नेवा: भाय् छगु अध्ययन ! दामोदर प्रधान, बिक्रमशील महाविहार, थम्बही, नेपाल मण्डल l

नेपाल भाषा

:- छगु अध्ययन

दामोदर प्रसाद प्रधान

,

, ,

िबिक्रमिशिल महािविहार थम्बिही ये नेपाल मण्डल ।

आदिदम काल िनस्ये स्विोिनगले च्विोंपिपं आदिदबिासी िपन्त नेविा

:

,

धायेगु

स्विोिनग

:

यात

:, अल्ये नेपािम तयेसं ल्हाईगु भाय ् यात नेपाल भाषा धायेगु चलन जुयाचोंपगु ख:। स्विोिनग: िपन्ये विया: थन बिसोबिास यायेधूस्येिल सकल्ये नेविािलस्ये िवि​िलन जुया नेविा: संस्कृित अङ्गीकार याना: नेविा: तयेसं ल्हाईगु भाय ् नेपाल भाषा ल्हाना नेविा:ह्ये जुगू जल ु ् ! दोलंद्विो दन ् (हजार बिषर्ष मयाक्क) िलपा आदविोया: नेविा: धायेगह् ु ये छ्गु जात धका: छुट्टय ् याय थाकुगु जल ु ! नेविा: धाईबिले नेपा:गाले (स्विोिनगले) िवि​िभन्न थासं विोया बिसोबिास यािपं सकल जात जाित िपिनगु समह ु या प्रितिनिधत्विो धाह्येमा ! थथ्ये जग ु ज ु य ु ांली मेमेगु जाितया छम्ह मनय ु ात कया: अध्ययन यात धा:सा उगु जाितया संपण ू र्ष खंत: पायेछी जुविोई धा:सा छम्ह नेविा: यात कया: अध्ययन यायेओं सकल नेविा: तयेगु िरितिथित सकतां िमलये मजु:! थग नेविा: धईगह् ु ु िहसाबिन येस्विोबिले ु ये छ्गु जाित मखुस्ये िवि​िभन्न जनजाितया समुह धका: मानेयायेमा:! १ नेपा

िलच्छविी कालया िशिलालेख अध्ययन याय ् बिले गनं संस्कृत भाषा विा नेपाल भाषा ल्विाकछ्याना

:

:

संस्कृत भाषानं च्वियात गु खन्ह्येद ु

!

:

न्हापांिनस्ये नेपा लय ् संस्कृत

:

राजभाषा जुया च्विोंपन । अयेसां नेपा िम तयेगु बिोिलचािलया भाय ् धासा नेपाल भाषा हे

:! िलपा नेविा: तयेसं संस्कृत भाय ् या अध्ययन बिांलाक्क मयागुजुया िनतीं सद्ध ु संस्कृत मखस ु े उगु ई:या बिोलीचाली नेविा: भाय ् या खंग्विो: ल्विाकछ्याना: संस्कृत च्विोयाच्विोंपगु जल ! (ठुक्येयात: Newari Hybrid Sanskrit धायेगु ु या:!) िलच्छविी कालया िशिलालेखले आदपाह्ये थासय नेपाल भाषानं छ्येला त :गु खन्ह्येद ु छ्यला ओयाच्विोंपगु ख

:

। िलिप धा सा काल पिकंत्तकं फरक फरक । गनं पिचमोल

,

:

,

गुप्ताक्षरी क्विे यमोल सा गंन ् प्रचिलत िलिप नं छ्यला त गु खन्ह्येद ु

भुिकंजंमोल

गोलमोल

,

!

(ने.सं. १४०/ ई.सं.१०२०)

बिंगालया जुजु मिण पाल दे विया शिासनकालय

,

संस्कृत भाषानं

:

च्वियातगु प्रज्ञापारिमता सफू आदतक्क लय ु ावि गु दक्किसबिय पल ु ांगु रन्जना िलपी दग ु ु हस्तिलिखत ग्रन्थ ख

:!

२ थग ु ु िहसाबिं स्विोयेबिले रन्जना िलिपया उद्गमस्थल बिंगाल

, : .. िसई द ु! (नेपाल भाषानं च्विोयेगु ज्या जग ु ु खन्ह्येद ु) ३ यल रुद्रविण र्ष महािविहारे (उकु बिहाल) दग ु ु ने. सं. २३५ (ई.सं १११५) न्ह्यथनात:गु ताडपत्रले संस्कृत वि नेपाल भाषानं च्वियात:गु जिमनया ईक्षा पत्र यातःह्ये आदतक्क लग ु ु पुलांगु नेविा भाय ् या अिभलेख खट्न काह्येमा ! ४ जुईमाल छायधा सा नेपाल भाषा ले रन्जना िलिपया िबिकाशि ई सं १२०० िलपा जक्क

:

िहन्दस् ु ताने मुस्मातयेगु सत्ता बिल्लाना विया बिंगालया पाल जुजुिपंत लडाईले विुकाली उगु

:

बिखतया नांजा गु नालन्दा िविश्विोिविद्यालय ध्विोस्ट जुईक स्यंकाब्युगु वि बिौद्ध िविद्विान

:

:

िपन्त कसा िबिया जबिजर्षिकंस्त मस् ु मा धमर्ष मानयेयाकूगु जग ु ज ु य ु ा बिौद्ध िविद्विानिपं नेपा वि

:

. .

