12 lingua castelá 2014 15 by Daniel García Cancio

IES XESÚS TABOADA CHIVITE Verín (Ourense)

Departamento de Lingua Castelá e Literatura

PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS CURSO 2014-2015

Membros do Departamento: Elisa Vilela Pardo Mª José Prada Prada Felisa Tomé Ortega Rosa Isabel Macho Duque

ÍNDICE

A. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN........................................ 3 I. II. III. IV. V.

O centro. Composición do departamento. Marco legal. Resultados curso 2013/14. Propostas de mellora de resultados.

B. PROGRAMACIÓN ESO ............................................................ 11 I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X.

Programación por cursos (obxectivos xerais, contidos temporalizados, contidos mínimos esixibles e criterios de avaliación). Metodoloxía didáctica. Procedementos e instrumentos de avaliación. Criterios de corrección e cualificación. Materiais e recursos didácticos. Plan de traballo para a recuperación de materias pendentes. Plan de actuación cos alumnos repetidores na ESO. Medidas de atención á diversidade. Programación de educación en valores. Anexo. As competencias básicas. Contribución da área de Lingua castelá ó seu desenvolvemento.

C. PROGRAMACIÓN BACHARELATO: 51 I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII.

LINGUA CASTELÁ........................

Programación Lingua Castelá por cursos (obxectivos xerais, contidos temporalizados, contidos mínimos esixibles e criterios de avaliación). Metodoloxía didáctica. Procedementos e instrumentos de avaliación. Criterios de corrección e cualificación. Materiais e recursos didácticos. Recuperación de materias pendentes. Medidas de atención á diversidade. Programación de educación en valores.

D. PROGRAMACIÓN BACHARELATO: LITERATURA UNIVERSAL.........

I. II. III. IV. V. VI. VII.

Programación Literatura universal (obxectivos xerais, contidos temporalizados, contidos mínimos esixibles e criterios de avaliación). Metodoloxía didáctica. Procedementos e instrumentos de avaliación. Criterios de corrección e cualificación. Materiais e recursos didácticos. Medidas de atención á diversidade. Programación de educación en valores

F. ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PROXECTO LECTOR....................

G.ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PLAN TIC..................................

H.ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PLAN DE CONVIVENCIA .............

I.ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES................

J.AVALIACIÓN DA PROGRAMACIÓN ..............................................

A.INTRODUCCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN I. O CENTRO O IES Xesús Taboada Chivite está situado no concello de Verín ao sur de Galicia e tamén da provincia de Ourense.Linda polo norte co concello de Castrelo do Val; polo leste, co de Vilardevós; polo sur, con Portugal: e polo oeste, cos concellos de Oímbra e Monterrei. Estamos nunha zona que a nivel educativo presenta unha oferta variada: dous centros públicos de infantil e primaria, un centro público de secundaria, un centro público de secundaria e bacharelato, un centro público de formación profesional e bacharelato e tres centros concertados-privados. Ademais conta cunha extensión da Escola Oficial de Idiomas, o Centro de Formación e Recursos e a Biblioteca Pública.  Características do centro O centro imparte Educación Secundaria Obrigatoria; Bacharelato en dúas modalidades: Bacharelato de Humanidades e Ciencias Sociais e Bacharelato de Ciencias e Tecnoloxía; Programa de Diversificación Curricular en 3º e 4º de ESO. O centro tamén ofrece un tipo de ensinanza non reglada: o Programa That´s English da Escola Oficial de Idiomas.  Características dos alumnos Maioritariamente, os alumnos escolarizados no centro pertencen a familias de nivel socio-económico medio ou medio baixo, especialmente na ESO. Destaca no primeiro ciclo o gran número de alumnado de etnia xitana, inmigrantes e alumnos con NEE. Por tal motivo consideramos fundamental o feito de que estamos ante una materia instrumental, básica e indispensable para desenvolver as competencias básicas no resto das materias do currículo e que é absolutamente necesario una atención personalizada por parte dun profesor especialista na materia, e non doutros docentes doutras especialidades.  Características das familias O nivel socio-económico e cultural das familias é medio ou medio baixo, a maioría dos pais teñen estudios primarios e traballan no sector servicios. Moitos están totalmente implicados na educación dos seus fillos, aínda que, desafortunadamente, algúns rapaces viven nun ambiente familiar pouco favorable e non recibe a atención necesasaria por parte dos seus proxenitores.  Características dos educadores O persoal docente está formado por 57 profesores: 39 licenciados, 15 diplomados en Maxisterio e 3 profesores de Relixión.

II. COMPOSICIÓN DO DEPARTAMENTO. O Departamento de Lingua Castelá e Literatura estará integrado durante o curso 2014-2015 por catro membros: Elisa Vilela Pardo, Felisa Tomé Ortega, Rosa Isabel Macho Duque e Mª José Prada Prada; ós que lles corresponden os seguintes grupos e disciplinas: Elisa Vilela Pardo 2 grupos de 1º ESO 2 grupos de 2º ESO

Lingua castelá e literatura

2 grupos de reforzo de 2º ESO Felisa Tomé Ortega 3 grupos de 2º BAC 1 grupos de 3º ESO

Lingua Castelá e Literatura

1 grupo 1º ESO 1 grupo de 1º de ESO

Proxecto Interdiciplinar

Rosa Isabel Macho Duque 3 grupos de 4º ESO 2 grupos de 2º ESO

Lingua Castelá e Literatura

1 grupo de 1º ESO Mª José Prada Prada (XD) 3 grupos 2º BAC Lingua Castelá e Literatura 2 grupos de 3º ESO 1 grupo 2º BAC

Literatura Universal

Asimesmo impartirá a disciplina de Lingua Castelá a profesora do centro Sonia Sanz Sastre (Dpto. Latín), que impartirá dous grupos de reforzo en 1º de ESO (8 horas).

III. MARCO LEGAL A programación do Dpto de Lingua Castelá e Literatura do IES X. T. Chivite, recolle de forma íntegra o programa que desta asignatura se detalla oficialmente no Decreto 133/2007, del 5 de julio (publicado no DOG o 13 de xullo de 2007). Este Decreto ven a modificar o Real Decreto 1631/2006, do 29 de decembro, polo que se establecían as denominadas ensinanzas mínimas correspondentes ó Ensino Secundario Obrigatorio. Entre outros obxectivos, o novo Decreto ten como fin contribuír ó logro dos principios básicos da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, e que se resumen en lograr: - Calidade de educación para todo o alumnado. - Equidade que garantice a igualdade de oportunidades. Do mesmo xeito Decreto 126/2008, do 19 de xuño, polo que se establece a ordenación e o currículo de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia (DOG do 23 Xuño de 2008).

IV. RESULTADOS CURSO 2013/14 RESULTADOS ESO

2013/14

1º ESO Grupo A

Aprob./ Nº. Alumn.

% Aprobados

Setembro

3 / 13

Xuño+Setemb.

15 / 25

Grupo B

Aprob./ Nº. Alumn.

% Aprobados

Setembro

3/8

Xuño+Setemb.

20/25

Grupo C

Aprob./ Nº. Alumn.

% Aprobados

Setembro

0/8

Xuño+Setemb.

16 / 25

Grupo D

Aprob./ Nº. Alumn.

% Aprobados

Setembro

0/7

Xuño+Setemb.

17/25

2º ESO Grupo A

Aprob./ Nº. Alun.

% Aprobados

Setembro

1/8

Xuño+Setemb.

16/23

Grupo B

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/5

Xuño+Setemb.

18/23

Grupo C

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/4

Xuño+Setemb.

16/20

Grupo D

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/7

Xuño+Setemb.

17/25

3º ESO Grupo A

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

1/6

Xuño+Setemb.

13/19

Grupo B

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

2/7

Xuño+Setemb.

12/17

Grupo C

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/2

Xuño+Setemb

16/18

4º ESO Grupo A

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

3/5

Xuño+Setemb.

23/25

Grupo B

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/4

Xuño+Setemb.

20/24

Grupo C

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

3/8

Xuño+Setemb.

9/14

RESULTADOS BACHARELATO 2013/2014

1º Bacharelato Grupo A

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/4

Xuño+Setemb.

27/31

Grupo B

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/1

Xuño+Setemb.

30/31

Grupo C

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

1/2

Xuño+Setemb.

15/16

2º Bacharelato Literatura universal

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

0/1

Xuño+Setemb

10/11

2º Bacharelato Grupo A

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

3/6

Xuño+Setemb.

25/28

Grupo B

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

2/3

Xuño+Setemb.

11/12

Grupo C

Aprob./ Nº. Alum.

% Aprobados

Setembro

2/2

100

Xuño+Setemb.

19/19

100

RESULTADOS PENDENTES 2013/14 1º ESO

Aprobados/Nº alumnos

% Aprobados

ORDINARIA

2/16

EXTRAORDINARIA

0/14

ORDIN+EXTRAORDIN

2/16

2º ESO

Aprobados/Nº alumnos

% Aprobados

ORDINARIA

3/3

100

EXTRAORDINARIA

ORDIN+EXTRAORDIN

3/3

100

3º ESO

Aprobados/Nº alumnos

% Aprobados

ORDINARIA

1/2

EXTRAORDINARIA

0/1

ORDIN+EXTRAORDIN

1/2

1º Bacharelato

Aprobados/Nº alumnos

% Aprobados

ORDINARIA

2/16

EXTRAORDINARIA

0/14

ORDIN+EXTRAORDIN

2/16

TOTAL DE APROBADOS EN ESO E BACHARELATO

Total ESO 1º

69 % Aprobados

2º

76 % Aprobados

3º

75 % Aprobados

4º

79 % Aprobados

Total Bacharelato 1º

92 % Aprobados

2º

93 % Aprobados

PROPOSTAS PARA MELLORAR RESULTADOS NESTE CURSO V.

Despois de realizadas as avaliacións de xuño e setembro do curso 2013/14, o departamento de castelán reúnese para falar dos resultados e adoptar as medidas oportunas para melloralos neste curso.

E importantísimo suliñar o feito de que a gran mayoría de suspensos no primeiro ciclo corresponde a alumnado inmigrante, de etnia xitana ou con ACIs. No primeiro dos casos, hai un total descoñecemento da lingua por parte de estes rapaces; no segundo, un total desinterese pola materia ó que se suma o mal comportamento dos alumnos; no terceiro, as enormes carencias e falta de base destes nenos. Por tal motivo conviría que houbese os suficientes reforzos e apoios para poder atender adecuadamente a un alumnado tan heteroxéneo para poder conseguir que acaden o nivel suficiente para poder levar a cabo a súa actividade académica co resto dos rapaces do seu grupo de referencia. Esta problemática vese acentuada polo feito da diminución de persoal especializado na materia para atender adecuadamente as carencias destes alumnos. Intentaremos estar perfectamente cocordinados cos profesores doutras materias encargados de formar a estes rapaces cunhas características tan especiais. Tamén estamos a facer reunións cós titores dos centros de primaria adcritos ó centro no comenzo do curso escolar para intercambiar propostas de mellora. Desde o punto de vista da práctica na aula, pensamos que debemos primar actividades que traballen a comprensión oral e escrita, así coma una maior adquisición de léxico, por riba das destinadas a adquisición de contidos conceptuais. Tamén estamos a intentar introducir na clase do primeiro ciclo da ESO exercicios destinados específicamente a traballar a comprensión oral, tan necesaria para entender as explicacións de profesor. Por outra banda, cremos que é fundamental implicar ós pais na mellora dos resultados dos seus fillos. Por iso seguiremos coa medida que xa adoptamos no pasado curso de manter informados ós responsables de aqueles alumnos que baixen o seu rendemento acádemico, ben a través do titor ou directamente chamándoos por teléfono. Tamén propoñemos, para aqueles nenos que o necesiten, elaborar actividades de reforzo para axudalos a acadar un resultado positivo en Lingua Castelá que, polo feito de ser instrumental, é indispensable para a aprendizaxe do resto das materias do currículo. Outro dos aspectos que axudarían a mellorar resultados sería a organización dos agrupamentos de forma flexible, onde os alumnos se agrupasen por niveis e poidesen pasar de un a outro grupo dependendo das súas carencias ou dos seus avances.

B.PROGRAMACIÓN ESO I. -PROGRAMACIÓNS POR CURSOS(obxectivos xerais, contidos temporalizados, tratamento das competencias básicas, contidos mínimos esixibles e criterios de avaliación): 1.1. -1º ESO 1.1.1. - OBXECTIVOS 1.1.2. – CONTIDOS TEMPORALIZADOS 1.1.3. – AS COMPETENCIAS BÁSICAS 1.1.4. – CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES 1.1.5. – CRITERIOS DE AVALIACIÓN 2. -2º ESO 1.2.1. - OBXECTIVOS 1.2.2. – CONTIDOS TEMPORALIZADOS 1.2.3. – AS COMPETENCIAS BÁSICAS 1.2.4. – CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES 1.2.5. – CRITERIOS DE AVALIACIÓN 3. -3º ESO. 1.3.1. - OBXECTIVOS 1.3.2. – CONTIDOS TEMPORALIZADOS 1.3.3. – AS COMPETENCIAS BÁSICAS 1.3.4. – CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES 1.3.5. – CRITERIOS DE AVALIACIÓN 4. -4º ESO 1.4.1. - OBXECTIVOS 1.4.2. – CONTIDOS TEMPORALIZADOS 1.4.3. – AS COMPETENCIAS BÁSICAS 1.4.4. – CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES 1.4.5. – CRITERIOS DE AVALIACIÓN II.- Metodoloxía didáctica. III.- Procedementos e instrumentos de avaliación IV.-Criterios de corrección e cualificación. V.- Materiais e recursos didácticos. VI.-Plan de traballo para a recuperación de materias pendentes. VII.-Plan de actuación cos alumnos repetidores na ESO. VIII.- Medidas de atención á diversidade. IX.-Anexo: As competencias básicas. Contribución da área de Lingua Castelá ó seu desenvolvemento. 11

1.1.PRIMEIRO CURSO ESO MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ Elisa Vilela, Mª José Prada, Felisa Tomé e Sonia Sanz

1.1.1OBXECTIVOS * Comprender discursos orais e escritos nos diversos contextos da actividade sociocultural. * Utilizar a lingua para expresarse de forma coherente e adecuada nos diversos contextos da actividade social e cultural, para tomar conciencia dos propios sentimentos e ideas e para controlar a propia conduta. * Coñecer a realidade plurilingüe de España e as variedades do castelán e valorar esta diversidade como unha riqueza cultural. * Utilizar a lingua oral na actividade social e cultural de forma adecuada ás distintas situacións e funcións, adoptando unha actitude respectuosa e de cooperación. * Empregar as diversas clases de escritos mediante os que se produce a comunicación coas institucións públicas, privadas e da vida laboral. * Utilizar a lingua eficazmente na actividade escolar para buscar, seleccionar e procesar información e para redactar textos propios do ámbito académico. * Utilizar con progresiva autonomía e espírito crítico os medios de comunicación social e as tecnoloxías da información para obter, interpretar e valorar informacións de diversos tipos e opinións diferentes. * Facer da lectura unha fonte de pracer, de enriquecemento persoal e de coñecemento do mundo e consolidar hábitos lectores. * Comprender textos literarios utilizando coñecementos básicos sobre as convencións de cada xénero, os temas e motivos da tradición literaria e os recursos estilísticos. * Aproximarse ao coñecemento de mostras relevantes do patrimonio literario e valoralo como un modo de simbolizar a experiencia individual e colectiva en diferentes contextos histórico-culturais. * Aplicar con certa autonomía os coñecementos sobre a lingua e as normas do uso lingüístico para comprender textos orais e escritos e para escribir e falar con adecuación, coherencia, cohesión e corrección. * Analizar os diferentes usos sociais das linguas para evitar os estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos clasistas, racistas ou sexistas. 1.1.2.CONTIDOS TEMPORALIZADOS Cada unidade didáctica pretende integrar contidos pertencentes aos distintos bloques propostos polo Currículo aprobado pola Xunta de Galicia, que son os seguintes: BLOQUE 1: Escoltar, falar e conversar. BLOQUE 2: Ler e escribir. BLOQUE 3: Educación literaria. BLOQUE 4: Coñecemento da lingua.

A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso, pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, dado que no curso practicaremos unha avaliación continua e integradora, suponse que o final dunha unidade didáctica en ningún caso significará o seu esquecemento, senón que continuamente faranse actividades de repaso, sempre procurando que non choque co necesario avance na materia e buscando a maior harmonía posible entre os vellos temas e os novos. Os contidos de 1º da ESO están distribuídos en doce unidades didácticas ( catro unidades por trimestre): UNIDADE 1 1.1. – As modalidades textuais (I). A narración literaria: narrador, personaxes, tempo e espazo. 1.2. - Ás linguas e as súas variedades: A linguaxe e as linguas. Realidade plurilingüe de España. Os rexistros lingüísticos 1.3. - O alfabeto español. UNIDADE 2 2.1. – As modalidades textuais (II). Exposición e descrición. 2.2. -O substantivo (concepto, xénero, número e clases). 2.3. -Ás letras maiúsculas. UNIDADE 3 3.1. –Textos da vida cotiá: carta persoal, instruccións e normas. 3.2. -O adxectivo cualificativo (concepto, xénero, número, grao e clases). 3.3. -A sílaba. UNIDADE 4 4.1. – Textos dos medios de comunicación: prensa, periódico e noticia. 4.2. -Os adxectivos determinativos (concepto e clases: demostrativos, posesivos, numerais e indefinidos). 4.3. -Regras xerais da acentuación. UNIDADE 5 5.1. – Os textos literarios. Concepto. A literatura e as artes. Os recursos estilísticos. 5.2. -Os pronomes: concepto e clases (persoais, demostrativos, posesivos, numerais e indefinidos). 5.3. -Uso das letras c/ q/ k e c/ z. UNIDADE 6 6.1. -Os xéneros literarios: narrativa, drama e lírica. 6.2. - O verbo (concepto, número, persoa, formas non persoais, formas simples e compostas). 6.3. - Uso do h. UNIDADE 7 7.1. -Os mitos. Concepto xeral. Mitos gregos e hebreos. 7.2. -A conxugación verbal. Modo indicativo e subxuntivo. Os verbos irregulares. 7.3. - Uso do b do v. UNIDADE 8 8.1. -As lendas. Concepto e tipos. As lendas literarias 8.2. -As palabras invariables: adverbios e clases de adverbios (de lugar, tempo, modo, afirmación, negación e cantidade). Preposicións e conxuncións. 8.3. - Uso do g e da j. 13

UNIDADE 9 9.1. - Os contos e as fábulas. Concepto de conto e os contos populares. As fábulas. 9.2. -Estructura da palabra: familia léxica, lexemas e morfemas, formación dás palabras. 9.3. -Uso de Y de LL. UNIDADE 10 10.1. - Os versos. Métrica e rima. Verso branco e verso libre. 10.2. - A oración simple, suxeito e predicado. Localización do suxeito e complementos do verbo. 10.3. - Uso do x. UNIDADE 11 11.1. -As estrofas (concepto). Romances e sonetos. 11.2. -Clases de oracións segundo a actitude do falante: enunciativas, interrogativas, exhortativas, exclamativas, desiderativas e dubitativas. 11.3. -O punto e a coma. UNIDADE 12 12.1. - O teatro, texto dramático, diálogo e monólogo. 12.2. -O texto, concepto, cohesión textual e conectores. 12.3. -Puntuación de diálogos.

1.1.3.AS COMPETENCIAS BÁSICAS Nas distintas unidades didácticas procurarase coma obxectivo primordial afianza-la adquisición e mais ou desenvolvemento por parte do alumnado das competencias básicas mencionadas polo currículo oficial (ver Anexo). A competencia máis vinculada á área de Lingua Castelá e Literatura é a Competencia en comunicación lingüística (relacionado cos seguintes bloques de contidos: 1, 2 e 4), así como a Competencia cultural e artística (bloque 3). Pero tamén pódese relacionar coa Competencia para aprender a aprender, pois o acceso ao saber e a construción do coñecemento realízase basicamente a través da linguaxe, e coa Autonomía e iniciativa persoal, pois unha das funcións da linguaxe é regular e orientar a nosa propia actividade. Tampouco podemos esquecer a contribución da nosa área ao fomento doutras capacidades: Tratamento da información e da competencia dixital, Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico e a Competencia social e cidadá. De que forma se logran cada unha das competencias básicas dende esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes, ordenadas as competencias de maior a menor presenza nesta materia: 

COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Esta competencia é a de maior relevancia que pode adquirirse nesta materia, xa que todos os seus contidos están orientados á adquisición dos coñecementos, destrezas e actitudes propios das destrezas comunicativas (procedementos de uso e reflexión sobre o seu funcionamento), aspectos todos eles que se aplicarán para adquirir coñecementos noutras áreas.



Internet convértese, como non podía ser doutra forma, nun instrumento privilexiado, aínda que non único, para esa finalidade. Pero, ademais, outros soportes electrónicos (DVD, CD-ROM,...) e os procesadores de texto serán aliados na mellora da capacidade comunicativa do alumno, sobre todo porque lle animarán a mellorar en dúas das facetas en que máis dificultades adoita atoparse: a de escribir e a de ler. 

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ O uso da lingua como instrumento de comunicación axudará a que o alumno desenvolva a competencia social e cidadá, en canto que lle permitirá poñer en práctica habilidades sociais como a convivencia, o respecto, a tolerancia, etc., froito das súas relacións con outras persoas que non necesariamente han de ter visións do mundo iguais á súa (interactuar socialmente). Se ben unha das finalidades desta materia é aprender lingua, tamén o é comprender e valorar as mensaxes que se transmiten a través do código lingüístico, e mesmo apreciar ese código cando non é o propio dun (caso do estudio doutras linguas españolas ou estranxeiras). Desta forma, a lingua como sistema de comunicación pode facilitar que o alumno coñeza realidades distintas á do contexto social en que vive e favorecer, en consecuencia, unha visión aberta doutras realidades.



COMPETENCIA ARTÍSTICA E CULTURAL Esta competencia adquírese, fundamentalmente, cando se achega ao alumno á produción literaria, de modo que coñeza os grandes temas que a literatura tratou ao longo do tempo como expoñentes das preocupacións que interesaron ao ser humano. Pero ademais, e no estudio do contexto en que se elaborou unha obra literaria, poderá coñecer outras manifestacións artísticas e culturais que darán todo o seu sentido, precisamente, á creación literaria.



COMPETENCIA EN APRENDER A APRENDER Esta competencia mostra como uns determinados contidos (lingüísticos neste caso, e para a mellorar a capacidade comunicativa) serven para adquirir novos coñecementos de diferentes áreas, non en van no código lingüístico está a base do pensamento e do coñecemento, en suma, a representación do mundo. Mentres o alumno aprende contidos dunha determinada materia está a aprender, tamén, os propios da comunicación lingüística, só que en diferentes tipos de textos.



COMPETENCIA EN AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL O uso da lingua en contextos determinados non fai senón enfrontar ao alumno a diversas situacións nas que debe analizar e resolver problemas relacionados coas destrezas comunicativas, o que redunda na súa capacidade para actuar reflexiva e autonomamente.



COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO Na súa relación con esta materia, é a capacidade demostrada polo alumno de observar criticamente a realidade que o rodea e de valorar a especificidade do coñecemento científico en relación con outras formas de coñecemento.

