Robo[eco]logy: συναθροίσεις μιας αναδυόμενης οικολογίας_assemblages of an emergent ecology by Danai Toursoglou Papalexandridou

ROBO[ECO]LOGY: assemblages of an emergent ecology

ROBO(ECO)LOGY: assemblages of an emergent ecology συναθροίσεις μιας αναδυόμενης οικολογίας

“Δε γνωρίζουμε τίποτα για ένα σώμα μέχρι να αντιληφθούμε τι μπορεί να κάνει, με άλλα λόγια, ποιές είναι οι αλληλεπιδράσεις του, πώς δύνανται ή όχι να συντεθούν με άλλες αλληλεπιδράσεις, με τις αλληλεπιδράσεις ενός άλλου σώματος, είτε για να το καταστρέψουν είτε για να καταστραφούν από αυτό, είτε για να ανταλλάξουν πράξεις και πάθη είτε για να συμμετέχουν συνεργατικά σε ένα νέο σώμα.”

GILLE DELEUZE, “A THOUSAND PLATEAUS: CAPITALISM AND SCHIZOPHRENIA”(1988, 257)

περιεχόμενα εισαγωγή ιστορική αναδρομή απαρχές δίνοντας επιστημονική υπόσταση πρώτη επαφή ρομποτικής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας εταιρικό ενδιαφέρον Η φιλοσοφική αντιμετώπιση της διάδρασης των δεκαετιών 1960-1980 και οι τεχνολογικές εξελίξεις υλική ενσωμάτωση

15 19 23 27 29 37

σχετικοποίηση των εδραιωμένων ορίων συναθροίσεις της σύγχρονης πραγματικότητας από τη σύλληψη στην οντότητα γεωγραφικός επαναπροσδιορισμός

49 59 71

οικολογικοί αντικατοπτρισμοί ηθικοπολιτικοί συσχετισμοί οικονομικές προεκτάσεις

83 95

συμπεράσματα συναθροίσεις μιας αναδυόμενης οικολογίας

109

βιβλιογραφία βιβλία, άρθρα και δημοσιεύσεις ηλεκτρονικές πηγές πηγές εικόνων

117 121 127

Η ρομποτική τεχνολογία διεισδύει όλο και σε μεγαλύτερο εύρος ερευνών και εφαρμογών στη σύγχρονη πραγματικότητα. Στα τέλη του εικοστού αιώνα τα ρομποτικά συστήματα ορίζονταν ως βιομηχανικά εργαλεία που ως στόχο τους είχαν θέσει την ενίσχυση της βιομηχανικής παραγωγής. Η τρέχουσα έρευνα τα αντιμετωπίζει ως αξεδιάλυτο συστατικό της πραγματικότητας και τα συνδέει με την ανθρώπινη ύπαρξη (άνθρωπος ως εκ φύσεως τεχνολογικό ον). Επιχειρεί συνεπώς να αναλύσει τις νέες “πραγματικότητες” που δημιουργούν μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους με πλήθος στοιχείων, και συγκεκριμένα μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους με την αρχιτεκτονική πρακτική. Η ρομποτική τεχνολογία εντάσσεται μέσα στη σύγχρονη φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων και των σχέσεων που αναπτύσσουν, και αναλύεται ο τρόπος που ωθεί και μεταβάλλει τη νέα πραγματικότητα. Μια τεχνολογία που έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό μέσα από τα έργα επιστημονικής φαντασίας, και οι βάσεις της τέθηκαν κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Τη βλέπουμε, συνεπώς να αναδύεται ως πολεμική και καταστρεπτική για την ανθρώπινη συνθήκη, και ο ανθρώπινος παράγοντας να στέκεται έντονα κριτικός απέναντι στις νέες τεχνητές οντότητες που τείνουν στην απόκτηση νοημοσύνης.1

Πώς μια “επιθετική” τεχνολογία μπορεί να συνδεθεί με την αρχιτεκτονική πραγματικότητα? Ποιες είναι οι αναδυόμενες ποιότητες που μπορεί να παράξει και πώς μπορεί, θετικά και αρνητικά να μεταβάλλει τον ως τώρα γνωστό κόσμο? Και τελικά, ποια είναι η θέση της αρχιτεκτονικής έρευνας στις επιπτώσεις των ρομποτικών συστημάτων και γύρω από ποιες σφαίρες δύναται να κινηθεί? Η εισαγωγή της ρομποτικής στην αρχιτεκτονική εμφανίζεται ως φυσική συνέχεια της εξέλιξης. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των ερευνητικών κέντρων και εταιριών που εισάγουν τη ρομποτική πληροφορία και στην αρχιτεκτονική πρακτική ολοένα και αυξάνεται. Μια ενσωμάτωση που προέκυψε πολύ πρόσφατα, σε σύγκριση με τις χρονολογίες ενσωμάτωσης των ρομποτικών συστημάτων σε άλλους τομείς. Ήταν η νέα τάξη πραγμάτων που οδήγησαν προς την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, μέσα από την ανάγκη της αρχιτεκτονικής να προσαρμοστεί σε αυτή. Οι νέες γεωμετρίες και τάσεις που προέκυψαν οδήγησαν τους αρχιτέκτονες να ασχοληθούν με τα νέα συστήματα αρχιτεκτονικής παραγωγής κάτω από καθαρή ανάγκη. Μέσα από την ενσωμάτωσή τους κατόρθωσαν, ωστόσο, να μεταβάλλουν εκ νέου την αρχιτεκτονική πραγματικότητα, να τη στρέψουν προς νέους κόσμους και να την ωθήσουν να μεταβάλλει και αυτή με τη σειρά της τη ρομποτική εξέλιξη. 1 De Landa, M. (1991) War in the Age of Intelligent Machines. New York : Zone Books

Κατανεμημένες, διαδικτυωμένες, ηλεκτρονικά κινούμενες διαδραστικές συσκευές ενσωματώνονται όλο και πιο έντονα στο φυσικό περιβάλλον σχετικοποιώντας σταδιακά το όριο ανάμεσα στο φυσικό και τον εικονικό κόσμο. Το γεγονός αυτό προμηνύει όχι μόνο μια μεταβολή στην λειτουργία και τη χρήση των κτιρίων αλλά και μια μεταβολή στη φυσική τους τέλεση, και συνεπώς στο σχεδιασμό και την παραγωγή τους. Τα αντιλαμβανόμαστε και ως εργαλεία παραγωγής και εκ νέου ορισμού της αρχιτεκτονικής, μέσα από ένα νέο σύνολο εννοιών που εισάγονται στον τομέα. 2 Η τρέχουσα έρευνα επιχειρεί να διερευνήσει τι είναι αυτό που αναδύεται από την παράλληλη πορεία των δύο κλάδων και τους συσχετισμούς του με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Τον τρόπο με τον οποίο μεταλλάσσεται η αρχιτεκτονική πρακτική και συμβάλλει και στη μεταβολή του όλου και την ανάδυση νέων οντοτήτων.

Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας που ακολουθεί, ενυπάρχει μια τάση ανάδυσης του ενός τρόπου προσέγγισης μέσα από τον άλλο με αντίστοιχο τρόπο αυτού που αναδύονται και τα αποτελέσματα των αναλυόμενων συνιστωσών. Ξεκινώντας από μια ιστορική αναδρομή που προσεγγίζει τις διάφορες οδούς από όπου πέρασε η ρομποτική τεχνολογία οδηγούμαστε σε παρατηρήσεις που αφορούν το πώς αυτή η τεχνολογία είναι ικανή να μεταβάλλει τον τρόπο θεώρησης του κόσμου και των διάφορων πρακτικών (συγκεκριμένα και την αρχιτεκτονική πρακτική), και τέλος τον αντίκτυπο που οι μεταβολές αυτές έχουν στην κοινωνική πραγματικότητα. Καταλήγει σε μια προσέγγιση του ποιος τελικά είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής έρευνας πάνω στη ρομποτική, ποια είναι η θέση της μέσα σε έναν επιστημονικό κόσμο που ορίζεται διεπιστημονικά και ως ποιο βαθμό μπορούμε να εντοπίσουμε αντικατοπτρισμούς της σε καίρια θέματα που αφορούν τη σημερινή πραγματικότητα. 2 Erioli, A.(2012),The Fashion Robot. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ.91-111

11 11

«Το να μιλάμε για μία ιστορία, οποιαδήποτε ιστορία, σαν να υπήρχε μόνο μία κατά κάποιο τρόπο κανονιστική ιστορία... είναι παραπλανητικό...κάθε ολότητα, κουλτούρα ή πολιτισμός... κουβαλάει αναρίθμητα, κατά κάποιο τρόπο διαφοροποιημένες, ιστορίες.» GORDON PASK, “INTERACTIONS OF ACTORS” (1992, 11)

Μια προσπάθεια ιστορικής διερεύνησης της σχέσης ρομποτικής και αρχιτεκτονικής, με ανάλογο τρόπο με αυτόν που περιέγραψε ο Gordon Pask στο βιβλίο του “Interactions of actors”, κρίνεται απαραίτητη για να κατανοήσουμε τη διεπιστημονικότητα και το τεχνολογικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο της εν λόγω σχέσης. Επιχειρείται, συνεπώς, μια γραμμική αναφορά στα βασικά ιστορικά σημεία εξέλιξης της ρομποτικής, της παράλληλης εξέλιξής της με επιστήμες με τις οποίες ιστορικά έχει συνδιαλλαγεί και κυρίως της παράλληλης εξέλιξης και των σημείων σύγκλισής της με την αρχιτεκτονική.

απαρχές Ο όρος «ρομπότ» πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της τέχνης, και συγκεκριμένα στο θέατρο. Συναντάται πρώτη φορά στο έργο του Τσέχου δραματουργού Karel Čapek «R.U.R» («Rossum’s Universal Robots»). Η λέξη προκύπτει από την Τσέχικη λέξη “robota” που σημαίνει αγγαρεία και υποτέλεια και από τη λέξη “robotnik” που αναφέρεται στους δουλοπάροικους και τους χωρικούς.3 Ο συγγραφέας θέτει τα «Ρομπότ» στο κέντρο του επιστημονικής φαντασίας αυτού έργου, ως έξυπνες μηχανές κατασκευασμένες από τον άνθρωπο με σκοπό να τον υπηρετούν, δίνοντας τραγικό τέλος με την επικράτησή τους έναντι της ανθρωπότητας. Το τραγικό αυτό τέλος το καθιστά απόλυτα σύγχρονο της νόησης και του διχασμού απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του. Εποχής εγκατάλειψης του ζήλου προς το φουτουρισμό της βιομηχανίας και της μηχανής, έχοντας δει τις δραματικές επιπτώσεις των τεχνολογικά εξελιγμένων, για την εποχή, μηχανών κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πόλεμος αυτός κλόνισε την πίστη στην ανθρωπότητα και τον πολιτισμό και μέσω της «βάναυσης απροσωπίας της σύγχρονης μηχανής εχθροπραξιών» και η τεχνολογική άνθιση μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο γνώρισε έντονη αμφιθυμία. Οι πιθανές απειλές της τεχνολογικής εξέλιξης υπερκάλυψαν τις ουτοπικές σκέψεις που η επιστήμη και η τεχνολογία είχαν εμπνεύσει πριν από τον πόλεμο οδηγώντας τη Δυτική κοινωνία στο σύνολό της να χαρακτηριστεί ως εγγεγραμμένη στον αισιόδοξο ρασιοναλισμό. Τις κοινωνικές αυτές ανησυχίες, εκφράζει το έργο του

Τσέχου θεατρικού συγγραφέα. Χαρακτηριστικά ένας από τους κεντρικούς χαρακτήρες αναφέρει: «αυτοί που πιστεύουν ότι μπορούν να κυριεύσουν τη βιομηχανία κυριεύονται τελικά από αυτή. Τα Ρομπότ πρέπει να κατασκευαστούν παρότι αποτελούν βιομηχανία πολέμου, ή επειδή είναι μέρος της βιομηχανίας πολέμου. Το προϊόν του ανθρώπινου εγκεφάλου έχει ξεφύγει από τον ανθρώπινο έλεγχο. Αυτή είναι η κωμικότητα της επιστήμης.»4 Το θεατρικό έργο του Karel Čapek αποτέλεσε το έναυσμα μιας σειράς κινηματογραφικών και θεατρικών έργων επιστημονικής φαντασίας διαπραγματευόμενα την επιβολή των τεχνολογικών επιτευγμάτων επί της ανθρωπότητας και ξεφεύγοντας από την ανθρωποκεντρική νόηση του κόσμου. Ταινίες όπως το «Metropolis» του 1927 και το μετέπειτα έργο «The day the Earth stood still» του 1951 αντιμετωπίζουν τους μηχανικούς αυτοματισμούς ως τον επικίνδυνο «ξένο» στον κόσμο μας που αναδύεται από τους σκοτεινούς φόβους μιας βιομηχανοποιημένης κοινωνίας που έχει ήδη ξεκινήσει να βασίζεται στις μηχανές περισσότερο από τον άνθρωπο για την επιβίωση.

3 Valentine, B. (2014) Our Robot Artists Are Malfunctioning | Motherboard. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://motherboard.vice.com/en_ca/read/ our-robot-artists-are-malfunctioning. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. 4 Capek, K. (2014) Karel Capek: R.U.R.. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://public. wsu.edu/~delahoyd/sf/r.u.r.html. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. 14

εικ.1_ Verostko,R, “The manchester Illuminated Universal Turing Machine”

Μακριά από τον κόσμο της τέχνης, σε αυτόν της επιστήμης, ο Alan Turing διατύπωσε το 1936 την ιδέα του θεωρητικού υπολογιστή. Ο υπολογιστής αυτός έμελλε να αποτελέσει πρόγονο των σύγχρονων υπολογιστικών (αλλά και ρομποτικών) συστημάτων και να εξελίξει την επιστήμη των μαθηματικών. Ο θεωρητικός υπολογιστής του Alan Turing αποτελούσε μια μηχανή γενικής χρήσης και πάνω του βασίστηκαν τόσο οι τελευταίες ειδικής χρήσης μηχανές που αναπτύχθηκαν κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και όλες οι μηχανές ειδικής χρήσης που ακολούθησαν. Εν συνεχέια εξελίχτηκε η ιδέα του αυτοματισμού, που αποτέλεσε πρωτοπορία σε εποχή προηγούμενη της εμφάνισης των υπολογιστών. Πρώιμα δείγματα αποτελούν το ανθρωποειδές ρομπότ του al-Jazari και η τεχνητή πάπια του Jacques de Vaucanson. Η πάπια, που αποτελούταν από εκατοντάδες κινούμενα μέλη, είχε τη δυνατότητα να επιτελεί πλήθος φυσικών λειτουργιών. Το δημιούργημα αυτό του 1739 θεωρείται ο πρόγονος των ρομποτικών συστημάτων. Μετά την εφεύρεση των, χαμηλού κόστους, υπολογιστικών συστημάτων η επιστήμη της «τεχνητής ζωής» (artificial life) αντιμετωπίστηκε ένθερμα ως επιστημονικός κλάδος. Μετέβη από τον τομέα της μηχανικής και της μυθολογίας σε αυτό της υπολογιστικής, κερδίζοντας και θεωρητικό υπόβαθρο. Αποτέλεσε τον τομέα μελέτης των τεχνητών συστημάτων που παρουσιάζουν συμπεριφορές χαρακτηριστικές των φυσικών ζώντων οργανισμών. Ως στόχο της όριζε την ενσωμάτωση νοημοσύνης, εμπνευσμένης από τους οργανισμούς αυτούς, σε μηχανικά συστήματα.

Ένας από τους πρωτοπόρους σκεπτικιστές της σύγχρονης εποχής που ασχολήθηκε με τις δυνατότητες της «τεχνητής ζωής», αντιπαραθέτοντάς τες σε αυτές της «τεχνητής νοημοσύνης», ήταν ο πρωτοπόρος στον τομέα των υπολογιστών και μαθηματικός John von Neumman. Στα τέλη του 1940 παρέδωσε μια διάλεξη με τον τίτλο «Η Γενική και Λογική Θεωρία των Αυτομάτων». Προσδιόρισε τα «αυτόματα» ως οποιαδήποτε μηχανή της οποίας η συμπεριφορά επιτελούταν με λογική συνέχεια, βήμα προς βήμα, συνδυάζοντας πληροφορίες από το περιβάλλον και τον προγραμματισμό του, και ισχυρίστηκε ότι υποθετικά οι φυσικοί οργανισμοί θα μπορούσαν να βασίζουν τη λειτουργία τους σε απλουστευτικούς κανόνες. Ταυτόχρονα ανέπτυξε και την, μέχρι σήμερα, αμφιλεγόμενη ιδέα των αυτο-αναδιπλασιαζόμενων συστημάτων (self-replicating machines). Ο von Neumman ανέπτυξε πλήθος μαθηματικών θεωρημάτων μεγάλης σημασίας για την εξέλιξη της επιστήμης, όμως η έρευνά του δε χαρακτηριζόταν από το απαιτούμενο ηθικό υπόβαθρο. Εργάστηκε για χρόνια για το στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών, αναπτύσσοντας, μεταξύ άλλων, πυρηνικά όπλα και βόμβες υδρογόνου. Κατά το 1940 ο Isaac Asimov, αντιλαμβανόμενος τους κινδύνους που ενέχουν τα νεοεισαχθέντα αυτά συστήματα συνέταξε τους Τρεις Νόμους της Ρομποτικής. Οι νόμοι αυτοί όριζαν την απαγόρευση στα ρομποτικά συστήματα να βλάψουν τον ανθρώπινο παράγοντα , να δράσουν με τρόπο αντίθετο αυτού που ο χειριστής τους ορίζει όσο δεν καταπατάται ο πρώτος νόμος, και να βλάψουν την ίδια τους την ύπαρξη όσο αυτή η συνθήκη δεν καταπατά τους δύο πρώτους νόμους. Με τον τρόπο αυτό τέθηκαν για πρώτη φορά ηθικές βάσεις στο νέο κλάδο. 16

Κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 μεγάλα βήματα έγιναν στον τομέα της ρομποτικής. Η ιδέα της τεχνητής νοημοσύνης (“artificial intelligence”, συχνά αναφερόμενη και ως “AI”) βγήκε στο προσκήνιο με πλήθος επιστημόνων διαφορετικών, μεταξύ τους, κλάδων να προσπαθούν να τον αναπτύξουν. Η εν λόγω ιδέα προέκυψε από την έρευνα επάνω στην κυβερνητική, η οποία συνδύαζε τις αρχές της τεχνητής νοημοσύνης, όπως προέκυψαν αργότερα, με αυτές της βιολογίας και της αντιληπτικής ψυχολογίας. Τα αρχικά πειράματα κυβερνητικής, αναφέρονταν σε αναλογικά συστήματα προσπαθώντας να κατανοήσουν τη λειτουργία του εγκεφάλου. Εν έτη 1947 ο Γάλλος φιλόσοφος Georges Canguilhem σε ομιλία του με τίτλο “Μηχανή και Οργανισμός” επιχειρεί να εξηγήσει τις μηχανικές κατασκευές μέσω αναφοράς και μελέτης της δομής και των λειτουργιών των οργανισμών, μια έρευνα που ξεκίνησε να επιτελείται ένα χρόνο αργότερα μέσω της κυβερνητικής. Κατά αυτό τον τρόπο, ο Canguilhem ανέτρεψε τη μηχανιστική φιλοσοφία και τη βιολογία που επιζητούσε την επεξήγηση των οργανισμών μέσω ορισμών με μηχανικές αρχές.

εικ.2_Grey Walter, W., “Machina Speculatrix”

Ακολούθησαν δημοσιεύσεις έργων που μελλοντικά θα οδηγούσαν σε μεγάλες επιστημονικές μεταβολές. Στα τέλη του 1948, το “Daily Herald” δημοσίευσε πρωτοσέλιδο άρθρο επονομαζόμενο “The Clicking Brain is Cleverer Than Man’s”, παρουσιάζοντας τη μηχανή “ομοιοστάτη” (homeostat) κατασκευασμένη από τον W. Ross Ashby.

Παράλληλα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα άρθρο στο περιοδικό Time, “The Thinking Machine”, εμφανίστηκε τον Ιανουάριο του 1949 και μέχρι το Μάρτιο του ίδιου έτους ο Ashby παρουσίαζε στο ραδιοφωνικό σταθμό του BBC το θέμα της “απομίμησης του εγκεφάλου”. Περίπου την ίδια εποχή, ο W. Grey Walter παρουσίασε ένα μικρής κλίμακας ρομποτικό σύστημα το οποίο είχε δημιουργήσει, τον Elmer και την Elsie, το πρώτο δείγμα από τα ρομπότ “χελώνες” του, ή πιο συγκεκριμένα από ένα νέο ανόργανο είδος, το “Machina speculatrix”. (εικ.2) Το “Machina speculatrix” και ο ομοιοστάτης, θεωρούνται τα πιο πρώιμα και χαρακτηριστικά δείγματα “κυβερνητικής”, μιας επιστήμης που επονομάστηκε έτσι από το μαθηματικό Norbert Wiener το 1947 και διαδόθηκε με την ελληνική της ονομασία. Την όρισε, συνεπώς, ως την “επιστήμη του κυβερνήτη”, προκαθορίζοντας το στόχο της ως την καθοδήγηση της μηχανής και τον λειτουργιών της.5 Η πρωτότυπη ιστορία προέλευσης, εξιστορεί ότι η κυβερνητική αναδύθηκε από τη συνεργασία μαθηματικών και μηχανικών κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική θέση στο νέο αυτό κλάδο κατείχε η κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου. Σύμφωνα με τους ειδικούς υπάρχουν δύο διαφορετικές δίοδοι κατανόησης, που αποτελούν και το μέσο διάκρισης της κυβερνητικής από την τεχνητή νοημοσύνη. Ο εγκέφαλος εμπεριέχει αναπαραστάσεις, ιστορίες, μνήμες και εικόνες. Αποτελεί το βασικό συντελεστή της γνώσης. Αυτή είναι και η εικόνα που υπήρξε για τον εγκέφαλο στους

δίνοντας επιστημονική υπόσταση ακαδημαϊκούς, σκεπτικιστικούς και φιλοσοφικούς κύκλους του εικοστού αιώνα. Από τα μέσα του 1950 και μετά αυτή η εικόνα διαδόθηκε και στον κλάδο της επιστήμης των υπολογιστών με την τεχνητή νοημοσύνη (AI). Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί μια παραδοσιακή φιλοσοφία της επιστήμης εφαρμοσμένη ως ένα σύνολο υπολογιστικών αλγορίθμων. Αντιθέτως, η εικόνα των Βρετανών επιστημόνων της κυβερνητικής δεν ήταν αυτή η απεικονιστική αντίληψη. Τι άλλο θα μπορούσε να είναι ένας εγκέφαλος, πέρα ενός οργάνου αναπαράστασης; Όπως διατύπωσε και ο Ashby το 1948, για μερικούς, το κρίσιμο σημείο για το αν μια μηχανή είναι ή όχι ένας “εγκέφαλος” είναι το αν μπορεί ή όχι να “σκεφτεί”. Αλλά για το βιολόγο ο εγκέφαλος δεν είναι μια μηχανή σκέψης, είνα μια μηχανή δράσης. Προσλαμβάνει πληροφορία και μετά δρα με βάση αυτή. Οι επιστήμονες της κυβερνητικής, τότε αντιλήφθηκαν τον εγκέφαλο ως ένα άμεσα ενσωματωμένο όργανο, εγγενώς συνδεδεμένο με τη σωματική δράση. Και πέραν αυτού, αντιλήφθηκαν ως ιδιαίτερο ρόλο του εγκεφάλου αυτόν της προσαρμογής. Ο εγκέφαλος νοείται ως το όργανο που μας βοηθάει να αντεπεξέλθουμε, να συνδυαλλαγούμε και να επιβιώσουμε σε καταστάσεις και περιβάλλοντα που δεν έχουμε ξαναντιμετωπίσει. Αναμφισβήτητα, η γνώση μας βοηθάει να αντεπεξέλθουμε, 5 Pickering, A. (2009),The cybernetic brain: Sketches of another future. Chicago: University Of Chicago Press, σελ. 1-5 19 18

εικ. 3_ Bellefeuille, E., “Organ Studies-Brain”

αντιμετωπίσουμε και προσαρμοστούμε στο άγνωστο, αλλά αυτή η απλή αντιπαράθεση είναι πλήρως επεξηγηματική: ο κυβερνητικός εγκέφαλος δεν είναι αναπαραστατικός αλλά επιτελεστικός και ο ρόλος του στην εκτέλεση είναι η προσαρμογή. Ως μια εκ των προτέρων διατύπωση, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την κυβερνητική ως μια προπολεμική επιστήμη του προσαρμοστικού εγκεφάλου. Η απάντηση αρχικά δόθηκε χτίζοντας ηλεκτρομηχανολογικές συσκευές που ήταν οι ίδιες προσαρμοστικές και συνεπώς μπορούσαν να νοηθούν ως διαυγή μοντέλα για την κατανόηση του ίδιου του εγκεφάλου. Το απλούστερο τέτοιο μοντέλο ήταν ο σερβομηχανισμός (servomechanism), μια τεχνολογική μηχανή που αντιδρά στις διακυμάνσεις του περιβάλλοντός της με τέτοιο τρόπο ώστε να τις ακυρώνει. Η πρώιμη κυβερνητική των Walter και Ashby θεώρησε απευθείας τον εγκέφαλο ως ανατομικό όργανο. Η χελώνα και ο ομοιστάτης ορίζονταν ως ηλεκτρομηχανολογικά μοντέλα του φυσιολογικού εγκεφάλου με το τελευταίο να δημιουργεί σαφή σύνδεση με προσεγγίσεις της ψυχιατρικής που ήταν διαδεδομένες από το 1930 μέχρι το 1950, χημικές και ηλεκτρικές θεραπείες και λοβοτομή. Στα 1950 και 1960 μια διαφορετική μορφή κυβερνητικής ψυχιατρικής προέκυψε συχνά αναφερόμενη ως “αντιψυχιατρική” λόγω της αντιπαράθεσής της στις βίαιες παρεμβάσεις έναντι της ψυχικής ασθένειας.6

Οι πρακτικές της κυβερνητικής και τα δημιουργήματά της αρχικά προέκυψαν ως επιστήμη του εγκεφάλου και της ψυχιατρικής, αλλά σύντομα εξαπλώθηκαν σε όλους τους τομείς. Οι έρευνες πάνω στον τομέα της κυβερνητικής στα χρόνια της γέννησης και του προσδιορισμού της δεν έγιναν συστηματικά. Μεμονωμένες προσωπικές προσπάθειες οδήγησαν μέσω διάφορων τομέων στην επιστήμη αυτή, μια επιστήμη που αναδύθηκε ως αποτέλεσμα συναθροίσεων από τη γένεσή της. Με τον τρόπο αυτό διαμόρφωσε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της τόσο κοινωνιολογικά όσο και ουσιαστικά. Μέσα από αναγνώσματα των Gilles Deleuze και Félix Guattari θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε τους επιστήμονες της κυβερνητικής ως νομάδες, και την κυβερνητική ως νομαδική επιστήμη, αενάως περιπλανώμενη. Σύμφωνα με το “A Thousand Plateaus” του 1987, η φράση “νομαδική επιστήμη” (nomad science) κατανοείται μέσω της αντίθεσής της με τη “βασιλική επιστήμη” (royal science). Οι “βασιλικές επιστήμες” είναι οι σύγχρονες επιστήμες, που λειτουργούν ως μέρη μιας σταθερής και πολιτικής τάξης, που στηρίζουν το σύστημα. Η νομαδική επιστήμη, στα κείμενα του Deleuze και του Guattari είναι μια διαφορετικού είδους επιστήμη, που περιπλανάται μέσω του αχανούς για να μεταβάλλει τη σταθερότητα.7 6 ibid σελ 6-10 7 Yannoudes, S. (2011), The Archigram vision in the context of Intelligent Environments and its current potential.

εικ.4_ Archigram, “Plug-in City”

πρώτη επαφή ρομποτικής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’50 και του ’60 πλήθος οραματικών αρχιτεκτονικών προτάσεων συνδέθηκαν με την αρχιτεκτονική πρωτοπορία. Έργα όπως το “Fun Palace” του Cedric Price καθώς και το “New Babylon” του Constant, χαρακτηριζόμενα από μια εμμονή στην τεχνολογία, το σύστημα, το περιβάλλον, την ανταποκρισιμότητα και τη μη τέλεση, επινοήθηκαν ως παραδείγματα για μια ευέλικτη, μεταβαλλόμενη, αυτορυθμιζόμενη και προσαρμοστική αρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικό του ρεύματος αυτού αποτελεί το παράδειγμα των Archigram. Ξεκινώντας την πορεία τους κατά τη δεκαετία του 1960, η πρωτοποριακή αυτή ομάδα οραματίστηκε και σχεδίασε αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα ικανά να αντεπεξέλθουν στην απροσδιοριστία, τις ατομικές επιλογές, τις ανάγκες και τις επιθυμίες. Η βλέψη τους προς μια αρχιτεκτονική ικανή να παρέχει άμεσες υπηρεσίες, αυτοματισμό και άνεση, μέσω κυβερνητικού περιβάλλοντος και ρομποτοποιημένων συστημάτων, φαίνεται να συναντάει σήμερα το όραμα του Ambient Inteligence (AmI), εφαρμοζόμενο στα έξυπνα περιβάλλοντα (Intelligent Environments, IEs). Αντίθετα προς τις προτάσεις των Archigram, υποστηρίζεται ότι τα ευφυή περιβάλλοντα των ετών που ακολούθησαν εμπεριείχαν ένα λειτουργικό και ευέλικτο παράδειγμα. Το όραμα των Archigram όμως αποτελεί παράλληλο εναλλακτικών τύπων έξυπνων περιβαλλόντων, τα επονομαζόμενα user-driven.