उत्तर भारत पाखे शिरण का विगु जुया ह्ये ने सं ३२०

(ई.सं.१२००)

िलपा नेपालय ्

बिज्रयान वि तन्त्रयान िलस्ये रन्जना िलिपं बिौद्ध धमर्ष ग्रन्थ च्वियेगु वि ल्हायगू ज्याजुथेन्तु नेपाल भाषा वि सािहत्यया िविकास जुगु सीइद ु

..

ईितहास अध्ययन यायेबिले ने सं ४७० चलन विोगु िसईद ु

:! ५ ने.सं.२३९

!

(ई.सं.१३५०)

पाख्येह्ये नेपाल भाषा सािहत्यया

:

ऊल्लेख दग ु ु साँखु बिज्रयोिगनी दे ग या च्विय ् च्विोंपगु

चुकय दग ु ांगु नेपाल ु ु ल्हविं या थामय ् िकयातगु अिभलेख नेपाल भाषाया दक्किसबिय पल

: बिंसाबिली (ने.सं. ५०९/ ई.सं

भाषा या अिभलेख ख । ६ संस्कृत भाषाँ च्विोयातगु सफूत नेपाल भाषानं िहयेका तगुजुसाँ गोपाल राज

)

१३८९ नेपाल भाषानं च्वियातगु दकिसब्ये पल ु ांगु

सािहत्य धाह्येमा

!७

:

(जयिकंस्थित मल्ल, महेन्द्र मल्ल, िसिद्धनरिसंह मल्ल, जगतप्रकाशि मल्ल, किविन्द्र प्रताप मल्ल आदिद) नेपाल भाषानं अनेक नाटक, महाकाव्य, म्ये, िवि​िविध च्विसुत: च्विोया िबिज्यागु खन्ह्येद ु:। नेविा जज ु िु पन्सं

(. .

पथ् ृ बिी नारायण शिाह स्विोिनग ् िविजय याय न्ह्यविो ई सं १७६८

/ िबि.सं १८२५) नेपाल भाषा

(उबिले नेविारी अथविा नेविा:भाय ् धायेगु मय्या) ह्ये राजभाषा या रूपय चलन चिकंल्तया भाय ् जय ु ाच्विोंपगु िसई द ु:। पथ्ृ बिी नारायण शिाहनं नेविा: तयेत गल ु ी कसा: िविल धाईगु खंत: आदविोया सीइदया विोगुद ु:! पथ्ृ बिी नारायण शिाह स्विोिनग ् िविजय याय धंक ु ा क्रािकंन्तकारी दे शिभक्त नेविा: तयेसं शिाह जज ु ुया िविरोध यागुजुया २,५०० नेविा: तयेत पथ् ृ बिी नारायण शिाह यागु शिासन कालय स्यागु खं न्ह्यथना तगु खन्ह्येद ु :। ८ थथ्येन्तु िकपुिलजग ु ु लडाँईले िकपम ु ी तयेगु न्हाये ध्यङगु वि िमस्तयेगु सरबित चागु न्ह्यथने विहजु:! इशिाई धमार्षविलम्बिी नेविा: तयेतनं पथ् ृ बिी नारायण शिाह यागु शिासन कालय दे सं िपतनाछ्विोगु ख:, थ्विो ई:पाखे दे सं िपतना छ्विोिपं नेविा:िपनी संतितत: अझन ् उत्तर भारतया चह ु दी धागु थासये दनी ! थग ु ु िहसाबिं स्विोयेबिले नेविा: िविद्विान िपन्त कसा: िविऊगु वि स्यागु जय ु ािनतीं ३/४ पुस्ता यंक नेविा:त अन्धकार अथविा छुं नं खं ल्हाह्ये मफुगुजुल ्:! नालापािन या युद्ध िलपा िबिलाईती इस्ट इिकंन्डयन गविेमट ें िलस्ये सिकंन्ध जुया ये िब्रिटिटशि राजदत ु का राजदत ु ाबिास दयेधन् ु

(उगु

विखतय रे िसडेन्ट धायेगय ु ा

..

