Νερό πηγή ζωής πηγή πλούτου… Η ύδρευση στην Καβάλα Του Κώστα Π. Παπακοσµά* ΝΕΡΟ , πηγή ζωής, πηγή πλούτου, άρρηκτα δεµένο µε την εξέλιξη του ανθρωπίνου γένους. ‘Όπου νερό και πρόοδος . Στις σύγχρονες κοινωνίες η διαχείριση του νερού και των υδάτινων πόρων αποτελεί πρωταρχικό µέληµα. Το νερό είναι πολύτιµο, η ρύπανση και η αλόγιστη χρήση του το στερεί από τις επόµενες γενιές. Ζούµε σε µια πόλη που έχει την ευτυχία να απολαµβάνει άφθονο και σε εξαιρετική ποιότητα νερό. Μετά από κοπιώδεις προσπάθειες δεκαετιών, η Καβάλα έλυσε – στις αρχές της δεκαετίας του ’70 – το µέγα πρόβληµα της ύδρευσης της. Ο δρόµος του νερού ήταν µακρύς και επίπονος εξίσου σηµαντική ήταν και η προσφορά όλων των ανθρώπων που ασχολήθηκαν µε την διαχείριση, µεταφορά και συντήρηση των δικτύων που φέρνουν το .. νερό σε κάθε γωνιά της πόλης. Η δράση αυτή γίνεται γνωστή και στις νεώτερες γενιές για να µάθουν τόσο για την ιστορία του νερού στην Καβάλα όσο και για την εν γένει διαδικασία µέχρι να φτάσει το νερό στο σπίτι µας όσο και σε κάθε άλλο σηµείο δραστηριότητας µας. Η ∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Υ∆ΡΕΥΣΗΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ,είναι ο κατά εξοχήν φορέας, διαχείρισης και διανοµής του νερού . Οι πολίτες της Καβάλας γνωρίζουν την επιχείρηση, µαθαίνουν για την ιστορική διαδροµή του νερού εκτιµούν την χρησιµότητα και την πολυτιµότητα του. Η γνώση των φυσικών αγαθών και η φροντίδα για το περιβάλλον πρέπει να είναι τρόπος ζωής µας. Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Νερό πηγή ζωής, πηγή πλούτου. Άρρηκτα δεµένο µε την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους Όπου νερό και πρόοδος . Το νερό συνδέθηκε και µε την περιοχή µας . Τα έργα µάλιστα που έφεραν το νερό στην πόλη έγιναν ,το σήµα κατατεθέν της. Ο λόγος για τις Καµάρες. Έργο κολοσσιαίο για την εποχή που έγινε και έφερε τότε το πολύτιµο αγαθό στα σπίτια της Παναγίας και στο Φρούριο όπου περιορίζονταν και η µορφή της πόλης. Το νερό λοιπόν εκείνο , προέρχονταν από τα υψώµατα της Παλαιάς Καβάλας και µε φυσική ροή έρχονταν στην τοποθεσία Καραγάτσια. Από το σηµείο εκείνο ξεκινούσε η ανθρώπινη παρέµβαση για να φτάσει το νερό στην Καβάλα. Σύµφωνα µε τις ιστορικές µαρτυρίες γύρω στα 1530 ξεκίνησαν στην Καβάλα τα µεγάλα αυτά έργα που άλλαξαν την όψη της περιοχής και έδωσαν «ζωή» στην πόλη που αναπτύσσονταν. Το όνοµα του σουλτάνου του Σουλειµάν του Β΄ συνδέεται µε το έργο αυτό. Ο τούρκος χρονογράφος Εβλιγιά Τσελεµπή γράφει το 1667 για το εξαιρετικό αυτό δηµιούργηµα «Ο σουλτάνος ύδρευσε την πόλιν ταύτην (Καβάλα) δια γλυκέως ύδατος ζωής, δια µέσου µιας γέφυρας εξ εξήκοντα εν όλω αψίδων αποτελουµένης, όπερ έργον