7 física química 2014 15 by Daniel García Cancio

I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE VERÍN (OURENSE) Curso 2014 / 2015

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÍNDICE XERAL Curso 2014 - 2015

ÍNDICE XERAL: Páxina

PRESENTACIÓN

COMPOÑENTES DO DEPARTAMENTO E DISTRIBUCIÓN DE GRUPOS

LIBROS DE TEXTO RECOMENDADOS.

PROGRAMACIÓN DE FÍSICA E QUÍMICA NA E.S.O.

FÍSICA E QUÍMICA 3º E.S.O.

FÍSICA E QUÍMICA 4º E.S.O.

PROGRAMACIÓN DE FÍSICA E QUÍMICA NO BACHARELATO FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO

FÍSICA 2º BACHARELATO

112

QUÍMICA 2º BACHARELATO

135

PROGRAMACIÓN DOS ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II

163

RECUPERACIÓN DE PENDENTES

184

ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS

187

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES

188

TRATAMENTO DO FOMENTO DA LECTURA E DAS TIC.

189

PROCEDEMENTO AVALIADOR DA PROGRAMACIÓN

190

Acceso directo

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

PRESENTACIÓN Curso 2014 - 2015

PRESENTACIÓN: O presente documento recolle, tal e como aparece no índice xeral, non só aspectos metodolóxicos e organizativos do departamento de Física e Química do I.E.S. Xesús Taboada Chivite de Verín (Ourense), senón tamén as programacións correspondentes ás materias que dependen deste:

Física e Química de 3º E.S.O.

Física e Química de 4º E.S.O.

Física e Química de 1º Bacharelato

Física de 2º Bacharelato

Química de 2º Bacharelato

Así como as materias asignadas ao seminario neste curso académico: Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.)

Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.)

Nestas programacións aparecen recollidos, para cada unidade didáctica, os obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, a temporalización, a cuantificación da avaliación ... e todos aqueles elementos que foron considerados necesarios. Cabe recordar que no curso que nos ocupa, 2014 - 2015, non hai ningún cambio lexislativo a ter en conta nas programacións. Según o proxecto lingüístico aprobado polo centro, baixo o amparo da lexislación correspondente, as materias de Física e Química na E.S.O. deberán ser impartidas en lingua castelá e, por ende, os libros e os materiais curriculares que sexan usados tamén estarán nesta lingua. En Bacharelato, á luz do proxecto lingüístico do centro, as materias de Física e Química de 1º Bacharelato e a Física de 2º de Bacharelato, tamén serán impartidas en lingua castelá, mentres que a Química de 2º de Bacharelato será en lingua galega. Os materiaris curriculares usados estarán na correspondente lingua de impartición docente. As materias correspondentes aos Programas de Diversificación Curricular serán impartidas nas linguas marcadas pola lexislación: Matemáticas e Física e Química en lingua castelá; Bioloxía e Xeoloxía en lingua galega. Para as dúas materias de 2º Bacharelato e tendo en conta a especial singularidade que achegan as probas PAAU a ambas as dúas, tomaremos como contidos mínimos os recollidos nas correspondentes programacións da CIUG, en concordancia total coa lexislación vixente, e teremos en conta todas as súas recomendacións ao respecto. Para que os nosos alumnos se adapten mellor ás devanditas probas, os nosos controis escritos serán o máis parecidos posible aos exames PAAU, tendo unha distribución de exercicios, puntuacións e penalizacións análogas. En canto ás materias do Ámbito Científico Técnico, tanto de 3º E.S.O. como de 4º E.S.O., a programación está xa referida aos contidos mínimos das materias que engloba: Matemáticas e Ciencias da Natureza (Bioloxía e Xeoloxía; Física e Química), sendo a temporalización proposta totalmente 2

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

PRESENTACIÓN Curso 2014 - 2015

orientativa xa que será o profesor quen, atendendo ás necesidades específicas, marque os ritmos de aprendizaxe. Debido á importancia da experimentación no laboratorio en todos os niveis, consideramos absolutamente necesario manter o desdobre de polo menos unha sesión para cada grupo de alumnos. Sesión na que habería dous profesores no laboratorio para atender mellor o alumnado e reducir significativamente o índice de perigosidade, sobre todo nas prácticas de Química. O traballo no laboratorio é un aspecto máis das nosas materias e é por iso que está incluído na cuantificación da avaliación nunha porcentaxe concreta en cada nivel, sendo obrigatoria a súa realización, sempre e cando podamos asistir ao laboratorio sin perigro dos nosos alumnos, para o que é necesario o desdobre de unha hora á semana nos grupos numerosos.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

COMPOÑENTES DO DPTO E DISTRIBUCIÓN DE GRUPOS Curso 2014 - 2015

COMPOÑENTES DO DEPARTAMENTO E DISTRIBUCIÓN DE GRUPOS:

Bernardo López Pérez: o Química 2º Bacharelato (2 grupos) o Ámbito Científico Técnico I 3º E.S.O. (1 grupo) o Física e Química 4º E.S.O. (1 grupo)

Dolores Meiriño Castro: o Física e Química 1º Bacharelato (2 grupos) o Física e Química 4º E.S.O. (1 grupo) o Ámbito Científico Técnico II 4º E.S.O. (1 grupo + titoría)

Nuria Trigueros Añíbarro (Xefa do departamento): o Física 2º Bacharelato (2 grupos) o Física e Química 3º E.S.O. (3 grupos) o Laboratorio Física e Química 1º Bach. (2 grupos) o Laboratorio Química 2º Bach. (1 grupo)

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

LIBROS DE TEXTO RECOMENDADOS Curso 2014 - 2015

LIBROS DE TEXTO RECOMENDADOS:

FÍSICA Y QUÍMICA 3º E.S.O.

“La casa del saber” SANTILLANA

FÍSICA Y QUÍMICA 4º E.S.O.

“La casa del saber” SANTILLANA

FÍSICA Y QUÍMICA 1º BACH.

SANTILLANA

FÍSICA 2º BACH.

Material elaborado polo departamento

QUÍMICA 2º BACH.

BAÍA EDICIÓNS

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO I

“DIVERSIFICACIÓN I ÁMBITO CIENTÍFICO – TECNOLÓGICO”. EDITEX

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO II

“DIVERSIFICACIÓN II ÁMBITO CIENTÍFICOTECNOLÓGICO”. EDITEX

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

ÍNDICE: PÁXINA

1. INTRODUCIÓN

2. VALOR FORMATIVO DA MATERIA

3. METODOLOXÍA DOCENTE

4. RECURSOS DIDÁCTICOS.

5. AS COMPETENCIAS BÁSICAS

6. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

7. INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

8. PROGRAMACIÓN DE AULA. FÍSICA E QUÍMICA 3º DA E.S.O.

9. PROGRAMACIÓN DE AULA. FÍSICA E QUÍMICA 4º DA E.S.O.

ACCESO DIRECTO

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

1. INTRODUCIÓN O Real decreto 1631/2006, do 29 de decembro, aprobado polo Ministerio de Educación e Ciencia (MEC) e que establece as ensinanzas mínimas da Educación Secundaria Obrigatoria como consecuencia da implantación da Lei orgánica de Educación (LOE), foi desenvolvido na Comunidade Autónoma de Galicia polo Decreto 133/2007, do 5 de xullo, polo que se aproba o currículo da Educación Secundaria Obrigatoria para esta comunidade. Como analizaremos máis adiante con maior detemento, unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén derivada da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas competencias básicas, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que produce, precisamente, a súa interrelación coas devanditas competencias, que van orientar o proceso de ensino-aprendizaxe. No que se refire, especificamente, ao aspecto metodolóxico co que se debe desenvolver o currículo, mantense un equilibrio entre os diversos tipos de contidos: conceptos, procedementos e actitudes seguen orientando, integrada e interrelacionadamente coas citadas competencias básicas, o proceso de ensino-aprendizaxe, xa que cada un deses contidos cumpre funcións distintas pero complementarias na formación integral do alumnado. En consecuencia, a flexibilidade e a autonomía pedagóxica son características do proceso educativo, de forma que o profesado pode empregar aqueles recursos metodolóxicos que mellor garantan a formación do alumnado e o desenvolvemento pleno das súas capacidades persoais e intelectuais, sempre favorecendo a súa participación para que aprenda a traballar con autonomía e en equipo, de forma que el mesmo constrúa o seu propio coñecemento. O ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., continúa sendo, coma ata agora, unha das finalidades prioritarias da educación, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos desta materia. Por iso, todos eses obxectivos interveñen no desenvolvemento integral do/a alumno/a (capacidade para coñecer, comprender, explicar,...) e son alcanzables desde esta materia. Deste modo, nesta comunidade convértense en eixe vertebrador e transversal do seu currículo os elementos característicos propios dela, de modo que sirvan para coñecer e comprender a súa realidade actual, así coma o seu rico patrimonio, expresión duns elementos que o/a alumno/a debe coñecer e que conviven, non obstante, con outros comúns ao conxunto de cidadáns españois, e que na súa interrelación os enriquecen. Estes aspectos tivéronse en conta á hora de organizar e secuenciar as unidades didácticas desta materia: a integración ordenada de todos os aspectos do currículo (entre os que incluímos as competencias básicas) é condición sine qua non para a consecución tanto dos obxectivos da etapa coma dos específicos da materia. Deste modo, obxectivos, contidos, metodoloxía, competencias básicas e criterios de avaliación, así coma uns contidos entendidos como conceptos, procedementos e actitudes, forman unha unidade para o traballo na aula. Desde unha formulación inicial en cada unidade didáctica que parte de saber o grao de coñecemento do alumnado acerca dos distintos contidos que nela se van traballar, efectúase un desenvolvemento claro, ordenado e preciso de todos eles, adaptado na súa formulación, vocabulario e complexidade ás posibilidades cognitivas do/a alumno/a. A combinación de contidos presentados expositivamente e mediante cadros explicativos e esquemáticos (mesmo a xeito de resumo ao finalizar a unidade), e nos que a presentación gráfica é un importante recurso de aprendizaxe, 8

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

facilita non só o coñecemento e a comprensión inmediata do/a alumno/a senón a obtención dos obxectivos da materia (e, en consecuencia, de etapa). Nunha cultura preferentemente audiovisual coma a que teñen os/as alumnos/as sería un erro desaproveitar as enormes posibilidades que os elementos gráficos do libro de texto (e doutros compoñentes, como a información dispoñible nos CDROM da materia) poñen ao dispor da aprendizaxe escolar. O feito de que todos os contidos sexan desenvolvidos mediante actividades facilita que se saiba en cada momento como foron asimilados polo/a alumno/a, de forma que se poidan introducir inmediatamente cantos cambios sexan precisos para corrixir as desviacións producidas no proceso educativo. Así mesmo, preténdese que a aprendizaxe sexa significativa, é dicir, que parta dos coñecementos previamente adquiridos e da realidade cotiá e dos intereses próximos ao alumnado (aprendizaxe instrumental). É por iso polo que en todos os casos en que é posible se parte de realidades e exemplos que lle son coñecidos, de forma que se implique activa e receptivamente na construción da súa propia aprendizaxe. A inclusión das competencias básicas como referente do currículo afonda nesta concepción instrumental das aprendizaxes escolares. Pero non todos/as os/as alumnos/as poden seguir o mesmo ritmo de aprendizaxe, tanto polo seu propio desenvolvemento psicolóxico coma por moi diversas circunstancias persoais e sociais: a atención á diversidade de alumnos/as e de situacións escolares convértese nun elemento fundamental da actividade educativa.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

2. VALOR FORMATIVO DA MATERIA Na Educación Secundaria Obrigatoria, a Física e Química contribúe a desenvolver unha alfabetización científica. Esta permite familiarizar o alumno coa natureza e as ideas básicas da ciencia e axudará á comprensión dos problemas á solución dos cales pode cooperar o desenvolvemento tecnocientífico, facilitando actitudes responsables dirixidas a sentar as bases dun desenvolvemento sostible. A alfabetización científica pode e debe entender como un compoñente esencial da formación cidadá, tamén a base que ha de recibir un futuro científico, superando visións deformadas e empobrecidas, puramente operativas da ciencia, que xeran un rexeitamento cara a esta que é necesario superar. En cuarto curso, a diferenciación e o grao de profundidade en conceptos, procedementos e relacións ha de ser maior que nos cursos anteriores da etapa, pero iso non debe deixar de resaltar o común e esencial na aprendizaxe científica. Como nos outros cursos, cobran especial interese os contidos que teñen que ver coa forma de construír a ciencia e de transmitir a experiencia e o coñecemento científico. Son contidos que se relacionan con todos os bloques e que haberán de desenvolverse da forma máis integrada posible co conxunto dos contidos do curso. Neste abórdanse os conceptos e aplicacións de forzas e movementos, estudándose ademais as enerxías mecánica, calirífica e ondulatoria. Trabállanse os cambios químicos, así como unha introdución dos compostos do carbono. O estudio da contribución da ciencia a un futuro sostible, permite analizar e tomar posición ante algún dos grandes problemas globais cos que se enfronta a humanidade. A achega da materia é esencial para a consecución dos obxectivos da Etapa. Iso maniféstase en varios aspectos que pasamos a destacar:

Axúdase os alumnos a concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.

Coopérase no desenvolvemento e consolidación de hábitos de disciplina, estudio e traballo individual e en equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

Impúlsase a valoración e respecto da diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. O estudio científico realiza unha achega inestimable para o rexeitamento fundamentado aos estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres.

Realízase unha eficaz achega ao desenvolvemento de destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquisición dunha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

Estimúlase o desenvolvemento do espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Facilítase unha valoración crítica dos hábitos relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio, contribuíndo á súa conservación e mellora.

Achéganse os coñecementos esenciais, para que os alumnos e alumnas comprendan e valoren, os aspectos máis significativos da realidade fisicoquímica de Galicia.

Desta forma, podemos afirmar que as Física e química desenvolven un labor fundamental para a evolución dunha personalidade equilibrada que integra a formación de capacidades do seguinte tipo: * Capacidades cognitivas, ao exercitar características propias do pensamento lóxico abstracto como a formulación de hipótese, a análise multicausal, a organización de conceptos en forma de teorías, a conformación de esquemas operacionais formais, etc. * Capacidades socioafectivas ao favorecer o interese por coñecer a diversidade de achegas, indagar nas súas peculiaridades e logros sociais e tecnolóxicos, potenciando os valores de tolerancia e solidariedade.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

3. METODOLOXÍA DOCENTE Toda intervención educativa ha de ter en conta os coñecementos previos dos alumnos e o seu interese por saber e aprender; solo así, conseguiranse aprendizaxes funcionais, grazas ás cales poderán traducir os contidos á súa propia linguaxe, utilizalos noutras áreas e aproveitar o aprendido para seguir aprendendo: en definitiva, adquirir as competencias básicas necesarias para completar esta etapa. Para desenvolver as competencias básicas, a metodoloxía docente concretarase a través dos distintos tipos de actividades e das diferentes maneiras de presentar os contidos en cada unidade didáctica. Consideramos estes medios son o mellor elemento para espertar o interese sobre un tema, motivar, contextualizar un contido e transferir a súa aprendizaxe a outros ámbitos. O expresado anteriormente traducirase na aula desenvolvendo as unidades de acordo co seguinte esquema de traballo: Introdución á unidade de traballo co fin de motivar os alumnos/as. Exposición por parte do profesor dos contidos que se van traballar, co fin de proporcionar unha visión global da unidade que axude aos alumnos a familiarizarse co tema a tratar. Análise dos coñecementos previos dos alumnos/as. A través dunha serie de preguntas iniciais en cada unidade, o profesor realizará unha avaliación preliminar dos coñecementos de partida dos alumnos. Desta forma o alumnado entrará en contacto co tema e o profesor identificará os coñecementos previos que posúe o grupo de alumnos, co que poderá introducir as modificacións necesarias para atender as diferenzas e, sobre todo, para previlas. Exposición de contidos e desenvolvemento da unidade. O profesor desenvolverá os contidos esenciais da unidade didáctica, mantendo o interese e fomentando a participación do alumnado. Cando o considere oportuno, e en función dos intereses, demandas, necesidades e expectativas dos alumnos, poderá organizar o tratamento de determinados contidos de forma agrupada, ou reestruturalos, de maneira que lles facilite a realización de aprendizaxes significativas. Traballo individual dos alumnos/as desenvolvendo as actividades propostas. Os alumnos realizarán distintos tipos de actividades, para asimilar e reforzar o aprendido. Estas actividades sucédense no desenvolvemento dos contidos, afianzando os conceptos principais e a súa xeneralización. Todo iso realizado baixo a supervisión persoal do profesor, que analizará as dificultades e orientará e proporcionará as axudas necesarias. O profesorado prestará especial atención aos alumnos que estean a repetir curso. Traballo en pequenos grupos para fomentar o traballo cooperativo. Os alumnos levarán a cabo actividades en pequenos grupos para desenvolver un traballo cooperativo que lles servirá tamén para mellorar a iniciativa e a investigación. A continuación, pódense comentar as liñas de investigación, as dificultades, os erros atopados, mediante unha discusión de clase moderada polo profesor e consistente nunha posta en común dos grupos. Con este tipo de actividades estaremos a fomentar competencias básicas propias da etapa.

Variedade de instrumentos didácticos.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

A presenza de distintos formatos (libro do alumno e/ou CD; textos continuos e discontinuos; cadros, gráficas, esquemas, etc.) no proceso de ensino-aprendizaxe contribúe a desenvolver as capacidades e as competencias básicas dos alumnos, así como a enriquecer a súa experiencia de aprendizaxe. Técnicas de investigación. As ferramentas que se propoñen presentan diferentes tipos de técnicas que se empregan no estudio das Ciencias da Natureza. Os alumnos poderán elaborar aplicacións científicas, non só no estudio desta materia, senón tamén, noutros contextos nos que poida ser relevante a súa utilización. Resumo e síntese dos contidos da unidade. Ao finalizar cada lección intentarase vincular os contidos estudados na unidade (mediante un mapa conceptual) cos conceptos principais e a relación entre eles; desta forma, sintetizaranse as principais ideas expostas e repasarase o que os alumnos comprenderon.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

4. RECURSOS DIDÁCTICOS. Polo que respecta aos recursos metodolóxicos, a materia contemplará os principios de carácter psicopedagóxico que constitúen a referencia esencial para unha formulación curricular coherente e integrador entre todas as materias dunha etapa que debe reunir un carácter comprensivo á vez que respectuoso coas diferenzas individuais. Son os seguintes: -

A nosa actividade como profesores será considerada como mediadora e guía para o desenvolvemento da actividade construtiva do alumno.

Partiremos do nivel de desenvolvemento do alumno, o que significa considerar tanto as súas capacidades como os seus coñecementos previos.

Orientaremos a nosa acción a estimular no alumno o desenvolvemento de competencias básicas. Promoveremos a adquisición de aprendizaxes funcionais e significativas.

Buscaremos formas de adaptación na axuda pedagóxica ás diferentes necesidades do alumnado.

Impulsaremos un estilo de avaliación que sirva como punto de referencia á nosa actuación pedagóxica, que proporcione ao alumno información sobre o seu proceso de aprendizaxe e permita a participación do alumno neste a través da autoavaliación e a coavaliación.

Fomentaremos o desenvolvemento da capacidade de socialización, de autonomía e de iniciativa persoal.

Os contidos da materia preséntanse organizados en conxuntos temáticos carácter analítico e disciplinar. Non obstante, estes conxuntos integraranse na aula a través de unidades didácticas que favorecerán a materialización do principio de inter e intradisciplinariedad por medio de conxuntos de procedementos tales como: -

Indagación e investigación a través de hipótese e conxecturas, observación e recollida de datos, organización e análise dos datos, confrontación das hipóteses, interpretación, conclusións e comunicación destas.

Tratamento da información grazas á recollida e rexistro de datos, análise crítica das informacións, a inferencia e o contraste, etc.

O desenvolvemento da materia dende unha perspectiva inter e intradisciplinar tamén levará a cabo a través de actitudes, e valores como o rigor e a curiosidade científica, a conservación e valoración do patrimonio natural e medio-ambiental, a tolerancia respecto ás ideas, opinións e crenzas, a responsabilidade fronte aos problemas colectivos e o sentido da solidariedade. O desenvolvemento das experiencias de traballo na aula, dende unha fundamentación teórica aberta e de síntese buscará a alternancia entre os dous grandes tipos de estratexias: expositiva e de indagación. Estas estratexias materializaranse en técnicas como:

• • • • • • •

O traballo experimental. Comentarios de texto científicos. A exposición oral. O debate e o coloquio. Os mapas de contido. A investigación bibliográfica. O seminario.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

5. AS COMPETENCIAS BÁSICAS Na definición que a Lei orgánica de educación (LOE) fai do currículo, atopámonos tanto cos compoñentes tradicionais (obxectivos, contidos, métodos pedagóxicos e criterios de avaliación) coma cunha significativa novidade, como é a introdución das competencias básicas. Este elemento pasa a converterse nun dos aspectos orientadores do conxunto do currículo e, en consecuencia, en orientador dos procesos de ensino-aprendizaxe. Moitas son as definicións que se deron sobre este concepto novidoso, pero todas fan fincapé no mesmo: fronte a un modelo educativo centrado na adquisición de coñecementos máis ou menos teóricos, desconectados entre si en moitas ocasións, un proceso educativo baseado na adquisición de competencias incide, fundamentalmente, na adquisición duns saberes imprescindibles, prácticos e integrados, saberes que haberán de ser demostrados polos/as alumnos/as (é algo máis ca unha formación funcional). En resumo, unha competencia é a capacidade posta en práctica e demostrada de integrar coñecementos, habilidades e actitudes para resolver problemas e situacións en contextos diversos. De forma moi gráfica e sucinta, chegouse a definir como a posta en práctica dos coñecementos adquiridos, os coñecementos en acción, é dicir, mobilizar os coñecementos e as habilidades nunha situación determinada (de carácter real e distinta daquela en que se aprendeu), activar recursos ou coñecementos que se teñen (aínda que se crea que non se teñen porque se esqueceron). No noso sistema educativo considérase que as competencias básicas que debe ter o/a alumno/a cando remata a súa escolaridade obrigatoria para enfrontarse cos retos da súa vida persoal e laboral son as seguintes: Competencia en comunicación lingüística. Competencia matemática. Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico. Competencia no tratamento da información e competencia dixital. Competencia social e cidadá. Competencia cultural e artística. Competencia para aprender a aprender. Competencia en autonomía e iniciativa persoal. Todas as competencias citadas anteriormente teñen a súa presenza no currículo desta materia, de forma desigual, loxicamente, pero todas e cada unha delas cunha importante achega á formación do alumnado, como non podía ser doutra forma dado o eminente carácter integrador dos seus contidos. De que forma se logra cada unha das competencias básicas desde esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes, ordenadas as competencias de maior a menor presenza nesta materia: COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO Esta é a competencia con maior peso nesta materia: o seu dominio esixe a aprendizaxe de conceptos, o dominio das interrelacións existentes entre eles, a observación do mundo físico e de fenómenos naturais, o coñecemento da intervención humana, a análise multicausal... Pero ademais, e ao igual ca outras competencias, require que o/a alumno/a se familiarice co método científico como método de traballo, o que lle permitirá actuar racional e reflexivamente en moitos aspectos da súa vida académica, persoal ou laboral.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

COMPETENCIA MATEMÁTICA Mediante o uso da linguaxe matemática para cuantificar fenómenos naturais, analizar causas e consecuencias, expresar datos, etc., en resumo, para o coñecemento dos aspectos cuantitativos dos fenómenos naturais e o uso de ferramentas matemáticas, o/a alumno/a pode ser consciente de que os coñecementos matemáticos teñen unha utilidade real en moitos aspectos da súa propia vida. COMPETENCIA NO TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E A COMPETENCIA DIXITAL Nesta materia, para que o/a alumno/a comprenda os fenómenos físicos e naturais, é fundamental que saiba traballar coa información (obtención, selección, tratamento, análise, presentación,...), procedente de moi diversas fontes (escritas, audiovisuais,...), e non todas co mesmo grao de fiabilidade e obxectividade. Por iso, a información, obtida ben en soportes escritos tradicionais, ben mediante novas tecnoloxías, debe ser analizada desde parámetros científicos e críticos. COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ Dous son os aspectos máis importantes mediante os cales a materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a preparación do alumnado para intervir na toma consciente de decisións na sociedade, e para o que a alfabetización científica é un requisito, e o coñecemento de como os avances científicos interviñeron historicamente na evolución e no progreso da sociedade (e das persoas), sen esquecer que ese mesmo desenvolvemento tamén tivo consecuencias negativas para a humanidade, e que deben controlarse os riscos que pode provocar nas persoas e no medio (desenvolvemento sostible). COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Dous son os aspectos máis importantes mediante os cales a materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a utilización da linguaxe como un instrumento privilexiado de comunicación no proceso educativo (vocabulario específico e preciso, sobre todo, que o/a alumno/a debe incorporar ao seu vocabulario habitual) e a importancia que ten todo o relacionado coa información nos seus contidos curriculares. COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER Se esta competencia permite que o/a alumno/a dispoña de habilidades ou de estratexias que lle faciliten a aprendizaxe ao longo da súa vida e que lle permitan construír e transmitir o coñecemento científico, supón tamén que pode integrar estes novos coñecementos nos que xa posúe e que os pode analizar tendo en conta os instrumentos propios do método científico. COMPETENCIA NA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Esta competencia parte da necesidade de que o/a alumno/a cultive un pensamento crítico e científico, capaz de desterrar dogmas e prexuízos alleos á ciencia. Por iso, deberá facer ciencia, é dicir, enfrontarse cos problemas, analizalos, propoñer solucións, avaliar consecuencias, etcétera. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Esta competencia adquírese cando o/a alumno/a desenvolve a imaxinación e a creatividade, e pon a creación artística ao servizo da actividade académica; por exemplo, cando presenta os traballos nos formatos artísticos e estéticos que desexa.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

6. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Os intereses dos alumnos e alumnas, a súa motivación, e, mesmo as súas aptitudes, diferéncianse progresivamente ao longo desta etapa. Cada alumno e alumna posúe unha serie de peculiaridades que o diferencia do resto dos seus compañeiros, polo tanto non todos eles van aprender ao mesmo ritmo, ou van ter as mesmas capacidades e intereses. A educación debe permitir e facilitar desenvolvementos educativos distintos, que se correspondan con eses intereses e aptitudes. Un suposto fundamental do Ensino Secundario Obrigatorio é atender ás necesidades educativas de todos os alumnos, pero estes alumnos teñen distinta formación, distintos intereses e distintas necesidades. Por iso, a atención á diversidade debe converterse nun aspecto característico da práctica docente diaria. A atención á diversidade ímola contemplar dende tres niveis: na programación de aula, na metodoloxía e nos materiais.

Programación de aula A programación de aula ha de ter en conta tamén que non todos os alumnos e alumnas adquiren ao mesmo tempo e coa mesma intensidade os contidos tratados. Por iso, debe estar deseñada de modo que asegure un nivel mínimo para todos os alumnos e alumnas ao finalizar a etapa, dando oportunidades para recuperar os coñecementos non adquiridos. No mesmo momento en que se inicia o proceso educativo, comezan a manifestarse as diferenzas entre os alumnos e alumnas. A falta de comprensión dun contido pode ser debido, entre outras causas, a que os conceptos ou procedementos sexan demasiado difíciles para o nivel de desenvolvemento do alumno ou alumna, pode ser debido tamén, a que se avanza con demasiada rapidez e non dá tempo a realizar unha mínima comprensión, ou que o interese e a motivación do alumno ou alumna sexan baixos. A programación de aula debe ter en conta aqueles contidos nos cales os alumnos e alumnas conseguen rendementos diferentes. Aínda que a práctica e a utilización de estratexias deben desempeñar un papel importante no traballo de todos os alumnos e alumnas, o tipo de actividade concreta que se realice e os métodos que se utilicen variarán necesariamente de acordo cos diferentes grupos de alumnos e alumnas; e o grao de complexidade e a profundidade da comprensión que se alcance non serán iguais en todos os grupos. Metodoloxía A atención á diversidade, dende o punto de vista metodolóxico, debe estar presente en todo o proceso de aprendizaxe e levar o profesor ou profesora a:

Detectar os coñecementos previos dos alumnos e alumnas ao empezar cada unidade. Aos alumnos e alumnas nos que se detecte unha lagoa nos seus coñecementos, débeselles propoñer un ensino compensatorio, no que debe desempeñar un papel importante o traballo en situacións concretas. Procurar que os contidos novos que se ensinan conecten cos coñecementos previos e sexan adecuados ao seu nivel cognitivo. Identificar os distintos ritmos de aprendizaxe dos alumnos e alumnas e establecer as adaptacións correspondentes. Intentar que a comprensión do alumnado de cada contido sexa suficiente para unha axeitada aplicación e para enlazar cos contidos que se relacionan con el. 17

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Consideramos que o elemento do currículo que mellor materializa este tratamento individualizado é o correspondente aos distintos tipos de actividades. Considerámolas necesarias para espertar motivacións e intereses, constituíndo un medio excelente na nosa intervención didáctica mediante as correspondentes estratexias de aprendizaxe que formulamos. Distinguiremos os seguintes tipos:

Iniciais ou diagnósticas, imprescindibles para determinar os coñecementos previos do alumno e da alumna. Son esenciais para establecer a ponte didáctica entre o que coñecen os alumnos e alumnas e o que queremos que saiban, dominen e sexan capaces de aplicar, para alcanzar unha aprendizaxe significativa e funcional. Actividades de reforzo inmediato, concretan e relacionan os diversos contidos. Consolidan os coñecementos básicos que pretendemos alcancen os nosos alumnos e alumnas, manexando reiteradamente os conceptos e utilizando as súas definicións operativas. Á súa vez, contextualizan os diversos contidos en situacións moi variadas. Formúlanse ao fío de de cada contido. Actividades finais avalían de forma diagnóstica e sumativa os coñecementos que pretendemos alcancen os nosos alumnos e alumnas. Tamén serven para atender á diversidade do alumnado e os seus ritmos de aprendizaxe, dentro das distintas pautas posibles nun grupo-clase, e de acordo cos coñecementos e o desenvolvemento psicoevolutivo do alumnado desta etapa educativa. Formulámolas ao final de cada unidade didáctica.

Materiais A selección dos materiais utilizados na aula ten tamén unha grande importancia á hora de atender ás diferenzas individuais no conxunto dos alumnos e alumnas. Algúns das formulacións que deben recoller eses materiais concrétanse a continuación: -

Presentación de esquemas conceptuais ou visións panorámicas, co fin de relacionar os diferentes contidos entre si.

Informacións complementarias como aclaración ou información suplementaria, ben para manter o interese dos alumnos e alumnas máis avantaxados, para insistir sobre determinados aspectos específicos, ou ben para facilitar a comprensión, asimilación ou maior facilidade de aprehensión de determinados conceptos.

Formulación coherente, rica e variada de imaxes, ilustracións, cadros e gráficos que nos axudarán nas nosas intencións educativas.

Propostas de diversos tratamentos didácticos: realización de resumos, esquemas, sínteses, redaccións, debates, traballos de simulación, etc., que nos axudan a que os alumnos e alumnas poidan captar o coñecemento de diversas formas.

Materiais complementarios, que permiten atender á diversidade en función dos obxectivos que nos queiramos fixar para cada tipo de alumno e alumna. Outros materiais deben proporcionar aos alumnos toda unha ampla gama de distintas posibilidades de aprendizaxe.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 2º CICLO E.S.O. CURSO 2014 - 2015

7. INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN Consideramos que para realizar unha axeitada intervención educativa, é necesario formular unha avaliación ampla e aberta á realidade das tarefas de aula e das características do alumnado, con especial atención ao tratamento da diversidade. Os instrumentos de avaliación defínense como aqueles documentos ou rexistros utilizados polo profesorado para a observación sistemática e o seguimento do proceso de aprendizaxe do alumnado. Desta forma a avaliación debe apoiarse na recollida de información. Consideraremos como características esenciais dos procedementos de avaliación; entre elas subliñamos as seguintes: - Ser moi variado, de modo que permitan avaliar os distintos tipos de capacidades e contidos curriculares e contrastar datos da avaliación das mesmas aprendizaxes obtidas a través dos seus distintos instrumentos. - Poder ser aplicados, algúns de eles, tanto polo profesor ou profesora como polos alumnos e alumnas en situacións de autoavaliación e de coavaliación. - Dar información concreta do que se pretende avaliar, sen introducir variables que distorsionen os datos que se obteñan coa súa aplicación. - Utilizar distintos códigos (verbais, sexan orais ou escritos, gráficos, numéricos, audiovisuais, etc.) cando se trate de probas dirixidas ao alumnado, de modo que se adecúen ás distintas aptitudes e que o código non mediatice o contido que se pretende avaliar. - Permitir avaliar a transferencia das aprendizaxes a contextos distintos daqueles nos que se adquiriron, comprobando así a súa funcionalidade e a adquisición das competencias básicas. A continuación enumeramos algúns dos procedementos e instrumentos que se poden empregar para avaliar o proceso de aprendizaxe: Observación sistemática - Observación directa do traballo na aula, laboratorio ou talleres. - Revisión dos cadernos de clase. - Rexistro anecdótico persoal para cada un dos alumnos e alumnas. Analizar as producións dos alumnos e alumnas - Caderno de clase. - Resumos. - Actividades en clase (problemas, exercicios, respostas a preguntas, etc.). - Producións escritas. Traballos monográficos. - Memorias de investigación. Avaliar as exposicións orais dos alumnos e alumnas - Debates - Postas en común. - Diálogos - Entrevista. Realizar probas específicas - Obxectivas. - Abertas. - Exposición dun tema, en grupo ou individualmente. - Resolución de exercicios - Autoavaliación - Coavaliación.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 1. A ciencia, a materia e a súa medida CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1.

Nesta unidade introdúcese o método científico con varios exemplos de leis científicas. É importante, a fin de que o alumno o aprenda, que saiba aplicalo a algunha observación sinxela da vida cotiá. Unha das ferramentas máis útiles no traballo científico é o uso das gráficas. Nesta unidade utilízanse fundamentalmente a partir dos datos de observacións recollidos nunha táboa.

OBXECTIVOS • Aprender a diferenciar actividades científicas de pseudocientíficas. • Saber diferenciar entre propiedades xerais e propiedades características da materia. • Ser capaces de aplicar o método científico á observación de fenómenos sinxelos. • Coñecer o Sistema Internacional de unidades e saber facer cambios de unidades cos distintos múltiplos e submúltiplos. • Coñecer a importancia que ten utilizar as unidades do Sistema Internacional a escala global. • Identificar as magnitudes fundamentais e as derivadas. • Utilizar as representacións gráficas como unha ferramenta habitual do traballo científico. • Saber expresar graficamente distintas observacións. • Aprender a traballar no laboratorio con orde e limpeza. CONTIDOS Conceptos • A ciencia. • A materia e as súas propiedades. • O Sistema Internacional de unidades. • Magnitudes fundamentais e derivadas. • Aproximación ao método científico. As etapas do método científico. • Ordenación e clasificación de datos. • Representación de gráficas. Procedementos • Realizar cambios de unidades a fin de familiarizar o alumno no uso de múltiplos e submúltiplos das distintas unidades. • Elaborar táboas. • Elaborar representacións gráficas a partir de táboas de datos. • Analizar gráficas. • Interpretar gráficas. • Formular observacións sinxelas e aplicar o método científico. Actitudes • Valorar a importancia da linguaxe gráfica na ciencia. • Gusto pola precisión e a orde no traballo no laboratorio. • Potenciar o traballo individual e en equipo.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

EDUCACIÓN EN VALORES Educación non sexista Historicamente, as mulleres científicas son menos coñecidas ca os homes científicos. Isto, non obstante, está cambiando desde hai moitas décadas, desde que as mulleres empezaron a ter acceso á educación, igual ca os homes. Buscar referencias a mulleres científicas dentro da historia. Comentar que, en moitos casos, as súas contribucións foron menosprezadas polos seus colegas masculinos. Un exemplo: o feito de que non se lle concedese o premio Nobel de Física a Lise Meitner polos seus traballos en física atómica e nuclear. Pero, noutros casos, o labor si que foi recoñecido. O exemplo máis notable foi a científica Marie Sklodowska Curie, que foi a primeira persoa en obter dous premios Nobel en ciencias (en Física e en Química, neste caso). Para probar este descoñecemento das mulleres científicas podemos suxerir aos alumnos unha actividade: buscar información sobre a vida dalgunhas destas mulleres «descoñecidas». Así poderán descubrilas. Exemplos: Hypatia, Amalie Emmy Noether, Henrietta Swan Leavitt, Rosalind Elsie Franklin, Vera Rubin, Margaret Burbidge, Margarita Salas. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia matemática O comenzar a unidade se traballa co contido matemático de semellanza de triángulos. Cando traballamos co concepto medida. Desenvólvense os contidos propios do Sistema Internacional de unidades cos múltiplos e submúltiplos. As actividades desta unidade reforzan as competencias matemáticas de cursos anteriores. O tratar o proceso de cambio de unidades a través de factores de conversión,repasamos as fraccións . Termina este apartado cun repaso de fundamentos matemáticos, o uso da calculadora e a notación científica. No apartado: Ordenación e clasificación de datos, trabállase con táboas e gráficas. Cabe destacar a utilización doutros conceptos, ex. a densidade, en que se desenvolve pormenorizadamente a construción dunha gráfica. A liña recta e a parábola (necesarias posteriormente na representación gráfica das leis dos gases). Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Nesta unidade desenvólvese sobre todo a importancia do método científico, non só como un método para traballar, senón como un sistema que garante que as leis e os feitos que teñen a súa base de estudo desta forma garanten a súa seriedade. De feito, faise fincapé no mal tratamento de conceptos científicos para vender ideas falsas: publicidade enganosa, videntes, etc. Tratamento da información e competencia dixital Na sección Recanto da lectura propóñense algunhas páxinas web interesantes. Competencia social e cidadá Desenvolvendo o espírito crítico e a capacidade de análise e observación da ciencia contribúese a conseguir esta competencia. Formando cidadáns informados. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Diferenciar ciencia e pseudociencia. 2. Distinguir entre propiedades xerais e propiedades características da materia. 3. Catalogar unha magnitude como fundamental ou derivada. 22

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

4. 5. 6. 7. 8.

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Saber resolver cambios de unidades e manexar o Sistema Internacional de unidades. Explicar as distintas etapas que compoñen o método científico. Aplicar o método científico a observacións reais. Representar graficamente os datos recollidos nunha táboa. Analizar e interpretar gráficas.