)

जय ु ा झाम्ह कण ेल

िककर्षपायित्रकजुं ई सं १८११ सं िपकानािदगु नेपायागु बिारे यागु विण र्षन दग ु ू यात्रा वित ृ ान्त िनयात्रा िविदे शिी िविद्विान पाखे यागु न्हापांगु सफू धाह्येमा

! थगु ु

-

सफूित नेपाल भाषाया

:

खंग्विो अंग्रेजी भाषान ् माने च्विया ताहाकगु धलपौ दथ्ु याका तगु थ्विोह्ये न्हापांगु सफूख । ९

यक्को न्ह्यविो िनश्ये ल्हासा ब्यापार न्ह्याना विोया च्विोंपगु जुया ल्हास्सा पाखे िझगु सरकारी अड्डा दग ु गु पत्राचार विो सिकंन्ध आदिद सकतां नेपाल ु ु वि ितबिेती सरकार िलस्ये जई

(प्रयोग

भाषा छ्यला

)

:

जय ु ा ओयाच्विोंपगु ख । थथ्ये जय ु ाह्ये िबिक्रम सम्बित १८३२

)

(ई.सं.

:

१७७५ पाखे ितब्यत िलस्ये जग ु ु सिकंन्ध नेपाल भाषानं जग ु ु ख । रण बिहादरु शिाह वि राजेन्द्र िविक्रम शिाह जज ु िु पिनगु पालय ् नं नेपाल भाषायात मान्यता िबियातगु िसह्येद ु । १०

(Brain B. Hodson in Nepal 1820-1843 महत्वि दग ु ु मिु तर्ष वि ठ्या: सफू:त: नेपालं संकलन यानािदया लाईब्रिटेरी थ्यंका िदल ! वियेकलं लँ य ु ागु मसीन ् च्विोया तगु (लँ ु

िविद्विान भाजु ब्रिटायन हजसजुनं

A.D.) अनेक

परु ातिकंत्विक

युरोपया िविश्विोिविद्यालय वि या आदख दग ु ु

)

प्रज्ञापारिमता ग्रन्थ युरोप यङ्का िदगुजुया नेपालय ् महायान धमर्ष यागु

:

:

:

अनेक ग्रंथत दग ु ु ख । ११ ु ु खं प्रचार जग

नेविा तयगु बिारे दक्कले न्हापां अध्ययन याना

िदम्ह भाजु ब्रिटायन हजसजुनं िबिलायते १३३ दं न्ह्यो रोयल एशिशियािटक सोसाइटी अफ ग्रेट

:

:

िब्रिटटे न एशण्ड आदयरल्याण्ड नाँ यागु संस्था िनस्वि ना थका िदगु ख ।

: भाषा)

कोट पबिर्ष िलपा जंगबिहादरु राण ा प्रधानमन्त्री या शिासन काल वि याली गोखार्षली

(उबिल्ये

चलन चिकंल्तया भाये पत्यार्षभाय ्

-

पविर्षतीय

(ई.सं.

१८५०

)

यात नेपाली धका

:

रािकंष्ट्रिय मान्यता िबिया सरकारी ज्या खं ले छ्येला यंकूस्येली नेपाल भाषा सरकारी दमन

:

या िसकार जुगुख । थन न्ह्यथने बिहगु खं जंगबिहादरु िबिलाईत विोबिल्ये सलामी कायेत

:

नेपा यागु रािकंष्ट्रिय धन ू

(म्ये) छु

विोम्ह छम्ह्येस्याँ राजामितया म्ये

,

धका न्यँविले छुधाये छुधाये जग ु ुजुल ऊबिले सविारी नापं

(उगु

)

बिखते चलय्जय ु ा च्विोंपगु म्ये हाला सलामी कागु

जुया च्विोंपन । थग ु ु िहसाबिं स्विोलधासा नेविा रािकंष्ट्रिय गान अथविा रािकंष्ट्रिय धन ू धाह्येमा

..

ने सं ९९७

/ ई.सं.१८७७

:

:

लोकम्ये राजामित ह्ये नेपा या न्हापांगु

! :

सं भाजु दायिनयल राईतजुं नेविा खंगो वि नेपाल भाषाया म्ये

:

दथ् ु याका दिकंक्सब्ये न्हापां नेपा यागु ईितहास नां यागु सफू च्विोया दीइगुख

:! १२

: : त:

प्रधानमन्त्री िविरशिम्शिेर यागु शिासन कालय विया पुलांगु ठ्या सफू

: : (ल्हातं च्वियातगु ग्रंथत:) वि थायेथासं संकलन यागु सफू:त ल्ह्येया कायेगु ज्या: (हाक्कन ् सारयेयाना) जग ु ु ख:। िलपा अंग्रेज दत ु ु लाईब्रिटेरी दग ु ाविासं थग ु ु ठ्या सफू:त िवि​िभन्न लाईब्रिटेरी तयेत माग यागु अबिस्थाये साफी यानात:गु न्हुगु सफूत: ल:ल्हागु खन्ह्येद ु:। लाईब्रिटेरी दयेकुगु जुल

:!

