things we value – landscapes, wildlife, heritage, food and more – come from that most fundamental human activity of working the land. Working together there’s a better chance of a future that’s rich in value and meaning. In Snowdonia, both ‘rewilding’ and intensive industrial farming may well turn out to be unhelpful distractions from a goal that only becomes possible when farming and conservation work together. So, thank you Olwen for stepping forward and joining us – it means a lot. I look forward to working with Olwen and other farmers to show what we can do together. John Harold is the Director of the Snowdonia Society

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 19


Eryri 360 Ym mis Mawrth 2020 bydd ‘Eryri 360’, llwybr newydd i dwristiaid o amgylch arfordir Môn a Phen Llŷn sy’n cyffwrdd â chyrion y Parc Cenedlaethol, yn cael ei lansio. Mae’r daith ffordd 360-milltir ddynodedig yn cysylltu rhai o brif atyniadau twristiaeth a darparwyr gwasanaethau yr ardal. Yn yr erthygl hon, mae Jonathan Williams-Ellis yn sôn am ei ysbrydoliaeth ar gyfer llwybr Eryri 360 a’r effaith bositif y mae’n gobeithio y bydd yn ei gael ar Eryri. Mae ymateb i bwysau nifer cynyddol o ymwelwyr a newid ymddygiad ymwelwyr mor ganolog i waith Cymdeithas Eryri heddiw ag y bu ers dros hanner canrif. Mwy o ymwelwyr? Mwy o weithgareddau i ymwelwyr yn seiliedig ar yrru cerbydau? Mwy o incwm i atyniadau adnabyddus? I rai sy’n byw a gweithio yn Eryri bydd y teimladau hyn yn peri rhywfaint o bryder. Ein bwriad yw cydweithio gydag Eryri 360 i gyrraedd ymwelwyr a darparwyr gwasanaethau gyda negeseuon allweddol am dwristiaeth gyfrifol, gofal am Eryri a pharch i’w phobl. Byddem yn croesawu eich barn am yr hyn sy’n dda a drwg wrth roi cysyniad ‘Arfordir y Gogledd 500’ ar waith yn Eryri ac o’i chwmpas.

Jonathan Williams-Ellis Fel rhan o’r teulu Williams-Ellis rydw i’n gyfarwydd â harddwch Parc Cenedlaethol Eryri a’i rôl fel tirlun gweithredol gydag amaethyddiaeth a diwydiannau sy’n cynnal cymunedau ffermydd yr ucheldir, bythynnod ac anheddau a chynnal diwylliant sy’n unigryw i’r ardal. Fel tirfeddiannwr yn Llŷn rydw i’n gweld Yr Eifl tua’r gorllewin, yr arfordir i’r de, a chyn belled â Thŷ Ddewi a Sir Benfro ar ddiwrnod braf, ac yna Eryri i’r dwyrain. Dyma olygfeydd a thirluniau yr ydym i gyd yn eu gwerthfawrogi o le bynnag yr ydym yn dod ac mae’n rhaid eu cynnal fel bod cenedlaethau’r dyfodol yn gallu eu mwynhau. Gyda chrebachu amaethyddiaeth a diwydiannau eraill, rydym yn dibynnu fwyfwy ar incwm o dwristiaeth i warchod y tirlun hoff a’r diwylliant hwn. Mae’n debyg mai Eryri yw’r atyniad twristiaeth sy’n cael ei hadnabod orau gan ymwelwyr yng ngogledd Cymru. Cefais fy ysbrydoliaeth ar gyfer llwybr Eryri 360 ar ôl gweld effaith Arfordir y Gogledd 500 (NC500) ar adferiad Ucheldir gogleddol yr Alban. Sicrhaodd yr NC500 gynnydd arwyddocaol o 70% o ran y nifer o ymwelwyr yn y flwyddyn gyntaf yn unig. Yn y blynyddoedd canlynol gwelwyd mwy o gynnydd eto ac, yn bwysicach fyth, estyniad i’w tymor. Yn 2018, roeddwn yn aros i’r gogledd o Ullapool ar arfordir gorllewinol yr Alban a sylwais bod mwy o gaffis a siopau yn agored ar ddiwedd Medi nag yn y blynyddoedd cynt. Hyd yn oed mewn cymunedau pentrefi oddi ar lwybr NC500 roedd mwy o fwrlwm.

20 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Pan ofynnais am effaith yr NC500 ar eu busnesau, dywedodd pob un o’r perchnogion ei fod wedi ei drawsnewid yn llwyr; roedd y llwybr wedi ymestyn y tymor o chwech i hyd at un-mis-ar-ddeg o’r flwyddyn, ac wedi lleihau’r dibyniaeth ar y tymor. Arwydd arall o lwyddiant y llwybr oedd y nifer o blatiau rhif cerbydau o ogledd Ewrop; cyfrais 25 o geir o’r Iseldiroedd allan o gant o geir mewn hanner awr i’r gogledd o Ullapool. Wedi bod yn dyst i lwyddiant yr NC500 gyda’m llygaid fy hun, daeth yn amlwg i mi y byddai’n bosib i ni greu llwybr yma yng ngogledd ddwyrain Cymru i gysylltu’r busnesau sy’n aelodau o Atyniadau Eryri, consortiwm o 29 o atyniadau gogledd Cymru. Ffurfiwyd Atyniadau Eryri 30 mlynedd yn ôl ac mae’n bodoli i hyrwyddo a marchnata gweithgareddau ei aelodau sy’n ymwneud â thwristiaeth. Dechreuais ystyried llwybr 360 milltir ar briffyrdd da drwy siroedd Môn, Conwy a Gwynedd a sylweddolais fod gan fy llwybr botensial gwych gan ei fod yn cysylltu pob un o’n haelodau wrth ddefnyddio dim ond ychydig o ffyrdd eilradd. Yn wahanol i Arfordir y Gogledd 500 sy’n un llinell, mae llwybr Eryri 360 yn gylchol a gellir ei rannu yn gylchoedd llai y gellir eu teithio mewn diwrnod. Cyflwynais y syniad a’r cysyniad yma i’r consortiwm ym mis Hydref 2018 a derbyniais gefnogaeth lwyr gan aelodau. Cyn hyn, roedd y consortiwm wedi datblygu Pas Eryri, cerdyn gostyngiad i ymwelwyr a oedd yn dod yn fwyfwy poblogaidd a, gan fod yr NC500 wedi cyflwyno cynllun tebyg yn ddiweddar, gwyddom y byddai’n gweithio dda gydag Eryri 360.