CONTIDOS MÍNIMOS Sistema Internacional Magnitudes fundamentais e derivadas Ordenación e clasificación de datos: Táboas Representación de gráficas lineais: rectas. O resto do capítulo, o ser mais especulativo, ten de por sí un grao de dificultade alto, e o seu descoñecimento non impide a progresión do alumno. TEMPORALIZACIÓN Dado a complexidade do tema, a cantidade de exercicios a resolver, descoñecenco o grao de desenvolvemento matemático dos alumnos, é moi difícil estimar o tempo necesario. Por experiencias anteriores, nunca menos de oito clases, mais algunha toma de datos no laboratorio, como só temos dúas clases a semana, serán 5 semanas, aproximadamente dende o comenzo de curso ata a 1ª semana de novembro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 2. A materia: estados físicos CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Nesta unidade comezamos retomando os contidos sobre a materia que os alumnos xa coñecen de temas ou cursos anteriores: propiedades máis básicas de sólidos, líquidos e gases. 2. O seguinte paso consiste en explicar estas propiedades dos distintos estados da materia a partir dun modelo; no noso caso, a teoría cinética. Este modelo aplicarase a continuación para o caso dos cambios de estado. OBXECTIVOS • Coñecer os estados físicos en que pode encontrarse a materia. • Coñecer as leis dos gases. • Identificar os diferentes cambios de estado e coñecer os seus nomes. • Explicar as propiedades dos gases, os líquidos e os sólidos tendo en conta a teoría cinética. • Explicar os cambios de estado a partir da teoría cinética. • Coñecer como se producen os cambios de estado, sabendo que a temperatura da substancia non varía mentres dura o cambio de estado. • Interpretar fenómenos macroscópicos a partir da teoría cinética da materia. • Diferenciar ebulición e evaporación, explicando as diferenzas a partir da teoría cinética. CONTIDOS Conceptos • Leis dos gases. • Lei de Boyle. • Lei de Charles-Gay-Lussac. • Teoría cinético-molecular. • Cambios de estado: fusión, solidificación, ebulición e condensación. • A teoría cinética explica os cambios de estado. • Aplicación do método científico ao estudo dos gases. Procedementos • Realizar exercicios numéricos de aplicación das leis dos gases. • Tratar de explicar algunhas propiedades de sólidos, líquidos e gases utilizando a teoría cinético molecular. • Interpretar esquemas. • Analizar táboas. • Elaborar e analizar gráficos. • Completar táboas cos datos obtidos nun experimento. Actitudes • Apreciar a orde, a limpeza e o rigor ao traballar no laboratorio. • Aprender a traballar con material delicado, como é o material de vidro no laboratorio. EDUCACIÓN EN VALORES A difusión é un fenómeno que explica por que o fume do tabaco procedente dun só fumador pode «contaminar» unha estancia. Pedir aos alumnos que, de novo, expliquen este fenómeno mediante a teoría cinética. Despois, debe comentarlles a necesidade de introducir zonas habilitadas para fumadores en restaurantes, interior de empresas, etc., co obxectivo, por unha parte, de non molestar ás persoas non fumadoras; e, por outra, de permitir as necesidades das persoas fumadoras. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Nesta unidade imos traballar de forma explícita os contidos relacionados coa da competencia lectora, a través de textos con actividades de exploración.

adquisición

Competencia matemática O traballo coas gráficas que representan as leis dos gases e os cambios de estado axudan á consecución desta competencia. Sirvimonos de exemplo co tratamento que se realiza da curva de quentamento da auga. O cambio de unidades e o concepto de proporcionalidade (directa e inversamente) son procedementos básicos nestes desenvolvementos. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico A materia: como se presenta, seguindo co eixe fundamental do estudo da materia, nesta unidade trabállanse os estados físicos en que se presenta e os cambios de estado. Mostrando especial atención ao estudo dos gases e o seu comportamento físico. Resulta imprescindible entender e coñecer as propiedades da materia nos seus distintos estados, para crear a base científica necesaria para posteriores cursos. Competencia social e cidadá O estudo dos gases e o seu comportamento físico é de manifesta importancia para o coñecemento do mundo físico que rodea o alumno. Sen estes coñecementos é imposible coñecer a vida e as interaccións desta co medio que a rodea: a respiración, a atmosfera, a manipulación de substancias gasosas –co perigo que isto encerra–, o estudo do medio natural… Todo isto ponse de manifesto con exemplos na vida cotiá que salpican o desenvolvemento da unidade, así como as actividades relacionadas con cuestións básicas do contorno do alumno. Competencia para aprender a aprender Ao longo de toda a unidade trabállanse habilidades, nas actividades ou no desenvolvemento, para que o alumno sexa capaz de continuar aprendendo de forma autónoma de acordo cos obxectivos da unidade. Autonomía e iniciativa persoal O coñecemento e a información contribúen á consecución desta competencia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Entender que a materia pode presentarse en tres estados físicos. 2. Coñecer e saber realizar exercicios numéricos coas leis dos gases. 3. Coñecer os diferentes cambios de estado cos seus nomes correctamente expresados. 4. Interpretar gráficas que mostran os cambios de estado. 5. Explicar os cambios de estado mediante debuxos, aplicando os coñecementos da teoría cinética. 6. Explicar claramente a diferenza entre evaporación e ebulición. 7. Elaborar táboas xustificadas polas leis dos gases. 8. Resolver problemas numéricos en que sexa necesario aplicar as leis dos gases. CONTIDOS MÍNIMOS As leis dos gases, con exercicios que recollan a súa interpretación e cuantificación Os cambios de estado. Coñecemento dos cambios enerxéticos que conlevan. TEMPORALIZACIÓN Necesitamos oito períodos lectivos, un mes de clase. Esto sitúanos na primeira semana de decembro, co cal estas dúas unidades primeiras formaran parte da primeira avaliación.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 3. A materia: como se presenta CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Esta unidade céntrase no coñecemento das propiedades características das substancias (propiedades xerais e propiedades específicas). Aquelas que serven para diferenciar unhas doutras. 2. Tamén é importante que o alumno saiba diferenciar unha disolución dunha mestura heteroxénea, e distinguir entre disolucións saturadas, concentradas ou diluídas, manexando os conceptos de concentración e solubilidade. OBXECTIVOS • Diferenciar entre substancia pura e mestura. • Saber identificar unha substancia pura a partir dalgunha das súas propiedades características. • Distinguir entre elementos e compostos. • Saber diferenciar unha mestura heteroxénea dunha mestura homoxénea (disolución). • Coñecer os procedementos físicos utilizados para separar as substancias que forman unha mestura. • Coñecer as disolucións e as variacións das súas propiedades coa concentración. • Coñecer a teoría atómico-molecular de Dalton. • Entender o concepto de elemento e mestura a partir da teoría de Dalton. • Saber identificar e clasificar substancias próximas á realidade do alumno. CONTIDOS Conceptos • Substancias puras e mesturas. Elementos e compostos. • Mesturas homoxéneas (disolución) e mesturas heteroxéneas. • Separación de mesturas. • Concentración dunha disolución. • Formas de expresar a concentración dunha disolución: masa/volume, % en masa e % en volume. • A solubilidade: propiedade característica. • Teoría atómico-molecular de Dalton. • Substancias próximas á realidade do alumno. Procedementos • Completar táboas. • Realizar esquemas. • Realizar a lectura comprensiva dun texto. • Resolver problemas numéricos sinxelos. • Realizar experiencias e interpretar datos. Actitudes • Valorar a importancia dos modelos teóricos a fin de poder explicar calquera feito cotián. • Procurar ser coidadosos e rigorosos na observación de calquera fenómeno experimental. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde. Recoñecer e valorar a importancia das substancias na nosa vida. Ao coñecer a clasificación das substancias, o alumno pode comprender as medidas de hixiene e conservación referentes a substancias importantes para a vida. Comentar aos alumnos que nos fogares temos moitas substancias tóxicas: lixivia, amoníaco, laca,… Explicarlles que se debe ter coidado ao manipular estas substancias. Facer fincapé nas 26

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

medidas preventivas que hai que tomar nos fogares onde viven nenos pequenos: poñelas fóra do seu alcance, en sitios altos e cerrados, comprar as botellas que posúan tapón de seguridade, etc. Explicar aos alumnos que no mercado existen moitas bebidas que posúen moito alcohol (whisky, ron, xenebra…). Facer entender aos alumnos os prexuízos do alcohol, que son moitos. Subliñar que, aínda que non é bo inxerir alcohol nunca, inxerilo antes de conducir ou manipular máquinas perigosas, entre outras actividades, está totalmente contraindicado porque aumenta moitísimo a posibilidade de sufrir un accidente. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia matemática. No tratamento das disolucións e as medidas de concentración, trabállase o cambio de unidades e as proporcións. Na solubilidade, interprétanse gráficas. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Abordamos o estudo desta unidade coa descrición e clasificación da materia desde o punto de vista microscópico. Partimos do máis simple para ir diversificando a clasificación. Substancias puras e mesturas. O estudo da mesturas facémolo partindo de exemplos próximos á realidade do alumno, detalles que pasan inadvertidos dannos a clave para a clasificación das substancias. A separación de mesturas, un contido puramente experimental, realízase cunha achega de ilustración sinxela e resolutiva. Experiencias para realizar na aula ou no laboratorio inciden e reforzan o carácter procedemental deste contido. Competencia social e cidadá Unha vez máis, o estudo da materia desde outro punto de vista resulta imprescindible para a consecución desta competencia. As substancias forman parte da vida, e pódennos servir como exemplo as substancias na vida cotiá, onde se poñeremos exercicios con substancias comúns e a súa clasificación. Desde unha bebida refrescante ata o sangue. Competencia para aprender a aprender Ao longo de toda a unidade trabállanse habilidades, nas actividades ou no desenvolvemento, para que o alumno sexa capaz de continuar aprendendo de forma autónoma de acordo cos obxectivos da unidade. Autonomía e iniciativa persoal O coñecemento sobre a materia e como se clasifica contribúe a desenvolver no alumno as destrezas necesarias para avaliar e emprender proxectos individuais ou colectivos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Saber diferenciar unha substancia pura dunha mestura. 2. Distinguir unha substancia pura polas súas propiedades características. 3. Diferenciar entre elemento e composto. 4. Separar as substancias puras que forman unha mestura mediante diferentes procesos físicos, como a filtración e a cristalización. 5. Realizar cálculos sinxelos coa concentración dunha disolución. 6. Calcular a solubilidade dunha disolución. 7. Sinalar cales son as ideas fundamentais da teoría atómico-molecular de Dalton. 8. Clasificar as substancias cotiás do contorno do alumno. CONTIDOS MÍNIMOS Disolucións. Calculos de concentración. 27

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

TEMPORALIZACIÓN O redor de 6 clases, tres semanas. O laboratorio será fundamental, para preparar disolucións sinxelas e sabelas cuantificar(valorar), por iso será necesario unha semana máis para traballo no laboratorio. Se comenzamos a finais da primeira avaliación, chegaremos ata finais de xaneiro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 4. A materia: propiedades eléctricas e o átomo CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Nesta unidade seguimos o desenvolvemento histórico; en primeiro lugar determinouse a natureza eléctrica da materia, chegouse ao concepto de materia cargada e carga eléctrica. Todo isto para describir as experiencias que poñían de manifesto a existencia do electrón. 2. Continuamos cunha breve cronoloxía dos distintos modelos propostos polos científicos sobre a constitución da materia, resaltando que o avance da ciencia é posible grazas tanto á mellora das técnicas instrumentais (distintos feitos empíricos non explicados polo modelo anterior) coma da súa posterior interpretación. 3. Estudamos os conceptos de isótopo e de ión. OBXECTIVOS • Coñecer a natureza eléctrica da materia, así como as experiencias que a poñen de manifesto. • Saber mediante que mecanismos se pode electrizar un corpo. • Coñecer a estrutura última da materia e a súa constitución por partículas cargadas electricamente. • Coñecer os distintos modelos atómicos de constitución da materia. • Aprender a identificar as partículas subatómicas e as súas propiedades máis relevantes. • Explicar como está constituído o núcleo atómico e como se distribúen os electróns nos distintos niveis electrónicos. • Aprender os conceptos de número atómico, número másico e masa atómica. • Entender os conceptos de isótopo e ión. • Coñecer as aplicacións dos isótopos radioactivos. CONTIDOS Conceptos • Electrostática. • Métodos experimentais para determinar a electrización da materia: péndulo eléctrico, versorio e electroscopio. • Partículas que forman o átomo. • Modelos atómicos de Thomson, Rutherford, Bohr e modelo actual. • Átomos, isótopos e ións: número atómico, número másico e masa atómica. • Radioactividade. Procedementos • Realizar experiencias sinxelas que mostren formas de electrizar un corpo. • Realizar experiencias que mostren os dous tipos de cargas existentes. • Realizar experiencias sinxelas que poñan de manifesto a natureza eléctrica da materia. • Calcular masas atómicas de elementos coñecidas as dos isótopos que os forman e as súas abundancias. • Completar táboas cos números que identifican aos diferentes átomos. Actitudes • Valorar a importancia da linguaxe gráfica na ciencia. • Potenciar o traballo individual e en equipo. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde. Identificar os problemas derivados da radioactividade. Pero valorar tamén as repercusións positivas na medicina e na ciencia. Ensinar aos alumnos a respectar os carteis con símbolos que nos indican «zona con radioactividade». 29

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

As mulleres embarazadas teñen que extremar as precaucións nestas zonas. Durante o embarazo non deben facer ningunha radiografía, xa que a radiación podería dificultar o correcto desenvolvemento do meniño. Educación para a paz. Desenvolver nos alumnos unha actitude crítica e de repulsa cara á aplicación da radioactividade na construción de armas, como é a bomba atómica. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística Na sección Recanto da lectura trabállanse de forma explícita os contidos relacionados coa adquisición da competencia lectora, a través de textos con actividades de explotación. Competencia matemática Nos exercicios relacionados co tamaño e a carga das partículas atómicas trabállase coa notación científica e as potencias de dez. Na determinación da masa atómica, tendo en conta a riqueza dos isótopos, trabállanse as porcentaxes. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Continuando co estudo da materia, agora desde o punto de vista microscópico, esta unidade xérase a partir do desenvolvemento histórico do estudo da natureza eléctrica da materia. Para estudar esta propiedade recórrese a tres aparellos: o versorio, o péndulo eléctrico e o electroscopio. Estúdase a electrización por contacto e por indución. Deste xeito, ponse de manifesto a existencia de «electricidade positiva e negativa». A partir de aquí, internámonos no estudo das partículas que compoñen o átomo, sen afastarnos da cronoloxía dos descubrimentos. Os modelos atómicos trabállanse desde unha dobre vertente: primeiro, como contidos propios da unidade; e, segundo, como exemplo de traballo científico. De feito, na páxina 83 exemplifícase cunha ilustración o método empregado pola ciencia para chegar ao coñecemento do modelo atómico actual. Tratamento da información e competencia dixital Na sección Recanto da lectura propóñense algunhas páxinas web interesantes que reforzan os contidos traballados na unidade. Competencia para aprender a aprender Unha síntese da unidade na sección Resumo para reforzar os contidos máis importantes, de forma que o alumno coñeza as ideas fundamentais da unidade. Autonomía e iniciativa persoal O coñecemento e a información contribúen á consecución desta competencia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer a relación existente entre as cargas eléctricas e a constitución da materia. 2. Explicar as diferentes formas de electrizar un corpo. 3. Describir os diferentes modelos atómicos explicados na unidade. 4. Indicar as diferenzas principais entre protón, electrón e neutrón. 5. Dados o número atómico e o número másico, indicar o número de protóns, electróns e neutróns dun elemento, e viceversa. 6. Calcular a masa atómica dun elemento coñecendo a masa dos isótopos que o forman e as súas abundancias. 7. Coñecer os principios fundamentais da radioactividade. 30

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

CONTIDOS MÍNIMOS Particulas que constitúen o átomo Modelo atómico de Böhr Ións e isótopos. TEMPORALIZACIÓN Seis sesións teóricas. Son tres semanas.Ata finais do mes de febreiro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 5. Elementos e compostos químicos CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Tamén Relación dos elementos químicos máis usuais e máis importantes para a vida. 2. Tamén se introducirá nesta unidade o estudo do sistema periódico como base para explicar todas as propiedades dos elementos químicos existentes. 3. Agrupación de átomos de forma cualitativa. 4. Relación dos compostos máis comúns na vida cotiá. OBXECTIVOS • Distinguir entre elemento e composto químico. • Aprender a clasificar os elementos en metais, non metais e gases nobres. • Coñecer o criterio de clasificación dos elementos no sistema periódico • Identificar os grupos de elementos máis importantes. • Coñecer os símbolos dos elementos. • Distinguir entre bioelementos e oligoelementos. • Saber como se agrupan os elementos químicos na natureza. • Ser capaces de identificar algúns compostos orgánicos comúns e algúns compostos inorgánicos comúns. CONTIDOS Conceptos • Elementos e compostos. • Clasificación dos elementos: metais, non metais e gases nobres. • Sistema periódico actual. • Os elementos químicos máis comúns. • Bioelementos e oligoelementos. • Agrupación de elementos: átomos, moléculas e cristais. • Compostos inorgánicos comúns. • Compostos orgánicos comúns. Procedementos • Identificar símbolos de diferentes elementos químicos. • Sintetizar a información referente aos compostos orgánicos e inorgánicos en táboas. • Completar textos con información obtida dunhas táboas. • Elaborar táboas. • Interpretar a táboa periódica. Actitudes • Valorar o coñecemento científico como instrumento imprescindible na vida cotiá. • Apreciar a utilidade de toda a información que nos ofrece a táboa periódica dos elementos. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde. Pódese relacionar nesta unidade o coñecemento dalgúns elementos químicos coa necesidade que deles ten o corpo humano. Tamén se poden traballar cos alumnos as consecuencias que tería sobre o ser humano a carencia dalgún dos elementos mencionados antes. Estes contidos retomaranse en unidades posteriores neste mesmo curso, cando falemos dos elementos que interveñen nos compoñentes orgánicos. É importante destacar que, aínda que algúns elementos químicos están presentes en pequenas cantidades, son imprescindibles para o correcto funcionamento do organismo.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Educación cívica. Podemos aproveitar tamén esta unidade para facer referencia ao problema que ten unha gran parte da humanidade no acceso á auga, reflexionar sobre o consumo abusivo que se realiza en moitos países desenvolvidos e as graves carencias e enfermidades que soportan outros países debido á súa escaseza. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística A través de textos con actividades de explotación, na unidade co uso das lecturas trabállaranse de forma explícita os contidos relacionados coa adquisición da competencia lectora. Competencia matemática Ao estudar os elementos e compostos químicos necesarios para a vida, repasamos, de novo, as porcentaxes,coa masa atómica coma media ponderada dos isótopos, traballamos o concepto. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Este tema é fundamental para adquirir as destrezas necesarias para entender o mundo que nos rodea. A partir do coñecemento de todos os elementos químicos, chégase á información de cales son imprescindibles para a vida, así como os compostos que forman.Defínese oligoelemento e bioelemento, así como a CDR (cantidade diaria recomendada) dos elementos fundamentais. Para que serve, o que produce a súa falta e en que alimentos se atopa.. Tratamento da información e competencia dixital Trabállarase con artigos de prensa para contextualizar a información da unidade en temas actuais relacionados coa vida cotiá do alumno. Propóranse algunhas páxinas web interesantes que reforzan os contidos traballados na unidade. Competencia social e cidadá Coñecer os elementos fundamentais para a vida contribúe á adquisición de destrezas básicas para desenvolverse nos aspectos relacionados coa nutrición e a alimentación e, por extensión, na habilidade de toma de decisións e deseño da propia dieta. Competencia para aprender a aprender Ao longo de toda a unidade trabállanse habilidades, nas actividades ou no desenvolvemento, para que o alumno sexa capaz de continuar aprendendo de forma autónoma de acordo cos obxectivos da unidade. Autonomía e iniciativa persoal O coñecemento e a información contribúen á consecución desta competencia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Distinguir un elemento químico dun composto. 2. Clasificar elementos en metais, non metais e cristais. 3. Coñecer o nome e o símbolo dos elementos químicos máis usuais. 4. Determinar cal é o criterio de clasificación dos elementos no sistema periódico. 5. Saber situar no sistema periódico os elementos máis significativos. 6. Indicar a función principal dos elementos químicos máis abundantes no corpo humano. 7. Distinguir entre átomo, molécula e cristal. 8. Catalogar un composto como orgánico ou inorgánico.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

CONTIDOS MÍNIMOS Sistema periódico Agrupación de elementos: compostos químicos Principais compostos inorgánicos: Formulación de compostos binarios TEMPORALIZACIÓN Oito sesións aproximadamente, un mes de clase. Dende finales de febreiro ata finales de marzo. Se cumprimos coas datas o rematar esta unidade estamos o final do trimestre, período de avaliacións. Faremos a segunda avaliación sobre estas tres unidades( 3, 4 e 5 ).

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 6. Cambios químicos CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. É importante diferenciar entre cambio físico e cambio químico. Coñecer a unidade de cantidade de substancia: o mol. 2. Medida da masa nunha reacción química (Lavoisier, mol). 3. Describir e coñecer que as substancias se transforman unhas noutras dando lugar a reaccións químicas. Nesta unidade trabállase o concepto de reacción química, ecuación química e, a partir de aí, cálculos con masas. OBXECTIVOS • Coñecer a diferenza existente entre un cambio físico e un químico. • Deducir información a partir dunha reacción química dada. • Saber utilizar a teoría das colisións para explicar os cambios químicos. • Coñecer a existencia doutra unidade de cantidade de substancia moi utilizada en química, chamada «mol». É unha unidade do Sistema Internacional. • Utilizar a unidade de mol en cálculos estequiométricos. • Aprender a axustar ecuacións químicas tendo en conta a lei de conservación da masa. • Saber a información que podemos obter a partir dunha ecuación química dada. • Realizar cálculos de masas a partir de reaccións químicas. CONTIDOS Conceptos • Cambio físico e cambio químico. • Reaccións químicas. Teoría das colisións. • Medida da masa. • Concepto de mol e número de Avogadro. • Ecuación química: información que proporciona e axuste. • Cálculos estequiométricos sinxelos en masa e en volume. • Lei de conservación da masa: Lavoisier. Procedementos • Interpretar ecuacións químicas. • Axustar por tenteo ecuacións químicas sinxelas. • Realizar cálculos sinxelos empregando o concepto de mol. • Aplicar as leis das reaccións químicas a exemplos sinxelos. • Interpretar esquemas segundo a teoría de colisións para explicar reaccións químicas. Actitudes • Apreciar a orde, a limpeza e o traballo rigoroso no laboratorio. • Apreciar o traballo en equipo. • Interese por non verter residuos tóxicos, procedentes de laboratorio, de forma incorrecta e imprudente. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde. Pódense aproveitar as posibles experiencias de laboratorio desta unidade para resaltar a importancia que ten o cumprimento das normas de seguridade no laboratorio e o perigoso que pode ser manipular de forma descoidada substancias potencialmente perigosas . Educación ambiental. Explicar aos alumnos que os minerais non se extraen puros, polo que, unha vez extraídos, sometense a unha serie de procesos químicos para separalos. 35

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Algúns procesos son moi prexudiciais e poden chegar a contaminar a auga dun río próximo.A contaminación da auga do río provocaría unha cadea «contaminante» moi importante: a auga do río en mal estado dana as terras de arredor, e todo o que nelas se cultive; e, as verduras e as froitas contaminadas poden chegar á nosa mesa sen seren detectadas. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística Con lecturas sacadas do texto, trabállaranse de forma explícita os contidos relacionados coa adquisición da competencia lectora, a través de textos con actividades de explotación. Competencia matemática Nesta unidade, e traballando co concepto de mol, repásanse as proporcións e as relacións. Nos cambios de unidades séguense utilizando os factores de conversión. Polo orde de magnitudes utilizadas en calculo de nº de átomos, moléculas etc, practicaremos a notación científica, e o cáculo exponencial. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico O coñecemento sobre os cambios físicos e químicos axuda a predicir en que sentido ocorrerán os cambios. A teoría das colisións achega claridade para entender a natureza dos cambios. Desta forma constrúense as bases do estudo a fondo sobre os cálculos nas reaccións químicas, tan necesario en cursos posteriores. Tratamento da información e competencia dixital Para a lectura trabállase con artigos de prensa para contextualizar a información da unidade en temas actuais relacionados coa vida cotiá do alumno. Propóremos algunhas páxinas web interesantes que reforzan os contidos traballados na unidade. Competencia social e cidadá O estudo das reaccións químicas reforza os coñecementos sobre as cuestións ambientais. Contribúe a exercer a cidadanía democrática nunha sociedade actual, podendo, grazas á información, participar na toma de decisións e responsabilizarse fronte aos dereitos e deberes da cidadanía. Competencia para aprender a aprender Ao longo de toda a unidade trabállanse as destrezas necesarias para que a aprendizaxe sexa o máis autónoma posible. As actividades están deseñadas para exercitar habilidades como: analizar, adquirir, procesar, avaliar, sintetizar e organizar os coñecementos novos. Autonomía e iniciativa persoal O coñecemento e a información contribúen á consecución desta competencia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Distinguir entre cambio físico e cambio químico,poñendo exemplos de ambos os casos. 2. Coñecer a lei de conservación da masa de Lavoisier. 3. Escribir a ecuación química correspondente a reaccións químicas sinxelas. 4. Axustar ecuacións químicas sinxelas. 5. Realizar cálculos estequiométricos sinxelos empregando o concepto de mol. 6. Saber calcular a masa dun mol de calquera elemento ou composto químico. 7. Calcular masas a partir de ecuacións químicas. 8. Calcular volumes a partir de ecuacións químicas.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

CONTIDOS MÍNIMOS Procesos físicos e químicos.Diferenzas Reaccións químicas. Axuste estequiométrico. Concepto de mol, nº de Avogadro Medida da masa nas reaccións químicas. Cálculos estequiométricos sinxelos TEMPORALIZACIÓN Aproximadamente tres semanas, tendo en conta a Semana Santa, levaranos ata finais de abril.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 7. Química en acción CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Por outro lado, unha das grandes preocupacións da sociedade actual é o problema ambiental e toda a repercusión que teñen determinados efectos da actividade industrial sobre o medio natural. Asuntos como a destrución da capa de ozono, o incremento do efecto invernadoiro e a chuvia ácida están presentes todos os días nos medios de comunicación de masas. Por iso, é importante que o alumno teña unha formación básica nestes temas. 2. A química está presente na sociedade actual en todos os ámbitos (aditivos para alimentos, medicamentos, produción de novos materiais…). Por iso, os coñecementos básicos de química deben formar parte da cultura xeral de calquera persoa na actualidade. OBXECTIVOS • Recoñecer a importancia que ten a química na nosa sociedade. • Comprender as implicacións que teñen distintas actividades humanas no medio natural. • Saber cales son os problemas ambientais máis graves que afectan á Terra neste momento. • Intentar encontrar solucións aos problemas mencionados no punto anterior. • Entender a importancia que a reciclaxe de moitos materiais ten na sociedade actual. • Aprender a usar correctamente os medicamentos. CONTIDOS Conceptos • Reaccións químicas máis importantes: combustión, ácido-base e de neutralización. • Química e medio natural. • Industrias químicas. Medicamentos e drogas. • A química e o progreso (agricultura, alimentación e materiais). Procedementos • Buscar relacións entre a química e a mellora na calidade de vida. • Realizar traballos en que se vexa o progreso que experientaron algunhas actividades humanas (industria alimentaria, farmacéutica…) grazas á química. • Comentar artigos periodísticos en que se poña de manifesto algún dos problemas ambientais tratados na unidade. • Buscar solucións para evitar a deterioración que sofre o medio natural. • Interpretar gráficos de sectores sobre os principais compostos que inflúen na destrución da capa de ozono. Actitudes • Valorar a grande importancia que tivo a química no desenvolvemento que se produciu na nosa sociedade. • Ser consciente dos problemas ambientais que afectan ao noso planeta. • Facer un uso adecuado dos medicamentos. EDUCACIÓN EN VALORES Educación cívica. Pódese incidir na grande importancia que ten a química na mellora da calidade de vida das persoas que habitan o planeta. Sería bo comentar cos alumnos e coas alumnas os grandes beneficios que a industria química leva proporcionado, e desterrar un pouco a idea negativa que teñen moitos deles acerca da química. Educación para a saúde. A relación existente entre a química e a medicina pode servirnos para informar aos alumnos sobre o uso correcto dos medicamentos e falarlles do risco que implica a automedicación. 38

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Educación ambiental. Nesta unidade estudáronse algúns dos problemas ambientais máis graves derivados da actividade industrial. A simple actividade humana tamén xera contaminación no medio natural, e isto pode darnos pé para realizar unha visita a unha planta depuradora de augas residuais. Nesta visita, o alumno concienciarase dos grandes recursos que a sociedade ten que empregar para non contaminar a fauna e a flora dos ríos. Se non e posible a visita, faremos unha a unha zona degradada, do río, monte etc, e encargaremos un traballo os alumnos, utilizando a rede, sobre solucións a problemas de contaminación que nos son próximos. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Na unidade anterior destacamos o estudo das reaccións químicas. Nesta unidade aplicaremos os contidos estudados. Tamén se obterán os coñecementos necesarios para comprender o contorno que nos rodea, estableceranse as bases para un mellor coñecemento do medio e, en definitiva, saber que a acción humana non soamente ten factores negativos sobre o medio natural (aumento de efecto invernadoiro, destrución da capa de ozono, contaminación da auga e do aire), senón que a industria química serve, ademais, para mellorar a calidade de vida, sobre todo na agricultura, a alimentación e no deseño e obtención de novos materiais. Tratamento da información e competencia dixital Cabe destacar a importancia que ten a actualización nos temas de medio natural. Hai páxinas web onde se poden consultar a diario os niveis de gases na atmosfera da nosa cidade, o nivel de pole nas épocas primaverais, o nivel de contaminación ambiental, etc. Competencia social e cidadá Un dos temas máis importantes de educación científica para o cidadán é o respecto polo medio natural e a reciclaxe de residuos e materiais. Nesta unidade desenvólvense as habilidades propias da competencia para estar informado e tomar conciencia das medidas de respecto do medio natural que debemos tomar. Competencia cultural e artística Esta unidade axuda a apreciar as manifestacións culturais que respectan o medio natural. En ocasións, é interesante coñecer as manifestacións culturais que responden ao gozo e enriquecemento dos pobos. Posuír habilidades de pensamento, tanto perceptivas coma comunicativas, para poder comprender e valorar as achegas que o feito cultural realiza ao respecto do medio natural. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar a relación existente entre a química e moitas das industrias existentes: industria alimentaria, industria farmacéutica, etc. 2. Analizar cales son os efectos non desexados para o medio natural dalgunhas das actividades industriais. 3. Comentar artigos periodísticos en que se poñan de manifesto algúns destes problemas ambientais. 4. Explicar a importancia que ten na sociedade actual a reciclaxe de moitos materiais. CONTIDOS MÍNIMOS Nesta unidade somentes serán contidos mínimos os relacionados co axuste e estequiometría de reaccións químicas, aplicada o caso da combustión, e relacionando coas leis de gases. 39

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

TEMPORALIZACIÓN Seis clases. Tres semanas.Ata a 3ª semana de Maio.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 8. A electricidade CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. En primeiro lugar, e para entender o estudo da electricidade, é necesario coñecer a estrutura última da materia que xa estudamos na unidade 4. Ademais, hai que recorrer ao estudo dos materiais para diferenciar os que son bos condutores dos que non o son. 2.

Por outra parte, é necesario identificar as transformacións enerxéticas que se producen nun circuíto eléctrico.

OBXECTIVOS • Diferenciar entre materiais condutores e materiais illantes. • Saber os elementos que forman un circuíto eléctrico sinxelo. • Saber o que é a intensidade de corrente, a tensión e a resistencia eléctrica. • Saber realizar cálculos en circuítos eléctricos aplicando a lei de Ohm. • Aprender a conectar varias resistencias e/ou pilas en serie, en paralelo e de forma mixta. • Coñecer os factores que inflúen na resistencia eléctrica dun material. • Coñecer e saber colocar correctamente un amperímetro e un voltímetro nun circuíto. • Coñecer as magnitudes de que depende o consumo enerxético nun aparello eléctrico. CONTIDOS Conceptos • Carga eléctrica. Almacenamento. • Condutores e illantes. • Corrente eléctrica. • Circuítos eléctricos. • Intensidade, tensión e resistencia eléctrica. Relación entre elas. Lei de Ohm. • Cálculos en circuítos eléctricos. • Agrupacións de resistencias nun circuíto. • Agrupacións de pilas nun circuíto. • Aplicacións da corrente eléctrica. Efectos da corrente. • A electricidade na casa. Procedementos • Resolver problemas numéricos en que aparezan as distintas magnitudes tratadas na unidade, como son intensidade de corrente, tensión, resistencia… • Construír e montar distintos circuítos eléctricos. Actitudes • Valorar a importancia que tivo a electricidade no desenvolvemento industrial e tecnolóxico da nosa sociedade. • Fomentar hábitos destinados ao aforro de enerxía eléctrica. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para o consumidor. Esta unidade é apropiada para afianzar nos alumnos o concepto de aforro enerxético en relación co uso dos distintos aparellos eléctricos. Pódese analizar os aparellos que teñen un maior consumo e como podemos reducilo nós. É interesante deterse no estudo dunha unidade clave de enerxía: o quilowatt / hora (kWh). Estudiaremos o recibo da luz eléctrica da nosa casa Educación para a saúde. Sempre que se traballa con circuítos eléctricos convén lembrarlles aos alumnos as precaucións que deben ter en conta. No caso de circuítos de laboratorio montados 41

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

con pilas, estas medidas poden parecer pouco necesarias, pero se se seguen as normas básicas con estes circuítos teremos dado un paso cara adiante, e seguramente se respectarán máis as normas cando se traballe con circuítos potencialmente máis perigosos. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística A través de textos con actividades de explotación, na sección Recanto da lectura trabállanse de forma explícita os contidos relacionados coa adquisición da competencia lectora. Competencia matemática Nesta unidade, o apoio matemático é imprescindible. Fraccións, ecuacións e cálculos son necesarios para resolver os problemas numéricos de resistencias equivalentes, potencia, consumo enerxético, etc. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico O coñecemento dos fundamentos básicos de electricidade e das aplicacións derivadas desta fai que esta unidade contribúa de forma importante á consecución das habilidades necesarias para interactuar co mundo físico, posibilitando a comprensión de sucesos de xeito que o alumno se poida desenvolver de forma óptima nas aplicacións da electricidade. Tratamento da información e competencia dixital Na sección Recanto da lectura propóñense algunhas páxinas web interesantes que reforzan os contidos traballados na unidade. Competencia social e cidadá Saber como se xera a electricidade e as aplicacións desta fai que o alumno se forme en habilidades propias da vida cotiá como: conexión de lámpadas, coñecemento dos perigos da manipulación e cálculo do consumo. Isto último desenvolve unha actitude responsable sobre o consumo de electricidade. Ademais, incídese no cara que é a enerxía que proporcionan as pilas, así como a necesidade de utilizar sempre enerxías renovables. Competencia para aprender a aprender Ao longo de toda a unidade trabállanse as destrezas necesarias para que a aprendizaxe sexa o máis autónoma posible. As actividades están deseñadas para exercitar habilidades como: analizar, adquirir, procesar, avaliar, sintetizar e organizar os coñecementos novos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Saber diferenciar condutores e illantes. 2. Explicar o que son a intensidade de corrente, a tensión e a corrente eléctrica. 3. Resolver problemas numéricos que relacionen as distintas magnitudes tratadas na unidade (intensidade, tensión, resistencia eléctrica). 4. Construír circuítos eléctricos con varias resistencias. 5. Calcular o consumo de calquera aparello eléctrico a partir da súa potencia e o tempo que estivo funcionando. 6. Explicar cales son os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda, así como as normas básicas de comportamento que debemos seguir ao manipular aparellos eléctricos. 7. Analizar un recibo da compañía eléctrica, diferenciando os custos derivados do consumo de enerxía eléctrica dos que corresponden á potencia contratada, alugueiro de equipos de medida, etc.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 3º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

CONTIDOS MÍNIMOS Carga eléctrica. Almacenamento. Condutores e illantes. Corrente eléctrica. Circuítos eléctricos. Intensidade, tensión e resistencia eléctrica. Relación entre elas. Lei de Ohm. Cálculos en circuítos eléctricos. TEMPORALIZACIÓN Con esta unidade chegamos ata 2º semana de Xuño, adaptando o tempo adicado a laboratorio, traballos etc, para rematar a terceira e última avaliación.

CUANTIFICACIÓN DA AVALIACIÓN O remate de cada unidade, farase unha proba escrita, para comprobar o grao de asimilación dos alumnos. Dita proba puntuará sobre 10 ptos. Os traballos de cada día, os mandados para casa, os cadernos de aula, constitúen unha ferramente fundamental, que se valorará como actitude, ata un máximo do 20% da nota final de avaliación. Asimesmo, os traballos de laboratorio, recollidos nos cadernos, presentados individualmente, aínda que sexan feitos en grupos, tamén formarán parte da nota, ata o 20% como máximo desta. As calificacións, en calquer apartado, teoría, actitude ou prácticas de laboratorio, por debaixo do 35%, non promediarán, obrigando ó alumno a ir a unha suficiencia. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrigatorias. O final da avaliación farase un exame de tódalas unidades, que puntua sobre 10 ptos. Para os alumnos con menos de 35% en calquer apartado, será obrigatorio ir a exame de recuperación, que para eles é un exame de suficiencia, a contidos mínimos e unha calificación mínima de 5 ptos, sobre 10 totais, para superar a avaliación. O resto dos alumnos, a súa calificación será o promedio das probas teóricas (promedio de unidades, mais nota de avaliación)/2. Esto é o 60% da nota, coma mínimo. A esta súmase a de prácticas e a de actitude. A calificación definitiva da terceira avaliación, e polo tanto nota final de curso, será o promedio das tres avaliacións, considerando suficiente os que superen os 5 ptos, sin ter ningunha calificación inferior a 3,5 ptos. Os alumnos que non superen esa calificación, irán a un exame de suficiencia, no que é necesario superar os 5 ptos, independente das notas de curso. O exame de suficiencia será sobre as oito unidades deste ano. Este mesmo criterio rixe para os exames extraordinarios do mes de Septembro. As probas de suficiencia, de xuño e septembro, serán sobre contidos mínimos. Dacordo ca política do instituto, será incrementado en 0,5 puntos todo exame que, estando puntuado por riba de 5, non presente faltas de ortografía e teña una presentación axeitada.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 1. Os átomos e os seus enlaces. Formulación e nomenclatura. CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben recordar que a materia é discontinua e está formada por partículas, átomos ou moléculas. Que os átomos non son o compoñente último da materia, senón que son, á súa vez, partículas complexas formadas por protóns, neutróns e electróns e que o desenvolvemento do noso coñecemento sobre a natureza nos permitiu elaborar modelos atómicos cada vez máis precisos. 2. Os alumnos deben saber que todas as substancias que nos rodean son compostas químicos formados por átomos, moléculas ou cristais e que os seres vivos, tamén o son. Que o desenvolvemento da humanidade vai parello ao desenvolvemento da química. OBXECTIVOS • Afondar na teoría atómica, describir núcleo e codia dos átomos e relacionalo coas características dos elementos. • Relacionar a teoría atómica coa ordenación periódica dos elementos e coa razón pola que se forman enlaces. • Interpretar as propiedades observables nas substancias coa súa constitución atómica e o seu tipo de enlace. CONTIDOS Conceptos • O modelo atómico nuclear. Número atómico e número másico. Isótopos. • A codia atómica, niveis enerxéticos e modelo de Bohr. Subniveis electrónicos s, p, d, f. • Sistema periódico e estrutura electrónica. • Agrupacións de átomos: enlace químico. Regra do octeto. Configuración electrónica. • O enlace metálico. Propiedades dos metais. Aliaxes. • O enlace covalente. Diagramas de Lewis. As substancias covalentes e as súas propiedades. • O enlace iónico. Compostos e propiedades. • As fórmulas químicas e o seu significado. Formulación química inorgánica segundo normas IUPAC. Procedementos • Desenvolvemento da capacidade para discernir entre o que é unha descrición das observacións ou dos feitos e o que é unha interpretación teórica. • Comprobar que os avances científicos se apoian en pasos anteriores. • Utilización de modelos para explicar a estrutura atómica e a formación de moléculas e cristais. • Relacionar as partículas fundamentais co número atómico, ións, isótopos, cargas, etc. • Predición das propiedades dos elementos, así como das posibilidades de combinación con outros a partir da súa posición no sistema periódico. • Identificar as propiedades de distintas substancias en función do enlace que presentan e viceversa. Actitudes • Recoñecer a importancia dos modelos e da súa confrontación cos feitos empíricos. • Valoración da provisionalidad das explicacións como algo característico do coñecemento científico e como base do carácter non dogmático e cambiante da ciencia. • Valoración da importancia que ten sistematizar o estudio das substancias para avanzar no descubrimento de novas aplicacións. • Valoración da importancia de adoptar normas comúns para a formulación e a nomenclatura das substancias químicas. • Recoñecer as achegas da ciencia á mellora das condicións de vida.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

EDUCACIÓN EN VALORES Educación moral e cívica Pode abordarse analizando casos como o de Avogadro, as teorías da cal non foron admitidas ata 40 anos despois do seu falecemento. Considerando que grande parte dos descubrimentos enmarcados como "era atómica" se desenvolven na primeira metade do século xx, e conducen cara á resolución do conflito bélico da Segunda Guerra Mundial e a posterior guerra fría, pódese abordar a Educación para a paz. Educación ambiental Con axuda das experiencias que levaron ao modelo nuclear (radiactividade), pódense tratar temas relacionados coa educación ambiental.. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Nesta unidade imos traballar sobre a realidade próxima a partir da medida e da observación. Tamén usaremos a evolución nas teorías dos modelos atómicos para relacionar o proceso de observación co de formulación de novas hipóteses e a apertura de novas vías de traballo. Así mesmo pretendemos recoñecer e valorar a iniciativa de grande cantidade de científicos da curiosidade da cal xorde o coñecemento real de problemas como o da estrutura dos átomos e os seus enlaces. Tratamento da información e competencia dixital. A partir do estudio da estrutura atómica e relacionándoa coas características dos elementos, seremos capaces de identificalos en virtude das súas propiedades e ordenalos no sistema periódico. Tamén aprenderemos a aplicar a estrutura electrónica ao estudio dos modelos de enlace que permite predicir o comportamento químico dun elemento ao unirse con outros. Faremos uso, na medida do posible, de simuladores de modelos atómicos por ordenador. Competencia para aprender a aprender. Desenvolveremos esquemas resumo dos diferentes modelos atómicos estudados para que así sexa máis sinxela a comparación entre eles. Tamén, a partir dun par de exemplos de estrutura electrónica e identificación de elementos na táboa periódica, procederemos a solicitar para calquera número atómico tanto a estrutura electrónica como a situación do elemento na táboa e a súa posterior identificación. Autonomía e iniciativa persoal. Facilitaremos a posibilidade de que o noso alumnado amplíe os seus coñecementos por libre sobre biografías ou feitos históricos que poidan resultarlles interesantes. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Interpretar os modelos de Rutherford e Bohr, distribuíndo a codia en niveis e subniveis. 2. Coñecer e aplicar a relación entre o sistema periódico, os subniveis s, p, d, f, e a distribución electrónica nos átomos. 3. Asociar os enlaces que forman os elementos dos distintos grupos do sistema periódico, coa súa configuración electrónica e a súa posición na táboa, xustificando a regra do octeto. 4. Interpretar a formación de substancias, a partir do uso de modelos, coñecidos como enlace iónico, enlace covalente e enlace metálico. 5. Diferenciar, polas súas propiedades, substancias que presenten enlaces iónicos, covalentes ou metálicos. CONTIDOS MÍNIMOS: • O modelo atómico nuclear. Número atómico e número másico. Isótopos. 46

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• • • • •

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Sistema periódico e estrutura electrónica. Agrupacións de átomos: enlace químico. Regra do octeto. Configuración electrónica. As fórmulas químicas e o seu significado. Formulación química inorgánica segundo normas IUPAC. Predición das propiedades dos elementos, así como das posibilidades de combinación con outros a partir da súa posición no sistema periódico. Identificar as propiedades de distintas substancias en función do enlace que presentan e viceversa.

TEMPORALIZACIÓN: Esta unidade desenvolverémola en catro semanas, é dicir, doce sesións. Algúns dos contidos xa foron traballados en 3º E.S.O. co que haberá que repasar e ampliar. Isto levaranos ata a terceira semana de outubro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 2. Reaccións químicas CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Todo o universo está formado polos mesmos materiais, constituídos por átomos e moléculas. 2. Os alumnos deben saber que a química é a ciencia da materia e os seus cambios e recordar que os elementos son substancias formadas por átomos iguais e os compostos, por moléculas ou cristais con átomos diferentes. 3. Convén recordar o concepto de mol, introducido no curso anterior como ampliación. OBXECTIVOS • Establecer as bases experimentais da química, que logo lle permitirían desenvolverse como ciencia, e aplicalas a procesos químicos reais. • Interpretar as ecuacións químicas, realizando cálculos estequiométricos sinxelos, tanto con masas coma con volumes. • Recoñecer e ser capaz de extraer toda a información encerrada nunha fórmula química. CONTIDOS Conceptos • Relacións entre masas nas reaccións químicas: lei da conservación da masa (Lavoisier) e das proporcións definidas (Proust). • O comportamento dos gases: Lei de Gay-Lussac e hipótese de Avogadro. • O concepto de mol. Número de Avogadro. Masa atómica e molecular. • Representación, axuste e interpretación de ecuacións químicas. • Cálculos con masas nas reaccións químicas. Concepto de reactivo limitante e cálculos derivados. • Os gases: Leis de Boyle, Charles e Gay-Lussac. Ecuación dos gases ideais. Volume molar. • Cálculos con masas e volumes nas reaccións químicas. • Cálculos con fórmulas: fórmula empírica e fórmula molecular, composición centesimal. Procedementos • Interpretar a simboloxía química e usar con precisión as magnitudes e unidades propias da Química • Establecer relacións de proporcionalidade entre masas e volumes nas reaccións químicas. • Chegar a deducir unha lei a partir de relacións de proporcionalidade entre masas. • Aprender técnicas para axustar correctamente ecuacións químicas. • Aplicar o concepto de mol para establecer relacións masa-masa, masa-volume e volume-volume en reaccións químicas. • Realizar cálculos químicos relacionados cos procesos da vida, a industria e a natureza Actitudes • Valorar a importancia da medida para avanzar no coñecemento científico. • Recoñecer a utilidade de formular hipótese e construír teorías para interpretar a realidade. • Comprender a importancia do traballo cotián e sistemático para asimilar e aplicar os contidos estudados. • Recoñecer a importancia do traballo en equipo para facer as experiencias de laboratorio. • Poñer atención nas medidas de seguridade e hixiene no traballo experimental. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde, a Educación moral e cívica e a Educación para a paz. Ao ser unha unidade eminentemente práctica é conveniente insistir sobre as precaucións no manexo do material e dos produtos químicos e seguir correctamente as normas de seguridade e de manexo abordando con iso a Educación para a saúde, a Educación moral e cívica e a Educación para a paz.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Educación para a conservación ambiental Con axuda dalgunha reacción química, pódese abordar a conservación do medio. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Revisará toda a información que proporcionan as ecuacións químicas axustadas, coñeceremos o significado de reactivo limitante e as súas implicacións. Faremos interpretacións das ecuacións químicas tamén en termos de gases. Competencia matemática. Nesta unidade faremos un uso exhaustivo dos cálculos matemáticos tanto para afondar en conceptos como masa molecular, composición centesimal e mol, coma para traballar coas proporcións da materia a nivel microscópico e macroscópico. (C2, C3, C7) Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Caracterizaremos de forma cuantitativa e cualitativa procesos químicos de interese para a humanidade, así como outros relacionados cos cambios que se experimentan na natureza. Así mesmo indicaremos como o aproveitamento de determinados materiais atopados na natureza nos permite unha vida máis doada. Competencia para aprender a aprender e autonomía e iniciativa persoal. Pretendemos que o alumnado desenvolva unha actitude crítica ante o manexo de produtos químicos polo efecto prexudicial que poden ter para a saúde e o medio. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer e aplicar as leis da conservación da masa e das proporcións fixas a distintas reaccións químicas. 2. Recoñecer e aplicar as leis entre volumes gasosos a distintas reaccións químicas 3. Utilizar o concepto de mol e de masa molar para establecer relacións masa-masa nas reaccións químicas. 4. Utilizar o concepto de mol e a lei dos gases ideais para establecer relacións volume-volume e masa-volume nas reaccións químicas. 5. Determinar composicións centesimais e fórmulas empíricas e moleculares, incluídas a fórmula dun hidrato. CONTIDOS MÍNIMOS: • O concepto de mol. Número de Avogadro. Masa atómica e molecular. • Representación, axuste e interpretación de ecuacións químicas. • Concepto de reactivo limitante e cálculos derivados. • Cálculos con masas e volumes nas reaccións químicas. • Aplicar o concepto de mol para establecer relacións masa-masa, masa-volume e volume-volume en reaccións químicas. TEMPORALIZACIÓN: A esta unidade tamén lle dedicaremos catro semanas xa que se trata dunha unidade didáctica crucial na aprendizaxe e comprensión da química. Faremos especial fincapé nos cálculos estequiométricos en todas as súas variantes. Chegaremos con ela ata mediados de novembro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 3. Enerxía e velocidade das reaccións químicas CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Debemos saber que os cambios químicos implican con frecuencia grandes intercambios de enerxía e que unha boa parte dos produtos químicos que utilizamos non se atopan na natureza, senón que hai que fabricalos. 2. Tamén recordar que moitas das nosas accións habituais, como comer, utilizar un teléfono móbil ou acender un lume, son, ou provocan, reaccións químicas. OBXECTIVOS • Utilizar o modelo de colisións para coñecer e interpretar os aspectos enerxéticos das reaccións químicas. • Utilizar o modelo de colisións para coñecer e interpretar os aspectos cinéticos das reaccións químicas. • Traballar a definición e propiedades de ácidos e bases co fin de interpretar as reaccións de neutralización. CONTIDOS Conceptos • Ruptura e formación de enlaces; balance enerxético. O modelo de colisións. • Intercambios enerxéticos nas reaccións químicas: Reaccións exotérmicas e endotérmicas. • Diagramas enerxéticos e ecuacións termoquímicas. • Reaccións de combustión. Combustibles. Densidade de enerxía e enerxía específica. • A velocidade das reaccións químicas. • Medida cuantitativa da velocidade de reacción. Cálculos de velocidade. • Reaccións lentas e rápidas: enerxía de activación. • Neutralización ácido-base: exemplo de reaccións rápidas. • Factores dos que depende a velocidade da reacción: Concentración. Temperatura. Superficie de contacto. • Catalizadores e a súa importancia biolóxica e industrial. As encimas. Procedementos • Utilizar gráficos e modelos moleculares para representar a formación e ruptura de enlaces. • Realizar experiencias nas que se poña de manifesto que as substancias conteñen enerxía que pode manifestarse de varias formas (luz, calor, etc.) no transcurso dunha reacción química. • Recoñecer reaccións exotérmicas (destacando as de combustión) e endotérmicas. • Manexar táboas e gráficas para comprender o concepto de velocidade de reacción e a súa dependencia da concentración. • Analizar os factores que afectan á velocidade de reacción e explicación de feitos cotiáns. • Recoñecer a importancia biolóxica e industrial dos catalizadores. Actitudes • Valoración da importancia das substancias químicas como fonte de enerxía aproveitable. • Respecto polas normas de seguridade relativas ao manexo de combustibles e substancias inflamables. • Sensibilidade pola orde e a limpeza do lugar de traballo e o material utilizado. • Valoración da importancia de certos catalizadores industriais na produción de substancias esenciais para a supervivencia da nosa especie. • Recoñecemento da importancia social que teñen os catalizadores para minimizar os problemas de contaminación derivados do motor de explosión. EDUCACIÓN EN VALORES 50