Μέσα στα πλαίσια της εποχής, το σκεπτικό τους για μη-τέλεση, ενός όρου αρχικά εισηγμένου στην αρχιτεκτονική από τον John Weeks, προσδιόριζε μια αρχιτεκτονική που θα μπορούσε να ωθήσει την κοινωνία να δράσει με τρόπο ενεργητικό και συμμετοχικό στον προσδιορισμό του αρχιτεκτονικού χώρου, εκφράζοντας συνεπώς την επιθυμία για έλεγχο και συνεχή αλλαγή. Υιοθέτησαν συνολικά, και συγκεκριμένα στο “Plugin City” (εικ.4), μια εικονογραφική γλώσσα για να εκφράσουν άυλα σύνολα στη ροή της πληροφορίας. Λόγω όμως ανεπαρκούς τεχνολογικής εξέλιξης και περιορισμένης γνώσης, δεν είχε υλικό αποτέλεσμα. Αυτό δεν αποτέλεσε εμπόδιο ώστε η αρχιτεκτονική τους να θεωρηθεί προάγγελος των σύγχρονων συζητήσεων και πρακτικών, συσχετισμένων με το σχεδιασμό προσαρμόσιμων αρχιτεκτονικών περιβαλλόντων με ενσωματωμένες υπολογιστικές τεχνολογίες. Ο θεωρητικός αρχιτεκτονικής Antonino Saggio προέβλεψε ότι η δυνητική διανομή των υπολογισμών στο φυσικό χώρο θα μπορούσε να επιτρέψει στην αρχιτεκτονική να επεκτείνει τις δυνατότητές της, ανταποκρινόμενη στην υποκειμενικότητα των ανθρώπινων επιθυμιών και βιολογικών αναγκών, μέσω της χρήσης ποικίλων αισθητήρων. Το έργο των Archigram με την έμφαση που δίνει στη συμμετοχή των χρηστών, αποτελούσε ένα “μηφονξιοναλιστικό” (non-functionalist) παράδειγμα ευελιξίας, το οποίο ο Andrian Forty αναγνωρίζει ως “στοιχείο όχι των κτιρίων αλλά της χρήσης”. 22

Κατά το 1950 και 1960 η αβεβαιότητα ήρθε στο προσκήνιο μέσω συνεχών κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών παράλληλα με την ταχεία ανάπτυξη του Δυτικού προπολεμικού κόσμου, οδηγώντας στην ιδέα της ευελιξίας, εννοούμενης ως την αναζήτηση αρχιτεκτονικών λύσεων ικανών να προσαρμόζονται και να αντιδρούν σε αυτές τις αλλαγές. Αντιθέτως, σύμφωνα με τον Forty η εφαρμογή της ευελιξίας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό έδωσε στους αρχιτέκτονες την ψευδαίσθηση της ικανότητας να διατηρήσουν και να επεκτείνουν τον έλεγχό τους πάνω στο κτίσμα ακόμη και μετά την περίοδο της ευθύνης τους, κατά το σχεδιασμό. Αντιθέτως, η «μη-λειτουργική» ευκαμψία δεν προσδιορίζεται κατά το σχεδιασμό ή από τεχνολογικά μέσα αλλά από τη δημιουργική και εποικοδομητική διασύνδεση χρηστών-χώρου, όπως αυτό που οραματίστηκαν οι Archigram και έκαναν κατανοητό μέσω του θεωρητικού τους έργου.8 Αν και τα σχέδια και οι εικόνες που παρήγαγαν, όπως αυτά του “Living-1990” και του “Control and Choice Dwelling” περιγράφουν μια άκαμπτη, μηχανικά προσδιοριζόμενη αρχιτεκτονική, οραματίστηκαν μια ανοιχτού τύπου, ανταποκρινόμενη, συμμετοχική αρχιτεκτονική. Ταυτόχρονα, η εμμονή τους με τα άυλα περιβάλλοντα και τη ροή πληροφοριών υποδεικνύει την απόπειρά τους να διαφύγουν από το παράδειγμα της μηχανικής ευελιξίας προς ένα παράδειγμα βασισμένο στα κυβερνητικά εικ.5

8 Yannoudes, S. (2011), The Archigram vision in the context of Intelligent Environments and its current potential.

κυκλώματα που επιτρέπουν την ανατροφοδότηση και είναι ανοιχτά στις ατομικές επιλογές του χρήστη. Αυτή η προτεινόμενη ρευστότητα στο έργο των Archigram πλαισιωνόταν από ένα κοινωνικό και τεχνολογικό στερέωμα που ευνοούσε την ευελιξία. Τα προαναφερόμενα έργα, είχαν ως πηγή έμπνευσης την κυβερνητική. Ο Norbert Wiener στο βιβλίο του “The Human Use of Human Beings” (1947) (εικ.5) διατυπώνει το πώς η ανατροφοδότηση της πληροφορίας είναι καίριος παράγοντας για τη δημιουργία περιβαλλοντικά ανταποκριτικών μηχανών. Συνεπώς, η αρχιτεκτονική ως ένα κυβερνητικό σύστημα θα μπορούσε να μεταβληθεί θεωρητικά κατά βούληση από τους χρήστες της, ώστε να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες επιθυμίες των ανθρώπινων κοινωνιών που την κατοικούν. Το “The Human Use of Human Beings” αποτέλεσε μια δημοσιοποίηση της κυβερνητικής, δίνοντας ειδική έμφαση στην περιγραφή του ανθρώπινου και του κοινωνικού παραγοντα. Σύμφωνα με το Wiener τόσο ο νέος, για την εποχή, αυτός κλάδος όσο και οι κοινωνικές και ανθρώπινες σχέσεις διέπονται από τέσσερις έννοιες: “πληροφορία, μήνυμα, ανατροφοδότηση, έλεγχος”. Γράφει για αυτό το συσχετισμό: “η σκέψη της κάθε εποχής ανακλάται στις τεχνικές της... Αν ο 17ος και οι αρχές του 18ου ήταν η εποχή των ρολογιών, και τα τέλη του 18ου και ο 19ος αιώνας αποτελούν την εποχή των ατμομηχανών, η σημερινή εποχή είναι η εποχή της επικοινωνίας και του ελέγχου”.

Από το τέλος του πολέμου έως και το θάνατό του το 1964 εφάρμοσε το διεισδυτικό και καινοτόμο τρόπο σκέψης του στο να προσδιορίσει και να επεξεργαστεί τη σχέση ανάμεσα στην υψηλή τεχνολογία και τον καλοπροαίρετο άνθρωπο, ή όπως δήλωσε και ο ίδιος «την ανθρώπινη- παρά την απάνθρωπη- χρήση των ανθρώπων”. Για αυτόν συνεπώς, οι τεχνολογίες δεν εκλαμβάνονταν ως εφαρμοσμένες επιστήμες, αλλά αντιθέτως ως εφαρμοσμένη κοινωνική και ηθική φιλοσοφία. Αποτέλεσε, συνεπώς, μια από τις πρώτες θεωρητικές αντιδράσεις έναντι της εκμετάλλευσης των νέων τεχνολογιών με πολεμικές σκοπιμότητες. Αν και μαθηματικός, η προσωπική του φιλοσοφία είχε ρίζες στον υπαρξισμό, έναντι της επίσημης λογικής και της αναλυτικής φιλοσοφίας. Όπως προέβλεψε ο Wiener, η λογική της ανατροφοδότησης και της μη-γραμμικότητας των διαφοροποιητικών εξισώσεων διείσδυσε αρχικά στη βιολογία, και εν συνεχεία σε πλήθος τομέων και επιστημών καθορίζοντας και την αρχιτεκτονική χρόνια αργότερα. Ακόμη, η τάση του να θέσει τη σχέση του ανθρώπου με τη μηχανή μέσα από ένα πλαίσιο ουμανιστικής κοινωνικής φιλοσοφίας οδήγησε στη μετάβαση από το διαχωρισμό του μυαλού από τον εγκέφαλο στην κατανόηση της υλικότητας του εν λόγω οργάνου, που εμπεριέχει την οργάνωση, τα μηνύματα και την πληροφορία επιπρόσθετα στο υλικό και την ύλη. Έννοιες εφάμιλλες με την πορεία της αρχιτεκτονικής των τελευταίων χρόνων.9

9 Wiener, N. (1989) The Human Use of Human Beings. London: Free Association Books, σελ. 10-17 24

εικ.6_ Situationist International Group, “Η ομορφιά βρίσκεται στο δρόμο”

εταιρικό ενδιαφέρον Μεγάλο μέρος της έμπνευσης για την κατανόηση του κτισμένου περιβάλλοντος με όρους ρομποτικής προήλθε από το μεγάλης επιρροής “Situationist International Group” (εικ.6) με έδρα το Guy Debord στο Παρίσι, που δημιουργήθηκε στα 1950. Όπως δηλώνεται και στο ιδρυτικό έγγραφο του 1953 “Το αρχιτεκτονικό σύνολο θα είναι τροποποιήσιμο. Τα χαρακτηριστικά του θα μεταβάλλονται πλήρως ή εν μέρη σύμφωνα με την επιθυμία των χρηστών του... Η ανάδυση της έννοιας της σχετικότητας στη σύγχρονη σκέψη επιτρέπει σε κάποιον να υποθέσει την πειραματική φύση του επερχόμενου πολιτισμού... Στη βάση αυτού του ευπροσάρμοστου πολιτισμού, η αρχιτεκτονική, τουλάχιστον αρχικά, θα είναι ένα μέσο που θα πειραματίζεται με εκατοντάδες τρόπους μεταβολής της ζωής, με μια ματιά σε μυθικές συνθέσεις.”10 Αν και μη εφαρμοσμένο στις θεωρητικές αρχιτεκτονικές ιδέες της εποχής, παράλληλα με τη διανόηση γύρω από τα ρομποτικά συστήματα παρουσιάστηκε και εταιρικό ενδιαφέρον. Συνεπώς, δημιουργήθηκαν ρόλοι υποκινούμενοι από την αγορά που ανέπτυξαν τον τομέα της ρομποτικής και ενέπλεξαν τους χρήστες άμεσα στον πραγματικό κόσμο. Το 1959, ο George Devol και ο Joe Engelberger, δημιούργησαν το Unimation, μια εταιρία που εξέλιξε το Unimate (Universal Animation). Ο Engelberger ήταν φυσικός και εργαζόταν στο σχεδιασμό

συστημάτων ελέγχου πυρηνικών σταθμών και μηχανών αεροπλάνου, ενώ ο Devol ερευνητής που επινόησε την «Προγραμματισμένη Μεταφορά Αντικειμένου», εμπνευσμένος από τα βιβλία του Isaac Asimov. Συνεργατικά διερεύνησαν τη δημιουργία του πρώτου βιομηχανικού ρομποτικού βραχίονα. Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, παρατηρήθηκε και η άνθιση ενός άλλου τομέα, τον οποίο μετά από χρόνια θα συναντούσαμε στο σημείο τομής της αρχιτεκτονικής και της ρομποτικής: η ψηφιακή κατασκευή (digital fabrication). Τις ρίζες της εξέλιξής της τις συναντάμε στο 1952, όταν ερευνητές από το ΜΙΤ συνέδεσαν έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή σε μια μηχανή milling, δημιουργώντας το πρώτο αριθμητικά ελεγχόμενο σύστημα. Χρησιμοποιώντας υπολογιστικά προγράμματα αντί μηχανικών, οι ερευνητές είχαν τη δυνατότητα να παράγουν εξαρτήματα αεροσκαφών με πιο πολυσύνθετες μορφές απ΄ότι θα μπορούσαν να παραχθούν χειρωνακτικά. Από αυτό το εξάρτημα περιστρεφόμενης άκρης προήλθαν όλων των ειδών τα εξαρτήματα κοπής.11

10 Pickering, A. (2009),The cybernetic brain: Sketches of another future. Chicago: University Of Chicago Press, σελ 364-366 11 IFR International Federation of Robotics (2014) History - IFR International Federation of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.ifr.org/ history/. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. 26

εικ.7_Price, C., “Fun Palace”

Η φιλοσοφική αντιμετώπιση της διάδρασης των δεκαετιών 1960-1980 και οι τεχνολογικές εξελίξεις Οι οργανισμοί χρηματοδότησης της έρευνας πάνω στην Τεχνητή Νοημοσύνη, δυσαρεστημένοι από το ρυθμό προόδου μείωσαν, και εν συνεχεία διέκοψαν, τις χρηματοδοτήσεις. Η έλλειψη χρηματοδοτήσεων ξεκίνησε το 1966 και μέχρι το 1973 είχε διευρυνθεί αισθητά. Η αιτιολόγηση περιλάμβανε τις αισιόδοξες μελλοντικές προβλέψεις των επιστημόνων που τελικά δεν επιτεύχθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα. Παρ’ όλα αυτά, οργανισμοί όπως η DARPA δήλωναν ενδιαφέρον πλέον για τη χρηματοδότηση μόνο συγκεκριμένης χρήσης μηχανών, και επικεντρώνονταν στις μηχανές πολέμου. Μία δεκαετία αργότερα, οι χρηματοδοτήσεις επανήλθαν μαζί με τη συνειδητοποίηση ότι οι γενικής χρήσης μηχανές δύνανται να εξελιχθούν σε βαθμό που να επιτελούν κάθε σκοπό. Κατά τη δεκαετία παύσης των χρηματοδοτήσεων, σε αντίθεση με το πρακτικό έργο που έμεινε στάσιμο, εξελίχθηκε πλήθος θεωρητικού έργου γύρω από τον τομέα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το έργο του Gordon Pask, το οποίο συναντάμε στο 1960. Ο Pask δήλωσε ότι “Τώρα έχουμε την αντίληψη μιας μηχανής με έναν προκαθορισμένο στόχο, το σύστημα που εξελίσσεται. Αυτή είναι μια νέα σκέψη, εντελώς διάφορη των μηχανών σύγχρονων της Βιομηχανικής Επανάστασης. Είναι, θα λέγαμε, μια πολύ πιο βιολογική αντίληψη”.

Η συνεχής αλληλεπίδραση των κυβερνητικών συστημάτων που σχεδίασε και υλοποίησε, όπως το “Colloquy of Mobiles” (1968), είχε αντίκτυπο στο περιβάλλον που επανενεργοποιούσε τους αισθητήρες και μετέβαλε εκ νέου τις ενέργειες. Η λογική αυτή εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη που είχε ο Pask για το περιβάλλον. Γνωστή είναι και η “Conversation Theory” που ο ίδιος συνέταξε. Πρόκειται για μια θεωρία διάδρασης που αναλύει τις επαφές ανθρωπου-με-άνθρωπο, άνθρωπου-με-μηχανή και μηχανής-με-μηχανή κάτω από ένα κοινό πλαίσιο. Η επαφή του με αρχιτέκτονες είχε ως αφετηρία το 1960 και διήρκεσε έως και το 1990 με συνεργασίες με την “Architectural Association” του Λονδίνου και το “Architecture Machine Group” του MIT. Οι συνεργασίες αυτές αποτέλεσαν μεγάλη πρωτοπορία για την εποχή τους και δεν έγιναν πλήρως αποδεκτές από την ευρεία αρχιτεκτονική κοινότητα. Παρά τις αντικρουόμενες απόψεις, συνέβαλαν δραστικά στον καθορισμό των θεμελίων των δυναμικών, ανταποκρίσιμων και διαδραστικών περιβαλλόντων. Το 1960 συνεργάστηκε με τον Cedric Price στο Fun Palace.(εικ.7) Αντιμετώπισε στο έργο αυτό την αρχιτεκτονική ως καταλύτη της διάδρασης με το περιβάλλον. Εν συνεχεία, αρχιτέκτονες όπως ο John Frazer βάσισαν το έργο τους στα προσαρμοστικά συστήματα του Pask αντιλαμβανόμενοι τη δυνατότητα εφαρμογής τους στη διαδικασία του 28

αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με σκοπό την εξέλιξη των κτιριακών μορφών και συμπεριφορών. Σήμερα, κατά τον 21ο αιώνα, η “Conservation Theory” του Pask φαντάζει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα λόγω του ότι εκφράζει το ρόλο της ερμηνείας και του περιεχομένου ως απαραίτητα συστατικά μιας «γλώσσας» (ως τέτοια αντιλαμβανόμαστε και την αρχιτεκτονική γλώσσα) στην εποχή του πανταχού παρόντος υπολογισμού. Ορισμένα από τα έργα του Pask λειτουργούν ως έναυσμα στη συζήτηση γύρω από τη δημιουργία πλουσιότερων και πιο ελκυστικών διαδραστικών περιβαλλόντων. Στο “MusiColour Machine” (1953), τα δεδομένα πηγάζουν για πρώτη φορά από τη δράση του χρήστη, μακριά από τη λογική της προκαθορισμένης πληροφορίας. Το “SelfAdaptive Keyboard Instructor” (1956) παρέχει ένα μοντέλο διάδρασης όπου το άτομο προσαρμόζει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο διαντιδρά μαζί του η μηχανή, με αποτέλεσμα να συγκλίνουν σε μια από κοινού συμφωνημένη μορφή ανατροφοδότησης: μια αρχιτεκτονική που μαθαίνει από το χρήστη της με ανάλογο τρόπο με αυτόν που ο χρήστης μαθαίνει από την αρχιτεκτονική.

εικ.8_Pask, G., “Coloqquy of Mobiles”

Το έργο του Pask σε μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από την αποστροφή του από την κατανόηση του κατασκευαστή ως συντελεστή ικανού να προβλέψει και να προαποφασίσει το σύνολο των διαδράσεων που η μηχανή ενδέχεται να έχει. Αντιλαμβάνεται αυτή τη συνθήκη ως περιοριστική απέναντι στις ενδεχόμενες διαδράσεις, και επικεντρωμένη σε προκαθορισμένα ερεθίσματα που

έχουν ρητώς ή εμμέσως προγραμματιστεί.12 Σε ένα αρχιτεκτονικό πλαίσιο, συστήματα δομημένα με τη λογική του Pask, μας επέτρεψαν να θέσουμε σε δοκιμασία το παραδοσιακό μοντέλο που ορίζοντας τόσο της παραγωγής όσο και της χρήσης του αρχιτεκτονικού έργου, δημιουργούσε αισθητές διακρίσεις ανάμεσα στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη χρήση. Μπορούμε να αντιληφθούμε τα αρχιτεκτονικά συστήματα, μέσα στα οποία ο χρήστης παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη του χώρου που καταλαμβάνει, ως μια «από κάτω προς τα πάνω» (bottom-up) προσέγγιση που επιτρέπει μια αποδοτικότερη συσχέτιση με τον περιβαλλοντικό και κοινωνικό περίγυρο. Συνολικά, η συμβολή του Gordon Pask στην αρχιτεκτονική θα μπορούσε να συνοψίζεται σε αυτό που δηλώνει και ο ίδιος στο “Architectural Relevance of Cybernetics”: “Το σημαντικότερο σημείο της λειτουργικότητας αποτελούσε η ιδέα μιας “μηχανής ζωής”, αλλά πλέον κλίνει προς μια μηχανή που δρα σαν εργαλείο που υπηρετεί τους υπηκόους της. Η σκέψη αυτή πιστεύω ότι θα τελειοποιηθεί μέσα στην ιδέα ενός περιβάλλοντος με το οποίο ο χρήστης θα αλληλεπιδρά και μέσα στο οποίο θα μπορεί να εξωτερικεύσει τις νοητικές του διεργασίες”. (Pask, G., “Architectural Relevance of Cybernetics”, σελ.496). Όλα τα παραδείγματα που προαναφέρθηκαν «προκάλεσαν τα ισχύοντα μέχρι τότε Καρτεσιανά επιστημολογικά και οντολογικά όρια στην κουλτούρα που επικρατούσαν στη φιλοσοφική σκέψη του

μοντερνισμού» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Pickering. Καταλυτική χρονολογία για τη σύγκλιση της κυβερνητικής με την τέχνη αλλά και την αρχιτεκτονική, αποτέλεσε το 1968, με την έκθεση “Cybernetic Serendipity” που έλαβε χώρα στο Λονδίνο, και αποτέλεσε αμφιλεγόμενο γεγονός. Όπως διατύπωσε και ο Charlie Gere το 2002 “Το Cybernetic Serendipity” θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το απόγειο της υπολογιστικά ενημερωμένης τέχνης, θεωρούμενης ως μια επικρατούσα μορφή τέχνης. Παρ’ όλα αυτά, τα τέλη του 1960 αποτέλεσαν παράλληλα το απόγειο και την αρχή του τέλους για τις ευρέως διαδεδομένες εφαρμογές της Κυβερνητικής στη σύγχρονη τέχνη. Η Κυβερνητική και η υπολογιστική τέχνη (computational art) θεωρήθηκαν μετά το ’60, με σωστό ή λανθασμένο τρόπο, ως περιθωριοποιημένες σε σχέση τόσο με την παραδοσιακά εδραιωμένη τέχνη όσο και με την πρωτοποριακή πρακτική». Μετά το ’60 η Κινητική, η Ρομποτική, η Κυβερνητική και η Υπολογιστική τέχνη περιθωριοποιήθηκαν και αγνοήθηκαν.13 Πέραν της χρήσης της ρομποτικής στους τομείς της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, το 1960 αποτέλεσε δεκαετία σημαντική και για τη ρομποτική αυτή καθεαυτή. Το πρώτο βιομηχανικό ρομπότ προγραμματίζεται και εγκαθίσταται στη βιομηχανική παραγωγή το 1961 από 12 Wiley, J. (2007) The Architectural Relevance of Gordon Pask. Vienna: University of Vienna., σελ. 53-61 13 Cybernetic Serendipity (2014) Cybernetic Serendipity. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://cyberneticserendipity.net/. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. 30

εικ.9_ Frazer, J.,“The Universal Constructor”

τη Unanimation στην Αμερική. Μαζί με ένα ρομπότ που εγκαταστάθηκε το 1969 με στόχο να αυξήσει την αποδοτικότητα και αυτοματοποίησε μεγάλο ποσοστό εργασιών.14 Κατά τη δεκαετία του 1970, η επαφή της ρομποτικής τεχνολογίας με τον τομέα της τέχνης ήταν πιο περιορισμένη. Αντιθέτως, στις αρχές της δεκαετίας οι William Brody, Nicholas Negroponte, Charles Eastman και Andrew Rabeneck διεύρυναν και διερεύνησαν τις ιδέες που ανέπτυξαν πάνω στην κυβερνητική ο Pask και ο Wiener. Αφορούσε, κατά κύριο λόγο, στη διαδραστική ανατροφοδότηση συσχετιζόμενη με την προσαρμοστικότητα. Αυτές οι πρωτόλειες θεωρίες που είχαν τη βάση τους στην κυβερνητική επιλέχθηκαν από ορισμένους αρχιτέκτονες της εποχής και μεταφράστηκαν στο πεδίο της αρχιτεκτονικής. Τα έργα και αυτής της περιόδου παρέμειναν στη μορφή σχεδίων λόγω της έλλειψης επαρκώς εξελιγμένων υπολογιστικών συστημάτων. Το έργο του Cedric Price εκτείνεται και σε αυτή τη δεκαετία μέσω της ιδέας της “προνοητικής αρχιτεκτονικής”. Ο John Frazer επέκτεινε τις ιδέες του Price, διατυπώνοντας ότι η αρχιτεκτονική δύναται να λειτουργήσει ως ένα “ζωντανό, εξελισσόμενο όλον”. Στο “An Evolutionary Architecture” επικεντρώνεται στις βιολογικές και επιστημονικές αναλογίες και στην επιστήμη της Κυβερνητικής, της περιπλοκότητας και του χάους. (εικ.9) Κατά το 1970, τα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης εισήχθησαν ταυτόχρονα με τους μικροεπεξεργαστές, αλλά ο κόσμος της αρχιτεκτονικής, στο μεγαλύτερο

μέρος του, δεν ενσωμάτωσε αυτές τις καινοτομίες από διαδραστικής άποψης. Στο βιβλίο του William Zuk και του Roger Clark “Kinetic Architecture” (1970), καθώς και στα σύγχρονά του παραδείγματα από το “Hyperbody Research Group” του TUDelft καθοδηγούμενο από τον Kas Oosterhuis, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η προσαρμοστικότητά τους περιορίζεται λόγω του εύρους των περιορισμών που θέτουν τα δομικά τους στοιχεία. Όπως διατυπώνεται και στο “Kinetic Architecture”, “ο προσδιορίσιμος βαθμός ελευθερίας της κίνησης που η κατασκευή μπορεί να παράξει, υποδηλώνει ότι το εύρος των πιθανών λειτουργικών μεταβολών που θα μπορούσαν να λάβουν χώρα είναι προβλέψιμο. Αυτό συμβαίνει διότι η μορφή μπορεί μόνον να αντεπεξέλθει σε ένα εύρος λειτουργικών μεταβολών ικανό εντός του αρχικού περιβλήματος περιορισμών”.16 Τέλος, άλλο ένα πείραμα στο σημείο σύγκλισης της Κυβερνητικής και της Αρχιτεκτονικής προσπάθησε να προσδιορίσει το χαρακτήρα της σχέσης αυτής. Η πειραματική εγκατάσταση με τα τρωκτικά του Nicholas Negroponte, συνεργάτη του Pask, μετέβαλλε εκ νέου τα δεδομένα. Συνεπώς, το χτιστό περιβάλλον και η χρήση του εξελίσσονταν παράλληλα αενάως στο χρόνο με 14 IFR International Federation of Robotics (2014) History - IFR International Federation of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www. ifr.org/history/. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. 15 Fox , M. (2010) Catching up with the Past: A Small Contribution to a Long History of Interactive Environments. Delft: Techne Press 16 Yannoudes, S. (2011), The Archigram vision in the context of Intelligent Environments and its current potential. 32 33

τρόπους που ούτε ο αρχιτέκτονας, ούτε ο υπολογιστής, ούτε τα τρωκτικά θα μπορούσαν να έχουν προβλέψει, ακριβώς όπως συνέβαινε και στο Musicolour.17 (εικ.10) Παρατηρούμε συνεπώς μία κατανόηση της διάδρασης στην αρχιτεκτονική με τρόπο συναφή αυτού του Pask. Θέτοντας το χρήστη, το δημιουργό και το έργο σε μια διαρκή αλληλεπίδραση και σε μια διαδικασία συνεχούς μορφογένεσης, την οποία κανένας από τους 3 παράγοντες δεν είναι ικανός να προκαθορίσει. Την ίδια δεκαετία έλαβε χώρα και το πρώτο συμπόσιο βιομηχανικών ρομποτικών συστημάτων στο Σικάγο. Το 1971 αναβαθμίστηκε σε διεθνές συνέδριο και ονομάστηκε ISIR (International Symposium on Industrial Robots). Ως στόχο είχε θέσει να παρέχει σε ερευνητές και μηχανικούς παγκοσμίως την ευκαιρία να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και να εκφράσουν τις ιδέες τους πάνω στον τομέα της ρομποτικής. Το 1997 μετονομάστηκε σε ISR (International Symposium on Robotics) και περιέλαβε την τεχνολογία των κατασκευαστικών ρομποτικών συστημάτων. Σήμερα, αποτελεί σημείο σύγκλισης όλων των επιστημονικών, τεχνικών και βιομηχανικών θεμάτων γύρω από τη ρομποτική. Το 1987, σε άμεση σύνδεση με το ISIR, ιδρύεται το “International Federation of Robotics” (IFR) ως μη-κερδοσκοπικός

εικ.10_Negroponte, N., ”Seek”

17 Η εγκατάσταση τοποθετήθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1970. Αποτελούνταν από ένα σύνολο κύβων στο οποίο τοποθετήθηκαν μικρά τρωκτικά. Κατά τη διάρκεια του πειράματος τα τρωκτικά έσπρωχναν και μετακινούσαν τους κύβους όπως είναι συνηθισμένα. Στο μεσοδιάστημα ένας υπολογιστής σάρωνε το χώρο και είτε επανατοποθετούσε τους κύβους στην αρχική τους θέση, είτε τους ευθυγράμμιζε βάση ενός κάνναβου σε μια νέα θέση. Τα τρωκτικά έπειτα δρούσαν ξανά μετακινώντας τους κύβους, τους οποίους ο υπολογιστής επανατοποθετούσε για άλλη μια φορά, στη συνέχεια.

