ΕΛΛΑΔΑ
Κύρια Έρευνα Η έρευνα επικεντρώνεται στην εξέλιξη των παιχνιδιών και των αθλημάτων από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα, καθώς η άσκηση δεν αποτελεί εύρημα σημερινό, αντιθέτως, είναι κληροδότημα της χώρας μας στον κόσμο. Άλλωστε, η άσκηση, ως συνειδητοποιημένη κίνηση στον άνθρωπο, συνδέεται άμεσα με τη βιολογική και πολιτιστική του εξέλιξη, είτε ως ανάγκη επιβίωσης είτε ως ανάγκη άμυνας ή επίθεσης είτε ως ανάγκη ευρωστίας και ψυχαγωγίας.
Το παιχνίδι και το άθλημα, λοιπόν, πρέπει να προσεγγιστούν υπό την οπτική της αυτοαγωγής και άσκησης. Για το λόγο αυτό, οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν μεγάλη σημασία στο ρόλο τους και ήταν οι πρώτοι που τα ενέταξαν στο πρόγραμμα αγωγής των παιδιών. Παράλληλα, θεωρούσαν σημαντική την αξία τους και για τους ενήλικες. Ο Πολυδεύκης στο «Ονομαστικό» του περιγράφει 50 ομαδικά παιχνίδια και επιχειρεί διαχωρισμό τους σε εκείνα που συνήθως παίζουν τα κορίτσια (πήλινες ή κέρινες κούκλες, είδη νοικοκυριού σε μικρογραφία, κατασκευή ρούχων για τις κούκλες) και εκείνα που παίζουν τα αγόρια (κυνηγητό, κρυφτό, κότσια, τόπι, στεφάνι, σβούρα). Στην αρχαία Ελλάδα, η σωματική άσκηση αποτελούσε το ήμισυ της εκπαίδευσης και είναι γνωστό το ρητό «νους υγιής εν σώ-
ματι υγιή», ενώ οι αρχαίοι Έλληνες πρώτοι χρησιμοποίησαν την άσκηση ως μέσο στρατιωτικής προετοιμασίας, αλλά και ως μέσo ανάπτυξης ευγενούς άμιλλας και θεραπείας. Είχαν μάλιστα αναπτύξει και ένα ολοκληρωμένο σύστημα γύμνασης με διάκριση των ασκήσεων στα «γυμνάσια» (προασκήσεις), στην «προπαρασκευή» (προθέρμανση) και στην «κατασκευή» (κύρια γύμναση), ενώ παράλληλα, προσάρμοζαν τα προγράμματα ασκήσεων ανάλογα με τον τόπο, την ηλικία, τη θερμοκρασία, την ώρα της ημέρας και την εποχή, τη διάθεση και το χαρακτήρα του εκγυμναζομένου, τη φυσική και ψυχολογική του κατάσταση. Αφού, λοιπόν, η άσκηση κατείχε τόσο σημαντική θέση στην καθημερινότητά τους, οι αθλητικοί αγώνες αφθονούσαν. Οι αγώνες ήταν συνδεδεμένοι με τη θρησκεία, ήταν γυ-
μνικοί προορισμένοι ως επί το πλείστον μόνο για άντρες (Πύθια, Νέμεα, Ίσθμια, Ολυμπιακοί Αγώνες). Οι γυναίκες είχαν δικούς τους αγώνες, τα Ηραία. Τα αρχαία ελληνικά αγωνίσματα έχουν φτάσει ως τις μέρες μας και θεωρούνται κλασικά. Tο 776 π.Χ. άνοιξαν το δρόμο για την καθιέρωση των Ολυμπιακών Αγώνων, που σήμερα έχουν γίνει σύμβολο παγκόσμιας αδελφοσύνης και ευγενούς άμιλλας. Αυτά είναι ο δρόμος, η πάλη, η πυγμαχία, το παγκράτιο, η δισκοβολία, ο ακοντισμός, το άλμα, το πένταθλο, οι αρματοδρομίες και οι ιππικοί αγώνες. Από τα παραπάνω μόνο το παγκράτιο και οι αρματοδρομίες δεν αποτελούν σήμερα αγωνίσματα. Από τις αναφορές στα αρχαία ελληνικά παιχνίδια καταλαβαίνει κανείς ότι με εξαίρεση τα υλικά κατασκευής, οι τύποι και οι κανόνες των παιχνιδιών παραμένουν σε γενικές γραμμές οι ίδιοι μέχρι και σήμερα στον ελληνικό κόσμο,