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Educación para a saúde Pódese abordar tratando aspectos relacionados coas encimas; por exemplo, a ausencia de lactasa nalgunhas persoas. Educación ambiental Pódese tratar con axuda de actividades que aparecen na unidade e ao ser unha unidade eminentemente participativa. Pódense abordar tamén temas relacionados coa Educación moral e cívica e Educación para a paz. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Recordaremos aos nosos alumnos os diferentes sinais que indican a explosividade dalgunhas reaccións, relacionando estas coa necesidade de tomar precaucións ante determinadas substancias químicas, todo iso dentro da linguaxe visual. Competencia matemática. Faremos uso de representacións gráficas para indicar a existencia de reaccións a velocidade das cales é de carácter exponencial, facendo fincapé na evolución temporal destas. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Traballaremos sobre a importancia da enerxía química nas nosas vidas, así como o prexuízo ambiental dalgunhas reaccións como as de combustión. Competencia social e cidadá. Coñeceremos os factores que permiten controlar as reaccións químicas para optimizar os procesos industriais e reducir a contaminación ambiental. Autonomía e iniciativa persoal. Pretendemos que os nosos alumnos / ás desenvolvan unha actitude crítica ante o efecto negativo sobre a saúde e o medio, que pode provocar un mal uso dos produtos químicos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Incorporar os aspectos enerxéticos ás reaccións químicas. 2. Aplicar os conceptos termoquímicos para interpretar as reaccións de combustión e valorar as propiedades e riscos dos combustibles. 3. Coñecer o significado de velocidade de reacción, tanto en función dos reactivos coma dos produtos. 4. Comprender e coñecer a influencia dos factores que poden modificar a velocidade dunha reacción química. 5. Interpretar as reaccións de neutralización. CONTIDOS MÍNIMOS: • Intercambios enerxéticos nas reaccións químicas: Reaccións exotérmicas e endotérmicas. • A velocidade das reaccións químicas. • Factores dos que depende a velocidade da reacción: Concentración. Temperatura. Superficie de contacto. • Catalizadores e a súa importancia biolóxica e industrial. As encimas. TEMPORALIZACIÓN: Debido á complexidade no estudio cuantitativo desta unidade, faremos unha formulación cualitativa básica, por iso necesitaremos un par de semanas (seis sesións) para desenvolver a unidade. Chegaremos ata finais de novembro. 51

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 4. Química do carbono CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben recordar que os seres vivos están formados por compostos químicos e que a maior parte das substancias químicas son compostos orgánicos derivados do carbono. Que este é un elemento do grupo 14, de número atómico 6, que ten 4 electróns de valencia e que os compostos que forma están constituídos, en xeral, por enlaces covalentes. 2. Así mesmo, os alumnos deben coñecer as principais características do átomo de carbono e recordar que a maior parte das substancias químicas son compostos orgánicos derivados do carbono. OBXECTIVOS • Relacionar a posibilidade que ten o átomo de carbono de formar cadeas carbonar coa súa configuración electrónica e representalas de diferentes formas. • Formular e nomear compostos orgánicos sinxelos, identificando os grupos funcionais máis importantes. • Describir as principais características e coñecer as propiedades xerais dos hidrocarburos, dos compostos osixenados e nitroxenados, e dalgúns polímeros. • Valorar a importancia dos procesos de refinado do petróleo. • Diferenciar os tipos de plásticos polas súas propiedades e recoñecer a utilidade das distintas clases de plásticos e as posibilidades de reciclado que presentan. • Determinar os elementos básicos que forman parte dos seres vivos e considerar o papel das macromoléculas naturais na constitución dos seres vivos. CONTIDOS Conceptos • O átomo de carbono e os seus compostos. Isómeros. • Propiedades e nomenclatura dos hidrocarburos. • Propiedades e nomenclatura dos principais grupos funcionais. • Reaccións de polimerización. • O petróleo: formación, refinado e industria petroquímica. • Plásticos. • Técnicas de reciclado de plásticos. • Química da materia viva; bioelementos esenciais e oligoelementos. • Ácidos nucleicos Procedementos • Representación mediante fórmulas dalgúns compostos do carbono. • Recoñecemento de reaccións da vida cotiá (como a de combustión) nas que interveñan os hidrocarburos. • Identificación de diferentes hidrocarburos que presenten a mesma fórmula molecular e distintas propiedades. • Fabricación de moléculas a partir de modelos de bólas e varas, apreciando a perda da estrutura en zigzag da cadea cando interveñen enlaces dobres ou triplos. • Identificar algúns compostos do carbono de interese biolóxico e social. • Recoñecer e clasificar na aula diferentes materiais plásticos, indicando as súas propiedades e utilidade. • Realizar esquemas e mapas conceptuais. • Planificar e realizar pequenas investigacións bibliográficas relacionadas coa función biolóxica que desenvolven diversos tipos de biomoléculas. • Resolver problemas nos que se apliquen determinados coñecementos adquiridos.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Actitudes • Valoración da importancia das substancias químicas como fonte de enerxía aproveitable polo home. • Respecto polas normas de seguridade relativas ao manexo de combustibles e substancias inflamables, tanto no laboratorio como na casa. • Valoración da capacidade da ciencia para dar resposta as necesidades dunha sociedade crecente e diversa. • Recoñecemento da utilidade dos modelos na ciencia para a comprensión dos seus logros e avances. • Recoñecemento da Bioquímica como ciencia investigadora con importantes aplicacións en medicina. • Valoración da importancia que ten sistematizar o estudio das substancias para avanzar no descubrimento de novas aplicacións destas. • Valoración da capacidade da Química para dar resposta ás necesidades humanas mediante a produción de materiais con novas propiedades. • Toma de conciencia dos riscos que para a humanidade poden ter os residuos industriais, tanto fluídos como sólidos, se estes non son controlados. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde Pódese abordar tratando aspectos relacionados coa manipulación de case todos os compostos orgánicos. Educación ambiental e a Educación moral e cívica Pódense tratar a partir das reaccións de combustión con axuda de actividades que aparecen na unidade. Ao igual que na unidade anterior, se poden tratar case todos os temas transversais. A Educación para a saúde, a Educación ambiental, a Educación moral e cívica, etc. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Facendo uso das normas básicas da formulación e nomenclatura química, seremos capaces de expresar e interpretar fórmulas, indicando a súa composición e as súas funcións, que á súa vez determinarán as propiedades das devanditas substancias. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Sinalaremos a presenza de compostos do carbono en multitude de procesos da vida cotiá. Recordaremos tamén a dependencia mundial do petróleo como fonte non só de enerxía senón tamén de boa parte de compostos utilizados para a vida diaria (garantías de vestir, plásticos, asfaltos, ...) Tratamento da información e competencia dixital. Faremos unha revisión histórica, con axuda de noticias que poidamos atopar en internet ou en enciclopedias varias, sobre a evolución da relación petróleo - humanidade. Competencia social e cidadá. Remarcaremos a importancia que ten a conservación do noso ámbito natural e valoraremos as achegas que pode facer a Química neste sentido. Así mesmo, coñeceremos os prexuízos que pode provocar na saúde un manexo inadecuado dos compostos orgánicos. Competencia cultural e artística. Coñeceremos as propiedades dos distintos tipos de plásticos así como a súa utilidade en multitude de procesos da vida cotiá e as súas posibilidades de reciclado, recordando como algúns artistas fixeron uso de materiais reutilizar para formar parte das súas obras.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Autonomía e iniciativa persoal. Coñeceremos os distintos elementos básicos que forman parte dos seres vivos e o papel que xogan as macromoléculas naturais na constitución dos seres vivos. Tamén coñeceremos os prexuízos que pode provocar na saúde e no medio un manexo inadecuado dos derivados do petróleo. Todo iso orientado para que o noso alumnado xere un espírito crítico e construtivo referente ao tema en cuestión. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Comprender que a variedade de compostos que forma o carbono é debida á súa facilidade para formar diferentes enlaces covalentes. 2. Recoñecer e diferenciar as fórmulas molecular e estrutural dos hidrocarburos, e mediante elas distinguir os compostos isómeros. 3. Nomear e formular correctamente os diferentes hidrocarburos e os seus grupos funcionais. 4. Coñecer algunhas das propiedades físicas dos compostos orgánicos e realizar cálculos nas reaccións de combustión dos hidrocarburos 5. Comprender o proceso de polimerización e identificar os tipos de polímeros máis importantes. 6. Comprender e describir a orixe do petróleo, os produtos que derivan del e os procesos necesarios para obtelos. 7. Identificar e coñecer os tipos de plásticos, as súas propiedades e as técnicas de reciclado. 8. Coñecer de que está constituída a materia viva. 9. Recoñecer as substancias ou moléculas máis importantes que forman os glícidos, os lípidos, as proteínas e os ácidos nucleicos. 10. Resolver problemas sobre a composición das substancias e a relación masa-enerxía e masa-masa nas reaccións químicas. CONTIDOS MÍNIMOS: • O átomo de carbono e os seus compostos. Isómeros. • Propiedades e nomenclatura dos hidrocarburos. • Propiedades e nomenclatura dos principais grupos funcionais. • O petróleo: formación, refinado e industria petroquímica. TEMPORALIZACIÓN: Aínda que os contidos desta unidade son en si moi complexos e poderiamos dedicar todo un curso ao seu estudio, temos que reducir considerablemente a profundidade do seu estudio, formulando unha superficial introdución á química orgánica. Fundamentalmente orientaremos a explicación do tema ao coñecemento das propiedades peculiares do átomo de carbono, que lle confire a posibilidade de formar unha serie de compostos o estudio dos cales en profundidade faremos en cursos posteriores. Non obstante si que orientaremos o tema en canto ás aplicacións máis inmediatas da química do carbono á nosa vida ordinaria. Por iso dedicaremos seis sesións (dúas semanas) co que chegaremos ao final do trimestre e así avaliaremos toda a química na primeira avaliación.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 5. Cinemática. CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben recordar que no universo, todo está en continuo movemento, que un corpo se move cando cambia de posición respecto a outro e que a devandita posición se establece en relación cun sistema de referencia que consideramos fixo. 2. Os alumnos deben saber que o espazo percorrido por un móbil é unha distancia que se mide en metros no Sistema Internacional de Unidades (S.I.), que a traxectoria descrita por el é unha liña recta ou curva e que a rapidez dun movemento é a relación entre o espazo recorrido e o tempo invertido en percorrelo. OBXECTIVOS • Determinar, relacionar e expresar gráfica e numericamente as magnitudes básicas con que se describen os movementos. • Clasificar os movementos atendendo a distintos criterios e describir cuantitativamente o rectilíneo uniforme • Xustificar a aceleración como consecuencia da variación do vector velocidade. • Describir cuantitativamente o mruv e aplicalo á caída libre. • Describir cuantitativamente o mcu, tanto coas súas magnitudes lineais como angulares. CONTIDOS Conceptos • Definición de movemento e a súa relatividade. • Magnitudes do movemento: posición, desprazamento, espazo recorrido... • Ecuación do movemento. • Magnitudes escalares e vectoriais. • Velocidade media e instantánea. Vector velocidade. • Gráficas s-t e v-t. • Movemento rectilíneo uniforme. • Aceleración media e instantánea. • Aceleración tanxencial e aceleración normal. • Movemento rectilíneo uniformemente acelerado. Ecuacións e gráficas. • Caída libre. • Movemento circular uniforme (mcu). Ecuacións. • Período e frecuencia. • Posición e velocidade angulares. Procedementos • Describir un mesmo movemento dende diferentes sistemas de referencia. • Transformar entre si distintas unidades de posición e de velocidade. • Debuxar o vector velocidade nun punto calquera da traxectoria. • Realizar cálculos numéricos coa ecuación do movemento dun rectilíneo uniforme • Representar e interpretar gráficas s-t, v-t e a-t do, mru, mrua e mcu. • Atribuír á aceleración o signo correcto segundo o caso. • Realizar cálculos numéricos coas ecuacións do movemento e da velocidade no mrua. • Aplicar os procedementos propios do mrua á caída libre. • Calcular o período, frecuencia e demais magnitudes cinemáticas no mcu. • Relacionar as magnitudes lineais e angulares do mcu. Actitudes • Valoración da necesidade de cuantificar os fenómenos físicos para lograr unha a súa descrición rigorosa. 55

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

• Adquisición de hábitos de seguridade vial, tanto na faceta de peóns coma na de condutores. • Apreciación da importancia do estudio dos movementos no surgimiento da ciencia moderna. • Interese polo manexo coidadoso do material de laboratorio. • Aplicación dos coñecementos expostos na unidade aos movementos da vida cotiá. • Consideración da repercusión que tivo o desenvolvemento da cinemática e, en particular, o estudio da caída libre, no nacemento da ciencia moderna. • Disposición a utilizar os termos e expresións científicas idóneas en cada situación. • Aceptación da provisionalidad dos resultados científicos: a ciencia non asegura certezas inamovibles. EDUCACIÓN EN VALORES Educación vial Fundamentalmente aspectos que fagan referencia á prudencia na condución de bicicletas e ciclomotores, ademais de comprender a importancia de respectar as leis existentes sobre as velocidades permitidas ao conducir por cidade, estrada, etc. Educación para a paz e Educación moral e cívica Tratando aspectos derivados da intransixencia dalgunhas persoas ante as ideas doutros, como no caso de Galileo. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. É absolutamente necesario que noso alumnos sexan capaces de asociar a cada magnitude cinemática un símbolo e utilizar con propiedade os vocábulos con que se definen. Non esquezamos tampouco a importancia de distinguir entre magnitude e unidade e saber asociar cada unha das unidades coa súa correspondente magnitude. Tamén desenvolveremos a relación entre a linguaxe matemática e o gráfico, para así expresar visualmente a evolución do movemento dun móbil. Competencia matemática. Calcularemos o valor numérico das magnitudes dos movementos rectilíneos e uniformes. Seremos capaces de asociar os signos correspondentes a cada caso concreto de movemento. Faremos uso da resolución de sistemas de ecuacións e de ecuacións de segundo grao. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Ao finalizar esta unidade seremos capaces de integrar na vida cotiá os coñecementos expostos: planificación de viaxes, distancia de seguridade,... Valoraremos como a precisión na linguaxe matemática nos permite unha mellor caracterización do mundo no que nos achamos. Tratamento da información e competencia dixital. Faremos uso, sempre que sexa posible, de programas gráficos que nos axuden a representar a traxectoria dun corpo sexa cual sexa o seu movemento. Competencia social e cidadá. Adaptarse ao traballo en equipo mediante a cooperación nas prácticas de laboratorio é unha das mellores formas de integrarse na vida social e profesional. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer as magnitudes cinemáticas elementais. 2. Extraer información das magnitudes do movemento a partir da relación, gráfica ou numérica, da posición e a velocidade con respecto ao tempo. 3. Identificar o tipo de movemento a partir de diferentes datos numéricos ou gráficos. 4. Formular e resolver problemas relacionados co movemento rectilíneo uniforme. 56

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

5. Recoñecer e, no seu caso, calcular cando un movemento ten aceleración. 6. Interpretar as gráficas da velocidade e da posición fronte ao tempo. 7. Formular e resolver problemas relacionados co movemento rectilíneo uniformemente acelerado. 8. Relacionar as magnitudes lineais e angulares do movemento circular uniforme. 9. Formular e resolver problemas relacionados co movemento circular uniforme. CONTIDOS MÍNIMOS: • Magnitudes do movemento. • Movemento rectilíneo uniforme. • Movemento rectilíneo uniformemente acelerado. Caída libre. • Movemento circular uniforme (mcu). • Representar e interpretar gráficas s-t e v-t. • Transformar entre si distintas unidades de posición e de velocidade. • Realizar cálculos numéricos coas ecuacións do movemento nos movementos estudados. TEMPORALIZACIÓN: Comezaremos esta unidade coincidindo co regreso das vacacións de Nadal. Debido á súa importancia, é un aspecto fundamental do estudio posterior da dinámica, dedicarémoslle catro semanas (doce sesións). Chegando con ela ata a segunda semana de febreiro.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 6.Dinámica. CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben coñecer que as forzas son consecuencia das interaccións duns corpos con outros que poden producir deformacións e que, cando actúan sobre corpos que se moven, alteran o seu movemento. 2. As forzas son magnitudes vectoriais que rexen o equilibrio dos corpos. Os alumnos deben ser conscientes da importancia de que en todas as obras de enxeñaría ou arquitectura ha de existir un perfecto equilibrio de forzas. OBXECTIVOS • Comprender e aplicar os principios da dinámica. • Familiarizarse con algúns tipos elementais de forzas. • Comprender as condicións de equilibrio dun sólido. • Analizar o equilibrio dalgunhas máquinas simples. CONTIDOS Conceptos • Concepto de forza. • Forzas por contacto e a distancia. • Lei de Hooke. • Dinamómetros. • Principio de inercia. • Segundo principio da dinámica. • Masa inercial. • Aproximación de punto material. • Principio de acción e reacción. • Forzas de rozamento. • Equilibrio dun sólido. • Máquinas simples. Procedementos • Identificar forzas a partir da traxectoria do móbil e das súas gráficas s-t e v-t. • Sinalar as variacións que unha forza dada orixina sobre o vector velocidade. • Compoñer forzas concorrentes. • Realizar cálculos numéricos co segundo principio da dinámica. • Localizar os puntos de aplicación das forzas de acción e reacción. • Compoñer forzas paralelas. • Aplicar as condicións de equilibrio estático dun sólido. • Realizar cálculos coa lei da panca. Actitudes • Disposición a relacionar os coñecementos de cinemática e dinámica para alcanzar unha comprensión máis profunda destas materias. • Aprecio cara á figura de Newton como un dos grandes científicos da historia. • Interese pola manipulación axeitada do material de laboratorio. • Consideración dos coñecementos teóricos como un paso previo ás súas aplicacións prácticas. • Apreciación da relevancia do equilibrio de sólidos tanto en aplicacións cotiás coma no desenvolvemento da arquitectura e enxeñaría. • Disposición para realizar buscas a través de internet, aceptándoo como unha fonte de información irrenunciable hoxe en día. • Interese por expresarse cos termos técnicos apropiados a cada caso. 58

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

•

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Respecto polos controis de calidade con que se debe construír obras públicas, como, por exemplo, as pontes.

EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a paz e a Educación moral e cívica Utilizando as prácticas de laboratorio para facer promoción de o traballo en equipo e ensinando a respectar as normas de comportamento e seguridade. A través da importancia das máquinas e a súa influencia no desenvolvemento social poden abordarse aspectos relacionados coa Educación moral e cívica e a Educación para a paz. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. A partir das representacións gráficas será moito máis sinxelo interpretar dinamicamente un suceso. Tamén debemos recordar que a boa interpretación na lectura do enunciado dun problema é a clave para unha boa resolución deste. Competencia matemática. Formularemos e resolveremos problemas de diferentes niveis de complexidade aplicando os principios fundamentais da dinámica. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Explicaremos o funcionamento de ferramentas e utensilios cotiáns baseados na lei da panca. Tamén revisaremos as aplicacións da estática dos sólidos na seguridade dos edificios e o desenvolvemento de obras públicas. Tratamento da información e competencia dixital. Exercitarémonos na busca de información a través de internet, para así familiarizarnos co uso das tecnoloxías dixitais. Competencia social e cidadá. Aproveitaremos os resultados teóricos expostos na aula para dar explicación a multitude de fenómenos cotiáns que se rexen polos principios da dinámica. Competencia para aprender a aprender. Deixaremos aos alumnos a posibilidade de interpretar dinamicamente todos aqueles feitos que presencien para despois intentar interpretalos e explicalos aos seus compañeiros. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Familiarizarse con algúns tipos elementais de forzas. 2. Identificar as forzas que actúan sobre un corpo e descubrir os seus efectos sobre o movemento. 3. Determinar as forzas de acción e reacción que actúan nun sistema físico, indicando os seus puntos de aplicación. 4. Recoñecer as forzas elásticas e de rozamento e aplicar as súas características específicas en casos prácticos. 5. Compoñer forzas paralelas. 6. Avaliar se un sólido se atopa en equilibrio ou non. 7. Describir o funcionamento da panca e a polea. CONTIDOS MÍNIMOS: • Concepto de forza. • Lei de Hooke. 59

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• • •

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Principios da dinámica. Compoñer forzas concorrentes e forzas paralelas. Realizar cálculos numéricos co segundo principio da dinámica.

TEMPORALIZACIÓN: Posto que é a primeira vez que os alumnos estudan a dinámica con certa profundidade, cremos necesario dedicarlle catro semanas (doce sesións). Ao mesmo tempo que estudamos a dinámica tamén estaremos a traballar coa cinemática de aí a necesidade de dedicarlle un tempo considerable. Con isto chegaremos ata mediados de marzo.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 7. A Terra no universo CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben saber que o Sol é unha das estrelas da Vía Láctea e que todas as estrelas que podemos ver pertencen á nosa galaxia. Que a Vía Láctea é a galaxia onde vivimos, que ten miles de millóns de estrelas e que algunhas delas tamén teñen planetas. 2. Ademais, deben saber da existencia de millóns de galaxias como a nosa. OBXECTIVOS • Apreciar a transcendencia histórica da confrontación do heliocentrismo fronte ao geocentrismo e o papel que xogou a Astronomía na súa resolución. • Examinar algunhas das aplicacións da lei de gravitación universal. • Valorar a síntese newtoniana como un paso fundamental e ineludible cara ao modelo cosmolóxico actual. CONTIDOS Conceptos • Coordenadas celestes. • Constelacións. • Cosmoloxía aristotélica. • Sistema xeocéntrico ptolemaico. • Sistema heliocéntrico copernicano. • Argumentos de Galileo a favor do modelo heliocéntrico. • Paralaxe estelar. • Leis de Kepler. • Lei de gravitación universal de Newton. • Peso. • Concepción actual do universo. • Medios de observación do universo. Procedementos • Extraer en casos prácticos conclusións cualitativas e cuantitativas das leis de Kepler. • Realizar cálculos coa lei de gravitación universal. • Calcular a aceleración da gravidade e o peso dun corpo a diferentes alturas respecto da superficie dun planeta. • Determinar parámetros de satélites con órbita circular. • Expresar distancias en anos luz. Actitudes • Valoración da pugna entre as posturas heliocéntricas e xeocéntricas como o triunfo da investigación científica fronte ao dogmatismo. • Apreciación do inxente tamaño e idade do universo en comparación coas ordes de magnitude que empregamos habitualmente. • Recoñecemento da síntese newtoniana como piar da Física clásica. • Interese pola ampliación de coñecementos, por exemplo, a través de libros de divulgación científica. EDUCACIÓN EN VALORES Educación moral e cívica e a Educación para a paz A persecución a que foron sometidos moitos dos científicos (Copérnico, Galileo, etc.) por defender unhas ideas científicas, en contra do pensamento da época, poden ser un punto a partir do cal deben abordarse aspectos relacionados coa Educación moral e cívica e a Educación para a paz.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia matemática. Recordar todas as vicisitudes percorridas pola interpretación da dinámica celeste dende un punto de vista matemático. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Promoveremos o interese pola observación do mundo natural, en particular do firmamento, e pola busca de explicacións teóricas a fenómenos cotiáns, como o movemento dos astros ou a caída dos corpos, sen esquecer as estacións do ano. Tratamento da información e competencia dixital. Recordaremos a necesidade de traballar en equipo intercambiando coñecementos entre grupos de traballo de diferentes partes do mundo, contribuíndo así á evolución do coñecemento. Competencia para aprender a aprender. Utilizaremos a evolución das teorías sobre a dinámica celeste para reflectir a necesidade de corrixir as crenzas cando os feitos demandan a devandita corrección. Autonomía e iniciativa persoal. Pretendemos desenvolver o espírito crítico, sen atender a dogmas e prexuízos, á luz do debate histórico entre geocentrismo e heliocentrismo. Así mesmo, destacaremos a importancia da inversión en I +D no campo aeroespacial, dende onde os satélites artificiais reportan calidade de vida e avances científicos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describir como se localizan os astros na esfera celeste. 2. Explicar as características esenciais dos modelos xeocéntricos e heliocéntricos máis relevantes. 3. Enunciar e utilizar en exercicios prácticos as leis de Kepler. 4. Realizar cálculos coa lei de gravitación universal e aplicala ao caso particular do peso dos corpos. 5. Describir a orixe, evolución e estrutura presente do universo. CONTIDOS MÍNIMOS: • Sistema xeocéntrico ptolemaico. • Sistema heliocéntrico copernicano. • Leis de Kepler. • Lei de gravitación universal de Newton. • Peso. TEMPORALIZACIÓN: Grazas a traballar en profundidade tanto o movemento circular como a dinámica esta unidade será sinxela de entender en canto ás formulacións físicas. Dedicaremos máis tempo a facer unha revisión histórica do problema da posición da Terra no Universo. Con dúas semanas será suficiente para alcanzar os obxectivos, chegando así ao final do segundo trimestre.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 8. Fluídos. CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben recordar que a materia se pode presentar en tres estados; sólido, líquido e gasoso, con propiedades moi diferentes; os dous últimos, cunha propiedade común, son fluídos. 2. Deben coñecer tamén que todos os seres que viven sobre a superficie do planeta, están sometidos á presión atmosférica e que os seres mariños viven sometidos a enormes presións hidrostáticas. 3. Por último, deben saber que as variacións de presión na atmosfera condicionan o clima. OBXECTIVOS • Comprender o concepto de presión sobre un sólido. • Coñecer e aplicar os principios da estática de fluídos. CONTIDOS Conceptos • Presión. • Definición de diversas unidades de presión. • Compresibilidade de fluídos. • Principio fundamental da estática de fluídos. • Principio de Pascal. • Vasos comunicantes e sistemas hidráulicos. • Presión atmosférica. • Barómetros. • Pulo. • Principio de Arquímedes. • Aplicacións do principio de Arquímedes. Procedementos • Calcular presións, coñecida a forza e a superficie, ou por medio do principio fundamental da hidrostática. • Transformar entre si diferentes unidades de presión. • Aplicar a definición de presión e o principio de Pascal aos sistemas hidráulicos. • Achar o pulo que experimenta un corpo. • Analizar as condicións de equilibrio dun sólido mergullado nun fluído. Actitudes • Recoñecemento da variedade e importancia das aplicacións tecnolóxicas da estática de fluídos. • Apreciación da adaptación de ser humano a unha presión determinada e as nocivas consecuencias que ten a súa variación. • Consideración da presión como o concepto central da estática de fluídos. • Interese por documentarse a través das tecnoloxías da información. • Valoración das medidas de seguridade con que debe operarse nun laboratorio. EDUCACIÓN EN VALORES Educación ambiental Mediante exemplos como subministración de auga ás cidades, transvasamentos entre ríos, pozos artesianos, etc. Educación para a saúde Con exemplos relacionados coas inmersións a diferentes profundidades e os danos que poden ocasionar.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Adquirir unha linguaxe científica axeitada, que comprender nos permita e comunicar información con precisión. Así mesmo traballaremos sobre o procesado da información recollida nas prácticas de laboratorio. Competencia matemática. Interpretaremos lecturas de barómetros en calquera unidade de presión, podendo ser capaces de transformar unhas unidades noutras. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Estimaremos a variación de presión que se experimenta a diferentes alturas (dende o mergullador ata o alpinista) e valoraremos os riscos para a saúde que leva consigo. Tamén aplicaremos os principios de Pascal e de Arquímedes para explicar a multitude de fenómenos e dispositivos de uso común baseados neles. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Calcular a presión que unha forza exerce sobre un sólido. 2. Determinar a presión que soporta un corpo mergullado nun líquido. 3. Explicar algúns dispositivos baseados no principio de Pascal. 4. Xustificar a presión atmosférica mediante o principio fundamental da estática de fluídos. 5. Achar o pulo que actúa sobre un corpo parcial ou totalmente somerxido nun fluído. CONTIDOS MÍNIMOS: • Presión. • Principio fundamental da estática de fluídos. • Principio de Pascal. • Principio de Arquímedes. • Pulo. • Aplicacións dos principios básicos anteriores. • Analizar as condicións de equilibrio dun sólido mergullado nun fluído. TEMPORALIZACIÓN: En xeral os alumnos adoitan ter bastantes problemas para comprender este tema. Ademais a mecánica de fluídos é o suficientemente complexa como para dar só unha visión básica desta nesta unidade didáctica. É por iso que nos centraremos no estudio dos principios básico e das súas aplicacións, sendo necesarias nove sesións, é dicir, tres semanas. Chegaremos ata finais de abril.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 9. Enerxía, traballo e potencia. CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben saber que a materia está formada por partículas en constante movemento que se pode manifestar de diversas formas e que o traballo é unha das formas de transferencia de enerxía entre sistemas. 2. Os alumnos deben coñecer o termo de enerxía e entender a súa importancia na comprensión de multitude de fenómenos naturais. 3. Tamén deben saber que a enerxía se degrada co uso, o que explica a imperiosa necesidade que a especie humana ten de investigar sobre novas fontes de enerxía. OBXECTIVOS • Coñecer e expresar de forma correcta o concepto de enerxía mecánica e interpretar correctamente as ecuacións físicas da enerxía cinética e potencial. • Comprender e aplicar o principio de conservación da enerxía. • Comprender e aplicar o concepto de traballo e potencia mecánica, así como o de rendemento. • Coñecer o concepto de enerxía e as formas en que se manifesta nos sistemas materiais. Saber as súas unidades de medida e adquirir destreza no cálculo das súas equivalencias. • Coñecer e comprender o principio de conservación da enerxía e a súa degradación. Determinar o rendemento enerxético dun proceso e os efectos beneficiosos e prexudiciais derivados do uso da enerxía. CONTIDOS Conceptos • Enerxía potencial e enerxía cinética. Enerxía mecánica. • Ecuacións fisicomatemáticas da enerxía mecánica e as súas formas. • Principio de conservación da enerxía mecánica. • Traballo mecánico: expresión e unidades de medida. • Disipación da enerxía e rendemento das máquinas. • A potencia mecánica: expresión, unidades e aplicación. • Propiedades xerais da enerxía. • Conservación e degradación da enerxía. Enerxía útil e enerxía degradada. Rendemento. • Fontes de enerxías renovables e non renovables. • Contaminación atmosférica: causas e efectos. • Sostenibilidad e desenvolvemento. Procedementos • Determinar a enerxía potencial dun obxecto no campo gravitatorio terrestre. Variables das que depende. • Determinar a enerxía mecánica dun móbil, considerando a súa velocidade e altura sobre o nivel de referencia de enerxía potencial cero. • Comprobar que en caída vertical, un corpo transforma a súa enerxía potencial en cinética. • Demostrar o principio de conservación da enerxía no proceso anterior. • Calcular o traballo, rendemento e potencia dun sistema (máquina, persoa, animal, ...) ao realizar traballo, dando ou medindo as variables de que depende. • Observar e describir mediante exemplos sinxelos da vida diaria as distintas formas de manifestarse a enerxía. • Comparar e avaliar o maior ou menor consumo enerxético en tarefas domésticas. • Coñecer como se manifesta a enerxía degradada en tarefas anteriores. • Saber medir o consumo e transformación da enerxía eléctrica consumida en usos domésticos. • Diferenciar e identificar a enerxía útil e a degradada. 65

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Actitudes • Coidado e rigor na realización de medidas. • Valoración da gran cantidade e variedade de máquinas que melloran a nosa calidade de vida. • Consideración do tempo invertido na realización de certas tarefas, dende o aspecto económico e social: importancia da potencia. • Coñecemento da posibilidade de erro en todo traballo experimental e a tendencia continua a minimizalo. • Valoración da importancia da enerxía para o desenvolvemento dos pobos. • Coñecemento dos prexuízos de toda índole que carrexa a dilapidación de enerxía. • Actitude crítica cara aos procesos que deterioran o medio. • Aprecio das políticas que persigan o desenvolvemento sostible. EDUCACIÓN EN VALORES Educación ambiental Tales como o esgotamento de combustibles fósiles ou as crises enerxéticas. Educación do consumidor facendo fincapé no aforro enerxético ou o gasto responsable. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Coñecemento de conceptos e expresións que nos permitan describir feitos, fenómenos e situacións do mundo físico. Competencia matemática. Coñecemento e interpretación de expresións fisicomatemáticas que sintetizan e explican as teorías físicas, resaltando o carácter predictivo das devanditas expresións. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Comprender, avaliar e aplicar os coñecementos aprendidos a casos reais de carácter técnico do noso tempo e ámbito, con incidencia na nosa calidade de vida. Competencia social e cidadá. Coñecer a enerxía nas súas distintas formas de manifestarse como unha propiedade característica dos sistemas materiais. Recordar a necesidade de coidar do medioambiente a partir da economización da enerxía. Autonomía e iniciativa persoal. Analizar criticamente a necesidade, beneficios e prexuízos derivados do uso da enerxía. Reflexionar e comunicar estratexias de optimización para o futuro. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer e identificar a enerxía mecánica e as formas en que se manifesta, e diferenciala doutras formas de enerxía 2. Resolver cuestións e exercicios referentes a esta forma de enerxía e utilizar correctamente as unidades axeitadas. 3. Coñecer as condicións que ha de cumprir un sistema físico para que se cumpra o principio de conservación e resolver problemas que esixan a súa aplicación. 4. Comprender o concepto de traballo mecánico e aplicalo á resolución de cuestións e exercicios numéricos en máquinas.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

5. Comprender o concepto de potencia e aplicalo á resolución de cuestións e exercicios numéricos e calcular rendementos. 6. Identificar e diferenciar os tipos de enerxía e as transformacións que teñen lugar nos sistemas físicos. 7. Manexar axeitadamente as unidades de enerxía e calcular correctamente as súas equivalencias. 8. Calcular e valorar o rendemento enerxético e as cantidades de enerxía útil e degradada neste. 9. Determinar vantaxes e inconvenientes das enerxías renovables, non renovables e alternativas. CONTIDOS MÍNIMOS: • Enerxía potencial e enerxía cinética. Enerxía mecánica. • Principio de conservación da enerxía mecánica. • Traballo mecánico: expresión e unidades de medida. • Conservación e degradación da enerxía. Enerxía útil e enerxía degradada. Rendemento. • Fontes de enerxías renovables e non renovables. • A potencia mecánica: expresión, unidades e aplicación.

• Comprobar que en caída vertical, un corpo transforma a súa enerxía potencial en cinética. • Saber medir o consumo e transformación da enerxía eléctrica consumida en usos domésticos. TEMPORALIZACIÓN: A pesar da importancia deste tema tanto a nivel físico como medio ambiental, os contidos conceptuais non son excesivamente complicados e as aplicacións matemáticas tampouco. É por iso que lle dedicaremos tres semanas, nove sesións, alcanzando así a terceira semana de maio.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 10. Enerxía e calor CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben saber que a materia está formada por partículas en constante movemento e que a temperatura é unha consecuencia da enerxía cinética das devanditas partículas. 2. Que a enerxía se pode manifestar de diversas formas e que a calor é unha das formas de transferencia de enerxía entre sistemas. 3. Tamén deben saber que as máquinas funcionan mediante transformacións e transferencias de enerxía e que o home as utiliza para realizar todo tipo de traballos. OBXECTIVOS • Coñecer e comprender en que consiste a enerxía térmica e como se manifesta a materia ao variar o seu contido nesta. • Determinar a cantidade de enerxía térmica almacenada por un sistema material. Conceptos de capacidade calirífica e calor específica. • Estudar o comportamento da materia nos procesos de cambios de estado e dilatacións-contraccións. • Coñecer en que consisten e como actúan as máquinas térmicas. CONTIDOS Conceptos • Enerxía térmica, enerxía interna. • A temperatura e escalas termométricas. • Capacidade calirífica e calor específica. • Dilatación e comportamento dos sistemas gasosos. • Máquinas térmicas, as súas características e rendemento. Procedementos • Uso do termómetro e medida da temperatura. Escalas de temperatura. • Medida da calor nos sistemas materiais. Unidades. • Dilatación en estruturas reais, modo de previlas e posta en práctica das medidas preventivas. • Realización de experiencias sinxelas de dilatación no laboratorio. • Descrición esquemática dun motor de explosión como exemplo de máquina térmica. Actitudes • Coidado, orde e pulcritude co material utilizado, anotacións experimentais e cálculos. • Efectos da dilatación en construcións reais, forma de evitalos. • Recoñecer o efecto da temperatura para predicir o estado e a evolución dos sistemas físicos. • Reflexionar e comentar en grupo a importancia das máquinas térmicas n o noso tempo. EDUCACIÓN EN VALORES Educación ambiental Coa axuda do concepto de rendemento dunha máquina térmica e partindo da necesidade de melloralo, pódense abordar temas relacionados coa Educación ambiental. Educación moral e cívica Pode abordarse a través do desenvolvemento das teorías sobre a calor. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Coñecer os novos conceptos introducidos nesta unidade. Competencia matemática. Aplicar correctamente as ecuacións físico matemáticas propias de cada fenómeno considerado. 68

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Competencia para aprender a aprender. Comprender o fundamento das máquinas térmicas. Calcular as distintas magnitudes que interveñen no seu funcionamento e que as caracterizan. (C2, C3, C5) CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer en que consiste a enerxía térmica dun sistema físico e comprender o concepto de temperatura como expresión do nivel que alcanza a enerxía térmica almacenada. Coñecer as escalas de temperatura e as súas equivalencias, así como o fundamento físico dos termómetros. 2. Describir os mecanismos de transferencia de enerxía térmica entre os sistemas materiais. Definir os conceptos de capacidade calirífica e calor específica dun corpo. Calcular a cantidade de calor almacenada por un corpo. 3. Definir os distintos cambios de estado. Coñecer os procesos que teñen lugar durante o cambio de estado e a causa da invariabilidad da temperatura durante estes. 4. Expresar e calcular cuantitativamente as dilatacións en sólidos e líquidos e determinar o comportamento dun gas en función da temperatura. 5. Describir os tipos de máquinas térmicas e o seu fundamento. Calcular o seu rendemento. CONTIDOS MÍNIMOS: • A temperatura e escalas termométricas. • Capacidade calirífica e calor específica. TEMPORALIZACIÓN: Dedicarémoslle un par de semanas facendo especial fincapé ao cálculo numérico da enerxía intercambiada nos procesos físicos de cambio de estado ou de temperatura. Chegaremos á primeira semana de xuño con esta unidade.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

Unidade 11. Enerxía e ondas CLAVES CIENTÍFICAS DA UNIDADE 1. Os alumnos deben saber que todo o que nos chega do universo é enerxía (agás os meteoritos) e que sen a enerxía que nos chega do Sol en forma de ondas electromagnéticas, non sería posible a vida na Terra. 2. Deben recordar que as ondas, ademais de enerxía, transportan unha enorme cantidade de información e que tanto a luz como o son posúen moitas propiedades comúns, como reflectirse e refractarse. Que o son só se propaga en medios materiais (auga, aire,...) e a luz pódeo facer no baleiro. OBXECTIVOS • Comprender que é unha onda, como se propaga e como se transmite a enerxía no espazo sen transporte de materia. Clasificar as ondas segundo o medio de propagación e segundo as súas características. • Descrición e estudio do son como exemplo de movemento ondulatorio con ondas mecánicas lonxitudinais, e da luz como exemplo de movemento ondulatorio con ondas electromagnéticas transversais. CONTIDOS Conceptos • Movemento ondulatorio. • Definir e describir unha onda, oral e graficamente. • Tipos de ondas. • Magnitudes que definen unha onda. • O son como movemento ondulatorio. Características das ondas sonoras. • A luz como movemento ondulatorio. Características das ondas luminosas. • Fenómenos de reflexión e refracción. Leis. Procedementos • Debuxar unha onda indicando as súas magnitudes características. • Debuxar esquemas que indiquen o cumprimento das leis da reflexión e refracción. Resolver problemas gráfica e analiticamente. • Comprobar experimentalmente o fenómeno do eco. • Poñer de manifesto mediante un prisma a descomposición da luz branca. • Mostrar experimentalmente o cambio de dirección da luz ao pasar dun medio a outro distinto (aire-auga) • Evidenciar o cumprimento das leis da reflexión e refracción no laboratorio. Actitudes • Pulcritude e orde nos debuxos, utilizando o material axeitado. • Limpeza e orde no posto de laboratorio asignado. • Constatar a presenza do movemento ondulatorio no funcionamento de moitos dos útiles dos que nos servimos na nosa vida diaria. • Apreciar os avances que no campo sanitario supuxeron técnicas que aplican o movemento ondulatorio: raios X, radioterapia, ecografía, resonancia magnética nuclear,…. EDUCACIÓN EN VALORES Educación para a saúde Pode tratarse analizando os problemas que poden derivar, tanto dunha exposición excesiva a determinadas radiacións (radiación solar, raios X, etc.) como da exposición a determinados ruídos

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

(discotecas, aeroportos, etc.). A Educación moral e cívica pode abordarse tratando temas relacionados coa produción de ruídos que xeren molestias ás persoas. TRABALLO CON COMPETENCIAS Competencia en comunicación lingüística. Coñecer e explicar en que consiste e cuales son as propiedades dos movementos ondulatorios. Describir con rigor os fenómenos físicos do son e da luz. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Identificar e analizar o elevado número de fenómenos físicos que precisan ser explicados como movementos ondulatorios e valorar a súa importancia entender e explicar multitude de fenómenos naturais e avances técnicos (ondas sísmicas, ecografía, láser, radioterapia, telefonía, fibras ópticas,...) Competencia social e cidadá. Recoñecer como a investigación e o bo uso de fenómenos ondulatorios mellorou a vida dos individuos, tanto a nivel médico coma a nivel usuario. Autonomía e iniciativa persoal. Interpretar a modo individual algúns fenómenos que acontecen no noso ámbito máis próximo e que están relacionados coas onda. Competencia cultural e artística. Recoñecer no uso das ondas a propagación da cultura e a arte, a través da TV, a radio, internet, .... CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir e describir os movementos ondulatorios. Coñecer que é unha onda e as magnitudes características das ondas. 2. Relacionar a velocidade de propagación dun movemento ondulatorio co resto das magnitudes que o caracterizan. 3. Describir as características do son e das ondas sonoras, así como a súa velocidade de propagación. Coñecer os fenómenos de reflexión e refracción e as leis que os rexen. 4. Describir as características da luz e das ondas luminosas así como a súa velocidade de propagación. Coñecer o espectro da luz branca. Definir e calcular o índice de refracción dun medio, coñecer os fenómenos de reflexión e refracción da luz e as leis que os rexen. CONTIDOS MÍNIMOS: • Definir e describir unha onda, oral e graficamente. • Magnitudes que definen unha onda. • Fenómenos de reflexión e refracción. Leis. • Debuxar esquemas que indiquen o cumprimento das leis da reflexión e refracción. Resolver problemas gráfica e analiticamente. • Evidenciar o cumprimento das leis da reflexión e refracción no laboratorio. TEMPORALIZACIÓN: Dedicaremos o tempo restante, que será de dúas semanas ata final de curso. A formulación que faremos do tema será meramente cualitativa, apoiados polo uso de representacións gráficas e dos materiais de laboratorio pertinentes.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 4º E.S.O. CURSO 2014 - 2015

CUANTIFICACIÓN DA AVALIACIÓN Comezaremos por abordar o proceso educativo con garantías, prever e anticipar axustes individuais e correxir retrasos escolares. Para iso nas primeiras sesións do curso faranse probas de obxetivos e contidos mínimos que o alumno debeu adquirir o curso anterior. Sería unha avaliación inicial, que aínda que non se cuantifique, permitiríanos detectar o grao de coñecemento do alumnado e valorar as estratexias metodolóxicas a seguir. O remate de cada unidade farase unha proba escrita para comprobar o grao de asimilación dos alumnos. Dita proba puntuará sobre 10 puntos. Os traballos de cada día, os mandados para casa, os cadernos de aula, as memoria do laboratorio e maila atención en clase, constitúen unha ferramente fundamental, que se valorará como actitude, cun 20% da nota final da avaliación. Cualificaranse con CERO puntos en actitude aqueles alumnos que teñan mais dun 10% de ausencias ás clases e/ou ós laboratorios, sempre que o profesor non considere suficiente a documentación achegada polo alumno para xustificar devanditas ausencias. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrigatorias. O final da avaliación farase un exame de tódalas unidades, que puntuará sobre 10 ptos. A nota da avaliación calcularase sumando o 20 % da actitude co 80% das probas escritas. Os alumnos que superen deste xeito os 5 puntos, acadarán a nota mínima para superar a materia. Para obter a nota das probas escritas, promediaranse as notas dos controis; o promedio dos controis súmase á nota da proba de avaliación e divídese entre dous. Non se promediarán notas de probas de avaliación inferiores a 3,5 puntos. A cualificación definitiva da terceira avaliación, e polo tanto nota final de curso, será o promedio das tres avaliacións, considerando suficiente os que superen os 5 puntos, sin ter ningunha cualificación inferior a 3,5 ptos. Os alumnos que non superen esa cualificación irán a un exame de suficiencia e/ou a un exame de recuperación de cada avaliación, no que é necesario superar os 5 puntos, independente das notas de curso. O exame de suficiencia será sobre as oito unidades deste ano. Este mesmo criterio rixe para os exames extraordinarios do mes de setembro. As probas de suficiencia, de xuño e setembro, serán sobre contidos mínimos. Dacordo ca política do instituto, será incrementado en 0,5 puntos todo exame que, estando puntuado por riba de 5, non presente faltas de ortografía e teña una presentación axeitada.