οργανισμός που δρα σε 15 χώρες αποβλέποντας να διαδώσει και να ενδυναμώσει τη ρομποτική βιομηχανία παγκοσμίως, να προστατεύσει τα επιχειρηματικά του ενδιαφέροντα, να κινητοποιήσει την κοινωνική συνείδηση για τις ρομποτικές τεχνολογίες και να αντιμετωπίσει θέματα που αφορούσαν τα μέλη του. Ταυτόχρονα ιδρύθηκε και ο πρώτος συνεταιρισμός ρομποτικής στην Ιαπωνία αρχικά ως εθελοντικός οργανισμός, προωθώντας τη χρήση του νέου αυτού μέσου σε μία διεπιστημονική βάση. Παρατηρούμε, συνεπώς, ένα εταιρικό ενδιαφέρον αλλά και μία ευαισθητοποίηση λόγω της κατανόησης της εμβέλειας των μεταβολών που τα νέα συστήματα δύνανται να προκαλέσουν.18 Στα 1980-1990 ένας ακόμα τομέας εξελίχθηκε σχεδόν παράλληλα με αυτόν του ψηφιακού υπολογιστή και αυτόν της ανθρώπινης διάδρασης, στις επιταγές του οποίου έγινε χρήση των «ευφυών περιβαλλόντων». Μελετήθηκαν χώροι όπου υπολογιστικά συστήματα και τεχνολογίες επικοινωνίας ενσωματώθηκαν αρμονικά ώστε να ενισχύσουν την καθημερινή δραστηριότητα. Η αρχιτεκτονική είχε πάντα δευτερεύοντα ρόλο. Ο «πανταχού παρών υπολογισμός», είχε οριστεί αρχικά ως μια γενική ιδέα γύρω από τον υπολογισμό, ενσωματωμένη πλήρως στα καθημερινά αντικείμενα και δραστηριότητες, και βρίσκεται στην τομή της επιστήμης των υπολογιστών, της επιστήμης της συμπεριφοράς και του σχεδιασμού.19 Παράλληλα, ένα είδος θεσμικής κοινωνικής βάσης αναδύθηκε στη διαδραστική τέχνη.20 Θα μπορούσαν

να εντοπιστούν ίχνη ανάδυσης μια νέας κοινωνικής βάσης στην Κυβερνητική και στους απογόνους της, αυτή τη φορά στη σφαίρα της τέχνης, όχι μέσω της επικρατούσας τάσης των ιδρυμάτων, αλλά σε ένα παράλληλο κοινωνικό σύμπαν. Ταυτόχρονα, στη δεκαετία του ‘ 80, μεγάλα βήματα έγιναν και στην ψηφιακή κατασκευή, προετοιμάζοντας το έδαφος για την εισαγωγή της ρομποτικής και σε αυτόν τον τομέα. Δημιουργήθηκαν τα πρώτα μηχανήματα που συνέθεταν το αντικείμενο προσθετικά, διευρύνοντας τις πιθανές επιλογές των παραγόμενων μορφών, περιορισμένης ακόμα κλίμακας. Η εν λόγω εξέλιξη δε σηματοδοτεί κατά βάσιν το πέρασμα από την αφαιρετική στην προσθετική διαδικασία, αλλά την ικανότητα να μεταβάλλουμε τα δεδομένα σε ύλη και, αντιστρόφως, την ύλη σε δεδομένα.21

18 IFR International Federation of Robotics (2014) History - IFR International Federation of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www. ifr.org/history/. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. Η δεκαετία του ’70 αποτέλεσε δεκαετία-σταθμό και για τις τεχνολογικές εξελίξεις στη ρομποτική, όπως ήταν η εφεύρεση του πρώτου ρομπότ ανύψωσης αντικειμένων, του πρώτου ρομπότ προγραμματισμένου μέσω μικρο-υπολογιστικών συστημάτων καθώς και του πρώτου ρομπότ που έκανε χρήση ηλεκτροκινητήρων. 19 Fox , M. (2010) Catching up with the Past: A Small Contribution to a Long History of Interactive Environments. Delft: Techne Press 20 Παραδείγματα αποτελούν το “Ars Electronica Centre” και το ετήσιο φεστιβάλ που λαμβάνει χώρα στο Λίντς της Αυστρίας από το 1979 για τη συγκέντρωση και διάδοση της εν λόγω μορφής τέχνης. Στην Καρλσρούη της Γερμανίας Ιδρύθηκε εν συνεχεία από τον Peter Weibel το “ Zentrum für Kunst und Medientechnologie” (ZKM), ένα επιδοτούμενο ερευνητικό και εκθεσιακό κέντρο αφιερωμένο στα νέα μέσα στις τέχνες. 21 Pickering, A. (2009),The cybernetic brain: Sketches of another future. Chicago: University Of Chicago Press, σελ 360-363 34 35

εικ.11_Fox, M., “Bubbles”

υλική ενσωμάτωση

Το σύνολο της ιστορικής πορείας της τεχνολογικής εξέλιξης οδήγησε στην ευχέρεια των αρχιτεκτόνων να υλοποιήσουν έργα κτιριακής κλίμακας κάνοντας χρήση των νέων τεχνολογιών. Συνεπώς, πλήθος σχεδίων δημιουργήθηκαν για “έξυπνα σπίτια” και “έξυπνους εργασιακούς χώρους”, που αξιοποιούσαν τις τεχνολογικές εξελίξεις. Μια εποχή όπου τα ασύρματα δίκτυα και ο ενσωματωμένος υπολογισμός μεταβλήθηκαν τόσο σε τεχνολογικά όσο και οικονομικά προσβάσιμες τεχνολογίες.

και δράσης σε αντίστοιχους χώρους και αντικείμενα, που θα τους επέτρεπαν να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους, παράλληλα με την προσπάθεια προσαρμογής τους στη νέα πραγματικότητα.

Ο πειραματισμός με πλήθος ιδεών των πρώιμων αρχιτεκτόνων- οραματιστών και θεωρητικών- έλαβε χώρα σε αυτή τη δεκαετία. Ταυτόχρονα, οι αρχιτέκτονες άρχισαν να δρουν και στον τομέα της οικονομικής ανάλυσης των μεταβολών που οι νέες τεχνολογίες προκάλεσαν, καθώς και της εξέλιξης νέων ρομποτικών συστημάτων.

Σταδιακά συντελέστηκε η εδραίωση των ρομποτικών συστημάτων ελεγχόμενων από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το κάθε σύστημα δεν αλληλεπιδρά μόνο με τον ανθρώπινο παράγοντα αλλά και με τις συμπεριφορές των υπόλοιπων συστημάτων, συνδεδεμένων σε ένα συλλογικό σύνολο που μπορεί να ελέγχεται από μια πρωταρχική λογική. Το σύστημα άρχισε να νοείται ως σύνολο διακριτών μηχανικών συναθροίσεων. Επεκτείνοντας τη λογική του να κατανοείται ο χώρος ως συλλογικό όλον με διαφορετικά επί μέρους συστήματα λειτουργιών, το κάθε σύστημα μεμονωμένα αποτέλεσε μια σύνδεση, δημιουργώντας ένα μοντέλο αποκεντρωμένης συνταύτισης και ελέγχου.

Παράλληλα, η χρήση του διαδικτύου αναμφισβήτητα αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα, τόσο στην τεχνολογική όσο και τη θεωρητική διάσταση της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, υποβάλλοντας πληθώρα εξελίξεων. Ο Michael Fox επανεξέτασε τη μακρά, πλέον, ιστορία της κινητικής στην αρχιτεκτονική υπό την προϋπόθεση ότι η επίδοση θα μπορούσε να βελτιστοποιηθεί αν μπορούσε να εφαρμόσει τη νέα υπολογιστική πληροφορία και να προχωρήσει σε φυσική υιοθέτησή της. (εικ.11) Συντελέστηκε ως επακόλουθο η ενσωμάτωση της ψηφιακής αίσθησης

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την μετάβαση του ελέγχου σε μια «από κάτω προς τα επάνω» και αναδυόμενη διαδικασία. Ισχύει ότι όσο πιο αποκεντρωμένο είναι το σύστημα, τόσο πιο πλευρικές είναι και οι σχέσεις στις οποίες στηρίζεται, και λιγότερο μπορεί να βασιστεί σε ένα συνολικό σύστημα. Μια αναδυόμενη συμπεριφορά μπορεί να προκύψει όταν ένα μέρος των απλών συστημάτων δρα σε ένα περιβάλλον που μορφοποιεί πιο περίπλοκες συμπεριφορές ως ένα όλον. Οι κανόνες ανταποκρισιμότητας μπορούν να είναι πολύ απλοί και οι κανόνες της διάδρασης μεταξύ των συστημάτων 36

εικ.12_ Studio Toer, “Fiet”

μπορούν να είναι εξίσου απλουστευμένοι. Αντιθέτως, ο συνδυασμός είναι ικανός να παράγει διαδράσεις που αποδεικνύονται αναδυόμενες και δύσκολα προβλέψιμες. Από αυτή τη σκέψη αναδύθηκε η ιδέα ότι ο ίδιος ο αρχιτεκτονικός χώρος θα μπορούσε να αποτελείται από ρομποτικά συστήματα. Οι τεχνολογίες παραγωγής συνδυαζόμενες με τις πρόσφατες εξελίξεις στο λογισμικό (υπολογιστική νοημοσύνη) επέτρεψαν στα ρομποτικά τμήματα των συστημάτων αυτών να είναι συνεχώς μικρότερης κλίμακας και μεγαλύτερης ευφυΐας. Αυτό έδωσε έναυσμα στην αρχιτεκτονική κοινότητα να αντιληφθεί τον ίδιο το χώρο ως οργανωμένο μέσα σε ένα δίκτυο πληροφοριας. Παρατηρούμε, παράλληλα, μια απομάκρυνση από την προϋπάρχουσα λογική των ανθρωποειδών ρομποτικών συστημάτων και μια παράλληλη προσκόλληση στα μεταβαλλόμενα διακριτά συστήματα. Πρόκειται συνεπώς για μια “αυτοκαταλυτική” διαδικασία μέσω της οποίας έξυπνες, αρθρωτές μηχανές χτίζουν εξυπνότερες και πιο ευκρινείς. Υποθετικά, στο κοντινό μέλλον, ο σπονδυλωτός και αναδιαρθρώσιμος χώρος θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στον τρόπο που ο άνθρωπος τον κατοικεί και στις σχέσεις ανάμεσα στο χρήστη και τον ίδιο το χώρο. Είναι στην ευχέρεια των αρχιτεκτόνων και των σχεδιαστών να σχεδιάσουν τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα τμήματα θα συνταχθούν και αυτές οι συνθέσεις θα ανταποκριθούν στη συνεχή ροή πληροφοριών μεταξύ του χρήστη και του χώρου.

Μέσω αυτών των εξελίξεων προέκυψε και η διερεύνηση της βιομιμητικής από τη σκοπιά των διαδικασιών, δημιουργώντας σπονδυλωτά αυτόματα συστήματα που είχαν τη δυνατότητα της αυτοαναπαραγωγής. Η ευρετική προσέγγιση είναι μια ξεκάθαρα από κάτω προς τα πάνω διαδικασία, όπου αρχικά σχεδιάζεται η δομική μονάδα (ρομποτική μονάδα) και εν συνεχεία οι αρχιτεκτονικές δυνατότητες, επηρεασμένες έντονα από τις σύμφυτες ικανότητες και περιορισμούς από το συγκεκριμένο μοντέλο. Οι μονάδες αυτές είχαν ως αφετηρία τη φύση, για το πώς να προσαρμόζονται. Η αρχιτεκτονική ρομποτική χρησιμοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε να επιτρέψει στα κτίρια να προσαρμόζονται πολύ πιο ολιστικά και φυσικά σε πολλά επίπεδα. Κείτεται, συνεπώς στην τομή του σχεδιασμού, της βιολογίας και του υπολογισμού. Η κατανόηση των διαδικασιών υπό τις οποίες οι οργανισμοί αναπτύσσονται, εξελίσσονται και αναπαράγονται αποτέλεσε ανεκτίμητο παράγοντα για το πώς τόσο μικρής κλίμακας μηχανισμοί, μέσα σε μια αρχιτεκτονική σύνθεση, θα μπορούσαν, υποθετικά, να δράσουν. Αυτή η περιοχή μελέτης ονομάζεται “εξελικτική βιολογία” και περιλαμβάνει την ανάπτυξη, τη διαφοροποίηση και τη μορφογένεση. Όπως δήλωσε προφητικά ο Gordon Pask στο βιβλίο του “An Evolutionary Architecture”: “Ο ρόλος του αρχιτέκτονα εδώ, πιστεύω, δεν είναι τόσο ο σχεδιασμός του κτιρίου ή της πόλης με σκοπό να την καταλύσει, είναι να δρα ώστε να μπορεί να εξελιχθεί.”

εικ. 13_ Revolution Fibres Ltd ,νανο-ύφασμα

Εν συνεχεία, τα επιμέρους τμήματα του συστήματος άρχισαν να τείνουν προς τη σμίκρυνση ως το βαθμό που θα συνέθεταν την ίδια την ύλη. Φαίνεται να βαδίζουμε προς το τέλος μιας αρχιτεκτονικής ρομποτικής μεγάλης κλίμακας πριν μας δοθεί η ευκαιρία να τη γνωρίσουμε. Το πρόβλημα αυτής της οπτικής αποτελούσε πρόβλημα κλίμακας: επικεντρώνεται σε ένα κτίσμα ως μια σύνθεση διακριτών συστημάτων και μηχανημάτων αντί των δυνατοτήτων της ίδιας της ύλης που το συνθέτει. Η πιθανή συμβολή των κινητικών συστημάτων που δρουν σε αυτή την κλίμακα θα μπορούσε να εξαπλωθεί πέραν της σαφούς διευθέτησης αναγκών, και παράλληλα να εμπλέξει μεγάλο εύρος της ανθρώπινης αισθητήριας αντίληψης. Τα νέα αυτά διαδραστικά συστήματα θα προσδώσουν νέα ασύλληπτα επίπεδα παραμετροποίησης και επαναπροσδιορισμού στην αρχιτεκτονική. Η προσαρμοστικότητα γίνεται πολύ πιο ολιστική και δρα σε μια πολύ μικρή εσωτερική κλίμακα. Καταλήγουμε, συνεπώς, στο ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις στη βιομηχανική και κτιριακή κατασκευή και τον υπολογιστικό έλεγχο θα συνεχίσουν να επεκτείνουν την παράμετρο των δυνατοτήτων της ρομποτικής και συνεπώς να επηρεάζουν την κλίμακα με την οποία αντιλαμβανόμαστε και κατασκευάζουμε περιβάλλοντα. Αυτή η σμίκρυνση της κλίμακας προκαλεί τον επαναπροσδιορισμό του μηχανικού παραδείγματος της προσαρμογής. Παρά το γεγονός ότι η μηχανιστική κινητική αρχιτεκτονική περικλείει σε μεγάλο βαθμό μια αισθητική ειλικρίνεια, τα προτερήματα ενός βιολογικού παραδείγματος μοιάζουν να υπερκαλύπτουν αυτά του

παραδοσιακού μηχανικού παραδείγματος. Η μηχανική κατανοείται έπειτα σε μεγαλύτερο βαθμό ως βιολογία παρά ως μηχανική με την έννοια της μηχανής. Ο σχεδιασμός των εν λόγω περιβαλλόντων δεν αποτελεί τελικά ανακάλυψη, αλλά εκτίμηση και διευθέτηση της τεχνολογίας που προϋπήρχε, και προέκτασή της ώστε να εμπίπτει στο αρχιτεκτονικό όραμα.22 Τα τελευταία χρόνια, και συγκεκριμένα από το 1980 μέχρι και το 2000, αλλά και μέχρι σήμερα, η εξέλιξη της ρομποτικής τεχνολογίας επικεντρώνεται στην ανάπτυξη των Νευρικών Δικτύων και της Ρομποτικής της Συμπεριφοράς. Αποτελεί έναν κλάδο που αρχικά θεωρήθηκε ότι υποτιμά την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς τείνει στην απλούστευσή της. Παράδειγμα αποτελεί η μηχανή DOCTOR, η οποία κατηγορήθηκε ότι μπορεί να προκαλέσει πλήθος σοβαρών επιπλοκών εαν κατανοηθεί ως θεραπευτικό εργαλείο. Εν συνεχεία, οι τομείς αυτοί της ρομποτικής εξελίχθηκν σε πολύ μεγάλο βαθμό και κατάφεραν να εισχωρήσουν με πλήθος εφαρμογών στη σύγχρονη πραγματικότητα. Παράλληλα με το πλήθος καινοτομιών που επέφεραν, συνεχίστηκε και η συζήτηση επάνω σε ποικίλους ηθικούς προβληματισμούς που προκύπτουν. Παράλληλα, από το 2010 και μετά, η επιστημονική κοινότητα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη του, πολλά υποσχόμενου, τομέα της Ambient Intelligence. 22 Fox , M. (2010) Catching up with the Past: A Small Contribution to a Long History of Interactive Environments. Delft: Techne Press 40

εικ. 14_ Gramazio, F., Köhler, M. “Mesh–Mould”

απαρχές και εξέλιξη της ρομποτικής κατασκευής Παρατηρώντας τις διεργασίες που επιτελούταν στη φύση, πέραν της βιομιμητικής, εξελίχθηκε και ένας άλλος τομέας στο σημείο σύγκλισης της ρομποτικής τεχνολογίας με την αρχιτεκτονική, αυτός της ρομποτικής κατασκευής. Οι βάσεις είχαν τεθεί χρόνια νωρίτερα, όπως προαναφέρθηκε, με την εξέλιξη των ρομποτικών βραχιόνων και την ενσωμάτωσή τους στη βιομηχανική παραγωγή, και την παράλληλη εξέλιξη της ψηφιακής παραγωγής στην αρχιτεκτονική. Οι δύο αυτοί τομείς συνενώθηκαν στις αρχές της νέας χιλιετίας, δημιουργώντας έναν νέο τομέα σκέψης και έρευνας. Η ψηφιακή κατασκευή επέτρεψε στην αρχιτεκτονική να μεταβεί από τον εικονικό στο φυσικό κόσμο και την υλικότητα των πραγμάτων. Πρόκειται περισσότερο για μια αυτοματοποίηση ήδη γνωστών διαδικασιών που προέκυψαν από την παρατήρηση διαδικασιών δόμησης που χρησιμοποιούσαν ζωικοί οργανισμοί. Η εξατομικευμένη κατασκευή προϋπήρχε ως ιδέα, μέσω ταινιών επιστημονικής φαντασίας όπως το “Star Treck: The Next Generation”. Τα τελευταία χρόνια όμως μόνο, επιστήμονες και εργαστήρια κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Αντίθετα με τους εκτυπωτές 3D που γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα, η νέα τεχνολογία υπόσχεται την αυτόματη δημιουργία ολοκληρωμένων λειτουργικών συστημάτων και σε αντίθεση με την τμηματική εργασία που επικρατούσε. Το 2001 άνοιξε η CBA, με τη χρηματοδότηση του Εθνικού Iδρύματος Eπιστημών, και δημιουργήθηκε με σκοπό να μελετήσει τα όρια μεταξύ της υπολογιστικής

επιστήμης και των φυσικών επιστημών, η οποία οδήγησε στην ίδρυση των κατασκευαστικών εργαστηρίων fab labs.23 Τα εργαλεία ψηφιακής παραγωγής που έχουμε σήμερα στα χέρια μας, αποτελούν μια, κατά κάποιο τρόπο, πρωτόλεια μορφή εργαλείων σε σχέση με αυτά που οι ερευνητές έχουν ως στόχο να διερευνήσουν. Ο όρος «ψηφιακή κατασκευή» (“digital fabrication”) συνοψίζεται στη χρήση υπολογιστικών συστημάτων κατά την κατασκευή που αποτελούν απογόνους της μηχανής που κατασκευάστηκε στο ΜΙΤ το 1952. Στόχο των ερευνητών αποτελεί η ψηφιοποίηση της ύλης. Η εν λόγω ιδέα δεν αποτελεί καινοτομία. Προέρχεται και μιμείται την εξέλιξη του ριβοσώματος, μιας διαδικασίας της φύσης, για άλλη μία φορά. Στα εργαστήρια ξεκίνησε συνεπώς η κατασκευή τρισδιάστατων μηχανημάτων ικανών να δημιουργήσουν κατασκευές με τον ίδιο τρόπο που το ροβόσωμα γεννά την πρωτεΐνη. Με αυτό τον τρόπο έχουν την ικανότητα τόσο να προσθέτουν όσο και να αφαιρούν ύλη.24 23 Το 2003 η CBA δημιούργησε τα “fab labs” (κατασκευαστικά εργαστήρια), που στη συνέχεια πήραν παγκόσμια έκταση δημιουργώντας ένα ενιαίο δίκτυο. Το 2009, ιδρύθηκε το fab foundation με σκοπό να συντονίσει όλα τα fab labs και την ενίσχυση της ψηφιακή κατασκευής, διευρύνοντας τα όρια μεταξύ ψηφιακού και υλικού, δημιουργώντας μια πλατφόρμα συνεργασίας και ανταλλαγής γνώσης, και μία δίοδο για έρευνα και εκπαίδευση. 24How to Make Almost Anything. Neil Gershenfeld article. IaaC. [ONLINE]Διαθέσιμο:http://www.iaac.net/events/how-to-makealmost-anything-neil-gershenfeld-article-288. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 42 43

Πρωτοπόροι στην ενσωμάτωση ρομποτικών, πλέον, συστημάτων σε αυτή τη διαδικασία ήταν οι Fabio Gramazzio και Mathias Kohler, που επιτελούν την έρευνά τους στο πανεπιστήμιο ETH της Ζυρίχης. Το 2005 ίδρυσαν το DFab στο ETH, διερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο όλες αυτές οι μορφές θα μπορούσαν αποδοτικότερα να πάρουν υλική μορφή. Έχοντας να ανταποκριθούν στην ερώτηση «Τι είδους εξοπλισμός θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην ποικιλία των δραστηριοτήτων που θέλουμε να επιτελεί?» κατέληξαν στο ρομποτικό βραχίονα. Εργάζονται σε μια εποχή όπου το μεγαλύτερο μέρος της αρχιτεκτονικής σύνθεσης αποτελείται από ποικιλόμορφα μέρη. Αν επιχειρηθεί να εντοπιστεί μια σχέση μεταξύ του σχεδιασμού και της κτιριακής κατασκευής, θα καταλήξουμε στη σύνθεση επιμέρους τμημάτων. Αναγνώρισαν το ρομποτικό βραχίονα, συνεπώς, ως ένα εργαλείο το οποίο αδυνατεί να προβλέψει το πώς θα το χειριστεί ο χρήστης, ένα εργαλείο γενικής χρήσης. Αυτή η ιδιαιτερότητα αποτέλεσε την εφαλτήριο δύναμη για την ενσωμάτωση των ρομποτικών συστημάτων σε τόσο μεγάλο εύρος επιστημονικών κλάδων.25

εικ. 15_ Gramazio, F., Köhler, M., πρόσοψη οινοποιείου “Gantenbein”

Στην αρχιτεκτονική, η ενσωμάτωση των εν λόγω συστημάτων, άνοιξε νέες οδούς στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Η ψηφιακή υλικότητα, όπου ο Kohler εντοπίζει στην τομή του υπολογισμού, του υλικού και της κατασκευής, είναι ένας από αυτούς, και έχει απασχολήσει πλήθος ερευνητών τα τελευταία χρόνια. Η ύλη επαναπροσδιορίστηκε, λόγω της ανατροφοδότησης μεταξύ ψηφιακών και φυσικών διαδικασιών. Με αυτό τον τρόπο

επανεξετάστηκε και η κατασκευή στο σύνολό της. Μια ερώτηση απασχόλησε από την αρχή τους ερευνητές: «Οι αρχιτέκτονες στο μέλλον θα σχεδιάζουν κτίρια με σκοπό να κατασκευαστούν με ρομποτικά μέσα? και αν αυτό συμβεί ποιος τελικά θα ελέγχει ποιόν?». Για το λόγο αυτό η τεχνολογική και πειραματική έρευνα ακολουθήθηκε και από ένα θεωρητικό υπόβαθρο. Η αρχιτεκτονική σταδιακά κερδίζει και τη γνώση της τεχνολογίας, αλλά ταυτόχρονα δρα ώστε να χτίσει αυτή τη γνώση γύρω από τις δικές της αξίες και πρακτικές. Το Δεκέμβρη του 2010 ιδρύθηκε από το πανεπιστήμιο της Βιέννης η διεθνής ένωση ρομποτικής στην αρχιτεκτονική (“International Association for Robots in Architecture”) από τους Sigrid Brell-Cokcan και Johannes Braumann, που αποτέλεσε μια ανοιχτή πλατφόρμα προς κάθε ενδιαφερόμενο στη δημιουργική χρήση και πρωτοπόρα κατασκευή με βιομηχανικά ρομποτικά συστήματα. Συνδέεται με την εφαρμοσμένη έρευνα, την εξέλιξη του λογισμικού και του υλικού των συστημάτων, τη «ρομποτική παιδαγωγική», και κυρίως το ερώτημα του πόσο σύντομα τα ρομπότ θα φέρουν την επανάσταση στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Ως φυσικό συμπέρασμα της ιστορικής αναδρομής προκύπτει ότι η σχέση ρομποτικής-αρχιτεκτονικής δε βρίσκεται στην αρχή, ούτε σε κάποιο τέλος, είναι κατά μία έννοια στο τέλος της αρχής. Τα ρομποτικά συστήματα, διερευνώνται πλέον τόσο από την οπτική της υλικής ενσωμάτωσης προς μια πιο κοινωνικά ευαίσθητη αρχιτεκτονική, αλλά και από την οπτική της

ψηφιακής παραγωγής προς μια ενημερωμένη μορφή και υλικότητα. Το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον όμως δεν εξαντλείται σε αυτούς τους δύο τομείς. Τα ρομποτικά συστήματα μέσα από την ιστορική τους διερεύνηση αντιλαμβανόμαστε ότι ανάλογα με την εκάστοτε εποχή δημιούργησαν πλήθος ανησυχιών και προσπαθειών διερεύνησης των μελλοντικών τους επιρροών. Ποιές είναι τελικά οι μεταβολές που είναι ικανή να παράξει η ενσωμάτωσή τους σε τομείς όπως η αρχιτεκτονική, και ποιά η συμβολή και η μορφή σχέσης που η τελευταία δημιουργεί; 25 Gramazio, F. and Köhler, M. (2008) Digital Materiality in Architecture, Baden: Lars Müller Publishers, σελ. 7–11 Το πρώτο έργο των Gramazio και Kohler το οποίο έκανε χρήση ρομποτικού βραχίονα στην κατασκευή κτιριακής κλίμακας ήταν η πρόσοψη του οινοποιείου Gantenbein το 2006. Μια πρόσοψη 400 τετραγωνικών μέτρων, κατασκευασμένη προσθετικά. Στο έργο αυτό αντιμετώπισαν το ήδη υπάρχον κτίριο σαν ένα δοχείο γεμάτο σταφύλια, τα οποία προέβαλαν στην πρόσοψη στρέφοντας τις δομικές μονάδες (τούβλα). Κατά το σχεδιασμό έλαβαν, εμφανώς, υπ όψιν τους τη φυσικότητα, αν και εργάστηκαν ψηφιακά. Ακολούθησε ο σχεδιασμός ενός τοίχου για το Ελβετικό περίπτερο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2008. Πρόκειται για έναν τοίχο 100 μέτρων, για τον οποίο σχεδίασαν μόνο τα χαρακτηριστικά που ήθελαν να έχει, επιτρέποντας την προσαρμογή και τον αντίστοιχο σχεδιασμό ποικίλων λύσεων. Σαν λογική μας θυμίζει το πρώτο έργο των Kohler και Gramazio το 2000, όπου είχαν σχεδιάσει ένα πρόγραμμα παραμετροποίησης της επιφάνειας ενός τραπεζιού. Οι νέες τεχνολογίες κατασκευής τους επέτρεψαν στο νέο έργο τους να περάσουν από την κλίμακα του επίπλου στην κτιριακή. Το έργο τους συνεχίστηκε με διάφορες διερευνήσεις πάνω στην κατασκευή, χρησιμοποιώντας ως δομική μονάδα κυρίως το τούβλο και στη συνέχεια το ξύλο. Ενσωμάτωσαν την έρευνά τους και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ETH, καθώς το παράδειγμά τους ακολούθησαν και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα. 44

εικ. 17

συναθροίσεις της σύγχρονης πραγματικότητας Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στη σταδιακή αντικατάσταση της κατανόησης του κόσμου ως προκατατετμημένου (presegmented) όπως θα μπορούσε να οριστεί σύμφωνα με την αριστοτελική φιλοσοφία. Όπως διατυπώνει ο Deleuze, σταδιακά εισάγεται η αντίληψη της «μη-κατάτμησης» (unsegmented),παράλληλα με την παραδοχή της επιμέρους σταδιακής κατάτμησης των σχέσεων που δημιουργούνται. Αντιλαμβανόμαστε συνεπώς τον κόσμο ως μια συνάθροιση (assemblage) στοιχείων και προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ανάδυση νέων ιδιοτήτων και σχέσεων μέσα σε αυτόν, έχοντας στο μυαλό μας ότι το «να εξηγήσουμε την ανάδυση δε σημαίνει να εξηγήσουμε το αναδυόμενο, αλλά το πώς αναδύθηκε» όπως αναφέρει ο M. DeLanda.26 Στην ενότητα αυτή θα αναλυθεί η τάση των εννοιών έμβιο και μη-έμβιο, ανθρώπινο και μη-ανθρώπινο, φυσικό και τεχνητό να σχετικοποιήσουν τα όριά τους με την εμφάνιση και χρήση των νέων τεχνολογιών. Αυτή η ιδέα του άνευ-ραφών όλου, μέσω της πολιτισμικής και ψυχολογικης ανάγκης που δημιουργεί, θα οριστεί ως η εφαλτήριος δύναμη μιας ψηφιακά-κινούμενης αρχιτεκτονικής, ικανής να επαναπροσδιορίσει και να επεξηγήσει τα προαναφερθέντα όρια. Από τις απαρχές της εμφάνισής της, η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε ως μέσο διάδρασης με το περιβάλλον μας. Ο άνθρωπος τη μεταχειρίστηκε με σκοπό τον επανασχεδιασμό αυτού που προϋπήρχε (του φυσικού)

και τη διάνοιξη οδών προς νέες οικολογίες. Η τεχνολογία δεν αποτελεί ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό που υποδουλώνει ή υπονομεύει την ανθρώπινη συνθήκη, αλλά χαρακτηρίζεται από μία συμβιωτική διάσταση που είναι αξεδιάλυτη από αυτήν: η στρατηγική της περιβαλλοντικής μας προσαρμογής είναι να χτίζουμε συστήματα, είμαστε εκ φύσεως τεχνολογικά όντα. Η τεχνολογία εξελίσσεται παράλληλα με με την ανθρωπότητα με τρόπο που η ανθρωπότητα και η τεχνολογία αποτελούν καταλύτες της δικής τους συνεξέλιξης. Μέσω της συν-εξέλιξης, προκύπτουν φαινόμενα όπως αυτό του «επεκταμένου εγκεφάλου» όπου τεχνολογικές συσκευές λειτουργούν ως μέρος του ανθρώπινου νου με τρόπο αντίστοιχο που η προσθετική οδήγησε στο «επεκταμένο σώμα». Το μυαλό επεκτείνεται στο χώρο και στον κόσμο, αφήνοντας τις λειτουργίες της συνείδησης και της κρίσης τις μόνες ενσωματωμένες εντός του ανθρώπινου σώματος. Η αντίληψη της ανθρώπινης ύπαρξης που ξεπερνάει τα όρια του ανθρώπινου σώματος μας επιτρέπει να αντιληφθούμε και τον ανθρώπινο οργανισμό, όπως και κάθε οντότητα, ως αρθρωτό. Το «έμβιο» θα λέγαμε ότι αποτελείται από υπο-οργανισμούς που συνεπάγονται σε ένα βιολογικό δίκτυο. Η αλληλοσυσχέτιση ανάμεσα 26 DeLanda, M., Assemblage Theory, Society, and Deleuze. 2011 YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/watch?v=JI5e7ixw78. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 48 49

εικ. 18_ Bäumel, S., “(IN)visible membrane”