ενώ κάποια από αυτά έχουν καταστεί πανανθρώπινα, όπως τα κυβεία (ζάρια) ή η πεττεία (σκάκι). Όσον αφορά τα πιο σύγχρονα παραδοσιακά παιχνίδια, στην πλειοψηφία τους ήταν ομαδικά και παίζονταν κατά βάση στις γειτονιές και στις αυλές των σχολείων μέχρι αργά το βράδυ. Ιδιαίτερα δημοφιλή παιχνίδια των αγοριών ήταν η «Μακριά Γαϊδούρα» και το «Τσιλίκι», των κοριτσιών ήταν το «Σχοινάκι» και το «Κουτσό», ενώ τα πιο διαδεδομένα παιχνίδια που παίζονταν και από τα δύο φύλα ήταν το «Κρυφτό», ο «Μπίκος», τα «Μηλάκια» και τα «Αγαλματάκια». Κάποια παιχνίδια συνεχίζουν να παίζονται μέχρι και σήμερα με κάποιες παραλλαγές στην ονομασία τους, όπως το «Κουτσό» που είναι παρόμοιο με το «Ήλιος και Φεγγάρι», ενώ τα περισσότερα από τα παιχνίδια αυτά τείνουν να εξαφανιστούν από τις γειτονιές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «τσιλίκ τσομάκ».
Προφορική Καταγραφή
Διάρκεια: Ιούνιος 2014 (3 εβδομάδες). Ερωτηθέντες: 58 άτομα. Διάρκεια συνέντευξης: 40-45 λεπτά. Ηλικιακό φάσμα: 17 άτομα ηλικίας 55-65. 16 άτομα ηλικίας 65-75. 25 άτομα άνω των 75. Χαρακτηριστικά Φύλου: 31 γυναίκες και 27 άνδρες. Κατεγράφησαν 89 αθλήματα και παιχνίδια, από τα οποία υφίστανται μόνο τα 36. Για τα παιδιά των προηγούμενων γενεών (1940-1970), το παιχνίδι και η άθληση ήταν μέρος της καθημερινότητάς τους. Η γειτονιά με τους ελεύθερους χώρους ήταν τόπος συνάντησης. Εκεί δημιούργησαν τις φιλίες των παιδικών τους χρόνων που τους συνόδευσαν για την υπόλοιπη ζωή τους. Από τις αφηγήσεις τους φαίνεται ότι η διάκριση κοριτσίστικων και αγορίστικων παιχνιδιών ήταν χαλαρή. Πέρα από τις κούκλες και
τα σπιτάκια που έπαιζαν σχεδόν αποκλειστικά τα κορίτσια, η συμμετοχή των παιδιών κάθε ηλικίας και κάθε φύλου στα ομαδικά παιχνίδια και αθλήματα ήταν δεδομένη. Οι μεγαλύτεροι βοηθώντας τους μικρότερους να κατανοήσουν τους κανόνες του παιχνιδιού, απολάμβαναν τη συντροφιά, επομένως η ηλικία δεν αποτελούσε εμπόδιο. Στον αθλητισμό και το παιχνίδι, το μορφωτικό επίπεδο δεν έπαιζε ρόλο, παρά μόνο η συμμετοχή, η κατανόηση και ο σεβασμός των κανόνων. Το πνεύμα της ομαδικότητας κυριαρχούσε και το παιχνίδι ήταν ψυχαγωγία, χαρά και άσκηση, αλλά και το κύριο μέσο κοινωνικοποίησης. Η εφευρετικότητα και η προσαρμογή ήταν επίσης δύο από τα χαρακτηριστικά των παιχνιδιών εκείνης της εποχής. Τα περισσότερα παιχνίδια ήταν αυτοσχέδιες κατασκευές και απαιτούσαν οξύνοια και δημιουργικότητα. Ξύλα, κόκκαλα, πετραδάκια, κομμάτια υφά-
σματος αποτελούσαν τις πρώτες ύλες. Ακολουθούσε μια πρώτη μορφή επεξεργασίας του φυσικού υλικού, κοπή, ένωση, σκάλισμα, ραφή. Η προσπάθεια για την εύρεση πρώτων υλών και η πρωτόλεια επεξεργασία τους χαροποιούσε τα παιδιά. Η προσπάθεια και η μεταξύ τους επιβράβευση διαμόρφωναν αρετές και ήθος σφυρηλατώντας σχέσεις ζωής. Δυστυχώς, η τεχνική και τεχνολογική πρόοδος άλλαξε την εικόνα της πόλης μέσα σε λίγα χρόνια. Οι γειτονιές δεν είχαν πλέον ελεύθερους χώρους για παιχνίδι. Οι πρώτες ύλες σπάνιζαν και τα έτοιμα παιχνίδια αντικατέστησαν τα αυτοσχέδια. Ο χρόνος του