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

ÍNDICE

PÁXINA

1. INTRODUCIÓN

2. CONTIDOS TRANSVERSAIS

3. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES

Unidade introdutoria. A medida

Química Unidade 1. A teoría atómico-molecular

Unidade 2. Estados de agregación. Teoría cinética

Unidade 3. Estrutura atómica. O Sistema Periódico

Unidade 4. O enlace químico

Unidade 5. Disolucións

Unidade 6. As transformacións químicas

Unidade 7. Química do carbono. Formulación orgánica

Física Unidade 8. A descrición dos movementos: Cinemática

Unidade 9. Movementos nunha e dúas dimensións

Unidade 10. As leis da Dinámica

101

Unidade 11. Forzas na natureza: aplicacións

103

Unidade 12. Traballo e enerxía mecánica

105

Unidade 13. Calor e Termodinámica

107

Unidade 14. Electricidade e corrente eléctrica

109

4. PROCEDEMENTO AVALIADOR

111

ACCESO DIRECTO

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

1. INTRODUCIÓN O Real Decreto 1467/2007, de 2 de novembro, aprobado polo Ministerio de Educación e Ciencia (MEC) e que establece a estrutura e as ensinanzas mínimas de Bacharelato como consecuencia da implantación da Lei Orgánica de Educación (GABE), foi desenvolvido en Galicia polo Decreto 126/2010, do 19 de xuño, polo que se aproba o currículo de Bacharelato para esta comunidade autónoma. Este documento aborda a programación da materia de Física e Química no primeiro curso desta etapa educativa.

Segundo a LOE (artigo 32), esta etapa ha de cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que proporcionar aos alumnos formación, madureza intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudios universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dótalle ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea a cursar (a través das materias comúns, de modalidade -como esta- e optativas), e nas que o labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está a supoñer; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral de cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudios posteriores dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudios universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medioambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudio e non como actividades complementarias. A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e desenvolvemento de algúns dos grandes problemas que acuciar á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que dende unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato se ha de facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle serve ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión -é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre diferentes modelos e teorías-. Os contidos de Química xiran en torno a dous eixes: afóndase na teoría atómico-molecular -e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas - e no estudio da química do carbono -para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas-, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse en torno á mecánica -afóndase no estudio do movemento para mostrar o surgimiento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudio dos cambios- e á electricidade -para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual-. Ademais, hai outros contidos englobados baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e o desenvolvemento da cal debe impregnar transversalmente os contidos de Física e de Química. Nun proceso de ensino-aprendizaxe baseado na identificación das necesidades dos alumnos, é fundamental ofrecerlles os recursos educativos necesarios para que a súa formación se axuste ás súas posibilidades, nuns casos porque estas son maiores que a do grupo de clase, noutras porque necesitan readaptar o seu ritmo de aprendizaxe. Para atender á diversidade de niveis de coñecemento e de posibilidades de aprendizaxe dos alumnos, proporanse en cada unidade actividades tales como:

Cuestións de diagnóstico previo ao inicio de cada unidade didáctica, coa que os profesores poderán detectar o grao de coñecementos e motivación do alumnado e valorar as estratexias metodolóxicas que se van seguir. Coñecer o nivel do que parten os alumnos en cada momento permitiralles saber non só quen precisan duns coñecementos iniciais antes de comezar a unidade para que poidan abordala sen dificultades, senón tamén qué alumnos traballaron antes certos aspectos do contido para empregar axeitadamente as actividades de ampliación. Actividades con diversos graos de dificultade, ben sexa de contidos mínimos,

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

complementarios, de reforzo ou de ampliación, co fin de que o profesor seleccione as máis apropiadas para atender ás diferentes capacidades e intereses dos alumnos. Textos de reforzo e de ampliación que constitúen un complemento máis no proceso de ensino-aprendizaxe. Material multimedia elaborado polo propio departamento ou ben aquel que poidamos atopar de forma gratuíta e legal en internet.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

2. CONTIDOS TRANSVERSAIS A formación do alumno, e aí están os obxectivos que se pretenden alcanzar nesta etapa educativa e con esta materia, transciende á meramente disciplinar. Independentemente do coñecemento científico, hai outros contidos educativos imprescindibles na súa formación como cidadán e que se integran nas diversas materias do currículo: a educación para a paz, para a saúde, a ambiental, a do consumidor, educación vial, etc., todos eles de carácter transversal e que poden ser desenvolvidos moi especialmente na materia de Física e Química, é dicir, pódense analizar e valorar as posibilidades que estas dúas disciplinas teñen para mellorar as condicións de vida das persoas e para intervir na solución dalgúns dos problemas que afectan á humanidade (para lograr un desenvolvemento sostible), e de aí que neste documento se lle conceda un apartado específico. O seu tratamento metodolóxico esta condicionado pola súa inclusión nas respectivas unidades didácticas, e poden abordarse do seguinte xeito:

Educación do consumidor O desenvolvemento industrial propiciou un consumo masivo e indiscriminado que ameaza con esgotar os recursos naturais. É urxente e vital realizar, entre todos, unha reflexión sobre a necesidade de xestionar de xeito máis razoable estes recursos que nos brinda o planeta. Unidades axeitadas para iso son:

A teoría atómico-molecular (unidade 1). No epígrafe segundo, ao comentar a clasificación da materia (substancias puras, mesturas e obtención de substancias puras), pódese reflexionar sobre os recursos naturais e propoñer aos alumnos que realicen unha análise desta cuestión que aborde a problemática da explotación masiva e indiscriminada de determinadas substancias, a busca de recursos alternativos e a limitación do consumo, entre outros aspectos. As transformacións químicas (unidade 6). No epígrafe terceiro ("Enerxía das reaccións químicas") pódese abordar a cuestión do consumo de enerxía. Hai que comentar a importancia dalgunhas reaccións químicas na produción de enerxía, pero ao mesmo tempo débese facer notar que a devandita produción se realiza consumindo materias primas non renovables (carbón, petróleo, gas natural,...) as reservas da cal diminúen. Química do carbono. Formulación orgánica (unidade 7). O epígrafe dedicado ao petróleo serve para analizar o feito de que uns poucos países (os máis desenvolvidos) estamos a consumir o 90% de toda a enerxía que se produce no planeta. Deste modo, se temos en conta que o consumo medio de enerxía, por habitante e ano, é de setenta mil millóns de xullos, podemos concluír que, mentres o 5% da poboación (a rica) consume trescentos mil millóns de xullos, o 50% da poboación (a máis pobre) gasta menos de vinte mil millóns de xullos. Tamén serve este epígrafe para afondar no problema da necesidade de xestionar de modo razoable os recursos naturais e concienciar, así, o alumnado da súa limitación. Electricidade e corrente eléctrica (unidade 14). Ao introducir o concepto de potencia eléctrica, pode analizarse unha factura eléctrica para coñecer o consumo real dunha casa. Algunhas facturas detallan o gasto aproximado de cada aparato, o que nos pode servir para incidir no modo de reducir o consumo de enerxía.

Educación ambiental Moitas transformacións sociais son ocasionadas por desenvolvementos da ciencia e a tecnoloxía. Non obstante, non todos os avances están exentos de problemas. Un dos máis

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

importantes é a degradación que sofre o medio, motivada, a maioría das veces, por conflitos entre intereses opostos. Unidades adecuadas para tratar esta cuestión son as seguintes: As transformacións químicas (unidade 6). No epígrafe segundo, ao comentar as reaccións de combustión, pódese relacionar este tipo de reaccións co "efecto invernadoiro" (ligado ao exceso de CO2 na atmosfera) e coa "chuvia ácida" (en íntima conexión co exceso de SO2, SO3 e H2S que se lanzan á atmosfera como resultado dos procesos industriais, a combustión dos carburantes nos vehículos, etc.). No epígrafe terceiro ("Enerxía das reaccións químicas"), pódese mencionar o problema da eliminación dos residuos radiactivos producidos nas centrais nucleares (verquidos aos océanos, enterrados en minas profundas, etc.), así como o das emisións radiactivas orixinadas por accidentes nestes centros. Tamén se pode comentar a degradación ocasionada polas escouras resultantes da actividade tecnolóxica (fábricas, laboratorios, etc.) e as medidas que deberían tomarse para anular ou diminuír os seus efectos sobre o medio. Química do carbono. Formulación orgánica (unidade 7). O epígrafe dedicado ao petróleo (en número 7), e en especial o apartado titulado Repercusións asociadas ao uso de combustibles fósiles serve para analizar e reflexionar sobre os efectos nocivos que carrexa a explotación, o transporte e a combustión desta substancia que tanta importancia tivo no desenvolvemento económico e industrial durante o século XX. No apartado Os biocombustibles estúdanse as súas vantaxes e inconvenientes como alternativas ao petróleo. A xeración e rápida utilización de novos produtos e materiais, unhas veces provocadas por demandas sociais e outras supeditadas a intereses económicos ou doutro tipo, poden carrexar danos ambientais: clorofluorocarbonos (responsables da destrución parcial da capa de ozono), insecticidas tóxicos (como o DDT), polímeros non degradables (numerosos plásticos), etc. Calor e Termodinámica (unidade 13). No apartado Entropía e degradación da enerxía abórdase o problema da crise enerxética, ou crise entrópica. Non debemos desaproveitar a ocasión para incidir na necesidade de non degradar o medio apoiándonos na irreversibilidad que se desprende da segunda lei e na consecuencia que iso leva consigo: o carácter finito das fontes de enerxía aproveitable. Educación para a paz Moitas veces culpouse os científicos de ser os máximos responsables do descubrimento e a fabricación de armas e, polo tanto, do seu uso destrutivo. A verdade é que non son máis culpables que outros moitos seres humanos que cos seus actos, as súas ideas e decisións, contribúen a desencadear o conflito bélico. Por iso, se desexamos unha sociedade na que prime o respecto e a tolerancia cara a calquera persoa, independentemente do seu lugar de orixe, cor, credo, etc., temos que actuar en consecuencia. Unidades adecuadas para tratar esta cuestión son as seguintes: As transformacións químicas (unidade 6). No epígrafe "Reaccións químicas de interese" coméntase unha serie de reaccións importantes no noso modo de vida. Tamén se nomea a Fritz Haber, xenio da química, pero que non dubidou en fabricar gases letais para que fosen empregados na guerra. Tamén se poden comentar as reaccións de fisión, que de xeito incontrolado poden ter un efecto destrutivo, pero que, coas axeitadas precaucións, poden servir para mellorar a calidade de vida (se deixamos a un lado, claro está, a cuestión das escouras radiactivas).

Movementos nunha e dúas dimensións (unidade 9). Nesta unidade, para ilustrar os movementos parabólicos e o tiro horizontal, non faremos uso dos típicos exercicios de lanzamento de proxectís, senón que estes contidos serán exemplificados con actividades deportivas ou o lanzamento de material de supervivencia.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

As leis da dinámica (unidade 10). É demasiado habitual contemplar case como único exemplo de conservación do momento lineal o fenómeno do retroceso de armas e canóns ao disparar. Optaremos por desbotar semellantes exemplos, a favor de moitos outros que non gardan ningunha relación co mundo das armas de fogo.

Educación para a saúde Ninguén pode dubidar de que nos últimos anos, e sobre todo nos países desenvolvidos, aumentou a esperanza de vida. Que vivamos máis tempo débese a diversos factores: de tipo social (mellor alimentación, mellores condicións de traballo, etc.) e de tipo científico (por exemplo, os avances conseguidos en Medicina). A este último factor, a Química contribuíu de xeito notable con dúas grandes achegas: o illamento e síntese de numerosos medicamentos que alivian ou evitan multitude de enfermidades (analxésicos e antibióticos) e o descubrimento dos fertilizantes (o nitróxeno, o fósforo e o potasio esgótanse, colleita tras colleita, do chan agrícola e hai que repoñelos). Son exemplos de fertilizantes o KNO3, o NH3, e o Ca(H2PO4)2. Ademais das dúas unidades do bloque de Química nas que se pode tratar esta cuestión, a Educación para a saúde é un tema transversal relevante nalgunhas unidades de Física do libro do alumno. O enlace químico (unidade 4). No desenvolvemento desta unidade pódese incidir no enlace dalgúns dos compostos utilizados como fertilizantes. Química do carbono. Formulación orgánica (unidade 7). Coméntanse as propiedades e a obtención de certos compostos medicinais e outros como os contaminantes orgánicos persistentes que son daniños para a saúde. As leis da dinámica (unidade 10). Esta unidade contén multitude de exemplos relacionados con distintas actividades deportivas. Traballo e enerxía mecánica (unidade 12). Coméntase a necesidade dunha alimentación axeitada que achegue a enerxía necesaria para poder desenvolver un traballo. Electricidade e corrente eléctrica (unidade 14). Menciónanse as necesarias precaucións que debemos contemplar na nosa relación coa electricidade.

Educación vial O tratado na unidade 8 (A descrición dos movementos: cinemática), na unidade 9 (Movementos nunha e dúas dimensións) e a súa aplicación na unidade 11 (Forzas na natureza: aplicacións) permite introducir o debate sobre os factores físicos que determinan as limitacións de velocidade no tráfico e a necesidade obxectiva de respectalas, pois eses principios físicos están por enriba de calquera suposta destreza ao volante.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

3. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES

UNIDADE INTRODUTORIA

A MEDIDA

OBXECTIVOS 1. Saber distinguir entre magnitude e unidade. 2. Coñecer e saber manexar os instrumentos de medida máis usuais nun laboratorio de física e química. 3. Ser conscientes de que a precisión dunha medida depende do aparato de medida e da destreza do experimentador, e de que o erro cometido debe cuantificarse. 4. Entender que a representación gráfica das medidas constitúe unha destreza que o experimentador debe utilizar con moita frecuencia.

CONTIDOS

Conceptos

Magnitudes. Concepto. Magnitudes fundamentais e derivadas. Unidades, o sistema internacional. Conversión de unidades. Instrumentos de medida. Características: sensibilidade, precisión e exactitude. Cifras significativas, redondeo e notación científica. Erros na medida. Incerteza. Erro absoluto e relativo. Representacións gráficas. Liña de axuste. Interpretación.

Procedementos

Realización de medidas con distintos instrumentos e estimación do erro cometido. Resolución de exercicios e problemas empregando axeitadamente as unidades e magnitudes apropiadas.

Actitudes

Valoración da importancia que para ciencias como a física e a química ten a exactitude e a expresión correcta das medidas realizadas. Coidado no manexo dos instrumentos de medida co fin de que estes resulten o máis exactos posible. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Realizar correctamente a ecuación de dimensións dunha determinada magnitude derivada. 2. Coñecer todas as unidades do sistema internacional, así como os prefixos correspondentes aos múltiplos e submúltiplos destas unidades, e converter unhas unidades noutras. 3. Saber manexar o calibrador, a balanza, a probeta, a pipeta, o contagotas e o matraz aforado. 4. Entender que o resultado de calquera operación matemática debe ser expresado cun número limitado de cifras significativas e non necesariamente con todas as que dea a calculadora. 5. Utilizar con soltura a notación científica. 6. Calcular correctamente o erro absoluto e relativo correspondentes a unha serie de medidas da mesma magnitude, así como saber expresar o resultado final da medida incluíndo os devanditos erros.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

CONTIDOS MÍNIMOS: Magnitudes. Concepto. Magnitudes fundamentais e derivadas. Unidades, o sistema internacional. Conversión de unidades. Cifras significativas, redondeo e notación científica. Representacións gráficas. Liña de axuste. Interpretación. TEMPORALIZACIÓN: Posto que realmente esta unidade é introdutoria á materia e todos os contidos xa foron tratados en cursos anteriores, dedicarémoslle exclusivamente un par de sesións. Tempo abondo para que os alumnos volvan tomar o contacto coa materia e o hábito de estudante, e suficiente tamén para revisar os contidos básicos reflectidos na unidade.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

QUÍMICA UNIDADE Nº 1

A TEORÍA ATÓMICO-MOLECULAR

OBXECTIVOS 1. Clasificar os corpos materiais; así como as súas propiedades en físicas e químicas. 2. Comprender e aplicar correctamente as leis ponderais e as volumétricas. 3. Relacionar as leis ponderais co concepto de átomo. 4. Xustificar a existencia das moléculas, baseándose nas distintas leis e teorías postuladas na unidade. 5. Utilizar o concepto de mol como unidade de cantidade de substancia e aplicar o devandito concepto de forma operativa nos cálculos químicos e na determinación de fórmulas químicas.

CONTIDOS

Conceptos

A materia, propiedades dos corpos materiais. Clasificación da materia. Leis ponderais. Interpretación das leis ponderais: teoría atómica de Dalton. Leis volumétricas: hipótese de Avogadro. Masas atómicas e moleculares. O mol e a masa molar. Composición centesimal. Determinación de fórmulas empíricas e moleculares.

Procedementos

Utilización de procedementos físicos baseados nas propiedades características das substancias puras, para separar estas nunha mestura. Uso de técnicas experimentais para determinar e comparar cantidades, en mol, de diversas substancias. Determinación experimental da fórmula empírica e molecular dalgún composto sinxelo. Resolución de actividades e problemas abertos, formulados como pequenas investigacións nas que deban aplicarse algunhas etapas do método científico.

Actitudes

Valoración positiva da Ciencia ao recoñecer que xorde do conxunto das achegas que se producen no curso da historia. Mantemento das necesarias normas de seguridade ao traballar nun laboratorio. Rigor na utilización de conceptos e principios, valorando a súa precisión.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

2. 3.

4. 5. 6. 7.

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

Saber clasificar os corpos materiais en substancias puras (elementos e compostos) e mesturas (homoxéneas e heteroxéneas), así como as súas distintas propiedades, en física e químicas. Describir os diversos métodos de obtención de substancias puras. Separar correctamente no laboratorio, todas as substancias puras que compoñen unha determinada mestura. Aplicar as tres leis ponderais a procesos químicos sinxelos; e á inversa, dada unha serie de experimentos químicos, descubrir qué lei ponderal se cumpre. Recoñecer o reactivo limitante. Entender o significado das leis volumétricas no comportamento físico dos gases. Distinguir correctamente entre átomo e moléculas e xustificar o número de átomos dos distintos elementos que, necesariamente, deben integrar unha determinada molécula sinxela. Calcular masas atómicas relativas, a partir do coñecemento do número de átomos que integran a molécula e a proporción en masa de cada un deles. Realizar correctamente equivalencias entre moles, gramos, moléculas e átomos existentes nunha determinada cantidade de substancia. Calcular a composición centesimal de cada un dos elementos que integran un composto e saber determinar a fórmula empírica e molecular dun composto a partir da súa composición centesimal.

CONTIDOS MÍNIMOS: Leis ponderais. Leis volumétricas: hipótese de Avogadro. Masas atómicas e moleculares. O mol e a masa molar. Composición centesimal. Determinación de fórmulas empíricas e moleculares. TEMPORALIZACIÓN: A case totalidade dos contidos desta unidade xa foron tratados en cursos anteriores, pero será necesario repasalos e afondar naquelas cuestións que quedasen pendentes. É por iso que lle dedicaremos un par de semanas, o equivalente a oito sesións, para desenvolver estes contidos.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 2

ESTADOS DE AGREGACIÓN. TEORÍA CINÉTICA

OBXECTIVOS 1. Comprender o significado de presión e temperatura, así como o de temperatura absoluta. 2. Utilizar as ecuacións dos gases para determinar volumes, presións, temperaturas, cantidade de substancia, masas molares e densidades de distintos gases. 3. Aplicar a teoría cinético-molecular para explicar o comportamento de gases, líquidos e sólidos.

CONTIDOS

Conceptos

Estados de agregación da materia, as súas propiedades. Cambios de estado. Medida da presión exercida por un gas. Leis dos gases. Ecuación xeral dos gases. Mestura de gases. Lei de Dalton para as presións parciais A teoría cinético-molecular. Xustificación das propiedades dos gases, líquidos e sólidos. A presión de vapor nos líquidos, a súa influencia na temperatura de ebulición. A presión de vapor nos sólidos e a temperatura de fusión.

Procedementos

Interpretación de táboas e gráficas correspondentes ao quentamento de certas substancias, así como doutros referentes ás leis de Boyle e Charles e Gay-Lussac e ás de temperaturas de ebulición en función da presión exterior. Uso de barómetros e manómetros e realización de diversas medidas. Resolución de exercicios e problemas relacionados coas leis dos gases e co cálculo de volumes molares. Aplicación dos postulados da teoría cinético-molecular, formulándoos como pequenas investigacións para explicar o comportamento de sólidos, líquidos e gases.

Actitudes

Valoración positiva da Ciencia ao recoñecer que xorde do conxunto das achegas que se producen no curso da historia. Interese polo coñecemento das aplicacións da Ciencia á vida cotiá. Valoración positiva da importancia do traballo individual e en grupo. Consideración da importancia que ten a interacción ciencia-técnica na sociedade.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer qué cambios de estado suceden con achega de enerxía e cáles con desprendemento de enerxía. 2. Aplicar correctamente as ecuacións dos gases para determinar volumes, presións, temperaturas, cantidade de substancia, masas molares e densidades de distintos gases, e así poder describir a súa evolución nos procesos. 3. Precisar o concepto de volume molar en condicións normais e en calquera outras condicións.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

4. Saber explicar, cos postulados da teoría cinético-molecular, o comportamento dos gases, líquidos sólidos. 5. Entender o concepto de presión de vapor nos líquidos e o de temperatura de ebulición. 6. Entender o concepto de presión de vapor nos sólidos e o de temperatura de fusión. CONTIDOS MÍNIMOS: Leis dos gases. Ecuación xeral dos gases. Mestura de gases. Lei de Dalton para as presións parciais A teoría cinético-molecular. Xustificación das propiedades dos gases, líquidos e sólidos. Resolución de exercicios e problemas relacionados coas leis dos gases e co cálculo de volumes molares. TEMPORALIZACIÓN: Ao igual que a unidade anterior tamén a esta lle dedicaremos un par de semanas, xa que os contidos antes reflectidos xa foron estudados en cursos anteriores. É por iso, que haberá que revisalos e afondar neles, non habendo practicamente ningún novo. Debido á necesidade de recordar tamén a formulación inorgánica xa estudada tanto en 3º E.S.O. como en 4º E.S.O. aproveitaremos o desenvolvemento tanto da unidade 1 coma da unidade 2 para, ao mesmo tempo que traballamos os contidos específicos destas, repasar a formulación e nomenclatura.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 3

ESTRUTURA ATÓMICA. O SISTEMA PERIÓDICO

OBXECTIVOS 1. Coñecer as características dos electróns, protóns e neutróns (masa, carga, etc.), así como o seu descubrimento. 2. Coñecer e comprender os diferentes modelos atómicos. 3. Relacionar o número atómico e o número másico co número de electróns, protóns e neutróns que ten o átomo dun determinado elemento, así como comprender o que son os isótopos. 4. Coñecer a estrutura electrónica dos átomos. 5. Saber xustificar as propiedades dun elemento coa súa situación no sistema periódico e coñecer a distribución de todos eles na natureza.

CONTIDOS

Conceptos

As partículas atómicas: electróns, protóns e neutróns. Estudio dos diferentes modelos atómicos. Número atómico, número másico e isótopos dun elemento. Espectros atómicos, hipótese de Planck e efecto fotoeléctrico. Números cuánticos, orbitais atómicos e configuración electrónica. O sistema periódico. Xustificación do sistema periódico curto. Variación das propiedades dun elemento con respecto á súa situación no sistema periódico. Abundancia e importancia dos elementos na natureza.

Procedementos

Utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na realización de pequenos informes que sirvan para comparar a xénese e desenvolvemento dos diferentes modelos atómicos, entender algunhas aplicacións do efecto fotoeléctrico e poder contrastar a evolución histórica dos métodos de clasificación dos elementos químicos. Recoñecemento, en forma de esquema, dos diferentes criterios adoptados en cada unha das clasificacións dos elementos químicos que se realizaron ao longo da historia ata chegar ao actual sistema periódico. Resolución de actividades e problemas sobre as diferentes cuestións formuladas na unidade.

Actitudes

Valoración do carácter aberto da ciencia, a partir da xustificación das diferentes elaboraciones de modelos atómicos. Recoñecemento da importancia que teñen as leis e os modelos na ciencia e da relación feitos-teoría: inclusión dun feito nunha teoría xa existente ou busca e descubrimento dun feito a partir dunha teoría que o postula. Rigor na utilización de conceptos e principios, valorando a súa precisión.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer e manexar correctamente as cargas e masas de electróns, protóns e neutróns. 2. Saber describir os diferentes modelos atómicos e sinalar tanto os carácteres que un determinado modelo conserva do anterior como as novas achegas.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

3. Xustificar as sucesivas elaboraciones de modelos atómicos, valorando o carácter aberto da ciencia. 4. Calcular o número de electróns, protóns e neutróns que ten un átomo, a partir do coñecemento do seu número atómico e o seu número másico. 5. Dados os números atómico e másico, saber recoñecer isótopos e calcular a masa atómica dun elemento a partir das masas atómicas dos isótopos que contén e da súa abundancia relativa no elemento. 6. Coñecer a causa das raias espectrais e do efecto fotoeléctrico. 7. Realizar cálculos de lonxitudes de onda, frecuencias e enerxías de radiación. 8. Manexar os números cuánticos e relacionalos coa configuración electrónica dos elementos, así como realizar correctamente as configuracións electrónicas. 9. Tendo presente a situación dos elementos no sistema periódico, identificar algunhas propiedades físicas e químicas daqueles. CONTIDOS MÍNIMOS: Estudio dos diferentes modelos atómicos. Número atómico, número másico e isótopos dun elemento. Números cuánticos, orbitais atómicos e configuración electrónica. O sistema periódico. Xustificación do sistema periódico curto. Variación das propiedades dun elemento con respecto á súa situación no sistema periódico. TEMPORALIZACIÓN: A maior parte dos contidos desta unidade son teóricos aínda que tamén hai algún numérico como os relacionados co número atómico, número másico e a configuración electrónica. É de grande interese que o noso alumnado comprenda os contidos deste tema, xa que lle permitirán asumir con maior facilidade os que vingan despois. É por iso que lle dedicaremos dúas semanas, tempo abondo para que asuman tanto os contidos conceptuais como os procedimentales.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 4

O ENLACE QUÍMICO

OBXECTIVOS 1. Saber xustificar a existencia dos enlaces químicos. 2. Comprender a diferenza entre enlace intramolecular e intermolecular. 3. Recoñecer todos os tipos de enlace, relacionando as propiedades que presenta unha determinada substancia coa natureza dos enlaces que posúe. 4. Coñecer as regras de nomenclatura e formulación, e sabelas aplicar os compostos formados polos elementos máis correntes.

CONTIDOS

Conceptos

Natureza e xustificación do enlace químico. Enlace iónico. Propiedades dos compostos iónicos. Enlace covalente utilizando a regra do octeto e os diagramas de Lewis. Polaridade do enlace covalente. Propiedades dos compostos covalentes. Enlaces intermoleculares: forzas de Van de Waals e enlaces de hidróxeno. Introdución ao enlace metálico. Propiedades dos metais.

Procedementos

Recoñecemento das propiedades de diversas substancias habituais, segundo o tipo de enlace. Deseño de experiencias encamiñadas a comprobar esas propiedades, manipulando correctamente o instrumental e os produtos axeitados. Manexo dos modelos moleculares. Resolución de exercicios relacionados co enlace que presentan as substancias, así como daqueles outros relacionados coa revisión da nomenclatura e formulación de compostos habituais.

Actitudes

Aprecio polo rigor e a precisión no uso dos conceptos e da terminoloxía propia desta unidade. Valoración positiva da influencia da química no descubrimento e perfeccionamento de novos materiais que inciden nunha mellora da calidade de vida.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Entender por que se enlazan os átomos. 2. Describir as etapas de formación dun composto iónico, calculando a enerxía liberada no proceso global. 3. Predicir o tipo de enlace, intramolecular e/ou intermolecular, que existirá nun determinado composto e sabelo explicar. 4. Emitir hipótese sobre o tipo de enlace que presentan certas substancias ante o seu comportamento e propiedades. 5. Coñecer os nomes e fórmulas dos compostos máis usuais. CONTIDOS MÍNIMOS:

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

Natureza e xustificación do enlace químico. Enlace covalente, metálico e iónico. Propiedades. Recoñecemento das propiedades de diversas substancias habituais, segundo o tipo de enlace. Formulación e nomenclatura da química inorgánica.

TEMPORALIZACIÓN: Grazas ao traballo que realizariamos na unidade anterior con dúas semanas de traballo será suficiente para desenvolver os contidos propostos, co que chegaremos ata mediados de novembro. Cabe recordar que a estas alturas do curso xa revisariamos e afondariamos na formulación e nomenclatura inorgánica, que será imprescindible a partir de agora.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 5

DISOLUCIÓNS

OBXECTIVOS 1. Coñecer a concentración dunha disolución expresada en porcentaxe en masa, porcentaxe en volume, molaridad, molalidad e fracción molar, e saber preparar disolucións de concentración coñecida. 2. Comprender o proceso de disolución, o concepto de solubilidade e os factores que a determinan. Distinguir entre disolución saturada e sobresaturada. 3. Saber explicar, cos postulados da teoría cinética, as variacións das propiedades coligativas, calcular numericamente estas variacións e aplicalas ao cálculo de masas molares de solutos. 4. Entender a diferenza entre disolución, suspensión e dispersión coloidal.

CONTIDOS

Conceptos

Disolucións: definición, tipos, forma de expresar a súa concentración. O proceso de disolución, solubilidade, factores que inflúen na solubilidade. Propiedades coligativas das disolucións. Suspensións e disolucións coloidais.

Procedementos

Resolución de problemas para determinar a cantidade de substancia (en gramos e mol) contida nun volume determinado de disolución e, á inversa, para determinar a concentración da disolución dada unha cantidade de substancia. Utilización de técnicas de laboratorio para preparar disolucións de distinta concentración (de solutos sólidos líquidos). Determinación experimental da solubilidade en auga dalgunhas substancias. Resolución de cuestións nas que deban aplicarse os postulados da teoría cinética para explicar as propiedades coligativas. Realización de actividades e problemas nos que, por aplicación das variacións das propiedades coligativas, se determinen masas molares de solutos non iónicos.

Actitudes

Disposición á realización coidadosa de experiencias de laboratorio e á orde e precaución en manéxolle do material. Recoñecemento da necesidade de manter unhas normas de seguridade no traballo de laboratorio, respectando as indicacións de seguridade que reflicten as etiquetas dos produtos de laboratorio. Valoración positiva da importancia que teñen as disolucións dentro das mesturas e da súa manifestación en moitos dos procesos biolóxicos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer unha disolución, calquera que sexa o estado en que se presenten tanto o soluto como o disolvente, precisando as diferenzas existentes entre unha disolución verdadeira e unha disolución coloidal. 2. Calcular concentracións en porcentaxe en masa, porcentaxe en volume, molaridad, molalidad

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

e fracción molar, tanto de solutos sólidos como líquidos (neste caso, sabendo aplicar os datos de densidade e pureza), así como determinar a cantidade de substancia (en gramos e moles) contida nun volume determinado dunha disolución. Preparar correctamente, no laboratorio, disolucións de concentracións determinadas partindo de solutos sólidos ou doutras máis concentradas a molaridad do cal é coñecida, ou que deba calcularse previamente a partir dos datos contidos na etiqueta do produto. Saber explicar o proceso de disolución, entender o concepto de solubilidade e os factores que inflúen na solubilidade dunha substancia, e distinguir entre disolución saturada e sobresaturada. Describir, á luz da teoría cinética, as variacións nas propiedades do disolvente como consecuencia da adición dun soluto non iónico e, dados uns valores numéricos, calcular estas variacións. Aplicar correctamente as leis das propiedades coligativas para o cálculo de masas molares de solutos non iónicos.

CONTIDOS MÍNIMOS: Disolucións: definición, tipos, forma de expresar a súa concentración. Resolución de problemas para determinar a cantidade de substancia (en gramos e mol) contida nun volume determinado de disolución e, á inversa, para determinar a concentración da disolución dada unha cantidade de substancia. Utilización de técnicas de laboratorio para preparar disolucións de distinta concentración (de solutos sólidos líquidos). TEMPORALIZACIÓN: Novamente deberemos empezar a unidade recordando os contidos xa desenvolvidos en cursos anteriores, só que agora estes se van complicar un pouco. Debido á importancia que as disolucións teñen no mundo da química, será absolutamente necesario evolucionar pouco a pouco na asunción de contidos. Por iso dedicarémoslle tres semanas, o equivalente a doce sesións, co que o contido avaliable para o primeiro trimestre remataría aquí, a pesar de que estariamos na primeira semana de decembro.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 6

AS TRANSFORMACIÓNS QUÍMICAS

OBXECTIVOS 1. Comprender o significado das ecuacións químicas, como expresión das reaccións, no seu aspecto estequiométrico e enerxético. 2. Aplicar un método baseado no concepto de mol para resolver problemas de cálculos ponderais e volumétricos (estequiometría). 3. Coñecer as reaccións de neutralización e as de oxidación-redución, calculando os números de oxidación de todas as especies que integran a ecuación redox. 4. Relacionar a calor de reacción a presión constante coa variación de entalpía, e realizar gráficas e cálculos en ecuacións termoquímicas sinxelas. 5. Saber xustificar os factores que inflúen na velocidade dunha reacción co seu mecanismo as características dos electróns, protóns e neutróns (masa, carga, etc.), así como o seu descubrimento. 6. Comprender as diferenzas entre química industrial e química de laboratorio, así como as implicacións da química industrial na sociedade actual. 7. Coñecer algunhas reaccións químicas que, pola súa importancia biolóxica, industrial ou repercusión ambiental, teñen maior interese na nosa sociedade, e o papel que debe exercer a química na construción dun futuro sostible.

CONTIDOS

Conceptos

A reacción química. Axuste de ecuacións químicas. Cálculos ponderais e volumétricos nas reaccións químicas. Rendemento dunha reacción. Tipos de reaccións químicas: de combinación, de descomposición, de substitución, ácidobase e de oxidación-redución. Enerxía das reaccións químicas. Como se producen as reaccións químicas. Química industrial. As súas implicacións Reaccións químicas de interese.

Procedementos

Resolución de exercicios e problemas, teóricos e aplicados, utilizando toda a información que proporciona a correcta lectura dunha ecuación química: estado físico das substancias, relacións ponderais e volumétricas, enerxía de reacción, etcétera. Realización de experiencias de laboratorio onde haxa que pesar os reactivos e, despois, os produtos de reacción, para determinar o rendemento obtido. Extracción de conclusións das experiencias de laboratorio, presentándoas de xeito adecuado nos informes pertinentes. Utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na realización de pequenos informes.

Actitudes

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

Valoración positiva da importancia que para o desenvolvemento social, científico e tecnolóxico ten a química, así como recoñecemento dos riscos que o seu mal uso pode carrexar. Desenvolvemento de actitudes de traballo en equipo, especialmente na realización de experiencias de laboratorio. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Axustar as ecuacións químicas facendo figurar nelas, de modo correcto, as fórmulas das substancias. 2. Deducir, a partir do estado físico das substancias e das súas relacións estequiométricas, as cantidades de reactivos e produtos que interveñen nunha reacción química. 3. Clasificar as reaccións químicas en función da transformación acontecida e da partícula transferida. 4. Calcular correctamente os números de oxidación de todas as especies que integran unha ecuación redox. 5. Resolver problemas relacionados con variacións de entalpía en ecuacións termoquímicas. 6. Coñecer o mecanismo polo que suceden as reaccións químicas. 7. Recoñecer e saber explicar os factores que determinan a velocidade dunha reacción. 8. Coñecer a importancia e utilidade do estudio das reaccións químicas na sociedade actual.

CONTIDOS MÍNIMOS: A reacción química. Axuste de ecuacións químicas. Cálculos ponderais e volumétricos nas reaccións químicas. Rendemento dunha reacción. Resolución de exercicios e problemas, teóricos e aplicados, utilizando toda a información que proporciona a correcta lectura dunha ecuación química: estado físico das substancias, relacións ponderais e volumétricas, enerxía de reacción, etcétera. TEMPORALIZACIÓN: Os contidos desta unidade poden perfectamente desdobrarse nunha primeira parte na que traballariamos o axuste de ecuacións químicas, xusto antes da vacacións de Nadal; e unha segunda, na que nos centrariamos na estequiometría. Por iso aproveitariamos a última semana antes de Nadal para o axuste e ata mediados de xaneiro para o resto, é dicir, tres semanas.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 7

QUÍMICA DO CARBONO. FORMULACIÓN ORGÁNICA

OBXECTIVOS 1. Dar razóns de tipo químico acerca do número tan elevado de compostos de carbono. 2. Recoñecer os grupos funcionais dos compostos orgánicos máis representativos, así como os seus nomes e fórmulas. 3. Coñecer as propiedades (físicas e químicas) máis representativas de cada un dos grupos de compostos orgánicos. 4. Aplicar o concepto de isomería aos compostos que a posúan. Recoñecer e nomear os isómeros do composto. 5. Coñecer aspectos fundamentais do petróleo e da industria relacionada con el, así como a alternativa que supoñen os biocatalizadores. 6. Analizar a importancia que tivo na nosa sociedade o desenvolvemento dos compostos orgánicos de síntese, tanto no seu aspecto positivo coma no negativo.

CONTIDOS

Conceptos

Enlaces do carbono, representación das moléculas orgánicas. Hidrocarburos e halogenuros de alugo. Compostos osixenados: alcohois, fenois, éteres, aldehidos, cetonas, ácidos carboxílico e ésteres. Compostos nitroxenados: aminas e amidas. Isomería plana e espacial. Petroquímica. Desenvolvemento dos compostos orgánicos de síntese: vantaxes e inconvenientes.

Procedementos

Manexo de modelos moleculares e construción de diversos compostos de carbono, así como dos seus isómeros, con enlaces sinxelos e múltiples. Elaboración de esquemas sobre as propiedades máis significativas dos diversos grupos de compostos orgánicos estudados. Formulación e nomenclatura dos principais compostos orgánicos. Visualización dun vídeo sobre o funcionamento dunha refinaría. Estudio bibliográfico comparativo, dende o punto de vista enerxético, do petróleo con outras fontes de enerxía.

Actitudes

Valoración crítica das posibilidades tecnolóxicas dos compostos do carbono (fabricación de novos materiais). Actitude positiva ante a limitación do petróleo como fonte enerxética e recoñecemento da súa incidencia no medio así como de todos aqueles compostos orgánicos especialmente contaminantes.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Entender o motivo do elevado número de compostos orgánicos existentes.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

2. Saber recoñecer un composto orgánico polo seu grupo funcional. 3. Nomear e formular os compostos orgánicos máis importantes das series: hidrocarburos, halogenuros de alugo, funcións osixenadas e nitroxenadas. 4. Relacionar as propiedades físicas e químicas dos compostos pertencentes ás series anteriores coas características estruturais do seu grupo funcional. 5. Distinguir as diversas clases de isomería que poden presentar os compostos orgánicos, e calcular os isómeros dun determinado composto. 6. Describir a orixe e localización do petróleo, así como os tratamentos posteriores ata obter, a partir del, as materias primas orgánicas máis fundamentais. 7. Valorar a importancia social e económica que supuxo o desenvolvemento dos compostos orgánicos de síntese, así como a necesidade de investigar para erradicar aqueles que sexan especialmente contaminantes. CONTIDOS MÍNIMOS: Enlaces do carbono, representación das moléculas orgánicas. Hidrocarburos e halogenuros de alugo. Compostos osixenados: alcohois, fenois, éteres, aldehidos, cetonas, ácidos carboxílico e ésteres. Compostos nitroxenados: aminas e amidas. Formulación e nomenclatura dos principais compostos orgánicos. TEMPORALIZACIÓN: Con esta unidade rematamos a parte de química, non por iso hai que restarlle a importancia que ten. É posible que ata agora non se traballara en profundidade a química orgánica, polo que será necesario empezar dende a casuística do carbono, seguindo pola formulación e nomenclatura orgánica, para finalmente abordar propiedades dos compostos. Dedicaremos dúas semanas ao seu estudio. Ao finalizar o bloque de Química, que debe axustarse pulcramente á metade do curso, faremos o correspondente exame global, tal e como aparece no apartado "Procedemento avaliador".

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

FÍSICA UNIDADE Nº 8

A DESCRICIÓN DOS MOVEMENTOS: CINEMÁTICA

OBXECTIVOS 1. Comprender o concepto de posición nun plano e no espazo como magnitude vectorial e extraer toda a información a partir da notación vectorial da posición. 2. Distinguir entre magnitudes medias e instantáneas. 3. Obter magnitudes instantáneas polo procedemento de incrementos moi pequenos. 4. Aplicar o cálculo diferencial á obtención de magnitudes instantáneas. 5. Utilizar correctamente a notación vectorial nas magnitudes cinemáticas. 6. Recoñecer as compoñentes intrínsecas da aceleración.

CONTIDOS

Conceptos

A posición como vector: desprazamento, traxectoria e espazo recorrido. A velocidade: velocidade media e instantánea. A velocidade instantánea como derivada do vector de posición. A aceleración: aceleración media e instantánea. A aceleración instantánea como derivada do vector velocidade. Compoñentes intrínsecas da aceleración.

Procedementos

Dedución da velocidade dun corpo a partir de gráficas posición-tempo. Representación gráfica das magnitudes cinemáticas a partir de ecuacións de traxectoria. Uso do cálculo diferencial para a determinación da velocidade e aceleración instantáneas. Dedución da aceleración dun corpo a partir de gráficas velocidade-tempo. Cálculo das compoñentes intrínsecas da aceleración en movementos circulares. Formulación de estratexias e capacidade de resolución comentada de problemas.

Actitudes

Valoración da importancia que pode ter o coñecemento das traxectorias de obxectos potencialmente perigosos para a Terra. Consideración da importancia do estudio e coñecemento das magnitudes que describen os movementos dos corpos. Interese na adquisición de destrezas matemáticas aplicadas á Física.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describir correctamente a posición dun corpo (módulo, dirección e sentido) a partir do vector de posición en función das súas compoñentes, e viceversa.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

2. Calcular velocidades medias a partir das ecuacións vectoriais de posición en función do tempo. 3. Representar graficamente en función do tempo as magnitudes cinemáticas, coñecidas as súas expresións. 4. Determinar velocidades e aceleracións instantáneas a partir da ecuación de posición. 5. Resolver cuestións que requiran a comprensión dos conceptos de posición, velocidade e aceleración en toda a súa extensión. 6. Calcular as compoñentes intrínsecas da aceleración en casos sinxelos. CONTIDOS MÍNIMOS: Dedución da aceleración, velocidade e espazo percorrido por un corpo a partir de gráficas velocidade-tempo. Elementos do movemento: posición, espazo, velocidade e aceleración no seu carácter vectorial. Compoñentes intrínsecas da velocidade e da aceleración. Formulación de estratexias e capacidade de resolución comentada de problemas. TEMPORALIZACIÓN: Todos os contidos aquí referidos xa foron traballados en 4º E.S.O., coa salvidade de que este curso traballaremos en dúas dimensións e o curso anterior só traballábase nunha. Normalmente os alumnos adoitan ter dificultades á hora de compoñer movementos e de traballar con representación vectorial. Pero debido á importancia da cinemática no estudio da Física, dedicaremos o tempo que sexa necesario para o bo desenvolvemento da unidade. Inicialmente consideramos oportuno dedicar dez sesións ao estudio desta, que é a equivalente a dúas semanas e media. Chegando así ata primeiros de marzo.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 9

MOVEMENTOS NUNHA E DÚAS DIMENSIÓNS

OBXECTIVOS 1. Recoñecer a importancia dos sistemas de referencia na resolución de problemas de movementos. 2. Coñecer a importancia dos movementos uniformemente acelerados na natureza e utilizar correctamente as súas ecuacións representativas adaptadas a distintas circunstancias. 3. Comprender o significado da composición ou principio de superposición de movementos. 4. Relacionar magnitudes lineais e angulares nos movementos circulares e recoñecer o carácter periódico do movemento circular uniforme.