είναι εκτός πάσης περιγραφής και ανώτερον πάσης αναπτύξεως, ως ουράνιον τόξον, το ύψος του οποίου είναι 80 πήχεις. Το έργον του Σουλειµάν είναι ίσον µε το φρούριον του Φιλίππου». Οι Καµάρες χτίστηκαν πάνω σε τµήµα βυζαντινού διατειχίσµατος και παλαιού υδραγωγείου, εποχής Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου. Ολόκληρη η συνοικία πήρε το όνοµα της από την ύπαρξη του. Σουγιουλού «δρόµος του νερού». Ο Γάλλος ταξιδιώτης Belono το θαύµασε από το 1549.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΖΗΤΗΣΗ Αιώνες ολόκληρους ήταν- οι Καµάρες- ο τρόπος έλευσης του νερού στην πόλη. Η αύξηση του πληθυσµού της από τα τέλη του 18ου αιώνα, που συνεχίστηκε και µε την έλευση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, αρχή της δεκαετίας 1920, δηµιούργησε ζωτικό πρόβληµα νερού για τους κατοίκους. Το 1923 ανοίχτηκαν πηγάδια στην σηµερινή περιοχή του Περιγιαλίου και µε µηχανική υποστήριξη το νερό έρχονταν στην πόλη. «Στοιβαγµένα τα πλήθη σε καπναποθήκες, σε κατώγια και στους δρόµους ακόµα, Σεπτέµβριο και Οκτώβριο του 1922 αντιµετώπιζαν και το δράµα της έλλειψης του νερού. Έσκαζε το λιοπύρι τις γρανιτόπετρες των γύρω λόφων και στέγνωναν οι γλώσσες των πονεµένων ανθρώπων της προσφυγιάς. Και µη µπορώντας να χορτάσουν το νεράκι, υφίσταντο τις συνέπειες και της απλυσιάς µε όλα τα τραγικά επακόλουθα από τις αρρώστιες που τους έδερναν». Έτσι περιγράφει ο τύπος της Καβάλας την εποχή του µεσοπολέµου, την κατάσταση από την έλλειψη του νερού στην πόλη. «Και δέρνονταν µπροστά στις βρύσες οι ανυπόµονες νοικοκυρές και ξενυχτούσαν καθισµένες πάνω στους τενεκέδες οι πολλές . Άλλες αφηγούµενες των χαµένων πατρίδων τα αγαθά και άλλες κλαίγοντας τη µοίρα τους και αγωνιώντας για το µέλλον. Και κυλούσαν τα χρόνια και η ζωή άλλαζε..». ΕΡΓΑ ΣΤΑ ΑΜΙΣΙΑΝΑ Το 1928 , η τότε δηµοτική αρχή, πραγµατοποίησε έργα ύδρευσης στο 7ο χιλιόµετρο της δηµοσίας οδού Καβάλας – Ελευθερούπολης. Τα 3 πηγάδια που ανοίχτηκαν έστελναν µε την βοήθεια πετρελαιοµηχανής το νερό στις δεξαµενές της πόλης. Η περιοχή ονοµάζετια Τεκίρ – Μπουνάρ και οι γεωτρήσεις είναι σε βάθος 50 περιπου µέτρων «Εκ της θέσεως ταυτης αντλούµενον το ύδωρ έκ γεωτρήσεων δια δυο αντλητικών συγκροτηµάτων(κεντροφυγών αντλιών µετά πετρελαιοκινητήρων ισχύος 200ΗΡ) εργαζόµενων εναλλακτικώ, ωθείτο έκ του υψοµ. 50 (ύψοµ. Εδάφους είς φρ. Αγ. Σύλλα(ύψοµ. 199). Απόστασις αντλιοστασίου –φρ. Αγ. Σύλλα 3000µ. και υψοµετρική διαφορά 155µ. από της στάθµης αντλήσεως υποκείµενης κατά 5,50µ. περίπου της επιφάνειας του εδάφους».Γράφουν οι µελετητές που καλούνται από τον ∆ήµο Καβάλας στα µέσα της δεκαετίας του 1960 να προτείνουν λύσεις για την ύδευση της πόλης. Και πάλι όµως το πρόβληµα ήταν µεγάλο µια και για µέρες το νερό κόβονταν τους δε καλοκαιρινούς µήνες δύσκολα έφτανε σε όλους τους συνοικισµούς της πόλης.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΓΟ Επί δηµαρχίας Μιχάλη Λολίδη ξεκίνησε η προσπάθεια για την έλευση περισσότερου νερού στην Καβάλα. Το αντλιοστάσιο έγινε στα Αµισιανά και ήταν η αρχή για την έλευση καθαρού και άφθονου νερού. Μετά τον πόλεµο όλοι οι ∆ήµαρχοι και τα ∆ηµοτικά Συµβούλια είχαν σαν πρώτο µέληµα τους την υδροδότηση της πόλης Βαβαλέσκος Μούτσιος Τσολάκης και φυσικά Ευαγγελίου ασχολήθηκαν µε αυτό το κυρίαρχο ζήτηµα. Από την µελέτη του εξωτερικού υδραγωγείου πόλεως Καβάλας που έγινε για λογαριασµό του ∆ήµου Καβάλας από τον Πολιτικό Μηχανικό Λ. Κορτέση το 1964 µαθαίνουµε ότι είχαν προταθεί τρεις λύσεις για την ύδρευση της πόλης η πρώτη αφορούσε την έλευση νερού από τις πηγές Βοιράνης (Μπουνάρ Μπασί) , η δεύτερη από τα νερά του Παραδείσου Νέστου και η τρίτη από την αξιοποίηση των γεωτρήσεων στις περιοχές του ∆άτου και του Αµυγδαλεώνα. Ο µελετητής πρότεινε την τρίτη λύση θεωρώντας ότι οι δύο πρώτες ήταν ιδιαίτερα δαπανηρές για τον ∆ήµο. Αρκετά χρόνια µετά και επί δηµαρχίας Ε. Ευαγγελίου ξεκίνησαν τα έργα για την υδροδότηση της πόλης από τα νερά των πηγών Βοιράνης. Έργο κολοσσιαίο για την εποχή που ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1973 δίνοντας οριστικό τέλος στην λειψυδρία . ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΝΕΡΟΥΛΑΣ Το επάγγελµα του νερουλά άνθισε τον περασµένο αιώνα. Στρατιά ολόκληρη ανθρώπων επιδίδονταν στο επάγγελµα αυτό είτε µε ζώα συνήθως γαιδουράκια, φορτωµένα µε 4 τενεκέδες, 1-2 σε κάθε πλευρά, είτε µε βαρέλια φορτωµένα σε κάρα, και µε διάφορα άλλα σκεύη τα οποία φορτώνονταν οι ίδιοι οι νερουλάδες και έκαναν διανοµή σε τακτικούς πελάτες των συνοικιών. Τα µεγάλα µαγαζιά, οι καπνεµπορικές επιχειρήσεις, τα ξενοδοχεία , οι διατηρούντες ανθόκηπους είχαν µόνιµους υπαλλήλους νερουλάδες. Οι υποσχέσεις των εκάστοτε δηµοτικών αρχών είχαν να κάνουν µε το νερό . Το 1923 συνεστήθη το «Ταµείον Υδρεύσεως», το οποίο κατασκεύασε στη θέση Βασιλάκι, αντλιοστάσιο, για την ύδρευση της πόλης µε κοινόχρηστες βρύσες στις συνοικίες. Πιο παλιά τα πηγάδια που υπήρχαν στις λεγόµενες στέρνες του ΒΗΞ τροφοδοτούσαν µε νερό την γύρω περιοχή. «ΕΙ∆ΙΚΟΝ ΤΑΜΕΙΟΝ» Το Ειδικό Ταµείον Υδρεύσεως και Εξυγιάνσεως Καβάλας διοικούνταν από επιτροπή (Ν∆ 14 Σεπτεµβρίου 1923).Με τον Νοµάρχη ως πρόεδρο και µέλη τον Νοµοµηχανικό, τον οικονοµικό έφορο, τον διευθυντή του Υποκαταστήµατος της Εθνικής Τράπεζας, «δύο µέλη εκλεγόµενα υπό του δηµοτικού συµβουλίου ουχί εκ των µελών αυτού, εν µέλος εκλεγοµένων υπό του Εµπορικού συλλόγου εν µέλος εκλεγόµενων υπό του Καπνεµπορικού συλλόγου. Πόροι του Ειδικού Ταµείου , είναι ο επί µίαν τριετίαν επιβληθείς φόρος Α) επί των καπνών 50 λεπτών κατ’ οκάν Β) επί των οικοδοµών ίσος προς τον υπό του ∆ηµοσίου εισπραττόµενον, ήτοι 100%.