στο όργανο και τον οργανισμό δημιουργούν μια σειρά διαδικασιών ανατροφοδότησης, μορφοποιώντας μια σύνθετη ολότητα. Κάθε όργανο παρασιτεί στο επόμενο, ενώ παράλληλα ο τρόπος με τον οποίο αυτή η διαδικασία επιτελείται αποτελεί την ίδια την εξέλιξη. Η δημιουργική εξέλιξη, η αυτοοργάνωση και η δομοστοιχείωση αποτελούν την ίδια ιδέα. Ως τμήμα αυτής της θεώρησης, και υλικό παράδειγμα επεξήγησης των παραπάνω σχέσεων, αναφέρεται η συμβιωτική διάσταση του ανθρώπινου σώματος με την ιογενή και βακτηριακή του μικροχλωρίδα. «Τόσο συμβιωτική, που θα μπορούσε να θεωρηθεί αμφίβολο εαν το σώμα μας δεν είναι περισσότερο δικό τους παρά δικό μας» (Science Daily, 2008), μιας και τα βακτηριακά κύτταρα που το κατοικούν είναι 10 φορές περισσότερα από τα ανθρώπινα. Την ιδέα αυτή εκφράζει η Sonja Bäumel στο έργο της “(IN)visible membrane”(εικ.18), που ασχολείται με το όριο της συνείδησης για το σώμα μας ως συμβιωτικό με το μικροβίωμά μας, αναζητώντας μια ισορροπία ανάμεσα στην προσωπικότητα του ατόμου και το μικροπεριβάλλον του. Δημιουργεί ένα δεύτερο στρώμα διαβίωσης στο σώμα μας, βασισμένη στη διάδραση ανάμεσα στο άτομο και ό,τι το περιβάλλει.27 Το σύνολο των μικροοργανισμών αυτών, καθώς και κάθε στοιχείο ικανό να επεκτείνει την ύπαρξή μας, καθιστά ικανή την επιβίωση και τη διάδρασή μας με το περιβάλλον το οποίο κατοικούμε και την προσαρμογή μας σε αυτό. Το σύνολο της γενετικής μας

πληροφορίας δεν περιλαμβάνει την ανάπτυξη οργάνων, δεξιοτήτων ή ικανοτήτων που καθιστούν δυνατή την επιβίωσή μας σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Ο όρος “φυσικό περιβάλλον” για το ανθρώπινο είδος καθίσταται, συνεπώς, άτοπος. 28Συνδεόμαστε με το χώρο στον οποίο εγκαθιστόμαστε σε πολλαπλά επίπεδα πολυπλοκότητας, ενώ σε καθένα από αυτά η ροή της πληροφορίας είναι συνεχής, αναφερόμενοι τόσο στην οριζόντια ανταλλαγή πληροφοριών από είδος σε είδος μέσω του γενετικού υλικού, όσο και στη μετάδοση αξιών μέσω της γλώσσας και των πολιτισμικών συστημάτων και την ανταλλαγή νοητικών πληροφοριών και διεργασιών. Εμπλεκόμαστε σε ένα σύμπαν πληροφοριών, το οποίο ενισχύει την εφικτή αισθητηριακή μας απόσταση και σχετικοποιεί περαιτέρω τα όρια του σώματός μας. Το σύνολο των μικροοργανισμών με τους οποίους συμβιώνουμε αλλά και όλα τα μέσα πρόσληψης πληροφορίας αποτελούν προσθήκη στην ανθρώπινη ύπαρξη, ενώ αποτελούμενα από το ίδιο “υλικό” που δομείται ο υπόλοιπος κόσμος, επεκτείνουν αόρατα την ανθρώπινη ύπαρξη αενάως στο χώρο. Ως προσθετική μπορεί να θεωρηθεί οποιαδήποτε ύπαρξη ή συσκευή ικανή να ενισχύσει τις ανθρώπινες ικανότητες εδραιώνοντας μια συμβιωτική σχέση. Σε όλες τις περιπτώσεις, το σύνολο των μερών συναρμολογείται αρμονικά ώστε να δημιουργήσει ένα 27 (In)visible membrane I - sonja bäumel. [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// www.sonjabaeumel.at/work/bacteria/visible-membrane-i. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 28 Bonnie Bassler: How bacteria “talk” | Talk Video | TED.com. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.ted.com/talks/bonnie_bassler_on_how_bacteria_ communicate#t-743582. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 50

συνεκτικό σύστημα ως προς τη λειτουργικότητα, την αισθητική, την επικοινωνία καθώς και να αποτελέσει αποτέλεσμα τάσεων περιβαλλοντικής επιλογής.29 Όταν οι εν λόγω συναθροίσεις εμπερικλείουν πολιτισμικά στοιχεία στις σύνθετες ανταλλαγές πληροφοριών, ο βιολογικός και πολιτισμικός κόσμος αλληλοδιαπλέκονται παίρνοντας μέρος σε μορφογενετικές και εξελικτικές διεργασίες. Το μορφογενετικό σύστημα διεγείρει μια αλληλουχία αναδυόμενων ανατροφοδοτήσεων μεταξύ της βιολογίας, της πολιτισμικής διάστασης, και του παγκόσμιου συμπαγούς δικτύου της τεχνολογίας (“technium” όπως το ορίζει και ο Kevin Kelly). Την ιδέα αυτή εκφράζει και ο Bart Hess στο έργο του “A Hunt for High Tech” όπου επιδιώκει να εμπλέξει τη φύση και τη τεχνολογία δημιουργώντας ένα στρώμα δέρματος για ένα νέο ανθρώπινο αρχέτυπο ενσωματώνοντας ζωικά και φετιχιστικά ένστικτα.30 (εικ.19) Όσο πιο ρεαλιστική καθίσταται η ιδέα του δικτύου των συμβιωτικών σχέσεων με το μικροβίωμα και το technium, τόσο πιο έντονα διαρρηγνύονται οι ιδέες της “καθαρότητας” και του “τεχνητού”. Παράλληλα η “ανάπτυξη” και η “αναπαραγωγή” νέων προϊόντων αντικαθιστούν τη “δημιουργία” που χαρακτήριζε τη

εικ. 19_Hess, B., “A Hunt for High Tech”

29 Is your phone part of your mind? | David Chalmers | TEDxSydney - YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/ watch?v=ksasPjrYFTg&feature=youtu.be&noredirect=1. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 30 Hunt for High-tech | Bart Hess. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://barthess. nl/portfolio/hunt-for-high-tech/. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014].

βιομηχανική εποχή. Η αντίληψη της μηχανής στη φιλοσοφική της διάσταση, ως μία συνάθροιση ικανή στην αυτό-οργάνωση και την αυτο-αναπαραγωγή χαρακτηρίζει τον τύπο των μηχανών με τις οποίες θα συνδυαλαγούμε μελλοντικά.31 “Πόσο δυναμικά θα μπορούσαμε να ενσωματώσουμε την τεχνολογία?”. Στο “Out of Control” ο Kevin Kelly διερευνά τον τρόπο με τον οποίο τα τεχνολογικά συστήματα ξεκίνησαν να μιμούνται τα φυσικά, υπαινισσόμενα την ικανότητα της τεχνολογίας να αποκτήσει τις ιδιότητες του ζωντανού. Είναι δυνατόν να αντιληφθούμε έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό με τον τρόπο με τον οποίο οι ανακαλύψεις πάνω στη γενετική αλληλουχία έχουν επιτρέψει την επίτευξη της συνθετικής ζωής: το σημείο της πραγματικής αλληλεπικάλυψης ανάμεσα στο τεχνολογικό και το φυσικό σύστημα. Στο “Mechanism and Biological Explanation” ο Humberto Maturama και ο Francisco Varela υποστηρίζουν ότι οι μηχανές και οι βιολογικές μορφές είναι πολύ στενά συνδεδεμένες- τόσο στενά που οι βιολόγοι υποστηρίζουν ότι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούν μηχανές. Δεν αναφέρονται μόνο σε μια παιδαγωγική μεταφορά, αλλά και σε μία αυστηρή αναλογία, που υπερτονίζει σημαντικές συμμετρίες, εκφράζει πειραματικούς και θεωρητικούς στόχους. “Η μηχανή χαρακτηρίζεται αποσπασματικών ενεργειών

από που

ένα σύνολο εξυπηρετούν

συγκεκριμένες συνθήκες. Μια μηχανή αποτελεί το σύστημα αλλοσυσχετισμών που εξαρτάται από τα τρέχοντα συστατικά που “πραγματοποιούν” τη μηχανή… Σημασία δεν έχει η ιδιαιτερότητα του μέρους, αλλά η ιδιαιτερότητα των σχέσεών του.” (Humberto Maturana, Francisco Varela)32 Τόσο τα τεχνολογικά όσο και τα βιολογικά συστήματα, “ενσωματώνουν” μια συγκεκριμένη άυλη δομή και διευθετούν την παραγωγή νέων (κοινωνιοτεχνκών, θεωρητικών) δομών. Η κάθε δομή αντιμετωπίζει αδιάλειπτα το ενδεχόμενο να προκύψει (ή να ισοπεδωθεί) λόγω μιας ξαφνικής, ασύμμετρης τάσης. Η ζωή που εμπεριέχεται σε αυτά αποτελεί χρόνο, φως, ενέργεια, χώρο- η ζωή είναι ενσωματωμένη. Οι σύγχρονες ρομποτικές τεχνολογίες επιδιώκουν να εμπερικλύουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Αποτελούν σύμπλεγμα πληροφορίας-αρχιτεκτονικής χωρίς οντολογία. Αυτό που υφίσταται είναι ενέργεια ενσωματωμένη σε συγκεκριμένο σύστημα, ενώ αντιθέτως αυτό που δεν υφίσταται ως τέτοιο είναι μια μηχανικιστική φόρμα ξεκάθαρα ενσωματωμένη. Το μη-υλικό είναι η θεωρία μας πάνω στις μηχανές, το γίγνεσθαι.

31 Erioli, A.(2012),The Fashion Robot. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ.91-111 32 Machinic Autopoesis | Fractal Ontology. [ONLINE] Διαθέσιμο: https:// fractalontology.wordpress.com/2007/10/11/machinic-autopoesis/. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 52

εικ. 20_ Bondin, W., , Interactive Architecture Lab, “Morphs 1.0”

Η τεχνολογική εξέλιξη σήμερα τείνει στον προγραμματισμό ζώντος οργανισμού, προγραμματίζοντας πέραν του λογισμικού και την υλικότητα, με τρόπο όμοιο του φυσικού. Αντικείμενα κατασκευασμένα από ζώντες οργανισμούς θα αποκτούσαν μοναδικές ιδιότητες που ξεπερνούν τη μορφή της κατασκευής τους και ενισχύουν τη συμβιωτική διάσταση του παραγόμενου αντικειμένου με τον περιβάλλοντα χώρο. Επιστημονική ομάδα στο πανεπιστήμιο του Harvard κατόρθωσε να πλησιάσει ένα βήμα πιο κοντά σε αυτή την τεχνολογία εκτυπώνοντας ζωντανούς ιστούς συνδέοντάς τους με αιμοφόρα αγγεία, στρέφοντας την έρευνα στη μεταμόσχευση ανθρώπινων οργάνων από τα κύτταρα του ίδιου του ατόμου.33 Αυτή η πλευρά του φυσικού, που συνδιαλέγεται με την τεχνολογία, είναι που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων και των σχεδιαστών με μια αντιρομαντική ματιά μέσω των φορμαλισμών της σύγχρονης επιστήμης (φράκταλς, DNA, άτομα, η σχέση μεταξύ ζωής και ύλης, οι τοπολογικές γεωμετρίες, οι κινούμενες φόρμες). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται η έννοια της ροϊκότητας που καθίσταται ως βασική, διατυπώνοντας τη συνεχή μετάλλαξη της πληροφορίας, και εμπλέκοντας την αρχιτεκτονική με την τρέχουσα πρωτοποριακή έρευνα, από τη βιολογία στη μηχανική και τις πιο γόνιμες περιοχές της υπέρθεσής τους, όπως η μορφογενετική, η βιομηχανική και η βιοτεχνολογία.34 Η

τεχνολογία

αυτή

είναι

που

εμπλουτίζει

την

αρχιτεκτονική με συστήματα ικανά να μιμηθούν τύπους συμπεριφοράς της φύσης, να αντεπεξέλθουν στην κλιματική αλλαγή, τη ροή χρήσης και τη συναισθηματική συμπεριφορά, και συνεπώς να προσφέρουν μια νέα εποχή στην αισθητηριακή έρευνα. Εντάσεται σε μια εποχή όπου η ιδέα της ανθρωπομετρίας, κατά την οποία ο άνθρωπος νοείται ως το κέντρο μέτρησης των πάντων, που επικρατούσε στον ανθρώπινο πολιτισμό από το Vitruvius μέχρι το Le Corbusier, αντικαταστάθηκε από τη σύγχρονη νόηση της ένταξης του είδους μέσα σε ένα οικοσύστημα. Η αισθητική του σώματος, απελευθερωμένη από τον κλασικισμό, ενσωματώνει όλο και περισσότερο τη λογική της προσθετικής, της μετάλλαξης και της σταδιακής σχετικοποίησης των εδραιωμένων ορίων της ανθρωπινότητας (humanness). 35Το “ανθρώπινο” συσχετίζεται με μια “ζωντανή” αρχιτεκτονική. Η “ζωή” έχει στενή σύνδεση με τον άνθρωπο ως ύπαρξη, την κλίμακα, τις ανάγκες και την ηθική του, με τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η δουλειά του αρχιτέκτονα μεταλλάσσεται σε μια διαδικασία καθοδηγούμενη από το σύνολο αυτών των “περιβαλλόντων” και τελικά καθίσταται μέρος του όλου, οργανικό στοιχείο στο συνονθύλευμα που δημιουργείται.

33 Just Press Print - National Geographic Magazine. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://ngm.nationalgeographic.com/2014/12/3d-printer/smith-text. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 34 Saggio, A. (2012) GreenBodies: Give me an Ampoule and I will Live. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 41-57 35 Erioli, A.(2012),The Fashion Robot. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ.91-111 54

εικ.21_Ponisch, J., “Dynamic Terrain”

Η ψηφιακή αρχιτεκτονική εισάγει φαινομενικά απεριόριστες δυνατότητες έκφρασης οποιασδήποτε πολυδιάστατης πολυπλοκότητας. Στην αρχιτεκτονική αυτή, η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να διατυπωθεί ως η μετάβαση του αρχιτεκτονικού αντικειμένου από archs σε bits. Οι μορφές τις ψηφιακής αρχιτεκτονικής προσλαμβάνονται και ως δυναμικά ψυχο-αντικείμενα (psycho-objects) που αλληλεπιδρούν με τα ανθρώπινα ψυχο-σώματα (psycho-bodies) του νέου ανθρώπινου είδους (hybridsapiens). Ο χώρος μεταλλάσσεται σε μέσο διάδοσης των bits της πληροφορίας λειτουργώντας ως καταλύτης στη διαδικασία σχηματισμού του σύγχρονου “οικοσυστήματος”.36 Η αρχιτεκτονική θεωρείται παράλληλα προέκταση του συλλογικού μας μεταβολισμού, στον οποίο αναθέτουμε μέρος της φυσιολογίας μας, της προστασίας και της μνήμης της κοινωνικής οργάνωσης. Σύμφωνα με τον Manuel DeLanda οι πόλεις (και προεκτείνοντάς το και κάθε αρχιτεκτονική οργάνωση) αποτελούν τον “ανοργανοποιημένο εξωσκελετό” μας (“mineralized exoskeleton”). (DeLanda, 2000) Η αρχιτεκτονική λειτουργεί διαμεσολαβητικά ανάμεσα σε εμάς και το περιβάλλον στην κλίμακα της κοινωνίας, με τρόπο ανάλογο της ατομικής διάδρασης. Απομακρυνόμενη από την απαρχαιωμένη ιδέα της άκαμπτης προστασίας και του αμβλυμμένου αντικειμένου, συνθέτει έναν πιο ευαίσθητο μεσολαβητή των αλληλοσυσχετισμών των περιβαλλοντικών και πολιτισμικών επιδράσεων, καθώς και ένα νέο δυναμικό αντικείμενο αυτό καθ’εαυτό,

χρησιμοποιώντας τη μορφή ως μέσον περιβαλλοντικής προσαρμογής και δόμησης ανοιχτών συσχετισμένων συνόλων νέων σχέσεων. Οι σχέσεις που δημιουργούνται και δρουν μέσα σε μια πραγματικότητα ενήμερη της πολυπλοκότητας δεν είναι πια συνυφασμένες με ένα σύνολο πεπερασμένων οντοτήτων που συνθέτουν το μορφολογικό λεξιλόγιο. Εξελίσσονται δυναμικά, συνυπολογίζοντας και την επίδραση των δικών τους διαδράσεων. Η ιδέα που περιβάλλει αυτού του είδους την αρχιτεκτονική σήμερα θα μπορούσε να συνοψισθεί ως ένα διαδραστικό περιβάλλον, σύνθετο, κινούμενο και “ζωντανό” μέσα από μια διαδικασία αλληλοσυσχέτισης με άλλα στοιχεία της τεχνολογίας και του περιβάλλοντος. Η ιδέα της υβριδοποίησης του φυσικού με το τεχνητό, του ψηφιακού με το υλικό και του έμβιου με το μη-έμβιο τείνει να μεταβεί στο κέντρο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Μιας αρχιτεκτονικής “συμβιωτικής” με το οικολογικό όλον την οποία τα σύγχρονα ρομποτικά συστήματα δύνανται να ενισχύσουν. Μιας αρχιτεκτονικής συχνά αξεδιάλυντης από το σύνολο, ικανής να παράξει νέες σχέσεις και να λάβει πιο ενεργά από ποτέ μέρος στις συναθροίσεις που μορφοποιούν τη σύγχρονη πραγματικότητα.

36 Kwiatkowska, A. (2012) Architectural Interfaces of Hybrid Humans. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 363-371 56

εικ.22_Novikov, P., Jokić, S., Joris Laarman Studio, “Mataerial: Anti-Gravity Object Modeling”

από τη σύλληψη στην οντότητα “Ο μοντέρνος διαχωρισμός μεταξύ πνευματικής εργασίας και χειρωνακτικής παραγωγής, μεταξύ σχεδιασμού και πραγματοποίησης, καθίσταται σταδιακά απαρχαιωμένος”, όπως διατυπώνουν οι Gramazio και Köhler. Επιχείρησαν να περιγράψουν με τον τρόπο αυτό τη νέα πραγματικότητα που αναδύεται από την επαφή της αρχιτεκτονικής και της ρομποτικής και αφορά στην τέλεση της αρχιτεκτονικής πρακτικής και το παραγόμενο αντικείμενο. 37Το αρχιτεκτονικό έργο κατανοείται ως ένα σύστημα αναδυόμενο μέσα από μια διαδικασία διαρκών ανατροφοδοτήσεων, και δεν εντοπίζεται κάποιο οριακό σημείο για την εξέλιξή του. Η εξέλιξη αυτή συνεχίζεται αενάως στο χρόνο. Σε ποιά σημεία εντοπίζεται η συμβολή των νεοεισαχθέντων ρομποτικών τεχνολογιών σε αυτή τη μεταβολή? Η ματιά της επιστημονικής φαντασίας πάνω στη ρομποτική θα μπορούσε να ορίσει έναν από τους βασικούς ρόλους των ρομποτικών συστημάτων, το υποστηρικτικό κομμάτι μιας αφήγησης που σχετίζεται με το μέλλον της άσκησης της αρχιτεκτονικής και την αύξουσας σημασίας αυτοματοποιημένη παραγωγή. Με τα μέσα αυτά, αυτοματοποιούνται κυρίως ήδη γνωστές διαδικασίες από τον κόσμο της φύσης (για παράδειγμα το χτίσιμο της φωλιάς), διερευνώντας και αντιγράφοντας τα συστήματα που τις διέπουν. Ταυτόχρονα, όμως, δεν αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο. Κατά τον 20ό αιώνα επιχειρήθηκε η βιομηχανοποίηση

της κτιριακής δραστηριότητας και συσχετίστηκε με την ανάγκη προσαρμογής της αρχιτεκτονικής στην εποχή της μηχανής. Ως απώτερο σκοπό είχε να εκφράσει τη θετική στάση των υποστηρικτών της απέναντι στην τεχνολογία και να επεκτείνει τα πειράματά τους προτείνοντας μια ευρεία αλλαγή. Παρά την προσπάθειά της να απομακρυνθεί από μια τεχνολογική ουτοπία, η εκβιομηχάνιση της κτιριακής κατασκευής παρέμεινε διαποτισμένη με ουτοπικές βλέψεις, όπως η συμφιλίωση της φύσης με την τεχνολογία, η απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σκληρή εργασία, ή η φιλοδοξία του ανθρώπου να κατοικήσει σε όλα τα μέρη του πλανήτη. Με μία πρώτη ματιά, η έλευση των ρομποτικών συστημάτων στην αρχιτεκτονική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από ένα παρόμοιο τύπο αφήγησης. Παρουσιάζει παραλληλία με το βιομηχανικό παράδειγμα στην προσπάθειά του να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στη φύση και την τεχνολογία. Αντιθέτως, η πρόθεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου από την εργασία δε συναντάται στη ρομποτικά κινούμενη πραγματικότητα. Αυτή, θεωρητικά, λαμβάνει υπόψιν της το δημιουργό μέσω της προσπάθειάς της να δημιουργήσει μια νέα τεχνολογικά βασισμένη αμεσότητα μεταξύ του διανοητικού αποτελέσματος που είναι ικανός να παράγει ο σχεδιαστής και της υλικής πραγματικότητας. Η σχέση αυτή εμφανίζεται να λειτουργεί αμφίδρομα.38 37 Kohler, M. (2014) Matthias Kohler: The Design of Robotic Fabricated Architecture | MIT Video. [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// video.mit.edu/watch/goldstein-lecture-13947/. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. 58

εικ.23_ Zaha Hadid Architects, Robofold, “ARUM”

Συνεπώς, το πιο σημαντικό επίτευγμα της ψηφιακής παραγωγής κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας αποτελεί η σύνδεση της άυλης λογικής των υπολογιστών και της υλικής πραγματικότητας της αρχιτεκτονικής όπου ενεργοποιείται η άμεση σύζευξη του ψηφιακού σχεδιασμού με την αρχιτεκτονική παραγωγή σε 1:1. Με τη χρήση ρομποτικών συστημάτων καθίσταται δυνατός ο εμπλουτισμός της φυσικής διάστασης της αρχιτεκτονικής, η “ενημέρωση” των υλικών διαδικασιών και η συγχώνευση του ψηφιακού σχεδιασμού με την υλική πραγματοποίηση, οδηγώντας στην ανάδυση του φαινομένου της “ψηφιακής υλικότητας” (digital materiality) που είχε ήδη εισαχθεί στην αρχιτεκτονική ορολογία λίγα χρόνια νωρίτερα. Συνεπώς, έχει εδραιωθεί μια ομοιόμορφη τεχνολογική βάση στην αρχιτεκτονική, η οποία στην απαρχή της κτιριακής εκβιομηχάνισης του 20ού αιώνα που αναφέρθηκε, αποτελούσε περισσότερο όραμα παρά πραγματικότητα. Η υλική λογική πηγάζει από μια κατανόηση του σχεδιασμού που ενημερώνεται άμεσα από τις δομικές ιδιότητες του υλικού, εναρμονισμένες με νέες αρχές παραγωγής.39 Παράλληλα, η αρχιτεκτονική δημιουργία προκύπτει ως η εννιαία σύνδεση επιμέρους τμημάτων. Βασική μεταβολή από το όραμα της βιομηχανικής παραγωγής στη σημερινή παραγωγή μέσω ρομποτικών συστημάτων, αποτελεί η απεμπλοκή από τη λογική της επανάληψης πανομοιότυπων προκατασκευασμένων στοιχείων, και η μετάβαση στη λογική των απεριόριστων παραλλαγών. Τα διαφοροποιημένα μέρη παράγονται με αντίστοιχη

ευκολία αυτής της παραγωγής πανομοιότυπων. Τα ρομπότ έχουν σχεδιαστεί ως εργαλεία γενικευμένων χρήσεων. Συνεπώς, έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν σε κάθε είδους κατασκευή και να παράγουν άπειρο αριθμό διαφοροποιημένων αποτελεσμάτων. Με αντίστοιχη μετατροπή, το ρομποτικό σύστημα μπορεί να επεξεργαστεί το εκάστοτε υλικό με μοναδικό τρόπο.40 Βασικό ερώτημα μέσα από όλες αυτές τις μεταβολές, αποτελεί ο ορισμός τη αρχιτεκτονικής παραγωγής στο σημερινό κόσμο. Σε μία εποχή που οι διαλεκτικές σχέσεις ανάμεσα στον κωδικό και την ύλη, τον τύπο και την παραλλαγή, τον δημιουργό και το δημιούργημα, τον άνθρωπο και τη μηχανή, σταδιακά εξομαλύνονται. Συνεπώς, η πιο σημαντική διάσταση του αντίκτυπου της τρέχουσας ρομποτικής παραγωγής στον αρχιτεκτονικό πειραματισμό εκτείνεται πέρα από τα βελτιωμένα υλικά και τις καινοτόμες τεχνικές. Επηρεάζει τη βάση της αρχιτεκτονικής παραγωγής μεταβάλλοντας τόσο την απάντηση στο ερώτημα “τι είναι ο σχεδιασμός” όσο και τις σχέσεις επίδρασης και άμεσης επιρροής (effectaffect) που αυτός δημιουργεί. Αναγνωρίζεται με αυτόν 38 Picon, A. (2014) Robots and Architecture: Experiments, Fiction, Epistemology. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 54-59 39 Gramazio, F. and Köhler, M. (2008) Digital Materiality in Architecture, Baden: Lars Müller Publishers, σελ. 7–11 40 Köhler, M., Gramazzio, F. and Willmann, J. (2014) The robotic Touch: How robots change architecture, Zürich: Park Books 60

εικ.24_ Son, W., “Pixelstone”

τον τρόπο μια νέα επιστημολογική προσέγγιση στο σχεδιασμό, απελευθερώνοντας την αρχιτεκτονική από απαρχαιωμένες σχεδιαστικές πρακτικές και αισθητικές αξίες. Δεν αποτελούμε πλέον θεατές ενός όψιμου βιομηχανικού μοντερνισμού, αλλά μιας ιστορικής κατάργησης του διαχωρισμού ανάμεσα στην πνευματική εργασία και τη χειρωνακτική παραγωγή, ανάμεσα στο σχεδιασμό και την υλοποίηση. Αυτός ο υβριδισμός μεταξύ ψηφιακής και υλικής παραγωγής, βρίσκει προέκταση σε όλες τις κλίμακες και χρονικές στιγμές της αρχιτεκτονικής παραγωγής, όπου ο ψηφιακός σχεδιασμός και η υλικότητα λειτουργούν παράλληλα και παράγονται αλλεπάλληλα εξελίσσοντας το ένα το άλλο.41 Η ύλη ενημερώνεται όταν συνυπάρχουν οι ψηφιακές και φυσικές διεργασίες και αλληλοεπηρεάζονται. Όχι μέσω ιεραρχικών σχέσεων άλλα μέσω αμφίδρομων διαδικασιών, τόσο διανοητικά όσο και πρακτικά. Δημιουργείται μια συνεχής ανατροφοδότηση ανάμεσα στο ψηφιακό και το υλικό, το αντιληπτικό και το απτό. Η ψηφιακή απεικόνιση προσφέρει τη δυνατότητα χειρισμού και κατανόησης λεπτομερειών, ενώ η φυσική υπόσταση την αμεσότερη αντίληψη της τρίτης διάστασης και της υλικότητας, της κατασκευής, του χώρου και των αναλογιών. Ταυτόχρονα, δημιουργώντας τον περιορισμό των λεπτομερειών, ωθεί προς την κατανόηση των βασικών σημείων της παραγόμενης αρχιτεκτονικής. Η χρήση του φυσικού μοντέλου και των υλικών πειραματισμών ως εργαλείο κριτικής και διερεύνησης της σύνθεσης, κρίνεται

απαραίτητη σε συνδυασμό με το ψηφιακό σχέδιο, ενώ παράλληλα η χρήση ρομποτικών συστημάτων διευκολύνει την παραγωγή περίπλοκων συναθροίσεων και συντομεύει χρονικά τη διαδικασία. Αποτελεί μια εκφραστική φυσική παρουσία μιας σχεδιαστικής λογικής που συνδυάζει την αφηρημένη ψηφιακή σκέψη με τη συγκεκριμενοποιημένη τεκτονική ευαισθησία. Ταυτόχρονα αυξάνει την αντίληψη της εννοιολογικής αλληλεξάρτησης των δύο παραγόντων. Η διαδικασία αυτή υποχρεώνει τον αρχιτέκτονα να κατανοήσει και να συνθέσει τον κόσμο σε έναν υπαρκτό τρισδιάστατο χώρο στον οποίο δεν επικρατούν ιδανικές συνθήκες. Συνενώνει τη διαδικασία παραγωγής της ιδέας και της εξέλιξης σε εφικτή κτιριακή κατασκευή, μεταβαίνοντας ομαλά και δημιουργώντας διάλογο μεταξύ των παραγόμενων προϊόντων. Καταργείται με αυτό τον τρόπο ο διαχωρισμός ανάμεσα στο φυσικό και το ηλεκτρονικό, το αισθησιακό και το υπολογιστικό. Καθιστά κατανοητό ότι η γραμμή ανάμεσα στο αντικείμενο και τις διαδικασίες είναι όλο και λεπτότερη, όπως και ανάμεσα στη σταθερότητα και την αστάθεια. Με πειράματα αλλά και την εγκατάστασή τους “Structural Oscillations”, για την Bienale της Βενετίας του 2008, οι Gramazio και Köhler απέδειξαν ότι τα ρομποτικά συστήματα 41 Lim, J., Gramazio, F. and Köhler, M. (2013) A Software Environment For Designing Through Robotic Fabrication., Open Systems: Proceedings of the 18th International Conference on Computeraided Architectural Design Research in Asia (CAADRIA), Hong Kong, σελ 45–54. 62