παιχνιδιού περιορίστηκε και οι αυλές των σχολείων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αποτελούν καταφύγιο των παιδιών. Πολλά από τα παλιά παιχνίδια μεταδόθηκαν από τους παππούδες και τους γονείς στα παιδιά τους, τα οποία διατηρούν την παράδοση. Η χαρά του παιχνιδιού είναι πάντα η ίδια και όσο υπάρχουν παιδιά θα υπάρχουν και παιχνίδια. Τα αθλήματα αποτελούν και αυτά μέρος του παιχνιδιού με κυρίαρχο το ποδόσφαιρο και την καλαθοσφαίριση. Τα υλικά και οι κανόνες μπορεί να προσαρμόζονται στις εποχές αλλά τα βιώματα που προσφέρει το ομαδικό παιχνίδι και οι σχέσεις που δημιουργεί αντέχουν στο χρόνο.
Καταγραφή δημοφιλέστερων ομαδικών παραδοσιακών παιχνιδιών και αθλημάτων Ελλάδας
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Κύρια Έρευνα Εξετάζοντας, από κοινωνικοοικονομικής άποψης, το παιχνίδι και το άθλημα από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα στη Βουλγαρία, η προπολεμική και μεταπολεμική περίοδος κρίνεται ως η σημαντικότερη. Η κοινωνική δομή της χώρας διαφοροποιείται στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Στις αστικές περιοχές, η ενασχόληση με το παιχνίδι και το άθλημα είναι μεγαλύτερη, τα παιδιά δεν εργάζονται για να ενισχύσουν το οικογενειακό εισόδημα και το παιχνίδι περνά από τη χειροποίητη δημιουργία στη φάση του βιομηχανικού προϊόντος. Στις αγροτικές περιοχές ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Τα παιδιά βοηθούν στις αγροτικές εργασίες της οικογένειας, με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι και άθληση και τα παιχνίδια τους είναι χειροποίητα και με έντονο το στοιχείο
του πολέμου. Στο διάστημα αυτό, ο ρόλος του στρατού στη Βουλγαρία ήταν καταλυτικός στη διάδοση και ενίσχυση του αθλητισμού, χρησιμοποιώντας το άθλημα ως εργαλείο στρατιωτικής προετοιμασίας. Στα χρόνια του σοσιαλισμού η καθημερινή ζωή των παιδιών αλλάζει. Με τα σχολικά τους καθήκοντα να αποτελούν τη βασική και υποχρεωτική τους ενασχόληση και απαλλασσόμενα από την υποχρέωση της εργασίας, αποκτούν πλέον περισσότερο ελεύθερο και δημιουργικό χρόνο. Δημιουργούνται διαφορετικοί τρόποι κοινωνικοποίησης των παιδιών μέσω των παιχνιδιών. Στη μεταπολεμική Βουλγαρία του 1950-1960, η επίδραση της τεχνολογίας και των ευρημάτων της, αρχίζουν να διαφαίνονται στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η δημιουργία ομάδων, «συμμοριών», με δική τους