CONTIDOS

Conceptos

Movementos rectilíneos: ecuacións de movemento e representación gráfica das magnitudes. Movementos rectilíneos con aceleración constante na natureza. Movemento parabólico como composición de movementos rectilíneos uniformes e rectilíneos uniformemente acelerados. Magnitudes de interese nos movementos parabólicos: alcance e altura. Superposición de movementos rectilíneos e uniformes. Movementos circulares: magnitudes angulares e a súa relación coas lineais.

Procedementos

Resolución de cuestións de tipo conceptual, como por exemplo as situacións deportivas. Dedución do valor das magnitudes cinemáticas en calquera instante, coñecido o tipo de movemento dun corpo. Manexo das ecuacións de movemento en forma vectorial. Representación gráfica dos distintos movementos. Uso do cálculo diferencial na resolución de problemas. Capacidade de relación de gráficas dos distintos movementos. Elaboración de estratexias e capacidade de resolución comentada de problemas.

Actitudes

Actitude crítica na análise de situacións nas que interveñen movementos. Interese na adquisición de destrezas matemáticas aplicadas á Física. Interese polas implicacións da Física no mundo do deporte, por exemplo. Conciencia da evolución da nosa comprensión dos fenómenos físicos naturais como parte dun proceso dialéctico de contraste e superación de ideas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Deducir parámetros de interese en movementos acelerados naturais. 2. Representar graficamente as magnitudes cinemáticas fronte ao tempo, para distintos movementos. 3. Resolver situacións e problemas relativos á composición de movementos e entender o significado último e as consecuencias que se derivan da devandita composición.

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

4. Dar resposta a movementos circulares, tanto uniformes como acelerados, relacionando as magnitudes angulares coas lineais. CONTIDOS MÍNIMOS: Movementos rectilíneos: ecuacións de movemento e gráficas. Movementos rectilíneos con aceleración constante na natureza. Movemento parabólico como composición de movementos rectilíneos uniformes e rectilíneos uniformemente acelerados. Superposición de movementos rectilíneos e uniformes. Movementos circulares: magnitudes angulares e a súa relación coas lineais. Dedución do valor das magnitudes cinemáticas en calquera instante, coñecido o tipo de movemento dun corpo. Manexo das ecuacións de movemento en forma vectorial. Representación gráfica dos distintos movementos. TEMPORALIZACIÓN: Seguindo na liña xa exposta na unidade anterior tamén dedicaremos dúas semanas e media a esta unidade, facendo así un total de cinco semanas á cinemática.

100

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 10

AS LEIS DA DINÁMICA

OBXECTIVOS 1. Comprender e utilizar correctamente dende o punto de vista vectorial o concepto de momento lineal ou cantidade de movemento. 2. Asimilar o significado da lei de inercia e a súa interpretación en distintos sistemas de referencia. 3. Aplicar as leis de Newton en problemas que involucran unha ou máis forzas. 4. Relacionar o principio de conservación do momento lineal con numerosos feitos ou fenómenos cotiáns. 5. Comprender o concepto de impulso e relacionalo cos de forza e velocidade.

CONTIDOS

Conceptos

A masa inercial como medida da inercia dun corpo. O momento lineal ou cantidade de movemento como magnitude representativa do movemento. Lei de inercia; importancia dos sistemas de referencia. Formulación xeral de forza en relación co momento lineal. Terceira lei e teorema de conservación do momento lineal. Impulso mecánico.

Procedementos

Recoñecemento das forzas que actúan en situacións cotiás. Aplicación do teorema de conservación do momento lineal a situacións prácticas. Resolución de cuestións de tipo conceptual. Identificación correcta dos pares acción e reacción. Composición vectorial das diversas forzas que actúan sobre un corpo. Resolución das magnitudes cinemática do movemento dun corpo, coñecidas as forzas que operan sobre el. Uso do cálculo diferencial para a determinación de forzas variables. Elaboración de estratexias e resolución comentada de problemas prácticos.

Actitudes

Conciencia da natureza como o resultado dun proceso de interaccións continuas. Valoración da relatividade das nosas percepcións ou puntos de vista e comprensión da importancia doutros puntos de vista. Interese polas explicacións físicas de fenómenos naturais cotiáns ou situacións relativas ao deporte e ao universo que nos rodea. Interese pola evolución do conceptos físicos no devir histórico e filosófico de cada época.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identificar correctamente as forzas que actúan sobre un corpo, así como os pares acción e reacción.

101

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

2. Resolver correctamente problemas nos que actúan unha ou máis forzas sobre un corpo por aplicación das leis do movemento. 3. Aplicar o concepto de momento lineal e o seu principio de conservación nunha e dúas direccións. 4. Resolver correctamente cuestións conceptuais relativas ás leis do movemento. CONTIDOS MÍNIMOS: Momento lineal ou cantidade de movemento. Terceira lei e teorema de conservación do momento lineal. Recoñecemento das forzas que actúan en situacións cotiás. Resolución das magnitudes cinemáticas do movemento dun corpo, coñecidas as forzas que operan sobre el. TEMPORALIZACIÓN: Posto que a formulación deste tema é basicamente teórica e sobre aspectos xa coñecidos, só se introduce o concepto de momento lineal, dedicaremos oito sesións ao seu estudio, chegando así ata primeiros de abril.

102

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 11

FORZAS NA NATUREZA: APLICACIÓNS OBXECTIVOS 1. Comprender a importancia da lei de gravitación universal e as consecuencias que se derivan da súa formulación: a caída libre e a diferenza entre masa e peso. 2. Aplicar correctamente as leis do movemento a corpos ou sistemas de corpos nos que interveñen distintos tipos de forzas, incluído o rozamento. 3. Adquirir unha visión moderna das tendencias unificadoras da física actual.

CONTIDOS

Conceptos

As forzas presentes no noso ámbito. A lei de gravitación universal e as súas consecuencias: a aceleración de caída libre. O peso dos corpos e a situación de ingravidez. Forzas de rozamento ou fricción. Forzas elásticas ou restauradoras. As interaccións fundamentais e a constitución da materia.

Procedementos

Identificación de todas as forzas que actúan sobre un corpo. Resolución de problemas nos que interveñen forzas de rozamento. Resolución de problemas nos que interveñen forzas elásticas. Resolución de problemas que involucran corpos sobre planos inclinados. Dedución de magnitudes cinemáticas, logo de identificación de forzas que actúan sobre un corpo ou sistema de corpos. Resolución de cuestións de tipo conceptual.

Actitudes

Actitude crítica na análise de situacións nas que interveñen forzas. Valoración do dinamismo da natureza como resultado dun proceso de interaccións continuas. Interese polas explicacións físicas de fenómenos naturais cotiáns. Valoración da importancia do deseño de métodos experimentais para a confirmación de teorías. Conciencia do paralelismo existente entre o grao de coñecemento e comprensión dos fenómenos naturais e o grao de desenvolvemento científico-tecnolóxico.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Aplicar a lei de gravitación universal a situacións sobre a superficie terrestre ou fóra dela. 2. Identificar correctamente todas as forzas que operan sobre un corpo ou sistema de corpos, aplicando o diagrama de corpo libre. 3. Resolver problemas nos que participa o rozamento estático e cinético. 4. Solucionar problemas nos que participan outras forzas (elásticas, centrípetas,...). CONTIDOS MÍNIMOS: A lei de gravitación universal e as súas consecuencias.

103

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

Forzas de rozamento ou fricción. Forzas elásticas ou restauradoras. Identificación de todas as forzas que actúan sobre un corpo. Resolución de problemas nos que interveñen forzas de rozamento; forzas elásticas e/ou que involucran corpos sobre planos inclinados.

TEMPORALIZACIÓN: Neste caso e motivado pola grande variedade de exercicios posibles traballaremos tres semanas sobre esta unidade, progresando no nivel de dificultade dos conceptos e dos procedementos. Alcanzaremos así finais de abril

104

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 12

TRABALLO E ENERXÍA MECÁNICA OBXECTIVOS 1. Comprender o concepto de traballo e a súa relación coas forzas actuantes, así como distinguilo da concepción cotiá de traballo. 2. Entender o concepto de enerxía e as súas formas mecánicas, así como a súa relación co traballo. 3. Aplicar correctamente o principio de conservación da enerxía en diversas situacións.

CONTIDOS

Conceptos

Os conceptos de traballo e enerxía na historia da física. Traballo realizado por unha ou varias forzas. Potencia mecánica. O traballo e a súa relación coas formas mecánicas da enerxía. Forzas conservativas e conservación da enerxía mecánica. Principio de conservación da enerxía. Forzas non conservativas e conservación da enerxía mecánica en presenza destas forzas.

Procedementos

Resolución de cuestións de tipo conceptual. Cálculo do traballo realizado a partir de diagramas forza-desprazamento. Utilización do principio de conservación da enerxía mecánica. Resolución de problemas que involucran as enerxías potenciais gravitatoria e elástica. Identificación de forzas conservativas a partir do traballo realizado ao pasar dun punto a outro seguindo distintas traxectorias. Manexo dos conceptos de traballo e enerxía mecánica como método alternativo para a resolución de problemas de dinámica e cinemática. Formulación de distintas estratexias para a resolución de problemas. Observación e descrición de fenómenos físicos e instrumentos do ámbito, identificando as formas e as transferencias de enerxía presentes.

Actitudes

Valoración positiva do desenvolvemento dos conceptos en física no momento social de cada etapa. Toma de conciencia da influencia do desenvolvemento da ciencia e a tecnoloxía na Revolución industrial e no nacemento de novas clases sociais e modos de produción e organización. Consideración do principio de conservación da enerxía como un dos piares básicos da comprensión dos fenómenos naturais. Interese polas explicacións físicas de fenómenos naturais cotiáns. Actitude crítica na explicación de fenómenos naturais cotiáns. Valoración da importancia do rigor e da precisión na interpretación de resultados e na formulación de hipótese, modelos e teorías.

105

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer as definicións de traballo, potencia, enerxía cinética e enerxía potencial. 2. Aplicar a relación entre traballo e enerxía na resolución de problemas. 3. Establecer a lei de conservación da enerxía mecánica e utilizala na resolución de problemas. 4. Distinguir entre forzas conservativas e non conservativas e aplicar o principio de conservación da enerxía en presenza de forzas conservativas e non conservativas. CONTIDOS MÍNIMOS: Traballo realizado por unha ou varias forzas. Potencia mecánica. Forzas conservativas e conservación da enerxía mecánica. Principio de conservación da enerxía. Utilización do principio de conservación da enerxía mecánica. Resolución de problemas que involucran as enerxías potenciais gravitatoria e elástica. TEMPORALIZACIÓN: Novamente os contidos a desenvolver nesta unidade xa foron traballados en cursos anteriores e o nivel de dificultade non é moi superior, non obstante, axudaranos a concretar aspectos enerxéticos que no seu momento non quedaron claros. Con oito sesións será suficiente, chegando así a mediados de maio.

106

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 13

CALOR E TERMODINÁMICA OBXECTIVOS 1. Comprender o concepto de calor como método para transferir enerxía entre corpos en desequilibrio térmico, así como as súas formas de medida e o seu equivalente mecánico. 2. Relacionar a calor cos conceptos de traballo e enerxía mecánica. 3. Aplicar o primeiro principio da termodinámica a procesos de distinta natureza. 4. Coñecer a imposibilidade de transformar toda a calor en enerxía mecánica.

CONTIDOS

Conceptos

Desenvolvemento histórico da idea da calor ata a dedución da súa equivalencia mecánica. Calor e traballo como métodos para transferir enerxía. Medida da calor e do traballo en procesos termodinámicos. Diagramas presión-volume. O primeiro principio da termodinámica e as súas consecuencias. Necesidade do segundo principio: distintas formulacións.

Procedementos

Resolución de cuestións de tipo conceptual. Utilización dun criterio de signos para a calor e o traballo mecánico. Cálculo do traballo en procesos termodinámicos, a partir dos diagramas de presiónvolume. Determinación de calores específicas. Recoñecemento do tipo de proceso termodinámico que ten lugar nalgunhas situacións cotiás. Realización de debates sobre o problema da obtención de enerxía, valorando as súas repercusións sobre o medio e as condicións de vida. Resolución de problemas de aplicación do primeiro principio. Elaboración de estratexias e resolución comentada de problemas prácticos. Realización de experiencias de transformación e transferencia de enerxía, elaborando diagramas de enerxía e esquemas do proceso.

Actitudes

Valoración da calor como unha forma degrada de enerxía. Fomento de actitudes decididas de defensa e preservación do medio. Valoración e fomento de hábitos de limpeza e aforro enerxético contrarios á mentalidade de usas e tirar. Toma de conciencia da fraxilidade do noso planeta. Valoración do principio de conservación da enerxía e o seu significado. Interese polas explicacións físicas dos fenómenos naturais. Toma de conciencia da evolución da nosa comprensión dos fenómenos físicos naturais como parte dun proceso dialéctico de contraste e superación de ideas. Actitude crítica na explicación de fenómenos naturais cotiáns.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

107

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

Resolver problemas de calorimetría, relativos ao equivalente mecánico da calor e a determinación de calores específicas. 2. Calcular o traballo realizado en distintos procesos, tanto numérica como graficamente, a partir dos diagramas presión-volume. 3. Enunciar o primeiro principio da termodinámica e aplicalo a distintos procesos utilizando para iso un criterio de signos correcto. 4. Dar resposta a cuestións conceptuais sinxelas relativas ao segundo principio.

CONTIDOS MÍNIMOS: Calor e traballo como métodos para transferir enerxía. Medida da calor e do traballo en procesos termodinámicos. O primeiro principio da termodinámica e as súas consecuencias. Determinación de calores específicas. Recoñecemento do tipo de proceso termodinámico que ten lugar nalgunhas situacións cotiás. TEMPORALIZACIÓN: Ao ser unha introdución ao estudio da termodinámica dedicarémoslle oito sesións, dúas semanas, tempo abondo para facilitar os seus contidos básicos. Alcanzaremos finais de maio con esta unidade.

108

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

UNIDADE Nº 14

ELECTRICIDADE E CORRENTE ELÉCTRICA OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia da lei de Coulomb e as consecuencias que dela se derivan. 2. Comprender o concepto de campo eléctrico como medio de describir a interacción electrostática. 3. Utilizar os coñecementos de electrostática e corrente continua en situacións ordinarias ou cotiás. 4. Aplicar o principio de conservación da enerxía en circuítos eléctricos.

CONTIDOS

Conceptos

A carga como propiedade da materia: materiais illantes e condutores. Interacción electrostática: lei de Culombio. Campo eléctrico: magnitudes que o definen, representación. Principio de superposición para o campo creado por varias cargas. Efecto dos campos eléctricos sobre a materia. Potencial nun punto. Diferenza de potencial. Condensadores e capacidade. Corrente eléctrica: intensidade e resistencia. Lei de Ohm. Traballo e enerxía nos circuítos de corrente continua.

Procedementos

Uso do cálculo vectorial na resolución de problemas con varias cargas, aplicando o principio de superposición. Cálculo do campo creado por varias cargas nun punto. Cálculo do potencial nun punto e diferenza de potencial entre dous puntos. Resolución de cuestións de tipo conceptual. Aplicacións da lei de Ohm. Resolución de circuítos sinxelos que involucren xeradores, motores, asociacións de resistencias, etcétera. Aplicacións o efecto Joule. Elaboración de estratexias e resolución comentada de problemas prácticos.

Actitudes

Valoración da importancia da electricidade como sistema circulatorio das sociedades desenvolves. Toma de conciencia sobre a necesidade do aforro enerxético. Interese polas explicacións físicas de fenómenos naturais. Elaboración de estratexias lóxicas para a resolución de problemas. Toma de conciencia dos riscos da electricidade doméstica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Resolver aplicacións da lei de Coulomb que requiran dominio de vectores. 2. Coñecer as magnitudes que cuantifican o campo eléctrico e resolver aplicacións nas que

109

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

interveñan. 3. Solucionar problemas que involucren outras forzas, ademais da electrostática. 4. Resolver circuítos sinxelos, como aplicación da lei de Ohm, así como utilizar os conceptos enerxéticos nos devanditos circuítos. CONTIDOS MÍNIMOS: A carga como propiedade da materia: materiais illantes e condutores. Interacción electrostática: lei de Culombio. Campo eléctrico: magnitudes que o definen, representación. Potencial nun punto. Diferenza de potencial. Corrente eléctrica: intensidade e resistencia. Lei de Ohm. Aplicacións da lei de Ohm. Resolución de circuítos sinxelos que involucren xeradores, motores, asociacións de resistencias, etcétera. TEMPORALIZACIÓN: Traballaremos sobre esta unidade as dúas semanas que restan ata final de curso, facendo fincapé nos aspectos básicos desta.

110

DPTO. FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

F&Q 1º BACH Curso 2014 - 2015

4. PROCEDEMENTO AVALIADOR O remate de cada dúas unidades farase unha proba escrita, para comprobar o grao de asimilación dos alumnos. Dita proba puntuará sobre 10 ptos. Os traballos de cada día, os mandados para casa, os cadernos de laboratorio presentados individualmente e o comportamento na clase, constitúen unha ferramente fundamental, que se valorará como actitude, ata un máximo do 10% da nota final de avaliación. Cando se manden exercicios para casa, non se admitirán fora do prazo indicado polo profesor, a menos que se presente xustificación axeitada. En cada avaliación farase un exame global. No primeiro trimestre versará sobre os temas vistos no mesmo; no segundo trimestre, será un exame global de toda a Química; no terceiro trimestre, un exame global de toda a Física. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrogatorias. A nota de avaliación farase co promedio das probas teóricas (promedio das notas de unidades, mais nota do exame global dividido entre dous). Esto é o 90% da nota á que se lle suma a de actitude, que se cualificará cun cero cando o alumno sufra amoestación por escrito. Non se promediarán notas de probas de avaliación inferiores a 3,5 puntos. A cualificación definitiva da terceira avaliación, e polo tanto nota final de curso, será o promedio das notas correspondentes as tres avaliacións ou ben a suma das notas obtidas nos globais de Química e de Física, sempre que as cualificacións non sexan inferiores a 3,5 puntos. Os alumnos que non superen esa cualificación, irán a un exame de suficiencia e/ou a un exame de recuperación de cada avaliación, segundo o estime oportuno o profesor, no que é necesario superar os 5 ptos, independentemente das notas de curso. O exame de suficiencia versará sobre todas as unidades deste curso, repartindo ao 50% os contidos de Química e de Física. Será necesario obter un mínimo de 3,5 puntos en cada unha das partes, para sumar estas e ter unha nota definitiva. Se está por enriba do 5 sobre 10, o exame estará apto. Este mesmo criterio rixe para os exames extraordinarios do mes de setembro.

111

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

112

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

ÍNDICE:

PÁXINA

1. INTRODUCIÓN

114

2. TEMAS TRANSVERSAIS

117

3. PROGRAMACIÓN DE AULA REPASO DE CONCEPTOS

118

GRAVITACIÓN

120

ELECTROMAGNETISMO

122

MOVEMENTO HARMÓNICO SIMPLE E ONDAS

126

ÓPTICA

129

FISICA MODERNA

131

4. PROCEDEMENTO AVALIADOR

134

113

ACCESO DIRECTO

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

1. INTRODUCIÓN

Establecida a estrutura do bacharelato e fixadas as correspondentes ensinanzas mínimas no Real Decreto 146/2007, do 2 de novembro; o Decreto 126/2008, do 19 de xuño (DOG 23 de xuño do 2008), complementa o currículo do bacharelato para a Comunidade Autónoma de Galicia. Como establece o citado Decreto, as materias de modalidade do bacharelato, como é a Física, teñen como finalidade proporcionar unha formación de carácter específico orientada a un ámbito de coñecemento amplo que desenvolva as competencias máis vinculadas con este, que prepare para estudos posteriores e favoreza a inserción nun campo laboral determinado. Dado que se trata dunha materia cunha construción científica fortemente formalizada, a interacción entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognoscitiva das alumnas e dos alumnos influirá positivamente na reestruturación e enriquecemento dos esquemas de coñecemento do alumnado. Así mesmo concordamos co Real Decreto en que a estruturación disciplinar do Bacharelato non é óbice para que nas distintas materias estean presentes, na medida do posíbel, contidos transversais que son interesantes na formación das cidadás e cidadáns, como os referidos á educación cívica e moral, a educación para a paz, para a saúde e a calidade de vida, para a igualdade entre xéneros, para o lecer, para a educación ambiental, para a educación do consumidor, para a educación viaria etc. Nesta etapa da Educación Secundaria Postobrigatoria, que corresponde á idade dos 17-18 anos, a materia de Física debe cumprir unha dobre función: ser orientadora das futuras opcións que a alumna ou o alumno poida tomar e preparatoria para o desenvolvemento dos estudos posteriores. Segundo o Decreto 126/2008, a ensinanza da Física debe contribuír a desenvolver nas alumnas e nos alumnos as capacidades de:

Utilizar correctamente estratexias de investigación propias das ciencias (formulación de problemas, emisión de hipóteses fundamentadas, procura de información, elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, realización de experimentos en condicións controladas e reproducibles, análise de resultados, elaboración e comunicación de conclusións) relacionando os coñecementos aprendidos con outros xa coñecidos.

Comprender os principais conceptos, leis, modelos e teorías da física para poder articulalos en corpos coherentes do coñecemento.

Obter unha formación científica básica que contribúa a xerar interese para desenvolver estudos posteriores máis específicos.

Recoñecer a importancia do coñecemento científico para a formación integral das persoas, así como para participar, como integrantes da cidadanía e, se é o caso, futuras científicas e futuros científicos, na necesaria toma de decisións fundamentadas sobre problemas tanto locais como globais.

Comprender as complexas interaccións actuais da física coa sociedade, o desenvolvemento tecnolóxico e o medio natural (ciencia-tecnoloxía-sociedade-medio natural), valorando a necesidade de traballar para lograr un desenvolvemento sustentable e satisfactorio para o conxunto da humanidade.

Utilizar correctamente a tecnoloxía científica e empregala de xeito habitual ao expresarse no ámbito da física, aplicando diferentes modelos de representación: gráficas, táboas, diagramas, expresións matemáticas etc.

Empregar as tecnoloxías da información e da comunicación (TIC) na interpretación e simulación de conceptos, modelos, leis ou teorías; na obtención e tratamentos de datos; 114

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

na procura de información de diferentes fontes; na avaliación do seu contido e na elaboración e comunicación de conclusións, fomentando no alumnado a formación dunha opinión propia e dunha actitude crítica fronte ao obxecto de estudo.

Comprender e valorar o carácter complexo e dinámico da física e as súas achegas ao desenvolvemento do pensamento humano, evitando posicións dogmáticas e considerando unha visión global da historia desta ciencia que permita identificar e situar no seu contexto os personaxes máis relevantes.

Deseñar e realizar experimentos físicos, utilizando correctamente o instrumental básico do laboratorio, respectando as normas de seguridade das instalacións e aplicando un tratamento de residuos axeitado.

Coñecer os principais retos que ten que abordar a investigación neste campo da ciencia na actualidade, apreciando as súas perspectivas de desenvolvemento.

Valorar as achegas das mulleres ao desenvolvemento científico e tecnolóxico, desde unha perspectiva de xénero ao longo do tempo.

Comprender o carácter fundamental da física no desenvolvemento doutras ciencias e tecnoloxías.

Valorar o carácter colectivo e cooperativo da ciencia, fomentando Actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crítico a través do traballo en equipo.

As alumnas e alumnos que cursan Física no bacharelato recibiron a ensinanza de Física e Química durante o primeiro curso desta ensinanza postobrigatoria. Polo tanto, posúen un coñecemento da materia no marco dunha ensinanza activa e dunha aprendizaxe significativa. O Bacharelato deberá ofrecerlles os contidos, as estratexias e as motivacións para que perfeccionen o coñecemento, o interese, a aplicación..., da Física e para que continúen de forma autónoma este perfeccionamento. A metodoloxía ha de ir encamiñada a que o alumno sexa capaz de aprender por si mesmo e aplicar os métodos apropiados de investigación, tratando de que lle faga ver a conexión dos aspectos teóricos coas aplicacións que se lle poden presentar na sociedade. Partindo dos principios da aprendizaxe significativa, pódense adoptar as seguintes estratexias didácticas: -

Conectar os novos contidos cos coñecementos anteriores, polo que é conveniente unha avaliación inicial antes de cada tema.

Estabelecer relacións cos contidos que sexan comúns doutras materias.

Facer relacións entre os contidos da materia e a realidade en que poden ser aplicados, favorecendo unha ensinanza práctica.

Realizar unha metodoloxía activa, na que as alumnas e os alumnos sexan os verdadeiros protagonistas da aprendizaxe.

Favorecer os hábitos de estudo e técnicas de traballo intelectual.

Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introdución, de estruturación de conceptos, de síntese e de aplicación.

Partir, sempre que sexa posible, de situacións problemáticas abertas para recoñecer que cuestións son cientificamente investigables, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras de aprendizaxe.

Potenciar a dimensión colectiva da actividade científica organizando equipos de traballo, creando un ambiente semellante ao que podería ser unha investigación cooperativa en que conten as opinións de cada persoa, facendo ver como os resultados individuais ou dun 115

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

equipo non abondan para verificar ou falsear unha hipótese e evitando toda discriminación por razóns éticas, sociais, sexuais etc. -

Proporcionar a construción de aprendizaxes significativas a través de actividades que permitan analizar e contrastar as propias ideas coas cientificamente aceptadas para propiciar o cambio conceptual, metodolóxico e actitudinal.

Facilitar a interacción entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognitiva do alumnado aplicando estratexias propias das ciencias na resolución de situacións-problema relevantes para influír na reestruturación e enriquecemento dos esquemas de coñecemento do alumnado, contribuíndo así a incrementar as súas capacidades.

Propoñer análises cualitativas, que axuden a formular preguntas operativas presentadas como hipóteses, que orienten o tratamento dos problemas como investigacións e contribúan a facer explícitas as preconcepcións.

Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, a creatividade e a competencia de aprender a aprender a través da planificación, realización e avaliación de deseños experimentais por parte do alumnado, incluíndo a incorporación das tecnoloxías da información e da comunicación co obxecto de favorecer unha visión máis actual da actividade tecnolóxica e científica contemporánea.

A comunicación é un aspecto esencial da actividade científica e debe ser traballada, por exemplo, na recollida e análise de diversas informacións orais e escritas en relación cos temas tratados, a través da elaboración e exposición de memorias científicas do traballo realizado ou da lectura de comentario crítico de textos científicos. En concreto, a verbalización (rexeitando o operativismo mudo en relación co uso das ferramentas matemáticas) require unha atención preferente.

Considerar as implicacións cienica-tecnoloxía-sociedade-medio natural dos problemas (posibles aplicacións, repercusións negativas, toma de decisións, ciencia e pseudociencia etc.) e a posibles relacións con outros campos do coñecemento.

Facer visibles as achegas das mulleres á ciencia e á tecnoloxía, así como examinar aspectos androcéntricos nelas.

Co obxectivo de conseguir unha formación, máis que unha información, desenvolveremos os contidos da materia ao longo de once temas. En cada tema iníciase o desenvolvemento teórico da materia partindo dos coñecementos que se lle poden supoñer ao alumnado despois de ter cursado a materia de Física e Química de 1º de Bacharelato. Deste modo, partindo do que xa sabe, a alumna e o alumno poderá construír novas aprendizaxes que conectarán coas que xa ten, ampliando os coñecementos en cantidade e calidade (aprendizaxe significativa). Como aplicación das ideas e conceptos tratados ao longo de cada tema, aparecen unha serie de "exercicios resoltos" pretendendo sirvan de guía e axuda á aprendizaxe do alumnado e ser, ao mesmo tempo, un elemento motivador. Os exercicios que se propoñen ao final de cada tema levarán indicada a solución para facilitar o traballo autónomo por parte do alumnado. Considérase imprescindíbel que a alumna ou alumno traballe "ao día" e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase para que desta forma non se "perda" e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de formar un hábito de traballo. Desta forma as alumnas e os alumnos aprenderán Física en vez dunha serie de conceptos e resultados de xeito simplemente mecánico e memorístico.

116

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

2. TEMAS TRANSVERSAIS: Na materia de Física non soamente se ha de tratar de conseguir os obxectivos curriculares, senón tamén contribuír á consecución duns obxectivos que lles podemos chamar obxectivos para a vida; obxectivos concretos que toda cidadá e todo cidadán debe ter conseguido ao entrar na idade adulta. Nesta materia os temas transversais que se tratarán son: Educación cívica e moral, á que contribúen os seguintes contidos actitudinais:

Coñecemento e valoración das propias capacidades e limitacións.

Constancia no traballo e na busca de solucións.

Adquisición de bos hábitos e orde na presentación dos traballos.

Educación viaria, sensibilizando aos alumnos sobre os accidentes e outros problemas de circulación e facéndolles adquirir condutas e hábitos de seguridade viaria, xa como peóns ou como usuarios de vehículos. Educación para a saúde. Que a esperanza de vida, sobre todo nos países desenvoltos, aumente débese a factores de tipo social e de tipo científico, onde a física ten a súa contribución. Así, a aplicación de ultrasóns na realización de ecografías, o uso de R-X na exploración médica, a utilidade da radiación gamma no tratamento de células canceríxenas, a utilización de lentes na corrección de defectos visuais, etc. Educación ambiental e calidade de vida: ao analizar a dicotomía produción enerxéticacontaminación; ao estudar o espectro electromagnético e ver a influencia destas ondas na calidade de vida e a saúde humana; ao valorar as ondas sonoras e a contaminación acústica etc. Educación da necesidade de respectar as instrucións e as normas de seguridade dos electrodomésticos e outros aparellos de uso frecuente no fogar.

117

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

3. PROGRAMACIÓN DE AULA TEMA 0: REPASO DE CONCEPTOS (2 semanas) OBXECTIVOS: Repasar o concepto de medida e o erro que a acompaña, facendo o seu cálculo para medidas directas e indirectas. Recordar o concepto de vector, a súa descomposición en dúas direccións perpendiculares e a súa expresión en función dos vectores unitarios ortogonais Estudar o produto escalar e vectorial de dous vectores, así como o momento dun vector respecto a un punto. Repasar o concepto de movemento, vector de posición, vector desprazamento e traxectoria, estudando en que casos o módulo do vector desprazamento coincide coa traxectoria. Recordar os conceptos de velocidade media e instantánea e de celeridade media e instantánea, chegando a relacionar a celeridade (instantánea) co módulo da velocidade (instantánea). Recordar o concepto de aceleración e estudar os seus compoñentes intrínsecos, así como comprender a información que nos dan acerca do movemento. Asociar os valores dos compoñentes intrínsecos da aceleración (nulo, constante ou variábel) cos distintos tipos de traxectoria. Clasificar os movementos atendendo á súa traxectoria e aceleración, recordando as ecuacións que lles corresponden. Relacionar o movemento parabólico cos movementos compoñentes. Entender e aplicar as leis de Newton en sistemas inerciais e non inerciais, dando sentido á forza de inercia. Identificar un sistema illado e aplicar a lei de conservación da cantidade de movemento. Repasar o concepto de traballo e relacionar o concepto de enerxía potencial gravitatoria, de enerxía cinética e de enerxía de rozamento co de traballo, segundo que a forza sexa conservativa e/ou non conservativa. CONTIDOS: Conceptos: 1. Erros na medida: Erro absoluto e relativo. 2. Medidas indirectas. Cálculo da medida e do seu erro: suma e resta e multiplicación e división. 3. Compoñentes dun vector. 4. Vector unitario. 5. Produto escalar e vectorial. 6. Momento dun vector con respecto a un punto. 7. Movemento: Concepto, velocidade e celeridade, aceleración e compoñentes intrínsecos, clasificación dos movementos e movementos compostos. 8. Leis de Newton. 9. Concepto de traballo: traballo dunha forza conservativa, traballo dunha forza conservativa e enerxía potencial, traballo e enerxía cinética e conservación da enerxía mecánica. Procedementos: o

Utilización de instrumentos de medida, identificando a escala e comprobando a precisión, a sensibilidade e a exactitude.

Realización de medidas, toma de datos e a súa tabulación, estudo do erro cometido e expresión correcta do resultado da medida.

Uso das relacións entre as diferentes magnitudes cinemáticas. 118

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Observación e clasificación de fenómenos estáticos e dinámicos, identificando as forzas presentes, a súa natureza, e modelización da situación para cuantificalas experimentalmente.

Elaboración de diagramas vectoriais de forzas, realizando o cálculo gráfico e analítico da resultante comparándoo coa medida experimental.

Comprobación experimental da lei de Hooke e construción dun dinamómetro.

Obtención de información a partir de táboas de valores, de gráficos e de experiencias.

Realización e presentación adecuada, en forma e tempo, das follas de traballo programadas.

Aplicación do principio de conservación do momento lineal a sistemas illados.

Elaboración dun mapa conceptual.

Actitudes: •

Interese na realización correcta das experiencias, na recollida de datos en táboas, nos cálculos e na confección do informe correspondente de acordo coas normas estabelecidas previamente na clase.

•

Valoración positiva ante as representacións gráficas que facilitan a interpretación dos datos.

•

Respecto polas normas de utilización de materiais e instrumentos e valoración da importancia da pulcritude na realización de traballos.

•

Preocupación por coñecer en cada tipo de movemento a causa que o produce.

•

Recoñecemento da importancia da aplicación matemática no estudo do movemento.

•

Apreciación da importancia do tratamento gráfico das medidas tabuladas nunha experiencia para chegar á expresión que relaciona as magnitudes.

•

Curiosidade pola observación e estudo dos movementos que se producen no noso arredor.

•

Respecto polas normas de seguridade viaria e a importancia de cumprilas para evitar accidentes.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Expresar o resultado dos cálculos feitos co número correcto de cifras significativas e utilizar a notación científica.

Ter o concepto de vector unitario, saber descompoñer un vector nas direccións dos eixes de coordenadas cartesianas e expresalo en función dos vectores unitarios.

Saber multiplicar escalar e vectorialmente dous vectores.

Calcular o momento dun vector respecto a un punto.

Ter o concepto de movemento e saber definir velocidade e celeridade media e instantánea, aceleración media e instantánea e os compoñentes intrínsecos do vector aceleración e clasificar os movementos.

Saber aplicar as leis de Newton na resolución de exercicios.

Ter o concepto de traballo e relacionar o traballo dunha forza conservativa coa variación da enerxía potencial (cambiada de signo) e coa variación da enerxía cinética.

Saber aplicar o principio da enerxía mecánica.

119

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

GRAVITACIÓN (4 semanas) OBXECTIVOS:

Coñecer as leis de Kepler e entender a súa información.

Saber a que se chama forza central e cales son as súas características.

Comprender as consecuencias que se derivan da constancia do momento angular de rotación.

Coñecer a forza que orixina o campo gravitatorio e comprender a lei de gravitación universal.

Entender que a masa dos corpos non inflúe no movemento de caída libre e noutros que transcorren baixo a aceleración da gravidade.

Coñecer o campo gravitatorio, estudando a intensidade de campo gravitatorio e a súa variación coa distancia ao centro da Terra e a latitude, a enerxía potencial gravitatoria, o potencial gravitatorio e as liñas de forza.

Aplicar o principio de conservación da enerxía no estudo de satélites artificiais.

Utilizar as leis da gravitación para determinar: distancias, órbitas, períodos, velocidades e masas planetarias.

Coñecer a visión actual do universo e entender o concepto de burato negro.

Comprender que os conceptos, modelos e teorías da Física cambian ao longo do tempo.

Resolver cuestións e exercicios de aplicación dando sentido aos resultados obtidos.

CONTIDOS: Conceptos: 1. Modelos do universo 1.1. Modelo xeocéntrico 1.2. Modelo heliocéntrico 2. O xiro dos corpos 2.1. Momento angular dunha partícula en movemento. 2.2. Teorema do momento angular. Principio de conservación. 3. Leis de Kepler 4. Lei da Gravitación Universal 4.1.Constante "G". 4.2. Período de revolución dun planeta. 4.3. Interacción dun conxunto de masas puntuais. Principio de superposición. 5. Concepto de "campo" 5.1.Campos escalares 5.2. Campos vectoriais 5.3. Campos conservativos 5.4. Forzas conservativas 6. Enerxía potencial 6.1. Enerxía potencial nun punto 6.2. Traballo e diferencia de enerxía potencial 6.3. Conservación da enerxía mecánica 6.4. Intensidade do campo gravitatorio nun punto 6.5. Potencial gravitatorio 7. Aplicacións ó estudio do campo gravitatorio terrestre 7.1. Intensidade do campo gravitatorio terrestre 7.2. Variación da "g" coa altura, a profundidade e a latitude 7.3. Enerxía potencial gravitatoria terrestre 7.4. Satélites: velocidade orbital e velocidade de escape. 8. Visión actual do Universo: buracos negros, separación de galaxias, orixe e evolución do Universo. 120

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Procedementos: o

Cálculo da intensidade de campo e o potencial gravitatorio nun punto, debido a un conxunto de masas puntuais.

Resolución de cuestións e problemas referentes a corpos colocados en órbita estacionaria no campo gravitatorio terrestre.

Aplicación do principio de conservación do momento angular.

Elaboración dun mapa conceptual.

Actitudes: •

Interese pola observación de fenómenos naturais.

•

Gusto na realización correcta de cálculos, analíticos e gráficos.

•

Valoración da importancia de determinadas teorías que supuxeron un cambio na interpretación do universo, así como a dificultade de defendelas na época en que se deron.

•

Valoración da interrelación da Física co resto das ciencias e, en particular, coa Tecnoloxía para dar resposta ás necesidades da Sociedade.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Comprender que os conceptos, modelos e teorías da Física cambian ao longo do tempo.

Enunciar as leis de Kepler e realizar exercicios de aplicación.

Saber que a forza gravitatoria é unha forza central e coñecer cales son as consecuencias que no movemento planetario ten a conservación do seu momento angular.

Entender a expresión vectorial da lei de gravitación universal e sabela aplicar na resolución de exercicios.

Adquirir o concepto de “campo” como a modificación das propiedades dunha rexión do espazo, aplicándoo para o caso do campo gravitatorio.

Entender o significado de intensidade de campo, coñecendo a expresión vectorial para o campo gravitatorio e entendendo a súa variación en función da latitude e da distancia ao centro da Terra.

Calcular a intensidade de campo gravitatorio creado por varias masas nun punto.

Ter o concepto de enerxía potencial gravitatoria e de potencial gravitatorio, coñecendo as súas expresións matemáticas e a relación de ambas magnitudes, aplicándoas na resolución de exercicios

Aplicar o concepto de enerxía potencial e de potencial gravitatorio para calcular o traballo realizado pola forza gravitatoria do campo cando unha masa se despraza entre dous puntos do campo.

Aplicar o principio de superposición na resolución de exercicios.

Describir o concepto de liña de forza, sabendo trazalas para o caso de masas puntuais.

Aplicar o principio de conservación da enerxía no estudo de satélites artificiais.

Utilizar as leis da gravitación para determinar: distancias, órbitas, períodos, velocidades e masas planetarias.

Coñecer a visión actual do universo e entender o concepto de burato negro.

121

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

ELECTROMAGNETISMO (7 semanas) OBXECTIVOS:

Saber a lei de Coulomb e aplicar o principio de superposición.

Entender o significado de campo eléctrico, estudando a intensidade de campo eléctrico, o potencial eléctrico e as liñas de forza.

Relacionar o potencial eléctrico coa enerxía potencial eléctrica.

Relacionar a intensidade de campo eléctrico e o potencial eléctrico.

Entender a utilidade do teorema de Gauss e aplicalo ao estudo da intensidade de campo eléctrico creada por un elemento continuo: esfera, fío e lámina.

Establecer as analoxías e diferenzas entre o campo gravitatorio e o campo eléctrico.

Entender que as correntes eléctricas é a causa do magnetismo.

Realizar a experiencia de Oersted, relacionando o sentido da corrente coa orientación dos polos norte-sur da agulla magnética.

Saber o significado da lei de Lorentz.

Observar no laboratorio a interacción entre imáns, a orientación das limaduras de ferro causada por un imán e por unha corrente eléctrica e a forza exercida polo campo magnético dun imán sobre unha corrente eléctrica.

Saber a expresión da intensidade de campo magnético creada por unha carga puntual móbil e por un elemento de corrente.

Estudar o campo magnético creado por un condutor rectilíneo indefinido e por unha espira no seu centro.

Coñecer a Lei de Ampère aplicándoa no cálculo da expresión da intensidade de campo magnético creada por un solenoide.

Estudar a forza magnética exercida entre correntes eléctricas, entendendo a definición de ampere.

Establecer as analoxías e as diferenzas entre o campo eléctrico e o campo magnético.

Realizar as experiencias de Faraday da indución electromagnética comprobando a lei correspondente.

Coñecer a lei de Lenz e o seu significado.

Entender o fenómeno de indución e autoindución e observar no laboratorio fenómenos desta natureza.

Visualizar no osciloscopio a corrente continua e alterna.

Entender como se produce a corrente eléctrica alterna e como funcionan os alternadores e os dínamos.

Comprender que a corrente alterna, no tempo, cambia de sentido e varía de valor.

Coñecer o impacto ambiental da enerxía eléctrica e a situación actual en Galicia.

Resolver cuestións e exercicios de aplicación.

CONTIDOS: Conceptos: 1. Forza electrostática. 1.1. Descrición dos fenómenos electrostáticos. Conductores e illantes. 1.2. Carga eléctrica. 1.3. Forza entre cargas en repouso; lei de Coulomb. Superposición. 2. Campo electrostático. 2.1.Campo dunha carga puntual. Superposición. 122

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

3. Enerxía potencial electrostática 3.1. Traballo de desprazamento dunha carga puntual no campo central creado por outra carga. 3.2. Definición de enerxía potencial; definición de potencial electrostático. Xeneralización a n cargas. 3.3. Relación entre campo e potencial electrostáticos; (relación unidimensional: evita-lo concepto de gradiente) 4. Definición do teorema de Gauss. 4.1. Introducción elemental do concepto de fluxo. 4.2. Aplicación ó cálculo de campo de esferas conductoras (puntos interiores, na superficie e exteriores) e de planos e fíos infinitos cargados. 4.3. Potencial de esferas conductoras. 5. Campo magnético no baleiro. 5.1. As cargas en movemento como orixe do campo magnético: experiencias de Oersted. 5.2. Forza magnética sobre una carga en movemento no seo dun campo magnético: lei de Lorentz. 5.2.1. Definición e unidades de B: movemento de cargas nun campo magnético uniforme. 5.3. Descrición dos imáns naturais como creadores de campo magnético. Correntes microscópicas. 5.4. Definición da circulación de B arredor duna liña cerrada (lei de Ampere). 5.4.1. Aplicacións: Campo creado por un fío infinito. Campo creado por un solenoide 5.5. Forza magnética sobre unha corrente rectilínea. 5.6. Forza magnética entre dúas correntes rectilíneas indefinidas: Definición internacional de amperio. 5.7. Definición de coeficiente de autoinducción dunha bobina (relación Fluxo/Intensidade). Unidades. 5.8. Forza electromotriz inducida. Lei de Lenz-Faraday. 6. Producción de correntes alternas. Descrición dun xenerador elemental. 7. Realización de experiencias reais e simulacións interactivas con bobinas, imáns e motores. 8. Enerxía eléctrica de fontes renovables. Análise da situación actual en Galicia. 9. Analoxías e diferenzas entre campos gravitatorio, eléctrico e magnético. Procedementos: o

Descrición analítica e gráfica de campos eléctricos producidos por distribucións puntuais de carga e por elementos continuos, como esfera, lámina plana e fío uniformemente cargados.

Realización de diagramas de liñas de forza e de superficies de potencial para distribucións sinxelas de cargas puntuais.

Mediante o emprego de po de ferro materializaranse -en dúas dimensións- as liñas de indución magnética creadas por imáns e por unha corrente eléctrica. A experiencia de Oersted realizarase polo menos como experiencia de cátedra.

Comprobación no laboratorio da relación que hai entre a dirección e o sentido da forza magnética exercida sobre unha corrente eléctrica coa dirección e o sentido desta e a dirección e o sentido do vector campo magnético no que se encontra.

Estudarase experimentalmente de forma cualitativa as magnitudes de que depende a forza magnética exercida polo campo magnético dun imán sobre unha corrente eléctrica. Ó longo do desenvolvemento do tema resaltaranse as diferenzas entre o campo magnético e os campos gravitatorio e eléctrico estudados anteriormente (non conservativo-conservativo)

123

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

e especialmente a complexidade do estudo do campo magnético fronte á sinxeleza dos anteriores. Elaboración de experiencias que permitan a comprobación da lei de Faraday-Henry.

Estudo das experiencias de Faraday e de Henry.

Comprobación con varias experiencias de cátedra os fenómenos de autoindución.

Verase no osciloscopio a corrente continua constante, a corrente continua pulsatoria e a corrente alterna sinusoidal.

Resolución de cuestións de aplicación e exercicios.

Actitudes: •

Gusto pola observación e interpretación dos fenómenos físicos relacionados coa electricidade observábeis ao noso arredor.