εικ.25_ Oxman, N., “Monocoque 2”

επιτρέπουν στους σχεδιαστές να διαπραγματεύονται και να λειτουργούν στο όριο που άλλοτε διαχώριζε τα στατικά συστήματα από τους ασταθείς συνδυασμούς. Η προηγούμενη παρατήρηση εμπεριέχει και άλλη μια πραγματικότητα, μια άμεση μεταβολή στη σχεδιαστική διαδικασία: καθιστά το σχεδιαστικό αποτέλεσμα πιο σαφές από ότι στο παρελθόν. Οι υπολογιστές απαιτούν ένα σαφές σύνολο πληροφοριών σε κάθε στάδιο της διαδικασίας. Η αρχιτεκτονική αποκτά σημαντικό ρόλο στην παραγωγή ενός πιο επίσημου αποτελέσματος με στόχο την επίτευξη της απαιτούμενης πειθαρχίας. Η τεκτονική αυτή πειθαρχία συνδιαλέγεται με την απόλυτη ρευστότητα που προτείνει ο ψηφιακός κόσμος. 42 Η πρόσοψη του αμπελώνα Gantenbein στη Σουηδία, των Gramazio και Köhler αποτελεί το πρώτο τους έργο προς την επίδειξη αυτών των έμφυτων αρχιτεκτονικών προοπτικών. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα διότι αντιπροσωπεύει την κεντρική αρχή των προσθετικών ρομποτικών συστημάτων στην ψηφιακή υλοποίηση της αρχιτεκτονικής, δημιουργώντας ένα σύνολο ετερογενών μοναδιαίων στοιχείων. 43 Με τον εμπλουτισμό των ρομποτικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται, σταδιακά γίνεται και μετατόπιση των εργασιών υλοποίησης στο εργοτάξιο, και η κατανόηση της προκατασκευής ως αναγκαστική συνθήκη τείνει να κατασταθεί απαρχαιωμένη. Ο χώρος της παραγωγής των επιμέρους τμημάτων συμπίπτει με την χωροθέτηση του

τελικού έργου και το ρομποτικό σύστημα δρα σε αρμονία με τον άνθρωπο για την υλοποίησή του. Ο ανθρώπινος παράγοντας και τα τεχνολογικά μέσα παράγουν το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα μέσω μιας συνεργατικής διαδικασίας. Τα ρομποτικά συστήματα τείνουν, συνεπώς, να ενισχύσουν τις ανθρώπινες ικανότητες και να εμπλουτίσουν την αρχιτεκτονική πρακτική, και σε καμία περίπτωση να τις αντικαταστήσουν, όντας ανίκανα, με τα σημερινά δεδομένα, να επιτελέσουν το σύνολο μιας διαδικασίας που απαιτεί κριτική σκέψη και δημιουργικότητα. Η ροή δεδομένων της νέας αυτής αρχιτεκτονικής διαδικασίας μεταβαίνουν από τον ανθρώπινο νου στο ρομποτικό σύστημα, μετατρέποντας το σχεδιαστή σε ένα είδος cyborg που οι προθέσεις του έχουν υλική υφή μέσω ενός τεχνητού “σώματος”.44 Συνοψίζοντας τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις αυτής της ενότητας, θα διατυπώναμε πως το όριο ανάμεσα στα στάδια παραγωγής σχετικοποιείται, και η αρχιτεκτονική οδηγείται σε μια διαδικασία κατά την οποία ο σχεδιασμός, η ανάλυση, η αναπαράσταση, η 42 Picon, A. (2014) Robots and Architecture: Experiments, Fiction, Epistemology. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 54-59 43 Gramazio, F., Köhler, M. and Willmann, J. (2014), Authoring Robotic Processes, Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 14-22 44 Picon, A. (2014) Robots and Architecture: Experiments, Fiction, Epistemology. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 54-59 64

κατασκευή και η συναρμολόγηση αποτελούν μια «άνευ ραφών» συνεργατική διαδικασία, μια ψηφιακή συνέχεια από το σχεδιασμό στην παραγωγή. Η σχεδιαστική πληροφορία αποτελεί πλέον την κατασκευαστική. Με τον τρόπο αυτό κλείνει το κενό ανάμεσα στο εύλογο και το δυνατόν και υποβοηθάται η κατανόηση αυτού που γεννήθηκε στο χώρο της φαντασίας. Ένας χώρος όπου συνεχώς ερχόμαστε αντιμέτωποι με προκλήσεις του να μεταφράσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε σαν άνθρωποι και τον τρόπο που φανταζόμαστε σαν άνθρωποι μέσα σε μια πραγματικότητα κινούμενη τεχνολογικά. Μεταφράζεται το ανθρώπινο στο τεχνολογικό. Ο στόχος του πολυσύνθετου συστήματος του φαντασιακού δε στοχεύει στην ομοιομορφία και την ομογενοποίηση ενός τελικού αποτελέσματος, μιας γραμμικής εικόνας. Ωθεί προς την ατομική ενεργοποίηση ποικίλων διασυνδέσεων, διαφοροποιημένων σε κάθε χρονικό σημείο. Για το λόγο αυτό και η νέα αρχιτεκτονική τείνει να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα. Όπως επισημαίνουν οι Reiser και Umemoto στο “Atlas of Novel Tectonics”, η αρχιτεκτονική ορίζεται ως “ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στην ύλη και το γεγονος”.45 Η περιοχή μελέτης της δεν είναι απόλυτα δομημένη και η διερεύνησή της αποζητεί ευέλικτους αλγόριθμους που αποτελούν και αυτοί με τη σειρά τους μέρος του πολύπλοκου δικτύου πληροφοριών και διαδικασιών που συνθέτουν την αρχιτεκτονική δημιουργία. Ως 45 Reiser, J. and Umemoto, N. (2006). Atlas of Novel Tectonics 1st Ed., Princeton: Princeton Architectural Press.

φυσικό ακόλουθο, για την ανάπτυξή τους παρατηρείται άμεση στροφή στη βιολογία ως πηγή έμπνευσης και γνώσης. Οι βιολογικοί οργανισμοί αποτελούν την ίδια την επίλυση προβλημάτων που έχουν τεθεί από το περιβάλλον. Η ύλη τείνει να προσαρμόζεται στα γεγονότα και να δρα προς μία προσαρμοστική κατεύθυνση στο περιβάλλον της, με αντίστοιχο τρόπο αυτού που ο ανθρώπινος οργανισμός, ένας οργανισμός δίχως “φυσικό” περιβάλλον, προσαρμόζεται όπως ορίστηκε στην προηγούμενη ενότητα.46 Παράλληλα, οι ανθρώπινες σχέσεις και διαδράσεις αποτελούν αναπόσπαστο παράγοντα της πραγματικότητας στην οποία η κτιριακή συνάθροιση καλείται να προσαρμοστεί. Οι ανθρώπινες συμπεριφορές γεννούν χωρικούς συσχετισμούς. Η αρχιτεκτονική εκπαίδευση περιλαμβάνει τη γνώση ότι η απόσταση έχει νόημα όταν οι χρήστες ξεδιπλώνουν τη δράση τους στο χώρο. Η κίνηση και οι χειρονομίες δομούν τη χωρικότητα αντικατοπτρίζοντας παράλληλα τις ατομικότητες, τις σχέσεις των χρηστών με το χώρο αλλά και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις μέσα από ένα σύνολο πολιτισμικών, κοινωνικών, λειτουργικών, συναισθηματικών και άλλων πληροφοριών, ως ένα σύνολο αξεδιάλυντο, ως ένα συνεχές. Αυτό που όρισε και ο Carlo De Carli ως “πρωταρχικό χώρο” (spazio primario) και το έθεσε στο επίκεντρο της αρχιτεκτονικής. Τα κείμενα του De Carli αποδεικνύουν αβάσιμο οποιοδήποτε διαχωρισμό μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού, μικρού και μεγάλου, δεν επικεντρώνουν

την προσοχή στο χώρο ή στο οποιοδήποτε αντικείμενο αυτό καθ’ εαυτό, αλλά στη διαδικασία που οδήγησε στην παραγωγή του εν λόγω χώρου ή αντικειμένου και τις σχέσεις που αναπτύσσει, στις οποίες πλήθος παραγόντων αλληλοεπηρεάζονται. Αρχικά, ο πρωταρχικός χώρος δεν έχει φυσικές ιδιότητες ή σχήμα ή επίσημη περιγραφή, βασίζεται πλήρως στην ανθρώπινη ύπαρξη και συσχετίζεται με τη συνύπαρξη της αρχιτεκτονικής με την ηθική, και της αρχιτεκτονικής με τη φύση, που επεκτείνεται πέραν της απλής χρηστικότητας και επιχειρεί να κατανοήσει και να μεταφράσει την έννοιά του σε αρχιτεκτονικό έργο. Συνέχεια αυτής της ιδέας μπορεί να εντοπιστεί και στα καινοτόμα ρομποτικά συστήματα, τα οποία δεν παρεμβαίνουν στις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά εφαρμοζόμενα στο χώρο μεταβάλλουν τις χειρονομίες των χρηστών, και συνεπώς τη συμπεριφορά τους. Η μεταβολή δεν υπονοεί την αντικατάσταση. Η αρχιτεκτονική αποτελεί τον αντικατοπτρισμό των πρωταρχικών χώρων των οποίων η τεχνολογία αποτελεί τμήμα. Μέσω αυτής της ιδέας, αντιλαμβανόμαστε ότι ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργήσει ενεργά σε μια τεχνολογικά κινούμενη αρχιτεκτονική μέσω των σχέσεων που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή, μέσω αυτής και από αυτή.47 Τόσο το ανθρώπινο στοιχείο όσο και το φυσικό, τα οποία αναφέρθηκαν ως παράγοντες όπου η αρχιτεκτονική 46 De Landa, M. (2012) Form-Finding Through Simulated Evolution. 47 Zanolari Bottelli, L. (2012) Wall-E., Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. 66

οφείλει να προσαρμοστεί, αναφέρονται στη σύγχρονη φιλοσοφία και επιστήμη ως τάσεις και όχι ως οντότητες. 48Κάθε οργανισμός μέσα σε μια χρονική στιγμή κατανοείται ως μια γέφυρα ανάμεσα σε δύο στάδια της εξέλιξής του και όχι ως ένα ολοκληρωμένο ον. Δεν αποτελούν υπάρξεις (beings) αλλά γίγνεσθαι (becomings). Η αρχιτεκτονική ακολουθώντας αυτή την πορεία της εξέλιξης, πέραν του αντίκτυπου που το πέρασμα του χρόνου της προκαλεί, τείνει να μεταβάλλει τον εαυτό της μέσω ρομποτικών συστημάτων, ώστε να αυξήσει το βαθμό ελευθερίας της και να μεταβληθεί σε ένα σύστημα συνεχώς εξελίσσομενο. Σε ένα τοπολογικό χώρο, που εξ’ ορισμού χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταβολές. Αυξάνοντας τον αριθμό των τρόπων που ένας χώρος μπορεί να αυτοεξελιχθεί (become) αυξάνεται και ο βαθμός ελευθερίας του. Μέσω αυτής της λογικής τείνει να συμβαδίσει με την ανθρώπινη φύση που χαρακτηρίζεται από εκατοντάδες βαθμούς ελευθερίας και τείνει να τους αυξήσει. Όσο πιο μη-γραμμική είναι μια ύπαρξη, και εν συνεχεία μια αρχιτεκτονική, τόσο λιγότερο σαφώς ορισμένη. Η απομάκρυνση από τη γραμμικότητα, τόσο τη χωρική όσο και τη χρονική αυξάνει τους βαθμούς του γίγνεσθαι και εν συνεχεία της ελευθερίας. Μια συνεχής μεταβολή, αντίθετη της συνήθειας, και συνεπώς ικανή να αντεπεξέλθει στην όλο και πολυπλοκότερη καθημερινότητα που ορίζεται από περιοδικούς χώρους έλξης, έχει την ικανότητα να δημιουργεί διαρκώς νέες πραγματικότητες μέσω 48 Kelly, K. (2011) What Technology Wants, 1st Ed UK: Penguin Books εικ.26_ Costa Fraiz, P., Miller, M., “No Heimat for You”

των ελευθεριών μιας τοπολογικής γεωμετρίας.49 Το γίγνεσθαι, όπως το ορίζει ο Deleuze δεν αποτελεί συσχετισμό σχέσεων, ομοιότητα, μίμηση και ταύτιση, αλλά συνεχή δημιουργία, μια έννοια που έχει το δικό της νόημα και περιεχόμενο. “Πάνω από όλα, το γίγνεσθαι δε λαμβάνει χώρα στη φαντασία” “Είναι πλήρως αληθινό.””Δεν παράγει τίποτα άλλο παρά τον εαυτό του. Θα εμπίπταμε σε λανθασμένες εναλλακτικές αν θεωρούσαμε ότι είτε μιμείσαι είτε είσαι. Αυτό που είναι αληθινό είναι το ίδιο το γίγνεσθαι”“Το γίγνεσθαι είναι ανελικτικό, η ανέλιξη είναι δημιουργική.”50 Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι με την προσθήκη των ρομποτικών συστημάτων, η αρχιτεκτονική αναδιατυπώνει τον εαυτό της, καθώς μεταλλάσσεται εν μέρει σε πειραματική έρευνα τοπολογικών γεωμετριών, εν μέρει σε υπολογιστική ενορχήστρωση ρομποτικής παραγωγής υλικών και εν μέρει σε μια γενετική κινηματική γλυπτική του χώρου. Οι σχέσεις που προσδίδουν έννοια σε μια πραγματικότητα ενήμερη της πολυπλοκότητας, δεν είναι πια συνδεδεμένες με ένα μορφολογικό ρεπερτόριο αποτελούμενο από ορισμένο σύνολο οντοτήτων, παρά μορφές αυτοεξελισσόμενες δυναμικά, με την επίδραση των ίδιων τους των διαδράσεων. Θα μπορούσαμε να την παραλληλίσουμε με τον κόσμο των ονείρων, έναν κόσμο ξεκάθαρα τοπολογικό, που μέσω των ρομποτικών συστημάτων και της νέας μεθόδου

αντίληψης της αρχιτεκτονικής δημιουργίας ως ένα συνεχές περνάει από το επιθυμητό στο εφικτό. Το αρχιτεκτόνημα από την αρχή της σύλληψής του αποτελεί πλέον μια διαδικασία ασυνεχών μεταβολών, πολυπλοκοτήτων και διαφοροποιήσεων, όχι ένα “Ένα” αλλά ένα συνεχές.51 Όταν επιτευχθεί μια καθολικότερη ενσωμάτωση των ιδεών αυτών στην αρχιτεκτονική διαδικασία, θα μπορούμε να μιλάμε για μεταβολή του αρχιτεκτονικού επαγγέλματος τόσο επιστημολογικά όσο και διανοητικά.

49 De Landa, M., Immanent Patterns of Becoming 2009YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/ watch?v=jKqOic0kx4U. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 50 Deleuze, G. and Guattari, F. (1988) A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, σελ. 238, 1st Ed., Great Britain: The Athlone Press Ltd 51 De Landa, M., Immanent Patterns of Becoming 2009YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/ watch?v=jKqOic0kx4U. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 68

εικ. 27_ Gramazio, F., Köhler, M., “mTable”

γεωγραφικός επαναπροσδιορισμός Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη ενότητα, η λογική του “επεκταμένου εγκεφάλου” κερδίζει έδαφος σε μια πραγματικότητα κινούμενη τεχνολογικά. Η τεχνολογία καθίσταται μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου αναδύοντας μια νέα ιδιότητα αυτού, και κατ’ επέκτασιν της ίδιας της ύπαρξης: να επεκτείνεται στον κόσμο. Με τρόπο ανάλογο αυτού που λειτουργούν τα προσθετικά όργανα, επεκτείνοντας τις ιδιότητες του σώματος και αυξάνοντας τους βαθμούς ελευθερίας του, η τεχνολογία λειτουργεί με τη σειρά της προσθετικά σε αυτό που ορίζαμε μέχρι πριν μερικά χρόνια ως “ανθρώπινο εγκέφαλο”. 52Σε αυτή την περίπτωση όχι αναφορικά με τον τομέα του περιεχομένου (segment of content) της συνάθροισης που ορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά με τον τομέα της έκφρασης (segment of expression). Ένας νέος παράγοντας που διαταράσσει τη γραμμικότητα και εξαπλώνει την ύπαρξή μας αενάως στο χώρο. Μέσω των τεχνολογιών επικοινωνίας, επιτελούμε λειτουργίες όπως είναι η μνήμη, η χωρική καθοδήγηση, οι επιθυμίες, ο προγραμματισμός, η λήψη αποφάσεων, η διαμόρφωση και έκφραση απόψεων. Μεταβαλλόμαστε σε ένα είδος cyborg, επιτρέποντας εξωγενείς παράγοντες να συμβάλλουν στην προσαρμογή μας στο νέο διευρυμένο χώρο, όπου και τοποθετούμε τον εαυτό μας. Η συνθήκη αυτή, έρχεται να αποτελέσει μέρος του ανθρώπινου παράγοντα, μέρος της “ανθρωπινότητας” (human-ness) και όχι επιπρόσθετο στοιχείο αυτής53, αυξάνοντας την ικανότητά μας να συνδεθούμε με οποιοδήποτε σημείο του χώρου

ανεξαρτήτως της γεωγραφικής του χωροθέτησης, μέσω της πιο μικρής απόστασης: αναδιπλώνοντας και επιτρέποντας στα σημεία να συμπίψουν. Η αρχιτεκτονική δημιουργία, με τη σειρά της, καλείται να προσαρμοστεί στη νέα διευρυμένη ανθρώπινη ύπαρξη. Πώς αντιμετωπίζει τη σχετικοποίηση αυτών των γεωγραφικών ορίων και ξεπερνάει την αυστηρά γεωγραφικά ορισμένη λειτουργία της? Μεγάλο μέρος των αρχιτεκτόνων που ασχολούνται με την έρευνα επικεντρωμένη στα ρομποτικά συστήματα προβληματίζονται και πειραματίζονται πάνω στο θέμα της σχετικοποίησης των γεωγραφικών ορίων με ποικίλους τρόπους. Ένα από τα πρωταρχικά έργα είναι το mSHAPE, των Gramazio και Köhler το 2002. Αποτελείται από την εφαρμογή mTABLE η οποία, δεδομένου ότι η ρομποτική κατασκευή έργων κτιριακής κλίμακας βρισκόταν ακόμα σε πολύ πειραματικό στάδιο, ασχολείται με την κατασκευή ενός τραπεζιού. Πρόκειται για ένα παραμετρικό σχεδιαστικό έργο το οποίο εξουσιοδοτεί το χρήστη για την τελική μορφή του σχεδιαζόμενου αντικειμένου. Η διαδικασία απαιτεί συνεργασία που ξεπερνάει τους γεωγραφικούς περιορισμούς, θολώνοντας τα όρια ανάμεσα στον τόπο σχεδιασμού,

52 Is your phone part of your mind? | David Chalmers | TEDxSydney YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/ watch?v=ksasPjrYFTg&feature=youtu.be&noredirect=1. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. 53 Erioli, A.(2012),The Fashion Robot. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ.91-111 70

εικ. 28_ Pharand-Deschenes, F., “Human technology presence and illuminated cities”

κατασκευής και χρήσης και λειτουργώντας ως γέφυρα ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και το χρήστη.54 Σε αντίστοιχη λογική λειτουργούν τα fab labs (κατασκευαστικά εργαστήρια) τα οποία οργανώνονται ως ένα ενιαίο δίκτυο.55 Τα εργαστήρια αυτά αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου “κινήματος κατασκευαστών”, που συντίθεται από ερασιτέχνες κατασκευαστές χρήστες υψηλών τεχνολογιών, που τείνουν να δημοκρατικοποιήσουν την πρόσβαση στα σύγχρονα μέσα κατασκευής. Τα fab labs δημιουργήθηκαν παγκοσμίως σύμφωνα με κοινή απαίτηση, και παρά τις διαφορές τους ως προς τη χρηματοδότηση και τη στέγασή τους, όλα διαθέτουν τις ίδιες βασικές δυνατότητες. Η λειτουργία τους επιτρέπει την ανταλλαγή έργων, καθώς και την μετάβαση του ανθρώπινου δυναμικού από το ένα στο άλλο εργαστήριο. Η διαδικτυακή παρουσία είναι το βασικό χαρακτηριστικό αυτών των εργαστηρίων, που συντελείται στη δημιουργία διαδικτυακής πλατφόρμας ανταλλαγής σχεδίων και υλοποίησης ή και προσαρμογής των παραμέτρων τους με σκοπό την εξατομίκευση του παραγόμενου αποτελέσματος. Η πρακτική αυτή αποτελεί σημαντική καινοτομία, αν αναλογιστούμε την ανεπάρκεια όλων αυτών των εργαστηρίων να παράγουν μεγάλης σημασίας έργα και ένα τόσο αποτελεσματικό δίκτυο.56 Η αποστολή πληροφοριών ανά τον κόσμο με την ταυτόχρονη εγχώρια παραγωγή προϊόντων κατά παραγγελία, προδιαθέτει μια νέα επανάσταση στη

βιομηχανία. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση θα μπορούσε να εντοπιστεί στη διάνοιξη του καναλιού Bridgewater στο Manchester της Αγγλίας.57 Με αντίστοιχο 54 mSHAPE. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.mshape.com. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Πρόκειται για μία εφαρμογή που διατίθεται ιντερνετικά. Ο χρήστης αγοράζει την εφαρμογή, μέσω της οποίας μεταβάλλει τις παραμέτρους που ορίζουν τη μορφή του αντικειμένου, καταχωρεί το βέλτιστο για αυτόν αποτέλεσμα στην ιστοσελίδα, όπου και γίνεται το render του έργου και η τελική καταχώριση για να κατασκευαστεί μέσω εργαλείων milling. 55 Fab Foundation – What is a Fab Lab?. [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// www.fabfoundation.org/fab-labs/what-is-a-fab-lab/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Πρόγονός τους είναι το CBA (Center of Bits and Atoms) του MIT, το οποίο μελετούσε τα όρια μεταξύ της υπολογιστικής επιστήμης και των φυσικών επιστημών, και σπόρος τους η file-to-factory διαδικασία που καθίσταται δυνατή από την ψηφιακή κατασκευή. Σήμερα, το δίκτυο των fab labs έχει λάβει παγκόσμια έκταση, και συντονίζεται από το fab foundation, δημιουργώντας μια πλατφόρμα συνεργασίας και ανταλλαγής γνώσης, μία δίοδο για έρευνα και εκπαίδευση. 56 Η συνεργασία τους θα μπορούσε να παρομοιάσει με τη διαδικασία που οι φωσφορίζουσες μέδουσες αποκτούν την ιδιότητά τους να φωσφορίζουν. Βακτήρια που κατοικούν στο εσωτερικό τους, όταν βρεθούν σε μια συγκεκριμένη ποσότητα επικοινωνούν μεταξύ τους, και μόνον τότε αποκτούν συνεργατικά την ιδιότητα να εκπέμπουν φωτεινή ενέργεια. Μια ιδιότητα που το καθένα ατομικά αδυνατεί να έχει. 57 Μετά από απαίτηση του Δούκα του Bridgewater για να μεταφέρει κάρβουνο από τα ορυχεία του στο Worsley στο Manchester και εν συνεχεία να διακινήσει τα παραγόμενα προϊόντα στον κόσμο δημιούργησε το νέο κανάλι. Λόγω του νέου καναλιού, το Manchester αναπτύχθηκε ραγδαία, αυξάνοντας τους μύλους βάμβακα από 1 στους 108. Αλλά η ραγδαία αυτή ανάπτυξη ανατράπηκε ταχύτατα, όπως και προέκυψε. Το κανάλι αχρηστεύτηκε με την ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, των μεταφορών από την ξηρά και των θαλάσσιων μεταφορών. 72

εικ. 29_ Pharand-Deschenes, F., “Human technology presence and illuminated cities”

τρόπο που το κανάλι έπαψε να αποτελεί κεντρικό άξονα με την ανάπτυξη των τότε νέων μέσων μεταφοράς, η βιομηχανική παραγωγή σήμερα αντιμετωπίζει κρίση στο σύνολό της. Με τους παραγωγούς να κατευθύνονται προς τις περιοχής παραγωγής χαμηλότερου κόστους και τη διακίνηση των παραγόμενων προϊόντων μέσω μιας αλυσίδας παραγωγής. Το Manchester, ταυτόχρονα διαθέτει το δικό του fab lab το οποίο έχει τη δυνατότητα να παράξει σχέδια τα οποία να στείλει παγκοσμίως για την υλοποίησή τους σε όλο και πιο μειωμένο κόστος, χωρίς έξοδα μεταφορών συνδέοντας απευθείας τα δύο σημεία του χάρτη, με την ανάπτυξη των ρομποτικών συστημάτων και τη βελτιστοποίηση της παραγωγής. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το κόστος των μεταφορών και, αντίθετα με τα εργαλεία της βιομηχανικής εποχής, τα σημερινά εργαλεία μπορούν να αποτελέσουν κτήμα του καθενός. Με τον τρόπο αυτό, ενισχύεται η εξατομίκευση των παραγόμενων προϊόντων και σχετικοποιούνται τα γεωγραφικά όρια μέσω μιας καινοτόμου συνεργασίας.58 Διευρύνοντας αυτή τη μέθοδο και στην κτιριακή κλίμακα, η πραγματοποίηση αρχιτεκτονικών έργων καθίσταται δυνατή, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν και μεταβάλλοντας όχι μόνο στοιχεία που σχετίζονται με την εξατομίκευση και τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά και στοιχεία που αναφέρονται στο μικροκλίμα της περιοχής, τα πολιτισμικά και κοινωνικά της στοιχεία. Η τελευταία διαδικασία, αναφέρεται σε αρχιτεκτονικές διεθνείς συνεργασίες και τη

δυνατότητα ανταλλαγής γνώσης, πειραματικών έργων και κατ’επέκταση σχεδιαστικών προτάσεων. Οι διαδικασίες αυτές, συνεπώς, συμβάλλουν στην διάδοση της open-source φιλοσοφίας και ενισχύουν την διάδοση της τεχνολογικής και κοινωνικής γνώσης. Η εικονική διατύπωση και μοντελοποίηση, καθώς και εργαλεία φυσικής προτυποποίησης με κοινές ιδιότητες στη βάση δεδομένων ώστε οι μετατροπές που προκαλεί ένα μέλος της ομάδας να γίνονται αντιληπτές από όλα τα υπόλοιπα, επιτρέπουν το σχεδιασμό, την αξιολόγηση και το διάλογο ανάμεσα στα άτομα της ομάδας να λαμβάνουν χώρα και σε πραγματικό χρόνο. Οι χρήστες του εν λόγω συστήματος (μέλη της ομάδας) συμμετέχουν φυσικά ή και εικονικά στη συναθροιτική σχεδιαστική διαδικασία, δημιουργώντας ένα συνεχή ανατροφοδοτικό κύκλο από τη σύλληψη στην παραγωγή, που δε γνωρίζει γεωγραφικά όρια. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται δικτυωμένα συστήματα ποικίλων μορφών. Οι χρήστες συνδέονται μεταξύ τους, με βάσεις δεδομένων πολυμέσων, παραμετρικά μοντέλα και εφαρμογές υλικού και λογισμικού ικανές να διαβάσουν και να επεξεργαστούν τα δεδομένα, προσλαμβάνονταςδρώντας και λειτουργώντας υπολογιστικά με τρόπο τέτοιο ώστε να διαντιδρούν φυσικά και εικονικά όπως αρμόζει σε ένα φυσικό και ψηφιακά-ενισχυμένο περιβάλλον. Ενσωματώνοντας λογικές όπως ο 58 How to Make Almost Anything. Neil Gershenfeld article. IaaC. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.iaac.net/events/how-to-make-almostanything-neil-gershenfeld-article-288. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 74

εικ. 30_ Gramazio, F., Köhler, M., “Flight Assembled Architecture”

Αυτόνομος Έλεγχος είναι ικανά να δρουν εντός του κόσμου του διαδικτύου ως ένα σύστημα στο οποίο αυτο-οργανωμένες εικονικές και φυσικές παράμετροι όπως οι χρήστες, τα δεδομένα και ο εξοπλισμός είναι ικανοί να δρουν και να διαδρούν αυτόνομα ανάλογα με το περιεχόμενο και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτή η δυνατότητα συλλογής πληροφοριών μέσω αισθητήρων και διαδικτυακών συστημάτων από απομακρυσμένα γεωγραφικά σημεία συνεπάγεται στη συλλογή δεδομένων και ανταλλαγή πληροφοριών, στην επικοινωνία μεταξύ χρηστών και φυσικού περιβάλλοντος, και εν συνεχεία στην απόκτηση δεδομένων που λαμβάνουν υπόψιν τους τις συνήθειες των χρηστών,τις σωματικές τους συνθήκες, τις διαδράσεις τους, και τη συνήθη αλλά και απρόσμενη δραστηριότητά τους καθώς και δεδομένα περιεχομένου που σέβονται τη χωρική τοποθέτηση, τις υποδομές, τις διαθέσιμες πηγές και τις φυσικές συνθήκες. Η ανταλλαγή πληροφοριών, και συνεπώς η επικοινωνία, μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος και των χρηστών θα μπορούσε να εμπεριέχει και περίπλοκες, διαλεκτικές, διαδράσεις. Δημιουργείται τελικά η δυνατότητα διαμόρφωσης ενός προσαρμοσμένου προτύπου αρχιτεκτονικής, ικανό να μορφοποιείται ανάλογα με τις διαφοροποιήσεις των πληροφοριών που λαμβάνει και των ποιοτήτων που εκπέμπει, να μεταβάλλεται ήδη σχεδιασμένη πληροφορία σύμφωνα με συντελεστές που να λαμβάνει υπόψιν τουτις εκάστοτες διαφοροποιημένες τοπικές συνθήκες μέσω μιας διαδικασίας που έλαβε χώρα πέραν των γεωγραφικών ορίων.59

Σε αυτές τις τεχνικές, τα ρομποτικά συστήματα, τα οποία Αυτό προϋποθέτει τη διακίνηση των ψηφιακών βάσεων σταδιακά με τη μείωση του μεγέθους και του κόστους δεδομένων, βιβλιοθηκών, και παραμετρικών μοντέλων τους θα εισχωρήσουν και στον τομέα της ιδιωτικής ανάμεσα στους συμμετέχοντες ειδικούς (αρχιτέκτονες, παραγωγής, επιφέρουν αλλαγές στα δεδομένα. Η 59 Kallegias, A. (2011) Machinic Formations/ Designing the System., δυνατότητα κατασκευής κινητών μονάδων παραγωγής Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 485-501 εισάγει μια νέα διάσταση στην κατασκευή. Η μετακίνηση Παράδειγμα τέτοιας συνεργασίας αποτελεί το Roboteque. Η κύρια του κατασκευαστικού εξοπλισμού και η δυνατότητα δράση του ανθρώπινου παράγοντα πάνω στην πρόταση επιτελείται μέσω διαδικτυακής εφαρμογής την οποία χειρίζεται ο χρήστης μέσα κατασκευής σε ποικίλες τοποθεσίες ανεξάρτητα από από ορισμένα βήματα και καταλήγει στη δημιουργία περιπτέρου. τις εγκαταστάσεις και την τεχνολογική τους ανάπτυξη, Η κεντρική μονάδα του συστήματος συλλέγει όλα τα δεδομένα, τα διανοίγει τις δυνατότητες της κατασκευής. Ταυτόχρονα, η αξιολογεί και παράγει το βέλτιστο τελικό αποτέλεσμα που δομείται ικανότητα μεταφοράς και ελέγχου του κατασκευαστικού στο απευθείας στην περιοχή μέσω ρομποτικού συστήματος. Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να οριστεί και ως “βελτιστοποιημένο σύστημα υλικού από απομακρυσμένη τοποθεσία μέσω ιπτάμενων αναδιαμόρφωσης”. Ταυτόχρονα, ο άνθρωπος μπορεί να αλληλεπιδρά με ρομποτικών συστημάτων, αποτελεί καινοτομία για το σύστημα και απευθείας στην περιοχή, ενημερώνοντας το ρομπότ για τη δημιουργία αρχιτεκτονικής σε περιοχές δύσκολης τις αλλαγές που θα επιθυμούσε να εφαρμόσει. Το ρομπότ λαμβάνει αυτά πρόσβασης και ξεπερνά το εμπόδιο των γεωγραφικών τα σήματα μέσω αισθητήρων και συσκευών αναγνώρισης και εφαρμόζει τις αλλαγές. Η αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος και της πρότασης δυσκολιών και των ακραίων συνθηκών. συντελείται ως αποτέλεσμα της δράσης των περιβαλλοντικών Οι διασυνδεδεμένες και διαδραστικές συσκευές που συνδέουν τις ψηφιακές βάσεις δεδομένων και τα παραμετρικά μοντέλα με προσαρμόσιμα εργαλεία σχεδιασμού και παραγωγής που επιτρέπουν τη διαμοιρασμένη, συμμετοχική διαδικασία κατασκευής και δράσης, δύναται να ενσωματωθούν και σε συστήματα όπως το BIM (Building Information Modeling) και να καταστήσουν δυνατή την ενσωμάτωση και επιπλέον δραστηριοτήτων σε υατή τη διαδικτυακή χωρίς τόπο διαδικασία. Η λειτουργία του συστήματος αυτού συνοψίζεται στη διασύνδεση όχι μόνο του σχεδιασμού με τη φυσική κατασκευή, αλλά και το κόστος, την κατασκευή και τη διαχείριση του έργου.