जम्मायाना िबिर

थग ु ु लाईब्रिटेरी बिहुमुल्य ठ्या सफू

:

:

नेपाल भाषा दे ग या प्यंग थां राण ा शिासन कालय ् नेविा

:

तयेत दमन याना नेविा

:

तयेसं ल्हाईगु भाय ् नेपाल भाषा

,

,

सरकारी दमन जग ु ु बिखतयनं माँ भाय ् प्रेमी भाजु िनष्ठानन्द बिज्राचायर्ष िसिद्धदास माहाजु

मास्टर जगत सन् ु दर मल्ल वि योगिबिर िसं कंसाकार िपन्सं नेपाल भाषा या िनतीं िबि​िभन्न क्षेत्र पाखे यानािदगु सेविा या कदर खट्न विोयेकिपंत नेपाल भाषाया प्यंग थां धका मानयेया

:!

( . . - ), नेपाल भाषा गद्य सािहत्य या प्रितिनिध िसिद्धदास माहाजु (ने.सं.९८७ -१०५०),नेपाल भाषा पद्य सािहत्य या प्रितिनिध मास्टर जगतसुन्दर मल्ल (१००२ -१०७२), नेपाल भाषा शिैक्षिक क्षक क्षेत्रया प्रितिनिध योगिबिर िसं कंसाकार (१००६ -१०६२), नेपाल भाषा सामािकंजक जागिृ तया प्रितिनिध धमार्षिदत्य धमार्षचायर्ष (१०२२-१०८३) नेपाल भाषा पित्रका या अग्रज धमार्षिदत्य धमार्षचायर्षजुन ् कलकत्तां "बिुद्ध धमर्ष वि नेपाल भाषा" नां यागु पित्रका (ने.सं. १०४५-१०४८) िपकाना िदगुह्ये नेपाल भाषा यागु न्हापांगु पौ धाह्येमा ! िभक्षु महाप्रज्ञा (१०२१-१०९९) नेपालय ् स्थिविरविादी बिौद्ध धमर्षया संस्थापक िनष्ठानन्द बिज्राचायर्ष ने सं ९७८ १०५५

राण ा प्रधानमन्त्री चन्द्र शिमशिेर यागु शिासन कालये विोया नेपाल भाषानं भासं सफू च्विोया

..

बिौद्ध धमर्ष प्रचार यागु दोप्पं िबिया ने सं १०६४ सं िभक्षु महाप्रज्ञा नापं प्यम्ह िभक्षुिपंत दे सं

:

िपतना छ्विोगु ख । िभक्षु महाप्रज्ञाजु सारनाथले धमोदय सभा नां यागु संस्था स्थापना

::

:

याना नेपालभाषानं सफू त छापयेयायेगु ज्या याना िबिज्यात सं िपदं गु धमोदय नेपाल भाषाया िलयांल्यु पौ धायेमा

! धमोदय सभा पाखे

१०६५

!

प्रधानमन्त्री जद्ध ु शिमशिेर यागु शिासन कालये विोया नेविा

:

भाय ् यात पूण त र्ष या बिन्दे ज

: : ज्याखं जूल :् , थ्विोह्ये झ्विोले नेविा: भाये न्ह्या:कुमी भाजुिपं िचत्तधर हृदय, फत्ते बिाहादरु , धमर्ष रत्न यमी, िसिद्दि चरण श्रेष्ठ िपन्त नेविा: भासं च्विोसत ु : िपकाना प्रचार यात धका जेलय ् कुन्ये यंकुगुख:! (ई.सं. १९४०-१९४५) यास्येली नेविा भासं च्विोसुत च्वियेगु ब्योंपकेगु ज्या यात धासा जेल चलान तक्कनं यायेगु

प्रजातन्त्र वियन्हवि

(न्ह्विो) ने.सं.१०६५

सं िचत्तधर हृदयजु नापं मेिपं नेपाल भाषा च्विोमी

सकिसटं सरकार पाखे आदममाफी िविउगुजुया सकले जेल मुक्त जुगु ख

:!

दे सं िपतना

..

छ्विोिपं बिौद्ध िभक्षु वि नेपाल भाषा च्विोिमिपं सकसीत्न ने सं १०६६ सं आदममाफी ब्युगु वि

:

:

:

नेपा वियत फुकुविा जल ु ् । थग ु ह् ु ये ईलं िनस्ये नेपाल भाषां सफू छापय ् यायेगु वि प्रचार

: (न्हुगु

यायेदसाँ सरकारी जाँच पास यायेमागु जल ु ् ।

ब्यबिस्था खटं नेपालभाषानं

िपकायेदसाँ सरकारी जांच पास मयायेकं छापये यायेमज्यु

:

सफू त

!)

' '

नेपालभाषा पिरषद वि िचत्तधर हृदय लम ु न्ती म्यूिकंजयम

: िदगु ख:, िलपा न्ह्यलुविा (भाषा

जेलय ् ला बिल्येह्ये भाजु िचत्तधर हृदयजूं सग ु तशिौरभ नां यागु महाकाब्य रचना याना

:

वियेकया सकृयतां नेपालभाषा पिरषद नेविा भाय ् या उत्थान वि भाषा

: ओयेकलं थगु पुख्यौली छे , थगु कृित वि संकलने दग ु ु सफू, ल्हातं च्विोया तगु ठ्या:सफूत ्: सकतां नेपालभाषा पिरषद यात ल:ल्हाना िदया माँ भाय ् या िनतीं समपर्षण याना िदगख ु :! थन न्ह्यथन्ये बिहगु खं नकितनी जक्क (ने.सं. ११३३, िबि.सं.२०७० आदषाद २९ गते) प्रेमी

)

िपन्त सहलह यायेगु वि मद्दितया ऊद्येस्यं स्थापना जग ु ुख ।

(१५० दरु ु क ल्होन्येगु (ममर्षत) यायेगुज्या: जुगुद ु ! ु स्त उथ्ये जई

)

भारतीय राजदत ु ाबिास या गुहालीं सच्छी वि न्यय ् दं

विषर्ष मयाक्क पुलांगु थग ु ु छे

:

च्विसापासा वि आदशिा सफू कुिथ

:

(कंसाकार) थ्यासफू: (हस्तिलिखत ग्रंथत)

नेविा भाय ् या िनतीं थगु सम्पिकंत्त अपर्षण यानािदम्ह भाजु प्रेम बिहादरु कसा या योगदान लम ु ंक्ये विहजु

:, वियेकया

सकृयतां अमल् ु यगु

तयगु संकलन वि संरक्षण यानािदया आदशिा सफू कुिथ स्थापना यानािदल । अले भाजु

:

कसा जंू नेपाल भाषा सािहत्य यागु उत्थान वि प्रकाशिन यायेत ् गह ु ाली यायेत च्विसापासा नां यागु संस्था २००६ साल पाख्ये कलकत्ता ले स्थापना यानादीइग ुख

. .

:! प्रजातन्त्र

िलपा

:

ई सं १९५० सं च्विसा पासा स्विोिनगले दथ् ु सी च्विसापासा ु यागुख । लसतां जागुखं थग

:! न्हुगु गते) उद्घघाटन जुगुख:! थगह् ु ये छे सं दथ् ु यंगु द ु

..

छे येया भरू ू ं ख्यलय ने सं ११३३

(िबि.सं.२०७०

जेष्ठ २५

,

राण ाकालया अन्त्य जय ु ा प्रजातन्त्र विोस्येली नेपाल भाषा पन ु जार्षगरण जग ु ु धायेमा संयक् ु त

:

राष्ट्रि संघले सदस्यता कायेत दरखास्त तगु बिखतय नेपा यागु िलिप दे विनागरी िहन्दस् ु थान

:

:

िलसे ल्विा त धका रन्जना िलिप नेपा या िलिप धास्येली सदस्यता िबिउगुख

:

:! थुखतन

:

नेविा भाय ् या छगु उत्कृस्थगु रन्जना िलिप नेपा दे य ् या रािकंष्ट्रिय िलिप धका उल्लेख जुगु लसटाँ जागु खं ख

:! (१४ िडसेम्बिर १९५५) . .

(िबि.सं.२००८) िनस्ये नेपाल भाषानं समाचार ब्विोनेगु ज्या: जग ु ु खसा जुजु महे न्द्रया पालय ् ओया (ब्रिटम्हुतयेगु सल्हा:ह पाखे) नेपाल भाषायात कोिथला रे िडयोले समाचार मबिोंपकुगु ख:। ने.सं. १०८५ (िबि.सं. २०२२) िनस्ये रे िडयो नेपालं नेपाल भाषा सं कायर्षक्रम दम ु ु झ्विोले नेपाल भाषा या कायर्षक्रम बिन्द ु थ्याकल, थग यायेदैक्षमखु धका नेविा: तयेसं आदविाज उथयेयागु िसलिसलाय जेल तक्कं यंकुगज ु ल ु , थ्विोह्ये रे िडयोले न्हापालाक्क ने सं १०७१

: :

झ्विोलय ् िभक्षु सद ु शिर्षन यात खल ु ायंक जेल त गुख ।

.. ज्या:खं

ने सं १०७७ िनसे काठमान्डू िमिनस्पािलतीया

(उगु

विखतय ् नगरपािलका धायेगु मया

फुक्क धायेथे नेपाल भाषा छ्यला चलयेजुगु ख

)

:, अले

१०८१ िनस्ये

:)

(पंचायेत

:

विोस्येली हाक्कन ् सरकारं बिन्दे ज लगयेयागुख । प्रजातन्त्र िलपा नेपालय ् िविदे शिी पयर्षटक दथ् ु याठे अनेक दे ससं िविद्विान भाजु मयेजिु पं नेपाल

:

भाषा वि संस्कृती अध्ययन यायेत झाया यक्को सफू तन ् न्ह्यब्योया दीगुद ु

,

िकंस्वि​िदशि िविद्विान भाजु िलनहाडर्ष िबिलाईती प्रोफेसर िगल्नर

,

:! थ्विो

झोले

अमेिरकी प्रोफेसर लई ु स

,

. , (पविू ीय संस्कृती वि सभ्यता या िबिशिेसज्ञ- Indologist) िसल्भाँ लेभी वि अनेक िविद्विान िपिनगु नां लम ु ंके विह:जु ! वि:येक िपिनगु दे न या कदर न्ह्याक्को यासांगाई मखु, वि:येक िपंसं नेविा: भाय ् वि संस्कृित यागु अध्ययन याना संसार भिर धायेथे प्रचार प्रसार यानादीगु ख:! िविद्विान भाजु िलनहाडर्षजंु नेविारी िगितमन्जरी नां यागु सफू च्वियािदया पल ु ांगु नेविा: म्ये यागु अध्ययन ् याना िद:गख ु :! १३ फ्रान्सेली िबिद्विान डा जेराडर्ष टोिफन फ्रेन्च प्राच्यविेत्ता

:

:

नेविा भाय ् यात नेपालभाषा धका मान्यता िबियेमाल धका नेविा तयेसं न्हापाँ िनस्ये माग

:

यानाविोया च्विोंपगु जुया मन्त्री पिरषद् या िनण र्षय खटं नेपा सरकारं आदओंली नेपाल भाषा

:

//

धका प्रचार प्रसार यायेगु ऊज िमित २०५२ ५ २३ सं गोरखापत्र पाख्ये ब्युगु ख

:

:!

प्रजातन्त्र िलपा वि पंचायत कालय वि याली यक्कोह्ये च्विोमी भाजु मयेजुिपं नेपाल ख्येलये खन्ह्ये

दयाविोल

:!

भाषा

:

भाषा अनुरागी भाय न्ह्यलुविा िपिनगु कुतपाख्ये यक्कोह्ये

: : (M.A.) तंगी तक्कन्न नेपाल भाषा (नेविा:भाये) ब्योंपन्ये दत:!

. .

िशिरपा ल ल्ह्यायेगु ज्या झ्विो जय ु ाविोया च्विोंपगु दस ु न िविश्विोिबिद्यालय यम ये ु ा ित्रभवि

ये महानगर पािलका नं थगु लेटर पायेद रन्जना िलिपं दयेकुगु अल्ये नगरपािलका या

,

ज्याखं नेपाल भाषा चलयेयायेगु िनण र्षय यागु जुया सविोच्च अदालतं नेपाल भाषा सरकारी ज्याखंले छ्यले मदईगु िनण र्षय

(२०५६

साल जेष्ठ १८ गते

/१

)

जुन १९९९ यागुिलँ जेष्ठ

१८ गते यात भािषक अिधकार या हाकुगुिदं या रुपये न्यायेकेगु यानाओया च्विोंपगुद ु

:

आद विोया संचार वि भािषक अिधकार जनजाितया मौिलक हक

:

!

वि अिधकार ख

:

धका

-

संयुक्त राष्ट्रि संघ या विडा पत्रले उल्लेख जुगु जय ु ा सकल जनजाितया भाषा यात भचा हक अिधकार नेपा

:

सरकार नं ब्यग ु ु जय ु ािनतीं शिाह कालया अन्त्य जस् ु येली भाषा

अनरु ागी वि माँभाय ् प्रेमी िपिनगु गह ु ाली याना नेपाल भाषा जक्क मखस् ु ये मेमेगु भाय ् नं

::

सरकारी रे िडयो ले कायर्षक्रम दथ् ु याकुगु दस ु ा थ थ िपन्संनं रे िडयो टे िलिभजन संचालन

:

यायेगु अिधकार दत । अथेजस ु ाँ दे सय दन ु े दिु पं िवि​िभन्न जनजाितया भािषक अिधकार अझन ् िबियेमागु खं यात

:

नेपा सरकारन ् छुं िनण र्षय मयागुजुया छगु िहसाबिन ् थौंकन्हे भािषक आदन्दोलन न्ह्याना विोया च्विोंपगु खन्हे द ु

:!

:

नेविा

तयेगु अथक प्रयासं िकंन्हयान्हीस्सं माँ भाय ् छ्यलेगु अल्ये

सािहत्य या न्हुगु वि चलन चल्ती खतं अपई ु क छ्यलीज्या

:

:!

जुयाओया च्विोंपगुद ु

नेविा

:

तयेगु उन्नती वि प्रगितया अनुकरण याना मेमेगु जन जाितया पलानं बिुलुं न्ह्यानाविोया

:!

च्विोगद ु ु

: : , भट ु ान दे सयनं नेविा: तयेसं ईिमथाय न्हना विोन्ये धङ् ु कूगु नेविा: भाये वि नेविा: संस्कृितया पुनजार्षगरण यायेगु ज्या: जुया ओयाच्विोंपगु लसतां जागु खं ख:! िसिकंक्कमय थौकन्ह्ये नेविा: भाय ् यात प्रान्तीय भाय ् या रुपये मान्यता िबिया स्कुल वि कलेजये ब्योंपकेगु ज्या जुया च्विोंपगुद ु:!