ΞΕΡΕΤΕ ΟΤΙ - Ο Κουλές βρίσκεται σε υψόµετρο 272 µέτρων. -Το βουνό Φουντουκλή σε ύψος 425 µέτρων -Το ύψωµα Βασιλάκη στα 387 µέτρα. - Ο λόφος απέναντι του Υδραγωγείου ονοµάζεται «λόφος Τάσς». - Η ∆εξαµενή του Αγίου Αθανασίου είναι σε υψόµετρο 70 µέτρων χωρητικότητας 2700 κ.µ. - Η ∆εξαµενή Αγίας Παρασκευής σε υψόµετρο 130 µέτρων και χωρητικότητας 550 κ.µ. - Η ∆εξαµενή υψοµ. 165 µ. χωρητικότητας 550 κ.µ. , η ∆εξαµενή 120µ. υψοµ. Χωρητικότητας 1750µ. - Το 1911 η πόλη της Καβάλας είχε 15000 κατοίκους «ο Γερµανός Μηχανικός BILD προκειµένου να εδρεύσει την πόλη δαπάναι του Χαλίδη της Αιγύπτου κατασκεύασε ένα φρέαρ στην θέση Τεκίρ Μπουνάρ , το οποίο απέδειξε την ύπαρξη ισχυρού υπόγειου υδροφόρου ορίζοντος εις βάθος 30-40 µ. Το έργο όµως διεκόπη κατόπιν ενσκηψάντων πολέµων κατά το 1912 και µετέπειτα.» - Το Ειδικόν Ταµείον Υδρεύσεως Εξυγιάνσεως Καβάλας συνεστήθη το 1923 και κατηργήθη το 1945 περιελθόν στο ∆ήµο Καβάλας. Τα Ταµείον ανέθεσε στον Μηχανικό Νικόλαο Μίχα την εκπόνηση µελέτη υδρεύσεως της Καβάλας την οποία παρέδωσε στα τέλη του 1924. Η µελέτη εκείνη στηρίχθηκε στα στοιχεία του Γερµανού µηχανικού BILD - Ο ∆ήµος Καβάλας πραγµατοποίησε γεωτρήσεις στην περιοχή του ∆άτου (Όπισθεν Αεροδροµίου) σε βάθους 110µ. Το 1959 ο ∆ήµος είχε 467 κοινόχρηστες βρύσες. Στην µεγάλη όµως λειψυδρία του 1960 ο ∆ήµος κατήργησε σχεδόν όλες, πλην τεσσάρων. -Υδρολογική έρευνα της περιοχής µε αντικείµενο την εξεύρεση υδατικών πόρων για την ύδρευση της Καβάλας έκανε ο Υδρογεωλόγος Ιωάννης Στούµπος το έτος 1964. Εκτός του συγκεκριµένου επιστήµονα ασχολήθηκαν παλαιότερα κατόπιν προσκλήσεων από τον ∆ήµο Καβάλας και άλλοι επιστήµονες όπως ο καθηγητής Γ. Γεωργαλάς ∆/ντής του Ινστιτούτου Γεωλογίας , κλήθηκε από τον ∆ήµο τον Οκτώβριο του 1935, ο Υδρογεωλόγος Γ. Ζερβογιάννης ασχολήθηκε το 1958 µε το πρόβληµα της ύδρευσης της πόλης. Με την παροχή νερού στην πόλη ασχολήθηκε και ο Υδρογεωλόγος Ν. Παπάκης το έτος 1960. -Στις 26 Οκτωβρίου 1952 τοποθετήθηκε ο θεµέλιος λίθος της ∆εξαµενής στη συνοικία της Αγίας Παρασκευής (Απέναντι από τις τότε σχολικές κατασκηνώσεις) Παρών στην τελετή ο τότε ∆ήµαρχος Εµµανουήλ Μελισσάκης. - Η ∆ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Καβάλας συστάθηκε µε το Π.∆. 785/81. - Στον τοµέα της ύδρευσης, η πόλη έχει συνεχή παροχή νερού µέσω ενός κεντρικού αντλιοστασίου στα Αµισιανά και δεξαµενών στις παρυφές της πόλης.
* Ο Κώστας Π. Παπακοσµάς καταγράφει της νεότερης ιστορίας της πόλης.