δεδομένων κατά τη διαδικασία της αναδιαμόρφωσης. Το σύστημα, λαμβάνοντας τα δεδομένα από το χρήστη και αξιολογώντας τα, ταυτόχρονα λαμβάνει δεδομένα και από το περιβάλλον, τις κλιματικές συνθήκες, και επηρεάζει την τελική μορφή του περιπτέρου. Τα δεδομένα που συλλέγονται από το περιβάλλον εμπλουτίζουν το έργο με τα ευρύτερα χαρακτηριστικά του. Συνεπώς το περίπτερο προκύπτει ως αποτέλεσμα ως αποτέλεσμα της διάδραση του χρήστη με την κεντρική μονάδα μέσω μιας διαδικτυακής εφαρμογής, την διάδραση των περιβαλλοντικών δεδομένων με την κεντρική μονάδα και τη διάδραση του χρήστη με το ρομπότ σε ένα τοπικό επίπεδο. τα δεδομένα “ταξιδεύουν” μέσω του διαδικτύου καταλήγοντας σε ένα αποτέλεσμα που δημιουργείται απευθείας στο σημείο που χωροθετείται το έργο. Μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που ορίζεται από το σύστημα, οι χρήστες μπορούν να παρέμβουν εκ νέου στη χωροθέτηση και διαμόρφωση, σχετικοποιώντας τον ορισμό του δομημένου χώρου και δημιουργώντας μία συνεχή μετάβαση τόσο χωρικά όσο και χρονικά από το δομημένο στο αδόμητο. 76

πολιτικούς μηχανικούς και άλλες ειδικότητες) και τον τελικό χρήστη (φορέα). Συνεπώς, το BIM εμπερικλύει όλες εκείνες τις πληροφορίες ώστε να αναπαριστά το σχεδιασμό ως ένα σύνολο παραμετρικών χαρακτηριστικών και σχέσεων προσδιορισμένων και αφηρημένων, γενικευτικών και επικεντρωμένων στο προϊόν, υλικών και άυλων, καθιστώντας δυνατή τη συμμετοχή του συνόλου των ενδιαφερόμενων μερών στη διαδικασία σχεδιασμού και παραγωγής για να επιτύχει το βέλτιστο αποτέλεσμα, πάντα σύμφωνα με τις ανάγκες του χρήστη και τις περιβαλλοντικές, δομικές και λειτουργικές απαιτήσεις. Όλες αυτές οι διεργασίες συμβαίνουν μέσω μιας συνεργασίας ρομποτικών και διαδικτυακών συστημάτων με τον ανθρώπινο παράγοντα που παίζει και τον κυριότερο ρόλο.

έχει επιτρέψει στην αρχιτεκτονική να αποκτήσει και αυτή μια νέα “επεκταμένη” διάσταση, αυτή τη φορά σε χωροχρονικό πλαίσιο. Τα γεωγραφικά όρια σχετικοποιούνται , ενώ οι αποστάσεις εκμηδενίζονται μέσω του διαδικτύου και της δυνατότητας της απευθείας φυσικής παραγωγής από τα ηλεκτρονικά δεδομένα. Μια διαδικασία προσαρμοσμένη και εύκολα αντιληπτή από τον κυβερνητικά ενημερωμένο σημερινό άνθρωπο.

Δε θα μπορούσαμε να ορίσουμε γεωγραφικά τον τόπο που συντελείται πλέον ο σχεδιασμός και η παραγωγή του αρχιτεκτονικού αντικειμένου, μιας και συντονίζεται από ένα δίκτυο μη χωροθετημένο. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να καταλαμβάνει μη-προαποφασισμένο χώρο, το οποίο δεν ορίζεται από ένα πλέγμα όπως σε προγενέστερα αρχιτεκτονικά παραδείγματα. Το ρομποτικό σύστημα έχει την ιδιότητα να κινείται ελεύθερα στο χώρο διευρύνοντας το πεδίο που μπορεί να δομηθεί. Από την ενιαία χωρική αντιμετώπιση, μέχρι την απομάκρυνση από την παραδοχή της γεωγραφικής χωροθέτησης ως περιορισμό, η ρομποτική τεχνολογία 78

εικ. 32_Varna, C., Interactive Architecture Lab, “Industrial Improvisation”

ηθικοπολιτικοί συσχετισμοί

Οι εκθετικά αυξανόμενες δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και η όλο και μεγαλύτερη διείσδυσή τους σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους, αλλά και στην καθημερινότητα, μας ωθεί στο να ορίσουμε τη συζήτηση πάνω στην τεχνολογία σε μεγάλο βαθμό ως κοινωνική. Η εξέλιξη της τεχνολογίας πάντα εμπεριείχε και μη-τεχνολογικές συνέπειες και για το λόγο αυτό ο υπολογισμός αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο. Οι συναθροίσεις στις οποίες συμμετέχει ορίζουν τελικά τις κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές ποιότητες που θα αναδυθούν. “Ο τεχνοκράτης είναι εκ φύσεως φίλος με το δικτάτοραυπολογιστές και δικτατορία. Αλλά η επαναστατικότητα ζει στο κενό που διαχωρίζει την τεχνολογική εξέλιξη από το κοινωνικό σύνολο, και εγγράφει εκεί το όνειρο της μόνιμης επανάστασης, Αυτό το όνειρο, συνεπώς, αποτελεί την ίδια τη δράση, την πραγματικότητα, και μια αποτελεσματική απειλή προς κάθε εδραιωμένη εξουσία. Καθιστά δυνατό ό,τι ονειρεύεται” (Gilles Deleuze, Logic of Sense)60 Τα ρομποτικά συστήματα ανοίγοντας το δρόμο για την πλήρη περιγραφή του αποτελέσματος μέσω της ψηφιακής πληροφορίας, και τη δυνατότητα δημιουργίας διαδικτυακών κοινοτήτων στις οποίες η πληροφορία αυτή διαμοιράζεται, ώθησε προς τη δημοκρατικοποίηση της παραγωγής και συνεπώς στη δυνατότητα δημιουργίας μιας τάσης προς την δημιουργία κοινοτήτων δημιουργών με την ικανότητα αυτονομίας και όχι εξάρτησης από

κεφάλαια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν και να μεταβάλλουν την παραγωγή. Ταυτόχρονα, η δυνατότητα παραγωγής αρχιτεκτονικής ανοιχτής στη μεταβολή, και συνεπώς με τον κοινωνικό ρόλο να αγκαλιάσει και να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του χρήστη, ωθεί προς τη λογική μιας πολιτικής ελευθερίας. Μέσω των συστημάτων με διευρυμένα όρια δυνατοτήτων, αλλά και μέσω των διευρυμένων γεωγραφικών ορίων, η επανάσταση και ο εκ νέου ορισμός της πραγματικότητας από το χρήστη της καθίσταται, θεωρητικά, δυνατός. Μιλώντας για τα σχετικοποιημένα όρια ανάμεσα στον ανθρώπινο παράγοντα, τη φύση και την τεχνολογία αντιλαμβανόμαστε ότι και “εκ φύσεως” πλέον ο άνθρωπος αποκτά τη δυνατότητα να επέμβει σε αυτά τα συστήματα. Μέσω του περιβάλλοντος αυτού που δημιουργείται του δίνεται η δυνατότητα, σε ένα επερχόμενο μέλλον όπου αυτά θα εδραιωθούν, να επαναπροσδιορίσει την πραγματικότητά του αυξάνοντας εμφανώς τους βαθμούς ελευθερίας του. Αυτή η νέα πραγματικότητα εμπεριέχεται στο κενό ανάμεσα στην τεχνολογική εξέλιξη και το κοινωνικό σύνολο. Τι συμβαίνει όμως όταν αυτές οι ελευθερίες και τα νέα συστήματα στρέφονται γύρω από την επιρροή αυτών που έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα ελέγξουν? Θα μπορούσε μια έρευνα, όπως η αρχιτεκτονική, να ξεπεράσει τα όρια των στόχων της? 60 Technoscience and Expressionism | Fractal Ontology. [ONLINE] Διαθέσιμο:https://fractalontology.wordpress.com/2014/07/16/ technoscience-and-expressionism/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 82 83

εικ. 33_ENIAC/ Turing Machine

Για να τεθεί ο ηθικός και πολιτικός προβληματισμός πάνω στην εξελιγμένη ρομποτική τεχνολογία θα δημιουργηθεί μια παραλληλία με την εξέλιξη των υπολογιστικών συστημάτων. Ένας νέος κόσμος δυνατοτήτων διανοίχτηκε τη στιγμή όπου συμπαγείς φυσικές συναθροίσεις μεταβλήθηκαν σε αφηρημένες μηχανές μειώνοντάς τες σε πίνακες συμπεριφορών. Η ίδια μηχανή, μια κάθε-χρήσης μηχανή, είχε τη δυνατότητα να εργαστεί ως πολλές συσκευές συγκεκριμένης χρήσης. Όταν οι μηχανές του Turing ακολούθησαν τη λογική της σμίκρυνσης, το νέο είδος των μηχανών γενικευμένης χρήσης εμφανίστηκε και ώθησε προς την υποχώρηση των μηχανών εξειδικευμένης χρήσης. Η δημιουργία μηχανών που εξυπηρετούσαν εξειδικευμένες ανάγκες διακόπηκε τη στιγμή που οι υπολογιστές κατόρθωσαν να τελέσουν αυτές τις λειτουργίες. Οι δύο υπολογιστές που δημιουργήθηκαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ENIAC και ο Collosus, αποτελούσαν μηχανήματα εξειδικευμένης χρήσης.61 Παρά την εξειδικευμένη χρήση τους και το γεγονός ότι αποτέλεσαν μηχανές που σύντομα καταργήθηκαν, διέθεταν συστατικά που με μεταβολή της σύνδεσής τους παρήγαγαν μια μηχανή Turing. Το 1960, επιτεύχθηκε η σμίκρυνση των μερών του δημιουργώντας τη δυνατότητα κατασκευής προσωπικών υπολογιστών.62 Η διαδικασία της σμίκρυνσης που ώθησε σε πολύ μεγάλο βαθμό στην τεχνολογικά κινούμενη σημερινή πραγματικότητα

χρηματοδοτήθηκε από στρατιωτικά ιδρύματα. Οι νέες τεχνολογίες χρησιμοποιήθηκαν για στρατιωτικούς σκοπούς σε εποχές που αποτελούσαν είδος πολυτελείας για προσωπική χρήση. Από τη στιγμή όπου αυτές οι τεχνολογίες καταστάθηκαν οικονομικά προσιτές στο κοινωνικό σύνολο, οι στρατιωτικές σκοπιμότητες έπαψαν να έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν πλήρως και να υποκινούν την εξέλιξή τους.63 Με αντίστοιχο τρόπο, το ρομποτικό σύστημα μπορεί να οριστεί ως ένα ανοιχτού τύπου σύστημα. Η χρήση του δεν μπορεί να προσδιοριστεί κατά την κατασκευή του, αλλά να επαναπροσαρμοστεί στην εκάστοτε μελέτη και εφαρμογή. Για το λόγο αυτό, η μελέτη τους δεν μπορεί να οριστεί ως προσανατολισμένη κάθε φορά στον αντίστοιχο κλάδο, αλλά ως ένα διεπιστημονικό όλον, με αντίστοιχη προσαρμογή, στην ουσία, από τον εκάστοτε χρήστη του συστήματος.64 61 Ο ENIAC σχεδιάστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες για τον υπολογισμό των πινάκων φάσματος του πυροβολικού ενώ ο Collosus συντέθηκε στην Αγγλία για να αντιμετωπίσει προβλήματα σύνθετων συνδέσεων με σκοπό την αποκωδικοποίηση του κρυφού κώδικα επικοινωνίας των αντιπάλων. Μηχανές, όπως αυτές, δεν έχει επιχειρηθεί να ξαναδημιουργηθούν, δεδομένου ότι υπολογιστικές μηχανές, όντας γενικευμένης χρήσης, μπορούν να τις προσομοιώσουν. 62 Τα πρώτα στάδια της διαδικασίας μέσω της οποίας η φανταστική μηχανή Turing πήρε φυσική υπόσταση ήταν η χρήση σωλήνων ως βασική μονάδα για τη δημιουργία της, τα “κύτταρα” του νέου φυσικού της σώματος. Εν συνεχεία, τα κύτταρα αυτά μεταβλήθηκαν παράγοντας τελικά τους υπολογιστές του 1950. 63 De Landa, M. (1991) War in the Age of Intelligent Machines. New York : Zone Books, σελ. 131 64 Köhler, M., Gramazzio, F. and Willmann, J. (2014) The robotic Touch: How robots change architecture, Zürich: Park Books 84

εικ. 34_Zhang, B., Mangion, F., Interactive Architecture Lab, “Furl”

Τα όρια ανάμεσα στο έργο που παράγεται από τα ερευνητικά κέντρα άρχισε σταδιακά να θολώνει, παρατηρώντας την παράλληλη παραγωγή ποικιλόμορφων ειδών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εταιρία iRobot, η οποία εισήχθη στον τομέα της ρομποτικής έρευνας με τη δημιουργία ρομποτικών παιχνιδιών, ενώ έγινε ευρέως γνωστή με τη δημιουργία αυτόματου συστήματος καθαρισμού. Κατά την 11η Σεπτέμβρη ζητήθηκε από την εταιρία η διάθεση κινητών ρομποτικών συστημάτων για τη χρήση τους στις επιχειρήσεις διάσωσης. Μετά από χρηματοδότησή της από την DARPA, το ίδιο ρομποτικό σύστημα χρησιμοποιήθηκε σε πολεμικές επιχειρήσεις, και στη συνέχεια η εταιρία μετέβη στη δημιουργία στρατιωτικών αυτόματων οπλισμών χωρίς την παύση της προηγούμενης λειτουργίας της. Αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις τελούνται και σε ερευνητικά κέντρα διαφόρων ειδικοτήτων που ενσωματώνουν τα ρομποτικά συστήματα ανεξάρτητα από τον αρχικό σκοπό της ερευνάς τους.65

με τη χρήση αυτών των συστημάτων, με παράλληλο έλεγχό τους από τον ανθρώπινο εγκέφαλο.66 Τα συστήματα αυτά, προσφέρουν τη δυνατότητα χρήσης τους σε πολεμικές επιχειρήσεις, λόγω της δυνατότητάς τους να μη γίνονται αντιληπτά. Ο τελευταίος τομέας, όντας ο οικονομικά ισχυρός, έχει τη δυνατότητα χρηματοδότησης και συνεπώς ελέγχου, οποιασδήποτε ερευνητικής δραστηριότητας πάνω στον τομέα, με τρόπο αντίστοιχο αυτού που άνθισαν τα υπολογιστικά συστήματα.67

Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε ρομποτικούς τομείς στο σύνολό τους αντιλαμβανόμαστε πιο ξεκάθαρα αυτή τη συνέχεια στη χρήση τους και τη μη-διάκριση του στόχου για τον οποίο αναπτύσσονται. Για παράδειγμα, ο τομέας των soft robotics γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση λόγω των δυνατοτήτων που προσδίδει για τη δημιουργία τεχνητών μελών που θα επιτύχουν την επέκταση του ανθρώπινου σώματος και την αποκατάσταση καταστάσεων αναπηρίας. Αντίστοιχα, έχει αρχίσει να γίνεται και η εμφάνιση αρχιτεκτονικών προτάσεων

65 Singer, P. W. (2009), Wired for War: The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century, Penguin Books, UK: Penguin Books, σελ. 21-22 iRobot DNA . [ONLINE] Διαθέσιμη: http://www.irobot.com/AboutiRobot/Company-Information/iRobot-DNA.aspx#. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 66 Furl: Soft Pneumatic Pavilion - we make money not art . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://we-make-money-not-art.com/archives/2014/11/ furl.php#.VOSV4FaERrf. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 67 Robot Startup Series #7: Interview with Soft Robotics’ Carl Vause | Robohub. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://robohub.org/robot-startupseries-7-interview-with-soft-robotics-carl-vause/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015].

Η εφαρμογή της έρευνας της τεχνητής νοημοσύνης στα οπλικά συστήματα οδήγησε κατά τα προηγούμενα χρόνια στην παραγωγή της πρώτης γενιάς των ρομποτικών όπλων όπως το PROWLER (Programmable Robot Observer with Logical Enemy Responses). Οι εφαρμογές που ακολούθησαν σηματοδοτούσαν ένα νέο ρόλο του στρατιωτικού μηχανικού: δεν έχει μόνο την ευθύνη να συνδέει την επιστήμη με τη μηχανή

εικ. 35_Boston Dynamics, “Atlas”

πολέμου, αλλά και να μεταδίδει την τεχνογνωσία των ανεξάρτητων επιστημόνων σε μια γνωσιακή βάση, ώστε τα ρομποτικά συστήματα να κατορθώσουν να δράσουν προβλέποντας και υπερνικώντας τους ανθρώπινους αντιπάλους τους.68 Η γνώση αυτή, εντοπίστηκε στην έρευνα διάφορων τομέων, από τη βιολογία μέχρι την αρχιτεκτονική. Η χρήση ρομποτικών συστημάτων προκαλεί καταστροφές αυξανόμενες εκθετικά, ορίζοντας την πλήρη κυριαρχία του χειριστή τους. Οι στρατιωτικές δυνάμεις, έχουν κάνει χρήση περισσότερων από 5000 κινητών ρομποτικών μονάδων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Τα περισσότερα έχουν χρησιμοποιηθεί για επιτήρηση ή εξουδετέρωση βομβών, αλλά εμφανίστηκαν και βαριά οπλισμένα συστήματα. Τα ημιαυτόματα εναέρια συστήματα έχουν προκαλέσει μαζικό θάνατο σε μεγάλο μέρος, μάχιμου και άμαχου, πληθυσμού. Τα ρομποτικά συστήματα δεν έχουν τη δυνατότητα διαχωρισμού, ούτε της αντίληψης της παύσης του πολέμου. Ταυτόχρονα, απομακρύνουν τον ανθρώπινο παράγοντα από το πεδίο της μάχης της μίας πλευράς, απομακρύνοντάς τον παράλληλα και από την αντίληψη του μεγέθους της καταστροφής της πολεμικής ενέργειας. Προς το παρόν όλα αυτά τα συστήματα προϋποθέτ ουν τον ανθρώπινο παράγοντα για την ενεργοποίησή τους. Ήδη υπάρχουν σχέδια για τη δημιουργία ρομποτικών συστημάτων ικανών να εντοπίζουν αυτόνομα στόχους και να τους εξαλείφουν χωρίς ανθρώπινη επέμβαση.

Η BAE Systems ήδη έχει ανακοινώσει την ολοκλήρωση ενός ιπτάμενου πειράματος ικανού να συντονίσει πολλαπλά συστήματα UAV (Unmanned Autonomous Vehicles) αυτόνομα συντελώντας μια σειρά διαδικασιών. Αυτές οι εξελίξεις άπτονται σε ένα μεγαλύτερο στόχο των μελλοντικών συστημάτων μάχης, που προβλέπεται να ξεπεράσει τα 230 δισεκατομμύρια δολάρια για τη χρήση ρομποτ με στόχο την ενίσχυση της δύναμης. Κανένα υπολογιστικό σύστημα δεν μπορεί προς το παρόν να προγραμματιστεί με τρόπο ώστε να μπορεί να διαχωρίσει όλες τις πιθανές συνθήκες σε περίπτωση πολέμου. Από εκεί πηγάζει εν μέρη και ο προβληματισμός που εντοπίζουμε και στην επιστημονική φαντασία. Η πιθανότητα του να χαθεί ο έλεγχος των ρομποτικών αυτών συστημάτων με καταστρεπτικές συνέπειες για την ανθρωπότητα.69 Αντίστοιχης σημασίας προβληματισμοί πάνω στο θέμα εκφράζονται και από την πλευρά της βιοηθικής. Η ενίσχυση του ανθρώπου με τα νέα μέσα ξεπερνά συχνά το φιλοσοφικό βαθμό και τη νοητική επέκταση που αναλύθηκαν προηγούμενα, και επεκτείνεται στη φυσική ενίσχυση. Η μεταμόσχευση ρομποτικών συστημάτων στον ανθρώπινο οργανισμό για την ενίσχυσή του μπορεί να αποβεί σωτήρια μέθοδος στην περίπτωση 68 De Landa, M. (1991) War in the Age of Intelligent Machines. New York : Zone Books, σελ. 161 69 The Ethical Frontiers of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// www.sciencemag.org/content/322/5909/1800.full?ijkey=kd8Pitxace/ l6&keytype=ref&siteid=sci. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 88

των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυσή τους πέραν των σήμερα γνωστών συνθηκών της “ανθρωπινότητας”, με σκοπό την επέκταση της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ζωής προς την αιωνιότητα.70 (εικ.36-37)

εικ.36

Το κίνημα αυτό ονομάζεται Transhumanism και έχει αναπτυχθεί σταδιακά μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Αποτελεί μια τάξη φιλοσοφιών ζωής που αποζητούν την συνέχιση και την επιτάχυνση της εξέλιξης της ευφυούς ζωής πέραν της τρέχουσας ανθρώπινης μορφής της και τους ανθρώπινους περιορισμούς, κάνοντας χρήση της τεχνολογίας και της επιστήμης. Η ανάπτυξη συστημάτων ικανών να διαβάζουν και να αποθηκεύουν πληροφορία από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αποτελεί βασικό συστατικό αυτών των ερευνών, και ανοίγει τη δυνατότητα εκμαίευσης πληροφοριών, αλλά και σε ένα σύντομο μέλλον, ενίσχυση του εγκεφάλου με νέες πληροφορίες. Ο ηθικός προβληματισμός επικεντρώνεται εκ νέου στο “ποιός”. Ποιος θα επωφεληθεί και θα κάνει χρήση των τεχνολογιών αυτών που απαιτούν, στην αρχή τους τουλάχιστον, διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών. Όσο η παραγωγικότητα αυτών των μέσων αυξάνεται τόσο θα αυξάνεται και η ποιότητα ζωής αλλά και οι δυνατότητες 70 The Future Of Human Enhancement By Technology [Natasha Vita-More @ BeingHuman 2013] [Video]. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.disclose.tv/action/viewvideo/155592/The_Future_of_ Human_Enhancement_by_Technology_Natasha_VitaMore__ BeingHuman_2013/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015].

εικ.37

για τους λίγους, με αποτέλεσμα να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο της παραγωγής των επόμενων συστημάτων και τελικά σε μια συνεχή και εκθετικά αυξανόμενη ανισότητα και κίνδυνο επιβολής.71 Οι υποδείξεις του Deleuze για μια συγκεκριμένη παραλληλία μεταξύ των τεχνοκρατών και των δικτατόρων αποδεικνύεται προφητική. Όρισε ακόμη πως οι νέες πραγματικότητες που αναδύονται ανάμεσα στην κοινωνία και τις μηχανές, εν μέσω της τεχνολογικής άνθισης και της κοινωνικής αναταραχής, έχουν καταστεί τόσο έντονες που κάθε εσωτερικό είναι σε κρίση, και το σύνολο της κοινωνίας πρέπει να οργανωθεί προς την αποτροπή εκμεταλλεύσεων και ανισοτήτων εντός της πραγματικότητας.72 Εάν η μείωση του κόστους και η αύξηση της παραγωγής αυτών των συστημάτων θα αποτρέψει την τόσο έντονη εκμετάλλευσή τους από τους λίγους αποτελεί ερώτημα που αναμένεται να απαντηθεί μελλοντικά. Παροντικά, πλήθος κινήσεων γίνεται για να μεταβούμε σε μια πραγματικότητα όπου τα τεχνολογικά συστήματα θα αποτελέσουν αναπόσπαστη συνθήκη της κοινωνικής καθημερινότητας. Πειράματα εκτελούνται και στον τομέα δημιουργίας ηθικών ρομποτικών συστημάτων, προγραμματισμένων να αποτρέπουν τη χρήση τους ενάντια των ηθικών αρχών. Το εμπόδιο που αντιμετωπίζεται, είναι η μαθηματική έκφραση των ηθικών προβληματισμών

που θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη χρήση του ρομποτικού συστήματος σε ποικίλες συνθήκες.73 To 1942 ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Isaac Asimov στους τρεις νόμους της ρομποτικής (που αναφέρθηκαν και σε προηγούμενο κεφάλαιο) διατύπωσε ότι: ένα ρομποτικό σύστημα απαγορεύεται να βλάψει τον άνθρωπο, πρέπει να υπακούει στις εντολές του ανθρώπινου παράγοντα μέχρι το σημείο όπου αυτές δεν αντιπαρατίθενται στον πρώτο νόμο και πρέπει να προστατεύει τη δική του ύπαρξη μέχρι το σημείο όπου δεν παραβιάζει τους πρώτους δύο νόμους.74 Οι κανόνες αυτοί αποτελούν μια σαφή προστασία της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά θα μπορούσαν να οριστούν ως υπεραπλουστευτικοί μέσα στη σημερινή πραγματικότητα. Η ηθική και η κοινωνική ισότητα πλέον αναδύονται με τη σειρά τους μέσα από τις συναθροίσεις 71 The ‘Chinese Google’ Is Making Big Bucks Using AI to Target Ads | WIRED. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.wired.com/2014/10/ chinese-google-making-big-bucks-using-ai-target-ads/. [Πρόσβαση 10 Φεβρουαρίου 2015]. 72 Technoscience and Expressionism | Fractal Ontology. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://fractalontology.wordpress.com/2014/07/16/ technoscience-and-expressionism/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 73 Anderson, M., Anderson, S.L. (2007), Machine Ethics: Creating an Ethical Intelligent Agent 74 Martin Rees: Robots can enrich humanity - as long as we can keep them under control - Comment - London Evening Standard . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.standard.co.uk/comment/martin-rees-robotsmust-abide-by-laws--or-humans-could-become-extinct-9998203. html. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 75 Patton, P. (1986) Deleuze and Guattari: Ethics and post-modernity., Deleuze and Guattari: Critical Assesments of Leading Philosophers Volume 3. New York: Routledge, σελ 1151-1162 90

εικ.38_ UCLA Architecture and Urban Design. “Fighting Robots”

που αποτελούν το όλον.75 Η αποφυγή σωματικής βλάβης, συνεπώς, δε δύναται να καλύψει όλο το εύρος των περιπτώσεων που μπορούν να προκύψουν, και ο προγραμματισμός μηχανημάτων ικανών να αντιληφθούν τις αναδυόμενες, ανά περίπτωση σχέσεις δεν έχει ακόμα διερευνηθεί. Για το λόγο αυτό, η διεθνής κοινότητα στρέφεται και σε άλλες παράλληλες μεθόδους για την εξάλειψη του φαινομένου. Η ανάπτυξη του θεωρητικού έργου επιχειρεί να περιορίσει το πρόβλημα, ενώ παράλληλα η ανάπτυξη των προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης τείνει να συνεργαστεί με κοινότητες που αποσκοπούν στην ασφαλή χρήση των αποτελεσμάτων και να ορίσει μια κοινή πορεία. Ταυτόχρονα, υπάρχει μια διεθνής κίνηση προς τον ορισμό χρήσης των νέων συστημάτων, όπως είναι η “Campaign to Stop Killer Robots” που επιτελείται από 53 μη-κυβερνητικούς οργανισμούς. Το 2014, δημιουργήθηκε σύμφωνο που υπογράφηκε από επιστήμονες που ασχολούνται με τα ρομποτικά συστήματα και ορίζει την τάση προς μια κοινωνικάστραμμένη χρήση τους.76 Η τάση ευαισθητοποίησης απέναντι στο τόσο σημαντικό ζήτημα ήδη έχει κάνει κάποια βήματα, αλλά παντού υπάρχει το ερωτηματικό του αν θα κατορθώσει να απεμπλακεί η νέα τεχνολογία από τους κυβερνητικούς μηχανισμούς που τείνουν προς την εκμετάλλευση, και αν αντίστοιχα με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η διάθεση των νέων συστημάτων στο κοινωνικό σύνολο και η μείωση

του κόστους παραγωγής τους έως ποιο βαθμό θα εξαλείψει την εξαγορά και έλεγχο των παραγόμενων αποτελεσμάτων. Οι Deleuze και Guattari μπορούσαν να διακρίνουν πλήθος δυνατοτήτων που ξεκλειδώνονται από τους υπολογιστικά βοηθούμενους τρόπους σκέψης και δημιουργίας, τις δυνατότητες που αναδύονταν από τα συστήματα γενικής χρήσης, διανοίγοντας νέους κόσμους, δημιουργώντας εικονικούς ή αδιόρατους τρόπους ύπαρξης και επιρροής. Η επανάσταση που θα οδηγήσει στα νέα δεδομένα είναι δυνατή μόνο με τη διάνοιξη του κενού ανάμεσα στην τεχνολογία και τις κοινωνικές δυνάμεις που έχει καταρρεύσει (ανάμεσα στους υπολογιστές και τη δικτατορία, ανάμεσα στις υποδομές και τη στρατιωτική συνείδηση). Η σύνδεση του κοινωνικού συνόλου με την τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη δύναται να επικεντρώσει τα οφέλη της εξέλιξη στο σύνολο αυτό. Θα κατορθώσουν οι κώδικες που προγραμματίζουν την πραγματικότητα να αποσυνδεθούν από τις δικτατορικές κοινωνικές μορφές ελέγχου? 76 Campaign to Stop Killer Robots. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.stopkillerrobots.org. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. FLI - Future of Life Institute. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://futureoflife.org/ misc/open_letter. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. LAWS 2014 Meeting of Experts. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.unog. ch/ 80256EE600585943/%28httpPages%29/6CE049BE22EC75A2C1257C8D0 0513E26?OpenDocument. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015].