स्विोिनग िपन्ये नेपा लागाय अल्ये नेविा बिाहुल्य दग ु ु िहन्दस् ु थानया दाजर्षिलंग िसिकंक्कम वि

:

नेपा दे सं िपन्ये िविदे शि च्विना च्विोंपिपं नेविा

: तयेगु

सिक्रयटाँ अनेक सामािकंजक संस्थात

:

:, िलस्ये नेविा: मस्तयेत माँ - भाय ् स्यनेगु, नेविा: संस्कृित म्विाका तयेगुिनतीं नेविा: नख:चख: हनेगु:, सभा सम्मेलन यायेगु, नेपाल भाषा सािहत्यकार, भाषा न्ह्यलुविा िपन्त गह ु ाली यायेगु ज्या:खं जुयाविया च्विोंपगुद ु:! नेपा: िपन्ये दिकंक्सबिये न्हाप्लाक्क अमेिरकां (Dallas, Texas, USA) नेविा: भासं रे िडयो कायर्षक्रम िझगु स: िपद्न्गु ख:, नेविा: िविज्ञान (Newaa Vijnyan, The Journal of Newar Studies, Portland, U.S.A.) वि लसकुस पौ (नेविा:अगर्षनाईजेसन अमेिरका या दं य पौ), िबिलाईटं मितना स्विोला पौ वि गिु ठ दं य पौ (पासा पच ु : गिु ठ, िविलाईट), न्हापान्गु नेविा: भायया TV प्रोग्राम अस्ट्रिेिलया नं प्रशिारण जग ु ु, आदिद, ईत्यादी । गथन जुगुद ु

सन्दभर्ष ग्रन्थ सुची

:-

1) Bista, Dor Bahadur, 1976 (1967) People of Nepal, Kathmandu: Ratna Pustak Bhandar, page 16

2) Dr. Regmi, Dinesh Paleography in Nepali: Page 102 Purlekhana Paricaya - Nepalese Nepali: Page 102

Paleography in

3) Dr. Regmi, Dinesh Chandra, VS 2048/ 1991 Purlekhana Paricaya - NepaleseChandra, VS 2048/ 1991

4) Kamal Prakash Malla 1990 Earliest Dated Document in Nepal Bhasha: The Palm Leaf from Uku Bahah N.S. 235/1114 AD, Kailas 16 (12): 15-261982 (उकुबिाहा:या ताद्पत्र) Classical Newari Literature: A Sketch, Kathmandu: Educationl Enterprise

An Inscription dated 293 Nepal Era in Nepal Bhasha, Published in Nepal Vol.20 (2) pp 31-4

5) धनबिज्र

बिज्राचायर्ष वि जगदीशि रे ग्मी

अभीलेिखय सविेक्षण िविविरण

-१, ित्र.िवि. नेपाल

तथा एशिशियाली अध्ययन संस्थान

ESR - 1, An Earlist Newari Inscription - p. 3

6) Hans Jorgensen 1936 A Dictionary of the Classical Newari, 1936; A Grammar of Classical Newari

7) Christopher I. Beckwith 2002 Medival Tibeto-Burman Languages Page 4

8) Nepal: Geschenk der Götter (Nepal Gifts of the Gods), by Hans-Georg Behr http://www.nepalisamachar.com/?p=9367 http://newah.lefora.com/2010/01/11/the-fall-ofnewah-kingdom/

9) Siegfried Lienhard with Colalaboration of Thakur Lal Manandhar 1988 Nepalese Manuscripts Part 1: Nevari and Sanskrit, Page XI (Introduction)

Tuladhar, Man Das, 1981 (Kashi Nath Tamot Editor) Pulangu mya Muna (A collection of Old Songs in Nepalbhasa पल ु ांगु म्ये)

10) Colonel Kirkpatrick (W.) 1811 (Reprint 1975) An Account of the Kingdom of Nepaul, being the substance of observations made during a mission to that country in the year 1793 (Newari vocabulary on page 221 - 249)

11) Hodson, B. H. 1874 (Reprint 1972) Essays on the Languages, Literature and Religion of

Nepal and Tibet, Amsterdam, pp.120

12) Wright, Daniel (Ed.), 1877 (reprint 1958) History of Nepal: With An Introductory Sketch of The Country and People Of Nepal.Translated from Parbatiya by Munshi Shew Shunker Singh and Pandit Sri Gunanand. With an Introductory Sketch of the Country and the People of Nepal by the Editor (Newari vocabulary on page 300 and Newari songs on page 306)

13) Siegfried Lienhard 1974 (नेविािर - गीितमंजरी)

Nevarigitimanjari: Religious and Secular Poetry of the Nevars of the Kathmandu Valley. Stockholm Oriental Studies, vol.10 (Stockholm: Almqvist & Wiksell International, 1974). िलधंसा सफू

: :-

1) Acharya, Babu Ram 1953 Nepal Nevar ra Nevar Bhasa (Nepal, Newar and Newar Language in Nepali, published in Nepal Sanskritic Parishad Vol.1 No. 1: 1-16 2) Anderson, Mary, Festivals of Nepal

3) Bendall, C. 1883, Catalogue of the Buddhist Sanskrit Manuscripts in the Cambridge University Library, 1886, A Journey of Literary and Archaeological Research in Nepal and Northern India 1903, A History of Nepal and Surrounding Kingdoms (1000-1600) Journal of the Asiatic Society of Bengal, JASB:LXXII 1903, pp. 1-32

4) Brown, Percy, 1912, Picturesque Nepal, London 5) Chattopadhya, Khshitis Prasad 1980 (First Published 1923) An Essay on the History of Newar Culture, Kathmandu (Journal of the Asiatic Society of Bengal New Series XIX, 1923 no.10 pp 465-560)

6) Dharmacharya, Dharmaditya, 1927 (Nepal Sambat 1047) Nepalese Language Literature: A short History and bibliography of Nepalbhasa or Nepalese (Nepalbhasha Sahitya Mandal Phamphlet Series 1, Calcutta)

7) Doherty, Victor S. 1978 Notes on the Origins of the Newars of the Valley of Nepal (Himalayan Anthropology, The Hague)

8) Furer Haimendorf, Christoph Von 1956 Elements of Newar Social Structures, Journal of the Royal Anthropological Institute pp.15-38

9) Gellner, David N. 1986 Language, Caste, Religion and Territory: Newar Identity Ancient and Modern Archives, European Sociology 27:102-148 1992 Monk, Householder and Tantric Prist: Newar Buddhism and its Hierchy of Ritual

10) Giuseppe, Father, 1794 (1970) An Account of the Kingdom of Nepal, Asiatic Researches Vol. II, pp 241-253

11) Hamilton, F. 1819, An Account of the Kingdom of

Nepal. Edinburgh, 1819

12) Hodson, Brian H. 1828, A Sketch of Buddhism Derived from the Boudha Scriptures of Nepal. Translations of the Royal Asiatic Society, Vol. II: 222ff 1874 (1971) Essay on Language, Literature and Religion of Nepal and Tibet, Varanasi, Bharat Bharati (originally published in London)

13) Hridaya, Chitadhar 1982

Jhigu Sahitya (Our Literature िझगु Bhasha, Nepal Bhasha Parishad

सािहत्य)

in Nepal

14) Jorgensen, Hans 1936, A Dictionary of the Classical Newari, Copenhagen: Munksgaard 1941, A Grammar of the Classical Newari, Copenhagen: Munksgaard

15) Kansakar, Tej Ratna, 1997: 11-37 The Newar Language: A Profile (Newah Vijnana: A Journal of Newar Studies Vol.1-1)

16) Landon, Perceval, 1928, Nepal. 2 vols. London 17) Levi, Sylvain, Paris, 1905-1908 Le Nepal. Etude historique d'un royaume hindou. 3 vols (Annales du Musee Guimet 17-19)

18) Malla, Kamal Prakash, 1981 Linguistic Archaeology of the Nepal Valley: A Preliminary Report, Kailash, VIII:I-2.5-23

19) Mitra, Rajendra Lal, 1882

The Sanskrit Buddhist Literature of Nepal. (Calcutta reprint 1971)

20) Oldfield, H. A., 1880 (1978) Sketches from Nipal, 2 vols. London

21) Shastri, Pandit Hari Prasad (Editor), 1894 The Vrihat Svayambhu Puranam containing the traditions of the Svayambhu Kshetra in Nepal बिहृ त श्विोयम्भु पुराण (Bibliotheca Indica, New Series 837 Calcutta)

22) Levi, Sylvain, 1905-08 Le Nepal: Etude historique d’un royaume hindou.

Paris. Vols 3 http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/jou rnals/kailash/pdf/kailash_03_01_01.pdf

23) Regmi, Jagadish Chandra, 1978 Newari Sanskriti ko Ruparekha (A Glimps of Newari Culture) Nepal Antiquary

24) Tamot, Kashi Nath 1977 N.S. 293 yaa Chagu Abhilekh (ने.सं.२९३

या छगु अिभलेख)

25) Von Furer-Haimendorf, C. 1956 Elements of Newar Social Structure, Journal of Royal Archeological Society of Nepal 86 part 2: 15-38

Jhigu Saa: First Nepal Bhasa Radio Program from Dallas, Texas, U.S.A.:http://www.youtube.com/watch?v=BZbIAPTi9iY Guthi, Pasa Puchah Guthi, UK: - www.ppguk.org

Laskus, Newaa Organization of America: www.newa.org Matina, info.matina@yahoo.co.uk The Journal of Newar Studies :http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/jou rnals/jns/pdf/JNS_01.pdf Newar Buddhist Vihar in Portland, Oregon, U.S.A.