•

Interese pola presentación ordenada e limpa de diagramas explicativos e informes.

•

Valoración do uso dunha notación e simboloxía universal.

•

Interese por cumprir as normas de seguridade na utilización da electricidade no laboratorio e na vida cotiá e na selección de materiais para a montaxe de dispositivos eléctricos.

•

Valoración da transcendencia do coñecemento do magnetismo e da electricidade e das súas aplicacións tecnolóxicas á mellora das condicións de vida na sociedade actual.

•

Preocupación polos efectos que sobre os seres vivos poden ter os campos magnéticos intensos.

•

Curiosidade por coñecer o funcionamento dunha central eléctrica e de algúns aparellos eléctricos.

•

Preocupación polos efectos que sobre o medio natural pode ter a xeración, o transporte e a distribución da corrente eléctrica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Coñecer as propiedades da carga eléctrica.

Saber que a forza electrostática dunha carga puntual é central.

Entender a expresión vectorial da lei de Coulomb, comparándoa coa lei de Newton da gravitación universal, e sabela aplicar na resolución de exercicios de varias masas puntuais.

Ter o significado de intensidade de campo eléctrico, coñecendo a súa expresión vectorial e sabela aplicar para calcular nalgún punto do espazo a intensidade de campo dunha distribución de varias cargas puntuais.

Entender o teorema de Gauss e sabelo aplicar na obtención do campo eléctrico creado por unha carga eléctrica distribuída nunha esfera condutora, uniformemente cargada e en equilibrio electrostático, para puntos do seu interior, da súa superficie e exteriores á mesma.

Ter o concepto de enerxía potencial eléctrica e de potencial eléctrico, coñecendo as súas expresións matemáticas e a relación de ambas magnitudes, aplicándoas na resolución de exercicios

Aplicar o concepto de enerxía potencial e de potencial eléctrico para calcular o traballo realizado pola forza eléctrica do campo cando unha carga se despraza entre dous puntos do campo.

Ter o concepto de superficie equipotencial e saber que as liñas de forza do campo electrostático son perpendiculares a tales superficies.

Relacionar a intensidade de campo eléctrico co potencial eléctrico facendo a súa aplicación na obtención das expresións do potencial eléctrico creado por unha esfera condutora cargada en equilibrio electrostático para puntos do seu interior, da súa superficie e exteriores a ela.

Coñecer as analoxías e diferenzas entre o campo gravitatorio e o campo eléctrico 124

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Saber que os imáns e as correntes eléctricas modifican as propiedades da rexión do espazo na que se encontran, creando un campo magnético.

Describir a experiencia de Oersted e relacionar o sentido da corrente eléctrica co sentido das liñas de indución do campo magnético que a corrente crea.

Dar de forma cualitativa unha explicación do magnetismo natural.

Saber a lei de Lorentz e aplicala ao estudo do tipo de movemento que unha carga eléctrica describe en presenza dun campo magnético e/ou eléctrico, estacionarios e uniformes.

Coñecer a forza magnética exercida por un campo magnético estacionario e uniforme sobre unha corrente rectilínea.

Ter o significado de intensidade de campo magnético, coñecendo a súa expresión vectorial para o caso dunha carga puntual móbil, dun elemento de corrente, dunha corrente rectilínea indefinida e dunha corrente circular, sabendo aplicalas en exercicios sinxelos.

Explicar as forzas magnéticas exercidas entre condutores rectilíneos paralelos polos que circulan correntes eléctricas, obtendo a correspondente expresión e definindo o ampere.

Deducir a lei de Ampère e saber que o campo magnético é non conservativo.

Aplicar a lei de Ampère para obter a expresión do campo magnético creado por un solenoide no seu interior.

Calcular o raio da órbita que unha carga Q describe cando entra perpendicularmente cunha velocidade v nunha rexión do espazo na que hai un campo magnético estacionario e uniforme.

Analizar, resolver e representar (se é o caso), as interaccións electrostáticas e campo electrostático, potencial e a enerxía, xenerados por cargas eléctricas puntuais.

Saber en que consiste a indución electromagnética e coñecer as experiencias de FaradayHenry. Entender o significado da lei de Lenz e saber aplicala para encontrar o sentido da corrente eléctrica inducida en exercicios prácticos. Entender o fenómeno da autoindución. Coñecer o fundamento da xeración de corrente alterna e experimentar cun alternador a súa produción, observado e xustificando a súa variación no tempo e no sentido; e cunha dínamo a continua.

125

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

MOVEMENTO HARMÓNICO SIMPLE E ONDAS (7 semanas) OBXECTIVOS:

Coñecer as características do movemento harmónico simple (m.h.s.) e comprender a relación que garda co movemento circular uniforme.

Deducir a ecuación do movemento, da velocidade e da aceleración no m.h.s.

Relacionar o m.h.s. coa forza que o produce.

Facer un estudo enerxético do m.h.s.

Facer medidas experimentais que permitan comprobar a proporcionalidade directa entre forza aplicada a un corpo elástico e a deformación causada nel e calcular, analítica e graficamente, a constante elástica dun resorte.

Estudar dinamicamente no laboratorio o resorte elástico, comprobando a relación que hai entre masa vibrante, período de oscilación e constante elástica, calculando, analítica e graficamente, o seu valor.

Estudar experimentalmente o movemento pendular, comprobando que, para pequenas amplitudes, o movemento é harmónico simple, sendo o período de oscilación independente da masa que oscila e directamente proporcional á raíz cadrada da súa lonxitude, chegando a calcular, analítica e graficamente, o valor da aceleración da gravidade.

Adquirir o concepto de onda e saber a súa clasificación.

Estudar a ecuación dunha onda harmónica unidimensional.

Relacionar a intensidade dunha onda coa distancia ao foco emisor.

Diferenciar o amortecemento dunha onda por atenuación e por absorción.

Saber o principio de Huygens e estudar a reflexión e a refracción dunha onda.

Coñecer de forma cualitativa as propiedades de interferencia, difracción e polarización de ondas.

Saber que as chamadas ondas estacionarias, en realidade, non son ondas e coñecer as súas características en relación ás ondas que interfiren.

Entender a natureza do son e coñecer as súas calidades.

Coñecer o efecto Doppler e saber relacionar, para distintos supostos, a frecuencia do foco emisor coa frecuencia observada.

CONTIDOS: Conceptos: 1. Coñecementos previos. Movemento harmónico simple. 1.1. Características xerais e conceptos previos. 1.2. Estudio cinemático, dinámico e enerxético do M.H.S. 1.3. Aplicación dos conceptos teóricos ó análise experimental de movementos harmónicos simples: o resorte elástico e o péndulo simple. 2. Ondas armónicas unidimensionais. 2.1. Propagación de perturbacións en medios materiais elásticos. 2.2. Tipos de ondas: ondas lonxitudinais e transversais; ondas materiais e electromagnéticas 2.3. Magnitudes características: lonxitude de onda, frecuencia, amplitude e número de onda. 2.4. Velocidade de propagación. Factores dos que depende. 3. Ecuación dunha onda armónica unidimensional. 3.1. Doble periodicidade espacial-temporal. 126

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

3.3. Distintas expresións da ecuación de ondas 4. Enerxía e intensidade do movemento ondulatorio. Atenuación e absorción polo medio. 5. Principio de Huygens. 6. Propiedades das ondas: 6.1. Reflexión. 6.2. Refracción. 6.3. Difracción: estudo cualitativo. 6.4. Interferencias: estudo cualitativo. 6.4.1. Principio de superposición. Interferencia constructiva e destructiva: descrición cualitativa. 6.4.2. Ondas estacionarias. 6.5. Polarización: descripción cualitativa. 6.6. Efecto Doppler: estudo cualitativo. 7. O son. 7.1. Propagación do son. Velocidade de propagación do son. 7.2. Cualidades do son: Tono, intensidade e timbre. 7.3. Percepción do son. 8. Resonancia: concepto e descripción cualitativa mediante exemplificacións. Instrumentos musicais. 9. Aplicacións das ondas ao desenvolvemento tecnolóxico e á mellora das condicións de vida (sonar, ecografía, ...). Incidencias sobre o medio natural. Procedementos: o

Realización experimental de medidas, expresando axeitadamente a magnitudes cuantificadas coas súas unidades e cifras significativas.

Comprobación experimental de características estudadas do m.h.s.

Realización de cálculos, gráficos e analíticos, facendo estimación da propagación de erros e a significatividade de resultados.

Observación e descrición da propagación de ondas en distintos medios (auga dun estanque, resorte etc).

Obtención dos parámetros de ondas harmónicas a partir das súas ecuacións e dedución de ecuación de ondas a partir dos seus parámetros.

Clasificación de fenómenos ondulatorios.

Trazado, a partir dos índices de refracción, da marcha dos raios luminosos en distintos medios.

Asociación das percepcións sonoras coas magnitudes características do son.

Entrega dos traballos desenvoltos no laboratorio.

Resolución de cuestións e exercicios de aplicación.

Actitudes: •

Interese pola realización correcta de experiencias, recollida de datos e confección de informes.

•

Adecuado manexo de instrumentos de medida.

•

Actitude respectuosa con relación ás normas de convivencia e o material de laboratorio.

•

Interese pola observación e interpretación dos fenómenos físicos observábeis no entorno.

•

Valoración da contribución da Física á mellora da Tecnoloxía e ás condicións de vida da humanidade.

•

Reflexión sobre a existencia da contaminación acústica e repercusión que esta pode ter na saúde da xente, colaborando na adopción de medidas encamiñadas a evitar a contaminación acústica.

•

Gusto por entender o fenómeno das interferencias.

•

Respecto polas normas de convivencia e valoración positiva da necesidade da súa existencia. 127

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Saber cales son as características do m.h.s. e entender que para o seu estudo se pode relacionar co m.c.u.

Coñecer a ecuación de movemento do oscilador harmónico, dando significado a cada unha das magnitudes que nela aparece, e sabela aplicar para calcular a variable que se propoña como incógnita.

Expresar a velocidade do m.h.s. en función do tempo e en función da posición, sabendo para que puntos da traxectoria o seu valor é máximo e mínimo.

Escribir a aceleración do m.h.s. en función do tempo e en función da posición, razoando para que puntos da traxectoria o seu valor é máximo e mínimo.

Coñecer as expresións da enerxía potencial, da enerxía cinética e da enerxía mecánica dun oscilador harmónico en función da elongación e aplicalas na resolución de exercicios.

Representar graficamente as magnitudes estudadas nos apartados anteriores.

Relacionar as características do movemento (frecuencia, período etc.) coas propias do oscilador (lonxitude, constante elástica, masa etc.) sabendo calcular unha das magnitudes cando temos as outras como datos.

Contrastar experimentalmente o cumprimento da lei de Hooke, analizando as características do movemento oscilatorio dun resorte e determinando a constante elástica polos métodos estático e dinámico.

Avaliar experimentalmente os factores de que depende o período dun péndulo simple e determinar o valor da gravidade no laboratorio, analizando os resultados obtidos.

Aplicar as ecuacións alxebraicas anteriormente estudadas na resolución de exercicios.

Ter o concepto de onda e sabelas clasificar en función de distintos criterios.

Coñecer a expresión dunha harmónica unidimensional, identificando as magnitudes que aparecen na mesma, e observar a periodicidade no tempo e no espazo.

Escribir a ecuación dunha onda harmónica a partir dos parámetros da onda e obter estes parámetros a partir da ecuación.

Diferenciar entre velocidade de propagación dunha onda mecánica e velocidade de vibración das partículas afectadas pola onda, sabendo calcular ambas velocidades.

Relacionar os conceptos de intensidade e enerxía do movemento ondulatorio, e explicar o amortecemento das ondas.

Coñecer o significado do principio de Huygens.

Entender a leis da reflexión e da refracción, así como as condicións en que se produce reflexión total.

Xustificar, dun xeito cualitativo, os fenómenos de difracción, polarización e interferencia de ondas.

Coñecer as calidades do son e relacionalas coas propiedades físicas das ondas

Saber relacionar, para distintos supostos, a frecuencia do foco emisor coa frecuencia observada.

128

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

ÓPTICA (5 semanas) OBXECTIVOS:

Coñecer e saber utilizar as normas DIN no estudo da óptica xeométrica.

Estudar o dioptro esférico e plano e saber facer a construción da imaxe dun obxecto.

Estudar os espellos esféricos e planos e a formación de imaxes.

Coñecer os sistemas ópticos centrados, estudando as lentes delgadas.

Aplicar as ecuacións estudadas de espellos e lentes á resolución de cuestións, exercicios e formación de imaxes.

Realizar experiencias sobre formación de imaxes con lentes delgadas, identificando os conceptos de imaxes reais e virtuais, focos, aumento, cálculo de distancia focal etc. Coñecer o funcionamento do ollo humano e dos instrumentos ópticos microscopio e anteollos.

Entender as aberracións nos instrumentos ópticos.

CONTIDOS: Conceptos: 1. Natureza da luz: Evolución histórica. 2. Aproximación xeométrica á luz. 2.1.Raio e feixe. 2.2. Propagación rectilínea. 2.3. Sombras e penumbra. 2.4. Leis da reflexión. Formación de imaxes por espellos. 2.5. Leis da refracción. Índice de refracción. Ángulo límite. 2.6. Dioptrios. Formación de imaxes por lentes delgadas. 2.7. Instrumentos ópticos: ollo, lupa, microscopio e telescopio. 3. Aproximación ondulatoria. 3.1. Fenómenos ondulatorios na luz. Modelo ondulatorio. 3.2. Ondas electromagnéticas. Espectro e color. 3.3. Aplicación das propiedades das ondas ó caso da luz: interferencia, difracción e polarización. Procedementos: o

Construción de diagramas de raios luminosos para obter a imaxe dun obxecto en dioptros, espellos e lentes.

Observación, toma de datos, clasificación e explicación de fenómenos ópticos no cambio de medio.

Descrición das imaxes formadas en distintos sistemas ópticos.

Deseño e realización de montaxes sobre formación de imaxes con lentes delgadas, identificando os conceptos de imaxes reais e virtuais, focos, aumento, cálculo de distancia focal e estudo da posición, natureza e tamaño da imaxe en función da distancia entre obxecto e lente.

Resolución de cuestións e exercicios de aplicación.

Actitudes: •

Interese polo rigor, pola correcta realización de experiencias e pola presentación de resultados.

•

Valoración das aplicacións tecnolóxicas da Óptica.

•

Gusto pola observación e interpretación de fenómenos físicos que teñen lugar ao noso arredor.

•

Respecto ás normas de seguridade no laboratorio e utilización correcta do material. 129

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

•

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Tolerancia e respecto ao traballo e opinións dos compañeiros.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Saber aplicar as normas DIN no estudo da óptica xeométrica.

Saber que é un dioptro e a súa ecuación fundamental.

Obter as expresións das distancias focais imaxe e obxecto dun dioptro a partir da súa ecuación fundamental.

Ter o concepto de aumento lateral e relacionalo cos índices de refracción e as distancias obxecto e imaxe.

Particularizar as expresións estudadas no dioptro esférico para o dioptro plano.

Coñecer a marcha dos raios que dan lugar á formación da imaxe nos dioptros.

Coñecer a ecuación fundamental dos espellos esféricos e particularizala na obtención da distancia focal. Aplicar estas ecuacións realizando cálculos numéricos para obter a distancia focal e a posición, o tamaño e o aumento lateral das imaxes formadas.

Particularizar as expresións dos espellos esféricos para o espello plano.

Facer o trazado dos raios luminosos que permiten obter as imaxes formadas nos espellos esféricos e planos.

Saber a ecuación fundamental das lentes delgadas e a partir dela obter as expresións das distancias focais obxecto e imaxe. Aplicar estas ecuacións realizando cálculos numéricos para obter a posición, o tamaño e o aumento lateral das imaxes formadas e a distancia focal e a potencia da lente.

Facer o trazado dos raios luminosos que permitan obter as imaxes formadas nas lentes delgadas (converxentes e diverxentes).

Estudar o ollo humano como sistema óptico e entender como as lentes axudan a corrixir os defectos de visión.

Facer no laboratorio montaxes con lentes para obter a súa distancia focal e a formación de imaxes, estudando a súa posición, natureza e tamaño e función da distancia obxecto-lente.

130

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

FISICA MODERNA (3 semanas) OBXECTIVOS:

Entender as leis de Maxwell da síntese electromagnética.

Estudar cualitativamente as ondas electromagnéticas e coñecer o espectro electromagnético.

Adquirir a conciencia de que a exposición a ondas electromagnéticas pode ter efectos sobre a saúde humana.

Coñecer como evolucionaron as teorías acerca da natureza da luz.

Entender como o efecto fotoeléctrico e o efecto Compton non poden ser explicados coa idea de onda para a luz e si co concepto de partícula.

Entender o concepto de onda-corpúsculo de De Broglie e a imposibilidade, no mundo microscópico, de coñecer simultaneamente con total exactitude certas magnitudes físicas.

Repasar o concepto de sistema de referencia inercial e non inercial.

Entender a relatividade na mecánica clásica e as ecuacións de transformación.

Saber en que consiste a experiencia de Michelson-Morley.

Coñecer a interpretación de Einstein da experiencia de Michelson-Morley.

Entender as ecuacións de transformación de Lorentz e as súas consecuencias: simultaneidade, dilatación do tempo, contracción da lonxitude, masa relativista e equivalencia masa-enerxía.

Relacionar defecto de masa nuclear coa enerxía de enlace nuclear.

Estudar as partículas que aparecen na desintegración nuclear e saber que variacións causa no núcleo da substancia radioactiva.

Entender como se obteñen novos elementos químicos no laboratorio mediante a radioactividade artificial.

Valorar a enerxía de fisión e fusión nuclear, as súas avantaxes e inconvenientes e as súas posibilidades de futuro.

Facer balances de masa-enerxía en procesos nucleares.

Entender o decaemento exponencial dunha substancia radioactiva e relacionar o período de semidesintegración coa vida media, aplicando estes conceptos na resolución de cuestións e exercicios.

Darse conta como xorde unha nova era científica co fenómeno da radioactividade.

CONTIDOS: Conceptos: 1. Mecánica relativista. 1.1. Relatividade de Galileo. Sistemas inerciais. 1.2. Transformación de Lorentz. 1.3. Postulados de Einstein. 1.4. Masa e enerxía relativista. 2. Mecánica Cuántica. 2.1. Orixes da Teoría Cuántica: Radiación do corpo negro, espectros descontinuos e Hipótese de Planck. 2.2. Efecto Fotoeléctrico. 2.3. Dualidade Onda-Corpúsculo. 2.4. Principio de Heisenberg. 3. Física Nuclear. 3.1. O Núcleo Atómico. Constitución. Partículas elementais. 3.2. Forzas nucleares. Enerxía de Enlace. 3.3. Radiactividade: desintegracións e transformacións nucleares. 131

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

3.4. Fisión e fusión nuclear: aplicacións tecnolóxicas e riscos ambientais. 3.5. Os aceleradores de partículas. O CERN. 4. Valoración do desenvolvemento científico e tecnolóxico que supuxo a física cuántica. Procedementos: o

Resolución de cuestións e exercicios de aplicación.

Desenvolvemento dalgún experimento mental, que faga referencia ás consecuencias das transformacións de Lorentz, contrastando as predicións coas conclusións de principios e teorías.

Consideración das condicións que fan abandonar a física clásica pola física relativista.

Resolución de cuestións de aplicación.

Comprensión da relación entre defecto de masa nuclear e estabilidade nuclear, relacionando enerxía de enlace por nucleón e número másico.

Estudo das características das partículas emitidas polas substancia radioactivas.

Saber aplicar as leis do desprazamento radioactivo.

Recoñecemento de que a desintegración radioactiva é un proceso aleatorio, sabendo aplicar as leis da estatística para o estudo do período de semidesintegración e da vida media dunha substancia radioactiva.

Obtención de gráficos a partir de datos de desintegracións e transformacións nucleares e viceversa.

Actitudes: •

Valoración da contribución de distintos científicos, ás veces con pensamentos opostos e ao longo de varias xeracións, na construción da ciencia.

•

Actitude tolerante e non dogmática ante as posturas e opinións das compañeiras e dos compañeiros e da cidadanía en xeral.

•

Valoración do feito de que un mesmo fenómeno físico pode ser interpretado con distintas teorías.

•

Valoración da importancia dos modelos na interpretación dun fenómeno e a contribución que estes teñen no desenvolvemento da Ciencia.

•

Valoración do método científico na construción dun modelo.

•

Consideración da influencia que a teoría da relatividade tivo no pensamento do mundo contemporáneo.

•

Valoración do aforro enerxético e consideración do uso de enerxías renovables.

•

Reflexión sobre o feito de que non son as cousas en si mesmo, senón máis ben o uso que delas se fai, as que encerran un perigo.

•

Valoración dos distintos usos que da enerxía nuclear se pode facer, estudando as implicacións sociais e ambientais que pode causar.

•

Interese por coñecer os novos Procedementos de estudo da estructura da materia.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

Coñecer a evolución das teorías acerca da natureza da luz.

Saber que propiedades apoian a teoría ondulatoria e cales a teoría corpuscular.

Entender como inflúe, no efecto fotoeléctrico, a frecuencia e a intensidade da radiación utilizada e de que magnitude depende o potencial de detención.

Aplicar a ecuación de Einstein do efecto fotoeléctrico á resolución de exercicios.

132

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Coñecer o efecto Compton e saber relacionar a lonxitude de onda do fotón dispersado coa do fotón incidente.

Entender que o modelo de ondas electromagnéticas para a luz non explica de forma axeitada a súa interacción coa materia.

Interpretar a natureza dual das partículas en movemento.

Coñecer o significado do principio de incerteza de Heisenberg e sabelo aplicar a casos simples.

Diferenciar entre sistema de referencia inercial e non inercial.

Estudar a relatividade na mecánica clásica, coñecendo as ecuacións de transformación de Galileo.

Coñecer a experiencia de Michelson-Morley e as consecuencias que dela se derivan.

Saber os postulados da teoría da relatividade de Einstein e as súas consecuencias.

Darse conta da necesidade dunhas novas ecuacións de transformación, aparecendo as ecuacións de transformación de Lorentz.

Diferenciar entre simultaneidade a distancia e nun mesmo punto.

Coñecer a dilatación do tempo, a contracción da lonxitude na dirección do movemento, a variación de masa e a equivalencia masa-enerxía.

Coñecer a composición dos núcleos atómicos e a necesidade da interacción forte para xustificar a súa estabilidade.

Relacionar o defecto de masa nuclear e a enerxía de enlace coa estabilidade dos núcleos.

Coñecer as radiacións emitidas polos núcleos das substancias radioactivas, as súas características e as leis do desprazamento radioactivo, aplicándoas á resolución de exercicios.

Saber en que consiste as reaccións de fusión e fisión nuclear.

Saber completar reaccións nucleares.

Coñecer as leis de desintegración radioactiva, relacionando período de semidesintegración e vida media e sabendo aplicalas na resolución de exercicios.

Coñecer as catro interaccións fundamentais.

133

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FÍSICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

PROCEDEMENTO AVALIADOR:

Faranse controis escritos correspondentes aos seguintes bloques: campo gravitatorio; campo electrostático; campo magnético e indución; movemento harmónico simple e ondas; óptica; física moderna. En cada avaliación farase un exame global da materia dada. Todos os exames que realice o alumno, seguirán unha distribución similar a das PAAU: exercicios, cuestións e desenvolvemento de prácticas. Estas últimas, sempre que a materia explicada inclúa esta actividade, suporán o 10% da nota total do exame. Tamén os criterios de corrección serán análogos. Para a nota de cada trimestre contribuirá a media dos controis e a nota do exame global ao 50%, sempre e cando o alumno obtivera nas probas escritas nota superior ao 30%. O comportamento do alumno na clase, os exercicios recollidos e os guións das prácticas entregados nas datas acordadas polo profesor, subirán ou baixarán a nota, ata o valor enteiro máis próximo á nota de avaliación calculada numéricamente co método descrito antes. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrigatorias. Ao finalizar cada trimestre, daráselle ao alumno a posibilidade de recuperar os contidos, cun exame de recuperación. Para a nota final da materia, terase en conta a mesma proporción: nota media dos controis, ao 50%; nota media dos globais, ao 50%. Sempre e cando o alumno obtivera nas probas escritas nota superior ao 30%. Aqueles alumnos que tras esta ponderación non obteñan nota superior ou igual a cinco sobre dez, poderán recuperar todo o curso nun exame de suficiencia que terá lugar a final de maio. En caso de que tampouco aproben, terán a materia suspensa para setembro, momento en que se examinarán de todos os contidos do curso.

PRÁCTICAS: É fundamental e obrigatorio que os alumnos realicen as actividades de laboratorio, e deberán respostar ás cuestións que se lle pregunten sobre as mesmas, mediante un guión que entregarán ao profesor/a no plazo que éste indique. No caso de non asistir ás prácticas ou non presentar o correspondente guión poderán perder o dereito a facer o exame de avaliación correspondente, e polo tanto, a súa nota de cualificación trimestral será inferior a 5.

134

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

135

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

ÍNDICE: PÁXINA

1. INTRODUCIÓN

137

2. TEMAS TRANSVERSAIS

140

3. PROGRAMACIÓN DE AULA

141

TEMA I. QUÍMICA

CÁLCULOS

NUMÉRICOS

ELEMENTAIS

142

TEMA II. ESTRUTURA DA MATERIA

145

TEMA III. ENLACE QUÍMICO

148

TEMA IV. TERMOQUÍMICA

150

TEMA V. CINÉTICA QUÍMICA

152

TEMA VI. EQUILIBRIO QUÍMICO.

154

TEMA VII. REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS

156

TEMA VIII. REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE ELECTRÓNS

158

TEMA IX. QUÍMICA DO CARBONO

160

4. PROCEDEMENTO AVALIADOR

162 136

ACCESO DIRECTO

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

1. INTRODUCIÓN O Decreto 126/2008, do 19 de xuño, polo que se estabelece o currículo de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, recolle que a química amplía a formación científica do alumnado e proporciona unha ferramenta para a comprensión da natureza das ciencias en xeral, polo que é unha axuda importante na toma de decisións ben fundamentadas e responsables en relación coa súa propia vida e coa comunidade onde vive, co obxectivo final de construír unha sociedade mellor. Os contidos propostos agrúpanse en bloques. O bloque inicial define os contidos comúns que, polo seu carácter transversal, se terán en conta no desenvolvemento dos restantes bloques. Os dous seguintes tratan máis a fondo os modelos atómicos tratados no curso anterior introducindo as solucións que achega a mecánica cuántica á comprensión da estrutura dos átomos e ás súas unións. No cuarto e quinto trátanse aspectos enerxéticos e cinéticos das reaccións químicas, xunto coa introdución ao equilibrio químico que se aplica aos casos de precipitación en particular. No sexto e sétimo recóllese o estudo de dous tipos de reaccións de gran transcendencia na vida cotiá, as ácidobase e as de oxidación-redución, analizando o seu papel nos procesos vitais e as súas implicacións na industria e na economía. Finalmente, o último, con contidos de química orgánica, está destinado ao estudo dalgunhas funcións orgánicas osixenadas e aos polímeros, abordando as súas características, como se producen, e a grande importancia que teñen na actualidade a causa das numerosas aplicacións que presentan. Ademais do interese que ten o estudo destes compostos, este bloque representa un soporte importante da materia de bioloxía, polo que podería ser abordado inmediatamente despois do estudo da estrutura da materia e os seus enlaces. Entre os obxectivos que marca para alcanzar polo alumnado nesta materia: Percibir a importancia que a química ten para resolver problemas humanos e responder a diferentes necesidades sociais. Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de maneira responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Coñecer as novas fronteiras que se abren nesta ciencia e como nos beneficia (alimentar a poboación, atopar novas fontes de enerxía, mellorar as pezas de roupa de vestir, obter substitutos renovables de materiais que son escasos, mellorar a saúde e vencer a enfermidade, vixiar e protexer o medio natural). En síntese: percibir como inflúe a química na existencia, na cultura e nas condicións de vida dos seres humanos. Utilizar eficazmente e con responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación. Afondar no proceso de familiarización coa natureza da actividade científica e tecnolóxica e a apropiación das competencias relacionadas coa dita actividade. Nesta familiarización, as prácticas de laboratorio xogan un papel moi relevante como parte da actividade científica, considerando todos os aspectos que dan sentido á experimentación. Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade de bacharelato elixida. Comprender os elementos e procedementos fundamentais dos métodos científicos e da investigación. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto do medio natural e a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego. Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, autoconfianza e sentido crítico. Comprender as relacións ciencia, tecnoloxía, sociedade e ambiente (ciencia -tecnoloxía sociedade -medio natural), en particular as aplicacións da química, así como a súa presenza na 137

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

vida cotiá, de xeito que contribúa a unha formación crítica en relación co papel que a química desenvolve na sociedade, tanto como elemento de progreso como polos posibles efectos negativos dalgúns dos seus desenvolvementos. Nesta etapa da Educación Secundaria, que corresponde á idade dos 17-18 anos, a materia de química debe cumprir unha dobre función: ser orientadora das futuras opcións que a alumna ou o alumno poida tomar e preparatoria para o desenvolvemento dos estudos posteriores. O proceso de ensinanza aprendizaxe da química ten que contribuír a desenvolver nas alumnas e nos alumnos as seguintes capacidades: Utilizar correctamente estratexias de investigación propias das ciencias (formulación de problemas, emisión de hipóteses fundamentadas, procura de información, elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, realización de experimentos en condicións controladas e reproducibles, análise de resultados, elaboración e comunicación de conclusións) relacionando os coñecementos aprendidos con outros xa coñecidos. Comprender os principais conceptos, leis, modelos e teorías da química para poder articulalos en corpos coherentes de coñecemento. Obter unha formación científica básica que contribúa a xerar interese para desenvolver estudos posteriores máis específicos. Recoñecer a importancia do coñecemento científico para a formación integral das persoas, así como para participar, como cidadás e cidadáns e, de ser o caso, futuras científicas e científicos, na necesaria toma de decisións fundamentadas arredor de problemas locais e globais a que se enfronta a humanidade. Comprender o papel da química na vida cotiá e a súa contribución á mellora da calidade de vida das persoas, valorando, de xeito fundamentado, os problemas derivados dalgunhas das súas aplicacións e como pode contribuír á consecución da sustentabilidade e dun estilo de vida saudable. Utilizar correctamente a terminoloxía científica e empregala de xeito habitual ao expresarse no ámbito da química, aplicando diferentes modelos de representación: gráficas, táboas, diagramas, expresións matemáticas etc. Empregar correctamente as tecnoloxías da información e da comunicación na interpretación e simulación de conceptos, modelos, leis ou teorías; na obtención e tratamento de datos; na procura de información de diferentes fontes; na avaliación do seu contido e na elaboración e comunicación de conclusións, fomentando no alumnado a formación dunha opinión propia e dunha actitude crítica fronte ao obxecto de estudo. Comprender e valorar o carácter tentativo e dinámico da química e as súas achegas ao desenvolvemento do pensamento humano, evitando posicións dogmáticas e considerando unha visión global da historia desta ciencia que permita identificar e situar no seu contexto os personaxes máis relevantes. Familiarizarse co deseño e realización de experimentos químicos e co traballo en equipo, así coma no uso do instrumental básico dun laboratorio, e coñecer algunhas técnicas específicas, sempre considerando as normas de seguranza das súas instalacións e o tratamento de residuos. Recoñecer os principais retos que ten que abordar a investigación neste campo da ciencia na actualidade, apreciando as súas perspectivas de desenvolvemento. Valorar as achegas das mulleres ao desenvolvemento científico e tecnolóxico, facendo especial referencia aos casos galegos. Comprender o carácter integrador da química a través da súa relación con outras ciencias, como a física, a bioloxía ou a xeoloxía. Valorar o carácter colectivo e cooperativo da ciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crítico a través do traballo en equipo. 138

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

As alumnas e alumnos que chegan á materia de química de 2º de bacharelato recibiron ensinanza de física e química durante os cursos da ensinanza obrigatoria e en 1º de bacharelato. Polo tanto, posúen un coñecemento da materia no marco dunha ensinanza activa e dunha aprendizaxe significativa, segundo o modelo curricular vixente. O Bacharelato deberá ofrecerlles os contidos, as estratexias e as motivacións para que perfeccionen o coñecemento, o interese, a aplicación... da química e para que continúen de forma autónoma este perfeccionamento. A metodoloxía debe ir encamiñada a que o alumando sexa capaz de aprender por si mesmo e aplicar os métodos apropiados de investigación, tratando de que vexa a conexión dos aspectos teóricos coas aplicacións que se lle poden dar na Sociedade. Partindo dos principios da aprendizaxe significativa, pódense adoptar as seguintes estratexias didácticas: - Conectar os novos contidos cos coñecementos anteriores, polo que é conveniente unha avaliación inicial antes de cada tema. - Establecer relacións cos contidos que sexan comúns a outras materias. - Establecer relacións entre os contidos da materia e a realidade na que poden ser aplicados, favorecendo unha ensinanza práctica. - Realizar unha metodoloxía activa na que as alumnas e os alumnos sexan os verdadeiros protagonistas da aprendizaxe. - Favorecer os hábitos de estudo e técnicas de traballo intelectual. - Realizar experiencias en grupos para que constrúan teorías ou comproben expresións. Seguindo as directrices que aparecen no DOG do 19 de xuño de 2008, desenvólvese o currículo a través de oito temas. En cada tema iníciase o desenvolvemento teórico da materia partindo de niveis de complexidade baixa, que permitan adaptarse aos niveis de coñecementos previos das alumnas e alumnos. Deste modo, partindo do que xa saben, a alumna ou o alumno poderá construír novas aprendizaxes que conectarán coas que xa teñen, ampliando os coñecementos en cantidade e calidade (aprendizaxe significativa). É por isto polo que se engade o tema 0 (cálculos numéricos elementais en química), que non aparece nos contidos recollidos no DOG, co fin de recordar algúns aspectos básicos na aprendizaxe da química como punto de partida. Como aplicación das ideas e conceptos tratados ao longo de cada tema, faranse unha serie de exercicios na clase que pretenden servir de guía e axuda á aprendizaxe do alumnado e ser, ao mesmo tempo, un elemento motivador. Os exercicios que se propoñen ao longo de cada tema levarán indicada a solución para facilitar o traballo autónomo por parte das alumnas e alumnos. Considérase imprescindíbel que a alumna ou o alumno traballe "ao día" e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase para que desta forma non se "perda" e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de formar un hábito de traballo. Desta forma as alumnas e os alumnos aprenderán química en lugar dunha serie de conceptos e resultados de xeito simplemente mecánico e memorístico.

139

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

2. TEMAS TRANSVERSAIS. Na materia de química non só se tratará de conseguir os obxectivos curriculares, senón tamén contribuír á consecución duns obxectivos que podemos chamar obxectivos para a vida; obxectivos concretos que toda cidadá ou cidadán debe conseguir ao entrar na idade adulta. Nesta materia os temas transversais que se tratarán son:

Educación cívica e moral, a que contribúen os seguintes contidos actitudinais: - Coñecemento e valoración das propias capacidades e limitacións. - Constancia no traballo e na busca de solucións. - Adquisición de bos hábitos e orde na presentación dos traballos. - Valoración da importancia da aplicación responsábel dos coñecementos da química na mellora das condicións de vida.

Educación ambiental e calidade de vida, ao analizar problemas científicos e tecnolóxicos relacionados coa química e as súas incidencias sobre o medio ambiente.

Educación para o consumidor ao desenvolver: - O interese por investigar a presenza de certos contaminantes na auga e nos alimentos polo uso de produtos orgánicos na agricultura e a nivel doméstico, creando unha conciencia de consumidora e consumidor responsábel. - A educación na necesidade de respectar as instrucións e as normas de seguridade de certos produtos de uso frecuente no fogar.

Educación para a saúde, valorando os efectos que teñen sobre a saúde os contaminantes medioambientais, os hábitos alimenticios e o uso de certas substancias, desenvolvendo a capacidade de tomar decisións, por exemplo, ante as drogas.

140

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

3. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES Seguindo as directrices que aparecen no DOG do 19 de xuño de 2008, desenvólvese o currículo a través de oito temas, ao que engadimos o tema 0 como repaso e introdución na materia. Tamén queremos deixar constancia de que aínda que non aparece o tema de Cinética Química no correspondente DOG mantemos a súa programación, sen temporalizar, e dependerá do criterio do correpondente profesor a súa explicación ou non no transcurso do curso académico:

Tema 0: Cálculos numéricos elementais en química. Tema 1: Estrutura atómica e clasificación periódica dos elementos. Tema 2: Enlace químico e propiedades das substancias. Tema 3: Transformacións enerxéticas nas reaccións químicas. Espontaneidade das reaccións químicas. Tema 4: Cinética química. Tema 5: O equilibrio químico. Tema 6: Ácidos e bases. Tema 7: Introdución á electroquímica. Tema 8: Estudo das funcións orgánicas.

A continuación, desenvólvense os obxectivos específicos, os contidos conceptuais, procedementais e actitudinais, e a temporalización para cada tema:

141

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA I. CÁLCULOS NUMÉRICOS ELEMENTAIS EN QUÍMICA OBXECTIVOS 1. Comprender e aplicar correctamente as leis ponderais e as volumétricas. 2. Utilizar o concepto de mol como unidade de cantidade de substancia e aplicar o devandito concepto de forma operativa nos cálculos químicos e na determinación de fórmulas químicas. 3. Utilizar as ecuacións dos gases para determinar volumes, presións, temperaturas, cantidade de substancia, masas molares e densidades de distintos gases. 4. Coñecer a concentración dunha disolución expresada en porcentaxe en masa, porcentaxe en volume, masa / volume, molaridad, molalidad e fracción molar, e saber preparar disolucións de concentración coñecida. 5. Saber explicar, cos postulados da teoría cinética, as variacións das propiedades coligativas, calcular numericamente estas variacións e aplicalas ao cálculo de masas molares de solutos. 6. Entender a diferenza entre disolución, suspensión e dispersión coloidal. 7. Comprender o significado das ecuacións químicas, como expresión das reaccións, no seu aspecto estequiométrico e enerxético. 8. Aplicar un método baseado no concepto de mol para resolver problemas de cálculos ponderais e volumétricos (estequiometría). CONTIDOS: Conceptos

a. Sustancias químicas. Masa atómica, masa molecular, mol. Composición centesimal dun composto. Determinación da fórmula dun composto por análises elemental: fórmula empírica e molecular. Mesturas. Mesturas homoxéneas: mesturas de gases; disolucións líquidas. Formas de expresar a concentración das disolucións: porcentaxe en peso, porcentaxe en volume, masa / volume, molaridade, molalidade, fracción molar. Dilución de disolucións. Comportamento dos gases en condicións ideais. Ecuación de estado, Lei de Dalton das presións parciais. Determinación da masa molecular dun gas a partir dos valores de magnitudes relacionadas coa ecuación de estado. Reacción química. Ecuación química. Cálculos estequiométricos: reactivo limitante, reaccións nas que participan gases e/ou sustancias en disolución, reactivos con un determinado grao de pureza, rendemento dunha reacción. Procedementos:

Utilización de procedementos físicos baseados nas propiedades características das substancias puras, para separar estas nunha mestura. Uso de técnicas experimentais para determinar e comparar cantidades, en mol, de diversas substancias. Determinación experimental da fórmula empírica e molecular dalgún composto sinxelo. Resolución de exercicios e problemas relacionados coas leis dos gases e co cálculo de volumes molares. Resolución de problemas para determinar a cantidade de substancia (en gramos e mol) contida nun volume determinado de disolución e, á inversa, para determinar a concentración da disolución dada unha cantidade de substancia. 142

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Utilización de técnicas de laboratorio para preparar disolucións de distinta concentración (de solutos sólidos e líquidos). Determinación experimental da solubilidade en auga dalgunhas substancias. Realización de actividades e problemas nos que, por aplicación das variacións das propiedades coligativas, se determinen masas molares de solutos non iónicos. Resolución de exercicios e problemas, teóricos e aplicados, utilizando toda a información que proporciona a correcta lectura dunha ecuación química: estado físico das substancias, relacións ponderais e volumétricas, enerxía de reacción, etcétera. Realización de experiencias de laboratorio onde haxa que pesar os reactivos e, despois, os produtos de reacción, para determinar o rendemento obtido. Extracción de conclusións das experiencias de laboratorio, presentándoas de xeito adecuado nos informes pertinentes. Utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na realización de pequenos informes.

Actitudes:

Valoración positiva da Ciencia ao recoñecer que xorde do conxunto das achegas que se producen no curso da historia. Rigor na utilización de conceptos e principios, valorando a súa precisión. Interese polo coñecemento das aplicacións da Ciencia á vida cotiá. Consideración da importancia que ten a interacción ciencia-técnica na sociedade. Valoración positiva da importancia que teñen as disolucións dentro das mesturas e da súa manifestación en moitos dos procesos biolóxicos. Valoración positiva da importancia que para o desenvolvemento social, científico e tecnolóxico ten a química, así como recoñecemento dos riscos que o seu mal uso pode carrexar. Recoñecemento da necesidade de manter unhas normas de seguridade no traballo de laboratorio, respectando as indicacións de seguridade que reflicten as etiquetas dos produtos de laboratorio. Disposición á realización coidadosa de experiencias de laboratorio e á orde e precaución en manéxolle do material. Valoración positiva da importancia do traballo individual e en grupo. Mantemento das necesarias normas de seguridade ao traballar nun laboratorio. Desenvolvemento de actitudes de traballo en equipo, especialmente na realización de experiencias de laboratorio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Saber clasificar os corpos materiais en substancias puras (elementos e compostos) e mesturas (homoxéneas e heteroxéneas), así como as súas distintas propiedades, en física e químicas. 2. Describir os diversos métodos de obtención de substancias puras. Separar correctamente no laboratorio, todas as substancias puras que compoñen unha determinada mestura. 3. Aplicar as tres leis ponderais a procesos químicos sinxelos; e á inversa, dada unha serie de experimentos químicos, descubrir qué lei ponderal se cumpre. Recoñecer o reactivo limitante. Entender o significado das leis volumétricas no comportamento físico dos gases. 4. Distinguir correctamente entre átomo e moléculas e xustificar o número de átomos dos distintos elementos que, necesariamente, deben integrar unha determinada molécula sinxela. 5. Calcular a composición centesimal de cada un dos elementos que integran un composto e saber determinar a fórmula empírica e molecular dun composto a partir da súa composición centesimal. 6. Aplicar correctamente as ecuacións dos gases para determinar volumes, presións, 143

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

7. 8.

10. 11. 12. 13. 14.

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

temperaturas, cantidade de substancia, masas molares e densidades de distintos gases, e así poder describir a súa evolución nos procesos. Precisar o concepto de volume molar en condicións normais e en calquera outras condicións. Calcular concentracións en porcentaxe en masa, porcentaxe en volume, molaridad, molalidad e fracción molar, tanto de solutos sólidos como líquidos (neste caso, sabendo aplicar os datos de densidade e pureza), así como determinar a cantidade de substancia (en gramos e moles) contida nun volume determinado dunha disolución. Preparar correctamente, no laboratorio, disolucións de concentracións determinadas partindo de solutos sólidos ou doutras máis concentradas a molaridad do cal é coñecida, ou que deba calcularse previamente a partir dos datos contidos na etiqueta do produto. Aplicar correctamente as leis das propiedades coligativas para o cálculo de masas molares de solutos non iónicos. Axustar as ecuacións químicas facendo figurar nelas, de modo correcto, as fórmulas das substancias. Deducir, a partir do estado físico das substancias e das súas relacións estequiométricas, as cantidades de reactivos e produtos que interveñen nunha reacción química. Coñecer o mecanismo polo que suceden as reaccións químicas. Coñecer a importancia e utilidade do estudio das reaccións químicas na sociedade actual.

CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: Formularanse cuestións sobre os distintos apartados e problemas relacionados cos apartados anteriores Presentaranse preguntas sobre as actividades de laboratorio relacionadas con: preparación de disolucións de ácidos, bases e sales, partindo de produtos comerciais. Dilución de disolucións. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente catro semanas.

144

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA II. ESTRUTURA DA MATERIA OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Comprender a necesidade que teñen os científicos de propoñer modelos que expliquen a estrutura da materia e sobre como se produce o cambio de teoría a outra. - Relacionar as distintas escolas filosóficas da antigüidade coas súas propostas de estrutura da materia, valorando a achega de cada unha delas. - Relacionar os distintos feitos experimentais cos diversos modelos atómicos e coñecer as achegas da Física Moderna ao estudio da constitución da materia. - Enumerar razóns polas que o efecto fotoeléctrico reabre unha nova controversia sobre a natureza da luz. - Utilizar relaciónela de Planck, Einstein e De Broglie para explicar a cuantización da enerxía e o comportamento de fotóns e electróns. - Asociar a cada orbital os seus correspondentes números cuánticos. - Escribir as configuracións electrónicas de átomos e ións. - Explicar as propiedades dos distintos átomos en función das súas configuracións electrónicas, relacionándoas coa súa posición na Táboa Periódica dos elementos químicos. - Distinguir as configuracións electrónicas para átomos en estado fundamental e en estado excitado, así como identificar átomos neutros, anións e catións. - Clasificar e comparar os elementos químicos segundo a súa tendencia a gañar ou a perder electróns. - Reflexionar sobre o papel da Ciencia en xeral e da Química en particular, na sociedade actual. - Diferenciar entre os procesos químicos que teñen lugar na industria e a vida cotiá e aqueles que se desenvolven nos laboratorios. - Describir as propiedades, aplicacións e métodos de obtención das substancias máis relevantes por motivos científicos, sociais, económicos ou históricos. dos metais CONCEPTOS Orixes da teoría cuántica: Hipótese de Planck; Efecto fotoeléctrico; Espectros atómicos. Modelo atómico de Bohr: interpretación de Bohr dos espectros atómicos Modelo atómico de Sommerfeld. Limitacións dos modelos atómicos de Bohr e Sommerfeld. Introdución á teoría atómica moderna: Hipótese de De Broglie; Principio de incerteza de Heinsenberg; A ecuación de ondas da mecánica ondulatoria; Concepto de probabilidade da teoría cuántica Orbitais atómicos: Tipos ; Forma e tamaño; Significado dos números cuánticos; Diferenza entre órbita e orbital Niveis de enerxía. Subniveis de enerxía. Estado fundamental e estados excitados do electrón Átomos polielectrónicos. Configuración electrónica dun átomo Clasificación periódica dos elementos: introdución histórica: Clasificación de Meyer; Táboa periódica de Mendeleiev; Lei de Moseley.

Sistema periódico actual: Períodos; Grupos ou familias. Propiedades periódicas e configuración electrónica: Radio atómico; Enerxía de ionización; Afinidade electrónica; Electronegatividad e carácter metálico; Número de oxidación.

Estudio dos seguintes grupos: alcalinos, nitroxenoideos, anfíxenos e halóxenos.

PROCEDEMENTOS

145

alcalinotérreos,

térreos,

carbonoideos,

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Busca de información para a elaboración de diagramas que recollan o desenvolvemento histórico sobre o coñecemento do átomo, nos que se poña de manifesto as achegas e limitacións de cada modelo. Utilización da ecuación de Planck para explicar os espectros de emisión e absorción. Aplicación da lei da conservación da enerxía para obter a ecuación do efecto fotoeléctrico. Aplicación da lei da conservación da enerxía e a relación de De Broglie para calcular a lonxitude de onda e a enerxía cinética de electróns sometidos a unha diferenza de potencial. Realización de diagramas, de esquemas e de debuxos para a representación e para a análise das estruturas electrónicas de átomos, moléculas e metais. Emisión de hipótese sobre o comportamento dos distintos elementos químicos a partir da súa configuración electrónica e/ou da súa posición na táboa periódica. Interpretación da información que subministra a configuración electrónica dun elemento químico co fin de situalo na táboa periódica, estudar as súas propiedades químicas e comparalas coas doutros átomos. Busca de información e elaboración de informes sobre métodos de obtención, usos e aplicacións dalgúns ácidos e bases como por exemplo: ácido nítrico, ácido acético, amoníaco.

ACTITUDES - Interese pola interpretación da realidade a través de modelos e de teorías científicas, así como polos resultados do seu contraste con feitos experimentais. - Valoración do coñecemento científico como o produto da achega de distintas xeracións ao longo da historia, cos seus erros, ideas xeniais e discusións apaixonantes que permite ofrecer unha imaxe viva, crítica e non dogmática da Química. - Aprecio da necesidade do traballo en grupo e do respecto das opinións dos demais. - Aprecio e valoración das normas de seguridade en toda actividade, así como a necesidade de coñecelas e respectalas. - Valoración da importancia de moitos compostos químicos útiles para o home, así como da importancia da Química no estudio das súas propiedades e aplicacións. - Interese pola busca de obxectividade ante informacións, procedentes de distintas fontes, sobre problemáticas industriais do sector químico. - Actitude inquisitiva e crítica ante implicacións dos asentamentos industriais, xulgando globalmente aspectos tecnolóxicos, económicos, sociais e ambientais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Coñecer e valorar logros da Química como son: o desenvolvemento da teoría de Dalton, a evolución dos modelos atómicos ou a introdución da química moderna 2. Dar razóns fundadas dos cambios producidos nas teorías Químicas á luz dos achados experimentais e de poñer de manifesto as presións sociais ás que foron sometidas, nalgúns casos, as persoas que colaboraron na elaboración das novas concepcións. 3. Describir os modelos atómicos discutindo as súas limitacións e valorar a importancia da teoría mecanocuántica para o coñecemento do átomo. 4. Aplicar as relacións de Planck, Einstein e De Broglie para explicar a cuantización da enerxía e o comportamento de fotóns e electróns. 5. Distinguir entre órbita e orbital, coñecer os seus significados físicos e identificar en cada orbital os seus correspondentes números cuánticos. 6. Escribir as configuracións electrónicas de átomos e ións. 7. Explicar as propiedades dos distintos átomos en función das súas configuracións electrónicas, relacionándoas coa súa posición na Táboa Periódica dos elementos químicos. 8. Distinguir as configuracións electrónicas para átomos en estado fundamental e en estado excitado, así como identificar átomos neutros, anións e catións. 146

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

9. Clasificar e comparar os elementos químicos segundo a súa tendencia a gañar ou a perder electróns. 10. Coñecer as propiedades, aplicacións e métodos de obtención das substancias máis relevantes por motivos científicos, sociais, económicos ou históricos. 11. Valorar a importancia que a Química ten na forma de vida actual ao poder proporcionar novos materiais con determinadas propiedades. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: o Bastará que o alumno/a domine o modelo de Böhr a nivel cualitativo. o Formularánse cuestións relacionadas cos valores dos números cuánticos e o seu siñificado, configuracións electrónicas e variación das propiedades periódicas. o Xustificar a ordenación dos elementos con interpretación das semellanzas entre eles e a variación periódica dalgunhas das súas propiedades: raio atómico e iónico, electronegatividade, enerxía de ionización e afinidade electrónica. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente catro semanas.

147

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA III. ENLACE QUÍMICO OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Predicir o tipo de enlace dunha substancia en función da tendencia a gañar ou perder electróns dos átomos que a forman. - Utilizar o ciclo de Born-Haber para o cálculo de enerxías reticulares en sólidos iónicos. - Formular hipótese sobre as propiedades esperadas para un composto e establecer comparacións entre dous ou máis compostos en función das características dos seus enlaces. - Predicir o tipo de enlace dunha substancia en función da tendencia a gañar ou perder electróns dos átomos que a forman. - Representar mediante estruturas de Lewis diferentes compostos químicos e a partir delas explicar a xeometría das moléculas sinxelas. - Distinguir entre molécula, rede iónica e rede metálica. - Formular hipótese e xustificar algunhas propiedades das substancias covalentes a partir da xeometría dos compostos, da polaridade dos enlaces e sobre a formación de enlaces intermoleculares. CONCEPTOS A unión entre os átomos. Enlace químico. Tipos de enlaces químicos. Clasificación das substancias químicas Enlace iónico. Xeometría dos compostos iónicos. Índice de coordinación. Enerxía reticular dun sólido: Ciclo de Born-Haber. Xustificación das propiedades iónicas. Fórmula química dun composto iónico. Preparación dunha disolución dun composto iónico Propiedades dos sólidos metálicos. O enlace metálico. Modelo da nube de electróns. Modelo de bandas. Enlace covalente. A regra do octeto. Enlace covalente coordinado. Limitacións da teoría de Lewis do enlace covalente. Parámetros moleculares das substancias covalentes. O enlace covalente segundo o modelo de repulsión de pares de electróns. Teoría do enlace de valencia do enlace covalente Hibridación de orbitais atómicos: Hibridación sp3; Hibridación sp2; Hibridación sp. Resonancia Carácter iónico do enlace covalente. Distinción entre polaridade dun enlace e dunha molécula. Forzas intermoleculares: Enlace por pontes de hidróxeno; Forzas de Van der Waals. Xustificación das propiedades das substancias covalentes. O proceso de disolución dunha substancia covalente. Propiedades coligativas das disolucións: Presión de vapor das disolucións: Lei de Raoult; Variación das temperaturas de ebulición e fusión dunha disolución. PROCEDEMENTOS - Estudio do enlace en función da tendencia a gañar ou perder electróns por parte dos átomos. - Utilización das propiedades periódicas dos elementos químicos e do balance enerxético mediante o ciclo de Born-Haber na formación de enlaces iónicos. - Construción de modelos para a representación de substancias. - Deseño e realización de experiencias encamiñadas a poñer de manifesto e comparar algunhas propiedades das substancias. - Predición de fórmulas de compostos sinxelo e formulación de hipótese sobre as súas propiedades, a partir dos átomos que interveñen na molécula e das súas posicións na táboa periódica. - Utilización do modelo de enlace metálico para xustificar algunhas das propiedades dos metais. - Comparación das características dos distintos tipos de enlace e establecemento de criterios para a súa distinción. 148

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Utilización do modelo de solapamento de orbitais para a descrición da formación de enlaces covalentes a partir da compartición de electróns. - Interpretación da xeometría das moléculas sinxelas por medio do modelo de repulsión de pares de electróns, tomando como base as estruturas de Lewis. - Estudio das propiedades da auga en función da estrutura da súa molécula e valoración do seu papel fundamental na sociedade, industria e medio. - Actividades TIC: Propiedades e enlace. - Práctica de laboratorio: Propiedades físicas e enlace. ACTITUDES - Interese pola observación de fenómenos naturais, a súa interpretación a través de modelos e a confrontación experimental destes. - Valoración da necesidade dunha linguaxe común e de notacións claras e sinxelas que axuden a comprender un fenómeno ou propiedade e a entendernos cos demais. - Apreciar e valorar a necesidade das normas de seguridade en toda actividade así, como a necesidade de coñecelas e respectalas. - Valoración da importancia de moitos compostos químicos útiles para o home, así como da importancia da Química no estudio das súas propiedades e aplicacións. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Construír ciclos enerxéticos do tipo Born-Haber para calcular a enerxía de rede e discutir, de forma cualitativa, a variación de enerxía de rede en diferentes compostos. 2. Xustificar a estrutura cristalina dos compostos iónicos e a súa xeometría en casos sinxelos e a estrutura dos metais. 3. Emitir hipótese sobre o tipo de determinados enlaces e deseñar experiencias que permitan contrastalas utilizando axeitadamente o material de laboratorio e respectando as normas de seguridade. 4. Xustificar o tipo de enlace que cabería entre determinados elementos químicos, a súa representación mediante diagramas, as propiedades físicas que terá o composto formado, a súa fórmula e o nome que se lle asignará. 5. Describir as características básicas do enlace covalente. 6. Escribir estruturas de Lewis e explicar e aplicar o concepto de hibridación a casos sinxelos. 7. Coñecer as forzas intermoleculares e explicar como afectan ás propiedades de determinados compostos en casos concretos. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: Formularánse cuestións relacionadas con: o Tipo de enlace e enerxía de rede dos compostos iónicos. Análise dende o punto devista cualitativo da influencia dos valores da carga, do raio dos ións e da constante de Madelung no valor da enerxía de rede. o Estruturas de Lewis. o Explicar mediante a teoría de repulsión de pares electrónicos da capa de valencia (TRPEV) e a hibridación de orbitais a xeometría e a polaridade das moléculas. o Para ilustrar as hibridacións sp3, sp2 e sp propoñeranse moléculas orgánicas ou formadas por elementos dos períodos 2 e 3. o Propiedades das substancias segundo o seu tipo de enlace (iónico, covalente, metálico e forzas intermoleculares). TEMPORALIZACIÓN:

Aproximadamente tres semanas.

149

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA IV. TERMOQUÍMICA OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Interpretar as reaccións químicas en termos de reordenación de átomos e rotura e formación de enlaces. - Comparar as diferenzas entre os estados inicial e final dun sistema en termos enerxéticos e distinguir entre reaccións endotérmicas e exotérmicas. . - Extraer toda a información posible dunha ecuación termoquímica. - Relacionar a estequiometría dunha reacción e a enerxía intercambiada no proceso. - Aplicar a lei de Hess a distintos procesos químicos. - Interpretar as variables enerxéticas dunha reacción para predicir a súa espontaneidade. CONCEPTOS Sistemas termodinámicos. Variables termodinámicas. Enerxía interna dun sistema termodinámico Primeiro principio da termodinámica. Transformacións termodinámicas Concepto de entalpía. Termoquímica: Factores dos que depende a calor de reacción. Entalpías de formación, de reacción, de enlace e de disolución Lei de Hess. Relación entre entalpía de enlace e entalpía de reacción Entropía. Variacións de entropía dunha reacción química Enerxía libre de Gibbs: Enerxía libre de Gibbs normal das substancias; Discusión da espontaneidade dunha reacción química Aplicacións enerxéticas das reaccións químicas: os combustibles químicos. Repercusións sociais, cotiás e ambientais. Valor enerxético dos alimentos: implicacións para a saúde. PROCEDEMENTOS - Realización experimental de reaccións químicas e, ao cuantificalas calorimetricamente, clasificación das mesmas segundo as transformacións e transferencias enerxéticas. - Formulación de ecuacións termodinámicas sinxelas realizando o cálculo de entalpías de formación e reacción e, mediante a formulación de rutas alternativas en varios pasos, confirmación da lei de Hess. - Realización de diagramas nos que se poña de manifesto os enlaces que rompen e que se forman no curso dunha reacción química. - Resolución de problemas e exercicios nos que se relacionen a estequiometría dunha reacción e a enerxía intercambiada no proceso. - Análise e estudio dos factores que afectan á espontaneidade dunha reacción química. - Elaboración de criterios que determinen a espontaneidade dunha reacción química. - Actividades TIC: • Valor enerxético dos alimentos. • Problemática social e medioambiental dos combustíbeis. - Práctica de laboratorio: Calorimetría e lei de Hess. ACTITUDES - Interese pola observación e a interpretación dos fluxos de enerxía nos fenómenos do ámbito, e pola súa confrontación cos modelos experimentais. - Respecto polas normas de utilización de combustibles comburentes e de máquinas, tanto no laboratorio coma no uso cotián. 150

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Valoración das aplicacións tecnolóxicas da Termodinámica na mellora das condicións de vida e como resposta aos requirimentos da Sociedade actual.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Definir e aplicar correctamente o primeiro principio da termodinámica a un proceso químico, calculando os valores das magnitudes implicadas no primeiro principio da termodinámica na resolución de exercicios e problemas. 2. Xustificar os intercambios enerxéticos nunha reacción química por aplicación do principio de conservación da enerxía ao modelo de reacción, xa que a rotura de enlaces precisa unha achega enerxética e a súa formación proporciona un desprendemento. 3. Aplicar o concepto de entalpías de formación ao cálculo de entalpía de reacción mediante a correcta utilización de táboas. 4. Aplicar a ecuación da enerxía libre de Gibss para predicir a espontaneidade dunha reacción e controlando a influencia da temperatura no proceso. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: o Formularánse cuestións relacionadas con tódolos puntos do bloque. o Problemas correspondentes a entalpías de reacción (Qp e Qv) o Determinación de entalpías de reacción a partir de entalpías de enlace o Lei de Hess o Variación de entropía o Variación de enerxía libre e espontaneidade da reacción. En relación coas actividades de LABORATORIO: a) Medida da calor de disolución do NaOH en auga b) Medida da calor de neutralización entre a disolución anterior e unha disolución de HCl c) Medida da calor de reacción entre NaOH sólido e unha disolución de HCl. d) Comprobar nas tres experiencias anteriores o cumprimento da lei de Hess. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente tres semanas.

151

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA V. CINÉTICA QUÍMICA OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Distinguir entre viabilidade dun proceso e rapidez coa que se produce. - Comprender o significado da enerxía de activación e identificala como unha magnitude cinética. - Deseñar e realizar algunha experiencia na que se poña de manifesto a influencia dalgún dos factores dos que depende a velocidade de reacción. - Comprender a forma de actuar dun catalizador nunha reacción química, así como enumerar algún proceso nos que se utilicen industrialmente. - Distinguir entre catalizador e inhibidor. CONCEPTOS Cinética química Teoría das colisións Enerxía de activación Teoría do estado de transición Velocidade de reacción. Medida da velocidade de reacción Estudio dos factores dos que depende a velocidade de reacción: Natureza dos reactivos; Concentración; Temperatura; Estado físico ou de agregación dos reactivos; Catalizadores. Tipos de catálise: Propiedades dos catalizadores; Autocatálise. Orde dunha reacción e molecularidade; Reaccións de primeira orde; Reaccións de segundo orde. Mecanismos de reacción. Reacciones en cadea PROCEDEMENTOS - Deseño e realización de reaccións químicas a diferentes velocidades, mediante a modificación das súas condicións (variables de estado, concentracións e catalizadores). - Elaboración de informes sobre a evolución experimental dunha reacción química e, tomando datos da propiedade de seguimento fronte ao tempo a de concentracion/tempo, realización da estimación gráfica e/ou analítica da súa velocidade. - Busca de información sobre procesos industriais nos que se utilicen catalizadores. - Realización de cálculos, gráficos e analíticos, estimando a propagación de erros e a significatividad dos resultados. ACTITUDES - Interese pola correcta planificación e pola axeitada realización experimental das reaccións químicas, así como pola formulación de conclusións baseadas nos datos recollidos. - Valoración das teorías cinetoquímicas como busca interpretativa da realidade e para propoñer solucións ou respostas tecnolóxicas ás demandas da humanidade. - Cooperación e correspondencia na limpeza, coidado e almacenaxe adecuados dos materiais empregados nas experimentacións. - Interese pola realización correcta de cálculos, analíticos ou gráficos, na confección de informes, respectando as normas de utilización de datos e de erros nos operacionais e valorando a importancia da pulcritude en todas as fases de realización. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Coñecer e aplicar correctamente o concepto de velocidade de reacción.

152

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

2. Coñecer e diferenciar as teorías que explican a xénese das reaccións químicas: teoría de colisións e teoría do estado de transición. 3. Deseñar e realizar experiencias co fin de comprobar os factores dos que depende a velocidade coa que transcorre unha reacción. 4. Coñecer algúns dos distintos factores dos que depende o curso dunha reacción química e comprobalo experimentalmente procedendo segundo as normas de seguridade. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: • Formularánse cuestións relacionadas cos distintos apartados do bloque • Estudio, no LABORATORIO, do efecto da concentración dos reactivos sobre a velocidade de reacción ( proponse a medida do tempo que tarda en reaccionar un anaco de cinta de magnesio con disolucións de HCl de distintas concentracións. TEMPORALIZACIÓN: A criterio do profesorado, como complemento dos contidos do curso; xa que non é obrigatoria a súa explicación por non aparecer no correspondente currículo, pero nós como Departamento consideramos imporante facer referencia a algúns dos contidos anteriormente expostos.

153

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA VI. EQUILIBRIO QUÍMICO. OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Distinguir entre procesos que teñen lugar nun único sentido e os procesos que conducen a un equilibrio. - Asociar o estado de equilibrio coa existencia de dous procesos que interactuar entre si. - Aplicar as leis e conceptos do equilibrio químico á resolución e interpretación de exercicios e problemas. - Avaliar a evolución dalgún equilibrio químico ao modificar os factores que o condicionan. - Distinguir entre viabilidade dun proceso, rapidez con que trascurre e estado final do sistema. - Coñecer algúns procesos industriais que implican situacións de equilibrio químico. CONCEPTOS Reaccións reversibles e irreversibles. Equilibrio químico. Lei de acción de masas. Reversibilidade e sistema químico. Lei de acción de masas en sistemas heteroxéneos. Estequiometría e constante de equilibrio. O cociente de reacción. Outras expresións da constante de equilibrio: Kp e Kx. Grao de disociación. Equilibrios heteroxéneos sólido-líquido. Reaccións de precipitación. Solubilidade e producto de solubilidade. Factores que modifican o equilibrio químico: Principio de Le Châtelier. Importancia en procesos industriais. Termodinámica e equilibrio. Variación da constante de equilibrio coa temperatura. Formación de complexos ou compostos de coordinación. Estabilidade dos complexos. Aplicacións do equilibrio químico á vida cotiá e aos procesos industriais. PROCEDEMENTOS - Aplicación da lei de Acción de Masas a estados de equilibrio químico. - Aplicación das leis da estequiometría ao estudio da evolución dun equilibrio e ao cálculo da constante. - Aplicación das leis da estequiometría para poñer de manifesto as relacións entre a constante de equilibrio e o rendemento dunha reacción química. - Formulación de hipótese sobre a evolución dalgún equilibrio químico ao modificar os factores que o condicionan, contrastando as predicións documentalmente e/ou experimentalmente. - Busca de información sobre procesos industriais que implique situacións de equilibrio. - Actividades TIC: Aplicacións do equilibrio químico á vida cotiá e aos procesos industriais. - Prácticas de laboratorio: • Influencia da temperatura sobre o equilibrio químico. • Formación dun precipitado e separación deste por filtración. • Disolución de precipitados. ACTITUDES - Valoración do efecto que ten sobre o medio a alteración dos equilibrios que se dan na natureza. - Valoración da importancia que teñen os sistemas en equilibrio no estudio e resolución dos problemas industriais, ambientais e da vida cotiá. 154

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Explicar os factores que modifican a velocidade dunha reacción, facendo especial énfase nos catalizadores e a súa aplicación a usos industriais. 2. Aplicar correctamente a lei de acción de masas a equilibrios sinxelos e relacionar correctamente o grao de disociación coas constantes de equilibrio Kc e Kp. 3. Aplicar a lei de acción de masas a equilibrios heteroxéneos sinxelos de tipo sólido-líquido, relacionando a solubilidade coa constante de equilibrio. 4. Resolver exercicios e problemas relacionados coa determinación de cantidades das substancias que interveñen en reaccións químicas, tanto as teoricamente irreversibles como aquelas nas que se alcanzou o equilibrio químico. 5. Emitir hipótese sobre os posibles factores que determinan un equilibrio químico, tales como a presión, a temperatura e a concentración, e formular experiencias ou recorrer a diferentes tipos de datos para contrastalas. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: Formularánse cuestións relacionadas cos distintos apartados do bloque facendo fincapé no Principio de Le Chatelier. Problemas numéricos relacionados coas constantes de equilibrio e a súa composición. Problemas numéricos relacionados con solubilidade, producto de solubilidade, efecto do ión común, condicións de precipitación. As actividades de LABORATORIO estarán relacionadas con: o Formación de precipitados de sales pouco solubles e separación dos mesmos por filtración. o Disolución de precipitados por modificación do pH. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente tres semanas.

155

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA VII. REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS OBXECTIVOS Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Relacionar os distintos feitos experimentais coas diferentes teorías ácido-base. - Aplicar os conceptos de ácido, base e sal á clasificación das substancias, establecendo as diferenzas entre as propiedades dunhas e outras. - Aplicar as leis do equilibrio ao estudio e cálculo do pH de disolucións de ácidos e bases. - Calcular a concentración de disolucións dun ácido ou unha base por medio dunha volumetría de neutralización e deseñar e realizala nalgún caso sinxelo. - Coñecer a importancia industrial dos ácidos e bases e o seu impacto ambiental. - Expresar as medidas e resultados de experiencias coas súas unidades e cifras significativas, tendo en conta os erros asociados e a súa propagación. CONCEPTOS Teoría de Arrhenius dos ácidos e as bases Teoría de Brönsted-Lowry Teoría de Lewis Síntese comparativa das teorías ácido-base Equilibrio iónico da auga. Concepto de pH. Forza relativa dos ácidos e das bases e grao de ionización: Ácidos e bases fortes; Ácidos e bases débiles Reacción de hidrólise Valoracións ácido-base. Determinación do punto de equivalencia. Indicadores ácido-base. Determinación do punto de equivalencia mediante un indicador. Disolucións reguladoras ou amortecedoras do pH. Algúns ácidos e bases de interese industrial na vida cotiá. O problema da chuvia ácida e as súas consecuencias en Galicia. PROCEDEMENTOS - Elaboración de táboas clasificadoras e comparativas de substancias como ácidas ou básicas, segundo as súas diferenzas experimentais de reactividade, e comparación destes comportamentos cos que acontecen no ámbito. - Preparación de disolucións de ácidos e bases de diferentes concentracións e cálculo do pH da disolución resultante. - Determinación da concentración de disolucións de ácidos e de bases a partir de valores do pH da disolución. - Cálculo de concentracións e de volumes requiridos para unha neutralización e realización experimental da volumetría, con indicación colorimétrica do punto final. - Predición dos valores de pH de disolucións de sales que implique unha hidrólise e contraste cualitativo dos cálculos con medidas experimentais. - Realización de cálculos, gráficos e analíticos, estimando a propagación de erros e a significatividad dos resultados - Elaboración de informes e de murais sobre agresións ao medio, interpretando a importancia e as repercusións destes fenómenos. - Actividades TIC: • Algúns ácidos e bases de interese industrial na vida cotiá. • O problema da chuvia ácida e as súas consecuencias en Galicia. - Prácticas de laboratorio: • Uso de indicadores para determinar o carácter ácido-base dalgunhas disolucións. 156

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• •

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Comprobación cualitativa da acción dunha disolución reguladora. Valoración dunha disolución dunha base forte cun ácido forte (alcalimetría).

ACTITUDES - Interese pola realización correcta de cálculos, analíticos ou gráficos, na confección de informes, respectando as normas de utilización de datos e de erros nos operacionais e valorando a importancia da pulcritude en todas as fases de realización. - Interese pola interpretación do fenómeno de ácido-base e pola identificación das súas repercusións sobre a saúde e o medio. - Cooperación no uso adecuado de instrumentos materiais e reactivos químicos, interesándose polo coñecemento e polo cumprimento das normas de emprego e de seguridade - Actitude reflexiva e crítica sobre a utilización rigorosa de termos químicos, tanto nos medios de comunicación e na publicidade coma nas conversacións ou debates. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Coñecer e aplicar os conceptos de ácido e base de Arrhenius e a ampliación que supón o concepto de Brönsted -Lowry para recoñecer as substancias que poden actuar como tales, e realizar cálculos estequiométricos nas súas reaccións no medio acuoso. 2. Calcular as concentracións das substancias presentes e o pH en reaccións ácido-base en disolución acuosa. 3. Interpretar e predicir os comportamentos de substancias químicas sinxelas, en medio acuoso, e prognosticar o resultado de mesturar estas disolucións, confirmando os seus vaticinios ao deseñar e ao realizar experimentalmente a oportuna valoración ácido-base. 4. Valorar e coñecer a importancia dos ácidos e bases na súa vertente industrial ambiental. 5. Deseñar e levar a cabo unha volumetría de neutralización ácido-base para realizar un informe sobre esta. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: o Formularánse cuestións relacionadas cos distintos apartados do bloque. o Problemas numéricos de ácidos ou bases fortes e débiles, cálculos de pH, constantes de acidez ou basicidade, neutralización ácido-base fortes. o problemas de neutralización ácido-base fortes. Sobre as actividades de laboratorio, cuestións relacionadas con: Valoración dun ácido forte cunha base forte. Medida de pH de disolucións acuosas de diversos ácidos, bases e sales. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente catro semanas.

157

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA VIII. REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE ELECTRÓNS OBXECTIVOS: Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Interpretar a oxidación-redución como un intercambio de electróns entre especies químicas. - Comprender que todo proceso de oxidación vai asociado a un proceso de redución. - Axustar correctamente reaccións de oxidación-redución e aplicar as leis da estequiometría aos procesos redox. - Predicir qué procesos terán lugar de forma espontánea coñecidos os potenciais normais de semirreacción - Explicar os procesos que teñen lugar nunha pila e nunha cuba electrolítica e coñecer procesos industriais relacionados con elas. - Valorar dende o punto de vista técnico e industrial, o problema que supón a corrosión dos metais CONTIDOS: Oxidación e redución. Reaccións de oxidación-redución. Número de oxidación. Ecuacións químicas das reaccións redox. Método do ión-electrón do axuste de ecuacións de reaccións redox. Tipos de reaccións de oxidación-redución: Reaccións redox en vía seca; Reaccións redox en vía húmida; Volumetrías de oxidación-redución. Xeradores electroquímicos. Capacidade dun xerador electroquímico Pila eléctrica. Pila Daniell. Representación simbólica dunha pila Potencial normal de electrodo Espontaneidade dos procesos redox. Predición do transcurso das reaccións redox. Interpretación da táboa de potenciais normais de redución. Influencia da concentración no valor da f.e.m. dunha pila. Determinación de constantes de equilibrio. Determinación do pH dunha disolución Acumuladores e pilas de combustión Corrosión Electrólise: Leis de Faraday da electrólise; Aplicacións da electrólise. Importancia industrial e económica dos procesos electrolíticos; a produción de aluminio en Galicia. A corrosión de metais e a súa prevención. PROCEDEMENTOS: - Utilización do método do ión electrón como sistema de axuste das reaccións químicas nas que hai transferencia de electróns. - Realización de cálculos, gráficos e analíticos, estimando a propagación de erros e a significatividad dos resultados. - Aplicación das leis da estequiometría aos procesos redox, incluído o cálculo do número de electróns. - Deseño e realización de experiencias para poñer de manifesto a maior ou menor tendencia a oxidarse dos metais en presenza dun ácido. - Utilización da escala de potenciais normais de redución para predicir a espontaneidade dun proceso redox. - Deseño e realización de pilas e acumuladores predicindo o seu funcionamento e contrastándoo cos datos do seu estudio experimental. - Busca de información e elaboración de informes sobre a obtención dalgún metal, a corrosión, formas de protexelo, e a súa importancia na tecnoloxía e a sociedade. - Actividades TIC: 158

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

• Pilas e baterías eléctricas. • A produción de aluminio en Galicia. Prácticas de laboratorio: • Construción dunha célula galvánica. • Construción dunha célula electrolítica. • Valoración redox. Permanganatometría.

ACTITUDES: - Cooperación no uso adecuado de instrumentos materiais e reactivos químicos, interesándose polo coñecemento e polo cumprimento das normas de emprego e de seguridade. - Valoración da transcendencia das aplicacións tecnolóxicas da Electroquímica na mellora das condicións de vida na sociedade actual. - Sensibilización e compromiso ante o proceso de recollida selectiva de pilas e de acumuladores de escoura, avaliando a capacidade destes dispositivos para producir graves polucións e alteracións no medio. - Interese pola realización correcta de cálculos, analíticos ou gráficos, na confección de informes, respectando as normas de utilización de datos e de erros nos operacionais e valorando a importancia da pulcritude en todas as fases de realización. CRITERIOS DE AVALIACIÓN: Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Axustar polo método do ión-electrón reaccións rede-ox. 2. Distinguir entre pila galvánica e cuba electrolítica. 3. Utilizar correctamente as táboas de potenciais de redución para calcular o potencial dunha pila e para predicir cando un proceso redox se producirá de forma espontánea 4. Aplicar correctamente as leis de Faradio. 5. Identificar reaccións de oxidación e redución en procesos que se producen no noso ámbito, reproducilas no laboratorio cando sexa posible e escribir as ecuacións axustadas en casos sinxelos. 6. Asociar procesos como a corrosión de metais, a oxidación de alimentos, ou a utilización de combustibles con reaccións de oxidación e redución, e reproducir no laboratorio algún destes procesos, sabendo escribir as súas ecuacións axustadas. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: o Formularánse cuestións relacionadas cos distintos apartados do bloque. o Problemas referidos á electrólise: Axustes de reacción redox e a súa estequiometría. Predición da espontaneidade dun proceso empregando os potenciais normais de electrodo. Electrólise. Actividades de LABORATORIO: o Construcción e utilización dunha célula galvánica o Construcción e utilización dunha célula electrolítica. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente catro semanas.

159

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

TEMA IX. QUÍMICA DO CARBONO OBXECTIVOS: Ao finalizar esta unidade didáctica, os alumnos e alumnas serán capaces de: - Aplicar as teorías e conceptos sobre o enlace químico á comprensión da estrutura e propiedades dos compostos orgánicos. - Coñecer algunhas propiedades e aplicacións dos compostos orgánicos máis característicos. - Enumerar os compostos isómeros que responden a unha mesma fórmula molecular e desenvolver a súa estrutura. - Utilizar correctamente a nomenclatura dos compostos orgánicos segundo as normas da IUPAC. - Comprender os conceptos de polímero e macromolécula e coñecer algúns exemplos importantes, os seus usos e aplicacións. - Recoñecer e describir as reaccións máis importantes dos compostos orgánicos: adición, eliminación e substitución. - Coñecer e describir algúns dos principais procesos de oxidación-redución en química orgánica. - Valorar o papel das reaccións orgánicas na transformación das materias primas e na obtención de novas substancias. CONCEPTOS: Natureza dos compostos orgánicos. Propiedades xerais dos compostos orgánicos. Isomería. Isomería estrutural. Isomería espacial ou estereoisomería. Reactividade dos compostos orgánicos. Efecto indutivo. Efecto mesómero Reactivos nucleófilos e electrófilos. Reaccións de oxidación-redución en química orgánica. Reaccións de hidroxenación. Reaccións de esterificación, hidrólise e saponificación. Polímeros Polímeros naturais: Proteínas; Polímeros da glicosa; O caucho natural. Polímeros de interese actual: estrutura xeral e tipos. Caucho sintético. Reciclado dos residuos sólidos. Formulación de química orgánica A síntese de medicamentos. Importancia e repercusións da industria química orgánica. PROCEDEMENTOS: - Utilización de modelos para a representación de moléculas sinxelas e para a identificación de posibles isómeros. - Representación gráfica en fórmula estrutural e nomenclatura de compostos orgánicos, segundo as regras da IUPAC. - Interpretación das diferenzas nas propiedades físicas das principais funcións orgánicas a partir da estrutura dos seus enlaces. - Observación da evolución gradual dalgunha propiedade nunha serie homóloga e co cambio de grupo funcional. - Deseño e realización experimental dalgunha ruta de síntese sinxela dun composto orgánico elemental. - Elaboración de informes e comunicacións sobre a eliminación de residuos urbanos e, observando un vertedoiro de lixo e/ou unha planta de procesado ou de reciclaxe, avaliando as repercusións sobre o medio e as persoas. - Actividades TIC: A síntese de medicamentos. - Prácticas de laboratorio: 160

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• • •

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

Oxidación do metanol. Esterificación. Obtención dun polímero.

ACTITUDES: - Aprecio e valoración das normas de seguridade en toda actividade, así como a necesidade de coñecelas e respectalas. - Valoración da importancia de moitos compostos químicos útiles para o home, así como da importancia da Química no estudio das súas propiedades e aplicacións. - Reflexión crítica sobre a mellora da calidade de vida que supón a substitución dos materiais tradicionais (metais, madeira, la, coiro, liño, algodón, etc.) por estes novos materiais (os polímeros) e o seu custo social (crise do aceiro) e ambiental (residuos, contaminación). CRITERIOS DE AVALIACIÓN: Ao finalizar esta unidade, o alumnado demostrará que é capaz de: 1. Relacionar o tipo de hibridación co tipo de enlace nos compostos do carbono. 2. Escribir e describir as estruturas de compostos isómeros e xustificar as súas propiedades físicas a partir da súa estrutura e nomealos correctamente. 3. Identificar en cada tipo de reacción química orgánica (eliminación, substitución, adición) os enlaces que rompen e os que se forman de novo, poñendo exemplos concretos de cada unha destas reaccións. 4. Valorar a importancia que a Química ten na forma de vida actual ao poder proporcionar novos materiais con determinadas propiedades e o interese económico, biolóxico e industrial que teñen os polímeros artificiais e naturais, xustificando segundo a súa estrutura algúns trazos que lles dan este interese. 5. Propoñer unha ruta elemental de síntese para un composto sinxelo de carbono, a partir duns precursores primarios dados, e verificar se son capaces de realizar experimentalmente o proceso, mediante a oportuna selección de reactivos, de materiais e de montaxe, xulgando as vantaxes e inconvenientes da ruta. CONTIDOS MÍNIMOS OU ORIENTACIÓNS DO GRUPO DE TRABALLO: Formularánse cuestións relacionadas con : o Carbono como unidade estrutural básica: tipos de enlace do carbono. o Nomenclatura IUPAC de compostos de carbono que teñan como máximo un grupo funcional (hidrocarburos, alcois, fenois, aldehidos, cetonas, ácidos, ésteres, éteres, haloxenados, aminas, amidas, nitrilos). o Isomería plana: a) cadea; b) posición; c) función. o Estereoisomería: a) isomería óptica; b) isomería xeométrica ou cis-trans. o Coñecer a estrutura xeral dos polímeros, os diferentes tipos e o seu interese na vida cotiá. TEMPORALIZACIÓN: Aproximadamente tres semanas.

161

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

QUÍMICA 2º BACH Curso 2014 - 2015

PROCEDEMENTO AVALIADOR: O remate de cada unidade, farase unha proba escrita, para comprobar o grao de asimilación dos alumnos. Dita proba puntuará sobre 10 ptos. Os traballos de cada día, os mandados para casa, os cadernos de aula ,as memoria do laboratorio e maila atención en clase, constitúen a chamada ACTITUDE, que se valorará como un 10% da nota final de cada avaliación. Cualifícaranse con 0 puntos en actitude aqueles alumnos que teñan mais dun 10% de ausencias ás clases e/ou os laboratorios, sempre que o profesor non considere suficiente a documentación achegada polo alumno para xustificar devanditas ausencias. O final da avaliación farase un exame de tódalas unidades, que puntúa sobre 10 ptos. A nota da avaliación calcularase sumando o 10 % da actitude co 90% das notas das probas escritas. Os alumnos que superen deste xeito os 5 puntos, acadarán a nota mínima para superar a materia. Para obter a nota das probas escritas, promediaranse as notas dos controis (suma das notas dos controis dividido polo número destes); o promedio dos controis súmase a nota da proba de avaliación e divídese entre dous. No caso, extremo, de co nº de controis sexa soio de un, a nota da proba escrita será a suma do control, mais a avaliación por dous, dividido entre tres. Esto faise co gaio de valorar mais a proba de avaliación. Non se promediarán notas de probas de avaliación inferiores a 3,5 puntos. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrigatorias. A cualificación definitiva da terceira avaliación, e polo tanto nota final de curso, será o promedio das tres avaliacións, considerando suficiente os que superen os 5 ptos, sin ter ningunha cualificación inferior a 3,5 ptos. Os alumnos que non superen esa cualificación, irán a un exame de suficiencia e/ou a un exame de recuperación de cada avaliación, no que é necesario superar os 5 ptos, independente das notas de curso. O exame de suficiencia será sobre tódalas unidades deste ano. Este mesmo criterio rixe para os exames extraordinarios do mes de setembro. As probas de suficiencia, de maio e setembro, serán sobre contidos mínimos. De tódolos xeitos, os criterios de avaliación, serán os marcados pola CIUG, para adecuar os criterios de corrección/cualificación, os marcados para as PAU.

162

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

163

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

ÍNDICE: PÁXINA

1.– INTRODUCIÓN.

165

2. - CONTRIBUCIÓN AO LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS.

166

3. - OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ÁREA.

170

4. – CONTIDOS.

172

5. – TEMPORALIZACIÓN.

177

6. - METODOLOXÍA E RECURSOS.

179

7. – AVALIACIÓN.

181

164

ACCESO DIRECTO

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

1. - INTRODUCIÓN: A programación didáctica das materias Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.) e Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.) que pretendemos desenvolver no marco do Programa de Diversificación Curricular do I.E.S. Xesús Taboada Chivite de Verín (Ourense) está deseñada intentando conxugar as necesidades e demandas do noso variado alumnado coa lexislación vixente: Real Decreto 1631/2006 do 29 de decembro polo que se establecen as ensinanzas mínimas correspondentes á Educación Secundaria Obrigatoria; o Decreto 133/2007 do 5 de xullo polo que se regulan as ensinanzas da Educación Secundaria Obrigatoria na Comunidade Autónoma de Galicia; a Orde do 30 de xullo de 2007 pola que se regulan os programas de diversificación curricular na Educación Secundaria Obrigatoria. En principio elaboramos vinte unidades didácticas, dez en cada curso, nas que se recompilan todos aqueles contidos que dende os Departamentos de Física e Química, Bioloxía e Xeoloxía, e Matemáticas consideramos básicos para que o alumnado que accede a estes programas adquira as competencias básicas, alcance os obxectivos xerais de etapa e, polo tanto, obteña o título de graduado en Educación Secundaria Obrigatoria. Nestas unidades propóñense diferentes obxectivos, para así abranguer e cubrir as necesidades de todos os alumnos. Estes obxectivos poden considerarse excesivos, pero con eles pretendemos posibilitar a cada alumno un desenvolvemento amplo das súas capacidades. Non obstante, utilizaremos como criterios de avaliación mínimos os que figuran en cada unidade didáctica baixo o devandito epígrafe. Na medida do posible, os profesores dos devanditos ámbitos adaptaranse ás necesidades de cada alumn@ para así facilitar de forma individual un desenvolvemento persoal, non limitando en ningún caso as posibilidades dun alumno coas doutro. O obxectivo básico deste ámbito é que os alumnos do Programa de Diversificación Curricular alcancen un coñecemento básico do seu corpo, da linguaxe matemática e científica, en xeral, así como que comprendan a relación intrínseca entre desenvolvemento das sociedades e evolución científica. Todo iso a partir da consecución parcial ou total dos obxectivos respectivos de cada unidade didáctica. Outro dos traballos que consideramos básicos neste programa é o reforzo positivo que necesitan, debido a que os nosos alumnos incluídos no programa de diversificación tiveron unha experiencia académica moi negativa que contribuíu a reforzar uns niveis bajísimos de autoestima.