εικ. 39_ Lang, F, “Metropolis”

οικονομικές προεκτάσεις Στο έργο του “Vers une Architecture” του 1923, ο Le Corbusier προέβλεψε και υποστήριξε ότι η μεταβολή που θα προκαλέσουν οι μηχανές στον κόσμο θα οδηγήσει είτε σε μια “βελτίωση, ιστορικής σημασίας”, είτε στην “καταστροφή”. Σήμερα, οι ίδιοι όροι αποτελούν λόγια μέσα για την περιγραφή της τρέχουσας κατάστασης, αναφερόμενοι στον αντίκτυπο της επανάστασης των τεχνολογιών πληροφόρησης και της διασύνδεσης των υπολογιστικών συστημάτων με τα ρομποτικά. Η άποψη του Le Corbusier, αλλά και συνολικά των Γάλλων αρχιτεκτόνων και θεωρητικών πάνω στη σύνδεση ανάμεσα στην τεχνολογία και την κοινωνία, αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα επιστημόνων, φουτουριστών και οικονομολόγων που διερευνούν τον κοινωνικό αντίκτυπο των μεταβολών που υφίσταται η τεχνολογία με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.77

και τον προβληματισμό πάνω στις κοινωνικές του συνέπειες.78 Ενός οικονομικού συστήματος που τα τελευταία χρόνια χαρακτηριζόταν από μια στασιμότητα, λόγω της αργής ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών, της μη παραγωγής νέων θέσεων εργασίας και της παγκόσμιας αστάθειας και ανισότητας. Το ερώτημα των περισσότερων επιστημόνων δε στρέφεται προς την καταστροφολογική κατεύθυνση που ορίστηκε από τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας, στο αν τα ρομποτικά συστήματα θα κυριαρχήσουν σε τέτοιο βαθμό που η ανθρώπινη εργατική δύναμη θα καταστεί περιττή, αλλά το πώς ένα νέο οικονομικό σύστημα θα καταφέρει να δημιουργηθεί ώστε η εισαγωγή των νέων συστημάτων στην οικονομική πραγματικότητα θα καταφέρει να πραγματοποιηθεί ομαλά, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την παγκόσμια οικονομική κατάσταση.

Οι τρέχουσες έρευνες αποκαλύπτουν ότι μέσα στους επόμενους 24 μήνες, θα προστεθεί παγκοσμίως περισσότερη υπολογιστική ενέργεια απ’ ότι συνέβη στο σύνολο της ήδη τετελεσμένης ιστορίας. Στα επόμενα 24 χρόνια η αύξηση πιθανά θα χιλιαπλασιαστεί. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να αντιληφθούμε τη ραγδαία μεταβολή που θα προκαλέσει η είσοδος της τεχνολογίας στη λειτουργία των κοινωνιών στο σύνολό τους, και κυρίως στον τομέα της παραγωγής, και εν συνεχεία της οικονομίας. Για το λόγο αυτό, για πολλούς επιστήμονες βρισκόμαστε στις απαρχές μιας δεύτερης “εποχής της μηχανής”, σημείο κομβικό για τη μελέτη και την ανασύνταξη του οικονομικού συστήματος

Η βασική διαφορά ανάμεσα στις μηχανές που εισήχθησαν κατά την πρώτη “εποχή της μηχανής” και την τρέχουσα κατάσταση αποτελεί το είδος των εργασιών που καθεμία από τις δύο είναι ικανή να επιτελέσει. Ο στόχος των μηχανών της βιομηχανικής επανάστασης ήταν η αντικατάσταση της ανθρώπινης χειρωνακτικής 77 Morel, P. (2014), Computation or Revolution., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 78 Review of “The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies.” | Basic Income Guarantee Blog. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://usbig.net/bigblog/2014/06/review-of-thesecond-machine-age-work-progress-and-prosperity-in-a-time-ofbrilliant-technologies/. [Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2015] 94 95

εργασίας και της ιπποδύναμης. Σήμερα, μέρος της εγκεφαλικής εργασίας που βασίζεται στη γνώση μπορεί να τελεστεί από τα νέα υπολογιστικά συστήματα. Για το λόγο αυτό υπάρχουν προβλέψεις που οδηγούν μέσα από διαφορετικές οδούς σε ριζικά διαφορετικές μελλοντικές συνθήκες στον τομέα της οικονομίας.79 Οι έξυπνες μηχανές, αν επωφεληθούν πλήρως από τις τεχνολογικές καινοτομίες στους τομείς της υπολογιστικής επεξεργασίας, της τεχνητής νοημοσύνης, της διαδικτυακής επικοινωνίας και της ψηφιοποίησης, θα εισάγουν πλήθος νέων προοπτικών στους διάφορους τομείς, όπως αυτόν της αρχιτεκτονικής παραγωγής. Στη “δεύτερη εποχή της μηχανής”, η παραγωγή ριζικά νέων αποτελεσμάτων και μιας νέας οικολογίας θα επιτευχθεί μέσα από τη συνύπαρξη και συναθροιτική δράση της ρομποτικής με τους άλλους τομείς. Ο τρόπος που θα αλληλεπιδράσουν, και η προσπάθεια δημιουργίας νέων συνθηκών ή προσαρμογής της νέας τεχνολογίας στα ήδη υπάρχοντα, είναι αυτός που θα ορίσει το οικονομικό μέλλον που τα συστήματα αυτά θα πλάσουν. Αυτό που διευκολύνει την τόσο ταχεία μεταβολή της πραγματικότητας δεν είναι μόνον η ποσότητα των δεδομένων και πληροφοριών και η ευκολία πρόσβασής τους. Είναι και η ικανότητα των νέων δυνατοτήτων και ιδεών να συνδυάζονται και να μεταβάλλονται συνεχώς 79 Brynjolfsson,E., McAfee, A. (2014) The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, New York: W.W. Norton & Company Inc. εικ. 40_ Oxman, N., “Gravida”

αναπροσαρμοζόμενα στις εκάστοτε συνθήκες που απαιτεί η χρήση τους. Ως παράδειγμα θα μπορούσε να αναφερθεί ο ρομποτικός βραχίωνας και η ελευθερία του να προσαρμόζεται σε κάθε είδους κατασκευή στην παραγωγή αρχιτεκτονικού έργου. Αυτή η δυνατότητα ευελιξίας των νέων τεχνολογιών, τις εισάγει απευθείας και όλο και βαθύτερα στην τέλεση εργασιών.80 Παράλληλα, η ψηφιοποίηση του συνόλου της πληροφορίας του παραγόμενου αποτελέσματος, σε συνδυασμό με την ευρεία διάδοση των τεχνολογιών επικοινωνίας, καθιστά δυνατή την προβολή, διάδοση και εξάπλωση των παραγόμενων αποτελεσμάτων με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα και μηδενικό κόστος, με αποτέλεσμα την δημιουργία εταιριών διαφορετικού εύρους και διευρυμένης ακτίνας δράσης σε σχέση με τα δεδομένα που ίσχυαν έως τώρα.

απελευθερώνοντας την αρχιτεκτονική, αλλά και οποιοδήποτε τομέα που αυτά εφαρμόζονται, από το χαρακτηριστικό της σύνδεσης του φορντισμού με τον καπιταλισμό. Μεθολογίες προτυποποίησης που εμπεριέχουν ρομποτικά συστήματα χρησιμοποιούνται όλο και συχνότερα στη δημιουργία μη-προκαθορισμένης αρχιτεκτονικής κτιριακής κλίμακας, προσόψεων, εσωτερικών χώρων και επίπλων. Ταυτόχρονα, περιοχές με μειωμένη προσβασιμότητα, και κυρίως μετά από φυσικές καταστροφές, είναι δυνατόν να γίνουν από τους πιο σημαντικούς δέκτες αυτών των καινοτομιών που θα τους προσφέρουν τη δυνατότητα για ανάκαμψη. Η ικανότητα των ρομποτικών συστημάτων να μεταφέρονται και να δημιουργούν σε τόπους διαφορετικών χαρακτηριστικών, θα παρέχει την ευκαιρία πιο άμεσης βοήθειας των περιοχών αυτών.81

Οι δέκτες των παραγόμενων αποτελεσμάτων, όπως οι χρήστες των αρχιτεκτονικών συναθροίσεων που προκύπτουν από τεχνολογικά ενημερωμένες διεργασίες, επωφελούνται έντονα από τα νέα δεδομένα. Τα αποτελέσματα που παράγουν τα νέα συστήματα είναι διαφοροποιημένα μεταξύ τους, μακριά από τη λογική του προκατασκευασμένου και επαναλαμβανόμενου στοιχείου, πολύκπλοκα συστήματα υψηλής ποιότητας, και ίσης ή και χαμηλότερης οικονομικής αξίας με τα προγενέστερα επαναλαμβανόμενα μοτίβα και υλικά χαμηλότερης ποιότητας. Λόγω των νέων αυτών εργαλείων, η διαφοροποίηση των χώρων και των συστημάτων γίνεται κυρίαρχο χαρακτηριστικό,

Όσον αφορά τους δημιουργούς των νέων “προϊόντων”, η ταχεία τεχνολογική ανάπτυξη με τις συνεχείς της μεταβολές και μέσω των τεχνολογιών επικοινωνίας, θα μπορούσε να αποφέρει κέρδη αυξανόμενα εκθετικά σε σύγκριση με τους τρόπους παραγωγής των προηγούμενων ετών. Μιλώντας για τον τομέα της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, το κόστος παραγωγής 80 Morel, P. (2014), Computation or Revolution., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 81 Veredes, T. (2014), Crisis! What Crisis? Retooling for Mass Markets in the 21st Century. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 126-134 96

ελαττώνεται, αρχικά, όσον αφορά στα υλικά. Με τη χρήση ρομποτικών συστημάτων καθίσταται δυνατή η παραγωγή ύλης μέσω της χρήσης της στην πιο πρωτογενή της μορφή και δίχως προηγούμενη επεξεργασία.82 Γίνεται, ταυτόχρονα, κατανοητό ότι η διαδικασία αυτή ενέχει πολλούς κινδύνους αν εφαρμοστεί σε ένα οικονομικό σύστημα μη προετοιμασμένο για να δεχτεί τόσο έντονες μεταβολές. Μέσω της κατακόρυφης αύξησης των κερδών που μια τεχνολογικά ενημερωμένη εταιρία θα μπορούσε να έχει, ταυτόχρονα τίθεται το θέμα του πώς διαμοιράζονται όλα αυτά τα κέρδη. Η παραγωγή μέσω ρομποτικών συστημάτων ενέχει τον κίνδυνο της κατακόρυφης μείωσης του εργατικού δυναμικού και συνεπώς της συγκέντρωσης του κεφαλαίου στα χέρια αυτών που έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν όλες αυτές τις νέες τεχνολογίες. Ως αποτέλεσμα θα ήταν η δημιουργία ακόμη μεγαλύτερης ανισοκατανομής από αυτή που δημιούργησαν οι μηχανές της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Η ψηφιακή οικονομία δημιουργεί τις ανισότητες αυτές από την ίδια τη φύση της, όπου ένα σύνολο προϊόντων και υπηρεσιών είναι δυνατόν να παραχωρηθεί σε άπειρο αριθμό καταναλωτών ταυτόχρονα, σε ένα κόστος που συχνά προσεγγίζει το μηδέν. Ο όρος “τεχνολογική ανεργία” εισήχθη το 1930 από τον οικονομολόγο John Maynard Keynes στις προβλέψεις που έκανε ότι η

εικ. 41_ Kulik, A., Novikov, P., Shergill. I., IaaC ,“Stone Spray”

82 Picon, A. (2014) Robots and Architecture: Experiments, Fiction, Epistemology. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 54-59

αντικατάσταση των εργατών από μηχανές θα έχει ως αποτέλεσμα μια εποχή λιγότερων εργασιακών ημερών και περισσότερου ελεύθερου χρόνου. Το 1990 οι οικονομολόγοι Sherwin Rosen κι Robert Frank υποστήριξαν ότι η παγκοσμιοποίηση σε συνδυασμό με την τεχνολογία συνεργατικά θα δημιουργήσουν εργασιακές αγορές του “σούπερσταρ” ή του “ο νικητής τα παίρνει όλα”. Μέχρι πρόσφατα, στις οικονομικές αναλύσεις επικρατούσε η λογική ότι οι μεταβολές που θα προκληθούν από τη μετάβαση σε μια “ψηφιακή οικονομία” ήταν προσωρινές και σύντομα θα εξισώνονταν οι διαφορές. Σύντομα ανακάλυψαν ότι η θεωρία αυτή δεν ίσχυε. Για το λόγο αυτό και έρευνες προς ένα νέο οικονομικό σύστημα ξεκίνησαν.83 Αν και, όπως αναφέρθηκε, η εισαγωγή των μηχανών στη βιομηχανική επανάσταση αύξησε τις οικονομικές διαφορές, η νέα πραγματικότητα των ρομποτικών συστημάτων μεταβάλει τα οικονομικά δεδομένα με πολύ διαφορετικό τρόπο, και πιθανά μια προσπάθεια ομαλής ενσωμάτωσής τους σε διάφορους τομείς θα μπορούσε να έχει ως αφετηρία τις διαφορές αυτές. Κατά τη βιομηχανική επανάσταση τα μηχανήματα που εγκαταστάθηκαν δεν αντικατέστησαν, αλλά απλοποίησαν την ανθρώπινη εργασία, αφαιρώντας την ανάγκη για ειδικές γνώσεις και δεξιότητες κατά το χειρισμό τους. Με τον τρόπο αυτό αυξήθηκε ο ανταγωνισμός κατά την προσπάθεια εύρεσης εργασίας, μειώθηκαν οι μισθοί λόγω των νέων ευκολότερων συνθηκών και δημιουργήθηκε η λογική

της εκμετάλλευσης και του οικονομικού εκβιασμού. Τα νέα δεδομένα που εισάγουν τα ρομποτικά συστήματα προμηνύουν μια πραγματικότητα εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή. Η χρήση τους απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις χειρισμού και προγραμματισμού ρομποτικών συστημάτων, τα οποία μέσα από την ευελιξία και την πολυπλοκότητά τους παρουσιάζουν διαφοροποιημένους τρόπους χειρισμού ανά περίσταση.84 Τα ρομποτικά συστήματα είναι ικανά να μειώσουν το εργατικό προσωπικό, αλλά όχι να απλουστεύσουν την εργασία στο βαθμό όπου να καθιστά ικανή την εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού. Η μορφή της απαιτούμενης με τα νέα δεδομένα ανθρώπινης εργασίας θα μεταβληθεί για ακόμα μία φορά, αλλά προς πλήρως διαφορετική κατεύθυνση. Οι σύγχρονες οικονομικές θεωρίες, για το λόγο αυτό ξεκινούν από τα νέα δεδομένα που θα πρέπει να εισαχθούν στην εκπαίδευση ώστε η μετάβαση από το ένα σύστημα στο άλλο να γίνει όσο το δυνατόν πιο ομαλά. Επαναπροσδιορίζοντας τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, μακριά από τους στόχους που τέθηκαν σε αυτό κατά τη βιομηχανική εποχή και το επικέντρωναν στα μαθηματικά και την ανάγνωση, και ενσωματωνόταν

83 Brynjolfsson,E., McAfee, A. (2014) The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, New York: W.W. Norton & Company Inc. 84 Morel, P. (2014), Computation or Revolution, Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 98

εικ. 42_ ROB|ARCH Workshop

ένα σύνολο προσωπικών και διανοητικών δυνατοτήτων απαραίτητων για τη συνεργασία με τα νέα υπολογιστικά συστήματα, νέοι ορίζοντες θα διανοίγονταν ως προς τις ευκαιρίες πρόσβασης στα πολλά-υποσχόμενα νέα δεδομένα εργασίας. Δεδομένα εργασίας που παρουσιάζουν κοινούς άξονες εντός οποιασδήποτε ειδικότητας, λόγω της γενικής χρησης των παραγόμενων μηχανών.85 Σκεπτόμενοι την αρχιτεκτονική ως ένα δημιουργικό συνεχές από το σχεδιασμό μέχρι την κατασκευή, αντιλαμβανόμαστε την επιτακτική ανάγκη συνεργασίας του ρομποτικού συστήματος με τον ανθρώπινο παράγοντα. Η υπολογιστική και εκτελεστική, κατά το βέλτιστο τρόπο, λύση που προτείνει ένα ρομποτικό σύστημα δεν αποτελεί επαρκή συνθήκη για την αρχιτεκτονική δημιουργία. Λόγω αυτού, αποτελεί έναν κλάδο όπου ο ανθρώπινος παράγοντας εξ’ ορισμού δεν μπορεί να απαλειφθεί. Οι μηχανές είναι ικανές να ενισχύσουν και να λειτουργήσουν βοηθητικά στην ανθρώπινη σκέψη.86 Όλες αυτές οι σκέψεις, επιτελούνται με δεδομένο τη συνεχή προσπάθεια για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας προς την εξέλιξη της ρομποτικής και αρχιτεκτονικής επιστήμης, και όχι την αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από τη μηχανή. Η συνειδητοποίηση και έμπρακτη εφαρμογή αυτής της λογικής θα προστατέψει το επαγγελματικό και οικονομικό μέλλον της αρχιτεκτονικής πρακτικής, αλλά και κάθε πρακτικής που τείνει να ενσωματώσει τις νέες τεχνολογίες. Η συνθήκη αυτή ανοίγει

προοπτικές για συνεργασία του αρχιτεκτονικού κλάδου με πλήθος επιστημόνων και την αρμονική συνεργασία τους ταυτόχρονα με τα νέα ρομποτικά και υπολογιστικά συστήματα. Η δύναμη της “δεύτερης εποχής των μηχανών” συντίθεται από τον τρόπο που αυτή υφαίνει τη μακροκαι μικροοικονομία μέσα από το βλέμμα αυτής της διεπιστημονικότητας.87 Η απειλή εμφανίζεται στην ισοπέδωση των ειδικοτήτων και την απλουστευτική αναγωγή τους σε πρακτικές που συγκεντρώνονται στη χρήση των γενικής χρήσης μηχανών που με τη σειρά τους θα δύνανται να επιλύσουν το εκάστοτε πρόβλημα. Η προώθηση της συνεργασίας και της ανταλλαγής απόψεων και γνώσεων είναι αυτή που θα μπορούσε να επιδιώξει να κινήσει τα νήματα της νέας, ενημερωμένης τεχνολογικά, πραγματικότητας και να ωθήσει προς την 85 Technology and work: Learn ‘n’ go | The Economist. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.economist.com/news/books-andarts/21594960-how-quickly-can-people-learn-new-skills-learn-n-go. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 86 Review of “The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies.” | Basic Income Guarantee Blog. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://usbig.net/bigblog/2014/06/review-of-thesecond-machine-age-work-progress-and-prosperity-in-a-time-ofbrilliant-technologies/. [Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2015] Με τρόπο αντίστοιχο που μια μηχανή πιθανώς να μπορεί να νικήσει έναν παίκτη στο σκάκι, αλλά ένας παίκτης σε συνεργασία με μια μηχανή τίθεται αναμφισβήτητα ως νικητής σε ένα παιχνίδι απέναντι στη μηχανή. 87 Brynjolfsson, E., McAfee, A. (2014) The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, New York: W.W. Norton & Company Inc. 100 101

παραγωγική και ομαλή ενσωμάτωσή τους. Η ανάγκη της διεπιστημονικότητας όχι μόνο επιβάλλεται, αλλά και βοηθείται από τα νέα μέσα.88 Η σύγχρονη οικονομία πλάθεται από δύο τεκτονικές δυνάμεις: την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση. Με τη σύγχρονη τεχνολογία η παγκοσμιοποίηση δύναται να αποκτήσει νέα χροιά, προωθώντας την ανταλλαγή απόψεων και τη συνεργασία, και συνεπώς προωθώντας και την διεπιστημονικότητα στην οποία αναφερθήκαμε, αλλά και την τοπική παραγωγή και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας με την παράλληλη εξίσωση των δυνατοτήτων των χωρών για οικονομική ανάπτυξη.89 Μέσα από τη δημιουργία των διαδικτυακών κοινοτήτων που αναφέρθηκαν σε προηγούμενη ενότητα, και τη σχετικοποίηση των γεωγραφικών ορίων, μεταβάλλεται η λογική που δίεπε την παγκοσμιοποίηση μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Η χωροθέτηση των τόπων παραγωγής των προϊόντων ανάλογα με το κόστος παραγωγής και εργατικής δύναμης δεν αποτελεί πλέον κριτήριο. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια διαδικτυακή, 88 Morel, P. (2014), Computation or Revolution., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 89 Erik Brynjolfsson & Andrew McAfee: The Second Machine Age - YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/ watch?v=78xauoUHl2U. [Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2014] 90How to Make Almost Anything. Neil Gershenfeld article. IaaC. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.iaac.net/events/how-to-make-almostanything-neil-gershenfeld-article-288. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. εικ. 43

χωρίς-τόπο, πραγματικότητα.90 Ως στόχος τίθεται η παγκόσμια σύνδεση για την απόκτηση γνώσεων με την παράλληλη αυτάρκεια ως προς την κατανάλωση προϊόντων. Ανοίγει συνεπώς το ενδεχόμενο της παραγωγής γνώσης αντί προϊόντων αναπτύσσοντας μια μικροοικονομία. Τα fab labs τα οποία λειτουργούν διεθνώς απασχολούν την αρχιτεκτονική κοινότητα και με το ερώτημα του πώς θα προωθηθεί η παραγωγή προϊόντων κάτω από συγκεκριμένους σκοπούς ώστε το κατασκευαστικό κίνημα να προσφέρει κάτι ουσιαστικό στην εξατομικευμένη παραγωγή, πέραν της ευχαρίστησης της δημιουργίας. Με τον τρόπο αυτό προωθείται μια συναθροιτική, δίχως όρια, δράση, απαραίτητη για τα δεδομένα που τα νέα μέσα εισάγουν.91 Απομακρυνόμενοι από το ημιδημόσιο παράδειγμα, και κατευθυνόμενοι προς την προοπτική των ιδιωτών που κατέχουν ρομποτικά συστήματα παραγωγής αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της συγκέντρωσης του κέρδους. Απάντηση, εν μέρη, σε αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και η επερχόμενη εξέλιξη των ρομποτικών συστημάτων, όπως τέθηκε και για τους ηθικούς και πολιτικούς παράγοντες. Συστήματα μεγαλύτερης πολυπλοκότητας και ευκρίνειας, και μικρότερου μεγέθους και τιμής, θα μπορούσαν να μεταβάλλουν τις προβλέψεις που ορίζουν ότι το κεφάλαιο θα συγκεντρωθεί στα χέρια αυτών που θα έχουν την οικονομική δύναμη να εξοπλίσουν τα εργαστήριά τους με τα εν λόγω εργαλεία.92

Τα εργαλεία αυτά, μέσα από τη γενικευμένη τους χρήση, συχνά ψάχνουν διέξοδο στην ανάπτυξη των στοιχείων που θα τα προσαρμόσουν στους διάφορους κλάδους. Η αρχιτεκτονική κοινότητα, για το λόγο αυτό, έχει αρχίσει να στρέφεται προς την ανάπτυξη ρομποτικού λογισμικού. Οι επιχειρήσεις της μορφής start-up άρχισαν σταδιακά να αυξάνονται, με σκοπό να απεγκλωβίσουν τις σύγχρονες προσεγγίσεις από τη διανοητική τους πρωτογενή μορφή, γεφυρώνοντας το κενό ανάμεσα στην ακαδημαϊκή γνώση και τα βιομηχανικά δάνεια, παρέχοντας στην αρχιτεκτονική και εν γένει στην κτιριακή βιομηχανία, ένα νέο σύνολο εργαλείων. Ταυτόχρονα, αποσυνδέουν την αρχιτεκτονικά προσανατολισμένη αρχιτεκτονική από το μονοπώλιο των μεγάλων εταιριών ρομποτικής, δημιουργώντας μια οικονομική βάση με τις start-ups, και απεξαρτώντας από τις εξωτερικές χρηματοδοτήσεις 91 From Fablabs to Fab cities. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www. domusweb.it/en/design/2014/07/17/from_fablabs_to_fabcities.html. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Η παρατήρηση προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από το παράδειγμα του έργου “Fab City” της Βαρκελώνης, καθοδηγούμενο από τον αρχιτέκτονα Vicente Guallart. Η Βαρκελώνη, όπως και η υπόλοιπη Ισπανία, έχει πολύ υψηλά ποσοστά νεανικής ανεργίας, με αποτέλεσμα να παρέχονται ελάχιστες ευκαιρίες σε μια ολόκληρη γενιά. Αντί να προμηθεύεται προϊόντα που παράγονται εκτός της πόλης, αναπτύσσει fab labs σε κάθε περιοχή ως αδιαχώριστο τμήμα των αστικών υποδομών. Τα εργαστήρια αυτά, ημιδημόσιου χαρακτήρα, επιδιώκουν να επαναφέρουν τον τομέα της παραγωγής στο αστικό της τοπίο και πιο συγκεκριμένα στους ίδιους τους κατοίκους της, αναβιώνοντας και αναδιατυπώνοντας σε ένα σύγχρονο λεξιλόγιο τις μεσαιωνικές συντεχνίες. 92 Morel, P. (2014), Computation or Revolution., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 102 103

εικ. 44_Gramazio, F., Köhler, M.,”The Endless Wall”

που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη στροφή της έρευνας. Εταιρίες όπως η Odico Formwork, Robofold, Machineous, ROB Technology και GREYSHED μεταβάλλουν τα δεδομένα της αρχιτεκτονικής τεχνολογίας η κάθε μία σε ένα διαφορετικό πεδίο του τομέα, ενώ ταυτόχρονα η δράση τους τοποθετείται σε ένα ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο, όπως διατυπώνει και ο Jelle Feringa της Odico.93 Μέχρι ποιου σημείου τα νέα δεδομένα στην κατασκευή είναι όμως θεμιτά; Συνδυάζοντας την αρχιτεκτονική φιλοδοξία με μια αίσθηση οικονομικού πραγματισμού, η ρομποτική επιχειρηματικότητα προκαλεί τις προϋπάρχουσες ιδέες πάνω στο τι είναι δυνατόν να χτιστεί μέσα σε συγκεκριμένα οικονομικά πλαίσια, καθώς και το εύρος στο οποίο η αρχιτεκτονική πρακτική (όπως και κάθε άλλη επιστημονική πρακτική) να επηρεάσει την οικονομική πραγματικότητα. Όλες αυτές οι συνθήκες τελικά έχουν ως πρωταρχικό μέλημα την επίτευξη μιας “άκρως ενημερωμένης” αρχιτεκτονικής ή “άκρως ενημερωμένων” αρχιτέκτονων που εν συνεχεία θα τη δημιουργήσουν με ό,τι αυτό συνεπάγεται; Η καινοτομία πάντα οδηγούσε σε εξελίξεις στον τρόπο ζωής της ανθρωπότητας, από τη γεωργία μέχρι τον ηλεκτρισμό. Οι νέες τεχνολογίες υποστηρίζεται ότι θα επιφέρουν τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές μεταβολές.94 Έχοντας όλα αυτά υπόψιν μας, το μέλλον της αρχιτεκτονικής αλλά και κάθε μορφής παραγωγής και δημιουργίας, είναι ικανό να επωφεληθεί

στρεφόμενο προς μια βιώσιμη οικονομική, πλήρως αναδιατυπωμένη, ανάπτυξη. Παράλληλα, ενέχονται πολλοί κίνδυνοι οι οποίοι απειλούν να επηρεάσουν την οικονομία στο σύνολό της, με καταστρεπτικές συνέπειες στις συνθήκες διαβίωσης. Είναι αναμενόμενο ότι θα υπάρξει ραγδαία μεταβολή, όμως η κατεύθυνση που αυτή θα ακολουθήσει δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Απαιτεί άμεση ενεργοποίηση του κοινωνικού συνόλου αλλά και της επιστημονικής κοινότητας και συνειδητοποίηση από την τελευταία του σημαντικού ρόλου που δύναται να παίξει στη ανάδυση των νέων δεδομένων.

93 Feringa, J. (2014), Entrepreneurship in Architectural Robotics: The Simultaneity of Craft, Economics and Design., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 60-66 94 Technology and work: Learn ‘n’ go | The Economist. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.economist.com/news/books-andarts/21594960-how-quickly-can-people-learn-new-skills-learn-n-go. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Σύμφωνα με το νόμο του Moore, η μεταβολή αυτή είναι εκθετική: τα αποτελέσματα, σχεδόν αισθητά κατά τις πρώτες δεκαετίες, γνωρίζουν εκρηκτική αύξηση. Είναι επίσης ψηφιακή: προηγούμενα πολύπλοκες διεργασίες επιτελούνται, επαναπαράγονται και διαμοιράζονται με μηδενικό κόστος. Τέλος είναι ανασυνδυαζόμενη: συνδυάζοντας ξεχωριστές υπάρχουσες καινοτομίες και δημιουργούς μέσω δικτύων. 104 105

εικ. 46_ Bot&Dolly, “Box”

συναθροίσεις μιας αναδυόμενης οικολογίας Τα ρομποτικά συστήματα παρουσιάστηκαν ως εκ φύσεως ικανά να πλάσουν νέες πραγματικότητες. Διεισδύοντας μέσα στη νέα τάξη πραγμάτων, στον εκ νέου ορισμό των πάντων ως ένα σύνολο συναθροίσεων, κατορθώνουν να σχετικοποιήσουν τα όρια ανάμεσα στη δική μας και τη δική τους ύπαρξη. Με τον τρόπο αυτό, και με το χαρακτηρισμό τους ως γενικής χρήσης συστήματα, προσαρμόζονται, ενσωματώνονται, επηρεάζουν και συμμετέχουν σε πλήθος συναθροίσεων. Ο κόσμος μας ορίστηκε από συναθροίσεις, και ο τρόπος με τον οποίον αλληλεπιδρούν τα μέρη τους μεταβάλλει το αναδυόμενο αποτέλεσμα. Τα ρομποτικά συστήματα, ως μέρος αυτών, εμφανίζονται συνεπώς ικανά να παράγουν μια νέα αναδυόμενη οικολογία. Να δημιουργήσουν σχέσεις που θα ορίσουν το βαθμό ελευθερίας και την ποιότητα του αναδυόμενου αποτελέσματος, και θα ορίσουν το πέρασμα της λεπτής γραμμής από μια τεχνολογική δικτατορία, σε ένα τεχνολογικά ενημερωμένο δημοκρατικό σύνολο. Τα υπολογιστικά συστήματα τείνουν να παρουσιάζονται ως μαύρα κουτιά, αντικείμενα που γνωρίζουμε πώς να χρησιμοποιήσουμε αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε τον τρόπο με τον οποίο συντέθηκαν και λειτουργούν. Με το πάτημα ενός κουμπιού ενεργοποιείται μια σειρά αποτελεσμάτων τα οποία είναι αυτά που ενδιέφεραν μέχρι πρότινος την αρχιτεκτονική σκέψη και έρευνα. Πίσω από τα υπολογιστικά συστήματα κρύβεται μια

σειρά ιστοριών, καθώς και μελλοντικών επιδράσεων τα οποία πλέον τείνουν να έρθουν στο προσκήνιο. Το τεχνολογικό αντικείμενο αρνείται κάθε ερώτηση που αφορά στη σημασία και το στόχο του, παρουσιάζει τον εαυτό του με τρόπο που τα ερωτήματα δεν έχουν νόημα, ειδικά όσον αφορά στο λόγο ύπαρξής του. Η Τεχνητή Ζωή είναι ικανή να βρει άμεσα μια θέση στον κόσμο μιας και παρουσιάζεται ως κάτι προφανές. Ως κάτι έμβιο και συνεπώς εφάμιλλο της ως τώρα γνωστής πραγματικότητας. Ως ένα νέο μέρος αυτής που δύναται να ενσωματωθεί και να δημιουργήσει νέες συναθροίσεις. Όχι να λάβει μέρος σε ένα συνεχές το οποίο υφίσταται, αλλά να αλληλεπιδράσει και ανά περιπτώσεις να επαναπροσδιορίσει την πραγματικότητα μέσω των αναδυόμενων ποιοτήτων. Με αντίστοιχο τρόπο αποτελεί και την πηγή πολλών μεταβολών. Πηγή διαφοροποίησης των ως τώρα γνωστών δεδομένων, υλικών και άυλων. Από αυτό το σημείο πηγάζει και η ανάγκη για τη δημιουργία ερωτημάτων πάνω σε αυτό το νέο στοιχείο που σταδιακά διεισδύει και μεταβάλλει έναν κόσμο μη-κατατετμημένο.

Η αρχιτεκτονική ως κλάδος είναι ικανή να προβάλλει τόσο τη λειτουργία όσο και τη σημασία των παραγόμενων αποτελεσμάτων. Επικαλούμενοι, συνεπώς, τη νέα θεώρηση των πραγμάτων, θα παρατηρούσαμε ότι καλείται πλέον να απαρνηθεί και αυτή τα όρια που την έθεταν να ασχολείται με το αρχιτεκτονικό έργο και τις συνέπειες αυτού, αλλά να διερευνήσει, να πειραματιστεί 108 109

και να λάβει θέση στο αναδυόμενο αποτέλεσμα των συναθροίσεων. Καλείται στην προκειμένη περίπτωση να κοιτάξει πέραν της τεχνικοποίησης των πραγμάτων και του φυσικού τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος τα αντιλαμβάνεται και να περάσει στην κατανόηση της νέας οικολογίας. Αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο ότι για να κατανοήσουμε αυτό που αναδύεται αρκεί να αναλύσουμε το πώς αναδύεται και όχι αυτό καθ’ εαυτό το αποτέλεσμα ή τα μέρη από τα οποία προέκυψε. Για το λόγο αυτό η κατανόηση και η εν συνεχεία ομαλή ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην πραγματικότητα (αρχιτεκτονική και μη) θα προκύψει από την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων και των σχέσεων άμεσης επιρροής με κάθε επιστημονικό κλάδο, αλλά και κάθε στοιχείο της πραγματικότητας. Ταυτόχρονα, και με την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων με τα αναδυόμενα αποτελέσματα των λοιπών συναθροίσεων της πραγματικότητας. Αντιλαμβανόμαστε με τον τρόπο αυτό την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας που καλούμαστε να μελετήσουμε και να τείνουμε να βελτιώσουμε, μέσα από ένα σύστημα στο οποίο εμπεριέχεται το χάος. Οι μεταβολές που προκαλούνται τόσο σε υλικά συστήματα όσο και άυλα όπως ο πολιτισμός, η συνείδηση, οι κοινωνίες, εξηγούνται με όρους γίγνεσθαι, με τους οποίους όλες οι συνθήκες αποτελούν με τη σειρά τους υποκείμενο εξωτερικών σχέσεων.

Ζούμε σε μια στιγμή πρωτοφανούς πολυπλοκότητας, όπου τα δεδομένα μεταβάλλονται γρηγορότερα από τη δυνατότητά μας να τα αντιληφθούμε. Αποτελεί μια στιγμή ανάμεσα σε μια περίοδο που την αντιλαμβανόμαστε ως πιο ασφαλή και σταθερή και μια εποχή όπου πολλοί αποζητούν να επανέλθει η ισορροπία μέσα στην πλέον τεχνολογικά ενημερωμένη πραγματικότητα. Η σταθερότητα, η ασφάλεια και η ισορροπία, όμως, είναι παραπλανητικές διότι πλέον αποτελούν στιγμιαίες δίνες μέσα σε μία ατελείωτα περίπλοκη ταραγμένη ροή. Στον κόσμο που αναδύεται, η συνθήκη της πολυπλοκότητας είναι τόσο μη αναγώγιμη, όσο και αναπόφευκτη. Ενώ η στιγμή της πολυπλοκότητας παράγει σύγχυση και αβεβαιότητα, οι σημερινές τεχνολογικές, πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές παρέχουν τη δυνατότητα να αντιληφθούμε τους εαυτούς μας με νέους τρόπους. Για να αντιληφθούμε την εποχή μας, καθίσταται αναγκαίο να αντιληφθούμε την πολυπλοκότητα, και για να αντιληφθούμε την πολυπλοκότητα πρέπει να αντιληφθούμε τι καθιστά αυτή τη στιγμή διαφορετική από κάθε άλλη. Αυτό που διαχωρίζει τη στιγμή της πολυπλοκότητας δεν είναι η αλλαγή αυτή καθεαυτή αλλά η επιτάχυνση και η τάξη της αλλαγής. Όλα μεταβάλλονται όλο και γρηγορότερα και σε τόσο διαφορετικές κατευθύνσεις που δίνουν την αίσθηση ότι δεν μπορούν να ελεγχθούν και ότι δε βαδίζουν προς κάπου. Προκαλούν με αυτό τον τρόπο έναν ίλιγγο ο οποίος ωθεί πολλούς αναλυτές να 110

111

επιζητούν την επιστροφή στις βασικές αξίες. Αξίες που, όμως, δημιουργήθηκαν σε έναν εκ βάσεως διαφορετικά αντιλαμβανόμενο κόσμο. Για το λόγο αυτό, ο έλεγχος των νέων τεχνολογιών και η ομαλή ενσωμάτωσή τους σε ποικίλους κλάδους μπορεί να πλαισιώνεται μόνον από υποθέσεις και θεωρητικές αναλύσεις, οι οποίες θα κατορθώσουν να στρέψουν αντίστοιχα και το διεπιστημονικό τομέα της έρευνας των ρομποτικών συστημάτων. Το να ορίσουμε απόλυτα την οδό που πρέπει να ακολουθηθεί για να μην υπάρξει εκμετάλλευσή τους και να συντελέσουν στο κοινό καλό είναι αδύνατον. Θα ήταν σαν να ισοπεδώναμε την ανθρώπινη φύση, το περιβάλλον και την πραγματικότητα στο σύνολό της και να θεωρούσαμε τον άνθρωπο ως απόλυτα προβλέψιμο ον. Η προσπάθεια δημιουργίας εικασιών για την πορεία της εξέλιξης, αλλά και μιας βάσης που να μας καθιστά ικανούς να αντιληφθούμε την ανθρωπιστική και κοινωνική πλευρά της εξέλιξης, αποτελεί το βήμα μετάβασης από τη δικτατορική εκμετάλλευση της δύναμης που παρέχουν τα νέα συστήματα προς την κοινωνική ενσωμάτωσή τους και τη δημιουργία ενός νέου σύγχρονου κόσμου.

μεταβολή, προκαλεί μια σειρά αντικατοπτρισμών. Μιας πραγματικότητας οικολογικής, που χαρακτηρίζεται από συσχετισμένα συστήματα διαδράσεων. Οι συναθροίσεις που την αποτελούν είναι μη-αναγώγιμες και συνεχώς εξελισσόμενες. Τα ρομποτικά συστήματα ορίστηκαν ως συστήματα τα οποία έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλουν το επιθυμητό σε εφικτό. Να συνδέσουν τον υλικό κόσμο με τον ονειρικό και να παράξουν ό,τι γεννήθηκε στη φαντασία. Για το λόγο αυτό καθίσταται αναγκαίο να μάθουμε να ονειρευόμαστε καλύτερα. Γιατί τα όνειρα εκ φύσεως έχουν τη δυνατότητα να μετατραπούν σε εφιάλτη, και για το λόγο αυτό η κοινωνία στο σύνολό της οργανώνεται γύρω από τον έλεγχό τους. Ποιο πράγμα στον κόσμο μπορούμε να ελέγξουμε καλύτερα από τα όνειρά μας? Όπως έχει πει και ο Nietzsche, δεν υπάρχει τίποτε για το οποίο ένα άτομο να θεωρείται πιο υπεύθυνο, από τα όνειρά του.

Όλα αυτά υπό το κάτοπτρο της κάθε επιστήμης στην οποία τα συστήματα ενσωματώνονται, αλλά και παράλληλα μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Μέσα στο πλαίσιο της πραγματικότητας στην οποία ανήκουν. Μιας πραγματικότητας που η κάθε προσθήκη και 112 113

εικ. 48_ Μακρή, Τ., “Πολιτείες”

βιβλία, άρθρα και δημοσιεύσεις

Pask, G. (1969) Architectural Relevance of Cybernetics. Architectural Design

Patton, P. (1986) Deleuze and Guattari: Ethics and post-modernity., Deleuze and Guattari: Critical Assesments of Leading Philosophers Volume 3. New York: Routledge Wiener, N. (1989) The Human Use of Human Beings. London: Free Association Books De Landa, M. (1991) War in the Age of Intelligent Machines. New York : Zone Books Frazer, J., (1995) An evolutionary architecture. London: Architectural Association publications Negroponte, N. (1995) Being Digital., United States: Alfred A. Knopf, Inc. Oosterhuis, K. (2003), Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture, Switzerland: Birkhäuser-Publishers for Architecture Kolarevic, B. (2003) Architecture in the digital age: Design and Manufacturing. Taylor & Francis Greenfield, A. (2006) Everyware: The Dawning Age of Ubiquitous Computing. Berkley: New Riders Reiser, J. and Umemoto, N. (2006). Atlas of Novel Tectonics 1st Ed., Princeton: Princeton Architectural Press. Wiley, J. (2007) The Architectural Relevance of Gordon Pask. Vienna: University of Vienna Anderson, M., Anderson, S.L. (2007), Machine Ethics: Creating an Ethical Intelligent Agent Gramazio, F. and Köhler, M. (2008) Digital Materiality in Architecture, Baden: Lars Müller Publishers 116 117

Pickering, A. (2009),The cybernetic brain: Sketches of another future. Chicago: University Of Chicago Press Singer, P. W. (2009), Wired for War: The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century, Penguin Books, UK: Penguin Books Fox , M. (2010) Catching up with the Past: A Small Contribution to a Long History of Interactive Environments. Delft: Techne Press Kelly, K. (2011) What Technology Wants, 1st Ed UK: Penguin Books Yannoudes, S. (2011), The Archigram vision in the context of Intelligent Environments and its current potential. Gershenfeld, N. (2011) How to Make Almost Anything: The Digital Fabrication Revolution. De Landa, M. (2012) Form-Finding Through Simulated Evolution. Erioli, A.(2012),The Fashion Robot. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ.91-111 Bier, H. (2012) Reconfigurable Architecture. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 207-211 Saggio, A. (2012) GreenBodies: Give me an Ampoule and I will Live. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 41-57 Kwiatkowska, A. (2012) Architectural Interfaces of Hybrid Humans. Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 363-371 Zanolari Bottelli, L. (2012) Wall-E., Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. Kallegias, A. (2011) Machinic Formations/ Designing the System., Rethinking the Human in Technolgy Driven Architecture. σελ. 485-501

Lim, J., Gramazio, F. and Köhler, M. (2013) A Software Environment For Designing Through Robotic Fabrication., Open Systems: Proceedings of the 18th International Conference on Computeraided Architectural Design Research in Asia (CAADRIA), Hong Kong Köhler, M., Gramazzio, F. and Willmann, J. (2014) The robotic Touch: How robots change architecture, Zürich: Park Books Brynjolfsson,E., McAfee, A. (2014) The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, New York: W.W. Norton & Company Inc. Gramazio, F., Köhler, M. and Willmann, J. (2014), Authoring Robotic Processes, Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 14-22 Veredes, T. (2014), Crisis! What Crisis? Retooling for Mass Markets in the 21st Century. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 126-134 Picon, A. (2014) Robots and Architecture: Experiments, Fiction, Epistemology. Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 54-59 Morel, P. (2014), Computation or Revolution., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 76-88 Feringa, J. (2014), Entrepreneurship in Architectural Robotics: The Simultaneity of Craft, Economics and Design., Architectural Design No 229, Made by Robots: Challenging Architecture at a Larger Scale, σελ. 60-66

118 119

ηλεκτρονικές πηγές DeLanda, M., Assemblage Theory, Society, and Deleuze. 2011 - YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube. com/watch?v=J-I5e7ixw78. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. De Landa, M., Immanent Patterns of Becoming 2009- YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www.youtube.com/watch?v=jKqOic0kx4U. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. Bonnie Bassler: How bacteria “talk” | Talk Video | TED.com. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.ted.com/talks/bonnie_ bassler_on_how_bacteria_communicate#t-743582. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. Is your phone part of your mind? | David Chalmers | TEDxSydney - YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www. youtube.com/watch?v=ksasPjrYFTg&feature=youtu.be&noredirect=1. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. Robot Startup Series #7: Interview with Soft Robotics’ Carl Vause | Robohub. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://robohub. org/robot-startup-series-7-interview-with-soft-robotics-carl-vause/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. The Ethical Frontiers of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.sciencemag.org/content/322/5909/1800. full?ijkey=kd8Pitxace/l6&keytype=ref&siteid=sci. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. The Future Of Human Enhancement By Technology [Natasha Vita-More @ BeingHuman 2013] [Video]. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.disclose.tv/action/viewvideo/155592/The_Future_of_Human_Enhancement_by_ Technology_Natasha_VitaMore__BeingHuman_2013/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Erik Brynjolfsson & Andrew McAfee: The Second Machine Age - YouTube. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://www. youtube.com/watch?v=78xauoUHl2U. [Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2014] Spyropoulos, T., Adaptive Ecologies., AA SCHOOL OF ARCHITECTURE - Lectures Online. [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// www.aaschool.ac.uk/VIDEO/lecture.php?ID=2223. [Πρόσβαση 19 Φεβρουαρίου 2015].

120 121

IFR (2012) History of Industrial Robots. Frankfurt: IFR (Internatiol Federation of Robotics) Moreau (2014). Character Names in Čapek’s R.U.R.. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://public.wsu.edu/~delahoyd/sf/ sample4.html. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Kohler, M. (2014) Matthias Kohler: The Design of Robotic Fabricated Architecture | MIT Video. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://video.mit.edu/watch/goldstein-lecture-13947/. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Capek, K. (2014) Karel Capek: R.U.R.. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://public.wsu.edu/~delahoyd/sf/r.u.r.html. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. IFR International Federation of Robotics (2014) History - IFR International Federation of Robotics . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.ifr.org/history/. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Valentine, B. (2014) Our Robot Artists Are Malfunctioning | Motherboard. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://motherboard. vice.com/en_ca/read/our-robot-artists-are-malfunctioning. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Cybernetic Serendipity (2014) Cybernetic Serendipity. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://cyberneticserendipity.net/. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Nanoarchitecture.net (2014) Nanoarchitecture.net. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://nanoarchitecture.net/. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Association for Robots in Architecture (2014) Association for Robots in Architecture. [ONLINE] Διαθέσιμο: http:// www.robotsinarchitecture.org. [Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2014]. Machinic Autopoesis | Fractal Ontology. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://fractalontology.wordpress.com/2007/10/11/ machinic-autopoesis/. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. Technoscience and Expressionism | Fractal Ontology. [ONLINE] Διαθέσιμο: https://fractalontology.wordpress. com/2014/07/16/technoscience-and-expressionism/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Hunt for High-tech | Bart Hess. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://barthess.nl/portfolio/hunt-for-high-tech/. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014].

Just Press Print - National Geographic Magazine. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://ngm.nationalgeographic. com/2014/12/3d-printer/smith-text. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014]. mSHAPE. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.mshape.com. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. iRobot DNA . [ONLINE] Διαθέσιμη: http://www.irobot.com/About-iRobot/Company-Information/iRobot-DNA.aspx#. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. The ‘Chinese Google’ Is Making Big Bucks Using AI to Target Ads | WIRED. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.wired. com/2014/10/chinese-google-making-big-bucks-using-ai-target-ads/. [Πρόσβαση 10 Φεβρουαρίου 2015]. Review of “The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies.” | Basic Income Guarantee Blog. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://usbig.net/bigblog/2014/06/review-of-the-second-machine-agework-progress-and-prosperity-in-a-time-of-brilliant-technologies/. [Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2015] Furl: Soft Pneumatic Pavilion - we make money not art . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://we-make-money-not-art.com/ archives/2014/11/furl.php#.VOSV4FaERrf. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Fab Foundation – What is a Fab Lab?. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.fabfoundation.org/fab-labs/what-is-a-fablab/. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Technology and work: Learn ‘n’ go | The Economist. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.economist.com/news/booksand-arts/21594960-how-quickly-can-people-learn-new-skills-learn-n-go. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Martin Rees: Robots can enrich humanity - as long as we can keep them under control - Comment - London Evening Standard . [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.standard.co.uk/comment/martin-rees-robots-must-abide-bylaws--or-humans-could-become-extinct-9998203.html. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Campaign to Stop Killer Robots. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.stopkillerrobots.org. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. FLI - Future of Life Institute. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://futureoflife.org/misc/open_letter. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. 122 123

LAWS 2014 Meeting of Experts. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.unog. ch/80256EE600585943/%28httpPages%29/6CE049BE22EC75A2C1257C8D00513E26?OpenDocument. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. How to Make Almost Anything. Neil Gershenfeld article. IaaC. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.iaac.net/events/ how-to-make-almost-anything-neil-gershenfeld-article-288. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. From Fablabs to Fab cities. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.domusweb.it/en/design/2014/07/17/from_fablabs_to_ fabcities.html. [Πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2015]. Kohler, M. (2014) Matthias Kohler: The Design of Robotic Fabricated Architecture | MIT Video. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://video.mit.edu/watch/goldstein-lecture-13947/. [Πρόσβαση 21 Νοέμβρη 2014]. (In)visible membrane I - sonja bäumel. [ONLINE] Διαθέσιμο: http://www.sonjabaeumel.at/work/bacteria/visiblemembrane-i. [Πρόσβαση 10 Δεκέμβρη 2014].

124 125

πηγές εικόνων εικόνα εξωφύλλου: Ponisch, J., [αρχιτεκτονική διερεύνηση] “Dynamic Terrain”, http://janisland.com/index. php/projects/dynamic-terrain/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015], universe , http://metrodorus.tumblr.com/ post/38006177251 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.1: Verostko,R [χαρακτικό] “The manchester Illuminated Universal Turing Machine”, http://www.verostko.com/ manchester/manchester.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.2:Grey Walter, W., [ρομποτικό σύστημα], “Machina Speculatrix”, http://cyberneticzoo.com/tag/m-speculatrix/ page/3/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.3: Bellefeuille, E., [digital art], “Organ Studies-Brain”, https://www.behance.net/gallery/Organ-Studies-In-tributeto-those-who-have-passed-away/4365825 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.4: Archigram, [σκίτσο], “Plug in City”, http://indulgy.com/post/iEHKI7Lbg1/archigram-plugin-city [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.5: Άγνωστο, [εικονογράφηση], “The Human Use of Human Beings” εικ.6: Άγνωστο, [αφίσα] http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b9018366v.r=la+beaute+est+dans+la+rue.langFR [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.7: Cedric Price, [σκίτσο], “Fun Palace” https://folio.brighton.ac.uk/view/view.php?id=36719 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.8: Gordon Pask, [εγκατάσταση], “Coloqquy of Mobiles”, από http://cyberneticserendipity.net [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.9: Frazer, J. και Frazer, J. [εγκατάσταση] “The Universal Constructor”, http://www.bartlett.ucl.ac.uk/architecture/ events/john-frazer-bartlettils [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] 126 127

εικ.10: Negroponte, N. [εγκατάσταση] “Seek”, http://cyberneticzoo.com/category/robots-in-art/page/8/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.11:Fox, M., [εγκατάσταση] “Bubbles”, από https://www.youtube.com/watch?v=v95mLCjXpx0 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.12: Studio Toer, [εγκατάσταση] “Fiet”, από https://www.youtube.com/watch?v=3Lfu89rSaQA [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 13: Revolution Fibres Ltd, νανο-ύφασμα από δέρμα ψαριού, http://inhabitat.com/nz-company-creates-revolutionary-nanofibres-from-fish-skins/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 14: Gramazio, F., Köhler, M., [κτιριακή αρχιτεκτονική] “Mesh–Mould”, http://gramaziokohler.arch.ethz.ch/web/e/ forschung/221.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 15: Gramazio, F., Köhler, M., [κτιριακή αρχιτεκτονική] πρόσοψη οινοποιείου “Gantenbein”, http://www.gramaziokohler.com/web/e/bauten/52.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.16: Alexi K, [σκίτσο] “Cognitive Polygraph (Woman Disrobing)”, https://fractalontology.wordpress.com/2014/03/09/ abstract-for-deleuzeconf/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.17: Άγνωστο, [digital art], http://www.youreshape.com [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 18: Bäumel, S., [εγκατάσταση] “(IN)visible membrane”, http://www.sonjabaeumel.at/work/bacteria/visible-membrane-i [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 19: Hess, B., [video art] “A Hunt for High Tech”, από http://barthess.nl/portfolio/hunt-for-high-tech/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 20: Bondin, W., , Interactive Architecture Lab, [αρχιτεκτονική διερεύνηση] “Morphs 1.0”, από http://www.interactivearchitecture.org/morphs-1-0.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015]

εικ.21: Ponisch, J., [αρχιτεκτονική διερεύνηση] “Dynamic Terrain”, http://janisland.com/index.php/projects/dynamic-terrain/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.22: Novikov, P., Jokić, S., Joris Laarman Studio [αρχιτεκτονική διερεύνηση], “Mataerial: Anti-Gravity Object Modeling”, από https://vimeo.com/66401994 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.23: Zaha Hadid Architects, Robofold, [εγκατάσταση] “ARUM”, από http://www.robofold.com/make/consultancy/projects/arum-for-zaha-hadid-architects, https://www.youtube.com/watch?v=vYmSvLz6cj4 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.24: Son, W., [digital art], “Pixelstone”, http://www.microstrata.com/#!pixelstone/cb1t [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.25: Oxman, N. [υλική διερεύνηση], “Monocoque 2”, http://www.materialecology.com/projects/details/monocoque-2 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.26: Costa Fraiz, P., Miller, M., [αρχιτεκτονική διερεύνηση], “No Heimat for You”, http://www.suckerpunchdaily. com/2013/05/17/no-heimat-for-you/#more-29663 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 27: Gramazio, F., Köhler, M. [αρχιτεκτονική διερεύνηση], “mTable”, http://www.gramaziokohler.com/web/e/projekte/17.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 28-29: Pharand-Deschenes, F., [φωτογραφίες] “Human technology presence and illuminated cities”, http://www. telegraph.co.uk/news/science/picture-galleries/8838796/Satellite-images-of-Earth-show-roads-air-traffic-citiesat-night-and-internet-cables.html?image=3 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 30: Gramazio, F., Köhler, M., [εγκατάσταση] “Flight Assembled Architecture”, από https://www.youtube.com/ watch?v=JnkMyfQ5YfY [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 31: De Sieno, M. [φωτογραφία], “A Photograph of a Hydrogen Gas Cloud Eaten by Bacteria Found on My Keyboard”, http://marcusdesieno.com/cosmos/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] 128 129

εικ. 32: Varna, C., Interactive Architecture Lab, [εγκατάσταση, χορός], “Industrial Improvisation”, από http://www.interactivearchitecture.org/industrial-improvisation.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 33: Άγνωστο/ Dean, M., [φωτογραφία/ video art], ENIAC/ “Universal (Turing Machine)”, από http://ftp.arl.mil/ftp/ historic-computers/ , http://tailbiter.com/art/universal-turing-machine/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 34: Zhang, B., Mangion, F., Interactive Architecture Lab, [αρχιτεκτονική διερεύνηση], “Furl”, από http://www.interactivearchitecture.org/furl-soft-pneumatic-pavilion.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 35: Boston Dynamics, [ρομποτικό σύστημα] “Atlas - The Agile Anthropomorphic Robot”, http://www.bostondynamics.com/robot_Atlas.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 36: Modular Prosthetic Limb, από https://www.youtube.com/watch?v=9NOncx2jU0Q [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 37: Robotic Enhancement, http://www.militaryaerospace.com/index.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ.38: UCLA Architecture and Urban Design, [εγκατάσταση] “Fighting Robots”, http://www.aud.ucla.edu/programs/m_ arch_ii_degree_1.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 39: Lang, F, [ταινία] από “Metropolis” εικ. 40: Oxman, N., [υλική διερεύνηση] “Gravida”, http://www.materialecology.com/projects/details/gravida#prettyPhoto [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 41: Kulik, A., Novikov, P., Shergill. I., IaaC, [υλική διερεύνηση] “Stone Spray”, από https://vimeo.com/61228204 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 42: ROB|ARCH Workshop, http://www.robarch2014.org εικ. 43: “Twitter Maps”, http://www.huffingtonpost.com/2013/06/03/twitter-maps_n_3378749.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015]

εικ. 44: Gramazio, F., Köhler, M., [αρχιτεκτονική διερεύνηση], ”The Endless Wall”, http://gramaziokohler.arch.ethz.ch/ web/e/forschung/216.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 45: Adrien, M., Claire, B. [χορός], από http://www.am-cb.net/projets/pixel-cie-kafig/ [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 46: Bot&Dolly, [εγκατάσταση] “Box”, από https://vimeo.com/75260457 [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 47: Beckett, R., [γλυπτό] “Tractography”, http://www.richard-beckett.com/tractography.html [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015] εικ. 48_ Μακρή, Τ., [digital art], “Πολιτείες”, http://www.tetamakri.net/teta-makri-peintre-grecque-varkaki.htm [Πρόσβαση 20 Φεβρουαρίου 2015]

130 131