ιεραρχία, αξίες και τρόπο ζωής, περισσότερο ως απομίμηση των κινηματογραφικών προτύπων, παρά ως ανάγκη των ίδιων των παιδιών. Η έντονη εκβιομηχάνιση κατά τη δεκαετία του ‘70, οδηγεί στην άμεση αντικατάσταση των παιχνιδιών-αντικειμένων. Από τις «συμμορίες» οδηγούμαστε στην επόμενη τάση των παιδιών, τη δημιουργία συλλογών. Έπειτα, τη δεκαετία του ‘80 οδηγούμαστε στην υπερκατανάλωση. Το παιχνίδι-αντικείμενο δε θεωρείται πλέον πολύτιμο και χάνει την αξία του, ποιοτικά και ποσοτικά. Από τη δεκαετία του ‘90 και έπειτα, την πρωτοκαθεδρία στα παιχνίδια έχει η τεχνολογία και η εικονική πραγματικότητα που δημιουργείται μέσα από αυτά. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι αποκλίσεις μεταξύ των διαφόρων γενεών οφείλονται στην επίδραση της τεχνολογίας και την αυξανόμενη επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, παραδοσιακά ή νέα -σινεμά, τηλεόραση, διαδίκτυο- είναι αυτά που δημιουργούν εικόνες, μηνύματα και πρότυπα προς μίμηση, που τόσο πολύ χρειάζονται οι εταιρίες για να απορροφήσουν τον κόσμο των καταναλωτών, πρώτα, μέσα από ένα παιχνίδι και στη συνέχεια από πραγματικό κόσμο. Από τις αναφορές ερευνητών, οι οποίοι μελέτησαν τα παραδοσιακά παιχνίδια και αθλήματα στη Βουλγαρία, επισημάνθηκαν παιχνίδια τα οποία έχουν τα θεμέλιά τους στις μυθολογικές και λατρευτικές δοξασίες της
χώρας, όπως το «Give me, Granny, a Light», το «Eagle and Hen» και το «Open the Gates, King». Αναφορικά με τα αθλήματα στη Βουλγαρία, ως παραδοσιακά, θεωρούνται η πάλη, η σφαιροβολία, η τοξοβολία, το τρέξιμο και η ιππασία.
Προφορική Καταγραφή
Η καταγραφή των προφορικών μαρτυριών στη Βουλγαρία έγινε στην πόλη του Ρούσε και είχε τα εξής δεδομένα: Διάρκεια: Μάιος-Ιούνιος 2014 (4 βδομάδες). Ερωτηθέντες: 10 άτομα. Διάρκεια συνέντευξης: 40-45 λεπτά. Ηλικιακό φάσμα: 4 άτομα ηλικίας 55-65. 6 άτομα ηλικίας 65-75. Χαρακτηριστικά Φύλου: 6 γυναίκες και 4 άνδρες. Κατεγράφησαν 57 διαφορετικά παιχνίδια και αθλήματα, εκ των οποίων τα περισσότερα παίζονταν σε εξωτερικούς χώρους και λιγότερα σε εσωτερικούς. Τα περισσότερα παιχνίδια και αθλήματα παίζονταν από μικτές ομάδες αγοριών και κοριτσιών, με ελάχιστα παιχνίδια να παίζονται αποκλειστικά από ένα φύλο. Αυτά τα παιχνίδια και τα αθλήματα σήμερα, θεωρούνται περισσότερο ως άυλη πολιτιστική κληρονομία και λιγότερο ως παιχνίδια της γειτονιάς. Βέβαια, τα περισσότερα είναι ενταγμένα στο σχολικό πρόγραμμα, αλλά και πάλι, δεν έχουν ανταπόκριση από τα παιδιά για να παιχτούν στον ελεύθερό τους χρόνο.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Κύρια Έρευνα Θέλοντας να δώσουμε την κατάλληλη απάντηση στο ερώτημα, ποιά είναι τα παραδοσιακά γερμανικά παιχνίδια και αθλήματα, δε μπορούμε να αποφύγουμε μια σύντομη ανασκόπηση του γερμανικού αθλητισμού από το τέλος του 18ου αιώνα. Το παιχνίδι συνδέεται με τη φυσική άσκηση και, χωρίς αυτό, η γυμναστική δε θα μπορούσε να εξελιχθεί. Τα κυριότερα παιχνίδια ήταν το τρέξιμο, το κυνηγητό και ο «πόλεμος». Τα παιχνίδια γοήτευαν τα παιδιά, δημιουργώντας ισχυρούς δεσμούς φιλίας χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη νίκη. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, η κατάσταση στη Γερμανία είχε αλλάξει ριζικά. Η αστικοποίηση και η εκβιομηχάνιση άλλαξαν την οικονομική και κοινωνική δομή της χώρας. Η κατασκευαστική «έκρηξη» και η άνοδος της σοσιαλοδημοκρατίας οδήγησαν τη φυσική αγωγή των νέων σε ένα σύστημα τυποποιημένων ασκήσεων σε σκονισμένες αθλητικές αίθουσες. Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα επικρατούσε ακόμα το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους.
Τον 20ό αιώνα, εμφανίζονται και εδραιώνονται στη Γερμανία, τα φερμένα από την Αγγλία και τις ΗΠΑ αθλήματα, το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Τα αθλήματα αυτά έχουν τελείως διαφορετική δομή από τα παλιότερα αθλήματα: αυστηροί κανόνες, προγραμματισμός προπονήσεων, επαγγελματισμός, ανταγωνισμός, νίκη. Τα παιδιά δεν παίζουν πια στο δρόμο, αλλά γίνονται μέλη αθλητικών σωματείων και προπονούνται σε συγκεκριμένους αθλητικούς χώρους. Στην αρχή οι γυμναστικές ενώσεις και σύλλογοι της Γερμανίας προσπάθησαν να αντισταθούν ενάντια στη νέα αθλητική εισβολή, αλλά τελικά «το παιχνίδι χάθηκε». Έχουν καταγραφεί και δημοσιευτεί πάνω από 363 παραδοσιακά παιχνίδια και αθλήματα, από τα οποία αρκετά εξακολουθούν να παίζονται ακόμα και σήμερα όπως τα: «Fangball», «Wandball», «Kreisball», «Kreisfussball», «Sauball/Treibball», «Faustball», «Prellball/ Hupfball», «Korbball», «Schleuderball», «Schlagball», «Cops and robbers», «Who is afraid of the black man?», «Barlauf», «Jumping Circle», «Sack race», «Cockfight (limping buck)», «Tug of war».
Προφορική Καταγραφή
Διάρκεια: Μάιος 2014 (4 εβδομάδες). Ερωτηθέντες: 16 άτομα. Διάρκεια συνέντευξης: 40-45 λεπτά. Ηλικιακό φάσμα: 8 άτομα ηλικίας 55-65. 6 άτομα ηλικίας 65-75. 2 άτομα άνω των 75. Χαρακτηριστικά Φύλου: 8 γυναίκες και 8 άνδρες. Κατεγράφησαν 40 παραδοσιακά αθλήματα και παιχνίδια. Διαπιστώθηκε ότι ο διαχωρισμός των παιχνιδιών ανάμεσα σε αγορίστικα και κοριτσίστικα υπήρχε για περιορισμένο αριθμό αθλημάτων, ενώ τα περισσότερα παίζονταν από κοινού και ήταν ομαδικά. Δεν υπήρχαν σαφείς και προκαθορισμένοι κανόνες για το κάθε άθλημα ή παιχνίδι αλλά τους
διαπραγματεύονταν κάθε απόγευμα που συναντιόντουσαν στη γειτονιά. Η αυξανόμενη ενασχόληση με την τεχνολογία, η μείωση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών λόγω των αυξημένων υποχρεώσεών τους στο σχολείο και η συρρίκνωση του εξωτερικού χώρου για παιχνίδι λόγω της έντονης ανοικοδόμησης και αύξησης της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, ήταν οι κυριότεροι παράγοντες που επηρέασαν και περιόρισαν το άθλημα και το παιχνίδι της γειτονιάς. Η μόνη ευκαιρία για άθληση ήταν πλέον μέσω των αθλητικών συλλόγων στα εξειδικευμένα αθλητικά κέντρα. Το συμπέρασμα από τη συγκεκριμένη έρευνα είναι ότι περίπου το 1/3 των αθλημάτων και παιχνιδιών που κατεγράφησαν (περίπου τα 14 από τα 40) δεν υφίστανται πλέον.