Anteriormente indicabamos cales son as oito competencias básicas que recolle noso sistema educativo, competencias que pola súa propia formulación son, 15

inevitablemente, moi xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do alumno, debemos concretalas moito máis, analizalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo. É o que demos en chamar subcompetencias, e que sen pretender chegar a abranguer todas as posibles, si recollen aquelas que maior relación teñen co currículo da materia e maior presenza en todas as materias polo seu carácter interdisciplinar.Nesta materia e curso, estas subcompetencias son as seguintes Comunicación lingüística  Expresar oralmente pensamentos, emocións, vivencias e opinións de xeito coherente.  Adecuar a fala a situacións comunicativas variadas, controlando os elementos non verbais e respectando as regras propias do intercambio comunicativo.  Ter conciencia das convencións sociais e culturais á hora de producir textos.  Buscar, recompilar e procesar información en fontes escritas.  Comprender distintos tipos de textos propios do ámbito académico recoñecendo a súa intención comunicativa e os seus trazos formais.  Comprender distintos tipos de textos propios da vida cotiá e das relacións sociais recoñecendo a súa intención comunicativa e os seus trazos formais.  Comprender os principais tipos de textos que aparecen nos medios de comunicación recoñecendo a súa intención comunicativa e os seus trazos formais.  Gozar da lectura e, a través dela, descubrir outros ámbitos, idiomas e culturas.  Tomar conciencia da necesidade de respectar as normas ortográficas na produción de textos escritos.  Coñecer os principais procedementos de formación de palabras como instrumento para ampliar o léxico.  Utilizar un vocabulario suficientemente amplo para expresarse oralmente e por escrito con propiedade e precisión.  Coñecer as regras de combinación das distintas clases de palabras en sintagmas e oracións para a comprensión e produción de textos.  Compoñer textos propios do ámbito académico axeitados ao propósito comunicativo.  Compoñer textos propios da vida cotiá e das relacións sociais axeitados ás condicións da situación comunicativa.  Compoñer textos propios dos medios de comunicación axeitados ás convencións dos distintos subxéneros e subxéneros xornalísticos.  Escribir textos para expresar ideas, sentimentos e experiencias.     

Coñecemento e interacción co mundo físico Demostrar espírito crítico na observación da realidade e na análise de mensaxes informativas e publicitarias, así como uns hábitos de consumo responsables. Valorar o coñecemento científico. Adoptar unha actitude responsable e crítica ante os problemas do medio. Tratamento da información e competencia dixital Buscar, obter, procesar e comunicar información para transformala en coñecemento utilizando sistemas informáticos ou Internet. Analizar de xeito crítico a información obtida.

  

      

  



Social e cidadá Coñecer e practicar o diálogo como ferramenta básica de comunicación interpersoal e de resolución de conflitos. Coñecer os valores que caracterizan unha sociedade democrática: liberade, solidariedade, participación, cidadanía, tolerancia. Valorar a pluralidade lingüística de España como unha riqueza cultural

Cultural e artística Comprender e valorar criticamente textos literarios de distintas épocas e tradicións culturais. Recoñecer e comprender os procedementos retóricos propios da linguaxe literaria. Coñecer as convencións características dos principais xéneros e subxéneros literarios. Coñecer os temas e motivos recorrentes na tradición literaria. Coñecer as obras e autores máis destacados do patrimonio literario. Ter conciencia da evolución das correntes estéticas e literarias Cultivar a expresión de ideas, experiencias ou sentimentos a través da literatura.

Aprender a aprender Coñecer e utilizar de xeito habitual as principais estratexias e técnicas que favorecen o traballo intelectual (resumo, esquema, mapas conceptuais, ...). Utilizar diferentes recursos e fontes para a recollida e tratamento da información. Autonomía e iniciativa persoal Actuar con iniciativa e creatividade persoal. Desenvolver as habilidades sociais

1.1.4. CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES -O texto ou discurso. Organización do texto: tipoloxías textuais. A narración. A descrición. O diálogo (formas do diálogo nos diferentes xéneros e nos medios de comunicación). -A realidade plurilingüe de España. -A sílaba. Sílabas tónicas. Nocións básicas de pronunciación e acentuación. -Uso do punto, a coma e os dous puntos. -Cuestións morfosintácticas: formación do xénero e ou número. Léxico (vulgarismos). -Clases de palabras: o substantivo e o adxectivo (características); o pronome (clasificación); o artigo (clasificación); o verbo e a conxugación; o adverbio; a preposición; a conxunción; a interxección. -Estrutura da oración simple. -Iniciación ao uso do dicionario e enciclopedias. -Integración da información procedente de diversas fontes. -Análise (lectura reflexiva) e síntese (técnicas de resumo). -Introdución aos xéneros literarios. Principais trazos característicos. -Recursos literarios máis importantes 1.1.5. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Comprender a idea xeral e a intención comunicativa en textos orais sinxelos dúas ámbitos social e académico. Seguir instrucións pouco complexas para realizar tarefas de aprendizaxe. 17

2. Comprender a idea xeral e a intención comunicativa en textos escritos sinxelos do ámbito social. Identificar a enunciación explícita do tema e ás partes do texto; así como seguir instrucións sinxelas. 3. Narrar, expoñer e resumir, en soporte papel ou dixital, cunha organización clara e un rexistro adecuado, aplicando a planificación e revisión de textos, e respectando ás normas gramaticais e ortográficas. 4. Realizar narracións orais claras e ben estruturadas de experiencias vividas, con axuda de medios audiovisuais e dás tecnoloxías dá información e dá comunicación. 5. Expoñer unha opinión persoal sobre a lectura dunha obra literaria axeitada á idade do alumnado; recoñecer vos trazos globais do xénero e diferenciar de forma sinxela ou contido literal e ou sentido dá obra, establecendo relacións coa súa experiencia. 6. Identificar en distintos tipos de textos orais e escritos toda aquela representación ou expresión que denote algunha forma de discriminación social, racial, sexual, etc. 7. Aplicar os coñecementos literarios na comprensión e valoración de fragmentos, atendendo ao xénero, aos temas e motivos dá tradición, así como aos recursos rítmicos e semánticos básicos. 8. Compoñer textos, en soporte papel ou dixital, tomando como modelo un texto literario lido e comentado na aula ou realizar algunha transformación sinxela neses textos. 9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e ás normas de uso lingüístico para solucionar problemas de comprensión de textos orais e escritos e para a composición e revisión dirixida dúas textos propios déaste curso. 10. Coñecer unha terminoloxía lingüística baseada en actividades de reflexión sobre ou uso.

1.2. SEGUNDO CURSO ESO MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ Elisa Vilela, Rosa Isabel Macho e Daniel García

1.2.1 OBXECTIVOS * Comprender discursos orais e escritos nos diversos contextos da actividade sociocultural. * Utilizar a lingua para expresarse de forma coherente e adecuada nos diversos contextos da actividade social e cultural, para tomar conciencia dos propios sentimentos e ideas e para controlar a propia conduta. * Coñecer a realidade plurilingüe de España e as variedades do castelán e valorar esta diversidade como unha riqueza cultural. * Utilizar a lingua oral na actividade social e cultural de forma adecuada ás distintas situacións e funcións, adoptando unha actitude respectuosa e de cooperación. * Empregar as diversas clases de escritos mediante os que se produce a comunicación coas institucións públicas, privadas e da vida laboral. * Utilizar a lingua eficazmente na actividade escolar para buscar, seleccionar e procesar información e para redactar textos propios do ámbito académico. * Utilizar con progresiva autonomía e espírito crítico os medios de comunicación social e as tecnoloxías da información para obter, interpretar e valorar informacións de diversos tipos e opinións diferentes. Facer da lectura fonte de pracer, de enriquecemento persoal e de coñecemento do mundo e consolidar hábitos lectores. 18

* Comprender textos literarios utilizando coñecementos básicos sobre as convencións de cada xénero, os temas e motivos da tradición literaria e os recursos estilísticos. * Aproximarse ao coñecemento de mostras relevantes do patrimonio literario e valoralo como un modo de simbolizar a experiencia individual e colectiva en diferentes contextos histórico-culturais. * Aplicar con certa autonomía os coñecementos sobre a lingua e as normas do uso lingüístico para comprender textos orais e escritos e para escribir e falar con adecuación, coherencia, cohesión e correción. * Analizar os diferentes usos sociais das linguas para evitar os estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos clasistas, racistas ou sexistas. 1.2.2. CONTIDOS TEMPORALIZADOS Cada unidade didáctica pretende integrar contidos pertencentes aos distintos bloques propostos polo Currículo aprobado pola Xunta de Galicia, que son os seguintes: BLOQUE 1: Escoitar, falar e conversar. BLOQUE 2: Ler e escribir. BLOQUE 3: Educación literaria. BLOQUE 4: Coñecemento da lingua. A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso, pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, dado que no curso practicaremos unha avaliación continua e integradora, suponse que o final dunha unidade didáctica en ningún caso significará o seu esquecemento, senón que continuamente faranse actividades de repaso, sempre procurando que non choque co necesario avance na materia e buscando a maior harmonía posible entre os vellos temas e os novos. Cada unidade consta de tres partes principais. A primeira está relacionada cos fundamentos da arte literaria (linguaxe literaria, xéneros, subxéneros, etc., sen entrar por agora nun estudio sistemático da Historia da Literatura, que se fará en cursos posteriores) e estaría especialmente ligada ós bloques conceptuais 2 e 3. A segunda parte trata cuestións gramaticais (morfoloxía, sintaxe, análise textual...) e relaciónase sobre todo co bloque 4. A terceira parte trata cuestións ortográficas ou relacionadas co uso práctico da lingua, en estreita relación cos bloques 1 e 2. Os contidos de 2º de ESO están distribuídos en doce unidades didácticas (catro unidades por trimestre): UNIDADE 1 A comunicación: Procesos e funcións. Riqueza lingüística de España. As variedades da lingua. Regras xerais de acentuación. UNIDADE 2 As modalidades textuais. O substantivo, adxectivos cualificativos e determinativos. O til diacrítico. UNIDADE 3 Textos da vida cotiá. O verbo, a conxugación verbal e os valores do presente de indicativo. Acentuación en ditongos, tritongos e hiatos. 19

UNIDADE 4 Textos dos medios de comunicación. Pronomes, adverbios, preposicións, conxuncións e interxeccións. Uso do B. UNIDADE 5 Os textos literarios. Concepto, funcións e xénero. Sintagmas nominais, adxectivais e adverbiais. Uso do V. UNIDADE 6 A linguaxe literaria. Recursos. Enunciado e oración. Suxeito e predicado. Tipos de suxeito. Uso do G. UNIDADE 7 A narración literaria. Elementos e orde. O conto.. O predicado; núcleo e complementos. Complementos directo e indirecto. Uso do J. UNIDADE 8 A épica e a novela. Complemento de réxime, atributo e predicativo. Uso do H. UNIDADE 9 Os subxéneros da novela. Complementos axentes e circunstanciais. Uso do X. UNIDADE 10 A lírica. Cómputo silábico. A rima. Tipo de estrofas e de poemas. Os seus temas. Clases de oracións segundo a súa estructura e modalidades de oracións. Uso de Y e de LL. UNIDADE 11 O texto dramático e a súa representación. Relacións semánticas e campo semántico. O punto, a coma e os puntos suspensivos. UNIDADE 12 Subxéneros dramáticos (traxedia e comedia). O texto, concepto de texto, cohesión textual e conectores. Os signos de puntuación no diálogo.

1.2.3. AS COMPETENCIAS BÁSICAS Nas distintas unidades didácticas procurarase coma obxectivo primordial afianza-la adquisición e o desenvolvemento por parte do alumnado das competencias básicas mencionadas polo currículo oficial (ver Anexo). A competencia máis vinculada á área de Lingua Castelá e Literatura é a Competencia en comunicación lingüística, así 20

como a Competencia cultural e artística. Pero tamén pódese relacionar coa Competencia para aprender a aprender, pois o acceso ao saber e á construción do coñecemento realízase basicamente a través da linguaxe, e coa Autonomía e iniciativa persoal, pois unha das funcións da linguaxe é regular e orientar a nosa propia actividade. Tampouco podemos esquecer a contribución da nosa área ao fomento doutras capacidades: Tratamento da información e da competencia dixital, Competencia non coñecemento e na interacción co mundo físico e a Competencia social e cidadá. De que forma se logran cada unha das competencias básicas dende esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes, ordenadas as competencias de maior a menor presenza nesta materia: 



TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL Nesta materia, a busca de información ten un papel relevante, polo que o alumno debe ser capaz de seleccionar aquela que lle proporcione uns coñecementos que, á súa vez, lle permitan a mellora das súas destrezas comunicativas. O uso de Internet convértese, como non podía ser doutra forma, nun instrumento privilexiado, aínda que non único, para esa finalidade. Pero, ademais, outros soportes electrónicos (DVD, CD-ROM,...) e os procesadores de texto serán aliados na mellora da capacidade comunicativa do alumno, sobre todo porque lle animarán a mellorar en dous das facetas en que máis dificultades adoita atopar: a de escribir e a de ler.



Cada unidade didáctica integra contidos pertencentes a distintos bloques conceptuais. Do mesmo xeito, en cada unha delas procurarase tratar, en maior ou menor medida, tódalas competencias básicas que, segundo o currículo vixente, están relacionadas coa nosa materia. Basicamente, a primeira parte de cada unidade (estudio da teoría da literatura) relaciónase claramente coa competencia 6 (a cultural e artística), mentres que as outras dúas partes (gramática e ortografía) están en estreita relación coa competencia 1 (comunicación lingüística). As restantes competencias (dixital, social, aprender a aprender, autonomía persoal) relaciónanse por igual con todas e con cada unha destas tres partes. As competencias /subcompetencias relacionadas especialmente coa nosa área, segundo o currículo e sobre todo segundo os contidos da mesma, serán: Competencia en comunicación lingüística: Valorarase en relación con esta competencia a expresión clara na oralidade e na escritura, o bo uso do resumo e da síntese, e a lectura con corrección e expresividade.  Expresión oral coherente.  Adecuación da fala a diversas situacións comunicativas, tendo tamén en conta elementos non verbais.  Lembrar os condicionamentos socioculturais na composición de textos.  Buscar e procesar información de fontes escritas.  Comprender e recoñecer distintos tipos de textos propios do ámbito académico.  Facer o mesmo cos textos propios da vida cotiá.  Facer o mesmo cos textos propios dos medios de comunicación.  Desfrutar da lectura e usala para adquirir novos coñecementos.  Respectar as normas ortográficas ó escribir.  Coñecer os procedementos de formación de palabras para amplia-lo léxico.  Usar un léxico amplo.  Coñecer as normas de combinación de palabras para crear e comprender textos.  Tomar conciencia dos principios lingüísticos que aportan coherencia e cohesión a un texto. 22

   

Compoñer textos propios do ámbito académico, de acordo coa situación comunicativa. Facer o mesmo con textos propios da vida cotiá. Facer o mesmo con textos periodísticos. Escribir textos para expresa-lo mundo interior.

As competencias matemática e de coñecemento e interacción co mundo físico non están estreitamente relacionadas coa nosa área. De tódolos xeitos, contribuiremos sempre que poidamos á súa adquisición por parte do alumnado e fomentaremos sempre o respecto ó mundo natural, a valoración positiva do coñecemento científico-técnico e a educación para un consumo responsable, en relación coa análise crítica dos medios publicitarios. Competencia dixital e tratamento da información: Valorarase en relación con esta competencia o emprego habitual dos recursos tecnolóxicos para resolver problemas reais, seleccionando fontes e ferramentas axeitadas para organizar a información e respectando a regulación social.  Buscar e procesar información usando medios informáticos ou Internet, para así aumentar o coñecemento.  Analizar criticamente esa información. 5-Competencia social e cidadá: Valorarase a comprensión da realidade social actual, mantendo actitudes positivas ante os dereitos e as obrigas cidadás.  Usar o diálogo para comunicarse e resolver conflitos.  Coñecer os valores propios das sociedades democráticas.  Aceptar e practicar normas sociais de convivencia en relación con eses valores.  Valorar positivamente a pluralidade lingüística do noso país coma fonte de maior riqueza cultural. 6-Competencia cultural e artística: Valorarase a comprensión, así coma o aprecio e o goce, das artes (literatura incluída), xunto co desenvolvemento da capacidade estética, a valoración da vida cultural e a densa do patrimonio.  Comprender e valorar criticamente textos literarios de distintas épocas e tradicións culturais.  Recoñecer e comprender os recursos retóricos propios da linguaxe literaria.  Coñecer as convencións propias dos xéneros e subxéneros literarios.  Coñecer os temas e tópicos recorrentes na tradición literaria.  Coñecer obras e autores fundamentais do patrimonio literario.  Coñecer a evolución das correntes artísticas e literarias ó longo da historia.  Expresar o mundo interior mediante a literatura. Competencia para aprender a aprender: Valorarase o manexo eficiente dos recursos e das técnicas de traballo intelectual, así coma a capacidade para iniciar e manter un proceso de aprendizaxe mediante o control e a xestión das propias capacidades.  Coñecer e utilizar de forma habitual as técnicas que favorecen a aprendizaxe (resumo, esquemas…).  Empregar diferentes recursos e fontes para recoller e procesar información. 23

Capacidade de autonomía e iniciativa persoal: Valorarase a adquisición das habilidades sociais para se relacionar, cooperar e traballar en equipo, así coma a capacidade para imaxinar accións e proxectos con creatividade.  Actuar con iniciativa e creatividade.  Realizar proxectos, tanto individuais coma colectivos.  Utilizar estratexias para buscar emprego.  Desenvolver as habilidades sociais. 1.2.4.CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES -A correcta expresión oral e escrita da lingua castelá. -Breve introdución á historia das linguas constitucionais. -Variedades lingüísticas. Usos da linguaxe. Niveis e rexistros. -A sílaba. Principais esquemas silábicos do español. Ditongos, tritongos e hiatos. A sílaba na escritura. Uso do til nas combinacións vocálicas. -Uso dous signos de exclamación e de consulta. Uso do guión, a raia, ás comiñas e os paréntese. -Uso correcto das grafías da lingua. -Clases de palabras. -A oración simple. Suxeito e predicado. Tipos de complementos: C. Directo, C Indirecto, C Circunstancial e atributo. -Técnicas de traballo: análise, síntese, dedución. -Os xéneros literarios: trazos característicos. -A narrativa: estrutura. A epopea, o conto e a novela -A lírica: ou ritmo e a rima. Métrica. -O teatro: texto e representación. 1.2.5. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Captar a intención comunicativa e a idea xeral e secundarias dos textos orais social e academicamente próximos ao alumnado; identificar a información relevante en textos audiovisuais; e seguir instrucións para a realización autónoma de tarefas de aprendizaxe. 2. Comprender a intención comunicativa e captar a relación entre a idea xeral e as secundarias de textos escritos próximos á experiencia do alumnado; e seguir instrucións de certa extensión. 3. Narrar, expoñer, resumir, explicar e comentar, en soporte papel e dixital, usando o rexistro adecuado, organizando as ideas con claridade e cohesión, respectando as normas gramaticais e ortográficas, e valorando a importancia de planificar e revisar o texto. 4. Realizar exposicións orais sinxelas sobre temas próximos ao contorno do alumnado, claras e estruturadas, coa axuda de medios audiovisuais e das tecnoloxías da información e da comunicación. 5. Expoñer unha opinión persoal sobre a lectura dunha obra completa axeitada á idade do alumnado; recoñecer a estrutura e os elementos de xénero; valorar o uso da linguaxe e o punto de vista da autora e do autor. Diferenciar contido literal e sentido da obra e relacionar o contido coa propia experiencia. Utilizar os coñecementos literarios na comprensión e valoración dos textos. 6. Identificar en textos orais e escritos a presenza dun uso sexista da linguaxe ou de valoracións discriminadoras sobre colectivos ou culturas distintos. 24

7. Aplicar os coñecementos literarios na comprensión e valoración de fragmentos, atendendo ao xénero, aos temas e motivos da tradición, á caracterización dos subxéneros literarios, á versificación e á funcionalidade dos recursos retóricos máis relevantes. 8. Compoñer textos, en soporte papel ou dixital, tomando como modelo textos literarios ou realizar algunhas transformacións neses textos. 9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as normas do uso lingüístico para resolver problemas de comprensión de textos orais e escritos e para a composición e revisión dos textos propios deste curso. 10. Coñecer unha terminoloxía lingüística básica nas actividades de reflexión.

1.3 TERCEIRO CURSO ESO MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ María José Prada, Felisa Tomé

1.3.1. OBXECTIVOS - Comprender discursos orais e escritos nos distintos contextos da actividade social e cultural. - Usar a lingua para acadar unha expresión coherente e axeitada nos contextos mencionados, para tomar conciencia dos propios sentimentos e ideas e para controla-la propia conduta. - Coñecer a realidade plurilingüe de España e as variedades do castelán e valorar esa diversidade coma unha riqueza cultural. - Utilizar a lingua na actividade social e cultural de forma axeitada ás distintas situacións e funcións, cunha actitude respectuosa e cooperativa. - Empregar as diversas clases de escritos para a comunicación coas institucións públicas, privadas e da vida laboral. - Utilizar a lingua eficazmente na actividade escolar. - Utilizar con progresiva autonomía e espírito crítico os medios de comunicación social e as novas tecnoloxías da información. - Facer da lectura unha fonte de pracer, de enriquecemento persoal e de coñecemento do mundo, e consolidar hábitos lectores. - Comprender textos literarios empregando coñecementos básicos sobre xéneros, temas, tópicos e recursos estilísticos. - Achegarse ao coñecemento de exemplos relevantes do patrimonio literario e valoralo coma un xeito de simbolizar experiencias individuais e colectivas. - Aplicar de forma autónoma os coñecementos sobre a lingua e as súas normas para comprender textos orais e escritos, e para falar e escribir correctamente. - Analiza-los distintos usos sociais da lingua para evita-los estereotipos lingüísticos que supoñan prexuízos de calquera clase.

1.3.2. CONTIDOS TEMPORALIZADOS Cada unidade didáctica pretende integrar contidos pertencentes aos distintos bloques propostos polo Currículo aprobado pola Xunta de Galicia, que son os seguintes: 25

BLOQUE 1: Escoltar, falar e conversar. BLOQUE 2: Ler e escribir. BLOQUE 3: Educación literaria. BLOQUE 4: Coñecemento da lingua. A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso, pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, dado que no curso practicaremos unha avaliación continua e integradora, suponse que o final dunha unidade didáctica en ningún caso significará o seu esquecemento, senón que continuamente faranse actividades de repaso, sempre procurando que non choque co necesario avance na materia e buscando a maior harmonía posible entre os vellos temas e os novos. Os contidos de 3º de ESO están distribuídos en doce unidades didácticas ( catro unidades por trimestre): UNIDADE 1 1.1. – As linguas de España. Variedades da lingua: rexistros, fórmulas de tratamento e cortesía 1.2. - Normas xerais de acentuación. 1.3. - Os textos literarios, a linguaxe literaria e a métrica. UNIDADE 2 2.1. – As palabras e as súas relacións. O cambio semántico. Campos léxicos e semánticos. 2.2. - Acentuación de ditongos, hiatos e tritongos. 2.3. -A Idade Media e a súa literatura. A épica: O Cantar de Mio Cid e os romances. UNIDADE 3 3.1. – Categorías gramaticais e sintagmas. Palabras variables e invariables. 3.2. -Acentuación de palabras compostas e de adverbios rematados en -mente. 3.3. - A literatura didáctica medieval: O mester de clerecía, Berceo e Juan Ruiz. A prosa didáctica. UNIDADE 4 4.1. –Suxeito e predicado. As perífrases verbais. 4.2. - Acentuación de monosílabos, interrogativos e exclamativos. 4.3. -A lírica medieval: lírica popular e culta, poesía cancioneril e amor cortés, Jorge Manrique. UNIDADE 5 5.1. -O predicado e os seus complementos: directo e indirecto. O loísmo, ou laísmo e ou leísmo. Atributo, predicativo e c.de réxime. 5.2. -Uso do B e do V. 5.3. -La Celestina: estrutura, argumento, personaxes e temas. UNIDADE 6 6.1. -O complemento axente e os circunstanciais. Clases de oracións. Proposicións condicionais 6.2. - Uso do G e mais do J. 6.3. - O Renacemento: Garcilaso, Fray Luis de León e San Juan de la Cruz. UNIDADE 7 26

7.1. –A oración composta (I). Enunciado, oración e proposición. Proposicións cooordinadas. Proposicións subordinadas substantivas e adxectivas. 7.2. - Uso do H. 7.3. - O Lazarillo de Tormes: estrutura, argumento, personaxe do pícaro e temas.

UNIDADE 8 8.1. -A oración composta (II):Proposicións adverbiais propias. Proposicións causais, finais, concesivas e condicionais. 8.2. -Uso do LL e do Y. 8.3. -Cervantes e oQuijote: argumento, estrutura, temas e personaxes. UNIDADE 9 9.1. –O texto e as súas propiedades. Cohesión textual e conectores. Tipoloxías textuais. 9.2. -Uso de S, X, R e RR. 9.3. - Poesía e prosa barrocas: O Barroco, Góngora e Quevedo. UNIDADE 10 10.1. –Modalidades textuais. Narración, descrición, diálogo e exposición. 10.2. - Uso de C, Z, -D e -CC-. 10.3. - O teatro barroco I: O curral de comedias, a comedia nova, características e personaxes. UNIDADE 11 11.1. –Textos dos medios de comunicación. A prensa e os periódicos. Os xéneros periodísticos. 11.2. -O punto, a coma e ou punto e coma. 11.3. -O teatro barroco II: Lope de Vega, Tirso de Molina e Calderón. UNIDADE 12 12.1. – Textos da vida cotiá. 12.2. - Usos dos signos de puntuación (II). 12.3- A literatura do século XVIII: Ilustración, Neoclasicismo, ensaio, teatro e lírica do século XVIII.

1.3.3.AS COMPETENCIAS BÁSICAS: Nas distintas unidades didácticas procurarase coma obxectivo primordial afianza-la adquisición e mais ou desenvolvemento por parte do alumnado dás competencias básicas mencionadas polo currículo oficial (ver Anexo). A competencia máis vinculada á área de Lingua Castelá e Literatura é a Competencia en comunicación lingüística (relacionado cos seguintes bloques de contidos 1, 2 e 4), así como a Competencia cultural e artística (bloque 3). Pero tamén se pode relacionar coa Competencia para aprender a aprender, pois o acceso ao saber e á construción do coñecemento realízase basicamente a través da linguaxe, e coa Autonomía e iniciativa persoal, pois unha das funcións da linguaxe é regular e orientar a nosa propia actividade. Tampouco podemos esquecer a contribución da nosa área ao fomento doutras capacidades: Tratamento da información e da competencia dixital, Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico e a Competencia social e cidadá. De que xeito se acadan cada unha das competencias básicas dende esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes:



COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA É a de maior relevancia que pode adquirirse nesta materia, xa que todos os seus contidos están orientados á adquisición dos coñecementos, destrezas e actitudes propios das destrezas comunicativas (procedementos de uso e reflexión sobre o seu funcionamento), aspectos todos eles que se aplicarán para adquirir coñecementos noutras áreas.



COMPETENCIA ARTÍSTICA E CULTURAL Adquírese, fundamentalmente, cando se lle achega ao alumno á produción literaria para que coñeza os grandes temas que a literatura tratou ao longo do tempo como expoñentes das preocupacións que interesaron ao ser humano. Pero ademais, e no estudio do contexto en que se elaborou unha obra literaria, poderá coñecer outras manifestacións artísticas e culturais que darán todo o seu sentido, precisamente, á creación literaria.



COMPETENCIA EN APRENDER A APRENDER Mostra como uns determinados contidos (lingüísticos neste caso) serven para adquirir novos coñecementos de diferentes áreas, non en van no código lingüístico está a base do pensamento e do coñecemento, en suma, a representación individual e social do mundo. Mentres o alumno aprende contidos dunha determinada materia está a aprender, tamén, os propios da comunicación lingüística, só que en diferentes tipos de textos.



TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL Nesta materia, a busca de información ten un papel relevante, polo que o alumno debe ser capaz de seleccionar aquela que lle proporcione uns coñecementos que, á súa vez, lle permitan a mellora das súas destrezas comunicativas. O uso de Internet convértese, como non podía ser doutra forma, nun instrumento privilexiado, aínda que non único, para esa finalidade. Pero, ademais, outros soportes electrónicos (DVD, CD-ROM,...) e os procesadores de texto serán aliados na mellora da capacidade comunicativa do alumno, sobre todo porque o animarán a mellorar en dúas das facetas en que máis dificultades adoita atopar: a de escribir e a de ler.



COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ O uso da lingua como instrumento de comunicación axudará a que o alumno desenvolva esta competencia, en canto que lle permitirá poñer en práctica habilidades sociais como a convivencia, o respecto, a tolerancia, etc., froito das súas relacións con outras persoas que non necesariamente han de ter visións do mundo iguais á súa (interactuar socialmente). Se ben unha das finalidades desta materia é aprender lingua, tamén o é comprender e valorar as mensaxes que se transmiten a través do código lingüístico, e mesmo apreciar ese código cando non é o propio dun (caso do estudio doutras linguas españolas ou estranxeiras).

Desta forma, a lingua como sistema de comunicación pode facilitar que o alumno coñeza realidades distintas á do contexto social en que vive e favorecer, en consecuencia, unha visión aberta doutras realidades. 

Anteriormente indicabamos cales son as competencias básicas que recolle o noso sistema educativo, competencias que pola súa propia formulación son, inevitablemente, moi xenéricas. Se queremos que servan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do alumno, debemos concretalas moito máis, analizalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo. É o que demos en chamar subcompetencias, e que sen pretender chegar a abranguer todas as posibles, se recollen aquelas que maior relación teñen co currículo da materia e maior presenza en todas as materias polo seu carácter interdisciplinar. Cada unidade didáctica integra contidos pertencentes a distintos bloques conceptuais. Do mesmo xeito, en cada unha delas procurarase tratar, en maior ou menor medida, tódalas competencias básicas que, segundo o currículo vixente, están relacionadas coa nosa materia. Estas competencias e subcompetencias serán as seguintes: Tratamento da información e competencia dixital  

Buscar, obter, procesar e comunicar información para transformala en coñecemento, utilizando sistemas informáticos ou Internet. Analizar de xeito crítico a información obtida.

Social e cidadá   

Coñecer os valores que caracterizan unha sociedade democrática: liberdade, solidariedade, participación, cidadanía ou tolerancia. Construír, aceptar e practicar normas de convivencia acordes cos valores democráticos. Valorar a pluralidade lingüística de España como unha riqueza cultural.

Cultural e artística       

Comprender e valorar criticamente textos literarios de distintas épocas e tradicións culturais. Recoñecer e comprender os procedementos retóricos propios da linguaxe literaria. Coñecer as convencións características dos principais xéneros e subxéneros literarios. Coñecer os temas e motivos recorrentes na tradición literaria. Coñecer as obras e autores máis destacados do patrimonio literario. Ter conciencia da evolución das correntes estéticas e literarias ao longo da historia. Cultivar a expresión de ideas, experiencias ou sentimentos a través da literatura.

Aprender a aprender  

Coñecer e utilizar de xeito habitual as principais estratexias e técnicas que favorecen o traballo intelectual (resumo,esquema, mapas conceptuais, etc ). Utilizar diferentes recursos e fontes para a recollida e tratamento da información.

Autonomía e iniciativa persoal 

Actuar con iniciativa e creatividade persoal.

1.3.4. CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES  Estruturas formais do texto.  Estruturas dialogadas: o diálogo na narración e no teatro. A enquisa.  Problemas de acentuación (monosílabos, palabras compostas, interrogativos e exclamativos).  Léxico: neoloxismos.  Clases de palabras e funcións.  A oración simple. Suxeito e predicado.Tipos de complementos.  Procesos fundamentais da formación de palabras: derivación e composición.  A literatura medieval. Características xerais. A lírica. A épica: o Poema de Mío Cid. A prosa: El Conde Lucanor. El Romancero.  Os Séculos de Ouro. Características xerais.  A lírica dous Séculos de Ouro. Escolma de textos representativos deste período.  A prosa dos Séculos de Ouro: El Lazarillo. Cervantes:El Quijote (selección de capítulos).  O teatro dous Séculos de Ouro: Lope de Vega.  O século XVIII. Características xerais. O teatro e a prosa.

1.3.5. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.Comprender a intención comunicativa, as ideas xerais e as informacións específicas en reportaxes e entrevistas; seguir ou desenvolvemento oral dun tema académico e plasmalo nun esquema ou resumo. 2. Comprender a intención comunicativa implícita e explícita, temas, organización da información en textos escritos; seguir instrucións de certa complexidade en ámbitos públicos e procesos de aprendizaxe. 3. Narrar, expoñer, explicar, resumir e comentar, en soporte papel ou dixital, nun rexistro axeitado, con secuencias coherentes, respectando ás normas gramaticais e ortográficas e utilizando a planificación e revisión de textos. 4. Realizar explicacións orais sinxelas sobre temas de interese para ou alumnado coa axuda dous medios audiovisuais e das TIC. 5. Expoñer unha opinión sobre a lectura dunha obra completa axeitada á idade e relacionada con algún período literario estudado; valorar a estrutura, ou uso da linguaxe e o punto de vista da autora e do autor; situar o sentido da obra en relación co contexto e coa experiencia do alumnado. 6. Explorar alternativas lingüísticas que eviten o uso de expresións discriminatorias sociais, raciais, sexuais, etc., e a utilización desas alternativas nas producións propias.

7. Utilizar os coñecementos literarios na comprensión e valoración de textos breves ou fragmentos, atendendo ao uso de temas recorrentes, ó valor simbólico da linguaxe poética, evolución de xéneros, formas literarias e estilos. 8. Mostrar coñecemento das relacións, nas obras lidas, entre ou contexto e autores/ás máis relevantes mediante un traballo persoal de síntese e información ou recreación, en soporte papel ou dixital. 9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as normas de uso para resolver problemas de comprensión de textos orais ou escritos e para a composición e revisión progresivamente autónoma dos textos propios deste curso. 10. Coñecer a terminoloxía lingüística necesaria para a reflexión sobre o uso.

1.4. CUARTO CURSO ESO MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ Rosa Isabel Macho

1.4.1. OBXECTIVOS * Comprender discursos orais e escritos nos diversos contextos da actividade sociocultural. * Utilizar a lingua para expresarse de forma coherente e adecuada nos diversos contextos da actividade social e cultural, para tomar conciencia dos propios sentimentos e ideas e para controlar a propia conduta. * Coñecer a realidade plurilingüe de España e as variedades do castelán e valorar esta diversidade como unha riqueza cultural. * Utilizar a lingua oral na actividade social e cultural de forma adecuada ás distintas situacións e funcións, adoptando unha actitude respectuosa e de cooperación. * Empregar as diversas clases de escritos mediante os que se produce a comunicación coas institucións públicas, privadas e da vida laboral. * Utilizar a lingua eficazmente na actividade escolar para buscar, seleccionar e procesar información e para redactar textos propios do ámbito académico. * Utilizar con progresiva autonomía e espírito crítico os medios de comunicación social e as tecnoloxías da información para obter, interpretar e valorar informacións de diversos tipos e opinións diferentes. * Facer da lectura unha fonte de pracer, de enriquecemento persoal e de coñecemento do mundo e consolidar hábitos lectores. * Comprender textos literarios utilizando coñecementos básicos sobre as convencións de cada xénero, os temas e motivos da tradición literaria e os recursos estilísticos. * Aproximarse ao coñecemento de mostras relevantes do patrimonio literario e valoralo como un modo de simbolizar a experiencia individual e colectiva en diferentes contextos histórico-culturais. * Aplicar con certa autonomía os coñecementos sobre a lingua e as normas do uso lingüístico para comprender textos orais e escritos e para escribir e falar con adecuación, coherencia, cohesión e corrección. * Analizar os diferentes usos sociais das linguas para evitar os estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos clasistas, racistas ou sexistas. 1.4.2. CONTIDOS TEMPORALIZADOS 31

Cada unidade didáctica pretende integrar contidos pertencentes aos distintos bloques propostos polo Currículo aprobado pola Xunta de Galicia, que son os seguintes: BLOQUE 1: Escoltar, falar e conversar. BLOQUE 2: Ler e escribir. BLOQUE 3: Educación literaria. BLOQUE 4: Coñecemento da lingua. A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso, pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, dado que no curso practicaremos unha avaliación continua e integradora, suponse que o final dunha unidade didáctica en ningún caso significará o seu esquecemento, senón que continuamente faranse actividades de repaso, sempre procurando que non choque co necesario avance na materia e buscando a maior harmonía posible entre os vellos temas e os novos. Cada unidade didáctica consta de tres partes principais:a literatura española dos séculos XIX e XX (dende o Romantismo ata hoxe), en clara relación co terceiro bloque conceptual dos mencionados anteriormente, a gramática (morfoloxía, sintaxe e análise textual), relacionada especialmente co cuarto bloque, e a ortografía (mais relacionada cós dous primeiros bloques). Os contidos de 4º de ESO están distribuídos en doce unidades didácticas ( catro unidades por trimestre): UNIDADE 1 As palabras, estructuras e formación. Formantes de orixe grecolatina. Rasgos xerais do Romanticismo. Bécquer e Rosalía de Castro. UNIDADE 2 Concepto e clases do sintagma. A oración simple: suxeito e predicado. Complementos directo e indirecto. Atributo e predicativo. Regras xerais de acentuación. A prosa e o teatro románticos. Zorrilla. UNIDADE 3 Complemento de réxime, complemento axente e circunstanciais. Concepto de oración composta. As proposicións coordinadas. Acentuación de ditongos, tritongos e hiatos. A novela realista, Galdós e Clarín. UNIDADE 4 A subordinación substantiva e adxectiva. Uso do B e do V. O Modernismo e Rubén Darío. Antonio Machado e Juan Ramón Jiménez. UNIDADE 5 A subordinación adverbial: temporais, modais, de lugar, finais e causais. Uso do G e do J. As novelas de 1902. As novelas de Baroja e Unamuno. UNIDADE 6 A subordinación adverbial: concesivas, condicionais e consecutivas. Ouso do LL e do Y. 32

O teatro antes de 1936, Valle-Inclán e García Lorca. UNIDADE 7 O texto: concepto, implicaturas e cohesión textual. Uso do H. As Vangardas en Europa e en España. UNIDADE 8 O texto: Conectores e tipos de textos. Formas porque, por qué, por que, porqué, con que, conque, con qué, sino, si no. A Xeración do 27: rasgos xerais, neopopularismo, poesía pura e influencias surrealistas. UNIDADE 9 As modalidades textuais. A argumentación. A publicidade. Os signos de puntuación (I). A poesía dende 1936. Anos 40. Poesía social. Os poetas de medio século UNIDADE 10 Textos dos medios de comunicación. Os signos de puntuación (II). O teatro dende 1936. Mihura, Buero Vallejo e Arrabal UNIDADE 11 Textos da vida cotiá. Os signos de puntuación (III). A novela dende 1936.Anos 40. Novela social. Novela experimental UNIDADE 12 Comunicación, lingua e sociedade. Ortografía dos neoloxismos. A narrativa hispanoamericana. 1.4.3. COMPETENCIAS BÁSICAS Nas distintas unidades didácticas procurarase coma obxectivo primordial afianza-la adquisición e mais ou desenvolvemento por parte do alumnado dás competencias básicas mencionadas polo currículo oficial (ver Anexo). A competencia máis vinculada á área de Lingua Castelá e Literatura é a Competencia en comunicación lingüística, así como a Competencia cultural e artística. Pero tamén pódese relacionar coa Competencia para aprender a aprender, pois o acceso ao saber e á construción do coñecemento realízase basicamente a través da linguaxe, e coa Autonomía e iniciativa persoal, pois unha das funcións da linguaxe é regular e orientar a nosa propia actividade. Tampouco podemos esquecer a contribución da nosa área ao fomento doutras capacidades: Tratamento da información e da competencia dixital, Competencia non coñecemento e na interacción co mundo físico e a Competencia social e cidadá. De que xeito se acadan cada unha das competencias básicas dende esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes, ordenadas as competencias de maior a menor presenza nesta materia:



COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ O uso da lingua como instrumento de comunicación axudará a que o alumno desenvolva a competencia social e cidadá, en canto que lle permitirá poñer en prácticas habilidades sociais como a convivencia, o respecto, a tolerancia, etc., froito das súas relacións con outras persoas que non necesariamente han de ter visións do mundo iguais á súa (interactuar socialmente). Se ben unha das finalidades desta materia é aprender lingua, tamén o é comprender e valorar as mensaxes que se transmiten a través do código lingüístico, e mesmo apreciar ese código cando non é o propio dun (caso do estudio doutras linguas españolas ou estranxeiras). Desta forma, a lingua como sistema de comunicación pode facilitar que o alumno coñeza realidades distintas á do contexto social en que vive e favorecer, en consecuencia, unha visión aberta doutras realidades.



COMPETENCIA EN AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

O uso da lingua en contextos determinados non fai senón enfrontar ao alumno a diversas situacións nas que debe analizar e resolver problemas relacionados coas destrezas comunicativas, o que redunda na súa capacidade para actuar reflexiva e autonomamente. 

Cada unidade didáctica integra contidos pertencentes a distintos bloques conceptuais. Do mesmo xeito, en cada unha delas procurarase tratar, en maior ou menor medida, tódalas competencias básicas que, segundo o currículo vixente, están relacionadas coa nosa materia. Estas competencias e subcompetencias serán as seguintes: Competencia en comunicación lingüística: Valorarase en relación con esta competencia a expresión clara na oralidade e na escritura, o bo uso do resumo e da síntese, e a lectura con corrección e expresividade.  Expresión oral coherente.  Adecuación da fala a diversas situacións comunicativas, tendo tamén en conta elementos non verbais.  Lembrar os condicionamentos socioculturais na composición de textos.  Buscar e procesar información de fontes escritas.  Comprender e recoñecer distintos tipos de textos propios do ámbito académico.  Facer o mesmo cos textos propios da vida cotiá.  Facer o mesmo cos textos propios dos medios de comunicación.  Desfrutar da lectura e usala para adquirir novos coñecementos.  Respetar as normas ortográficas ó escribir.  Coñecer os procedementos de formación de palabras para amplia-lo léxico.  Usar un léxico amplo.  Coñecer as normas de combinación de palabras para crear e comprender textos.  Tomar conciencia dos principios lingüísticos que aportan coherencia e cohesión a un texto.  Compoñer textos propios do ámbito académico, de acordo coa situación comunicativa.  Facer o mesmo con textos propios da vida cotiá.  Facer o mesmo con textos periodísticos.  Escribir textos para expresa-lo mundo interior. As competencias matemática e de coñecemento e interacción co mundo físico non están estreitamente relacionadas coa nosa área. De tódolos xeitos, contribuiremos sempre que poidamos á súa adquisición por parte do alumnado e fomentaremos sempre o respecto ó mundo natural, a valoración positiva do coñecemento científico-técnico e a educación para un consumo responsable, en relación coa análise crítica dos medios publicitarios. 35

Competencia dixital e tratamento da información: Valorarase en relación con esta competencia o emprego habitual dos recursos tecnolóxicos para resolver problemas reais, seleccionando fontes e ferramentas axeitadas para organizar a información e respectando a regulación social.  Buscar e procesar información usando medios informáticos ou Internet, para así aumentar o coñecemento.  Analizar criticamente esa información. Competencia social e cidadá: Valorarase a comprensión da realidade social actual, mantendo actitudes positivas ante os dereitos e as obrigas cidadás.  Usar o diálogo para comunicarse e resolver conflitos.  Coñecer os valores propios das sociedades democráticas.  Aceptar e practicar normas sociais de convivencia en relación con eses valores.  Valorar positivamente a pluralidade lingüística do noso país coma fonte de maior riqueza cultural. Competencia cultural e artística: Valorarase a comprensión, así coma o aprecio e o goce, das artes (literatura incluída), xunto co desenvolvemento da capacidade estética, a valoración da vida cultural e a deensa do patrimonio.  Comprender e valorar criticamente textos literarios de distintas épocas e tradicións culturais.  Recoñecer e comprender os recursos retóricos propios da linguaxe literaria.  Coñecer as convencións propias dos xéneros e subxéneros literarios.  Coñecer os temas e tópicos recorrentes na tradición literaria.  Coñecer obras e autores fundamentais do patrimonio literario.  Coñecer a evolución das correntes artísticas e literarias ó longo da historia.  Expresar o mundo interior mediante a literatura. Competencia para aprender a aprender: Valorarase o manexo eficiente dos recursos e das técnicas de traballo intelectual, así coma a capacidade para iniciar e manter un proceso de aprendizaxe mediante o control e a xestión das propias capacidades.  Coñecer e utilizar de forma habitual as técnicas que favorecen a aprendizaxe (resumo, esquemas…).  Empregar diferentes recursos e fontes para recoller e procesar información. Capacidade de autonomía e iniciativa persoal: Valorarase a adquisición das habilidades sociais para se relacionar, cooperar e traballar en equipo, así coma a capacidade para imaxinar accións e proxectos con creatividade.    

Actuar con iniciativa e creatividade. Realizar proxectos, tanto individuais coma colectivos. Utilizar estratexias para buscar emprego. Desenvolver as habilidades sociais.

Na primeira parte de cada unidade didáctica (a parte relacionada coa gramática do castelán) e na segunda (relacionada coa ortografía desa mesma lingua) trataremos sobre todo o desenvolvemento da primeira competencia (a da comunicación lingüística), mentres que na terceira parte (a literatura dende o século XIX ata hoxe) trataremos a sexta competencia (a artística e cultural) sen descoidar a quinta (a competencia social e cidadá, empregando a literatura coma instrumento para valorar criticamente os valores sociais que aparecen reflexados nos textos de distintas épocas). As restantes competencias (dixital, aprender a aprender, autonomía persoal) e, en certo modo, tamén a competencia social (análise dos valores sociais reflexados en textos non literarios e mesmo no vocabulario cotidián da lingua castelá) pódense tratar plenamente en relación con calquera das tres partes de cada unidade didáctica. 1.4.4. CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES -Uso correcto do castelán na expresión oral e escrita. -Estruturas formais do texto. -O español actual e as súas variedades. O español de América. - A oración composta. Coordinación e subordinación (substantiva, adxetiva, adverbial propia e impropia). A concordancia e a orde. -Léxico: empréstitos. -Texto e discurso. Coherencia e cohesión. Uso dos principais marcadores e conectores. -Formación do léxico da lingua española. Voces patrimoniais, empréstitos, neoloxismos. -A literatura do século XIX: Romanticismo e Realismo. -A literatura romántica. A poesía: Espronceda e Bécquer . A prosa: Leyendas de Bécquer. O teatro: D. Juan Tenorio de Zorrilla. - O século XX. Características xerais. - A narrativa realista. Benito Pérez Galdós e Leopoldo Alas "Clarín". - Modernismo e Xeración do 98. Rubén Darío, Antonio Machado. - A prosa da primeira metade do XX. Baroja. - O teatro dá primeira metade do XX. Valle-Inclán. - As Vangardas e a poesía do Grupo Poético do 27. Escolma dalgúns textos representativos deste período. - Aproximación á literatura da 2ª metade do XX. 1.4.5. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Comprender a intención comunicativa, as ideas principais, os datos relevantes, as teses ou argumentos dos textos orais nos medios de comunicación ou no ámbito escolar. 2. Comprender a intención comunicativa, temas, organización da información de textos escritos nos medios de comunicación ou no ámbito públicos e xulgar a eficacia dos procedementos lingüísticos usados. Comprender instrucións que regulan a vida social e procesos de aprendizaxe complexos. 3. Expoñer, explicar, argumentar, resumir e comentar, en soporte papel ou dixital, usando o rexistro adecuado, con claridade e coherencia, respectando as normas gramaticais e ortográficas e valorando a importancia de planificar e revisar o texto. 37

4. Realizar presentacións orais claras e estruturadas sobre temas académicos, sociais, políticos, culturais coa axuda dos medios de comunicación e das TIC. 5. Expoñer unha opinión argumentada sobre a lectura de obras a partir do século XIX ata a actualidade; avaliar a composición xeral e relacionar o sentido da obra e a propia experiencia. 6. Identificar e valorar en textos orais e escritos a presenza dun uso sexista da linguaxe ou de valoracións discriminatorias sobre colectivos ou culturas distintas. Propoñer outras formulacións que eliminen a discriminación detectada. 7. Utilizar os coñecementos literarios na comprensión e valoración de textos breves da literatura contemporánea, relacionando fragmentos e autores co seu contexto literario e histórico; valorar as innovacións dos xéneros e as formas na literatura contemporánea. 8. Mostrar coñecemento das relacións, nas obras lidas, entre o contexto e os autores/ras cun traballo persoal de síntese ou recreación, en soporte papel ou dixital, expoñendo unha valoración persoal. 9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as normas de uso para resolver problemas de comprensión de textos orais e escritos e para a composición e revisión autónoma dos textos propios. 10. Coñecer e usar a terminoloxía lingüística axeitada na reflexión sobre o uso. II.METODOLOXÍA DIDÁCTICA As pautas metodolóxicas que se seguirán na Área de Lingua Castelá e Literatura deberán partir dos principios psicopedagóxicos e didácticos seguintes:  O método que se seguirá, na medida do posible e do aconsellable en cada caso, será fundamentalmente constructivista, a fin de que sexa o alumno suxeito activo da propia aprendizaxe e vaia incorporando novos coñecementos aos acadados na etapa precedente.  Partirase do nivel de desenvolvemento do alumno procurando que actualice os seus coñecementos previos, investigue para adquirir outros novos, reflexione sobre a información que recibe e non sexa un receptor pasivo do que o profesor lle di. Tratarase de que o alumno potencie a memorización comprensiva.  Para coñecer a realidade da que se parte e aplicar a metodoloxía de maneira máis rigorosa, los primeiros días de clase realizaranse probas iniciais de nivel.  Fomentarase a capacidade de aprender a aprender.  Propiciaranse situacións de aprendizaxe motivadoras, a reflexión e a xustificación de actuacións e a construción de aprendizaxes significativas.  Potenciarase o protagonismo do alumno no proceso de aprendizaxe e fomentarase un clima de aceptación mutua. 38

 Alternaranse as actividades: orais, escritas, de revisión e de reflexión.  Potenciarase a creatividade do alumnado.  Fomentarase o traballo en equipo.  Ademais das exposicións do profesor, os traballos en equipo, a exposición e resolución de problemas, os informes, etc., los alumnos disporán de diversos recursos materiais impresos como enciclopedias,dicionarios de distinto tipo e outras fontes de coñecemento.  Tamén o alumno disporá do libro de texto fixado polo departamento. É indispensable que o alumno dispoña deste libro e, polotanto, é obrigatorio que o teña e o leve a clase.  Igualmente o alumno deberá ler os libros e textos que explicitamente o departamento fixe como lectura obrigatoria.  Inculcaráselle ao alumno a importancia de preparar e conservar coidadosamenteos seus materiais de traballo. Óptase nas unidades didácticas por un método de aprendizaxe esencialmente activa. Sen abandoar o método expositivo-instrutivo, utilizarase con frecuencia o método indutivo para que sexa o propio alumno quen despois de observar e practicar, reflexione e saque conclusións. Da mesma maneira, para conseguir unha mellor aprendizaxe significativa, a secuenciación dos contidos, baixo o principio de globalización, procede do mais xeral e simple ao mais particular e complexo, presentándose de forma recorrente ó longo dos cursos, de maneira que o alumno poida relacionalos cos que posuía anteriormente. Ao mesmo tempo, para motivalo e integrar os novos coñecementos, pártese de situacións que lle son próximas; con isto preténdese lograr que a aprendizaxe significativa do alumnado sexa funcional, é dicir, que sexa capaz de aplicar os coñecementos cando o necesite. Xa que aprender lingua significa aprender a comunicarse, las actividades de clase organizaranse basicamente arredor de textos ou unidades lingüísticas de comunicación. Do mesmo xeito, os textos que se utilicen estarán a miúdo extraídos da realidade cotiá co fin de que a lingua que se aprende sexa real e contextualizada. Deste xeito, o uso da lingua permitirá ao alumnado desenvolver extensamente as catro habilidades básicas: falar, escoitar, ler e escribir. - Una vez que se teñan traballado os tipos de textos y los coñecementos gramaticais, débense poñer en práctica estas aprendizaxes en diferentes situacións comunicativas. - Intentaremos interpretar, explicar e valorar o que di cada texto, co que iniciaremos ao alumnado (fundamentalmente de 4º) na práctica do comentario, que basicamente deberá seguir as seguintes pautas: 1.- SITUACIÓN (ETAPA EXTERNA) 1.1.- Tipo de texto (literario, periodístico, científico-técnico, humanístico, xurídico) 1.2.- Xénero (Lírico, Épico, Dramático) 1.3.- Tipo de discurso ou forma de expresión (narración, descrición, diálogo...) 39

1.4.- Autor, obra, período. 2.- CONTIDO. 2.1.- Tema central. 2.2.- Esquema argumental. 2.3.- Esquema estructural (partes, subpartes) 2.4.- Tono: optimista, pesimista, obxectivo, subxectivo, intelectual, realista, irónico... 3.- NIVEL FONÉTICO-FONOLÓXICO. 3.1.- Análise métrica. 4.- NIVEL MORFOSINTÁCTICO. 4.1.- Categoría dominante (substantivos, adxectivos ou verbos) e análise. 5.- NIVEL LÉXICO-SEMÁNTICO. 5.1.- Rexistro e nivel. 5.2.- Campos semánticos. 5.3.- Sinonimia, Polisemia, Antonimia, Homonimia, Hiponimia... 6.- NIVEL PRAGMÁTICO. 6.1.- Texto como proceso de comunicación. 6.2.- Función lingüística dominante. 7.- RECURSOS LITERARIOS. 8.- VALORACIÓN PERSOAL. III.PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN A avaliación da área de Lingua Castelá e Literatura terá como función principal elaborar ou reformular a programación do curso e deseñar as actividades de recuperación, reforzo e ampliación necesarias. Para iso partirase dous obxectivos de cada ciclo ou curso, valorando ou grao de consecución dous mesmos por parte de cada alumno/a e grupo. Asemade, avaliarase o proceso de ensinanza, de forma que o profesoraor poda ir modificando a súa práctica docente en función do observado durante o proceso educativo e o diálogo cós alumnos. Posto que a avaliación actúa como un dous instrumentos que guían a práctica educativa, debe iniciarse ao comezo de cada curso con actividades ou controis relacionados cos obxectivos do curso ou ciclo anterior, cuxos resultados proporcionarán ou punto de partida para a programación da materia. Ao longo de todo o curso, ou profesor/a controlará a evolución dous seus alumnos/ás mediante a observación do traballo diario, na aula ou na casa, e a correción periódica das actividades, exames e controis que considere oportunos. De cara á cualificación, terase en conta tanto o grao de consecución dos obxectivos como a actitude que ou alumno manteña ao longo do curso de modo que na nota final inflúan valores como ou esforzo, constancia, petición de axuda, colaboración 40

co grupo, implicación persoal na aprendizaxe, etc. Ás actitudes pasivas ou negativas, especialmente aquelas que dificulten a convivencia ou obstaculicen o normal desenvolvemento das clases, poderán ser penalizadas na nota final en función da súa gravidade e frecuencia. Para a superación da materia deberán acadarse os obxectivos mínimos establecidos para cada ciclo ou curso. En todos os alumnos, pero especialmente naqueles que requiran reforzo educativo ou adaptacións curriculares, a cualificación estará especialmente vinculada ao desenvolvemento das habilidades comunicativas básicas de comprensión e expresión, por enriba de contidos máis teóricos ou analíticos, e terá en conta ou punto de partida, capacidades e necesidades individuais de cada alumno/a. En xeral, primará a práctica sobre a teoría: comprensión (oral e escrita) e redacción de textos

Lecturas: – Mínimo unha lectura obrigatoriapor avaliación.Para aprobar a avaliación será indispensable ler e ter superada a proba sobre a obra/s de lectura marcada/s, xa que o non facelo suporá unha cualificación de cero da materia na avaliación. – Ademais, os alumnos terán a posibilidade de subir a súa nota nun máximo de 0,5 puntos na nota de avaliación a través lecturas voluntarias propostas polo departamento, xa sexa realizando traballos pautados polo profesor ou ben demostrando a lectura das mesmas mediante exposicións orais, sempre e cando a media dos exames de contidos sexa suficente para obter un aprobado. – Cualificación da proba de lectura obrigatoria: 5- Apto. A partires dun 5 farase unha ponderación da nota ata acadar os 2 puntos máximos da proba. Os alumnos que suspendan a proba de lectura por faltas de ortografía e expresión recibirán a cualificación de apto. No caso dos alumnos con reforzo educativo, poderán realizar as mesmas lecturas propostas para o seu grupo de referencia ou ben o profesor decidirá lecturas axeitadas ó nivel do grupo. Avaliación inicial: A avaliación, como parte integrante do proceso de educación dos alumnos, orienta de forma permanente a súa aprendizaxe, polo que contribúe en si mesma á mellora do rendemento. Para logralo é necesario partir dunha avaliación inicial dos alumnos que servirá para detectar os seus coñecementos previos e para adecuar o proceso de ensino ás súas posibilidades. Esta avaliación inicial, coa que se abrirá o curso en todos os grupos, realizarase por medio dunha proba específica axustada ó curso correspondente, e incluirá os seguintes aspectos: comprensión lectora, expresión escrita (puntuación, ortografía e coherencia expresiva), gramática (clasificación morfolóxica de palabras e análise sintáctica) eliteratura (períodos literarios, obras e autores representativos, recursos literarios, análise métrica...). Exames: - Realizarase como mínimo un exame por avaliación 41

- En caso de realizarse máis dunha proba por avaliación, farase media do seguinte xeito: a partires de 3 puntos en 1º e 2º de ESO e a partires de 4 puntos en 3º e 4º da ESO. Os alumnos que non acaden o mínimo de puntuación esixida en algunha das probas non poderá aprobar a avaliación. - No primeiro ciclo da ESO, introduciranse nos exames exercicios semellantes ós propostos nas probas de avaliación de diagnóstico, especialmente aqueles destinados a medir a comprensión lectora. -Farase un exame de recuperación por avaliación ó comezo do trimestre seguinte ou unha recuperación final en xuño (a criterio do profesor, poderanse realizar ámbalas dúas modalidades de recuperación). - En xuño realizarase un exame final para os alumnos con perda de avaliación continua. - A aqueles alumnos que superen a materia nas tres avaliacións sen necesidade de acudir á recuperación final, faráselles a nota media do curso. - Aqueles alumnos que non superen a materia na proba ordinaria de xuño (tanto contidos coma libros de lectura), deberán presentarse con toda a materia do curso á proba extraordinaria de setembro (incluídas lecturas). - A asistencia os exames nas datas e horas especificadas polo profesor é obrigatoria. En casos excepcionais (enfermidade, fallecemento dun familiar cercano, declaracións en xulgados) o profesor poderá valorar a posibilidade de facer unha proba equivalente noutra data para o alumno afectado, sempre que este presente antes da nova data un xustificante con validez oficial. En caso contrario, a cualificación no exame será a de NON PRESENTADO. -Se se descubre copiando a un alumno nalgunha das probas, a primeira vez retiraráselle o exame e quedaralle suspensa a avaliación automaticamente. A segunda vez, suspenderá a avaliación e irá directamente a proba ordinaria de xuño ou a extraordinaria de setembro (se o alumno comete a falta na proba de xuño). - Se o alumno é portador de calquera aparato electrónico (móbil, MP3, MP4...) cando se estea a examinar, retiraráselle o exame e aplicaránselle as medidas citadas no punto anterior. - Se o profesor ten sospeitas fundadas de que o alumno copiou no exame, repetiráselle a proba no momento que decida o profesor oralmente ou por escrito.

IV. CRITERIOS DE CORRECIÓN E CUALIFICACIÓN: - Descontaranse 0,25 puntos por cada dúas faltas de ortografía e acentuación. - Premiarase unha boa expresión, redacción e presentación, así como a total omisión de faltas de ortografía, con 0’5 puntos en cada proba realizada, sempre que se teña acadado un mínimo de 5 nos contidos do exame. - Valoraranse nun 70% os contidos (exames, exposicións e traballos realizados tanto na clase como na casa). - Valoraranse nun 20% as lecturas obrigatorias. - Valorarase nun 10% o traballo diario, caderno e actitude.

V.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Como material didáctico básico contarase co libro de texto correspondente a cada curso: - 1º ESO: Lengua castellana y literatura, 1º Secundaria, Proyecto adarve- serie trama, Ed. Oxford - 2º ESO: Lengua castellana y literatura, 2º Secundaria, Proyecto adarve- serie trama, Ed. Oxford - 3º ESO: Lengua castellana y literatura, 3º Secundaria, Proyecto adarve- serie trama, Ed. Oxford - 4º ESO: Lengua castellana y literatura, 4º Secundaria, Proyecto adarve- serie trama, Ed. Oxford De tódolos xeitos, o profesor poderá completar con fotocopias ou outros libros cando ou considere oportuno. En todo caso, ou libro de texto é un apoio do que se deberá facer un uso libre, sen permitir que condicione completamente o proceso de ensino-aprendizaxe. Contarase, ademais, para actividades concretas, co manexo de medios audiovisuais e informáticos. A utilización do canón e da internet permitirá traballar textos orais da vida real (mesas redondas, conferencias, debates...) e gravacións de películas, series, documentais e montaxes sobre textos literarios ou autores concretos, moi útiles para as unidades de Literatura. Os medios creados polos propios escolares (producións escritas ou orais gravadas) poden ser de grande utilidade para motivalos a corrixir erros e superarse na súa capacidade comunicativa, observando os modelos de realización dous seus compañeiros. Aproveitaremos na medida do posible os recursos bibliográficos facilitados pola biblioteca do centro, tanto á hora de propoñer lecturas obrigatorias como para utilizar os seus fondos como material complementario para as actividades de clase, e como recurso que familiarice aos alumnos na procura, manexo e consulta de fontes bibliográficas. Ademais, procurarase incentivar aos alumnos a aproveitar os libros dous que alí dispoñen para gozar da lectura de forma persoal, lúdica e libre. O estudo dos medios de comunicación fai necesario ou manexo de prensa escrita, podendo traer exemplares os propios alumnos, aínda que sexan atrasados, creándose así "un recuncho da prensa" ao que todos puidesen acceder.

LECTURAS OBRIGATORIAS ESO Curso 2014/15 Neste capítulo, dada a insistencia dos país en que se fixesen os mínimos cambios posibles para evitar incrementar os gastos das familias e a boa acollida da meirande parte dos títulos entre os alumnos, vital para acadar os obxectivos das lecturas, mantense a escolla do curso anterior, salvo en dous casos.

1º ESO  1ª AVAL.- Gallego, Laura; Fenris el elfo. SM  2ª AVAL.- Matilla, Luis; El árbol de Julia. Anaya  3ª AVAL.- Gómez Cerdá, Alberto: La puerta falsa. SM

2º ESO  1ª AVAL.- Gallego, Laura; Donde los árboles cantan. SM  2ª AVAL.- Sierra y Fabra, Jordi.; Campos de fresa. SM  3ª AVAL.- Menéndez- Ponte, María.; Nunca seré tu héroe. SM

3º ESO  1ª AVAL.-Mallorquí, César; Las lágrimas de Shiva. Edebé  2ª AVAL.- El Lazarillo de Tormes. Vicens Vives  3ª AVAL.- Jardiel Poncela, Enrique; Cuatro corazones con freno y marcha atrás.

4º ESO  1ª AVAL.- Ruiz Zafón, Carlos.; El príncipe de la niebla. Edebé  2ª AVAL.-Lozano Garbala, David; Donde surgen las sombras. SM  3ª AVAL.- Buero Vallejo, Antonio.; Historia de una escalera. Vicens Vives

VI. PLAN DE TRABALLO E PROCEDEMENTO DE CUALIFICACIÓN PARA A RECUPERACIÓN DE MATERIAS PENDENTES. (ALUMNADO ORDINARIO, REFORZO E ACI) Dado que as materias Lingua Castelá e Literatura de 1º, 2º, 3º e 4º da ESO son materias de contidos progresivos, o alumno que realice satisfactoriamente os traballos marcados polo departamento dentro do prazo establecido para a súa entrega e/ou supere a 2ª avaliación do curso no que se atope, terá superada a materia pendente. En todo caso, ter aprobada dita avaliación suporá o aprobado automático da materia pendente, independentemente de traballos e exames. Estes traballos (farase unha 1º entrega na 1ª avaliación e outra na 2ª) poden ser de varios tipos, dende a lectura e comentario escrito de obras literarias ata baterías de exercicios gramaticais ou ortográficos, pero sempre centraranse máis nos aspectos prácticos e funcionais da materia que na mera teoría. En principio, deberanse realizar fora do horario lectivo, salvo no caso dos alumnos que requiran un apoio constante, especialmente dos que teñen adaptación curricular, que poderán facelos no aula, baixo a supervisión dun profesor (o de Lingua Castelá ou o profesor de apoio específico designado do Departamento de Orientación). Na primeira e na segunda avaliación valoraranse os resultados dos mesmos. Os alumnos con ACI farán traballos axeitados ó seu nivel académico, segundo o recomendado polo Departamento de Orientación. Os alumnos que non superasen a pendente de acordo cos criterios anteriores, terán a posibilidade de asistir a unha proba ordinaria en maio sobre os contidos mínimos do curso correspondente especificados na Programación. Os alumnos que non recuperasen a materia na proba de maio, terán a posibilidade de realizar unha proba extraordinaria en setembro.

VII. PLAN DE ACTUACIÓN COS ALUMNOS REPETIDORES NA ESO Por outra banda, na nosa área, coma en todas as demais que se imparten na ESO, desenvolverase un plano específico para controlar e apoiar dun modo mais exhaustivo ós alumnos que repitan curso e que non aprobaran Lingua Castela o primeiro ano. Este plano desenvolverase en coordinación co plano de acción titorial e pretenderá, sobre todo, a superación dos problemas que levaron ó alumno a suspender esta asignatura a primeira vez que a cursou no curso correspondente. Teranse en conta, os informes presentados, se é posible, pólo profesor que lle deu clases o ano anterior, onde constarán as dificultades observadas durante dito ano, así coma o resultado da avaliación inicial (onde constará se esas dificultades permanecen inalteradas ou xa están en proceso de mellora) e os informes aportados polo titor e/ou polo Dpto de Orientación sobre o alumno (entorno sociocultural e familiar que poida influír negativamente sobre o alumno, faltas de asistencia, posibles dificultades específicas, mesmo considerando a posibilidade de realizarlle ó alumno unha adaptación curricular ou de tomar calquera outra medida de atención á diversidade, etc.). Durante a marcha do curso, ese alumno será observado, e os seus resultados serán analizados, dun xeito especial, atendendo a se segue igual ou a se presenta melloras significativas.

Se a problemática do alumno nesta materia tivera relación especial cunha parte concreta da mesma (ortografia, redacción, lectura...), cabe a posibilidade de que o profesor lle mande facer exercicios (ou lecturas) especiais de reforzo, relacionados com eses puntos concretos da materia, sen prexuízo de que o alumno realice tamén os mesmos exercícios que fan os seus compañeiros. Esta atención especial será sempre flexible e autocrítica, de xeito que as medidas poidan ser cambiadas, reforzadas ou atenuadas segundo a progresión do alumno durante o curso. Segundo o PEC, a secuenciación destas medidas sería a seguinte: -Durante a reunión de preavaliación de outubro: -Analizar o perfil de cada alumno repetidor. Diagnóstico da súa situación académica e persoal. -Elaborar medidas de atención: 1. Contemplar medidas pedagóxicas, metodolóxicas e de organización curricular específicas nas programacións didácticas das distintas áreas. 2. Atención á diversidade con apoio, de ser preciso, de profesores de AL e PT. 3. Agrupamentos específicos nas áreas instrumentais (Lingua Castelá, entre elas). 4. Reforzo educativo con profesorado voluntario. -Durante o resto do curso: -Coordinación de todo o equipo docente baixo a supervisión do titor e co apoio do Departamento de Orientación. -Contacto coas familias para elaborar pautas de actuación favorables ó progreso dos alumnos. -Analizar nas distintas avaliacións o futuro inmediato de cada alumno. Deberase estudiar a posibilidade de que coas medidas tomadas poida superar as súas carencias e continuar polas canles normais. De non ser así, poderase incluílo, sempre que cumpra os requisitos legais, nos PDC no curso seguinte.

VIII. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Na adolescencia faise especialmente palpable a crecente diversificación do alumnado en canto a actitudes, capacidades e intereses. A programación de cada curso e o traballo diario na aula deben, pois, ter presente dita diversidade, ofrecendo uns camiños suficientemente variados, dentro do posible, para conseguir os obxectivos do curso e da etapa.Así pois, non deseño das diferentes unidades didácticas procurarase presentar aos alumnos, sempre que sexa posible, exercicios de diferente nivel de complexidade, intentando adecuarnos ao máximo aos diferentes ritmos e estilos de aprendizaxe. Haberá que ter en conta, ademais, a posibilidade de asimilar os mesmos contidos mediante diferentes métodos e actividades, suscitando exercicios suficientemente variados para cada aspecto tratado. Doutra banda, no traballo diario na aula, a realización de actividades por parellas ou grupos de alumnos pode permitir en moitas ocasións equilibrar as diferenzas entre eles, ademais de permitir a colaboración e apoio entre os membros do grupo. 46

Ademais, ou traballo con textos tanto orais como escritos, nuclear na nosa área, ofrece un amplo abano de posibilidades na elección de temas e niveis de elaboración e complexidade. Na selección dos mesmos, ou profesor tentará, xa que logo, ofrecer unha selección de temas ou textos de lectura o suficientemente variada, tendo en conta tanto os intereses como as capacidades do grupo e presentando, sempre que sexa posible, as máximas posibilidades de elección. Por outra banda, prestaremos especial atención ás peculiaridades de cada estudante, procurando ofrecer a cada alumno e alumna a axuda pedagóxica que necesite, adaptando a intervención educativa á súa individualidade. Respecto dos alumnos / ás que requirirán unha atención especial, convén destacar tres tipos que necesitarán unha adaptación curricular específica: - Alumnos con defectos de audición, visión ou mobilidade, sen serios problemas intelectuais ou emocionais. Deben aprender técnicas adicionais para superar a súa minusvalidez, Requirirán un tempo específico e adicional para a adquisición desas técnicas. - Alumnos con dificultades significativas de aprendizaxe. Necesitan uns procedementos de ensino e aprendizaxe flexibles e adaptados á súa madureza intelectual e persoal. - Alumnos con dificultades emocionais e conductuais. Son os que experimentaron o fracaso escolar e a frustración, e requiren un maior cultivo do seu desenvolvemento cognitivo e emocional-social. Precisan máis que outros dese equilibrio básico entre actividade-confianza e esixencia-responsabilidade. Se un alumno/a mostrásese incapaz de acadar os obxectivos mínimos do curso malia ás medidas de reforzo suscitarase a posibilidade de realizar unha adaptación curricular e ata, de ser necesario, de incluílo nun programa de diversificación curricular. Para iso, o profesor de Lingua Castelá e Literatura debe contrastar as súas consideracións co titor e co departamento de orientación, en colaboración cos cales decidiranse e levarán a cabo ás medidas a tomar. Para devandita decisión, teranse especialmente en conta as dificultades dos alumnos en canto á comprensión e expresión oral e escrita. Aínda que nestes casos adoita ser necesaria a modificación de elementos esenciais do currículo, intentarán manterse, na medida do posible, os obxectivos mínimos de cada nivel, e especialmente os da etapa, de maneira que as modificacións oportunas afecten maioritariamente ás actividades e aos contidos. En calquera caso, calquera modificación, ampliación, reaxuste ou supresión debe favorecer os obxectivos e contidos máis directamente relacionados coa capacidades xerais de comprensión e expresión, eliminando preferentemente os coñecementos e habilidades máis teóricos ou analíticos. - Alumnos con altas capacidades. Estes alumnos poden sentirse desmotivados se o dominio dos contidos e as actividades específicas lles resultan demasiado sinxelos. No caso de detectar algún alumno con estas características, procederase a diseñar actividades específicas axeitadas ás súas características, sempre baixo as indicacións do departamento de orientación. Estas medidas, en xeral, poderán consistir no cambio dos libros de lectura obrigatoria, e o fomento da capacidade de comprensión lectora e expresión escrita con textos e actividades que supoñan un reto maior.