Wrth i’r syniad dyfu, rhoddodd y consortiwm wahoddiad i Tom Campbell, Prif Weithredwr Arfordir y Gogledd 500 ar y pryd, i ymweld â ni yn Eryri. Aethom i’w gyfarfod oddi ar y trên yng Nghyffordd Llandudno a mynd ag o ar daith i Ddyffryn Conwy, Llechwedd, Castell Harlech a Phortmeirion. Roedd Tom wedi ei swyno gan harddwch gogledd Cymru a’r hyn oedd gennym i’w gynnig i ymwelwyr a theithwyr fel consortiwm o atyniadau oedd eisoes wedi ei sefydlu. Nododd hefyd fod gennym isadeiledd ffyrdd llawer gwell na’r NC500, lle mae ffyrdd un lôn gyda mannau pasio’n ffurfio llawer o ran orllewinol y llwybr. Roedd angen i lwybr Eryri 360 gynnwys llety a mannau bwyta er mwyn cyflenwi’r pecyn llawn i ymwelwyr a chynigiwyd aelodaeth haen 2 a haen 3 i fusnesau detholedig i gael eu cynrychioli ar wefan Eryri 360 a map y llwybr. Ym mis Hydref 2018, cefais gyfarfod â Chymdeithas Eryri i drafod sut y byddai Eryri 360 yn gallu ymateb i unrhyw bryderon posib gan y Gymdeithas a sut y byddem yn gallu cydweithio er budd i’r Gymdeithas a’r llwybr. Y llynedd, ymwelodd 600,000 o ymwelwyr â’r Wyddfa a gwelwyd lluniau o’r lluoedd yn ciwio i gyrraedd y copa’n rheolaidd yn y papurau. Un o fuddion Eryri 360 yw annog ymwelwyr i ddarganfod ardaloedd ar gyrion y Parc nad ydyn nhw’n agos at y mannau prysur adnabyddus. Mae problemau megis gwersylla ac ysbwriel yn bryder ond gellir mynd i’r afael â nhw gyda safleoedd carafanio a gwersylla gyda chyfleusterau ar gyfer gwaredu gwastraff yn cael eu hyrwyddo ar y llwybr a chod ymddygiad yn cael ei arddangos ar y wefan a’r map. Unwaith y bydd y llwybr gyrru wedi ei sefydlu, bydd y Consortiwm yn ceisio sicrhau bod modd teithio’r llwybr yn gyfan neu’n rhannol wrth ddefnyddio cludiant cyhoeddus, fel llwybr beiciau ac ar lwybrau troed er mwyn cefnogi twristiaeth werdd. Rydw i’n falch iawn bod Eryri 360 yn cefnogi’r Gymdeithas gyda chysylltau amlwg o’i wefan a’i daflenni. Jonathan Williams-Ellis yw perchennog Canolfan Weithgareddau Parc Glasfryn ym Mhenrhyn Llŷn a Chadeirydd Atyniadau Eryri, consortiwm o 29 o atyniadau gogledd Cymru a chwmni nad-am-elw.

Cyfrannwch ar-lein yn www.cymdeithas-eryri.org.uk gyda siec, yn daladwy i 'Cymdeithas Eryri'

Donate

on-line at www.snowdonia-society.org.uk by cheque, payable to 'Snowdonia Society'

gadewch Gymunrodd i eryri Mae rhoddion o ewyllysiau yn rhan hanfodol o'n hincwm, ac mae cymun mawr neu bychan yn gwneud gwahaniaeth go iawn i'r hyn allwn ei gyflawni. Os byddwch yn ysgrifennu eich ewyllys, wedi i chi gofio eich teulu a'ch ffrindiau, ystyriwch adael cymynrodd i Gymdeithas Eryri os gwelwch yn dda.

Leave a Legacy to snowdonia Gifts in wills form a crucial part of our income, and legacies large or small make a real difference to what we can achieve. If you are writing your will, once you have remembered family and friends, please consider leaving a bequest to the Snowdonia Society.

 www.snowdonia-society.org.uk/cy/gadael-cymynrodd www.snowdonia-society.org.uk/leave-legacy  Cymdeithas Eryri Snowdonia Society, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk www.snowdonia360.com

Elusen gofrestredig rhif • Registered charity no: 1155401

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 21


Snowdonia 360 March 2020 sees the launch of ‘Snowdonia 360’, a new tourist route around the coast of Anglesey, Pen Llŷn and touching on the fringes of the Snowdonia National Park. The designated 360-mile road route links some of the area’s major tourist attractions and service providers. In this article, we hear from Jonathan Williams-Ellis about his inspiration for the Snowdonia 360 route and the positive impact he expects it will have on Snowdonia. Responding to the pressures from increasing visitor numbers and changing visitor behaviour is as central to the Snowdonia Society’s work today as it has been for more than half a century. More visitors? More driving-based visitor activities? More income drawn to the well-known attractions? For some who live and work in Snowdonia these thoughts will be at best uncomfortable. Our intention is to work with Snowdonia 360 to reach visitors and service providers with key messages of responsible tourism, care for Snowdonia and respect for its people. We’d welcome your views on the pros and cons of applying the ‘North Coast 500’ concept in and around Snowdonia.

Jonathan Williams-Ellis As a member of the Williams-Ellis family I am familiar with both the beauty of Snowdonia National Park and its role as a working landscape with farming and industries that support the communities of hillside farms, cottages and settlements and maintain a culture unique to the area. As a landowner on Llŷn I have Yr Eifl to the west, the Cambrian Coast to the south, where on a clear day I can see St David’s and Pembrokeshire, and then Snowdonia to the east. These are views and landscapes we all appreciate wherever we are from and must be sustained for future generations to enjoy. With a decline in farming and other industries, we are becoming more and more reliant on income from tourism to preserve this treasured landscape and culture. Snowdonia is, probably, the most recognisable tourist destination name in North Wales. My inspiration for the Snowdonia 360 route came from seeing the impact of the North Coast 500 (NC500) on regeneration of the northern Highlands in Scotland. The NC500 delivered a significant increase of 70% in visitor numbers in the first year alone. Subsequent years have seen further increases and, most importantly, a lengthening of their season. In 2018, I was staying north of Ullapool on the west coast of Scotland and noted that there were more cafes and shops open in late September than in previous years. Even in village communities off the NC500 route there was a buzz. When I enquired about what the effect of the NC500 had been on their business, the owners all said it had been transformational; the route had extended the season from six to up to eleven months of the year, and had reduced the seasonality. Another indicator of the route’s success was the number of northern European vehicle number plates; I counted 25 Dutch cars out of 100 in half an hour north of Ullapool. Having witnessed the success of the NC500 at first hand, it struck me that we could create a route here in North West Wales to connect the member businesses of Attractions of Snowdonia, a consortium of 29 North Wales attractions. Attractions of Snowdonia was formed thirty years ago and exists to promote

22 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

and market the tourism-related activities of its members. I set about devising a 360 mile route through the counties of Anglesey, Conwy and Gwynedd on good main roads and discovered that my route had great potential as it connected all of our members with the use of only a few secondary roads. Unlike the North Coast 500, which is linear, the route of the Snowdonia 360 is circular and can be divided into smaller circuits that can be traversed in a day. I presented the idea and concept to the consortium in October 2018 and received universal support from members. Prior to this, the consortium had developed the Snowdonia Pass, a visitors’ discount card that was gaining popularity and, as the NC500 had recently introduced a similar scheme, we knew this would work well with the Snowdonia 360. With momentum gathering, the consortium invited Tom Campbell, then CEO of the North Coast 500, to visit us in Snowdonia. We met him off the train in Llandudno Junction and took him on a whistle stop tour of the Conwy valley, Llechwedd, Harlech Castle and Portmeirion. Tom was impressed by the beauty of North Wales and what we had to offer to tourists and travellers as an already established consortium of attractions. He also noted that we had much better road infrastructure than the NC500, where single lane roads with passing places form much of the western part of the route. The Snowdonia 360 route needed to include accommodation and eateries to give the full package for visitors and selected businesses were offered tier 2 and tier 3 memberships to be represented on the Snowdonia 360 website and route map. In October 2018, I met with the Snowdonia Society to discuss how the Snowdonia 360 could address any concerns that the Society might have and how we might work together to our mutual benefit. Last year, Snowdon received 600,000 visitors and images of queues to the summit regularly hit the headlines. The Snowdonia 360 route has the benefit of encouraging visitors to discover areas on the fringes of the Park and away from the known hotspots. Problems of alfresco camping and litter are a concern but can be addressed by caravan and camping sites with facilities for waste disposal being promoted on the route and a


code of conduct displayed on both the website and map. Once established as a driving route, the Consortium will seek to enable the route to be traversed wholly or in part using public transport, as a cycle route and on footpaths in support of greener tourism.

Jonathan Williams-Ellis Jonathan is the owner of Glasfryn Parc Activity Centre on the Llŷn peninsula and Chair of Attractions of Snowdonia, a consortium of 29 North Wales attractions and a not-for-profit company.