Καταγραφή δημοφιλέστερων ομαδικών παραδοσιακών παιχνιδιών και αθλημάτων Γερμανίας
ΣΟΥΗΔΙΑ
Κύρια Έρευνα Η ανάπτυξη του αθλητισμού στη Σουηδία οφείλεται τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς παράγοντες. Στους εσωτερικούς παράγοντες εντάσσεται πρώτα απ’ όλα, η μακρά παράδοση της ενασχόλησης των Σουηδών με τον αθλητισμό. Στη Σουηδία, τόσο τα δημοφιλή όσο και τα λιγότερο δημοφιλή αθλήματα, αντιμετωπίζονται ως ισότιμα και δίνονται ευκαιρίες για το συνδυασμό αθλητισμού και εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα μάθησης, εντός και εκτός του σχολείου. Επίσης, υπάρχουν μακροπρόθεσμες προοπτικές εξέλιξης και ανάπτυξης του αθλητισμού και οι μεγάλοι αθλητικοί οργανισμοί επενδύουν σε προγράμματα για τα παιδιά και τους νέους. Ένας άλλος εσωτερικός παράγοντας είναι η σοβαρή αντιμετώπιση του τομέα του αθλητισμού, μέσω της επένδυσης στην κατάρτιση
στελεχών και στην οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ενήλικες (SISU – Swedish Sports Education). Τέλος, γίνονται εκτεταμένες αθλητικές έρευνες, σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία, κυρίως σε εκείνες που σχετιζονται με τη φυσιολογία. Όσον αφορά τους εξωτερικούς παράγοντες, η ανάπτυξη του αθλητισμού οφείλεται κυρίως στη μακρά περίοδο χωρίς πολέμους, χωρίς φυσικές καταστροφές, με την ύπαρξη άφθονων πρώτων υλών και πηγών ενέργειας. Υπήρχε, επίσης, άρτια δομημένο εκπαιδευτικό σύστημα και καλές υποδομές. Σημαντικό είναι, επιπλέον, το ότι καθώς η Σουηδία διαθέτει μια μακρά παράδοση συνεργασίας μεταξύ των τοπικών και των αθλητικών αρχών και ο αθλητισμός έχει μεγάλη απήχηση στους πολίτες, επιχορηγείται γενναιόδωρα και επενδύονται σ’ αυτόν καθημερινά μεγάλα ποσά για αθλητικές εγκαταστάσεις.
Τα πιο δημοφιλή αθλήματα στη Σουηδία είναι τα εξής: α) ποδόσφαιρο, β) χόκεϊ επι πάγου, γ) bandy (είδος ποδοσφαίρου στον πάγο), δ) κλασσικός αθλητισμός, ε) orienteering (τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων στη φύση με χρήση χαρτών, πυξίδων), στ) γυμναστική, ζ) κολύμβηση, η) πολεμικές τέχνες και θ) ιππασία.