REFORZO EN 1º E 2º DE ESO. Estes reforzos pretenden apoiar ó alumnado con dificultades significativas de aprendizaxe, que debido á súa inmadurez intelectual ou persoal dificilmente poderán seguir o ritmo de aprendizaxe da aula con simples medidas de reforzo educativo, e

necesitarán una atención e uns tempos específicos para o tratamento das súas principais y máis básicas lagoas e dificultades. Os agrupamentos, trala oportuna avaliación inicial, recollerán alumnos con distintos grados de coñecementos, con diferentes grados de autonomía e responsabilidade ou con dificultades en procesos anteriores. Os alumnos que formen parte destes grupos deben ter os mesmos obxectivos e contidos mínimos que o seu grupo de referencia; aínda que no caso dos contidos se poidan adaptar algúns as etapas anteriores (aqueles nos que amosen máis carencias), insistir noutros do propio curso ou obviar aqueles que non consideremos imprescindibles para acadar os obxectivos propostos. Polo que respecta á metodoloxía, deberá basearse en proxectos de traballo nos que prime o carácter práctico e funcional dos contidos Así insistirase en: -

Lectura, comprensión e análise de textos adaptados aos distintos niveis.

Elaboración de esquemas, mapas conceptuais, resumos...

Captación de ideas clave.

División de textos en partes.

Creación de textos aplicando os coñecementos lingüísticos propios.

Interpretación de textos literarios.

Análise morfolóxica.

Iniciación ao comentario de textos literarios.

Actividades sobre ortografía.

En canto aos materiais, serán de uso habitual na aula, ademais dos libros de texto mencionados na programación xeral, todos aqueles que poidamos considerar necesarios para reforzar a aprendizaxe e paliar as carencias que os alumnos puidesen ter. Así, serán de uso frecuente: -

Caderniños de ortografía.

Caderniños de creación.

Manuais sobre técnicas de aprendizaxe.

Cadernos de lectura eficaz.

Cadernos sobre morfoloxía, sintaxe ou semántica.

IX.PROGRAMA DA EDUCACIÓN EN VALORES. A área de Lingua e Literatura é un espacio privilexiado para incorporar o tratamento dos temas transversais na práctica educativa e aínda que estes temas estean continuamente presentes, o seu tratamento maniféstase en especial a través da selección de textos e o traballo con eles, xa que os textos ofrecen situacións que reflicten actitudes, valores, modos de pensar.

No caso concreto da nosa disciplina, era irrenunciable o obxectivo fundamental de rechazar os usos da lingua oral e escrita que denotan unha discriminación clasista, social, sexual... e será tarefa do profesorado comentalos cando aparezan na aula. Pero, ademais, tivemos en conta, sempre que foi posible, o tratamiento de temas como: -

Educación moral e cívica: as lecturas permítennos reflexionar sobre actitudes de respeto e valoración, referidos ás linguas, ás súas variedades e ós seus falantes; pero tamén nos permiten insistir na necesidade de que valores como a tolerancia ou o respeto, deben rexer a convivencia. Algún exemplo: o A lectura “El sabor de los libros” (Tema 1, 2º de ESO), faranos analizar o valor da cultura como patrimonio colectivo e a importancia da súa transmisión entre xeracións.

Convivencia: o respeto á autonomía dos demais e o diálogo como modo de resolver os conflitos trabállanse especialmente ó fio dalgúns temas como o debate, o coloquio ou a reclamación, e tamén nalgúns temas e lecturas, por exemplo: o A reflexión sobre o código e a organización da lingua permite facer fincapé na coexistencia de distintas linguas como un factor de enriquecemento cultural (Tema 1, 2º ESO) o Os temas que se abordan nos textos de Larra (Tema 2, 4º ESO), permiten comparar a sociedade decimonónica coa actual. Verase así que moitos de ses temas (as diferencias sociais entre clases, a falta de intereses máis alá do lecer e o consumo…) teñen unha vixencia atemporal e universal. o Os textos de Historia de una escalera, de Buero Vallejo (Tema 10, 4º ESO), permiten ofrecer un retrato das duras condicións de vida durante a posguerra española e analizar como inciden os conflitos bélicos na vida das xeracións posteriores.

Solidariedade: a pobreza, o reparto desigual da riqueza, o altruismo, etc. son temas tratados en diversas unidades

A xustiza: saber donde se atopa o equilibrio, ónivelar a balanza entre o mal e o ben, facendo que esta se incline a favor deste último. Tratámolo en: o A lectura “Robinson Crusoe”(unidad 2 2º ESO)

Educación para a paz: contidos actitudinales referidos o aprecio e valoración da diversidade como amosa a pluralidade e riqueza culturais, pretenden trasmitir valores como a non violencia, a tolerancia e a resolución pacífica dos conflitos. Así en: o A imaxe desoladora que da guerra ofrece otexto titulado “El capitán Alatriste” (Tema 9, 3º ESO) permitirá promover os valores da convivencia pacífica e a resolución de conflicos por medio do diálogo.

Multiculturalidade: A literatura actúa como un crisol no que se mesturan diversas tradicións. Cada texto é o resultado da influenza de libros e de autores que poden ter moi distinta procedencia, intereses e ideas. É preciso resaltar o papel crítico que tivo a literatura fronte á sociedade ó longo dos séculos. 49

Medio ambiente: a toma de conciencia sobre os problemas que afectan ó medio ambiente desenvólvese con debates, conversacións, publicidade... etextos.

Saúde: diversos textos invitan a analizar temas como a hixiene, a vida sá, a alimentación,o deporte, a enfermidade…Falar sobre os hábitos alimenticios e insistir na importancia de seguir unha dieta saúdable é fundamental a estas idadespara que comprendan os perigos das enfermidades relacionadas con trastornos alimenticios e saiban recoñecer os seus síntomas. Ademais, pode servir como punto de partida para abrir un debate sobre os canons estéticos impostos pola sociedade actual.

Coidamos tambén de forma especial as prácticas de expresión oral, nas que se debe exercitar o respeto ós demais e ás opinións alleas e a autocrítica. Aproveitaremos estas actividades para demostrar a falta de xustificación das actitudes intolerantes, insolidarias, racistas...

X. ANEXO: CONTRIBUCIÓN DA ÁREA DE LINGUA E LITERATURA AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS A área de Lingua Castelá e Literatura ten como finalidade primeira a mellora da competencia comunicativa, utilizando linguaxe como instrumento tanto de comunicación oral e escrita coma de aprendizaxe e regulación de condutas e emocións. O obxectivo central desta competencia é comprender e saber comunicarse nas diversas situacións que se xeran no ámbito social, cultural e académico, utilizando as fontes de información e os soportes que hoxe están á nosa disposición. Non se trata, polo tanto, de acadar só saberes teóricos, senón tamén saberes prácticos. Así, a linguaxe constitúese en instrumento de aprendizaxe do resto dás áreas, e ten un papel fundamental no desenvolvemento integral da persoa, nas súas relacións con si mesma e con outras persoas, na súa forma de entender e explicar ou mundo. Como a propia lingua é unha ferramenta, temos que intentar aprenderlle ao alumnado a manexala en todas as situacións de comunicación, o que nos leva á competencia no tratamento da información e competencia dixital. O coñecemento dos sistemas e modo de operar das tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) e do seu uso debe capacitar ao alumnado para unha axeitada xestión da información atendendo a distintas finalidades. Na medida en que a linguaxe é un instrumento de relación social básico parece necesaria unha aprendizaxe que nos axude a comunicarnos cos demais e a comprender a realidade social do mundo en que se vive, co que se relaciona directamente coa competencia social e cidadá. De aí que as actividades da clase de lingua, entendida esta como un microcosmos social, lle faciliten ao alumnado prepararse para participar de maneira construtiva nas actividades da comunidade, axudándolle a que teña unha visión crítica da realidade e adquira os coñecementos prácticos necesarios para ou exercicio de valores democráticos e de dereitos civís. Nesta área é importante inculcar no alumnado a necesidade de caracterizar usos da linguaxe que manifesten prexuízos raciais, sexistas ou clasistas, así como fomentar o respecto pola realidade plurilingüe de España (linguas cooficiais, caso da nosa comunidade), ademais das variedades ou diferentes rexistros que se dan en distintos colectivos sociais, xa que a miúdo a linguaxe vai asociada a estereotipos ou prexuízos culturais.

Os contidos desta área e etapa son instrumentais, e deben preparar ao alumnado para seguir adquirindo coñecementos. É fundamental o feito de que o alumnado participe activa e progresivamente na construción do seu propio coñecemento, o que evidencia a relación da área de Lingua Castelá e Literatura coa competencia para aprender a aprender. A clase de lingua pode ser, pois, a pedra angular para a adquisición dos coñecementos e destrezas necesarios para que a persoa poida aprender en calquera situación. A relación entre esta área e a competencia en autonomía e iniciativa persoal entróncase no propio proceso de ensino-aprendizaxe, posibilitándolle ao alumnado a transformación da información en coñecemento, caracterizando o que considere oportuno, e incorporando todo aquilo que o enriqueza e o axude a ser unha persoa máis respectuosa e aberta. Facilitaráselle así a consecución da súa autonomía persoal e a súa capacitación para integrarse como compoñente pleno na sociedade, asumindo valores éticos e sociais que imperan na mesma. A competencia cultural e artística supón apreciar, comprender e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, e utilizalas como fonte de gozo e enriquecemento persoal; é, en consecuencia, unha competencia que facilita tanto expresarse e comunicarse como percibir, comprender e enriquecerse con diferentes realidades e producións do mundo da arte e da cultura. Dende esta área trátase de capacitar ao alumnado para entender a linguaxe literaria, valorar os textos, establecer relacións entre estes e ou contorno en que naceron, pero sobre todo ser capaz de gozar da lectura. Na nosa materia, coma en todas, trataranse, en relación coas competencias mencionadas e alén dos contidos conceptuais, os seguintes aspectos do proceso de aprendizaxe: - Comprensión lectora e expresión oral e escrita (remitímonos aos obxectivos e contidos de cada curso, de acordo co carácter específico da nosa materia coma asinatura de lingua). - Comunicación audiovisual, mediante o uso de recursos didácticos coma películas, gravacións musicais, etc. - Uso das novas tecnoloxías da información e da comunicación (buscar información en Internet, presentacións en Power Point, análise da influencia das novas tecnoloxías sobre os medios de comunicación e sobre distintos aspectos da cultura actual, mesmo de tipo lingüístico – neoloxismos-, etc.). - Educación en valores (fomento do diálogo coma medio de solucionar conflitos, reflexión sobre os estereotipos reflexados na lingua, análise crítico dos mesmos cando se reflexen na literatura e na prensa...).

C. PROGRAMACIÓN BACHARELATO: LINGUA CASTELÁ E LITERATURA

I.- PROGRAMACIÓN POR MATERIA E CURSO (obxectivos, contidos temporalizados, contidos mínimos esixibles, metodoloxía e criterios de avaliación): 1.1.LINGUA CASTELÁ E LITERATURA I 1º DE BACHARELATO: 1.1.1. obxectivos 1.1.2. contidos temporalizados 51

1.1.3. contidos mínimos esixibles 1.1.4. criterios de avaliación 1.2.LINGUA CASTELÁ E LITERATURA II 2º DE BACHARELATO: 1.2.1. obxectivos 1.2.2. contidos temporalizados 1.2.3. contidos mínimos esixibles 1.2.4. criterios de avaliación

II. METODOLOXÍA DIDÁCTICA

III. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

IV. CRITERIOS DE CORRECCCIÓN E CUALIFICACIÓN

V. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS

VI. RECUPERACIÓN DE MATERIAS PENDENTES

VII. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

VIII. PROGRAMA DE EDUCACIÓN EN VALORES

I.- PROGRAMACIÓNS POR CURSO

1.1. LINGUA CASTELÁ E LITERATURA I 1º BACHARELATO

MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ E LITERATURA I María José Prada

1.1.1. OBXECTIVOS A ensinanza da lingua castelá e literatura no bacharelato, de acordo sempre co currículo oficial da Xunta de Galicia, terá estes obxectivos: 1. Comprender discursos orais e escritos dos diferentes contextos da vida social e cultural e especialmente nos ámbitos académico e dos medios de comunicación. 52

2. Expresarse oralmente e por escrito mediante discursos coherentes, correctos e adecuados ás diversas situacións de comunicación e ás diferentes finalidades comunicativas, especialmente no ámbito académico. 3. Empregar e valorar a lingua oral e a lingua escrita como medios eficaces para a comunicación interpersoal, a adquisición de novos coñecementos, a comprensión e análise da realidade e a organización racional da acción. 4. Obter, interpretar e valorar informacións de diversos tipos e opinións diferentes, empregando con autonomía e espírito crítico as tecnoloxías da información e comunicación. 5. Adquirir coñecementos gramaticais, sociolingüísticos e discursivos para empregalos na comprensión, a análise e o comentario de textos e na planificación, a composición e a corrección das propias producións. 6. Coñecer a realidade plurilingüe e pluricultural de España, así como a orixe e desenvolvemento histórico das linguas peninsulares e das súas principais variedades, prestando unha especial atención ao español de América e favorecendo unha valoración positiva da diversidade lingüística e cultural. 7. Analizar os diferentes usos sociais das linguas e os estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos, en especial os referidos ás mulleres, para evitalos. 8. Ler e valorar criticamente obras e fragmentos representativos da literatura en lingua castelá, como expresión de diferentes contextos históricos e sociais e como forma de enriquecemento persoal. 9. Coñecer as características xerais dos períodos da literatura en lingua castelá, así como as obras relevantes de autoras e autores, empregando de forma crítica fontes bibliográficas adecuadas para o seu estudo 1.1.2. CONTIDOS TEMPORALIZADOS A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso (editorial Oxford, Proxecto Tesela, na versión adaptada ó currículo da nosa comunidade), pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, dado que no curso practicaremos unha avaliación continua e integradora, suponse que o final dunha unidade didáctica en ningún caso significará o seu esquecemento, senón que continuamente faranse actividades de repaso, sempre procurando que non choque co necesario avance na materia e buscando a maior harmonía posible entre os vellos temas e os novos. Os contidos de 1º de Bacharelato están distribuídos en dezasete unidades didácticas: PRIMEIRO TRIMESTRE: UNIDADE 1 -A comunicación: A comunicación humana. A linguaxe e as linguas. Funcións da linguaxe. Actos da fala. Os signos. Unidade e variedade na lingua. Rexistro e control do enunciado.

UNIDADE 2 -A comunicación oral e escrita: Lingua oral e lingua escrita. A comunicación oral e escrita. Xéneros orais e escritos. Normas de cooperación e cortesía. UNIDADE 3 -Fonética e fonoloxía: O nivel fónico. Produción do son lingüístico. Fonemas e sons. Fonemas vocálicos e consonánticos. Rasgos suprasegmentais. Pronunciación de vocais e de consonantes. UNIDADE 4 -Morfoloxía: Unidades morfolóxicas, morfoloxía flexiva e léxica. Incorreccións no nivel morfolóxico. UNIDADE 5 A oración simple: Unidades da sintaxe, o suxeito e o predicado. Incorreccións no nivel sintáctico. SEGUNDO TRIMESTRE UNIDADE 6 Clases de oracións. A coordinación: Clases de oracións segundo o modus do falante e segundo a súa estructura sintáctica. A coordinación. Oracións incorrectas. UNIDADE 7 Semántica e léxico: Semántica, significado e sentido. Relacións significante-significado. Relacións semánticas entre palabras. Formación do léxico, cambio semántico e terminoloxía. Usos léxicos correctos UNIDADE 8 O texto: Coherencia, cohesión e adecuación. Normas relacionadas. UNIDADE 9 As modalidades textuais: Narración, descrición, exposición e argumentación. Pautas de redacción de textos expositivos. UNIDADE 10 - A realidade plurilingüe de España e as súas causas. O castelán e os dialectos históricos. Galego, catalán, eusquera. Bilingüismo e diglosia, linguas en contacto. Fenómenos dialectais. 54

UNIDADE 11 A literatura e os textos literarios: Linguaxe literario. Lírica, narrativa e drama. Procedementos de análise de textos.

TERCEIRO TRIMESTRE UNIDADE 12 A lírica medieval. A Idade Media. Lírica primitiva culta e popular. Poesía cancioneril. Jorge Manrique e outros poetas do século XV. Ausías March. UNIDADE 13 A narrativa medieval: A poesía épica. O mester de clerecía. Os romances. Narrativa medieval en prosa. A novela do século XV e A Celestina. UNIDADE 14 A lírica renacentista: O Renacemento e a súa lírica. Evolución da mesma. Garcilaso, Fray Luis de León e San Juan de la Cruz. UNIDADE 15 A narrativa renacentista: A novela bizantina, a novela pastoril e outros tipos. O Lazarillo de Tormes e Cervantes. UNIDADE 16 Poesía e prosa barrocas: O Barroco e a súa poesía. Góngora, Lope de Vega e Quevedo. A prosa barroca. UNIDADE 17 O teatro desde as súas orixes ata a Comedia Nacional. As orixes do teatro español. O teatro do século XVII, a Comedia Nacional. Tipos de dramas e elementos da súa representación. Lope de Vega, Tirso de Molina e Calderón de la Barca.

1.1.3.CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES: -Literatura: -A Idade Media, desde as primeiras manifestacións literarias ata o século XIV. Panorama histórico, social e cultural. Libro de Buen Amor. Lectura de textos medievais. -O século XV, transición entre a Idade Media e o Renacemento, ideas e cultura, influencia da literatura italiana (o humanismo). Jorge Manrique e A Celestina. -O século XVI: o Renacemento, pensamento e cultura.Garcilaso de la Vega. Fray Luís de León. 55

-O século XVII: o Barroco, contexto histórico, cultura e pensamento. A poesía: temas, motivos literarios e tendencias. Luís de Góngora e Francisco de Quevedo.Cervantes: Novelas ejemplares. Teatro barroco. -Lingua: -Coñecemento e análise dos elementos constitutivos das palabras e as súas clases (determinantes, substantivos, pronomes). Distinción entre significado obxectivo (denotación) e subxectivo (connotación) das palabras. -Recoñecemento e uso de pronomes, conxuncións, adverbios, locucións como conectores e marcadores para a cohesión do texto. -Coñecemento e emprego axeitado dos valores e relacións temporais das distintas formas e perífrases verbais. Distinción das súas categorías gramaticais. Aspectos semánticos. -Identificación dos distintos sintagmas ou frases (nominal, adxectival, preposicional, adverbial), así como os seus compoñentes e estruturas. - Recoñecemento das súas distintas posibilidades como elementos anafóricos e deícticos para contribuír á cohesión do texto. -Sistematización dos constituíntes relativos á estrutura sintáctica da oración ou cláusula simple: o suxeito, o predicado e as súas clases. -Identificación da relación entre a modalidade da oración para a súa caracterización (enunciativas, interrogativas…), modificadores oracionais e interpretación do seu significado contextual. -Clasificación e recoñecemento dos tipos de oración que se formulan segundo a natureza do predicado.

1.1.4. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Coñecer a linguaxe e as súas funcións máis relevantes con especial atención á súa finalidade comunicativa e á súa dimensión social, xa que implica unha interacción entre persoas que comparten unha cultura que lles permite a relación e o intercambio de información, en distintos contextos ou situacións comunicativas, xunto ao concepto de competencia no ámbito lingüístico. 2. Comprender e producir textos orais e escritos, de certa extensión e complexidade, relativos ou pertencentes aos ámbitos académico e dos medios de comunicación e identificar neles os mecanismos e procedementos discursivos de adecuación, coherencia e cohesión. 3. Clasificar e caracterizar diferentes clases de textos segundo a canle (orais e escritos); a variedade do discurso (descritivos, narrativos, dialogados); o ámbito de uso e temática (públicos, académicos, profesionais) en relación cos factores da situación comunicativa, poñendo de relevo os trazos máis significativos do xénero ou subxénero a que pertencen, analizando os seus trazos lingüísticos e valorando a súa adecuación ao contexto. 4. Identificar o tema, a estrutura e características lingüísticas de textos narrativos, descritivos, expositivos e dos ámbitos académico, público e persoal, e analizalos de maneira que se recollan as súas propiedades discursivas e os elementos que os articulan; e realizar as distintas actividades da lingua (comprensión, expresión, interacción e mediación) orais e escritas tendo en conta modelos ou esquemas textuais e atendendo ás condicións da situación comunicativa. 56

5. Realizar exposicións orais (como discusións, debates, declaracións públicas) e escritas (redaccións, informes, monografías) relacionadas con algún contido do currículo ou tema de actualidade, seguindo un esquema preparado previamente, aplicando procedementos para a obtención e tratamento da información, empregando recursos audiovisuais e das tecnoloxías da información e a comunicación e expoñendo de forma construtiva as diversas opinións que se sosteñen. 6. Comprender e analizar o texto literario como expresión comunicativa e estética de distintas épocas, de transmisión cultural, reflexo dunha realidade histórica e social e como uso da lingua que comprende as competencias xerais. 7. Interpretar e comentar de forma construtiva e crítica o contido de obras literarias breves e fragmentos significativos de distintas épocas literarias utilizando os coñecementos sobre as formas literarias (xéneros, figuras e tropos máis usuais, versificación) e os distintos períodos, movementos e autores. 8. Realizar traballos críticos sobre a lectura de obras significativas de distintas épocas ou movementos, interpretándoas en relación co seu contexto histórico e literario, obtendo a información bibliográfica necesaria e efectuando unha valoración persoal, e compoñer textos literarios ou de intención literaria. 9. Adquirir, desde un enfoque comunicativo, coñecementos sobre a lingua e o seu estudo científico, os distintos niveis de análise, afondar na capacidade para conceptuar ideas, empregar terminoloxías adecuadas, desenvolver a capacidade de abstracción e relacionalo co uso efectivo da lingua nun contexto comunicativo. 10. Coñecer as causas históricas da existencia das distintas linguas de España, situacións de plurilingüísmo, multilingüismo e monolingüísmo e valorar positivamente a convivencia e aprendizaxe de distintas linguas. Análise das diferentes situacións.

1.2. LINGUA CASTELÁ E LITERATURA II 2º BACHARELATO MATERIA PROFESOR/ES

LINGUA CASTELÁ E LITERATURA II Felisa Tomé

1.2.1 OBXECTIVOS 1. Comprender discursos orais e escritos dos diferentes contextos da vida social e cultural e especialmente nos ámbitos académico e dos medios de comunicación. 2. Expresarse oralmente e por escrito mediante discursos coherentes, correctos e adecuados ás diversas situacións de comunicación e ás diferentes finalidades comunicativas, especialmente no ámbito académico. 3. Empregar e valorar a lingua oral e a lingua escrita como medios eficaces para a comunicación interpersoal, a adquisición de novos coñecementos, a comprensión e análise da realidade e a organización racional da acción. 4. Obter, interpretar e valorar informacións de diversos tipos e opinións diferentes, empregando con autonomía e espírito crítico as tecnoloxías da información e comunicación. 5. Adquirir coñecementos gramaticais, sociolingüísticos e discursivos para empregalos na comprensión, a análise e o comentario de textos e na planificación, a composición e a corrección das propias producións. 6. Coñecer a realidade plurilingüe e pluricultural de España, así como a orixe e desenvolvemento histórico das linguas peninsulares e das súas principais variedades, 57

prestando unha especial atención ao español de América e favorecendo unha valoración positiva da diversidade lingüística e cultural. 7. Analizar os diferentes usos sociais das linguas e os estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos, en especial os referidos ás mulleres, para evitalos. 8. Ler e valorar criticamente obras e fragmentos representativos da literatura en lingua castelá, como expresión de diferentes contextos históricos e sociais e como forma de enriquecemento persoal. 9. Coñecer as características xerais dos períodos da literatura en lingua castelá, así como as obras relevantes de autoras e autores, empregando de forma crítica fontes bibliográficas adecuadas para o seu estudo. 1.2.2.CONTIDOS TEMPORALIZADOS A distribución dos contidos que propoñemos a continuación baséase no guión do libro de texto que empregaremos neste curso, pero non pretende ser algo ríxido e inamovible, senón que poderá ser alterado ata un limite razoable segundo as necesidades reais do alumnado e outras circunstancias. En todo caso, tendo en conta a necesidade de preparar axeitadamente ós alumnos para as PAAU, tódolos temas terán que ser tratados antes de que finalice o curso, inda que se poderá insistir mais naqueles que sexan mais complicados para o alumno. A finalización dunha unidade didáctica non poderá supor, de ningún xeito, o esquecemento dos seus contidos, senón que estes inspirarán actividades de repaso durante o resto do curso, procurando sempre que estas actividades non supoñan unha rémora para o desenvolvemento da programación, senón unha base sólida para o mesmo. Neste curso non faremos unha temporización das unidades xa que en cada avaliación, combinaranse contidos de lingua e de literatura de xeito que as probas que se lles realicen aos alumnossexan similares ás esixidas nas probas da PAAU. UNIDADE 1: Lingua e sociedade. As linguas de España. Lingua, historia e sociedade. Orixe e desenvolvemento do castelán. Variedades do castelán, o español de América, o español actual. As linguas cooficiais de España. O bilingüismo e as linguas en contacto. UNIDADE 2: As unidades lingüísticas. A formación das palabras. Estructuración da linguaxe verbal: as unidades lingüísticas. Forma e significado da palabra. O léxico español. UNIDADE 3: A oración composta. Clasificación da oración composta. Xustaposición e coordinación. Subordinación substantiva, adxectiva, adverbial e circunstancial. UNIDADE 4: Coherencia e cohesión textuais. O texto ou discurso. Adecuación, coherencia, cohesión e mecanismos de cohesión textual. UNIDADE 5: A linguaxe das ciencias experimentais e humanas. A linguaxe nos textos técnico-científicos, xurídico-administrativos e humanísticos. UNIDADE 6: A linguaxe periodística e publicitaria. 58

Os medios de comunicación, o periodismo escrito, os xéneros periodísticos, a caracterización lingüística dos mesmos, a publicidade, a estructura da mensaxe publicitaria, a súa caracterización lingüística e os seus usos expresivos. UNIDADE 7: A linguaxe da creación literaria. A comunicación literaria. Linguaxe e xéneros literarios. Características da linguaxe literaria. Métodos de estudio e análise da obra literaria. UNIDADE 8: Neoclasicismo e Prerromanticismo. O contexto histórico, social e cultural da Ilustración. O século XVIII en España. Tendencias da literatura española no século XVIII. A poesía e a prosa (ensaio e crítica) neste século. Teatro neoclásico e prerromántico. UNIDADE 9: Romanticismo, Realismo e Naturalismo. O século XIX, contexto histórico, social e cultural. O século XIX en España. Poesía, prosa e teatro románticos. A novela realista e o Realismo español. O Naturalismo. Mencións á literatura universal desta época. UNIDADE 10: Poesía e teatro na primeira metade do século XX. O contexto histórico e social, o século XX en España. Tendencias literarias españolas durante este século. A poesía: Modernismo, Xeración do 98, Novecentismo, Vangardas e Xeración do 27. O teatro a principios do século XX, teatro modernista e do 98, ValleInclán. Teatro das Vangardas e do 27: García Lorca. Mencións á literatura occidental desta época. UNIDADE 11: Novela e ensaio na primeira metade do século XX. A novela modernista, do 98, novecentista, vangardista e do 27. Ensaio: dende as súas orixes ata a Xeración do 98 e o Novecentismo. Mencións á novela occidental dende principios de século ata a 2ª Guerra Mundial. UNIDADE 12: Poesía e teatro na segunda metade do século XX. Poesía de posguerra, poesía social, poesía da Xeración de 1950, poesía dos Novísimos e últimas correntes poéticas. O teatro de posguerra, o teatro humorístico, existencialista e social, o teatro renovador e experimental, o teatro mais recente. UNIDADE 13: Novela e ensaio na segunda metade do século XX. A novela da posguerra, a novela existencialista, a novela do realismo social, a renovación narrativa experimentalista e a novela mais recente. O ensaio na segundametade do século XX. Mencións á novela e ó ensaio occidentais durante a 2ª metade do século XX. UNIDADE 14: A literatura hispanoamericana do século XX. O século XX en Hispanoamérica, contexto histórico e social, a literatura hispanoamericana. A poesía: Modernismo, Posmodernismo, Vangardas, poesía pura, poesía da negritude, últimos poetas. A narrativa, dende o realismo tradicional ata o realismo máxico, o boom da narrativa hispanoamericana e a novela experimentalista, últimos novelistas. 1.2.3CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES

-Utilización dos procedementos e estratexias necesarias para a obtención, valoración e utilización da información en traballos de produción persoal, acudindo a fontes diversas. -Interese pola boa presentación dos textos escritos, tanto en soporte papel como dixital, e aprecio pola necesidade social de se cinguir ás normas gramaticais, ortográficas e ás convencións tipográficas. -Emprego de guías de lectura para a consolidación da autonomía lectora como fonte de pracer, de coñecemento doutros mundos, tempos e culturas, e como factor que contribúe á formación académica e á maduración persoal. -Comprensión do discurso literario como fenómeno comunicativo e estético, vieiro de transmisión cultural e expresión da realidade histórica e social das distintas épocas. -Lectura crítica e comentario de obras breves e de textos literarios significativos que potencien a competencia comunicativa do alumnado, mediante a realización de tarefas en que se empreguen as catro destrezas básicas de expresión oral/escrita e comprensión oral/escrita. -Valoración positiva da convivencia e aprendizaxe de distintas linguas a prol dunha maior diversidade cultural. -A variedade dos discursos e o tratamento da información. -Integración do texto ou discurso como unidade de carácter lingüístico emitida con propósito comunicativo nunha situación concreta ou contexto e afondamento no coñecemento da diversidade de situacións nos actos de comunicación orais e escritos. -Sistematización e análise das propiedades textuais (coherencia, marco de integración global, factores pragmáticos, cohesión, selección, xerarquía de ideas, ordenación e adecuación) a partir de modelos ou esquemas discursivos que favorezan a consolidación das actividades de lingua tanto orais coma escritas. -Análise do tema, da estrutura organizativa e trazos lingüísticos de textos dialogados e argumentativos procedentes do ámbito académico e divulgativo, tanto humanísticos como científicos e técnicos. -Composición e exposicións de textos dos distintos ámbitos, con especial atención ao académico, tanto humanísticos como científicos e técnicos, a partir de modelos e esquemas textuais dados e atendendo ás condicións da situación. -Análise do tema, finalidade, estrutura organizativa e códigos expresivos (lingüísticos e iconográficos) dos textos dos medios de comunicación: xornalísticos. -Desenvolvemento da capacidade crítica e reflexiva ante textos orais e escritos propios dos medios de comunicación, con especial atención aos de carácter informativo e interpretativo.O discurso literario. -O século XVIII: pensamento e cultura. A ilustración. A poesía: posbarroca e neoclásica; a prosa: o ensaio e desenvolvemento dos xornais, narrativa (Feijoo, Cadalso e Jovellanos); o teatro: comedia posbarroca e comedia de costumes (Leandro Fernández de Moratín). -O século XIX: panorama social e ideolóxico. O Romanticismo: tradición e renovación, xéneros, temas, obras e escritoras e escritores significativos (Bécquer, Rosalía de Castro, Espronceda e Larra); o drama romántico (Duque de Rivas, Zorrilla); Realismo e Naturalismo: influencia europea, tendencias narrativas e teatrais, temas, obras de escritoras e escritores representativos (Galdós, Leopoldo Alas «Clarín», Emilia Pardo Bazán); escritoras liberais e 60

progresistas da segunda metade do século. Modernismo: influencias europea e hispanoamericana, tendencias, o conto literario, renovación poética (Rubén Darío, Salvador Rueda, Francisco Villaespesa); obras de autoras e autores representativos. -O século XX: transformacións sociais e ideolóxicas. Xéneros, escritoras e escritores e obras desde principios de século ata a Primeira Guerra Mundial: Juan Ramón Jiménez, Xeración do 98, Vangardismo, Novecentismo. O período de entreguerras; da Primeira Guerra Mundial á Guerra Civil española: Grupo do 27, literatura comprometida. De 1940 ata os anos 70: literatura de posguerra (arraigada e desarraigada); realismo social (xéneros e obras representativas de escritoras e escritores da xeración dos 50 e 60); correntes de experimentación, nos distintos xéneros, década dos 70 e novo vangardismo (Os Novísimos). Da década dos 80 ata a actualidade: autoras e autores e obras significativas, diversificación de tendencias, literatura xuvenil e narrativa de autora nos últimos vinte e cinco anos. A literatura hispanoamericana.Coñecemento da lingua. -Valoración e recoñecemento das distintas voces que compoñen o léxico da lingua castelá segundo a súa orixe, evolución e influencia doutras linguas: patrimoniais, cultismos, semicultismos, préstamos. -Os elementos constitutivos das palabras e as súas variantes; as súas posibilidades como elementos de creación de palabras e enriquecemento do léxico a través da composición, derivación, parasíntese e acronimia. -Coñecemento e análise dos compoñentes, relacións e organización léxicosemántica das palabras (sema, sinonimia, antonimia, hiperonimia, campo léxico, etc.) valoración do seu emprego como mecanismos de cohesión e coherencia textual, e a súa adecuación en textos académicos, divulgativos e dos medios de comunicación. -Afondamento no emprego de mecanismos de cohesión de carácter lingüístico desde a perspectiva supraoracional do texto, anáfora, catáfora, proformas, conxuncións distributivas, adverbios e locucións. -Sistematización dos conceptos de oración ou cláusula (unidade gramatical) e enunciado (unidade comunicativa) e o seu contexto de análise: sintáctico e pragmático. -Coñecemento e aplicación da relación entre a modalidade da oración e os actos de fala e interpretación do significado contextual das modalidades da oración. -Identificación e análise das distintas relacións sintácticas de xustaposición, coordinación, subordinación e interordinación. -Recoñecemento e clasificación dos nexos e elementos de enlace axeitados e necesarios para a análise e identificación das relacións existentes en estruturas sintácticas compostas ou complexas. -Clasificación e sistematización das diferentes clases de oración ou cláusula composta ou complexa, atendendo á súa estrutura sintáctica e aos tipos de nexos ou enlaces empregados na súa configuración. -Coñecemento da realidade lingüística de España, dos factores sociolingüísticos que interveñen entre linguas en contacto e os fenómenos que derivan, linguas francas, bilingüismo, diglosia, xunto ao desenvolvemento dunha actitude positiva ante a diversidade e convivencia de linguas e culturas. -Recoñecemento das características básicas das distintas variedades xeográficas da lingua castelá no estado español e da norma estándar. A situación do español no mundo.

-Identificación dos trazos máis característicos do español de América e da súa diversidade e valoración positiva desa variedade e da necesidade dunha norma panhispánica. Labor integrador das Academias da Lingua Española. -Análise e identificación do uso de vulgarismos morfosintácticos, anacolutos e incoherencias. 1.2.4 CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Consolidar a interpretación do texto ou discurso como unidade comunicativa e de intercambio de información, en distintos contextos ou situacións comunicativas, e afondar no coñecemento da variedade de situacións nos actos de comunicación orais e escritos. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade para recoñecer e sistematizar a función comunicativa da linguaxe manifestada a través do texto ou discurso, como unidade comunicativa oral ou escrita. 2. Producir textos orais e escritos de certa extensión e complexidade, relativos ou pertencentes aos ámbitos académico e dos medios de comunicación, e identificar neles as propiedades textuais e os procedementos discursivos de adecuación, coherencia e cohesión que perfeccionen o dominio das actividades da lingua.Preténdese avaliar con este criterio a competencia comunicativa e discursiva das alumnas e dos alumnos na composición de textos variados, con rigor, claridade e corrección demostrando o coñecemento e aplicación das propiedades textuais, de estruturas organizativas, conectores e outros mecanismos de cohesión nas súas producións orais e escritas. 3. Clasificar e caracterizar diferentes clases de textos dialogados, argumentativos e dos medios de comunicación, xornalísticos e publicitarios poñendo de relevo os trazos máis significativos do xénero ou subxénero ao que pertencen, os códigos expresivos empregados e analizando os seus trazos lingüísticos e a súa adecuación ao contexto.Con este criterio preténdese avaliar a capacidade para identificar e analizar os textos de diferentes xéneros tendo en conta distintos criterios de clasificación e mais os factores que interveñen na súa produción e establecer relacións cos seus trazos lingüísticos máis relevantes, valorando a adecuación e eficacia do rexistro utilizado en cada contexto. 4. Identificar o tema, a estrutura e características lingüísticas de textos dialogados, argumentativos e dos ámbitos académico e dos medios de comunicación, xornalísticos e publicitarios; analizalos de maneira que se recollan as súas propiedades discursivas e os elementos que os articulan e empregar para iso as distintas actividades da lingua (comprensión, expresión, interacción e mediación) orais e escritas tendo en conta modelos ou esquemas textuais e atendendo ás condicións da situación comunicativa. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade de establecer unha xerarquía de ideas, tema principal e temas secundarios de textos dialogados, argumentativos de divulgación científica, técnica, humanísticos, e de textos do ámbito dos medios de comunicación, especialmente os de carácter interpretativo, artigos de opinión, editoriais, facendo inferencias a partir de informacións que se repiten no texto e dos propios coñecementos; avaliarase, así mesmo, a capacidade de recoñecer, coa axuda dos conectores e organizadores do discurso, a relación entre as partes dunha argumentación, de representar graficamente estas relacións mediante esquemas ou mapas conceptuais e de resumir o texto seguindo un esquema previamente elaborado. 5. Realización de exposicións orais (debates, declaracións públicas) e escritas (redaccións, informes, monografías) relacionadas con algún contido do currículo ou tema de actualidade, seguindo un esquema preparado previamente, aplicando 62

procedementos para a obtención e tratamento da información, empregando recursos audiovisuais e das tecnoloxías da información e a comunicación e expoñendo de forma construtiva as diversas opinións propias e alleas que se sosteñen, xustificándoas cos diferentes argumentos que se aducen. Con este criterio avaliarase a capacidade de planificar e realizar exposicións orais ou escritas de certa extensión e complexidade propia do ámbito académico, humanístico, científico-técnico ou dos medios de comunicación, valorando aspectos como a consulta das fontes apropiadas, a análise e selección da información relevante e a súa presentación, o uso axeitado de estruturas organizativas, unha axustada liña expositiva e argumentativa, a elección do rexistro apropiado e o uso de recursos para guiar os receptores e manter a súa atención, así como a capacidade de dominio para matizar opinións e afirmacións. 6. Comprender e analizar o texto literario como expresión comunicativa e estética de distintas épocas, de transmisión cultural, reflexo dunha realidade histórica e social e como uso da lingua que comprende as competencias xerais. Avaliarase a capacidade para entender e identificar as características propias dos textos literarios como produto dunha corrente estética determinada e reflexo dunha conciencia intercultural, así como a capacidade de establecer relacións entre obras de autoras e autores de distintos períodos literarios. 7. Interpretar e comentar de forma construtiva e crítica o contido de obras literarias breves e fragmentos significativos de distintas épocas literarias utilizando os coñecementos sobre as formas literarias (xéneros, figuras e tropos máis usuais, versificación) e os distintos períodos, movementos, escritoras e escritores pondo en práctica as competencias comunicativas. Trátase de avaliar a capacidade para interpretar obras literarias de distintas épocas, incidindo de maneira especial nas obras de autoras e autores relevantes do século XX, no seu contexto histórico, social e cultural; relacionándoas con outras obras anteriores ou da época da mesma autoría; sinalando a presenza de determinados temas e motivos e a evolución na maneira de tratalos e recoñecendo as características do xénero en que se inscriben, os tropos e procedementos retóricos máis usuais e, se é o caso, as innovacións que se producen nas formas. 8. Realizar traballos críticos sobre a lectura de obras significativas de distintas épocas ou movementos, interpretándoas en relación co seu contexto histórico e literario, obtendo a información bibliográfica necesaria e efectuando unha valoración persoal. Compoñer textos literarios ou de intención literaria. Con este criterio avalíase a capacidade para realizar un traballo persoal de interpretación e valoración crítica dalgunhas obras significativas de épocas ou movementos literarios diferentes lidas na súa integridade, tanto no seu contido como no uso das formas literarias, relacionándoas co seu contexto histórico, social e literario e, se é o caso, co significado e a relevancia das persoas autoras. Valorarase tamén a selección e utilización autónoma das fontes de información bibliográfica e dos recursos das tecnoloxías da información e a comunicación. 9. Coñecer a realidade lingüística de España e dos fenómenos derivados do contacto entre linguas como linguas francas, bilingüismo e diglosia e desenvolver unha actitude positiva. Identificar as características xerais das variedades xeográficas da lingua no Estado español e a súa proxección a nivel internacional. Trátase de avaliar o coñecemento da realidade lingüística de España, os factores sociolingüísticos que interveñen nos fenómenos de contacto entre linguas, como bilingüismo e diglosia, con especial atención ás comunidades en que o castelán comparte cooficialidade con outras linguas, desenvolvendo unha actitude aberta á 63

convivencia entre linguas como factor que contribúe ao enriquecemento académico e persoal. 10. Coñecer as características xerais do español de América e algunhas das súas variedades, así como as coincidencias e diferenzas da norma en distintas manifestacións orais e escritas, literarias e dos medios de comunicación. O obxectivo é avaliar o coñecemento da situación do español en América, das súas características xerais e dalgunhas das súas variedades a través de distintas manifestacións orais e escritas, literarias e dos medios de comunicación. 11. Identificar e analizar os desvíos da norma máis frecuentes e consolidar, con rigor e autonomía, o bo uso das normas gramaticais, ortográficas e convencións tipográficas. Preténdese avaliar a capacidade para identificar aqueles usos incorrectos da lingua (como falta de concordancia, vulgarismos morfosintácticos, anacolutos e incoherencias sintácticas) e facer as correccións pertinentes. Avaliarase tamén a capacidade de autocorreción e dominio das normas gramaticais, ortográficas e convencións tipográficas para a elaboración de textos con corrección e autonomía.

II. METODOLOXÍA DIDÁCTICA O obxectivo desta materia é o coñecemento dos distintos tipos de discursos e, en particular, do científico e do literario. Proponse consolidar e ampliar a competencia comunicativa do estudante de Bacharelato como condición imprescindible para conseguir os fins formativos e propedéuticos marcados para esta etapa. O obxectivo do ensino da lingua neste nivel educativo non é unicamente o saber organizado propia das ciencias da linguaxe, senón tamén o desenvolvemento harmónico das capacidades lingüísticas dos alumnos. Proponse xa que logo un equilibrio entre a solidez duns coñecementos e a súa constante aplicación ao emprego do idioma. A educación en lingua, entendida como ou desenvolvemento da competencia comunicativa, é un continuo ao longo de diversas etapas. Así, seguiremos traballando As catro destrezas básicas: escoitar, falar, ler e escribir. Incidindo no impulso da autonomía persoal dos alumnos no Bacharelato, de modo especial, coidarase a produción de mensaxes orais ante un auditorio atendendo á fluidez, dicción, ton, corrección, propiedade, etc. Analogamente, buscarase manter ou interese pola lectura e a participación activa dous alumnos e alumnas non proceso lector. Tendo en conta que o desenvolvemento desta competencia esixe dar unha resposta ás novas realidades en cada tramo de idade, a reflexión lingüística e as actividades de análises e creación de textos atenderán tanto ao discurso literario e cultural como ao científico e técnico. As necesidades que derivan do proceso de ampliación de coñecementos que o adolescente realiza non medio escolar obrigan a estudar detidamente o discurso científico para facilitar o acceso ao saber e aos procesos de aprendizaxe non marco dás institucións académicas. Así mesmo, teremos en conta os usos formais da lingua que se dan na comunicación interpersoal na vida social e nas relacións coas distintas institucións. O discurso dos medios de comunicación adquire importancia porque, a través deste tipo de textos, os cidadáns amplían ou seu coñecemento do mundo e ata reciben valoracións e aproximacións ideolóxicas. Facilitaremos pois aos estudantes a comprensión deste tipo de textos e contribuiremos á formación dun pensamento crítico para potenciar a autonomía e a responsabilidade dunha vida adulta en contacto con importantes e variadas fontes de coñecemento sobre o medio. 64

Aínda que se seguirán utilizando textos narrativos, descritivos e dialogados, procurarase dar prioridade aos textos expositivos e argumentativos (sobre todo en 2º de BAC). Analizaranse, resaltando as súas características máis sobresaíntes, textos científicos, xornalísticos, técnicos, humanísticos e literarios. Os exercicios relacionados con estes textos serán de carácter diverso: resumo do contido, reelaboración oral ou escrita, procura dá estrutura interna do texto, análise dous procedementos de construción textual (cohesión e coherencia), etc. Aprender lingua supón o coñecemento dos principios gramaticais básicos, entendidos como coñecementos sistemáticos das clases de palabras, das combinacións posibles entre elas e das relacións de expresións cos significados. Os coñecementos que consideraremos fundamentais neste sentido serán os principios que rexen ás normas gráficas, gramaticais e léxicas non uso culto panhispánico. O coñecemento destes principios fundamentais, como continuación da etapa anterior, aplicarase á observación dás principais funcións lingüísticas e aos textos de natureza científica e cultural nun dobre proceso, de estudo e creación. Non estudo da gramática e do léxico propoñeremos exercicios que dean conta das estruturas oracionais e unidades de rango inferior empregadas, así como do léxico usado, explicando ademais a adecuación entre os elementos lingüísticos e ou tipo de discurso non que se formalizaron. Potenciaranse as técnicas de traballo práctico para consolidar os módulos de coñecemento teórico, xa que a lingua sempre será ou instrumento primordial non traballo dous alumnos ao longo da súa vida. A estas técnicas engadirémoslles os instrumentos proporcionados polas novas tecnoloxías, vitais na sociedade actual. Propiciarase que os alumnos afonden non seu coñecemento das relacións que se establecen entre lingua e sociedade, como xa se lles ensinou na educación secundaria obrigatoria, pois este coñecemento vailles a permitir afondar non carácter plurilingüe de España, e en particular non feito bilingüe da comunidade galega. O estudo da literatura contribúe tamén á ampliación da competencia comunicativa dende a súa calidade lingüística. A través da literatura, ou alumno entra en contacto con xéneros, rexistros e estilos variados; este contacto permitiralle unha aproximación ás situacións comunicativas ficionais e serviralle de base para a reflexión sobre modelos textuais e estratexias comunicativas, que foron as canles de transmisión dos pensamentos e emocións dos seres humanos en diferentes contextos sociais. A práctica habitual na clase de lingua e literatura será o traballo con textos, ben para analizalos e interpretalos, ben para crealos. Nos planos da comprensión e a análise, traballaremos con todo tipo de textos, para lograr unha aproximación directa ao feito literario de forma que ou alumno familiarícese coa obras e os autores e, principalmente, coñeza vos medios expresivos da lingua como produto non só lingüístico senón tamén social e estético. A análise dos valores literarios dos distintos tipos de textos permitiralles aos alumnos completar a súa formación lingüística e posibilitará a comprensión das distintas facetas da realidade humana, ás bases dá súa implicación social e da súa potencialidade creadora. Xa que logo, a formación literaria será contemplada como un proceso de aprendizaxe baseada nos feitos lingüísticos, enriquecido con valores sociais e potenciado con valores estéticos de obras e autores dende unha perspectiva diacrónica, de forma que ao rematar ou Bacharelato o alumno estea capacitado para ler textos literarios de distinta dificultade e de diversos xéneros. O estudo da lingua e a literatura castelá neste etapa intentará dotar ao alumno dunha maior capacidade para coñecer e comprender discursos, principalmente científicos e literarios, e para formalizar ou discurso propio. Por outra banda,

intentaremos elevar ou seu nivel de coñecementos e a súa capacidade de reflexión, ademais de incrementar a experiencia lectora e a potencialidade creadora.

III.PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN Para a avaliación, partirase dos obxectivos do curso, valorando o grao de consecución dos mesmos por parte do alumnado. Posto que a avaliación actúa como un dous instrumentos que guían a práctica educativa, iniciarémola ao comezo de cada curso con actividades ou controis relacionados cos obxectivos do curso anterior, cuxos resultados proporcionarán o punto de partida para ou desenvolvemento da materia. Ó longo de todo o curso, o profesor/a controlará a evolución dous seus alumnos/as mediante a observación traballo diario, na aula ou na casa, e a corrección periódica das actividades, exames e controis que considere oportunos. Para a cualificación, terase en conta fundamentalmente o grao de consecución dos obxectivos, aínda que tamén se terán en conta a actitude e ou traballo do alumno ao longo do curso. A avaliación será continuo, de forma que as avaliacións segunda e terceira poden incluír materia das anteriores. Para a superación da materia deberán acadarse os obxectivos mínimos establecidos para cada ciclo ou curso Lecturas:  En 1º de Bac o departamento marcará como mínimo unha lectura obrigatoria por trimestre. Para aprobar a avaliación será indispensable ler e ter superada a obra de lectura proposta.  Ademais, os alumnos terán a posibilidade de subir a súa nota nun máximo de 0,5 puntos na nota de avaliación a través lecturas voluntarias propostas polo departamento, xa sexa realizando traballos pautados polo profesor ou ben demostrando a lectura das mesmas mediante exposicións orais, sempre e cando a media dos exames de contidos sexa suficente para obter un aprobado. Os traballos deberán ser orixinais e demostrar que o alumno leu o libro, en ningún caso se valorarán traballos copiados nin a nota servirá para chegar ó aprobado na avaliación se non se obtén un cinco como media dos exames.  No caso de 2º de BAC os alumnos terán que superar as catro lecturas pautadas polo equipo que coordina as probas PAAU. As probas de control de lectura cualificaranse cun máximo de ata dous puntos que se poderán sumar á nota do alumno en cada avaliación, podendo ser realizadas como proba única ou integrada no exame xeral, tal coma se fai nas PAAU. Para obter eses dous puntos non abondará con demostrar a lectura das obras, senón que ademais o alumno deberá demostrar que a lectura das mesmas foi plenamente comprendida e posta en relación co temario do curso. Por suposto, tamén teranse en conta a calidade do seu comentario das obras e o seu nivel de adecuación ós textos ou preguntas da proba. Se o alumno demostra que leu as obras, pero non amosa unha plena comprensión das mesmas ou non as comenta especialmente ben, obterá só unha cualificación menor nese apartado, proporcional ó seu nivel de comprensión e á calidade da súa redacción.  Cualificación: Tanto en 1º como en 2º de BAC, a cualificación será de 5- Apto. A partires dun 5 farase unha ponderación da nota ata acadar os 2 puntos máximos da proba. Os alumnos que suspendan a proba de lectura por faltas de ortografía e expresión recibirán a cualificación de apto. 66

Procedementos para acreditar os coñecementos previos:: No mes de setembro realizaranse diversas actividades que poñerán a proba os coñecementos lingüísticos e literarios cos que chegan a 1º de Bacharelato e recordan deste curso os que pasan a 2º. Haberá unha avaliación inicial, que recollerá aspectos gramaticais e literarios. Os resultados de dita avaliación non serán cuantitativos, aínda que axudarán ó profesor a incidir dun xeito máis profundo naqueles contidos nos que os alumnos presenten maiores dificultades. Exames: - Realizarase como mínimo un exame por avaliación - En caso de realizar máis dunha proba por avaliación, farase media a partires dun 4. Aqueles alumnos que non obteñan a puntuación mínima esixida nalgunha das probas non poderá aprobar a avaliación. - En 1º de Bacharelato, os exames deberán combinar unha parte teórica con unha parte práctica e a calificación do exame será a suma da puntuación obtida en cada unha delas, sempre e cando o alumno acade alo menos un 40 % da puntuación asignada a cada parte, en caso contrario non poderá en ningún caso aprobar o exame, aínda que a suma das puntuacións obtidas en cada parte sexa igual o superior a 5. - En 1º de BAC farase un exame de recuperación por avaliación ó comezo do trimestre seguinte ou unha recuperación final en xuño (a criterio do profesor, poderanse realizar ámbalas dúas modalidades de recuperación). - En 1º de Bac en xuño realizarase un exame final para os alumnos con perda de avaliación continua. A aqueles alumnos que superen a materia nas tres avaliacións sen necesidade de acudir á recuperación final, faráselles a nota media do curso. - Os exames de avaliación de 2º de Bach divídense en tres partes: texto, lingua e literatura, e a calificación do exame será a suma das puntuacións obtidas en cada unha delas, sempre e cando o alumno acade alo menos un 40 % da puntuación asignada a cada parte, en caso contrario non poderá en ningún caso aprobar o exame, aínda que a suma das puntuacións obtidas en cada parte sexa igual o superior a 5. - No caso de 2º de BAC haberá un exame final en maio para todos os alumnos. Aqueles que teñan suspensa máis dunha avaliación, deberán acadar nesta proba un mínimo dun 6. Por outra banda, os alumnos que teñan aprobada toda a materia ó longo do curso, faráselles media con esta última proba que será un 30% da nota final - En 2º de BAC tódolos exames poderán incluír materia vista ó longo do curso, procurando que en cada un deles entre parte de teoría e de práctica, mais, tendo en conta as esixencias das PAAU, primarase o aspecto práctico da lingua. - Tanto en 1º como en 2º os alumnos que non superen a materia ou os libros de lectura marcados para o curso na proba ordinaria de xuño, deberán presentarse con toda a materia do curso á proba extraordinaria de setembro (incluídos libros de lectura suspensos). - Se se descubre copiando a un alumno nalgunha das probas, a primeira vez retiraráselle o exame e quedaralle suspensa a avaliación automaticamente. A segunda vez, suspenderá a avaliación e irá directamente a proba ordinaria de

xuño ou a extrordinaria de setembro (se o alumno comete a falta na proba de xuño). - Se o alumno é portador de calquera aparato electrónico (móbil, MP3, MP4...) cando se estea a examinar retiraráselle o exame e aplicaránselle as medidas citadas no punto anterior. - Se o profesor ten sospeitas fundadas de que o alumno copiou no exame, repetiráselle a proba no momento que decida o profesor oralmente ou por escrito. IV. CRITERIOS DE CORRECIÓN E CUALIFICACIÓN     

Descontaranse 0,25 puntos por cada dúas faltas de ortografía e acentuación ata un máximo de dous puntos. Premiarase unha boa expresión, redacción e presentación, así como a omisión total de faltas de ortografía, cun mínimo de 0’5 puntos en cada proba realizada. Valoraranse nun 70% os contidos (exames) Valoraranse nun 20% as lecturas obrigatorias. Valorarase nun 10% o traballo diario, exposicións e traballos realizados tanto na clase como na casa.

V. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Como material didáctico básico contarase cos libros de texto: - Lengua Castellana y Literatura, Oxford Educación, Serie clásicos Tesela( ed. actualizada) - Lengua y Literatura, APÓSTROFE XXI, Bachillerato 2; Ed. Magisterio-Casals) O profesor poderá completar con fotocopias ou outros libros cando ou considere oportuno. En todo caso, ou libro de texto é un apoio do que se deberá facer un uso libre, sen permitir que condicione completamente ou proceso de ensino- aprendizaxe. Contarase, ademais, para actividades concretas, co manexo de medios audiovisuais e informáticos. A utilización do canón e da internet permitirá traballar textos orais da vida real (mesas redondas, conferencias, debates.....) e gravacións de películas, series, documentais e montaxes sobre textos literarios ou autores concretos, moi útiles para ás unidades de Literatura. Os medios creados polos propios alumnos (producións escritas ou orais gravadas) poden ser de grande utilidade para motivarlles a corrixir erros e superarse na súa capacidade comunicativa, observando vos modelos de realización dous seus compañeiros. Aproveitaremos na medida do posible os recursos bibliográficos facilitados pola biblioteca do centro, tanto á hora de propoñer lecturas obrigatorias como para utilizar os seus fondos como material complementario para ás actividades de clase, e como recurso que familiarice aos alumnos na procura, manexo e consulta de fontes bibliográficas. Ademais, procurarase incentivar aos alumnos a aproveitar os libros dos que alí dispoñen para gozar da lectura de forma persoal, lúdica e libre. O estudo dos medios de comunicación fai necesario ou manexo de prensa escrita, podendo traer exemplares os propios alumnos, aínda que sexan atrasados, creándose así "un recuncho da prensa" ao que todos puidesen acceder.

LECTURAS OBRIGATORIAS 2014/15 1º BACHARELATO  1ª AVAL.-El conde Lucanor. Vicens Vives  2ª AVAL.- La celestina.Vicens Vives.  3ª AVAL.- LOPE DE VEGA, F; El caballero de Olmedo. Vicens Vives

2º BACHARELATO    

GARCÍA MÁRQUEZ, G; Crónica de una muerte anunciada MACHADO, A; Campos de Castilla BUERO VALLEJO, A; La fundación MUÑOZ MOLINA, A; Plenilunio

VI. RECUPERACIÓN DE PENDENTES Os alumnos/as de 1º de BAC que teñan pendente a lingua de outros cursos poderán recuperala a través de traballos propostos polo departamento e de duas probas extraordinarias: unha primeira no mes de xaneiro e outra en maio se o alumno non supera a materia na primeira oportunidade. VII. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Na adolescencia faise especialmente palpable a crecente diversificación do alumnado en canto a actitudes, capacidades e intereses. A programación de cada curso e o traballo diario na aula deben, pois, ter presente dita diversidade, ofrecendo uns camiños o suficientemente variados, non posible, de cara a conseguir os obxectivos do curso e da etapa. Así pois, non deseño das diferentes unidades didácticas procurarase presentar aos alumnos/as, sempre que sexa posible, exercicios de diferente nivel de complexidade, intentando adecuarnos ao máximo aos diferentes ritmos e estilos de aprendizaxe. Haberá que ter en conta, ademais, a posibilidade de asimilar os mesmos contidos mediante diferentes métodos e actividades, suscitando exercicios suficientemente variados para cada aspecto tratado. Doutra banda, no traballo diario non aula, a realización de actividades por parellas ou grupos de alumnos pode permitir en moitas ocasións equilibrar as diferenzas entre eles, ademais de permitir a colaboración e apoio entre os membros do grupo. Ademais, ou traballo con textos, nuclear na nosa área, ofrece un amplo abano de posibilidades na elección de temas e niveis de elaboración e complexidade. Na selección dos mesmos, ou profesor tentará, xa que logo, ofrecer unha selección de temas ou textos de lectura ou suficientemente variada, tendo en conta tanto intereses como as capacidades do grupo e presentando, sempre que sexa posible, as máximas posibilidades de elección.

VIII. BACHARELATO: PROGRAMA DE EDUCACIÓN EN VALORES. Ademais dos contidos específicos correspondentes á nosa materia, propoñemos ou ensino dunha serie de temas cuxo obxectivo primordial é a formación dos alumnos/as como persoas maduras e responsables. Os principais valores nos que poremos atención son: - Educación moral e cívica :para conseguir unha actitude ante todo tolerante nas relacións entre individuos e nas actividades de grupo. Pretendemos así mesmo conseguir unha valoración positiva dás diferenzas entre ás persoas e entre os grupos sociais que integran a nosa sociedade e outras sociedades e culturas diferentes á nosa. Habemos de conseguir coa inclusión deste tema que o alumno/a sexa crítico ante calquera tipo de discriminación individual ou social prol razoes de crenzas, raza, sexo ou outras diferenzas individuais ou sociais. Para rematar, queremos conseguir espertar non alumno ou interese por coñecer e conservar o patrimonio cultural da nosa sociedade e doutras culturas. - Educación para a paz, para conseguir o respecto do alumnado polas opinións e crenzas dás outras persoas así como o recoñecemento do diálogo como medio para resolver as discrepancias nas opinións así como os diversos tipos de conflitos, tanto interpersoais como sociais - Educación para a igualdade entre os sexos, para conseguir sobre todo unha toma de conciencia achega dos fenómenos de discriminación sexista. - Educación ambiental, para lograr a identificación e sensibilización por parte dos alumnos dos problemas esenciais que afectan á conservación do medio. - Educación do consumidor, Con respecto a este tema, queremos que ou alumnado conciénciese das repercusións que producen no medio as escouras de produtos e materiais de todo tipo. Ademais, con este tema podemos conseguir a comprensión da necesidade de consumir en función dás necesidades individuais reais. - Educación vial, para que ou alumno valore os aspectos que melloran a seguridade na circulación para evitar ou risco de accidentes.

D.PROGRAMACIÓN 2º BAC. LITERATURA UNIVERSAL I. LITERATURA UNIVERSAL 2º DE BACHARELATO 1.1. obxectivos 1.2. contidos 1.3. temporalización de contidos 1.4. criterios de avaliación II. METODOLOXÍA DIDÁCTICA III. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN IV. CRITERIOS DE CORRECCCIÓN E CUALIFICACIÓN V. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS VI. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE VII. PROGRAMA DE EDUCACIÓN EN VALORES 70

I. LITERATURA UNIVERSAL MATERIA PROFESOR/ES

Literatura Universal Mª José Prada Prada

Esta materia é propia das modalidades de Bacharelato de Humanidades y de Artes Escénicas e Musicais, e impártese en segundo curso. Como propia de calquera modalidade, pode ser cursada como optativa por alumnos de outras modalidades. Esta programación remite ó Decreto 126/2008, sobre la ordenación e o currículo do Bacharelato na ComunidadeAutónoma de Galicia, publicado no DOGA de 19 de xuño de 2008.

1.1.OBXECTIVOS O ensino da literatura universal no bacharelato terá como obxectivocontribuír a desenvolver no alumnado as seguintes capacidades: 1. Coñecer os grandes movementos estéticos, as principais obrasliterarias, autoras e autores que foron conformando a nosa realidade cultural. 2. Ler e interpretar con criterio propio textos literarios completos emais fragmentos representativos deles e saber relacionalos cos contextosen que foron producidos. 3. Constatar, a través da lectura de obras literarias, a presenza detemas recorrentes, tratados desde diferentes perspectivas, ao longo da historia; temas que manifestan inquedanzas, crenzas e aspiracións comúnsaos seres humanos en todas as culturas. 4. Comprender e valorar criticamente as manifestacións literariascomo expresión de creacións e sentimentos individuais e colectivos e comomanifestación do afán humano por explicar o mundo en diferentesmomentos da historia. 5. Analizar e interpretar imaxes e modelos que transmite a literatura escrita por mulleres. 6. Gozar da lectura como fonte de novos coñecementos e experiencias e como actividade pracenteira para o lecer. 7. Planificar e redactar cun grao suficiente de rigor e adecuacióntraballos sobre temas literarios, seguindo guións elaborados polo profesorado, e realizar exposicións orais correctas e coherentes sobre eles, taméncon axuda das tecnoloxías da información e da comunicación e de mediosaudiovisuais. 8. Saber utilizar de forma crítica as fontes bibliográficas adecuadaspara o estudo da literatura, con axuda das tecnoloxías da información e a comunicación. Ser quen de transformar os coñecementos adquiridos. 9. Adquirir as destrezas de analizar, sintetizar, comprender, xulgar,valorar, transformar e crear un texto propio que demostren a asimilaciónde coñecementos sólidos sobre a literatura en xeral. 10. Analizar as relacións existentes entre obras significativas da literatura universal e obras musicais ou de calquera outra manifestación artística (ópera, cinema) a que serven como punto de partida. Establecer o diálogo entre literatura e imaxe, fundamentalmente imaxes cinematográficas:transcodificación.

1.2. CONTIDOS .  Lectura e comentario de fragmentos, antoloxías ou obras completas de especial relevancia pertencentes a cada un dos períodos literarios.  Relacións entre obras literarias e obras musicais, teatrais, cinematográficas, etc. Observación, recoñecemento ou comparación de pervivencias, adaptacións, tratamento diferenciado ou outras relacións. Selección eanálise de exemplos representativos.  Procura de información relativa aos puntos anteriores a través dastecnoloxías da información e da comunicación e mais da utilización activada biblioteca escolar e doutras bibliotecas, así como o uso de mediosaudiovisuais que permitan a visión e a análise de filmes ou fragmentos significativos, a gravación de pequenas escenas ou representacións, e mesmoa creación ou recreación de pequenas pezas alusivas a obras, técnicas eideas estéticas. DA ANTIGÜIDADE Á IDADE MEDIA. -O papel das mitoloxías e da relixión nas orixes da literatura. -Breve panorama das literaturas bíblica, grega e latina. O heroe clásico da traxedia e da épica. O papel dos personaxes femininos e masculinos. -A narrativa medieval. RENACEMENTO E CLASICISMO. -Contexto xeral. Os cambios do mundo e a nova visión do ser humano. -A lírica do amor: o Petrarquismo. Orixes: a poesía trobadoresca e oDolce Stil Nuovo. -A narración en prosa. O nacemento do relato moderno. -Teatro clásico europeo. O teatro isabelino en Inglaterra. O SÉCULO DAS LUCES. -O desenvolvemento do espírito crítico: a Ilustración. A Enciclopedia.A prosa ilustrada. -A novela europea no século XVIII. A primeira metade do século XIX. -A revolución romántica: conciencia histórica e novo sentido daciencia. -Poesía romántica. Novela histórica. A SEGUNDA METADE DO SÉCULO XIX. -As innovacións filosóficas, científicas e técnicas e a súa influenciana creación literaria. Marx, Darwin e Freud. -Da narrativa romántica ao realismo en Europa. -Literatura e sociedade. Evolución dos temas e das técnicas narrativas do realismo. -Principais novelistas da Europa do século XIX. Os personaxes femininos nalgunhas das obras máis representativas. -O nacemento da gran literatura norteamericana (1830-1890). Daexperiencia vital á literatura. O renacemento do conto. -O arranque da modernidade poética: o Simbolismo. -A renovación do teatro europeo: un novo teatro e unhas novas formas de pensamento. OS NOVOS ENFOQUES DA LITERATURA NO SÉCULO XX E AS TRANSFORMACIÓNS DOSXÉNEROS LITERARIOS. - A creba da orde europea: a crise de 1914. As innovacións filosóficas, científicas e técnicas e a súa influencia na creación literaria. O Existencialismoe o Marxismo. -A consolidación dunha nova forma de escribir na novela. O nacemento do heroe contemporáneo. A trama policíaca. -As vangardas europeas. O Surrealismo. -A literatura escrita por mulleres. -A culminación da gran literatura americana. A xeración perdida. 72

-O teatro do absurdo e o teatro de compromiso. A LITERATURA E AS OUTRAS ARTES: O CINEMA. -Literatura e cinema. As adaptacións das grandes obras ao cinema.Estudo e comparación. -O cinema como literatura: os grandes filmes e guións cinematográ ficos do século XX. O cine como arte literaria de masas. -O teatro como espectáculo total. -A canción moderna, os grandes poetas da canción. 1.3. TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS O libro de texto consta de 12 unidades. Xa que esta materia está incluída, como propia da modalidade, nas probas de selectividade, consideramos que convén dedicar a fin de curso un período de dúas a tres semanas para repasar os contidos. Por iso, prevemos impartir a materia segundo o seguiente calendario: 1ª Avaliación: Unidade 1 – Literaturas orientais Unidade 2 – Literatura grega Unidade 3 – Literatura Latina Unidade 4 – Literatura medieval Unidade 5 – Renacemento e Clasicismo Lectura obrigatoria: Shakespeare, Hamlet 2ª Avaliación: Unidade 6 – O Século das Luces Unidade 7- O Romanticismo Unidade 8 – Realismo e Naturalismo Unidade 9.- Postromanticismo Lectura obligatoria: Mary Shelley, Frankenstein ou o Moderno Prometeo Unidad 10: A poesía do Século XX e da actualidade Lectura obrigatoria: Fernando Pessoa, Poemas de Alberto Caeiro 3ª Avaliación: Unidade 11: A novela do Século XX e da actualidade Lectura obrigatoria: Stefan Zweig, Novela do xadrez Unidade 12: O teatro do Século XX e da actualidade Repaso da materia de todo o curso. NOTA: Esta división pode sufrir modificacións.

1.4.CRITERIOS DE AVALIACIÓN. Os criterios de avaliación pretenden comprobar o desenvolvementodas capacidades seguintes: 1. Caracterizar algúns momentos importantes na evolución dosgrandes xéneros literarios (narrativa, poesía, teatro), relacionándoos coasideas estéticas dominantes e as transformacións artísticas e históricas.

2. Analizar e comentar obras breves e fragmentos significativos de distintas épocas, interpretando o seu contido de acordo cos coñecementosadquiridos sobre temas e formas literarias, así como sobre períodos e autores. 3. Realizar exposicións orais, debidamente planificadas, acercadunha obra, de autoras, autores ou dunha época con axuda de mediosaudiovisuais e das tecnoloxías da información e da comunicación, expresando as propias opinións e seguindo un esquemapreparado previamente. 4. Realizar traballos de investigación a partir da lectura dunha obrasignificativa dunha época, seguindo un guión previamente establecido,interpretándoa en relación co seu contexto histórico e literario e efectuando unha valoración persoal. As fontes bibliográficas básicas serán proporcionadas polo profesor ou profesora, que guiará o proceso de documentación e de elaboración e mais proporá temas de investigación axeitados ásposibilidades do alumnado. 5. Realizar, oralmente ou por escrito, valoracións en forma de ensaio das obras literarias como punto de encontro de ideas e sentimentos colectivos e como instrumentos para acrecentar o caudal da propia experiencia 6. Realizar análises comparativas de textos da literatura universal con outros da literatura galega e española da mesma época, pondo de manifesto as influencias, as coincidencias ou as diferenzas que existen entre eles. 7. Recoñecer a influencia dalgúns mitos e arquetipos creados polaliteratura e o seu valor permanente na cultura universal. Recoñecer e criticar tamén estereotipos de xénero nos personaxes creados pola literatura. 8. Achegar exemplos de obras significativas da literatura universal adaptadas a outras manifestacións artísticas analizando nalgún deles a relación entre as diferentes linguaxes expresivas e os resultados obtidos. 9. Participar, ordenadamente, nos debates e discusións que se realicen na clase sobre determinados aspectos dunha obra ou dun movemento.

II. METODOLOXÍA DIDÁCTICA Na materia de literatura universal as propostas metodolóxicas que se consideran máis relevantes, a partir dos obxectivos fundamentais recollidos no segundo punto do currículo, son as seguintes:  Facilitar e impulsar o traballo autónomo das alumnas e dos alumnos e, ao mesmo tempo, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo; potenciar as técnicas de documentación e investigación e as aplicacións e transferencias do aprendido.  Favorecer situacións de aprendizaxe contextualizadas e abertas que lle permitan ao alumnado achegarse ao coñecemento de clásicos universais. 



Buscar información, interpretala e reutilizala para a elaboración de textos propios, orais e escritos. Promover a utilización das TIC e das bibliotecas como ferramentas e espazos de recursos. Ademais, potenciarase a utilización de formatos dixitais na realización de tarefas e na presentación dos traballos. Traballo e aprendizaxe en grupo.

III. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN Para a avaliación, partirase dos obxectivos do curso, valorando o grao de consecución dos mesmos por parte do alumnado. Posto que a avaliación actúa como un dous instrumentos que guían a práctica educativa, iniciarémola ao comezo do curso con actividades para comprobar o coñecemento dos alumnosna materia. Ó longo de todo o curso, o profesor/a controlará a evolución dous seus alumnos/as mediante a observación traballo diario, na aula ou na casa, e a corrección periódica das actividades, exames e controis que considere oportunos. Para a cualificación, terase en conta fundamentalmente o grao de consecución dos obxectivos, aínda que tamén se terán en conta a actitude e ou traballo do alumno ao longo do curso. A avaliación será continua, de forma que as avaliacións segunda e terceira poden incluír materia das anteriores. Lecturas:  Os alumnos terán que superar as catro lecturas pautadas poloequipo que coordina as probas PAAU demostrando unha lectura comprensiva das mesmas e relacionándoas co seu autor e coa época literaria á que pertencen.  Por suposto, tamén se terá en conta a calidade do seu comentario das obras e o seu nivel de adecuación ós textos ou preguntas da proba. Procedementos para acreditar os coñecementos previos:: No mes de setembro realizaranse diversas actividades que poñerán a proba os coñecementos literarios cos que parten os alumnos nesta materia. Os resultados de dita avaliación non serán cuantitativos, aínda que axudarán ó profesor a saber cal é o nivel do que parte o grupo Exames:  Realizarase como mínimo un exame por avaliación  En caso de realizar máis dunha proba por avaliación, farase media a partires dun 4. Aqueles alumnos que non obteñan a puntuación mínima esixida nalgunha das probas non poderá aprobar a avaliación.  Farase un exame de recuperación por avaliación ó comezo do trimestre seguinte ou unha recuperación final en xuño (a criterio do profesor, poderanse realizar ámbalas dúas modalidades de recuperación).  Haberá un exame final en maio para todos os alumnos (incluídos os alumnos con perda de dereito a avliación contínua).  Aqueles que teñan suspensa máis dunha avaliación, deberán acadar nesta proba un mínimo dun 5. Por outra banda, os alumnos que teñan aprobada toda a materia ó longo do curso, faráselles media con esta última proba que será un 30% da nota final  Tódolos exames poderán incluír materia vista ó longo do curso, procurando que en cada un deles entre parte de teoría e de práctica, mais, tendo en conta as esixencias das PAAU, primarase o aspecto práctico da lingua.  Aqueles alumnos que non superen a materia ou os libros de lectura marcados para o curso na proba ordinaria de xuño, deberán presentarse con toda a materia do curso á proba extraordinaria de setembro (incluídos libros de lectura suspensos).  Se se descubre copiando a un alumno nalgunha das probas, a primeira vez retiraráselle o exame e quedaralle suspensa a avaliación automaticamente. A segunda vez, suspenderá a avaliación e irá directamente a proba ordinaria de 75

xuño ou a extrordinaria de setembro (se o alumno comete a falta na proba de xuño).  Se o alumno é portador de calquera aparato electrónico (móbil, MP3, MP4...) cando se estea a examinar retiraráselle o exame e aplicaránselle as medidas citadas no punto anterior.  Se o profesor ten sospeitas fundadas de que o alumno copiou no exame, repetiráselle a proba no momento que decida o profesor oralmente ou por escrito. IV. CRITERIOS DE CORRECIÓN E CUALIFICACIÓN - Descontaranse 0,25 puntos por cada dúas faltas de ortografía e acentuación ata un máximo de dous puntos. - Premiarase unha boa expresión, redacción e presentación, así como a omisión total de faltas de ortografía, cun mínimo de 0’5 puntos en cada proba realizada. - Valoraranse nun 70% os contidos (exames modelo PAAU con preguntas teóricas e comentario de texto sobre as lecturas obrigatorias). - Valoraranse nun 20%a elaboración de actividades diarias na clase e na casa, traballos, exposicións orais e escritas, resumos sobre épocas, movementos literarios, autores e autoras e obras literarias representativas. - Valorarase nun 10%a actitude positiva do alumnado na clase e que non se produza abandono da materia V. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Como material didáctico básico contarase co seguinte libro de texto: - Literatura Universal, Bachillerato ; Ed. Casals) O profesor poderá completar con fotocopias ou outros libros cando ou considere oportuno. En todo caso, ou libro de texto é un apoio do que se deberá facer un uso libre, sen permitir que condicione completamente ou proceso de ensino- aprendizaxe. Contarase, ademais, para actividades concretas, co manexo de medios audiovisuais e informáticos. A utilización do canón e da internet permitirá a visualización de PPT e de películas, series, documentais e montaxes sobre textos literarios ou autores concretos, moi útiles para ás unidades de Literatura. Os medios creados polos propios alumnos (producións escritas ou orais gravadas) poden ser de grande utilidade para motivarlles a corrixir erros e superarse na súa capacidade comunicativa, observando vos modelos de realización dous seus compañeiros. Aproveitaremos na medida do posible os recursos bibliográficos facilitados pola biblioteca do centro, tanto á hora de propoñer lecturas obrigatorias como para utilizar os seus fondos como material complementario para ás actividades de clase, e como recurso que familiarice aos alumnos na procura, manexo e consulta de fontes bibliográficas.

LECTURAS OBRIGATORIAS 2014/15    

William SHAKESPEARE, Hamlet Mary SHELLEY, Frankenstein ou o Moderno Prometeo Stefan ZWEIG, Novela do xadrez Fernando PESSOA, Poemas de Alberto Caeiro 76

Bibliografía recomendada sobre las lecturas obligatorias Acerca de Hamlet - BLOMM, H. (2000): Cómo leer y por qué, Anagrama. - REI BALLESTEROS, A. (2003): Tempo e vinganza, Galaxia. - SHAKESPEARE, W. (2003): Hamlet (York Notes Advanced), York Notes. - Introducción de Ángel-Luis Pujante e guía de lectura de Clara Calvo enSHAKESPEARE, W. (2010): Hamlet, Austral. Acerca de Frankenstein ou o moderno Prometeo - PÉREZ RUFÍ, J. P. (2006): “Literatura romántica y cine de terror: Frankenstein” enwww.ucm.es/info/especulo/numero34/cinefran.html - QUEIZÁN, M. X. (2010): Mary Wollstonecraft Schelley e a súa criatura artificial, Xerais. - Introducción y guía de lectura de Mercedes Rosúa en SCHELLEY W., M. (2008):Frankenstein o El moderno Prometeo, Castalia. Acerca de Novela de xadrez -Introducción de Patricia Buján Otero e Saleta Fernández Fernández en ZWEIG, S. (2001): Novela de xadrez, Ir Indo Edicións. -http://confiesoqueheleido.blogspot.com.es/2011/06/novela-de-ajedrez stefanzweig.HTML Acerca de Poemas de Alberto Caeiro - FERREIRA, L. G. (1989): A Anti-poesia de Alberto Caeiro: uma leitura de ‘O guardador de rebanhos’, Associaçao de Estudos Portuguesses Jordao Emerenciano. - PESSOA, F. (1986): A poesia de Alberto Caeiro: aprensentaçao crítica, selecçao e leitura de Manuel Gusmao, Comunicaçao

VI. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Na adolescencia faise especialmente palpable a crecente diversificación do alumnado en canto a actitudes, capacidades e intereses. A programación de cada curso e o traballo diario na aula deben, pois, ter presente dita diversidade, ofrecendo uns camiños o suficientemente variados, non posible, de cara a conseguir os obxectivos do curso e da etapa. Así pois, non deseño das diferentes unidades didácticas procurarase presentar aos alumnos/as, sempre que sexa posible, exercicios de diferente nivel de complexidade, intentando adecuarnos ao máximo aos diferentes ritmos e estilos de aprendizaxe. Haberá que ter en conta, ademais, a posibilidade de asimilar os mesmos contidos mediante diferentes métodos e actividades, suscitando exercicios suficientemente variados para cada aspecto tratado. Doutra banda, no traballo diario non aula, a realización de actividades por parellas ou grupos de alumnos pode permitir en moitas ocasións equilibrar as diferenzas entre eles, ademais de permitir a colaboración e apoio entre os membros do grupo. Ademais, ou traballo con textos, nuclear na nosa área, ofrece un amplo abano de posibilidades na elección de temas e niveis de elaboración e complexidade. Na selección dos mesmos, ou profesor tentará, xa que logo, ofrecer unha selección de temas ou textos de lectura ou suficientemente variada, tendo en conta tanto intereses como as capacidades do grupo e presentando, sempre que sexa posible, as máximas posibilidades de elección. 77

VII. BACHARELATO: PROGRAMA DE EDUCACIÓN EN VALORES. Ademais dos contidos específicos correspondentes á nosa materia, propoñemos ou ensino dunha serie de temas cuxo obxectivo primordial é a formación dos alumnos/as como persoas maduras e responsables. Os principais valores nos que poremos atención son: - Educación moral e cívica :para conseguir unha actitude ante todo tolerante nas relacións entre individuos e nas actividades de grupo. Pretendemos así mesmo conseguir unha valoración positiva dás diferenzas entre ás persoas e entre os grupos sociais que integran a nosa sociedade e outras sociedades e culturas diferentes á nosa. Habemos de conseguir coa inclusión deste tema que o alumno/a sexa crítico ante calquera tipo de discriminación individual ou social prol razoes de crenzas, raza, sexo ou outras diferenzas individuais ou sociais. Para rematar, queremos conseguir espertar non alumno ou interese por coñecer e conservar o patrimonio cultural da nosa sociedade e doutras culturas. - Educación para a paz, para conseguir o respecto do alumnado polas opinións e crenzas dás outras persoas así como o recoñecemento do diálogo como medio para resolver as discrepancias nas opinións así como os diversos tipos de conflitos, tanto interpersoais como sociais. - Educación para a igualdade entre os sexos, para conseguir sobre todo unha toma de conciencia achega dos fenómenos de discriminación sexista. - Educación ambiental, para lograr a identificación e sensibilización por parte dos alumnos dos problemas esenciais que afectan á conservación do medio. - Educación do consumidor, Con respecto a este tema, queremos que ou alumnado conciénciese das repercusións que producen no medio as escouras de produtos e materiais de todo tipo. Ademais, con este tema podemos conseguir a comprensión da necesidade de consumir en función dás necesidades individuais reais. - Educación vial, para que ou alumno valore os aspectos que melloran a seguridade na circulación para evitar ou risco de accidentes.

F.ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PROXECTO LECTOR Na nosa área traballarase en coordinación cos restantes departamentos didácticos, a lectura, elemento fundamental na maduración integral da persoa, dentro do Plan Lector promovido polo centro. Por iso, procurarase adicarlle á lectura dentro da aula un tempo mínimo dunha hora semanal en todos os cursos da ESO, ademais de fomenta-la lectura por parte do alumnado fora do horario lectivo. Tendo en conta a natureza da nosa área, practicarase e fomentarase de forma especial, aínda que non exclusivamente, a lectura de textos literarios, fonte de pracer e de gozo estético para ou lector, pero tamén medios de transmisión de valores humanos e culturais aplicables á vida individual e social da persoa. Ademais de colaborar co Plan Lector, na nosa área practicaremos a lectura, preferentemente de textos literarios, pero tamén de textos periodísticos e folclóricos, en tódolos niveis. Nos cursos de tres sesións semanais consideramos que polo menos se lle debería adicar á lectura unha hora semanal (coincidindo cunha sesión de clase ou repartíndoa entre varias e salvo que non sexa viable se o temario vai atrasado, o cal en principio non é agradable na ESO), cantidade mínima que podería aumentar sensiblemente cando se estude unha parte do temario centrada exclusivamente na literatura. En 1º da ESO (con catro horas semanais), e mesmo nos agrupamentos flexibles de 2º da ESO, onde se tratan con máis insistencia os 78

rudimentos da competencia comunicativa, poderíaselle adicar á lectura un par de horas semanais. A actividade lectora será observada polo profesor e contará dentro dese 20% da nota relacionado coa actitude xeral na aula. Teranse en conta a presenza e o coidado do material, a comprensión, a voluntariedade para ler en voz alta e responder preguntas orais sobre a lectura, o interese, etc., ademais dos controles escritos sobre os libros de lectura programados, necesarios para o aprobado da materia. No Bacharelato potenciarase a comprensión lectora desde as diferentes áreas do currículo. Os alumnos lerán en voz alta os textos que son obxecto de análise gramatical e de reflexión crítica (modelos de exames da PAAU, artigos de opinión do xornal, textos propostos nas actividades do libro de texto, fragmentos das obras de lectura obrigatoria, etc.). Tanto na ESO como no Bacharelato tentaraseformar ós alumnoscomo usuarios activos da biblioteca, que coñezan o seu funcionamento e fagan uso dos seus servicios; buscar, seleccionar e aproveitar diferentes fontes de información e comunicación para a realización de traballos nas distintas áreas. É fundamental crear un clima lector no centro mediante a implicación de toda a comunidade educativa.

G. ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PLAN TIC A LOE plantexa como un dos obxectivos básicos da ESO e do Bacharelato o coñecemento das novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC). Utilizando as ferramentas que nos ofrecen, especialmente os procesadores de textos, o correo electrónico e Internet, preténdese traballar os contidos da nosa materia e algunhas aplicación na nosa área serían: -

Ampliación extraordinaria de todo tipo de información en texto, imaxe e son.

Utilización de novas formas de expresión e comunicación, novos códigos e linguaxes e novas ferramentas didácticas. Cabe destacar, entre outros, os seguintes: o Correo electrónico. o Páxinas web específicas da área e programas informáticos. o Utilización do procesador de textos. (Word)

Coñecemento directo e aplicación na aula dun conxunto de sistemas comunicativos de gran impacto social e cultural, cunha repercusión a curto e medio prazo na formación do alumnado totalmente obvia.

As posibilidades de realización de actividades son amplas, aínda que sempre estarán en función da dispoñibilidade da aula de informática (agás as aulas ABALAR en 1º e 2º de ESO), sirvan como exemplo as que se mencionan a continuación: -

Acceso inmediato ós contidos e programas de todos os medios de comunicación de masas: prensa, revistas, televisión, radio, publicidade, etc.

Produción, recepción e publicación de textos. Participación en todo tipo de experiencias literarias de carácter dixital e interativo.

Estudio asistido por ordenador de contidos do currículo da área, tales como: morfosintaxe, autocorreción de ortografía, actividades de expresión escrita e realización de actividades variadas en unidades didácticas completas.

Audición de recitaciones de textos clásicos e de autores de literatura contemporánea.

Acceso a textos, obras e autores pertencentes a nosa tradición literaria.

Comunicación, a través do correo electrónico, con colegas e institucións de calquera nivel e en calquera punto do planeta.

Adquisición de destrezas suficientes en: procesador de textos, programas didácticos de distintos ámbitos do currículo, navegación por Internet e uso apropiado de Enciclopedias dixitais.

Realización dun proxecto en rede, para o que os alumnos disporán da axuda do propio libro de texto e de distintos sistemas electrónicos de almacenamento da información, especialmente da Internet; tambén terán que utilizar outras ferramentas informáticas, especialmente un procesador de textos y o correo electrónico. Algún dos proxectos posibles será:  Escribir mensaxes por SMS (sin faltas). Para o que deberán consultar un dicionario de linguaxe SMS: http://diccionariosms.com/contenidos/  Visitar un corral de comedias do século XVII. o Ler información sobre os espectáculos no século XVII e realizar unha visita virtual a un corral de comedias da época en http://www.artehistoria.jcyl.es/

Además dos mencionados serán así sitios web básicos:  Dicionario de sinónimos y antónimos: http://tradu.scig.uniovi.es/sino.html  Recursos educativos da Xunta: http://www.edu.xunta.es/contidos/ que remite a variados enlaces de interese como: o A ortografía da lingua castelá. o Archarón: páxina con materiais e recursos para a clase, tanto para o profesorado como para o alumnado. o Ciceros: material curricular complementario con introduccións teóricas e series de exercicios en Hot Potatoes. o Itinerario da lectura. Do conto popular á narración contemporánea Este recurso ofrece relatos de autores actuais acompañados da súa correspondente análise lingüística e literaria. o Aprender a aprender. Guía imprimible de técnicas de traballo (uso do dicionario; selección, recollida e análise de información; resumo, etc.) o Biblioteca de obras e autores clásicos: contén diferentes webs adicadas ó estudo dos principais títulos e escritores clásicos.

o Biblioteca Imaginaria: reúne textos literarios en formato dixital e ilustrados por cualificados dibuxantes. o Clásicos hispánicos. Obras de literatura clásica en edicións críticas con textos depurados e fiables preparados por acreditados especialistas. o Coñecer os xornais: Web quest que pretende acercar ó alumnado ó mundo da prensa escrita. o Don Quijote Webquest sobre Miguel de Cervantes e a súa obra máis importante. o DRAE Diccionario da Real Academia Española. o Exercicios de ortografía. o Historia del teatro: Información e test sobre a historia do teatro con capítulos adicados ó teatro grego, ó teatro romano e á dramaturxia española do século XVII. o La aventura literaria. Recurso adicado á literatura castelá dos séculos XI ó XVIII. Contén información sobre o contexto histórico e social, os movementos literarios, as obras e autores, ademais de actividades (test, comentarios de texto, xogos, etc.) e un glosario. o Apágina de Lengua Castellana y Literatura: recolle dende conxugadores verbais ata analizadores sintácticos cos que poderemos realizar e corrixir actividades e exercicios de gramática. o Libros clásicos: contén unha biblioteca de clásicos da literatura universal. Cada obra vai acompañada das seguintes ferrameentas para facilitar a súa comprensión: caderno para tomar notas, test de comprensión lectora, exercicios e ampliación de información sobre o autor ou o texto. o Taller de Lengua: obradoiro de lectura, de escritura e de comunicación oral. o Vamos a ser periodistas: Esta webquest proponlles ós alumnos un traballo de investigación sobre a noticia xornalística. o Wordreference: dicionarios gratuitos en línea, de definicións ede sinónimos e bilingües español-inglés/francés/portugués, inglésespañol/francés/italiano, francés-español/inglés e italiano-inglés.  www.cervantes.es (Instituto Cervantes)  www.cervantesvirtual.com (Biblioteca virtual Cervantes)  www.cuadernoscervantes.com (Cuadernos Cervantes)  www.verbolog.com (Instituto de Verbología Hispánica)  www.google.es (buscador de direcións en internet)  www.yahoo.es (buscador de direcións en internet)  www.lycos.es (buscador de direcións en internet) 81

 www.ya.com (buscador de direcións en internet)  www.terra.es (buscador de direcións en internet).  http://mimosa.pntic.mec.es (Exercicios sinxelos para repasar o visto na clase).  Axencia Efe eVademecum del español urgente.  http://www.auladeletras.net/activi.html (Exercicios interativos sobre a comunicación, categorías gramaticais, repaso de sintaxe, etc.)  http://rinconcastellano.com (Literatura española). Por outra banda, é imprescindible citar a utilización dos ordenadores nas aulas ABALAR de 1º e 2º de ESO para a realización de diferentes actividades. Xa para finalizar con este apartado adicado ás TIC non podemos pasar por alto o feito de que o centro conta cunha excelente dotación de equipamento informático, xa que cada aula dispón dun ordenador co seu correspondente canón. Do mesmo xeito, contamos con varias pizarras dixitais.

H. ACCIÓNS DE CONTRIBUCIÓN AO PLAN DE CONVIVENCIA En estreita relación coa educación en valores que xa desenvolvemos nun dos puntos anteriores, está a contribución da materia de Lingua Castelá ao plan de convivencia do centro. O noso rol de educadores non é soamente o de trasmitir o noso alumnado unha serie de coñecementos, senón que debemosensinarlles a convivir nun ambiente pacífico e democrático. Para lograr este propósitolevaremos a cabo diferentes actividades como: 

Intentar que o clima de clase sexa o axeitado desde o primeiro día.



Reforzar as Habilidades sociais en auqeles alumnos que presenten dificultades nas súas relacións interpersoais en colaboración co Departamento de Orientación.



Participación do noso Departamento no “Día escolar da Paz e Non Violencia” a través de diferentes actividades. Así, como medio de representación que é, a lingua reflicte a realidade do individuo e da sociedade. Por esto, a área de Lingua é un espazo privilexiado para incorporar o tratamento dos temas relacionados coa convivencia, especialmente de dos xeitos: a) A través dos textos e o traballo con eles, porque ofrecen situacións que reflicten actitudes, valores, modos de pensar sobre os que se incita á reflexión, e dos que se pode partir para extraer conclusións. A partir dunha serie de textos cuidadosamente seleccionados, os alumnos deberán crear outros textos nos que expliquen e argumenten as súas reflexións sobre otema propuesto, co que se traballará a madurez da expresión, ademais de fomentar o desenvolvemento do pensamento edo espíritu crítico. Recordemos que mediante a transversalidade estaremos sobre todo fomentando o desenvolvemento dalgunhas competencias básicas, entre a que cabría destacar a “competencia para a autonomía e iniciativa persoal”. 82

b) Mediante exposicións e debates orais guiados, favorecendo a participación dos alumnos, e aproveitando diversos contidos que xurdan ó fío das clases e que permitan reproducir naaula os temas, as vivencias e os valores do mundo exterior. La realización destes debates implicará, ademais do desenvolvemento de posturas persoais previamente reflexionadas, a observación de normas sociais básicas, como son o respeto e a tolerancia cara as opinións alleas, a conciencia da diversidade de puntos de vista como algo enriquecedor do que podemos aprender, a capacidade de escoitar ó outro e de respetar os turnos de palabra.

I. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Está prevista a realización de actividades complementarias e extraescolares vinculadas ao noso departamento e en colaboración coa vicedirección, tales como certames literarios, exposicións e actividades conmemorativos do aniversario da publicación da segunda parte do Quijote, así como diversas saídas para asistir a representacións teatrais ou visitar museos vinculados á Lingua e á Literatura. A organización e realización das mesmas dependerá da oferta dispoñible así como dous recursos materiais ao longo do curso. Debemos salientar aquí a contribución financeira do Plan PROA ó desenvolvemento destas actividades. Estas actividades, do tipo que sexan, sempre procurarán favorece-la cohesión do grupo de clase e, no seu caso, a cohesión entre grupos e cursos diferentes. Así, dependendo da obtención de fondos para a súa realización, están previstas: · Excursión ó festival de teatro clásico, ben de Segóbriga, ben de Mérida. · Visita ó museo Verbum de Vigo. · Visita as instalacións de un periódico, ben La Región, ben el Faro de Vigo. · Asistencia a una representación teatral. Como actividade que se desenrolará no centro, temos prevista a organización de un concurso de ortografía, cuxa finalidade principal e promover o interese dos añumnos por este aspecto da lingua escrita no que vimos detectando tantas eivas. Do mesmo xeito, tódolos alumnos da ESO seguirán a participar no Porfolio Europeo para as Linguas e, orientados polas súas profesoras de Lingua castelá, realizarán ó longo do curso diferentes actividades relacionadas cos contidos da programación, e que servirán para potenciar o traballo en equipo, a súa creatividade e o seu espírito crítico. Finalmente, a profesora Mº José Prada, en colaboración co Dpto. de Física e Química do centro, presentou un proxecto para o programa Rutas científicas, artísticas y literarias 2014 para que os alumnos de 1 Bach coñezan o patrimonio científico e cultural de outras autonomías do Estado.

J.AVALIACIÓN DA PROGRAMACIÓN Unha vez levada á práctica a Programación didáctica, é necesario proceder á verificación de se o traballo de planificación realizado permite acadar os obxectivos previstos, tanto na organización dos tempos como, en último término, na adquisición das competencias. A tal efecto empregaraseun formulario común para todos os integrantes do departamento e no mes de xuño, despois da avaliación final, valorarase globalmente o nivel acadado na programación en relación cos resultados finais, co fin de establecer conclusións válidas a ter en conta na programación do curso seguinte. Para esta valoración intentaremos responder ás preguntas do seguinte formulario: Si / Non / Ás veces

Aa suma dos tempos asignados ás actividades de eninanza, aprendizaxe e avaliación correspóndese co tempo disponible?

Si/ Non / Ás veces

As actividades propostas competencias establecidas?

Si / Non / Ás veces

Ó final do proceso, adquírese a competencia xeral establecida?

Si / Non / Ás veces

As actividades están contextualizadas ó entorno do alumno?

Si / Non / Ás veces

Os criterios de avaliación son útiles para guiar o proceso de evaluación?

Si / Non / Ás veces

Os instrumentos de avaluación son los apropiados?

Si / Non / Ás veces

Las pruebas de avaliación son coherentes cos tipos de aprendizaxe que se pretende avaliar?

posibilitan

adquisición

das

Si / Non / Ás veces Incorpóranse ó deseño, cando procede, as reflexións e decisións adoptadas nas sesións de avaliación? Se a maioría das respostas fosen negativas, procederase á revisión e reformulación dalgúns aspectos do proceso. Verín, 10 de setembro de 2014 Fdo.: os membros do departamento:

Elisa Vilela Pardo

Rosa Isabel Macho Duque

Mª José Prada Prada

Felisa Tomé Ortega