I am very pleased that Snowdonia 360 is supporting the Society with prominent links from its website and leaflets. B

A

C

www.snowdonia360.com

E

D

F

G

Snowdonia 360 Primary Route Snowdonia 360 Secondary Route

Rhydwyn

Minor Road Railway and Station Heritage Railway 22

Village

Holyhead

Airport

Bodedern

Adventure Parc Snowdonia

2.

Anglesey Sea Zoo

3.

Bala Lake Railway

4.

Cambrian Line

5.

Conwy Valley Railway

6.

Electric Mountain (currently closed)

Menai Bridge

B4419

Glasfryn Parc

9.

Great Orme Tramway

17

7

[G10] Aberlleiniog Castle

12. Inigo Jones Slate Works

[G10] Beaumaris Castle

13. King Arthur's Labyrinth

[E9]

Caernarfon Castle

14. Llanberis Lake Railway

[G2]

Castell y Bere

15. Llechwedd

[I10]

Conwy Castle

16. Lloyd George Museum

[E6]

17. Nant Gwrtheyrn

[I10]

Deganwy Castle Dolbadarn Castle Dolwyddelan Castle

Llanddeiniolen

[F5]

Harlech Castle

Llanrug

Pont-rug Caeathro

Capel Uchaf

Beddgelert

Pistyll

28. Welsh Mountain Zoo 29. Zip World

Nefyn

Fron

Rhos-y-llan

Penllech

Efailnewydd 13

Penrhos

Bryncroes

Ty-hen Methlem

B4413

Nanhoron

Mynytho

Capel Carmel B4413

Rhiw

5

Criccieth

Towyn

Eisingrug

Frongoch A470

Llangian

Llyn Trawsfynydd

Llandanwg

Abersoch

Rhinog Fawr 720m

Pen-sarn 9

2

1

3.

Black Boy Inn

4.

Coes Faen Spa Lodge

5.

Greenacres Holiday Park

6.

Gwesty Gadlys

7.

Hendre Mynach

8. 9.

Llanenddwyn Dyffryn Ardudwy

Rhiw

Diffwys 750m

� Tourist Information Centre � Bird Watching

4

Cutiau

Pen-y-bryn

Abergwynant

1.

3rd Space Kitchen & Bar

� Viewpoint

2.

Blas Mwy Black Lion

11. Ogwen Bank Caravan & Lodge Park

3.

Café Kiki

12. Old Mill Farm House

4.

Dylan's - Criccieth

5. 6.

Dylan's - Menai Bridge

15. The Bull Inn

7.

Eagles Inn

Aber-Cywarch

Abergynolwyn

Llanfendigaid

Dolgoch

RETAIL

17. Ty Croes Farm Campsite

9.

Enoch's - Valley

18. Waenfechan Camping

10. The Groes Inn

1.

Hootons Home Grown

19. Wern Fawr Manor Farm

11. Yr Banc

2.

Anna Davies

E

F

Cwrt

A493

Abercegir

Darowen

Glaspwll

Tre'r-ddol

TIPS & USEFUL LINKS

Keep Snowdonia 360 beautiful and use recycling bins or take your rubbish home.

Plan your route and book accommodation ahead of your trip.

Coastal Path www.walescoastpath.gov.uk/

Find suitable places to stop and take photographs. Do not park on verges or block gates and entrances.

Keep dogs on a lead at all times in the vicinity of livestock and where there are local restrictions in place to prevent disturbance to wildlife. Observe displayed notices on access to the countryside and beaches.

Check the opening times of attractions before you set out for the day.

Travelling by bicycle www.sustrans.org.uk

Support the Snowdonia Society’s work by becoming a member, volunteering or donating at www.snowdonia-society.org.uk

Bont Dolgadfan

Tal-y-Wern

Pant-glas

Melinbyrhedyn

Electric charging points www.zap-map.com ØîƥĚƑ ċūƥƥŕĚ Ƕ ŕŕĿŠij ƎūĿŠƥƙ DžDžDžɍƑĚǶ ŕŕɍūƑijɍƭŒ Snowdonia National Park Authority www.eryri-npa.gov.uk/home Public transport www.traveline.cymru

A470

Pennant

1

Aberhosan

Plas Lly

Pont Crugnant

Furnace

G

Dol-fach

Llan

Penegoes

Derwenlas

CODE OF CONDUCT

'ūij ūDžŠĚƑƙ Şƭƙƥ ċĚ îDžîƑĚ ūIJ ƥĺĚ ƙĿijŠĿǶ ČîŠƥ ĺĚîŕƥĺ risks that dog faeces pose to grazing animals. You must always clear up after your dog i.e. bag it, remove it and dispose of it in a proper manner (and not left in bags on footpaths or roadsides).

A489

Eglwys Fach

Llancynfelyn

2

Pandy

Llanbrynmair

Commins Coch Tafolwern

Machynlleth

Penhelig Aberdovey

Plas-rhiw-Saeson

Cemmaes Road Abergwydol

Forge

Drive responsibly and observe the highway code and speed limits.

Caravans, campervans and motorhomes must use campsites and must not park overnight on roadsides or car parks. Motor home waste must be disposed of at designated campsites or taken home.

Cemmaes

Llanwrin

B4404

4

Pennal

Caethle

16

Cardigan Bay

Cwm-Llinau

Pantperthog

A489, A470 from Cardiff Train from Birmingham

Rhyd-yr-onen

26 Tywyn

A470

Esgairgeiliog Ceinws

Bryncrug

Aberllefenni

Corris

Plas Llwyngwern

Tonfanau

Enoch's - Llandudno Junction

Look out for, slow down and give pedestrians, horses and cyclists plenty of room and do not sound your horn or rev your engine when passing.

Aberangell

13

Corris Uchaf

B4405

Llanegryn

A458

Minffordd A487

Tal-y-llyn gŕîŠǶĺîŠijĚŕɠNjɠƎĚŠŠîŠƥ

Llangelynnin

8.

3

Minllyn

Mallwyd

Cadair Idris 892m

Llwyngwril

Rhoslefain

D

A470

Cwm-Cewydd

Dylan's - Llandudno

C

Dolgellau

Dinas Mawddwy

Fairbourne

Historical Monument

16. Trefeddian Hotel

La Vy

Llanymawddwy

A470 from Cardiff

Arthog

Barmouth Bay

Aran Fawddwy 906m

Brithdir

Penmaenpool

A493

Nantcol Waterfalls Campsite

14. Plas Gwyn Caravan & Camping Park

Llanelltyd

Barmouth

� ¬ƭƑǶ Šij

Llanfair Hall Glamping

www.snowdonia360.com

Bontddu

Dolphin / Seal / Whale watching

B

A496 Caerdeon

7

Points of Interest

� Beach / Swimming

� � � � #my360

4

Llanfachreth

Rhydymain

Llanaber

13. Plas Bodegroes

Ty-nant

Ganllwyd

Tal-y-bont

EATERIES

A

A494

Coed Ystumgwern

Llanddwywe

10. Oakeley Arms

5

3 7

A496

S t T u d wa l ' s Islands

ACCOMMODATION Arlanfor Holiday Cottages

Rhos-y-gwalia

Llangower

A470

Pentre Gwynfryn

Bala

Parc

Llanbedr

Bardsey Island

Anglesey Holidays

Trawsfynydd

Llanuwchllyn

2.

12

Rhosdylluan

Bwlchtocyn

Cilan Uchaf

1.

Rhiwlas

Llyn Llanycil Tegid

Bronaber

Sarn Bach

Ce

Rhyd-uchaf

Harlech

Llanengan

Llanfaelrhys

Bodermid

3

A4212

NATIONAL PARK

Llanbedrog

6

Glan-yr-afon

B4391

A494, A5 from M54

Ynys

L

Llyn Celyn

Llanfair

Uwchmynydd

4

A5

Gellilydan

Borth-y-Gest Portmeirion Morfa Bychan

Tremadoc Bay

7

Ty Mawr Cwm

B4501

Llan Ffestiniog

10

Penrhyndeudraeth

Talsarnau

A5

Glasfryn

Ysbyty Ifan B4407

Congl-y-wal

Maentwrog

21

Pwllheli

20

A496 Minffordd

A499

Llandegwning Llawr Dref

Llanfrothen

A496

7

Penmorfa

Porthmadog

4

Rhedyn

Botwnnog

Rhoshirwaun

Plas Brondanw Rhyd

Pentrefelin

Rhyd-y-clafdy

Llaniestyn

Sarn Mellteyrn

5

4

A497

7

Croesor

Garreg

Tremadog

Gell

16 Llanystumdwy

Chwilog Abererch

L ^ n P e n i n s u l19 a Dinas

Y Ffor

Llannor

A497

Llandudwen Tudweiliog

Llanarmon

Rhos-fawr

Boduan

B4417

Morfa Pen-y-graig Llangwnnadl

A499 B4354

Edern

A498 Prenteg

B4501

5

3

Tanygrisiau

Golan

Penmachno

Cwm Penmachno

15

Blaenau Ffestiniog

A4085

Hafod-Dinbych

Pentrefoelas Rhydlydan

29

Nantmor

Pont Aberglaslyn

B5113

Glan Conwy

SNOWDONIA

gŕîŠǶĺîŠijĚŕɠNjɠƎĚŠŠîŠƥ

Dolbenmaen Rhoslan

Llangybi

8 A543

Nebo

Pentre-bont

Plas Gwynant

25

Garndolbenmaen

Bryncir

8

B4417

Llwyndyrys

Morfa Nefyn Groesffordd

Pen-sarn

Pennant

Oaklands

A5 from M54

A5

A470

Rhiwbryfdir

Cenin

Llanaelhaearn

A498

Bethania

Bwlch-derwin

Llithfaen

Dolwyddelan

1085m

Ffridd Uchaf

A487

17

29

2

A5

Pont Cyfyng

Capel Garmon

Rhyd-Ddu

Pant Glas

27. The Fun Centre

Capel Curig

Snowdon/ Yr Wyddfa

B4418

Nasareth

Tai'n Lon

Bylchau Gwytherin

Melin-y-coed

A4086

Nebo

Clynnog-fawr

De

B5384

Pentre-tafarn-y-fedw

A470

Nant Peris

Bryn R

Tan-y

Pandy Tudur

Llanrwst Pont Pen-y-benglog

18

9

A548

Pont-y-pant Nantlle

Talysarn

Gyrn Goch

Llanddoged

Trefriw

Betws-y-coed

11

Penygroes

A499

26. Talyllyn Railway

A5

Betws Garmon

Llanllyfni

25. Sygun Copper Mine

Carnedd Llewelyn 1062m

Groeslon

Pontllyfni

24. Storiel

A470

6

A544

Rhos-y-mawn

A4086

Rhosgadfan

Pentre Isaf

Llangernyw Wenlli

Dinorwig

14

A548

Gell B5113

Dolgarrog

Foel Fras 942m

Deiniolen

Llanberis 23 Waunfawr

Penyffrid

Eglwysbach

1

Tal-y-bont

11

Penisa'r Waun Cwm-y-glo

B5

Dawn

Rhiwlas

14

A4085

29

Mynydd Llandegai

Bethel

11

12

Trefor

Aberdaron

A487

Llanbedr-y-cennin

Bethesda

Bode

Trofarth

Tal-y-cafn

Caerhun

Tregarth

Pentir

18 Graig

Ty'n-y-groes

Rachub

A4244

A55

10

Dolwen

Pentrefelin

Rowen

Abergwyngregyn

Llanllechid

Glasinfryn

B5381

Pensarn

Rhyd-y-foel

Betws-yn-Rhos

Carmel

Caernarfon Bay

23. Snowdon Mountain Railway

Rhydlios

t

Dinas Rhostryfan

See www.cadw.gov.wales for details

22. RibRide

S

Llanwnda

Llandwrog

[H7]

Crymlyn

Llandegai

A548

Llanddulas Mynydd Marian

Llysfaen Bryn-y-maen Llanelian-yn-Rhos Llansanffraid Glan Conwy

10

Henryd

A55 from M56

Old Colwyn B5113

HNjIJǶŠ

Penmaenmawr

Tal-y-bont

Bontnewydd

[F8]

Bangor 6

Seion

19t i ra

Llanfaglan

Criccieth Castle

22

10

Y Felinheli

27

Caernarfon 3

11. Gypsy Wood Park

21. Portmeirion

2

Dwyran

Newborough

castles

20. Plas Tan Y Bwlch

1 A4080

8 Brynsiencyn

A55

Llanfairfechan

Llanedwen

Llangaffo

i

8.

Beaumaris

15

Colwyn Bay

8

Dwygyfylchi

24

Llanddaniel Fab

Malltraeth

Bodorgan

Ffestiniog & Welsh Highland Railways

Llanfair Pwllgwyngyll

Trefdraeth

Hermon

Llandegfan

B5420

Conwy

28

Mochdre

Llandudno Junction 5

Capelulo

Llansadwrn

Llandrillo-yn-Rhos

Llanrhos

Train from Chester

Llanfaes

A545

Penmynydd

Pentre Berw

Bethel Llangadwaladr

19. Plas Menai

6

Ceint

Cerrigceinwen

Bryn Du

Aberffraw

7.

Rhoscefnhir

Llangristiolus

Gaerwen

18. National Slate Museum

7

1

Mona

A55

B4422

10. GreenWood Family Park

8

Llangefni

Heneglwys

Conwy Bay

Llangoed

Pen-y-garnedd

en

9

Gwalchmai

Llanfaelog

Rhosneigr

1.

12

Penrhyn-side Penrhyn Bay Rhos-on-Sea

Deganwy

Penmon Llanddona

B5109

Talwrn

1 5

Red Wharf Bay

Llanddyfnan

Bodffordd

Dothan

20 Kilometres

11

Gogarth

Llandudno

Pentraeth

Rhosmeirch

Capel Gwyn

ATTRACTIONS

16

9 puffin island

A5025 Llanbedrgoch B5110

Tregaian

A5

12

G r e at O r m e

Tynygongl Benllech Brynteg

Llynfaes

Llanfairyneubwll

Rhoscolyn

12 Miles

Moelfre

M

10

8

Marian-glas

Llangwyllog

Bryngwran

Dowyn

2

Llanallgo

Mynydd Bodafon

Capel Coch

B5109

Four Mile Bridge

4

Maenaddwyn

Trefor

Valley/Y Fali Caergeiliog

B4545

Brynrefail

Llandyfrydog

Llanerchymedd

Ang lesey

Llanynghenedl

9

Trearddur

Dulas

Capel Parc

Carmel

Pen-llyn

10

The representation of any road or track does not indicate that it is a right of way. The map, the 360 route, the location and description of pins and points of interest are believed to be accurate at the time of printing. Attractions of Snowdonia does not accept any responsibility for any omissions and inaccuracies in the map or information it provides, or for any expenses or losses thereby caused. No unauthorised reproduction is permitted. Comments and corrections may be submitted to www.snowdonia360.com.

City Dulas

B5111

Ceidio

Llantrisant

Llanfachraeth

Gadfa

Rhosgoch

Llyn Alaw

Elim

8

Penysarn

Rhosybol

gŕîŠǶijîĚŕ

Penrhos

Ferry Suggested Entry Towns

Mynydd Mechell gŕîŠIJǷĚDžNjŠ Carreglefn

Llanddeusant

Llanfwrog

Ferry from Ireland

Bodewryd

Llanbabo

A5025

City / Town

Llanrhyddlad

2

Llanfaethlu

J

6

Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right 2019. © Attractions of Snowdonia Ltd 2020. Designed by The Wild & Brave with Attractions of Snowdonia for the Snowdonia 360. Printed by Design2Print.

Llaneilian Pengorffwysfa

Llanfairynghornwy

B Road

4

0

Amlwch Port

Amlwch Llanfechell

2

Porthllechog Burwen

Tregele

A Road

11

6 Llanbadrig

Cemaes

Primary Road

a

12

I

H

0

Dylife

I

H

J

Get your Snowdonia Pass

2020

Receive discounts at participating businesses* You can either; • Register at www.snowdonia360.com and collect your PASS for FREE at a participating business • Purchase your PASS for £5 at www.snowdonia360.com and have it posted to you • Purchase your PASS for £5 at a Tourist Information Centre along the route *Terms and Conditions Apply – please see www.snowdonia360.com

Map o Daflen Eryri 360. Mae gwefan Eryri 360 yn ddwyieithog a bydd fersiwn Gymraeg o'r Daflen ar gael yn fuan. Map from the Snowdonia 360 brochure. The Snowdonia 360 website is fully bilingual and a Welsh version of the brochure will be available soon.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 23


Cynllun Partneriaeth Tirlun y Carneddau

Mary-Kate Jones

Yng nghylchgrawn Hydref 2019 byddwch wedi darllen am gynlluniau a gobeithion ar gyfer y project partneriaeth pwysig hwn a arweinir gan Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. O’r diwedd, wedi sawl blwyddyn o waith dygn a chydweithio, mae bellach ar y gweill! Cafwyd caniatâd swyddogol i roi’r project ar waith gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol ym mis Ionawr. Erbyn y byddwch yn darllen yr erthygl hon, bydd staff project wedi eu recriwtio a bydd y gweithgareddau a’r projectau ymarferol cyntaf yn cychwyn. Bydd Cynllun Partneriaeth Tirlun y Carneddau yn helpu pobl i ddarganfod, archwilio, dathlu a gofalu am dirluniau godidog y Carneddau. O gopaon y mynyddoedd i’r cymoedd a’r pentrefi o’u cwmpas, bydd y cynllun yn gweithredu dros arwynebedd o 220 km². Dros y pum mlynedd nesaf bydd y project yn darparu cyfleoedd i bobl leol ddysgu am dreftadaeth ac archeoleg y tirlun, cymryd rhan mewn gwaith cadwraeth ymarferol, cymryd rhan mewn hyfforddiant a magu profiad er mwyn gwella eu siawns o gael swydd. Fel un o bum partner* craidd, mae Cymdeithas Eryri yn falch o fod wedi helpu’r project i gyrraedd y cam hwn. Rŵan, rydym yn paratoi ar gyfer gwneud i bethau ddigwydd. O fewn y cynllun, mae project penodol sy’n datblygu ein gwaith blaenorol o gefnogi cymunedau lleol wrth fynd i’r afael â’r planhigyn jac-y-neidiwr; rhywogaeth ymledol anfrodorol sydd wedi lledaenu’n helaeth o amgylch afonydd a nentydd ardal y project. Cynigir cyngor ac arweiniad i gymunedau ar fapio a mynd i’r afael â’r rhywogaeth hon mewn dull strategol. O sgyrsiau a hyfforddiant i drefnu dyddiau i wirfoddolwyr, bydd y project yn helpu pobl i wneud gwahaniaeth i’w hardal leol. Felly, os ydych chi’n awyddus i dderbyn her jac-y-neidiwr, cofiwch gysylltu. Mae’r cynllun hefyd yn cynllunio rhaglen o waith i warchod safleoedd archeolegol pwysig rhag effeithiau ymlediad prysgwydd – gyda chyfleoedd cyffrous i wirfoddolwyr. Bydd gwirfoddolwyr yn cael y cyfle i gymryd rhan mewn gwaith ymarferol wrth ddysgu am archeoleg a hanes tirlun y Carneddau. Gyda lansiad swyddogol y cynllun ym mis Ionawr 2020 a phob partner bellach yn brysur yn rhoi pethau ar waith, dyma amser gwych i gymryd rhan. Mae hwn yn broject sylweddol ac amrywiol a fydd yn cynnig cyfleoedd newydd o’i ganghennau lu dros y pum mlynedd nesaf. Os hoffech helpu i adeiladu a chynnal llwybrau, dysgu sut i gloddio ar safle archeolegol, arolygu adar prin neu adfer dolydd, mae yma rhywbeth o ddiddordeb i bawb.

24 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Diwrnod gwaith dinistrio jac-y-neidiwr ● Himalayan Balsam clearing workday

Bydd cyfleoedd i ddarganfod teithiau newydd, crwydro’r ardal leol a chyfarfod mwy o bobl yn golygu y bydd pawb fydd yn cymryd rhan yn teimlo mwy o gysylltiad gyda’r Carneddau ac yn dysgu mwy amdanyn nhw. Gydag ystod mor amrywiol o bartneriaid bydd rhywun wrth law o hyd i ateb cwestiynau a dod o hyd i’r cyfle gorau i chi. Gyda phwyslais y project hwn ar y gymuned, bydd y cynllun yn darparu cyfleoedd i ysgolion, grwpiau ac unigolion ym mhob un o’n cymunedau lleol gymryd rhan. Erbyn y byddwch yn darllen yr erthygl hon, bydd ein e-fwletinau, gwefan a sianeli cyfryngau cymdeithasol yn cynnwys yr wybodaeth ddiweddaraf ar y cyntaf o lu o gyfleoedd i chi gymryd rhan! Mary-Kate Jones yw Rheolwraig Prosiect Cymdeithas Eryri

* Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Cyfoeth Naturiol Cymru, CADW a Chymdeithas Eryri


Mary-Kate Jones

Carneddau Landscape Partnership Scheme

You will have read in the Autumn 2019 magazine about plans and aspirations for this major partnership project led by Snowdonia National Park Authority. Now at last, after several years of hard work and collaboration, it is actually under way! Official permission to start the project was granted by the National Lottery Heritage Fund in January. By the time you read this article, the recruitment of project staff will be at an advanced stage and the first activities and practical projects will be starting. The Carneddau Landscape Partnership Scheme will help people discover, explore, celebrate and care for the sweeping landscapes of the Carneddau. From the tops of the mountains to the valleys and villages around them, the scheme will cover an area of 220 km². Over the next five years the project will provide opportunities for local people to learn about the landscape’s heritage and archaeology, get hands on with practical conservation work, take part in training and gain experience to improve their employment prospects. As one of five core partners* the Snowdonia Society is proud to have helped the project reach this stage. Now we are gearing up to make things happen. Within the scheme, there is a specific project which builds on our previous work supporting local communities to tackle Himalayan balsam; a non-native invasive species which has spread far and wide around the rivers and streams of the project area. Communities will be offered advice and guidance on mapping and tackling this species in a strategic way. From talks and training to organising volunteer days, the project will help people make a difference to their local area. So, if you’re keen to take on the balsam challenge, please do get in touch.

The scheme is also planning a programme of work to protect important archaeological sites from the impacts of scrub encroachment – with exciting opportunities for volunteers. Volunteers will have the opportunity to get hands on with practical work whilst learning about the archaeology and history of the Carneddau landscape. With the scheme officially launched in January 2020 and all partners now busy setting wheels in motion, this is a great time to get involved. This is a substantial and varied project which will sprout fresh opportunities from its many branches over the next five years. Whether you fancy helping to build and maintain footpaths, learning how to excavate an archaeological site, survey rare birds or restore meadows, there really is something to interest everyone. Opportunities to discover new walks, explore the local area and meet more people will mean that everyone involved will feel more connected and better informed about the Carneddau. With such a diverse range of partners there will always be someone on hand to answer questions and find the right opportunity for you. With the emphasis of this project being community - the scheme will provide opportunities for schools, groups and individuals in all our local communities to get involved. By the time you read this article, our e-bulletins, website and social media channels will have up to date information on the first of many opportunities for you to get involved! Mary-Kate Jones is the Project Manager for the Snowdonia Society

* Snowdonia National Park Authority, National Trust, Natural Resources Wales, CADW and Snowdonia Society

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 25


Rhaid i bob dim sy’n mynd i fyny ddod i lawr! Mary-Kate Jones Bydd unrhyw un sydd wedi mentro crwydro llethrau’r Wyddfa ar ddiwrnod braf o haf yn gwybod bod miloedd o bobl eraill wedi cael yr un syniad. Pwy na fyddai am fwynhau golygfeydd godidog a thirwedd hardd yn yr heulwen? Yn wir, mae’n weithgaredd mor boblogaidd, mae pobl yn gorfod oedi cyn cyrraedd a copa a thynnu’r hun-lun pwysig hwnnw! Er ei bod yn wych gweld cymaint yn mwynhau’r awyr agored a chadw’n heini, mae goblygiadau i’r nifer cynyddol o bobl. Mae’r rhan fwyaf o bobl yn ymddwyn mewn modd cyfrifol wrth fwynhau’r Wyddfa; fodd bynnag, mae nifer fach, ond arwyddocaol, yn ymddwyn fel arall. Mae sbwriel yn parhau i fod yn broblem fawr ac mae ymddygiad yr ychydig o bobl yma’n cael effaith fawr. Pryd y daeth hi’n gymdeithasol dderbyniol i daflu can diod gwag neu botel blastig ar lawr mewn unrhyw le – yn enwedig mewn Parc Cenedlaethol? Yn 2017, cafodd gwirfoddolwyr Cymdeithas Eryri hyd i bapur lapio bar Mars ar yr Wyddfa. Roedd y papur lapio’n cynnig cyfle unigryw i ennill tocynnau i’r Gemau Olympaidd … yn 1992. Mae’n amlwg bod y cyfle wedi hen fynd ac eto mae’r papur lapio plastig sy’n cynnig y cyfle yn parhau’n gyfan. Mae’r papur lapio yn edrych fel pe bai wedi ei ollwng wythnos ynghynt, sy’n ein hatgoffa o hirhoedledd plastig yn ein hamgylchedd. Pob blwyddyn mae gwirfoddolwyr Cymdeithas Eryri, wardeniaid y Parc Cenedlaethol, wardeniaid gwirfoddol, staff yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, y Rheilffordd Fynydda a llu o fusnesau ac unigolion eraill yn treulio miloedd o oriau’n casglu sbwriel ar yr Wyddfa. Trefnir hefyd her y Gwir3copa: digwyddiad casglu sbwriel blynyddol sy’n targedu 6 llwybr Yr Wyddfa, mewn cydweithrediad â mentrau tebyg ar Scafell Pike a Ben Nevis. Mae’r ymdrechion hyn, er yn werth chweil ac i’w canmol, yn cuddio difrifoldeb y broblem. Wrth edrych tua’r dyfodol, mae angen i ni sicrhau newid yn ymddygiad pawb sy’n defnyddio’r Wyddfa er mwyn sicrhau mynydd glân i bawb ei fwynhau.

Fel rhan o’n hymrwymiad i Bartneriaeth Cymdeithas Eryri, bydd Cymdeithas Eryri yn rhoi project cyffrous ar waith dros y ddwy flynedd nesaf gyda’r nod o fynd i’r afael â phroblem sbwriel. Yn y gorffennol, mae ymgyrchoedd gwrth-sbwriel wedi canolbwyntio ar broblem sbwriel yn gyffredinol. Dyma broblem ddifrifol ac, yn ôl rhai, un nad oes modd ei datrys. Mae problem sbwriel yn eang ac yn gymhleth, nad ydy hi wedi ei chyfyngu i un math o sbwriel neu i un grŵp o bobl. Ein bwriad yw rhannu’r broblem i rannau haws eu trin a mynd i’r afael â phob rhan ar wahân – a sicrhau bod dulliau gweithredu yn glir a syml. Efallai na fyddai llawer o bobl a fyddai byth yn taflu potel blastig o’u picnic yn meddwl ddwywaith am daflu deunydd pacio undefnydd byd natur ei hun: croen ffrwythau. Mae’n organig, iawn? Bydd yn pydru’n fuan, yn bydd? Mae’n wir bod gwastraff organig megis croen ffrwythau yn pydru mewn tomen gompost gynnes, ond o dan amodau llawer oerach yr Wyddfa mae croen ffrwythau yn gallu parhau am flynyddoedd lawer, ac yn sicr llawer hirach na fyddai’r unigolyn â’i ollyngodd o yn ei dybio. Dyma enghraifft o’r negeseuon wedi eu targedu y byddwn yn eu hamlygu mewn ystod o ffrydiau project. Ymateb poblogaidd i broblem sbwriel yw ‘bod angen mwy o finiau’. Ni fyddai hyn yn gweithio ar yr Wyddfa. Mae’r lleoliad a’r dirwedd yn golygu ei bod yn hollol anymarferol ystyried darparu a gwagio digon o finiau ar gyfer y niferoedd sy’n galw heibio’r Wyddfa bob blwyddyn. Yr ateb sydd ar ôl i ni yw bod pawb yn mynd â’u sbwriel adref gyda nhw. Mae’n swnio’n syml ond, fel mae’r maint o sbwriel yn ei amlygu, mae angen gweithredu mewn modd mwy meddylgar i ddod yn agos at y nod hwn. Yn ôl Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, ymwelodd 557,991 o bobl â’r Wyddfa yn 2108. Beth pe bai rhai o’r bobl yma nid yn unig yn mynd a’u sbwriel adref gyda nhw, ond hefyd yn codi dim ond un darn o sbwriel? Beth pe baen nhw’n rhannu’r hyn a wnaethon nhw gyda theulu a ffrindiau ar y cyfryngau cymdeithasol? Beth pe bai eraill yn gwneud yr un fath? Un rhan o’r project yr ydym yn edrych ymlaen at ei lansio yw ‘Codwch un Darn’. Byddwn yn gofyn i bobl sy’n ymweld â’r Wyddfa ymrwymo i godi dim ond un darn o sbwriel; a gadael dim eu hunain. Cais syml hawdd ei gyflawni a all wneud gwahaniaeth enfawr. Gyda phrojectau a negeseuon uniongyrchol wedi eu targedu gobeithiwn wneud gwir wahaniaeth i rannau o’r broblem sbwriel ar yr Wyddfa. Dim ond y cychwyn yw’r projectau yma, ac rydym yn gwybod na fydd y broblem wedi ei datrys mewn dwy flynedd. Fodd bynnag, drwy gynyddu ein dealltwriaeth o beth sy’n gweithio, codi ymwybyddiaeth a chydlynu negeseuon ledled yr holl gyrff ym Mhartneriaeth Eryri, gallwn sicrhau ein bod yn camu i’r cyfeiriad priodol. Mary-Kate Jones yw Rheolwraig Prosiect Cymdeithas Eryri

Cenedlaethau'n taclo sbwriel: 1970, 1980 a rwân ● Generations tackling litter: 1970s, 1980s and today

26 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd


What goes up must come down! Mary-Kate Jones Anyone who has ventured on to the slopes of Snowdon on a bright summer day will know that thousands of others had the same idea. Who wouldn’t want to enjoy stunning views and beautiful scenery in the sunshine? In fact, it’s such a popular activity that queues often form to take that coveted and well-earned selfie at the top! While it’s great to see so many people enjoying the outdoors and getting active, the ever-increasing number of people choosing to do so has consequences. Thankfully, most people are responsible when enjoying Snowdon; however there is a small but significant number who are not. Litter is still very much a problem and the behaviour of this minority is having a huge impact. When did it become socially acceptable to throw an empty drink can or a plastic bottle on the floor anywhere – never mind in a National Park? In 2017, Snowdonia Society volunteers found a Mars Bar wrapper on Snowdon. The wrapper offered a unique opportunity to win tickets to the Olympic Games …in 1992. Unless you have a time machine, the chance to win these tickets has clearly passed and yet the plastic wrapper announcing the opportunity remains intact. The wrapper is effectively a time capsule; perfectly preserved and looking like it had only been dropped the week before. A stark demonstration of the longevity of plastic in our environment. Thousands of hours are spent every year clearing up litter on Snowdon by Snowdonia Society volunteers, National Park wardens and volunteer wardens, National Trust staff, the Mountain Railway and a host of other businesses and individuals. There is also the Real3peaks challenge: an annual litter pick which targets all 6 paths of Snowdon, in co-ordination with similar initiatives on Scafell Pike and Ben Nevis. These efforts, though worthwhile and admirable, mask the severity of the problem. Looking to the future, we need to engender behaviour change in all who use Snowdon, to ensure a clean mountain for all to enjoy. As part of our commitment to the Snowdon Partnership, over the next 2 years the Snowdonia Society will run an exciting project aimed at tackling the problem of litter, specifically on Snowdon. In the past, anti-litter campaigns have focused on the litter problem as a whole. This is often an overwhelming and, many would say, insurmountable problem. The problem of littering is broad and complicated, not limited to one type of litter or to one group of people. We intend to break down the problem into bite-sized chunks and tackle each chunk separately – whilst keeping actions clear and simple. Many people who would baulk at the idea of leaving a plastic bottle from their picnic, may not think twice about throwing nature’s own single use packaging: fruit peel. It’s organic, right? It will quickly rot down, won’t it? It’s true that organic waste such as fruit peel will decompose in a warm compost heap, but in the much colder conditions on the slopes of Snowdon fruit peel can last for several years, and certainly for far longer than was expected with that initial thoughtless drop. This is an example of the targeted messages we will articulate in a range of project strands. A popular response to the problem of litter is that ‘more bins are needed’. This will not work on Snowdon. The location and terrain

Cenedlaethau'n taclo sbwriel: 1970, 1980 a rwân ● Generations tackling litter: 1970s, 1980s and today

make it unrealistic to consider providing and emptying sufficient bins for the hordes of visitors to Snowdon each year. The solution left to us is for everyone to take their litter home. It sounds simple but, as the amount of litter demonstrates, more thoughtful action is needed to get close to this goal. According to Snowdonia National Park Authority, 2018 saw 557,991 people visit Snowdon. What if some of these people not only took their own litter home, but also picked up just one piece of litter? What if they shared what they did with friends and family on social media? What if others followed suit? One project strand we’re looking forward to launching is ‘Pick up One Piece’. We’ll be asking people who visit Snowdon to commit to picking up just one piece of litter; and leaving none of their own. A simple and achievable request which could make a massive difference. With direct, targeted projects and messaging we hope to make a real difference to parts of the litter problem on Snowdon. These projects are only the beginning, and we know the problem won’t be solved in two years. However, by increasing our understanding of what works, raising awareness and coordinating messages across all the organisations in the Snowdon Partnership, we can make strides in the right direction. Mary-Kate Jones is the Project Manager for the Snowdonia Society

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 27


Penwythnos Mentro a Dathlu

Make a Difference weekend

Cafwyd trydydd penwythnos blynyddol Mentro a Dathlu (MaD) Cymdeithas Eryri hynod o lwyddiannus unwaith eto eleni.

The Snowdonia Society’s third annual Make a Difference (MaD) Weekend did just what it said on the tin.

Rhwng dydd Gwener 13 a dydd Sul 15 Medi bu cefnogwyr yn adfer gwarchodfeydd natur, cynnal llwybrau, casglu sbwriel a chlirio rhywogaethau ymledol er mwyn helpu i wneud gwahaniaeth yn y Parc Cenedlaethol.

From Friday 13th to Sunday 15th September supporters spent the weekend restoring nature reserves, maintaining footpaths, litter picking and clearing invasive species to help make a difference in the National Park.

Meddai Cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri, John Harold:

Snowdonia Society Director John Harold said

“Rydym wrth ein bodd bod 125 o gefnogwyr – y mwyaf eto – wedi dod o bell ac agos, rhai am y drydedd flwyddyn yn olynol, er mwyn sicrhau llwyddiant y penwythnos. O ganlyniad, treuliwyd 615 awr yn cefnogi ein Parc Cenedlaethol, gyda 10 o gyrff sy’n bartneriaid yn cydweithio yn y dathliad blynyddol hwn o wirfoddoli. Rydym yn ddyledus i’n gwirfoddolwyr gwych a’n partneriaid project am sicrhau bod penwythnos Mentro a Dathlu (MaD) yn ddigwyddiad mor ysbrydoledig”

“We’re delighted that a record 125 supporters came from near and far – some for the third year running – to make the weekend a success. The result was an incredible 615 volunteer hours in support of our National Park, with 10 partner organisations working together in this annual celebration of volunteering. We’re indebted to our wonderful volunteers and our project partners – for making MaD 2019 such an inspiring event”

Bu llawer o’r gwirfoddolwyr yn gwersylla o dan y sêr hefyd dros y penwythnos a mwynhau taith natur, gweithdy astronomeg, gwledd awyr agored a cherddoriaeth fyw gyda’r nos. • cliriwyd ½ erw o blanhigion ymledol o gynefinoedd • casglwyd 550kg o sbwriel o lannau’r môr, llynnoedd, a chopaon • Caewyd 25 o ffosydd ar gyfer adfer mawnogydd • adeiladwyd 33 o flychau nythu ar gyfer rhywogaethau brodorol • adferwyd 15km o lwybrau • bwytwyd 3kg o deisen foron (cyfrannwyd gan Big Rock Cafe)

28 | 28 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlyneddGwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Many of the volunteers also camped under a star-filled sky for the weekend and enjoyed a nature walk, astronomy workshop, outdoor feast and live music by night. • ½ acre invasive plant species were removed from habitats • 550kg of litter was collected from shore, lake and summit • 25 ditches were blocked for peatland restoration • 33 nesting boxes were built for native species • 15km of footpath was restored • 3kg carrot cake was consumed (donated by Big Rock Cafe)


Golwg ar yr hyn a gyflawnwyd yn 2018-19 Achievements at a glance 2018-19 4424

ORIAU GWIRFODDOLI VOLUNTEER HOURS

143

AELODAU NEWYDD NEW MEMBERS

3000

COED WEDI EU PLANNU TREES PLANTED

123

DIWRNODAU CADWRAETH CONSERVATION DAYS

10 Aelodau Busnes Newydd New Business Members

3ha

82km

LLWYBRAU WEDI EU CYNNAL FOOTPATHS MAINTAINED

1450kg

YSBWRIEL WEDI EI GASGLU WEIGHT LITTER COLLECTED 860 Poteli Plastig Plastic Bottles

RHODODENDRON WEDI EI GLIRIO RHODODENDRON CLEARED

Gyda chefnogaeth gan:

Supported by:

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 29


Aelodau busnes newydd • New business members Croeso i'n Haelodau Busnes newydd. Diolch enfawr am gefnogi gwaith Cymdeithas Eryri.

Welcome to our new Business Members. A huge thank you to them for supporting the work of the Snowdonia Society.

Os ydych yn gwybod am fusnes sy'n gweithredu ym Mharc Cenedlaethol Eryri neu'n agos ato, pam na wnewch chi awgrymu eu bod yn ymaelodi fel Aelodau Busnes? Cysylltwch â ni i ofyn am becyn Aelodaeth Fusnes neu ewch i'n gwefan i ddarganfod rhagor.

If you know a business that operates in or near the Snowdonia National Park, why not suggest they become Business Members? Contact us for a Business Membership pack or visit our website to find out more.

Ers 2007 mae cwmni teuluol bychan Adventurous Ewe yn Eryri wedi cynllunio a darparu ystod eang o deithiau ledled y byd a digwyddiadau awyr agored rhyfeddol yn y DU. Hoffem helpu i gefnogi gwaith hanfodol Cymdeithas Eryri, hefyd i wneud yr hyn allwn ni i helpu i warchod amgylchedd cynaliadwy yn Eryri. www.adventurousewe.co.uk

Adventurous Ewe

Since 2007 the small family business of Adventurous Ewe, based in Snowdonia has designed and delivered a vast range of expeditions worldwide and amazing outdoor events in the UK. We want to help support the vital work of the Snowdonia Society and furthermore, do what we can to help protect a sustainable environment in Snowdonia. www.adventurousewe.co.uk

Plas Coch, Llanberis Tŷ Fictoraidd mawreddog a gosgeiddig yw Gwesty Plas Coch a saif ar stryd fawr Llanberis yng nghanol Eryri. Dim ond 500 llath o Reilffordd Mynydd yr Wyddfa, Rheilffordd Llyn Llanberis, a’r fynedfa i Barc Gwledig Padarn. www.plascochsnowdonia.co.uk

Digwyddiadau llwybr, ultra a rhedeg cribau yn Eryri, yn cynnwys Ultra-Trail Eryri a Skyline yr Wyddfa. Ymaelododd Apex â Chymdeithas Eryri i gyfrannu’n flynyddol er mwyn helpu ein gwaith, i roi’n ôl i Eryri, ardal sy’n hoff iawn ganddyn nhw, a helpu i’w gwarchod! Maen nhw’n awyddus iawn hefyd i ymuno â’n dyddiau i wirfoddolwyr. www.apexrunning.co

Saif stad Brondanw o fewn Parc Cenedlaethol Eryri, rhwng Eryri a’r môr. Heddiw mae’r gerddi yn agored i’r cyhoedd a newidiwyd y coetsiws gwreiddiol yn 2010/2011 gan yr Ymddiriedolaeth i greu caffi a siop newydd Plas Brondanw. Am fwy o fanylion a hanes Plas Brondanw ewch i’w gwefan: www.brondanw.org

Busnes sy’n gwerthu dillad ac offer awyr agored yw Joe Brown a ymaelododd â Chymdeithas Eryri fel aelodau busnes i helpu i warchod Eryri. Gostyngiad o 10% i aelodau Cymdeithas Eryri yn y siop yn Llanberis. www.climbers-shop.com

30 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Plas Coch Guest House is a spacious and elegant Victorian house situated on the High Street at Llanberis in the heart of Snowdonia. Only 500 yards from the Snowdon Mountain Railway, the Llanberis Lake Railway, and the entrance to Padarn Country Park. www.plascochsnowdonia.co.uk

Apex Running

Plas Brondanw

Joe Brown, Llanberis

Premium trail, ultra and skyrunning events in Snowdonia, including Ultra-Trail Snowdonia and Snowdon Skyline. Apex running joined the Snowdonia Society to make an annual donation to help support our work, to give back to and help preserve Snowdonia, a place they love! They are also keen to join in on our volunteer days. www.apexrunning.co

The Brondanw Estate lies within the Snowdonia National Park, between Snowdon and the sea. Today the gardens are open to the public and the original coach house was converted by the Trust in 2010 / 2011 to create the new Plas Brondanw cafe and shop. For more details and the history of Plas Brondanw visit: www.brondanw.org

Joe Brown is a retail outdoor clothing and equipment who joined the Snowdonia Society as business members to help protect Snowdonia. 10% discount for members of the Snowdonia Society at the Llanberis store. www.climbers-shop.com


Cynnydd mewn ffioedd aelodaeth

Membership fee increase

I'ch atgoffa o'n rhybudd yng nghylchgrawn yr Hydref:

As a reminer of our notice in the Autumn magazine:

Fel y gallwch weld o'n cyflawniadau ar dudalen 29 mae ein gwirfoddolwyr wedi bod yn brysur iawn yn helpu i amddiffyn Eryri.

As you can see from our achievements on page 29 our volunteers have been very busy helping to protect Snowdonia.

Ar gyfer y dyfodol, gobeithiwn gwblhau mwy. I sicrhau hyn, mae angen eich cymorth arnom. Cynyddwyd tanysgrifiadau am y tro diwethaf bum mlynedd yn ôl. Er mwyn parhau â’n gwaith a’i ehangu, bydd angen i ni gynyddu tanysgrifiadau aelodaeth o fis Ebrill 2020 ymlaen, i: • Unigolyn: • Ar y cyd/Teulu: • Cysylltiedig/Clwb: • Busnes:

£30 y flwyddyn (neu £2.50 y mis) £42 y flwyddyn (neu £3.50 y mis) £42 y flwyddyn £70 y flwyddyn

For the future, we want to accomplish more. To do so we need your help. Subscriptions were last increased five years ago. In order to continue and expand our work, we need to increase membership subscriptions, which from April 2020 will be: • • • •

Individual: Joint/Family: Affiliate/Club: Business:

£30 per year (or £2.50 per month) £42 per year (or £3.50 per month) £42 per year £70 per year

Gobeithio y byddwch yn cytuno bod ychydig o bunnoedd y mis i helpu i warchod harddwch ac amrywiaeth tirlun a bywyd gwyllt Eryri yn gyfraniad gwerth chweil.

We hope you will agree that a few pounds per month to help protect the beauty and diversity of Snowdonia’s landscape and wildlife is money truly well spent.

Os oes gennych unrhyw gwestiynau am y cynnydd mae croeso i chi gysylltu efo ni ar y ffôn ar 01286 685498 neu e-bostiwch: info@snowdonia-society.org.uk

If you have any questions about the increase please don’t hesitate to reach out to us via phone: 01286 685498 or email: info@snowdonia-society.org.uk

Fel bob amser, diolch i chi am eich cefnogaeth a’ch ymrwymiad barhaol i Eryri.

As always, we thank you for your continued support and dedication to Snowdonia.

Cystadleuaeth Ffoto Photo Competition ‘Eryri’ / ‘Snowdonia’ Gwybodaeth ar ein wefan Information on our website Cau / Closes: 30/06/2020 Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 31


Chris Hopwood, Cotswold Outdoor Expert

In partnership with

Betws-y-Coed, Wales

“At home in North Wales, we can just open the door and walk straight into the mountains or straight down to the lakes and rivers. It’s a privilege and it’s one that I maximise. It would be a waste not to make the most of my time in the hills now that they’re just here.”

20% discount

for members of Snowdonia Society Partnership discount is only valid for customers signed up to our free Explore More benefits scheme. Full T&Cs apply. Not to be used in conjunction with any other offer or discount. Selected lines are exempt. Maximum 10% discount on bikes. Only valid upon production of your membership identification in-store or use of valid discount code online. Offer expires 31.12.19

You can also use your discount with:

Trusted by our partners since 1974

Stores nationwide | cotswoldoutdoor.com

Let’s go somewhere

Ymaelodwch

Join

www.snowdonia-society.org.uk/cy/ymaelodi

www.snowdonia-society.org.uk/join

 Cymdeithas Eryri - Snowdonia Society, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk www.cymdeithas-eryri.org.uk • www.snowdonia-society.org.uk Elusen gofrestredig rhif • Registered charity no: 1155401


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.