Προφορική Καταγραφή
Η καταγραφή των προφορικών μαρτυριών στην πόλη του Στρομσταντ στη Σουηδία, είχε τα εξής δεδομένα: Διάρκεια: Μάιος-Ιούνιος 2014 (5 εβδομάδες). Ερωτηθέντες: 16 άτομα. Διάρκεια συνέντευξης: 40-45 λεπτά. Ηλικιακό φάσμα: 16 άτομα ηλικίας 55-65. Χαρακτηριστικά Φύλου: 10 γυναίκες και 6 άνδρες. Κατεγράφησαν 46 διαφορετικά παιχνίδια και 15 διαφορετικά αθλήματα. Η πλειοψηφία των παιχνιδιών παιζόταν σε εξωτερικούς χώρους, ενώ ελάχιστα παιχνίδια παίζονταν σε εσωτερικούς χώρους, κυρίως από κορίτσια. Τα παιδιά έπαιζαν συλλογικά κι ο μόνος δια-
ΠΟΛΩΝΙΑ
Κύρια Έρευνα Τα παραδοσιακά αθλήματα και παιχνίδια κατέχουν σημαντική θλεση στην πολωνική κουλτούρα. Ήδη, από τον Μεσαίωνα καταλαμβάνουν ιδιαίτερο κομμάτι στην πολωνική καθημερινή ζωή, με αποκορύφωμα τις αρ-
χωρισμός τους σε ομάδες ήταν ο ηλικιακός, ήτοι συνομήλικοι έπαιζαν μόνο με συνομηλίκους. Τα παιχνίδια που χρησιμοποιούσαν ήταν είτε φυσικά είτε μεταποιημένα. Το παιχνίδι ήταν η ίδια η ζωή για τα παιδιά. Ήταν αδιανόητο να περάσει έστω και μια ημέρα χωρίς συνάντηση με τους φίλους για παιχνίδι. Τα συναισθήματα που δημιουργούνταν από την ενασχόληση με το παιχνίδι ήταν μόνο θετικά: χαρά, διασκέδαση, ικανοποίηση, ευγενής άμιλλα, εμπιστοσύνη, αλληλοσεβασμός, φιλία. Η διαπίστωση για τη σημερινή πραγματικότητα είναι απογοητευτική. Η πρωτοκαθεδρία των παιχνιδιών τεχνολογίας και η απαξίωση των παιχνιδιών της γειτονιάς, θέτουν σε κίνδυνο τη φυσική και ψυχική υγεία των νέων, απομακρύνοντάς τους από το φυσικό χώρο. Τα περισσότερα από τα παιχνίδια και αθλήματα που κατεγράφησαν στην παραπάνω έρευνα έχουν ξεχαστεί και δεν παίζονται πια. Τα παιχνίδια που εξακολουθούν να παίζονται ακόμα και σήμερα είναι τα γνωστά μας «κουτσό», «κρυφτό», «σχοινάκι», αλλά και τα «Ludo», «Hide the key», «The Russian Post», «The jar».
χές του 20ου αιώνα. Η επένδυση των θεσμικών φορέων για την εδραίωση του αθλήματος και του παιχνιδιού στον πολωνικό τρόπο ζωής οδήγησε σε εξαιρετικά αποτελέσματα για τους κατοίκους της χώρας. Η ιδιαιτερότητα της Πολωνίας, πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έγκειται στο γεγονός
ότι κάθε περιφέρειά της, όπως ήταν διοικητικά διαχωρισμένη, είχε και διαφορετικό τοπικό, πολιτιστικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα παιχνίδια και αθλήματα να διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή. Τα πιο δημοφιλή συναντώνται στη νότια Πολωνία (Silesia, Malopolska, Podkarpacie), στο κεντρικό αλλά και στο δυτικό τμήμα της χώρας (Mazowsze, Wielkopolska). Δυστυχώς, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστρεψε τις υποδομές και αλλοίωσε την παραδοσιακή κουλτούρα που χαρακτήριζε αυτές τις περιοχές, με αποτέλεσμα τα περισσότερα αθλήματα και παιχνίδια που παίζονταν, σχεδόν να εξαφανιστούν. Σήμερα, με τη συνδρομή των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων και μέσω