165

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

2. - CONTRIBUCIÓN AO LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS: O carácter integrador da materia de Diversificación fai que a súa aprendizaxe contribúa á adquisición das seguintes competencias básicas:

i.- Competencia en comunicación lingüística A contribución desta materia á competencia en comunicación lingüística realízase a través de dúas vías. Por unha parte, a configuración e a transmisión das ideas e informacións sobre a natureza poñen en xogo un modo específico de construción do discurso, dirixido a argumentar ou a facer explícitas as relacións, que solo se logrará adquirir dende as aprendizaxes destas materias. O coidado na precisión dos termos utilizados, no encadeamento axeitado das ideas ou na expresión verbal das relacións fará efectiva esta contribución. Por outra banda, a adquisición da terminoloxía específica sobre os seres vivos, os obxectos e os fenómenos naturais fai posible comunicar axeitadamente unha parte moi relevante das experiencia humana e comprender suficientemente o que outros expresan sobre ela. As matemáticas contribúen á competencia en comunicación lingüística xa que son concibidas como unha área de expresión que utiliza continuamente a expresión oral e escrita na formulación e expresión das ideas. Por iso, en todas as relacións de ensino e aprendizaxe das matemáticas e en particular na resolución de problemas, adquire especial importancia a expresión tanto oral como escrita dos procesos realizados e dos razoamentos seguidos, posto que axudan a formalizar o pensamento. A propia linguaxe matemática é, en si mesmo, un vehículo de comunicación de ideas que destaca pola precisión nos seus termos e pola súa grande capacidade para transmitir conxecturas grazas a un léxico propio de carácter sintético, simbólico e abstracto.

ii.- Competencia matemática A competencia matemática está intimamente asociada ás aprendizaxes das Ciencias da natureza. A utilización da linguaxe matemática para cuantificar os fenómenos naturais, para analizar causas e consecuencias e para expresar datos e ideas sobre a natureza proporciona contextos numerosos e variados para poñer en xogo os contidos asociados a esta competencia e, con iso, dá sentido a esas aprendizaxes. Pero contribúese dende as Ciencias da natureza á competencia matemática na medida en que se insista na utilización axeitada das ferramentas matemáticas e na súa utilidade, na oportunidade do seu uso e na elección precisa dos procedementos e formas de expresión acordes co contexto, coa precisión requirida e coa finalidade que se persiga. Por outra parte no traballo científico preséntanse a miúdo situacións de resolución de problemas de formulación e solución máis ou menos abertas, que esixen poñer en xogo estratexias asociadas a esta competencia. Pode entenderse que todo o currículo da materia contribúe á adquisición da competencia matemática, posto que a capacidade para utilizar distintas formas de pensamento matemático, co obxecto de interpretar e describir a realidade e actuar sobre ela, forma parte do propio obxecto de aprendizaxe. Todos os bloques de contidos están orientados a aplicar aquelas destrezas e actitudes que permiten razoar matematicamente, comprender unha argumentación matemática e expresarse e comunicarse na linguaxe matemática, utilizando as ferramentas axeitadas e integrando o coñecemento matemático con outros tipos de coñecemento para obter conclusións, reducir a incerteza e para enfrontarse a situacións cotiás de diferente grao de complexidade. 166

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

Convén sinalar que non todas as formas de ensinar matemáticas contribúen por igual á adquisición da competencia matemática: a énfase na funcionalidade das aprendizaxes, a súa utilidade para comprender o mundo que nos rodea ou a mesma selección de estratexias para a resolución dun problema, determinan a posibilidade real de aplicar as matemáticas a diferentes campos de coñecemento ou a distintas situacións da vida cotiá.

iii.- Coñecemento e a interacción co mundo físico A maior parte dos contidos de Ciencias da natureza ten unha incidencia directa na adquisición da competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Precisamente o mellor coñecemento do mundo físico require a aprendizaxe dos conceptos e procedementos esenciais de cada unha das ciencias da natureza e o manexo das relacións entre eles: de causalidade ou de influencia, cualitativas ou cuantitativas, e require así mesmo a habilidade para analizar sistemas complexos, nos que interveñen varios factores. Pero esta competencia tamén require as aprendizaxes relativas ao modo de xerar o coñecemento sobre os fenómenos naturais. É necesario para iso lograr a familiarización co traballo científico, para o tratamento de situacións de interese, e co seu carácter tentativo e creativo: dende a discusión acerca do interese das situacións propostas e a análise cualitativa, significativo destas, que axude a comprender e a acoutar as situacións formuladas, pasando pola formulación de conxecturas e inferencias fundamentadas e a elaboración de estratexias para obter conclusións, incluíndo, se é o caso, deseños experimentais, ata a análise dos resultados. Algúns aspectos desta competencia requiren, ademais, unha atención precisa. É o caso, por exemplo, do coñecemento do propio corpo e as relacións entre os hábitos e as formas de vida e a saúde. Tamén a son as implicacións que a actividade humana e, en particular, determinados hábitos sociais e a actividade científica e tecnolóxica teñen no medio. Neste sentido é necesario evitar caer en actitudes simplistas de exaltación ou de rexeitamento do papel da tecnociencia, favorecendo o coñecemento dos grandes problemas aos que se enfronta hoxe a humanidade, a busca de solucións para avanzar cara ao logro dun desenvolvemento sostible e a formación básica para participar, fundamentadamente, na necesaria toma de decisións en torno aos problemas locais e globais formulados. A discriminación de formas, relacións e estruturas xeométricas, especialmente co desenvolvemento da visión espacial e a capacidade para transferir formas e representacións entre o plano e o espazo, contribúe a afondar a competencia en coñecemento e interacción co mundo físico. A modelización constitúe outro referente nesta mesma dirección. Elaborar modelos esixe identificar e seleccionar as características relevantes dunha situación real, representala simbolicamente e determinar pautas de comportamento, regularidades e invariantes a partir das que poder facer predicións sobre a evolución, a precisión e as limitacións do modelo.

iv.- Tratamento da información e competencia dixital O traballo científico ten tamén formas específicas para a busca, recollida, selección, procesamento e presentación da información que se utiliza ademais en moi diferentes formas: verbal, numérica, simbólica ou gráfica. A incorporación de contidos relacionados con todo iso fai posible a contribución destas materias ao desenvolvemento da competencia no tratamento da información e competencia dixital. Así, favorece a adquisición desta competencia a mellora nas destrezas asociadas á utilización de recursos frecuentes nas materias como son os esquemas, mapas conceptuais, etc., así como a produción e presentación de memorias, textos, etc. Por outra banda, na faceta de competencia dixital, tamén se contribúe a través da utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na aprendizaxe das ciencias para comunicarse, solicitar información, retroalimentala, simular e visualizar

167

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

situacións, para a obtención e o tratamento de datos, etc. Trátase dun recurso útil no campo das ciencias da natureza e que contribúe a mostrar unha visión actualizada da actividade científica. A incorporación de ferramentas tecnolóxicas como recurso didáctico para a aprendizaxe e para a resolución de problemas contribúe a mellorar a competencia en tratamento da información e competencia dixital dos estudantes, do mesmo modo que a utilización das linguaxes gráfica e estatística axuda a interpretar mellor a realidade expresada polos medios de comunicación. Non menos importante resulta a interacción entre os distintos tipos de linguaxe: natural, numérico, gráfico, xeométrico e alxébrico como forma de ligar o tratamento da información coa experiencia dos alumnos. v. - Competencia social e cidadá A contribución das Ciencias da natureza á competencia social e cidadá está ligada, en primeiro lugar, ao papel da ciencia na preparación de futuros cidadáns dunha sociedade democrática para a súa participación activa na toma fundamentada de decisións; e iso polo papel que xoga a natureza social do coñecemento científico. A alfabetización científica permite a concepción e tratamento de problemas de interese, a consideración das implicacións e perspectivas abertas polas investigacións realizadas e a toma fundamentada de decisións colectivas nun ámbito de crecente importancia no debate social. En segundo lugar, o coñecemento de como se produciron determinados debates que foron esenciais para o avance da ciencia, contribúe a entender mellor cuestións que son importantes para comprender a evolución da sociedade en épocas pasadas e analizar a sociedade actual. Se ben a historia da ciencia presenta sombras que non deben ser ignoradas, o mellor desta contribuíu á liberdade do pensamento e á extensión dos dereitos humanos. A alfabetización científica constitúe unha dimensión fundamental da cultura cidadá, garantía, á súa vez, de aplicación do principio de precaución, que se apoia nunha crecente sensibilidade social fronte ás implicacións do desenvolvemento tecnocientífico que poidan comportar riscos para as persoas ou o medio. A achega á competencia social e cidadá dende a consideración da utilización das matemáticas para describir fenómenos sociais. As matemáticas, fundamentalmente a través da análise funcional e da estatística, achegan criterios científicos para predicir e tomar decisións. Tamén se contribúe a esta competencia enfocando os erros cometidos nos procesos de resolución de problemas con espírito construtivo, o que permite de paso valorar os puntos de vista alleos en plano de igualdade cos propios como formas alternativas de abordar unha situación. vi. - Competencia cultural e artística As matemáticas contribúen á competencia en expresión cultural e artística porque o mesmo coñecemento matemático é expresión universal da cultura, sendo, en particular, a xeometría parte integral da expresión artística da humanidade ao ofrecer medios para describir e comprender o mundo que nos rodea e apreciar a beleza das estruturas que creou. Cultivar a sensibilidade e a creatividade, o pensamento diverxente, a autonomía e o apaixonamento estético é obxectivos desta materia. vii.- Competencia para aprender a aprender Os contidos asociados á forma de construír e transmitir o coñecemento científico constitúen unha oportunidade para o desenvolvemento da competencia para aprender a aprender. A aprendizaxe ao longo da vida, no caso do coñecemento da natureza, vaise producindo pola incorporación de informacións provenientes nunhas ocasións da propia experiencia e noutras de medios escritos ou audiovisuais. A integración desta información na estrutura de coñecemento de cada persoa prodúcese se se teñen adquiridos en primeiro lugar os conceptos esenciais ligados ao noso coñecemento do mundo natural e, en

168

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

segundo lugar, os procedementos de análise de causas e consecuencias que son habituais nas ciencias da natureza, así como as destrezas ligadas ao desenvolvemento do carácter tentativo e creativo do traballo científico, a integración de coñecementos e busca de coherencia global, e a auto e interregulación dos procesos mentais. As técnicas heurísticas que desenvolve constitúen modelos xerais de tratamento da información e de razoamento e consolida a adquisición de destrezas involucradas na competencia de aprender a aprender tales como a autonomía, a perseveranza, a sistematización, a reflexión crítica e a habilidade para comunicar con eficacia os resultados do propio traballo. viii.- Autonomía e iniciativa persoal A énfase na formación dun espírito crítico, capaz de cuestionar dogmas e desafiar prexuízos, permite contribuír ao desenvolvemento da autonomía e iniciativa persoal. É importante, neste sentido, sinalar o papel da ciencia como potenciadora do espírito crítico nun sentido máis profundo: a aventura que supón enfrontarse a problemas abertos, participar na construción tentativa de solucións, en definitiva, a aventura de facer ciencia. En canto á faceta desta competencia relacionada coa habilidade para iniciar e levar a cabo proxectos, poderase contribuír a través do desenvolvemento da capacidade de analizar situacións valorando os factores que incidiron nelas e as consecuencias que poden ter. O pensamento hipotético propio do quefacer científico se pode, así, transferir a outras situacións. Os propios procesos de resolución de problemas contribúen de forma especial a fomentar a autonomía e iniciativa persoal porque se utilizan para planificar estratexias, asumir retos e contribúen a convivir coa incerteza controlando ao mesmo tempo os procesos de toma de decisións.

169

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

3. - OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ÁREA: O obxectivo fundamental do programa de Diversificación Curricular é, a partir dunha organización de contidos, actividades e materias do currículo diferente á establecida con carácter xeral, permitir ao alumnado que accede a estes programas a adquisición das competencias básicas, a consecución dos obxectivos xerais da etapa e, polo tanto, a obtención do título de graduado en Educación Secundaria Obrigatoria. É por iso que, a través das materias do Ámbito Científico Técnico I e II, debemos cubrir os obxectivos básicos de etapa referidos ás materias de Física e Química, Bioloxía e Xeoloxía, e Matemáticas, polo que a programación dos devanditos ámbitos debe recoller os aspectos básicos referidos ás devanditas materias. Debido ás peculiaridades do Programa de Diversificación Curricular estes aspectos básicos deben ser contextualizados ás necesidades e expectativas do noso alumnado. De forma que o documento que aquí se presenta é unha xeneralización que deberá ser particularizada en cada un dos nosos alumnos. Poderiamos considerar como obxectivos xerais do ámbito os seguintes:

1. Comprender e utilizar as estratexias e os conceptos básicos das ciencias da natureza para interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións de desenvolvementos tecnocientíficos e as súas aplicacións. 2. Mellorar a capacidade de pensamento reflexivo e incorporar á linguaxe e modos de argumentación as formas de expresión e razoamento matemático, tanto nos procesos matemáticos ou científicos coma nos distintos ámbitos da actividade humana. 3. Recoñecer e formular situacións susceptibles de ser formuladas en termos matemáticos, aplicando, na resolución de problemas, estratexias coherentes cos procedementos das matemáticas e as ciencias: elaboración de hipótese e estratexias de resolución, deseños experimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudio realizado e a busca de coherencia global. 4. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade, interpretar diagramas, gráficas, táboas e expresións matemáticas elementais, así como comunicar a outras argumentacións e explicacións no ámbito da ciencia. 5. Cuantificar aqueles aspectos da realidade que permitan interpretala mellor: utilizar técnicas de recollida da información e procedementos de medida, realizar a análise dos datos mediante o uso de distintas clases de números e a selección dos cálculos apropiados a cada situación. 6. Obter información sobre temas científicos, utilizando distintas fontes, incluídas as tecnoloxías da información e a comunicación, e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar traballos sobre temas científicos. 7. Identificar os elementos matemáticos e científicos presentes nos medios de comunicación, Internet, publicidade ou outras fontes de información e adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento para analizar, individualmente ou en grupo, estes elementos. 8. Utilizar de forma axeitada os distintos medios tecnolóxicos (calculadoras, ordenadores, etc.) tanto para realizar cálculos como para buscar, tratar e representar informacións de índole diversa e tamén como axuda na aprendizaxe. 170

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

9. Desenvolver actitudes e hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria, facilitando estratexias que permitan facer fronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados coa alimentación, o consumo, as drogodependencias e a sexualidade. 10. Coñecer e valorar as interaccións da ciencia e a tecnoloxía coa sociedade e o medio, con atención particular aos problemas aos que se enfronta hoxe a humanidade e a necesidade de busca e aplicación de solucións, suxeitas ao principio de precaución. 11. Elaborar estratexias persoais para a análise de situacións concretas e a identificación e resolución de problemas, utilizando distintos recursos e instrumentos e valorando a conveniencia das estratexias utilizadas en función da análise dos resultados e do seu carácter exacto ou aproximado. 12. Integrar os coñecementos matemáticos e científicos no conxunto de saberes que se van adquirindo dende as distintas áreas de modo que poidan empregarse de forma creativa, analítica e crítica. 13. Aprender a traballar en equipo, respectando as achegas alleas e asumindo as tarefas propias con responsabilidade, valorando este tipo de traballo como un elemento fundamental do traballo científico e de investigación. 14. Potenciar o sentimento de autoestima producido por aplicación de estratexias persoais, coherentes cos procedementos das ciencias, na resolución de problemas que leven consigo o deseño e construción de obxectos e sistemas técnicos. 15. Participar, dende a autonomía e creatividade persoal, na planificación e realización en equipo de investigacións sinxelas, con actitudes de cooperación, tolerancia e solidariedade, valorando a importancia do traballo en equipo e o respecto das normas de seguridade e hixiene. 16. Utilizar os seus coñecementos científicos para analizar e interpretar os mecanismos básicos que rexen o medio físico e natural; valorar criticamente os efectos que sobre el teñen o desenvolvemento científico e tecnolóxico e contribuír á súa defensa, conservación e mellora. 17. Utilizar os conceptos e procedementos científica dos principais fenómenos indagación cara ao mundo tecnolóxico algunhas aplicacións tecnolóxicas de natural e social.

básicos da ciencia para elaborar unha interpretación naturais; desenvolver unha actitude de curiosidade e e analizar e valorar dende criterios persoais e razoados especial relevancia e a súa incidencia no medio físico,

171

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

4. - CONTIDOS: Os contidos aparecen, a continuación, organizados en dez unidades didácticas tanto para o Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.) como para o Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.). Como podemos observar, algunha das unidades contén exclusivamente ou ben elementos de matemáticos ou ben elementos asociados ás Ciencias da Natureza. Isto provocará que ao mesmo tempo poderemos estar a traballar sobre unidades diferentes para así compatibilizar o ensino de ambos os dous campos. A continuación aparece recollido o por separado de contidos propostos:

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO I (3º E.S.O.) 1. Números reais • Números enteiros • Números racionais • Números reais • Erro absoluto e relativo • Magnitudes físicas • Unidades de medida 2. Organización da vida, estatística e probabilidade • ¿Como se organiza a vida? • Obtención de enerxía • Multiplicación das células • ¿Como se organizan os seres pluricelulares? • Virus • Variables estatísticas • Representacións gráficas • Medidas de centralización • Medidas de dispersión • O azar. Definicións • A regra de Laplace

3. Ecuacións e sucesións. • A linguaxe alxébrica, polinomios e ecuacións • Identidades notables • Resolución de ecuacións de primeiro grao • Resolución de problemas • Sistemas de ecuacións • Sucesións • Progresións aritméticas e xeométricas

4. Nutrición e alimentación • Os nutrientes • Os alimentos 172

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• • • • • • •

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

¿Que debemos comer? Cálculos nutricionales O aparato dixestivo O aparato respiratorio O aparato circulatorio A excreción e o aparato urinario Enfermidades

5. Percepción, comunicación e movemento • Células do sistema nervioso • Receptores • Anatomía do sistema nervioso • Actos reflexos e voluntarios • Sistema hormonal • Glándulas endócrinas e hormonas que producen • Enfermidades do sistema nervioso • Enfermidades do sistema hormonal • O aparato locomotor • Enfermidades do aparato locomotor

6. Reprodución, inmunidade e saúde • O aparato reprodutor feminino • O ciclo menstrual feminino • O aparato reprodutor masculino • Fecundación e desenvolvemento embrionario • Crecemento e desenvolvemento • Planificación da natalidade • Enfermidades de transmisión sexual (ETS) • Saúde e enfermidade • Defensas contra as infeccións • Respostas inmunolóxicas non desexables • ¿Como podemos axudar ao noso sistema inmune?

7. Corpos xeométricos • Polígonos • Cuadriláteros • Poliedros • A circunferencia e o círculo • Corpos de revolución • A xeometría no noso ámbito • Fusos horarios

8. Transformacións xeométricas. • O plano 173

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

• • • • •

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

Transformacións xeométricas Translacións e xiros Simetrías Semellanzas Escalas

9. Enerxía e materiais • A enerxía • Leis da conservación da materia e a enerxía • Fontes de enerxía • Enerxías renovables • Enerxías non renovables • ¿Como utilizamos a enerxía? • Materiais

10. Materia, electricidade e funcións matemáticas • A materia • Estados da materia: a teoría cinética • Funcións • Funcións afíns • Cambios de estado • Fenómenos electrostáticos • Electricidade • Corrente eléctrica • O circuíto eléctrico • A enerxía eléctrica

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO II. (4º E.S.O.) 1. Números reais e proporcionalidade • Os números reais • Potencias de expoñente enteiro • Notación científica e unidades de medida • Proporcionalidade • Porcentaxes • Radicais • A recta real 2. Átomos, elementos e compostos • Substancias puras e mesturas e separación de mesturas • Modelos atómicos • A estrutura do átomo 174

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

• Moléculas, elementos e compostos • Enlace químico • Formulación e nomenclatura dos compostos químicos segundo a IUPAC 3. Ecuacións • Ecuacións de segundo grao • Solucións dunha ecuación de segundo grao. Problemas • Sistemas de ecuacións 4. A Terra, a enerxía externa e sucesos aleatorios • O Sol: fonte de luz e enerxía • A Terra • Dinámica atmosférica • Técnicas de reconto • Probabilidade: conceptos básicos • Sucesos compostos • Axentes xeolóxicos internos • Modelado do relevo • Axentes xeolóxicos externos. Meteorización 5. Axentes xeolóxicos externos e rochas sedimentarias • Axentes xeolóxicos externos • Acción xeolóxica das augas superficiais • Acción xeolóxica das augas subterráneas • Acción xeolóxica do xeo • Acción xeolóxica do vento • Acción xeolóxica do mar • Rochas sedimentarias 6. Funcións alxébricas e movemento • O movemento • Velocidade • Funcións • Ecuación do movemento rectilíneo uniforme • Aceleración. Movemento rectilíneo uniformemente acelerado • Funcións cuadrático • Representación gráfica do MRUA • Taxa de variación media • Caída libre • Representación gráfica de funcións 7. Ecoloxía, recursos e funcións exponenciais • Ecoloxía • Ecosistemas • Fluxo de enerxía e materia nos ecosistemas • Recursos naturais • A función exponencial

175

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

8. Cambios químicos e medio • Reaccións químicas • Axuste de reaccións químicas • Tipos de reaccións químicas • Contaminación e impacto ambiental • A química do noso ámbito 9. Semellanzas de triángulos e forzas • Triángulos semellantes • As razóns trigonométricas • Resolución de triángulos • As leis de Newton • A lei da gravitación universal • ¿Que forzas actúan sobre un corpo? • Descomposición de forzas • Forzas en fluídos 10. Electricidade e magnetismo • Asociación de resistencias en paralelo • Corrente eléctrica • Circuítos de corrente continua • Código de cores das resistencias • Efecto Joule • Magnetismo • Aplicacións da electricidade e o magnetismo • A electricidade no fogar

176

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

5. - TEMPORALIZACIÓN: Cabe recordar, antes de nada, que segundo a orde do 30 de xullo de 2007 pola que se regulan os programas de diversificación curricular na E.S.O., no seu artigo 8º, a carga horaria semanal das materias Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.) e Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.) é de nove e oito sesións, respectivamente. Nestas sesións haberá que distribuír axeitadamente os contidos de todas as materias englobadas nos ámbitos. Por iso, tal e como diciamos no apartado anterior, haberá momentos nos que esteamos a traballar simultaneamente en dúas unidades diferentes. Tendo en conta isto e que hai que adaptar os ritmos de traballo ao alumnado, no proceso de atención á diversidade, é moi difícil temporalizar ao cen por cen estas materias. A modo orientativo poderiamos dicir: Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.) Contidos matemáticos: Unidade 1 7 semanas Finais de novembro Unidade 2 3 semanas Ata final de trimestre Unidade 3 5 semanas Finais de febreiro Unidade 7 5 semanas Mediados de abril Unidade 8 5 semanas Finais de maio Repaso Finais de curso Ámbito Científico Técnico I (3º E.S.O.) Contidos de Ciencias da Natureza (FQ&BX): Unidade 2 4 semanas Finais de outubro Unidade 4 6 semanas Ata final de trimestre Unidade 5 4 semanas Mediados de febreiro Unidade 6 6 semanas Primeiros de abril Unidade 9 3 semanas Finais de abril Unidade 10 4 semanas Finais de maio Repaso Finais de curso Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.) Contidos matemáticos: Repaso 3 semanas Mediados de outubro Unidade 1 7 semanas Ata final de trimestre Unidade 3 6 semanas Final de febreiro Unidade 4 3 semanas Finais de marzo Unidade 6 4 semanas Finais de abril Unidade 9 5 semanas Finais de maio Repaso Finais de curso Ámbito Científico Técnico II (4º E.S.O.) Contidos de Ciencias da Natureza (FQ&BX): Unidade 2 6 semanas Mediados de novembro Unidade 4 4 semanas Ata final de trimestre Unidade 5 3 semanas Mediados de febreiro Unidade 6 6 semanas Primeiros de abril Unidade 7 2 semanas Finais de abril 177

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

Unidade 8 Unidade 9 Unidade 10

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

3 semanas 2 semanas 3 semanas

178

Mediados de maio Primeiros de xuño Finais de curso

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

6. - METODOLOXÍA E RECURSOS: Hai que recordar que os alumnos de diversificación presentan importantes carencias nos coñecementos básicos; por iso, na nosa programación, partiuse de contidos mínimos que posibilitan ao alumno o desenvolvemento de capacidades instrumentais, facilitándolle a construción de aprendizaxes significativas, fundamentais para o seu futuro escolar e profesional; en consecuencia, destácanse os contidos procedimentales e actitudinales sobre os conceptuais. A pesar de que os grupos de diversificación están formados por un número reducido de alumnos, hai que ter en conta a heteroxeneidade do alumnado en canto aos seus coñecementos, habilidades, actitudes, aptitudes, intereses e realidades sociais. É por iso que debemos planificar e poñer en práctica unha serie de estratexias de ensino e aprendizaxe para atender individualizadamente os alumnos. É nese traballo de planificación onde se inclúen unha serie de medidas que dean resposta educativa á totalidade dos alumnos, ademais de utilizar os recursos dos que dispoñamos no noso Centro. Entre os recursos materiais pódense citar: • • • • • • • •

Materiais de apoio elaborados polo profesorado. Uso de distintas fontes de información: xornais, revistas, libros, Internet, etc.; xa que o alumno debe desenvolver a capacidade de aprender a aprender. Aula de Informática, onde o profesor ensinará estratexias tanto de busca coma de procesamento da información. Biblioteca do Centro, onde o alumno poida estudar e atopar, nos libros desta, información para a resolución de actividades. Diferentes enciclopedias virtuais ou en CD. Videos, CDs didácticos e películas relacionadas coas diferentes Unidades. Laboratorio de Física e Química, onde os alumnos poidan realizar as diferentes prácticas que lles propoña o seu profesor. Laboratorio de Bioloxía e Xeoloxía, que, ao igual que o anterior, permita a realización de prácticas.

Para conseguir os obxectivos previstos no tratamento de cada unidade teranse en conta os seguintes aspectos metodolóxicos: -

Partir dos coñecementos que os alumnos / ás adquiriron na etapa anterior: Neste punto é moi importante ter en conta, sobre todo, os coñecementos matemáticos que puidesen ser necesarios para unha correcta manipulación de datos científicos. Acostumar os alumnos a usar linguaxe científica: en moitas ocasións por facilitar aos alumnos a comprensión dos temas explicados utilízanse palabras que non son rigorosamente científicas. Isto debemos evitalo. Facer interesante a clase: é importante relacionar os temas que se estean a estudar co propio ámbito dos alumnos. Debe utilizarse moito o método indutivo, que parte sempre do particular e próximo ao alumno/a para despois aplicar o coñecido a outras situacións máis xerais. 179

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

A participación do alumno/a nas exposicións e debates sobre un tema debe ser continua, evitando así a pasividade, que conduce ao aburrimento. Sempre que se poida deben relacionarse os contidos de cada tema novo cos que se estudaron en temas anteriores: con isto conséguese unha maior comprensión e fixación dos contidos científicos e serve de base para a comprensión doutros contidos no futuro. Debe acostumarse os alumnos /ás a usar o método científico sempre que se poida: deben observar, medir, debater, interpretar e sacar conclusións dos fenómenos estudados. Os alumnos deben resolver moitas actividades sobre os temas que se estuden e realizar esquemas, resumos, traballos manuais, etc.: os traballos manuais e murais son moi importantes para fomentar o traballo en equipo. Os esquemas e resumos son técnicas de estudio que facilitan a asimilación e comprensión de certos contidos. Motivaremos os alumnos animándolles cando fallan e recoñecendo os seus méritos cando acertan, pero sempre sen esaxerar. O alumno /a debe coñecer en todo momento como van os seus progresos en cada tema que estuda. Os alumnos débense acostumar a obter información de diferentes fontes, é por iso que utilizaremos o acceso a internet (unha sesión semanal, sempre que se poida), así como as enciclopedias e libros dos que dispoñemos na biblioteca.

De forma especial traballaremos sobre a premisa de atención individualizada, que pode realizarse debido ao número reducido de alumnos, e que permite: • • • • • • • • • • •

A adecuación dos ritmos de aprendizaxe ás capacidades do alumno. A revisión exhaustiva do traballo diario do alumno. Fomentar o rendemento máximo. Aumento da motivación do alumno ante a aprendizaxe para obter unha maior autonomía. A reflexión do alumno sobre a súa propia aprendizaxe, facéndoo partícipe do seu desenvolvemento, detectando os seus logros e dificultades. Respectar os distintos ritmos e niveis de aprendizaxe. Non fixar só contidos conceptuais, pois hai alumnos que desenvolven as capacidades a través de contidos procedimentais. Relacionar os contidos novos cos coñecementos previos dos alumnos. O repaso dos contidos anteriores antes de presentar os novos. A relación dos contidos con situacións da vida cotiá. O traballo das unidades con diferentes niveis de afondamento, para atender os alumnos máis avantaxados e os máis demorados.

180

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

7. - AVALIACIÓN: 7.A.- INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN: Os instrumentos máis habituais utilizados para desenvolver axeitadamente a avaliación das aprendizaxes dos alumnos son:

Observación dos alumnos en clase: resulta fundamental dado o carácter continuo da avaliación, principalmente para valorar a adquisición de procedementos e actitudes.

Probas escritas: moi importantes á hora de medir a adquisición de conceptos e procedementos deberán estar deseñadas atendendo aos criterios de avaliación do ámbito.

Revisión do caderno de clase: con especial atención á realización das tarefas no domicilio e á corrección dos erros en clase, valorando igualmente a orde e a correcta presentación.

Traballos e investigacións: que inclúen actividades de busca de información e prácticas de laboratorio. Poden realizarse individualmente ou en grupo. Neste último caso será importante avaliar as capacidades relacionadas co traballo compartido e o respecto ás opinións alleas.

7.B.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO I (3º E.S.O.) MATEMÁTICAS 1. Aplicar correctamente a xerarquía operacional e o uso da paréntese e dos signos na resolución de exercicios e problemas. 2. Coñecer e utilizar os conceptos de aproximación, precisión e erro. 3. Formular ecuacións e sistemas, relacionando as variables dun problema, e resolvelas, utilizando procedementos numéricos e alxébricos. 4. Recoñecer e representar figuras xeométricas, os seus elementos máis notables e identificar posibles relacións. 5. Utilizar os Teoremas de Tales e Pitágoras no cálculo indirecto de lonxitudes. 6. Utilizar técnicas de composición, descomposición, simetrías e desenvolvemento de figuras, e as fórmulas adecuadas, para calcular áreas e volumes. 7. Presentar e interpretar informacións estatísticas, tendo en conta a adecuación das representacións gráficas e a representatividade das mostras utilizadas. 8. Interpretar e calcular os parámetros estatísticos máis usuais dunha distribución discreta sinxela, utilizando, cando sexa conveniente, unha calculadora científica. CIENCIAS DA NATUREZA 1. Determinar as características do traballo científico a través da análise dalgúns problemas científicos ou tecnolóxicos de actualidade. 2. Describir as interrelacións existentes na actualidade entre sociedade, ciencia e tecnoloxía. 3. Describir os aspectos básicos do aparato reprodutor, diferenciando entre sexualidade e reprodución.

181

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

4. Coñecer o funcionamento dos métodos de control de natalidade e valorar o uso de métodos de prevención de enfermidades de transmisión sexual. 5. Determinar os órganos e aparatos humanos implicados nas funcións vitais, establecer relacións entre as diferentes funcións do organismo e os hábitos saudables. 6. Explicar os procesos fundamentais da dixestión e asimilación dos alimentos, utilizando esquemas e representacións gráficas, e xustificar, a partir deles, os hábitos alimenticios saudables, independentes de prácticas consumistas inadecuadas. 7. Explicar a misión integradora do sistema nervioso e enumerar algúns factores que o alteran. 8. Localizar os principais ósos e músculos que integran o aparato locomotor. 9. Razoar vantaxes e inconvenientes das diferentes fontes enerxéticas. Enumerar medidas que contribúen ao aforro colectivo ou individual de enerxía. Explicar por que a enerxía non pode reutilizarse sen límites. 10. Resolver exercicios numéricos de circuítos sinxelos. Saber calcular o consumo eléctrico no ámbito doméstico.

ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO II (4º E.S.O.) MATEMÁTICAS 1. Utilizar os números racionais e irracionais para presentar e intercambiar información e resolver problemas sinxelos do ámbito, desenvolvendo o cálculo aproximado e utilizando a calculadora. 2. Saber aplicar os coñecementos matemáticos adquiridos para interpretar e valorar información de prensa. 3. Cumprir documentos oficiais ou bancarios nos que interveña a aritmética. 4. Recoñecer as regularidades que presentan series numéricas sinxelas. 5. Resolver problemas referentes a aritmética comercial. 6. Utilizar as ecuacións e os sistemas para facilitar a formulación e resolución de problemas da vida real, interpretando a solución obtida dentro do contexto do problema. 7. Descubrir a existencia de relacións de proporcionalidade entre pares de valores correspondentes a dúas magnitudes para resolver problemas en situacións concretas, utilizando a terminoloxía axeitada e, no seu caso, a regra de tres. 8. Utilizar técnicas de composición, descomposición, simetrías e desenvolvemento de figuras para calcular lonxitudes, áreas e volumes. 9. Utilizar a proporcionalidade xeométrica ou semellanza e, no seu caso, a razón de áreas e volumes de figuras e corpos semellantes, para calcular lonxitudes, áreas e volumes. 10. Recoñecer as características básicas das funcións constantes, lineais e afíns na súa forma gráfica ou alxébrica e representalas graficamente cando veñan expresadas por un enunciado, unha táboa ou unha expresión alxébrica. 11. Resolver problemas sinxelos de probabilidades en situacións próximas ao alumno. CIENCIAS DA NATUREZA 1. Recompilar información procedente de fontes documentais e de Internet acerca da influencia das actuacións humanas sobre diferentes ecosistemas: efectos da contaminación, desertización, diminución da capa de ozono, esgotamento de recursos e extinción de especies; analizar a devandita información e 182

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

argumentar posibles actuacións para evitar a deterioración do medio e promover unha xestión máis racional dos recursos naturais. 2. Relacionar a desigual distribución da enerxía na superficie do planeta coa orixe dos axentes xeolóxicos externos. 3. Identificar as accións dos devanditos axentes no modelado do relevo terrestre. 4. Recoñecer as principais rochas sedimentarias. 5. Describir as características dos estados sólido, líquido e gasoso. Explicar en que consisten os cambios de estado, empregando a teoría cinética. 6. Diferenciar entre elementos, compostos e mesturas, así como explicar os procedementos químicos básicos para o seu estudio. 7. Distinguir entre átomos e moléculas. Indicar as características das partículas compoñentes dos átomos. Diferenciar os elementos. 8. Formular e nomear algunhas substancias importantes. Indicar as súas propiedades. 9. Discernir entre cambio físico e químico. Comprobar que a conservación da masa se cumpre en toda reacción química. Escribir e axustar correctamente ecuacións químicas sinxelas. 10. Explicar os procesos de oxidación e combustión, analizando a súa incidencia no medio. 11. Manexo de instrumentos de medida sinxelos: balanza, probeta, contagotas, termómetro. Coñecer e aplicar as medidas do S.I. 7.C.- PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN E SISTEMA DE CUALIFICACIÓN: A avaliación de todos estes contidos efectuarase mediante a observación sistemática do traballo do alumno en clase, sendo instrumentos axeitados para iso tanto a realización das actividades de comprobación de coñecementos de cada un dos contidos en que se organizou a unidade como as finais de síntese da unidade, así como exposicións orais e traballos escritos, nas que o alumno deberá demostrar tanto o dominio de conceptos como o de destrezas básicas da área en cuestión. A nota de cada avaliación será a media ponderada dos seguintes apartados: →40% a) Traballo en clase b) Actitude e comportamento →20% →40% c) Probas escritas As probas escritas citadas no apartado (c) fan referencia ás que se levarán a cabo ao finalizar cada unidade didáctica. Intentando, na medida do posible, efectuar catro en cada trimestre. As probas escritas sempre terán dúas partes, Ciencias da Natureza e Matemáticas, que contribuirán cun 50% cada unha delas á nota final da proba escrita. Esixirase unha nota mínima de tres sobre dez en cada unha de ambas as dúas partes para así poder facer a ponderación anteriormente citada. No caso contrario, a avaliación será negativa independentemente do resto de apartados. Cando un alumno NON se presente a unha proba escrita, convocada previamente, será cualificado cunha nota de CERO puntos. O profesor, e se fose necesario o departamento, valorará de forma excepcional a documentación que presente o alumno para xustificar a ausencia, decidindo se se fai un novo exame a este e en que forma ou tempo. Este mesmo criterio se formulará para posibles ausencias de clases experimentais e prácticas de laboratorio obrigatorias. Ante esta posibilidade, de avaliación negativa, se ofertará a oportunidade de recuperación a través das correspondentes probas escritas que serán convocadas con suficiente antelación.

183

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ÁMBITOS CIENTÍFICO TÉCNICO I E II CURSO 2014 - 2015

184

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

RECUPERACIÓN DE PENDENTES Curso 2014 - 2015

RECUPERACIÓN DE PENDENTES: O departamento de Física e Química imparte docencia só a alumnos do segundo ciclo da E.S.O. e a alumnos de Bacharelato. Por iso os únicos casos de alumnos con algunha materia pendente propia do departamento son: a) Alumnos de 4º E.S.O. con Física e Química de 3º E.S.O. pendente. b) Alumnos do Programa de Diversificación Curricular de 4º E.S.O. con Ámbito Científico Técnico de 3º E.S.O. pendente. c) Alumnos de 2º de Bacharelato con Física e Química de 1º de Bacharelato pendente. Tal e como xa se desenvolveu no curso anterior, deseñamos un plan de traballo para que os alumnos, tanto da E.S.O. como do Bacharelato, con materias pendentes non só non esquezan que deben recuperalas, senón que lles sirva para alcanzar este obxectivo. a) Alumnos de 4º E.S.O. con Física e Química de 3º E.S.O. pendente: Fixarase unha vez ao mes unha recollida de exercicios propostos, contidos todos eles no libro do alumno de Física e Química de 3º E.S.O. Como segundo aparece na programación de 3º, neste nivel hai oito unidades didácticas, que coinciden cos meses do curso excluíndo setembro e xuño. Ao tempo que fan entrega das actividades, terán que responder por escrito a unha selección destas, a xeito de proba escrita, que determinará o grao de comprensión real dos contidos da unidade didáctica. Para que a materia pendente sexa avaliada de forma positiva, será necesario que os alumnos entreguen todas e cada unha das actividades propostas, resoltas, na data correspondente, así como que a media das probas escritas (oito en todo o curso) dea como nota mínima cinco sobre dez, esixindo que as devanditas probas estean cualificadas todas elas por enriba do tres sobre dez. No caso de que algún alumno non cumpra os requisitos anteriores, será convocado ao correspondente exame de recuperación a final de curso cando considere oportuno a Xefatura de Estudios. Neste exame, que versará sobre todos os contidos mínimos do curso, o alumno necesitará puntuar con nota igual ou superior a cinco sobre dez, para que a avaliación sexa considerada positiva. CALENDARIO APROXIMADO DE RECUPERACIÓN DE FÍSICA Y QUÍMICA DE 3º E.S.O. Unidade 1. - A ciencia, a materia e a súa medida. Venres 24 de outubro. Unidade 2. - A materia: estados físicos. Venres 7 de novembro Unidade 3. - A materia: como se presenta. Venres 28 de novembro 184

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

Unidade 4. Unidade 5. Unidade 6. Unidade 7. Unidade 8.

RECUPERACIÓN DE PENDENTES Curso 2014 - 2015

- A materia: propiedades eléctricas e o átomo. - Elementos e compostos químicos. - Cambios químicos. - Química en acción. - A electricidade.

Venres 16 de xaneiro Venres 6 de febreiro. Venres 6 de marzo. Venres 10 de abril. Venres 24 de abril.

Estas datas poderían sufrir lixeiras modificacións, logo de petición de alumnos e de acordo con os compoñentes do departamento de Física e Química. Todas as probas escritas e actividades a entregar serán sobre contidos mínimos. Para comunicar este plan de traballo, todos os alumnos coa materia pendente serán citados polas canles oportunas a unha reunión que terán coa Xefa do Departamento a principios de outubro. Nesta reunión, ademais do calendario anterior, facilitarase a cada alumno información sobre o procedemento a seguir para recuperar a materia. Tamén se fixará un día e unha hora, normalmente no tempo de recreo, para que os alumnos poidan consultar dúbidas. b) Alumnos do Programa de Diversificación Curricular de 4º E.S.O. con o Ámbito Científico Técnico de 3º E.S.O. pendente. Fixarase unha vez ao mes unha recollida de exercicios propostos, relacionados cos contidos correspondentes. Como segundo aparece na programación do Ámbito Científico Técnico de 3º E.S.O., neste nivel hai dez unidades didácticas, que agruparemos convenientemente para axustar as unidades ás datas de entrega dos materiais. Ao tempo que fan entrega das actividades, terán que responder por escrito a unha selección destas, a xeito de proba escrita, que determinará o grao de comprensión real dos contidos da unidade didáctica. Para que a materia pendente sexa avaliada de forma positiva, será necesario que os alumnos entreguen todas e cada unha das actividades propostas, resoltas, na data correspondente, así como que a media das probas escritas (nove en todo o curso) dea como nota mínima cinco sobre dez, esixindo que as devanditas probas estean cualificadas todas elas por enriba do tres sobre dez. No caso de que algún alumno non cumpra os requisitos anteriores, será convocado ao correspondente exame de recuperación a final de curso cando considere oportuno a Xefatura de Estudios. Neste exame, que versará sobre todos os contidos mínimos do curso, o alumno necesitará puntuar con nota igual ou superior a cinco sobre dez, para que a avaliación sexa considerada positiva. CALENDARIO APROXIMADO DE RECUPERACIÓN DO ÁMBITO CIENTÍFICO TÉCNICO DE 3º E.S.O. 185

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

RECUPERACIÓN DE PENDENTES Curso 2014 - 2015

Unidade 1. - Números reais. Unidade 2. - Organización da vida, estatística e probabilidade Unidade 3. - Ecuacións e sucesións. Unidade 4. - Nutrición e alimentación Unidade 5. - Percepción, comunicación e movemento Unidade 6. - Reprodución, inmunidade e saúde Unidade 7. - Corpos xeométricos. Unidade 8. - Transformacións xeométricas. Unidade 9. - Enerxía e materiais Unidade 10.- Materia, electricidade e funcións matemáticas

Venres 24 de outubro. Venres 7 de novembro Venres 28 denovembro Venres 16 de xaneiro Venres 6 de febreiro. Venres 6 de marzo. Venres 10 de abril. Venres 24 de abril. Venres 24 de abril. Venres 8 de maio.

Estas datas poderían sufrir lixeiras modificacións, logo de petición de alumnos e de acordo con compoñentes de departamento de Física e Química. Todas as probas escritas e actividades a entregar serán sobre contidos mínimos. Para comunicar este plan de traballo, todos os alumnos coa materia pendente serán citados polas canles oportunas a unha reunión que terán co Xefe de Departamento a principios de outubro. Nesta reunión, ademais do calendario anterior, facilitarase a cada alumno información sobre o procedemento a seguir para recuperar a materia. Tamén se fixará un día e unha hora, normalmente no tempo de recreo, para que os alumnos poidan consultar dúbidas. c) Alumnos de 2º de Bacharelato coa Física e Química de 1º de Bacharelato pendente: Debido á acumulación de traballo que adoitan ter en 2º de Bacharelato, a estes alumnos non se lles deseñará un plan de traballo específico a non ser que o soliciten, de forma individual ou colectiva. Tamén con eles haberá unha reunión informativa co fin de comunicar o procedemento de recuperación e facilitarlles unha hora de consulta de dúbidas. Será a Xefatura de Estudios o órgano que convoque o correspondente exame de recuperación. Este constará de dúas partes, unha de Química e outra de Física, sobre contidos mínimos segundo a programación vixente. Ambas as dúas partes puntúan o 50% e esíxese unha nota mínima de tres sobre dez en cada unha das partes para facer media. Cando a devandita nota media sexa igual ou superior a cinco, sobre dez, entón considerarase a materia avaliada positivamente. No caso contrario a súa avaliación será negativa.

186

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS Curso 2014 - 2015

ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS: Según a lexislación que actualmente regula as ensinanzas en Bacharelato, pode darse a situación de que algún alumno que non teña cursado Física e Química en 1º Bach quera cursar ou ben a Física de 2º Bach ou ben a Química de 2º Bach. Poderán facelo sempre que demostren unha serie de coñecementos previos correspondentes á materia de 1º Bach. No caso de encontrarnos con esta situación a demostración dos mesmos será levada a cabo a través dun exame xeral equivalente ao exame extraordinario dos alumnos de 1º Bach que non obtengan apto na materia en xuño e teñan que presentarse en setembro. Os criterios de avaliación serán os mesmos que aparecen recollidos na programación de Física e Química de 1º Bach.

187

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Curso 2014 - 2015

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES: A. Sempre que o alumnado responda, organizaremos visita a unha Cidade das Ciencias ou Museo da Ciencia; empresas relacionadas coa tecnoloxía, como Citroën en Vigo ou as embotelladoras de auga en Verín... B. Á data de entrega desta programación, 15 de setembro de 2014, xunto co departamento de Lingua Castelá estamos a elaborar un proxecto para participar nas Rutas Científicas, Artísticas e Literarias que en caso de ser concedido celebraríanse entre o 23 e o 29 de novembro do presente ano. C. Neste curso académico pretendemos desenvolver actividades de profundización e axuda ós nosos alumnos polas tardes. Nestas traballaremos diferentes factores como revisión e recuperación de materia, traballo de laboratorio e preparación para as olimpíadas de física ou de química, sempre e cando haxa alumnos dabondo. De forma especial utilizaremos estas horas extraordinarias para reforzar as nosas materias tanto en alumnos que cursen por primeira vez ditas materias como para aqueles que estean a repetir curso, facendo fincapé nestes últimos de xeito moi especial. D. Todas aquelas que se nos propoñan e que os compoñentes do departamento consideren oportunas.

188

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

FOMENTO DA LECTURA E DAS TIC Curso 2014 - 2015

TRATAMENTO DO FOMENTO DA LECTURA E DAS TIC: A. FOMENTO DA LECTURA: Ao igual que sempre, traballaremos a lectura e comprensión lingüística facendo uso de esquemas, resumos, recollida de datos a partir de enunciados, interpretación de gráficos, lectura de biografías sobre científicos actuais e de épocas pasadas,… Como parte integrante do claustro de profesores do I.E.S. Xesús Taboada Chivite, asumiremos os acordos alcanzados neste campo, reflectidos no Proxecto Lector do Centro, e dentro do marco recollido no Decreto 133/2007, do 5 de xullo B. FOMENTO DAS TIC: Seguindo a liña de actuación iniciada xa no curso 2007 / 08, iremos pouco a pouco introducindo o uso das TIC, nos momentos que consideremos máis interesantes. Para iso usaremos materiais creados polo departamento (presentacións power point, materiais mathcad,...) e materiais de uso xeneralizado en internet como arquivos flash, moi útiles no estudio da óptica, o movemento ondulatorio,..

189

DEPARTAMENTO FÍSICA E QUÍMICA I.E.S. XESÚS TABOADA CHIVITE

PROCEDEMENTO AVALIADOR DA PROGRAMACIÓN Curso 2014 - 2015

PROCEDEMENTO AVALIADOR DA PROGRAMACIÓN: Xa que a programación de cada materia debe ser un elemento vivo na nosa práctica docente, é moi difícil a priori acertar ca marcha xeral de cada curso. Por iso, mensualmente en reunión de departamento facemos unha revisión de como vai a marcha das correspondentes materias, reflexionando sobre os motivos dos posibles cambios, en caso de existir. Esta revisión é feita de xeito máis cumprido ao finalizar cada avaliación e, finalmente e co motivo da elaboración da memoria final do curso. Neste documento que é entregado ao Equipo Directivo, aparece recollido explícitamente se ao longo do curso houbo algunha modificación nas programacións e o motivo destas. Toda esta información é utilizada constantemente para mellorar a nosa práctica docente e a marcha do curso, especialmente repercute na temporalización e metodoloxía empregada polo equipo de docentes do departamento.

190