τοπικών πρωτοβουλιών των κατοίκων της Βαρσοβίας, δημιουργείται η προσπάθεια αναζωογόνησης των αναμνήσεων και η παρουσίαση των παραδοσιακών αθλημάτων και παιχνιδιών στον πολωνικό λαό. Ερευνητές της Πολωνίας κατέγραψαν τα εξής αθλήματα και παιχνίδια, ως παραδοσιακά της χώρας: palant, rochwist, pierscieniówka, kułajki, krukwie, klipa, grele, διάφορες μορφές ιππασίας, σκοποβολή, τοξοβολία, πάλη και άρση βαρών. Τα περισσότερα από αυτά αναφέρονται πλέον μόνο στη λογοτεχνία. Η UNESCO, στο πλαίσιο της προσπάθειας διάσωσης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, καθιέρωσε ένα δίκτυο παραδοσιακών αθλημάτων και παιχνιδιών, στο οποίο συμμετέχει και η Πολωνία. Η Ακαδημία Φυσικής Αγωγής στο Πόζναν της Πολωνίας/ WF Poznan (Pracownia Olimpizmu i Etnologii Sportu), αποτελεί το σημείο επαφής και έρευνας για τα παραδοσιακά παιχνίδια και αθλήματα της Πολωνίας.
Προφορική Καταγραφή
Διάρκεια: Μάιος 2014 (2 εβδομάδες). Ερωτηθέντες: 23 άτομα. Διάρκεια συνέντευξης: 40-45 λεπτά. Ηλικιακό φάσμα: 10 άτομα ηλικίας 55-65. 5 άτομα ηλικίας 65-75. 8 άτομα άνω των 75. Χαρακτηριστικά Φύλου: 11 γυναίκες και 12 άνδρες. Κατεγράφησαν 51 αθλήματα και παιχνίδια. Το παιχνίδι ήταν συλλογικό, αγόρια και κορίτσια έπαιζαν μαζί. Ο μόνος διαχωρισμός που υπήρχε ήταν ο ηλικιακός, τα μικρά παιδιά έπαιζαν σε διαφορετική ομάδα από εκείνη των μεγαλυτέρων. Το συμπέρασμα από τις συνεντεύξεις είναι ότι τα αρχαία και παραδοσιακά αθλήματα εξακολουθούν να παίζονται και έχουν την ίδια ή πιο εξελιγμένη μορφή, ενώ αναφορικά με τα παιχνίδια τα περισσότερα έχουν εκλείψει. Οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στη μεταπολεμική περίοδο, λόγω, για παράδειγμα, της έλλειψης βασικών ειδών διαβίωσης, εργαλείων, ιματισμού, αλλά και της υποχρέωσης των παιδιών να εργάζονται από μικρή ηλικία, επηρέασαν το πολιτιστικό και αθλητικό επίπεδο των πολιτών. Η κατάσταση αυτή, όμως, οδήγησε στην εφευρετικότητα και ανέπτυξε τη φαντασία των παιδιών ως προς τη δημιουργία τρόπων και μορφών παιχνιδιού. Υπήρξε μια εποχή χωρίς τηλεόραση, διαδίκτυο και άλλες παροχές για να περάσει κάποιος τον ελεύθερο του χρόνο, συνεπώς, τα παιδιά ήταν οι δημιουργοί της διασκέδασής τους. Η κατάσταση, ωστόσο, στη σημερινή εποχή έχει διαφοροποιηθεί. Η τεχνολογία έχει μεταλλάξει τον τρόπο ψυχαγωγίας, όχι μόνο των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων.
Στοιχεία επικοινωνίας: Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Καβάλας ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ Διεύθυνση Ανάπτυξης & Περιβάλλοντος Διεύθυνση Πολιτισμού Διεύθυνση Αθλητισμού & Παιδείας Ομονοίας 117, Καβάλα, 2510 831388 (εσ.2), 2510 240983 develop@kavalagreece.gr, culture@kavalagreece.gr www.kavalagreece.gr Ιστοχώρος έργου: www.euplayground.org Facebook page: Europe is our playground
Με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης